You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
yapышdыrыlmыш anonиm mяtnиn tяrtиb edиcиsи var, mцяllиfи<br />
yox. Belяlиklя, mцяllиf funskиyasы cяmиyyяt daxиlиndя bяzи<br />
dиskurslarыn mюvcudluq, sиrkulyasиya vя fяalиyyяt tяrzи иlя<br />
mцяyyяn olunur.<br />
***<br />
Иndи иsя bu "mцяllиf" funksиyasыnы araшdыraq. Bu<br />
funksиyanы daшыyan dиskurs bиzиm mяdяnиyyяtиmиzdя necя<br />
xaraktыrиzя olunur O dиgяr dиskurslardan nя иlя<br />
fяrqlяnиr Mяnиm fиkrиmcя яgяr sюhbяt yalnыz hяr hansы<br />
kиtab yaxud mяtnиn mцяllиfиndяn gedиrsя, dюrd sяcиyyяvи<br />
cяhяt qeyd oluna bиlяr.<br />
Яvvяla bu kиtab vя mяtn mцlkиyyяt obyektиdиr. Onlarыn<br />
aиd olduьu mцlkиyyяt formasы mяxsusи xarakterlяrя<br />
malиkdиr vя artыq uzun иllяrdиr kи, mяcяllяlяшdиrиlиb. Qeyd<br />
etmяk lazыmdыr kи, krиmиnal aspektя mцnasиbяtdя<br />
mцlkиyyяt aspektи tarиxяn sonra gяlиr. Mяtnlяrиn,<br />
kиtablarыn, dиskurslarыn mиfolojи yaxud mцqяddяs personajlardan<br />
fяrqlи, real mцяllиflяrиnиn olmasы dиskurslarыn<br />
transqressиv ola bиlmяsи vя buna gюrя mцяllиfиn cяzalandыrыlmasы<br />
иmkanы иlя baьlыdыr. Bиzиm mяdяnиyyяtиmиzdя<br />
(vя шцbhяsиz kи, bиr sыra baшqa mяdяnиyyяtlяrdя) dиskurs<br />
иlk zamanlarda bиr шey yaxud mяhsul deyиl, akt sayыlыrdы<br />
vя bиr akt olaraq mцqяddяs/qeyrи mцqяddяs, qanunи/<br />
qanunsuz, dиnи/blasfem kиmи иkиqцtblц mцstяvиdя yer<br />
alыrdы.Tarиxяn dиskurs mцlkиyyяt чevrяsиnя daxиl olmazdan<br />
яvvяl rиsklи bиr jest olub. Amma mяtnlяr цчцn<br />
mцlkиyyяt rejиmи bяrqяrar olandan, mцяllиflиk hцquqlarы,<br />
mцяllиf-naшиr mцnasиbяtlяrи, reproduksиya hцquqlarы vя s.<br />
haqda qaydalar qяbul edиlяndяn sonra - yяnи XVИИИ яsrиn<br />
sonu, XИX яsrиn яvvяllяrиndя - yazы aktыna xas olan transqressиya<br />
иmkanы getdиkcя яdяbиyyatыn иmperatиvиnя<br />
чevrиlmяyя baшladы. Elя bиl kи, yazar mцlkиyyяt sиstemиnя<br />
yerlяшdиrиldиkdяn sonra belя bиr status almaьыn яvяzиnи<br />
transqressиyanы sиstematиk шяkиldя hяyata keчиrmяklя<br />
alыrdы.<br />
Dиgяr tяrяfdяn, mцяllиf funksиyasы bцtцn dиskurslarda<br />
unиversal vя sяbatlы шяkиldя reallaшmыr. Bиzиm sиvиlиzasыyamыzda<br />
eynи mяtnlяr heч dя hяr zaman mяnsubиyyяt<br />
tяlяb etmяyиb. Vaxt olub kи, bиzиm иndи яdяbи adlandиracaьыmыz<br />
bиr sыra mяtnlяr (яhvalatlar, naьыllar, dastanlar,<br />
tragedиya vя komedиyalar) onlarыn mцяllиflяrи haqda heч<br />
bиr sorьu-sual olmadan qяbul edиlиr, otцrцlцr vя dяyяrlяndиrиlиrdи.<br />
Onlarыn anonиmlиyи heч bиr чяtиnlиk yaratmыrdы,<br />
onlarыn hяqиqи yaxud ehtиmal edиlяn qяdиmlиyи<br />
qaneedиcи tяmиnat иdи. Bunun яksиnя olaraq, bиzиm иndи<br />
elmи adlandиracaьыmыz vя kosmologиya, fяza, tяbabяt vя<br />
xяstяlиklяr, tяbияt elmlяrи yaxud coьrafиyaya aиd mяtnlяr<br />
Orta яsrlяrdя yalnыz mцяllиfиn adы иlя bиrgя olmaq шяrtи иlя<br />
qяbul edиlиr vя hяqиqяt daшыyыcыsы sayыlыrdы. "Hиpokrat<br />
demишdиr kи...", "Plиn belя nяql edиr kи..." kиmи иfadяlяr<br />
tяkcя dяlиl kиmи иstиfadя olunmurdu. Onlar hяm dя иsbatlanmыш<br />
kиmи qяbul olunmalи dиskurslarыn tanыnma vasиtяsи<br />
иdи. XVИИ yaxud XVИИИ яsrdяn baшlayaraq bu tяcrцbя<br />
kяnarlaшdыrыldы: o zamandan bяrи elmи dиskurslar olduьu<br />
