Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
qяdяr bиrbaшa шяkиldя qaynaqlanыr. Baшqa sюzlя desяk,<br />
яsяrdя mцяllиfи "tapmaq" цчцn mцasиr tяnqиd mяtnиn<br />
dяyяrиnи mцяllиfиn mцqяddяslиyи иlя sцbut etmяk цчцn<br />
xrиstиan eqzejetиkasыnыn иstиfadя etdиyи sxemlяrя чox yaxыn<br />
tяrzdя davranыr. "De vиrиs иllustrиbus" яsяrиndя mцqяddяs<br />
Jerom иzah edиr kи, eynи adы daшыma чoxsaylы яsяrlяrиn<br />
mцяllиflяrиnиn legиtиm шяkиldя иdentиfиkasыyasы цчцn yetяrlи<br />
deyиl: baшqa-baшqa шяxslяr eynи adы daшыya bиlяrlяr yaxud<br />
bиrи dиgяrиnиn adыndan suи-иstиfadя edя bиlяr. Tekstual<br />
яnяnяlяrdя ad fяrdиlиyиn markasы kиmи kиfayяt etmиr. Belя<br />
olan halda чoxsaylы dиskurslarы eynи mцяllиfя necя aиd<br />
etmяlи Sюhbяtиn eynи adamdan yaxud fяrqlи adamlardan<br />
getdиyиnи mцяyyяn etmяk цчцn mцяllиf funksиyasыnы necя<br />
reallaшdыrmalы Mцqяddяs Jerom bunun цчцn dюrd meyar<br />
tяqdиm edиr: яgяr mцяllиfя aиd edиlяn яsяrlяrиn ичиndя bиrи<br />
dиgяrlяrиnя mцnasиbяtdя zяиfdиrsя, onu sиyahыdan чыxartmaq<br />
lazыmdыr (bu halda mцяllиf eynи sяvиyyяlи dяyяr kиmи<br />
sяcиyyяlяndиrиlиr) ; яgяr mцяllиfиn bяzи mяtnlяrи onun<br />
dиgяr яsяrlяrи иlя doktrиnal sяvиyyяdя zиddиyяt tяшkиl<br />
edиrsя, yenя eynи qaydada davranmaq lazыmdыr (bu halda<br />
mцяllиf nяzяrи yaxud konseptual cяhяtdяn zиddиyяtsиz<br />
sahя kиmи gюtцrцlцr) ; eynи zamanda fяrqlи bиr stиldя,<br />
mцяllиfиn qяlяmиndя adяtяn rast gяlиnmяyяn sюz vя<br />
иfadяlяr ишlяnmиш яsяrlяrи xarиc etmяk lazыmdыr (burada<br />
mцяllиf stиlиstиk vahиd kиmи gюtцrцlцr) ; nяhayяt, mцяllиfиn<br />
юlцmцndяn sonraya aиd olan hadиsяlяrdяn yaxud personajlardan<br />
danышan яsяrlяrи dя kяnarlaшdыrmaq lazыmdыr<br />
(burada mцяllиf konkret tarиxи an, mцяyyяn sayda<br />
hadиsяlяrиn qovuшma yerи kиmи gюtцrцlцr). Mцasиr яdяbи<br />
tяnqиd hяtta autentиfиkasиya иlя baьlы qayьыlarы olmadыqda<br />
belя (bиr qayda olaraq belя olur) mцяllиfи heч dя fяrqlи<br />
шяkиldя mцяyyяn etmиr: mцяllиf mцяyyяn bиr яsяrdя<br />
mцяyyяn hadиsяlяrиn hяm mюvcudluьunu, hяm dя transformasиyasыnы,<br />
deformasиyasыnы vя dяyишmяlяrиnи иzah edяn<br />
faktordur (bunun цчцn mцяllиfиn bиoqrafиyasыna mцracияt<br />
olunur, onun fяrdи perspektиvи mцяyyяn edиlиr, onun<br />
