Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
***<br />
Anlayыram kи, иndиyя qяdяr mюvzunu яsassыz шяkиldя mяhdudlaшdыrыram.<br />
Шцbhяsиz kи, rяssamlыq, musиqи, texnиka vя<br />
s. sahяlяrdя mцяllиf funksиyasыnыn nяdяn иbarяt olmasы<br />
haqda danышmaq lazыm иdи. Bundan baшqa hяtta mяnиm<br />
etdиyиm kиmи yalnыz dиskurs alяmиnи gюtцrsяk, dцшцnцrяm<br />
kи, mяnиm "mцяllиf"я verdиyиm mяna hяddяn artыq mяhduddur.<br />
Mяn mцяllиfи иstehsalыnыn legиtиm шяkиldя ona aиd<br />
edиlmяsи mцmkцn olan bиr mяtnиn, bиr kиtabыn yaxud bиr<br />
яsяrиn mцяllиfи kиmи mяhdud шяkиldя tяqdиm etdиm.<br />
Halbukи dиskurs alяmиndя kиtabdan artыq bиr шeyиn mцяllиfи<br />
olmaq иmkanыnы gюrmяk asandыr - mяsяlяn, bиr<br />
nяzяrиyyяnиn, bиr яnяnяnиn yaxud bиr fяnnиn mцяllиfи<br />
olmaq olar kи, bunlarыn hяr bиrиnиn чяrчиvяsиndя baшqa<br />
kиtablar yaxud baшqa mцяllиflяr юz nюvbяsиndя yer ala<br />
bиlяr. Belя mцяllиflяr "transdиskursиv" bиr mюvqedяdиrlяr.<br />
Bu davamlы bиr fenomendиr vя onun bиzиm sиvиlиzasиyamыz<br />
qяdяr yaшы var. Homer vя Arиstotel, kиlsяnиn atalarы bu<br />
rolu oynayыblar; eynи sюzlяrи иlk rиyazиyyatчыlar vя hиppokrat<br />
яnяnяsиnиn mяnшяyиndя duranlar haqda da demяk<br />
olar. Amma mяnя elя gяlиr kи, XИX яsrdя Avropada чox<br />
mяxsusи mцяllиf tиplяrи meydana gяlиb. Onlarы nя " bюyцk<br />
" яdяbиyyat nцmayяndяlяrи, nя dиnи kanonиk mяtnlяrиn<br />
mцяllиflяrи, nя dя elmlяrиn banиlяrи иlя qarышdыrmaq<br />
olmaz. Onlarы bиr qяdяr arbиtrar шяkиldя " dиskursиvlиk<br />
banиlяrи " adlandыraq.<br />
Bu mцяllиflяrи sяcиyyяlяndиrяn cяhяt odur kи, onlar tяkcя<br />
юz яsяrlяrиnиn, kиtablarыnыn mцяllиflяrи deyиllяr. Onlar<br />
bundan daha artыьыnы, baшqa mяtnяrиn formalaшmasы<br />
иmkanыnы vя qaydasыnы ortaya qoyublar. Bu mяnada<br />
onlar, mяsяlяn, bиr roman mцяllиfиndяn чox fяrqlяnиrlяrbu<br />
sonuncu hяr bиr halda юz mяtnиnиn mцяllиfиndяn baшqa<br />
bиr шey deyиl. Bunun яksиnя olaraq, mяsяlяn Freyd tяkcя "<br />
Rюyalarыn tяfsиrи " яsяrиnиn mцяllиfи deyиl, Marks tяkcя "<br />
Manиfest "иn ya Kapиtalыn mцяllиfи deyиl : onlar sonsuz<br />
dиskurslar иmkanыnы yaradыblar. Sюzsцz kи, mяnя asanlыqla<br />
belя bиr иrad tutmaq olar kи, roman mцяllиfиnиn tяkcя юz<br />
romanыnыn mцяllиfи olmasы hяqиqяtя uyьun deyиl; яgяr<br />
sюhbяt kиfayяt qяdяr " vacиb " mцяllиfdяn gedиrsя, o bundan<br />
artыq bиr шeydиr. Sadя bиr mиsal gюstяrmяk цчцn<br />
demяk olar kи, Ann Radklиf tяkcя " Pиreney qяsrиndя<br />
qarabasmalar " vя bяzи baшqa romanlarыn mцяllиfи deyиl, o<br />
hяm dя XИX яsrиn яvvяllяrиndя dяhшяt romanlarы janrыnы<br />
mцmkцn edиb vя bu mяnada onun mцяllиf funksиyasы<br />
onun яsяrиnи юtцb keчиr. Amma mяncя bu иrada belя<br />
cavab vermяk olar : dиskursиvlиyиn banиlяrиnиn (mиsal kиmи<br />
mяn Marks vя Freydи gюtцrцrяm, чцnkи onlar hяm<br />
bиrиncи, hяm dя яn mцhцmlяrиdиr) mцmkцn etdиklяrи bиr<br />
roman mцяllиfиnиn mцmkцn etdиyиndяn tamamиlя<br />
fяrqlиdиr. Ann Radklиfиn mяtnlяrи bu mяtnlяrdяn<br />
qиdalanan bиr sиra bяnzяtmя vя analogиyalara yol aчыb.<br />
Onun yaradыcыlыьыnda mцяyyяn xarakterиstиk<br />
xususиyyяtlяr, fиqurlar, strukturlar var kи, onlar sonradan<br />
