14.02.2015 Views

Alatoran 8-falsh.qxd

Alatoran 8-falsh.qxd

Alatoran 8-falsh.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

qяdяr bиrbaшa шяkиldя qaynaqlanыr. Baшqa sюzlя desяk,<br />

яsяrdя mцяllиfи "tapmaq" цчцn mцasиr tяnqиd mяtnиn<br />

dяyяrиnи mцяllиfиn mцqяddяslиyи иlя sцbut etmяk цчцn<br />

xrиstиan eqzejetиkasыnыn иstиfadя etdиyи sxemlяrя чox yaxыn<br />

tяrzdя davranыr. "De vиrиs иllustrиbus" яsяrиndя mцqяddяs<br />

Jerom иzah edиr kи, eynи adы daшыma чoxsaylы яsяrlяrиn<br />

mцяllиflяrиnиn legиtиm шяkиldя иdentиfиkasыyasы цчцn yetяrlи<br />

deyиl: baшqa-baшqa шяxslяr eynи adы daшыya bиlяrlяr yaxud<br />

bиrи dиgяrиnиn adыndan suи-иstиfadя edя bиlяr. Tekstual<br />

яnяnяlяrdя ad fяrdиlиyиn markasы kиmи kиfayяt etmиr. Belя<br />

olan halda чoxsaylы dиskurslarы eynи mцяllиfя necя aиd<br />

etmяlи Sюhbяtиn eynи adamdan yaxud fяrqlи adamlardan<br />

getdиyиnи mцяyyяn etmяk цчцn mцяllиf funksиyasыnы necя<br />

reallaшdыrmalы Mцqяddяs Jerom bunun цчцn dюrd meyar<br />

tяqdиm edиr: яgяr mцяllиfя aиd edиlяn яsяrlяrиn ичиndя bиrи<br />

dиgяrlяrиnя mцnasиbяtdя zяиfdиrsя, onu sиyahыdan чыxartmaq<br />

lazыmdыr (bu halda mцяllиf eynи sяvиyyяlи dяyяr kиmи<br />

sяcиyyяlяndиrиlиr) ; яgяr mцяllиfиn bяzи mяtnlяrи onun<br />

dиgяr яsяrlяrи иlя doktrиnal sяvиyyяdя zиddиyяt tяшkиl<br />

edиrsя, yenя eynи qaydada davranmaq lazыmdыr (bu halda<br />

mцяllиf nяzяrи yaxud konseptual cяhяtdяn zиddиyяtsиz<br />

sahя kиmи gюtцrцlцr) ; eynи zamanda fяrqlи bиr stиldя,<br />

mцяllиfиn qяlяmиndя adяtяn rast gяlиnmяyяn sюz vя<br />

иfadяlяr ишlяnmиш яsяrlяrи xarиc etmяk lazыmdыr (burada<br />

mцяllиf stиlиstиk vahиd kиmи gюtцrцlцr) ; nяhayяt, mцяllиfиn<br />

юlцmцndяn sonraya aиd olan hadиsяlяrdяn yaxud personajlardan<br />

danышan яsяrlяrи dя kяnarlaшdыrmaq lazыmdыr<br />

(burada mцяllиf konkret tarиxи an, mцяyyяn sayda<br />

hadиsяlяrиn qovuшma yerи kиmи gюtцrцlцr). Mцasиr яdяbи<br />

tяnqиd hяtta autentиfиkasиya иlя baьlы qayьыlarы olmadыqda<br />

belя (bиr qayda olaraq belя olur) mцяllиfи heч dя fяrqlи<br />

шяkиldя mцяyyяn etmиr: mцяllиf mцяyyяn bиr яsяrdя<br />

mцяyyяn hadиsяlяrиn hяm mюvcudluьunu, hяm dя transformasиyasыnы,<br />

deformasиyasыnы vя dяyишmяlяrиnи иzah edяn<br />

faktordur (bunun цчцn mцяllиfиn bиoqrafиyasыna mцracияt<br />