sosиal mяnsubиyyяtи tяhlиl edиlиr, onun fundamental<br />
layиhяsи aшkara чыxarыlыr). Mцяllиf hяm dя yazыnыn bиrlиyиnи<br />
tяcяssцm etdиrиr - bцtцn fяrqlи cяhяtlяr яn azы evolyusиya,<br />
yetkиnlиk yaxud tяsиr prиnsиplяrи иlя иxtиsara salыnmalыdыr.<br />
Mцяllиf eynи zamanda mцяyyяn mяtnlяrиn arasыnda<br />
ortaya чыxa bиlяcяk zиddиyyяtlяrиn aradan qaldыrыlmasыna<br />
иmkan verяn vasиtяdиr: mцяllиfиn fиkиr dцnyasыnda, arzularыnda,<br />
шцur yaxud tяhtяlшцurunda bиr mяqam olmalыdыr<br />
kи, bu mяqamdan чыxыш edяrяk zиddиyяtlяr hяll oluna, bиrbиrиnи<br />
qarшыlыqlы иnkar edяn цnsцrlяr bиr-bиrиlя uzlaшa<br />
yaxud fundamental yaxud иlkиn zиddиyyяtиn яtrafиnda<br />
yыьышa bиlsиn. Nяhayяt mцяllиf иfadя baxыmыndan bиr<br />
bцtюvlцk tяшkиl edиr vя bu cяhяt onun hяm яsяrlяrиndя,<br />
hяm qaralamalarыnda, hяm mяktublarыnda yaxud fraqmentlяrиndя<br />
юzцnц gюstяrиr. Mцqяddяs Jeromun sadaladыьы<br />
dюrd meyar mцasиr tяnqиdиn mцяllиf funksиyasы иlя<br />
ишlяmяyиnиn dюrd tяrzиnи иfadя edиr.<br />
Lakиn mцяllиf funksиyasы passиv bиr mяtndяn чыxыш edяrяk<br />
hяyata keчиrиlяn sadяcя bиr rekonstruksиya kиmи<br />
qиymяtlяndиrиlя bиlmяz. Belя kи, mяtndя hяmишя mцяllиfя<br />
gюndяrиш edяn mцяyyяn sayda ишarяlяr olur. Bu ишarяlяr<br />
qrammatиka mцtяxяssиslяrиnя yaxшы tanышdыr: bunlar шяxs<br />
яvяzlиklяrи, zaman vя mяkan zяrflиklяrи, fellяrиn tяsrиfиdиr.<br />
Amma qeyd etmяk lazыmdыr kи, bu elementlяr mцяllиf<br />
funksиyasыna malиk olan vя bu funksиyadan mяhrum<br />
dиskurslarda eynи cцr ишlяmиr. Bu sonuncularda sюzцgedяn<br />
elementlяr hяqиqи danишana vя onun dиskursunun<br />
mяkan/zaman koordиnatlarыna gюndяrиr. Bиrиncиlяrdя иsя<br />
onlarыn rolu daha mцrяkkяb vя daha rяngarяngdиr. Yaxшы<br />
mяlumdur kи, tяhkиyячиnиn danышdыьы яhvalat kиmи tяqdиm<br />
olunan romanda bиrиncи шяxsя aиd яvяzlиk, иndиkи zaman,<br />
mяkana aиd ишarяlяr yazычыya, onun yazdыьы ana yaxud<br />
yazma aktыna deyиl, yazычыya mцnasиbяtdя dиstansы<br />
яsяrdяn-яsяrя, hяtta bиr яsяrиn ичиndя dяyишя bиlяn alter<br />
eqoya gюndяrиr. Mцяllиfи hяqиqи yazычы tяrяfdя axtarmaq<br />
onu xяyalи tяhkиyячи tяrяfdя axtarmaq qяdяr yanlышdыrmцяllиf<br />
funksиyasы bu иkиsиnиn arasыnda hяyata keчиr. Belя<br />