yenиdяn иstиfadя oluna bиlиb. Ann Radklиfиn dяhшяt<br />
romanыnыn tяmяlиnи qoymasыnы demяk bu mяnanы verиr :<br />
XИX яsrиn dяhшяt romanыnda Ann Radklиfdя olduьu kиmи<br />
юz gцnahsыzlыьыnыn tяlяsиnя dцшmцs qadыn qяhrяmanы, sиrlи<br />
qяsrи, dцnyadan ona edиlяn pиslиklяrиn яvяzиnи чыxmaьы<br />
юzцnя qayя etmиш mяnfи qяhrяmanы vя s. gюrmяk olar.<br />
Amma mяn dиskursиvlиyиn юzцlцnu qoyanlar kиmи Marks<br />
vя Freyddяn danышanda onu demяk иstяyиrяm kи, onlar<br />
tяkcя mцяyyяn sayda analogиyalarы deyиl, hяm dя<br />
mцяyyяn sayda fяrqlи yanaшmalarы mцmkun edиblяr.<br />
Onlar tяmяlиnи qoyduqlarыndan fяrqlи olsa da ona aиd<br />
olmaqda davam edяn yol aчыblar. Freydиn psиxanalиzиn<br />
bцnovrяsиnи qoymasыnы demяk o demяk deyиl kи, (sadяcя<br />
o demяk deyиl kи) lиbиdo konsepsиyasыnы yaxud rюyalarыn<br />
tяfsиrи texnиkasыnы Abrahamda yaxud Melanи Klaynda<br />
tapmaq olar, bu o demяkdиr kи, Freyd юz mяtnlяrиnя,<br />
konseptlяrиnя, hиpotezlяrиnя mцnasиbяtdя fяrqlи olsa belя<br />
psиxanalиtиk dиskursa aиd olan praktиkanы mцmkцn edиb.<br />
Bu anda yenи bиr чяtиnlиk ortaya чыxыr : sual vermяk olar<br />
kи, mяgяr bu cяhяt иstяnиlяn elm banиsиndя, yaxud hяr<br />
hansы elmdя mцnbиt bиr transformasиya aparmыш иstяnиlяn<br />
mцяllиfdя mюvcud deyиlmи Belя demяk olar kи, Qalиley<br />
tяkcя юzцndяn sonra onun qanunlarыnы tяkrarlanmasы<br />
иmkanыnы yox, hяm dя ondan kяnarlaшmalarы mцmkцn<br />
edиb. Яgяr Kuvye bиologиyanыn, Sosцr lиnqvиstиkanыn<br />
banиsи sayыlыrsa, bu ona gюrя belя deyиl kи, onlarы иmиtasиya<br />
edиblяr, ona gюrяdиr kи, Kцvye mцяyyяn mяnada onun<br />
юzцnцn fиksиzmи иlя daban-dabana zиdd olan tяkamцl<br />
nяzяrиyyяsиnи mцmkцn edиb; yaxud ona gюrяdиr kи, Sosцr<br />
onun struktural analиzlяrиndяn чox fяrqlи olan generatиv<br />
qrammatиka иmkanыnы yaradыb. Belяlиklя, elmdя<br />
tяmяlчиlиk dиskursиv tяmяlчиlиklя eynи sыraya gяlиr.<br />
Lakиn mяnиm fиkrиmcя burada bиr fяrq var vя bu fяrq чox<br />
mцhцmdцr. Elm mиsalыnda tяmяl aktыnыn юzц gяlяcяk<br />
transformasиyalarыn ичиndяdиr; o bиr nюv mцmkцn etdиyи<br />
transformasиyalar sиstemиnиn tяrkиb hиssяsиdиr. Bu aиdиyyat<br />
mцxtяlиf formalarda ola bиlяr. Elmdя tяmяl aktыnыn bu<br />
elmиn sonrakы transformasиyalarыnыn gedишиndя kяшf olunan<br />
daha bюyцk bиr nяsnяnиn mяxsusи tяtbиq halы olmasы<br />
aшkarlana bиlяr. Yaxud hesab edиlя bиlяr kи, bu akt<br />
иntuиsиya vя emprиzm цzяrиndя qurulub; bunun цчцn onu<br />
yenиdяn formallaшdыrmaq zяrurяtи yarana bиlяr, onu daha<br />
samballы шяkиldя яsaslandыrmaq цчцn яlavя nяzяrи<br />
яmяlиyyatlar aparыla bиlяr. Yaxud hяmиn akt tяlяsиk<br />
цmumиlяшdиrmя sayыla bиlяr, bu zaman onun hяqиqи<br />
fяalиyyяt meydanыnы mцяyyяn etmяk lazыm gяlяcяk. Baшqa<br />
sюzlя, elmи tяmяl aktы hяr bиr zaman ondan meydana<br />
gяlяn transformasиyalar aparatыna yenиdяn daxиl edиlя<br />
bиlяr.<br />
Bunun яksиnя olaraq dиskursиvlиyиn tяmяlиnиn qoyulmasы<br />
aktы onun sonrakы transformasиyalarыna mцnasиbяtdя heterogendиr.<br />
Freyd tяrяfиndяn bцnюvrяsи qoyulan psиxanalиzиn<br />
bиr dиskursиvlиk kиmи genишlяndиrиlmяsи ona onun<br />
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 27
Change language