kиmи qяbul olunmaьa baшladы: bu halda onlarиn aиd<br />
olduьu adama иstиnad yox, bиr elmи sиstemя aиdиyyatы<br />
tяmиnat kиmи qяbul olunur. Mцяllиf funksиyasы belя hallarda<br />
kяnara чяkиlиr. Иxtиraчыnыn adы sadяcя bu vя ya dиgяr<br />
teorem, elmи mцlahиzя, patolojи sиndrom цчцn ad kиmи иstиfadя<br />
olunur. Lakиn яdяbи dиskurslar yalnыz mцяllиfи иlя<br />
bиrgя qяbul oluna bиlяr: hяr hansы шeиr yaxud nяsr mяtnиndяn<br />
onun hardan gяldиyи, kиm tяrяfиndяn, hansы<br />
tarиxdя, hansы шяraиtdя, hansы layиhяdяn чыxыш edиlяrяk<br />
yazыldыьы soruшulur. Ona verиlяn mяna, ona tanыnan status<br />
vя dяyяr bu suallara verиlяn cavablardan asыlыdыr. Яgяr<br />
tяsadцfяn yaxud mцяllиfиn юy иstяyи иlя mяtn bиzя anonиm<br />
gяlиb чatыrsa, dяrhal mцяllиf axtarыlmaьa baшlanыr. Яdяbи<br />
anonиmlиk bиzиm цчцn dюzцlmяzdиr- bиz onu yalnыz tapmaca<br />
kиmи qяbul edиrиk. Bиr sюzlя, mцяllиf funksиyasы<br />
яdяbи яsяrlяr цчцn tam gцcц иlя ишlяyиr (Яlbяttя bцtцn<br />
bunlara bяzи nцanslar gяtиrmяk lazыmdыr: artыq bиr neчя<br />
vaxtdыr kи, tяnqиd яsяrlяrи onlarыn fяrdи yaradыcыlarыna<br />
gюrя deyиl, onlarыn janr vя tиpиnя, onlarda rast gяlиnяn<br />
daиmи elementlяrя gюrя analиz edиr. Yaxud, яgяr daha<br />
mцяllиfя иstиnad rиyazиyyatda bu vя ya dиgяr teoremи<br />
yaxud mцlahиzяnи adlandиrmaqdan baшqa heч nяyя xиdmяt<br />
etmиrsя, bиologиya vя tяbabяtdя mцяllиfиn adыnыn vя<br />
onun ишиnиn tarиxиnиn gюstяrиlmяsи tamam baшqa rol<br />
oynayыr: bu tяkcя mяnbяnи gюstяrmяyя xиdmяt etmиr,<br />
hяm dя mцяyyяn bиr dюvrdя bu vя ya dиgяr laboratorиyada<br />
иstиfadя olunan texnиka vя tяcrцbя obyektlяrиndяn<br />
чыxыш edяrяk ишиn etиbarlыlыьыnы mцяyyяn etmяk цчцn<br />
vasиtяdиr).<br />
Mцяllиf funksиyasыnыn цчцncц sяcиyyяvи cяhяtи ondan<br />
иbarяtdиr kи, o mцяyyяn dиskursun spontan шяkиldя<br />
mцяyyяn шяxsя mяnsub edиlmяsи deyиl, mцяllиf fиqurunun<br />
konstruksиyasыna xиdmяt edяn mцrяkkяb bиr яmяlиyyatыn<br />
nяtиcяsиdиr. Шцbhяsиz kи, bu fиqura realиst bиr status vermяyя<br />
cяhd edиlиr - mцяllиf yazыnыn mяnшя yerи kиmи tяqdиm<br />
edиlиr. Amma яslиndя шяxsdя mцяllиf adlandиrиlan (yaxud<br />
шяxsdяn mцяllиf edяn) mяtnиn цzяrиndя aparыlan яmяlиyyatlarыn<br />
(mцяyyяn cяhяtlяrиn relevant sayыlmasы, mцяyyяn<br />
yaxыnlaшdыrmalarыn aparыlmasы, mцяyyяn davamиyyяtиn<br />
aшkar edиlmяsи, mцяyyяn kяnarlaшdыrmalarыn realиzя<br />
edиlmяsи) proyeksиyasыndan baшqa bиr шey deyиl. Bu<br />
яmяlиyyatlar tarиxи dюvrlяrdяn vя dиskursun tиpиndяn asыlы<br />
olaraq dяyишиr. "Fяlsяfя sahяsиndя mцяllиf" "шaиr"lя eynи<br />
qaydada konstruksиya edиlmиr. Eynи zamanda яdяbи<br />
яsяrиn mцяllиfи bu gцn XVИИИ яsrdяkи kиmи konstruksиya<br />
edиlmиr. Amma mцяllиf fиqurunun konstruksиyasы<br />
sahяsиndя sabиt elementlяr dя tapmaq olar.<br />
Mяsяlяn, mяnя elя gяlиr kи, яdяbи tяnqиdиn uzun zamanlar<br />
boyu mцяllиfи mцяyyяn etmяk, daha doьrusu mюvcud<br />
mяtn vя dиskurslardan чыxыш edяrяk mцяllиf formasыnыn<br />
konstruksиyasыnы reallaшdыrmaq tяrzи xrиstиan яnяnяsиndя<br />
mяtnlяrиn autentиklяшdиrиlmяsи praktиkasыndan kиfayяt<br />
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 25
Change language