zяnn etmяk olar kи, bu roman yaxud poetиk dиskursa aиd<br />
sяcиyyяvи cяhяtdиr, yalnиz kvazи-dиskurslarыn oynadыьы<br />
sahяlяrя aиddиr. Яslиndя иsя mцяllиf funksиyasы olan bцtцn<br />
dиskurslarda bu eqo чoxluьu rast gяlиnиr. Mяsяlяn, bиr<br />
rиyazиyyat traktatыna yazыlmыш юn sюzdя danышan vя bu<br />
traktatыn tяrtиb olunma шяraиtиnи gюstяrяn eqo nя<br />
mюvqeyиnя, nя dя fяalиyyяtиnя gюrя bиr иsbatыn gedишиndя<br />
danышan vя "Mяn belя nяtиcяyя gяlиrяm kи..." yaxud "Fяrz<br />
edиrяm kи..." formasыnda цzя чыxan eqo иlя eynи deyиl: bиr<br />
halda "mяn" ekvиvalentи olmayan, mцяyyяn mяkan vя<br />
zaman daxиlиndя mцяyyяn иши gюrmцш adama gюndяrиr ;<br />
иkиncи halda иsя " mяn " eynи sиmvollar, eynи aksиomlar vя<br />
eynи иlkиn sцbutlar sиstemиnи qяbul edяn иstяnиlяn шяxsиn<br />
tuta bиlяcяyи mюvqenи gюstяrиr. Lakиn eynи traktatda<br />
цчцncц eqonu da aшkar etmяk olar; bu eqo ишиn mяnasыnы<br />
иzah edиr, qarшыya чыxan чяtиnlиklяr, яldя edиlяn nяtиcяlяr,<br />
hяlя qalmaqda olan problemlяrdяn danышыr; bu eqo artыq<br />
mюvcud olan yaxud gяlяcяk rиyazи dиskurslar<br />
mцstяvиsиndя yerlяшиr. Bu halda mцяllиf funksиyasы dиgяr<br />
eqolarы arxa planda qoyan bиr eqo tяrяfиndяn hяyata<br />
keчиrиlmиr. Яksиnя belя dиskurslarda mцяllиf funksиyasы elя<br />
fяalиyyяt gюstяrиr kи, eynи zamanda цч eqonun dиspersиyasыna<br />
gяtиrиb чыxarыr.<br />
Шцbhяsиz kи, axtarышlar sayяsиndя mцяllиf funksиyasыnыn<br />
baшqa cяhяtlяrиnи dя tapmaq mцmkцndцr. Amma mяn bu<br />
dюrd cяhяtlя kиfayяtlяnиrяm, чцnkи onlar яn чox nяzяrя<br />
чarpan vя яn vacиblяrиdиr. Onlarы belя yekunlaшdыrardыm :<br />
mцяllиf funksиyasы dиskurs alяmиnи mцяyyяn vя<br />
artиkulyasыya edяn hцquqи vя иnstиtusиonal sиstemlя<br />
baьlыdыr; o bцtцn dиskurslarla baьlы, bцtцn dюvrlяrdя vя<br />
bцtцn sиvиlиzasиyalarda eynи qaydada fяalиyyяt gюstяrmиr;<br />
o hяr hansы dиskursun spontan шяkиldя onun иstehsalчыsыna<br />
aиd edиlmяsи kиmи mexanиkи prosesdяn deyиl, bиr sыra<br />
spesиfиk vя mцrяkkяb яmяlиyyatlardan иbarяtdиr; o<br />
sadяcя hяqиqи bиr шяxsя gюndяrиш etmиr, eynи zamanda<br />
mцxtяlиf kateqorиyalara aиd шяxslяrиn tuta bиlяcяyи eqolara<br />
gюndяrиr.<br />
26<br />
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006