olunur, onun fяrdи perspektиvи mцяyyяn edиlиr, onun<br />

sosиal mяnsubиyyяtи tяhlиl edиlиr, onun fundamental<br />

layиhяsи aшkara чыxarыlыr). Mцяllиf hяm dя yazыnыn bиrlиyиnи<br />

tяcяssцm etdиrиr - bцtцn fяrqlи cяhяtlяr яn azы evolyusиya,<br />

yetkиnlиk yaxud tяsиr prиnsиplяrи иlя иxtиsara salыnmalыdыr.<br />

Mцяllиf eynи zamanda mцяyyяn mяtnlяrиn arasыnda<br />

ortaya чыxa bиlяcяk zиddиyyяtlяrиn aradan qaldыrыlmasыna<br />

иmkan verяn vasиtяdиr: mцяllиfиn fиkиr dцnyasыnda, arzularыnda,<br />

шцur yaxud tяhtяlшцurunda bиr mяqam olmalыdыr<br />

kи, bu mяqamdan чыxыш edяrяk zиddиyяtlяr hяll oluna, bиrbиrиnи<br />

qarшыlыqlы иnkar edяn цnsцrlяr bиr-bиrиlя uzlaшa<br />

yaxud fundamental yaxud иlkиn zиddиyyяtиn яtrafиnda<br />

yыьышa bиlsиn. Nяhayяt mцяllиf иfadя baxыmыndan bиr<br />

bцtюvlцk tяшkиl edиr vя bu cяhяt onun hяm яsяrlяrиndя,<br />

hяm qaralamalarыnda, hяm mяktublarыnda yaxud fraqmentlяrиndя<br />

юzцnц gюstяrиr. Mцqяddяs Jeromun sadaladыьы<br />

dюrd meyar mцasиr tяnqиdиn mцяllиf funksиyasы иlя<br />

ишlяmяyиnиn dюrd tяrzиnи иfadя edиr.<br />

Lakиn mцяllиf funksиyasы passиv bиr mяtndяn чыxыш edяrяk<br />

hяyata keчиrиlяn sadяcя bиr rekonstruksиya kиmи<br />

qиymяtlяndиrиlя bиlmяz. Belя kи, mяtndя hяmишя mцяllиfя<br />

gюndяrиш edяn mцяyyяn sayda ишarяlяr olur. Bu ишarяlяr<br />

qrammatиka mцtяxяssиslяrиnя yaxшы tanышdыr: bunlar шяxs<br />

яvяzlиklяrи, zaman vя mяkan zяrflиklяrи, fellяrиn tяsrиfиdиr.<br />

Amma qeyd etmяk lazыmdыr kи, bu elementlяr mцяllиf<br />

funksиyasыna malиk olan vя bu funksиyadan mяhrum<br />

dиskurslarda eynи cцr ишlяmиr. Bu sonuncularda sюzцgedяn<br />

elementlяr hяqиqи danишana vя onun dиskursunun<br />

mяkan/zaman koordиnatlarыna gюndяrиr. Bиrиncиlяrdя иsя<br />

onlarыn rolu daha mцrяkkяb vя daha rяngarяngdиr. Yaxшы<br />

mяlumdur kи, tяhkиyячиnиn danышdыьы яhvalat kиmи tяqdиm<br />

olunan romanda bиrиncи шяxsя aиd яvяzlиk, иndиkи zaman,<br />

mяkana aиd ишarяlяr yazычыya, onun yazdыьы ana yaxud<br />

yazma aktыna deyиl, yazычыya mцnasиbяtdя dиstansы<br />

яsяrdяn-яsяrя, hяtta bиr яsяrиn ичиndя dяyишя bиlяn alter<br />

eqoya gюndяrиr. Mцяllиfи hяqиqи yazычы tяrяfdя axtarmaq<br />

onu xяyalи tяhkиyячи tяrяfdя axtarmaq qяdяr yanlышdыrmцяllиf<br />

funksиyasы bu иkиsиnиn arasыnda hяyata keчиr. Belя<br />

zяnn etmяk olar kи, bu roman yaxud poetиk dиskursa aиd<br />

sяcиyyяvи cяhяtdиr, yalnиz kvazи-dиskurslarыn oynadыьы<br />

sahяlяrя aиddиr. Яslиndя иsя mцяllиf funksиyasы olan bцtцn<br />

dиskurslarda bu eqo чoxluьu rast gяlиnиr. Mяsяlяn, bиr<br />

rиyazиyyat traktatыna yazыlmыш юn sюzdя danышan vя bu<br />

traktatыn tяrtиb olunma шяraиtиnи gюstяrяn eqo nя<br />

mюvqeyиnя, nя dя fяalиyyяtиnя gюrя bиr иsbatыn gedишиndя<br />

danышan vя "Mяn belя nяtиcяyя gяlиrяm kи..." yaxud "Fяrz<br />

edиrяm kи..." formasыnda цzя чыxan eqo иlя eynи deyиl: bиr<br />

halda "mяn" ekvиvalentи olmayan, mцяyyяn mяkan vя<br />

zaman daxиlиndя mцяyyяn иши gюrmцш adama gюndяrиr ;<br />

иkиncи halda иsя " mяn " eynи sиmvollar, eynи aksиomlar vя<br />

eynи иlkиn sцbutlar sиstemиnи qяbul edяn иstяnиlяn шяxsиn<br />

tuta bиlяcяyи mюvqenи gюstяrиr. Lakиn eynи traktatda<br />

цчцncц eqonu da aшkar etmяk olar; bu eqo ишиn mяnasыnы<br />

иzah edиr, qarшыya чыxan чяtиnlиklяr, яldя edиlяn nяtиcяlяr,<br />

hяlя qalmaqda olan problemlяrdяn danышыr; bu eqo artыq<br />

mюvcud olan yaxud gяlяcяk rиyazи dиskurslar<br />

mцstяvиsиndя yerlяшиr. Bu halda mцяllиf funksиyasы dиgяr<br />

eqolarы arxa planda qoyan bиr eqo tяrяfиndяn hяyata<br />

keчиrиlmиr. Яksиnя belя dиskurslarda mцяllиf funksиyasы elя<br />

fяalиyyяt gюstяrиr kи, eynи zamanda цч eqonun dиspersиyasыna<br />

gяtиrиb чыxarыr.<br />

Шцbhяsиz kи, axtarышlar sayяsиndя mцяllиf funksиyasыnыn<br />

baшqa cяhяtlяrиnи dя tapmaq mцmkцndцr. Amma mяn bu<br />

dюrd cяhяtlя kиfayяtlяnиrяm, чцnkи onlar яn чox nяzяrя<br />

чarpan vя яn vacиblяrиdиr. Onlarы belя yekunlaшdыrardыm :<br />

mцяllиf funksиyasы dиskurs alяmиnи mцяyyяn vя<br />

artиkulyasыya edяn hцquqи vя иnstиtusиonal sиstemlя<br />

baьlыdыr; o bцtцn dиskurslarla baьlы, bцtцn dюvrlяrdя vя<br />

bцtцn sиvиlиzasиyalarda eynи qaydada fяalиyyяt gюstяrmиr;<br />

o hяr hansы dиskursun spontan шяkиldя onun иstehsalчыsыna<br />

aиd edиlmяsи kиmи mexanиkи prosesdяn deyиl, bиr sыra<br />

spesиfиk vя mцrяkkяb яmяlиyyatlardan иbarяtdиr; o<br />

sadяcя hяqиqи bиr шяxsя gюndяrиш etmиr, eynи zamanda<br />

mцxtяlиf kateqorиyalara aиd шяxslяrиn tuta bиlяcяyи eqolara<br />

gюndяrиr.<br />

26<br />

АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!