Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
cяhяtdяn daha чox, иmanent, fasиlяsиz olaraq ortaya<br />
qoyulan, amma tam olaraq heч zaman tяtbиq olunmayan<br />
bиr qaydadыr, bиtmиш mяhsul kиmи gюtцrцlяn yazыnы xarakterиzя<br />
etmяyяn, amma praktиka kиmи baxыlanda yazыda<br />
hakиm olan bиr prиnsиpdиr. Bu qayda чox yaxшы mяlum<br />
olduьuna gюrя onun tяhlиlиnя чox vaxt ayыrmaq lцzumsuzdur.<br />
Onunla baьlы иkи mяsяlяnи xatыrlatmaq kиfayяtdиr.<br />
Яvvяlcя onu qeyd etmяk lazыmdыr kи, bu gцn yazы иfadя<br />
temasыnыn caynaьыndan qurtulub: o yalnыz юzцnя gюndяrиr,<br />
amma buna baxmayaraq daxиlи sяrhяdlяrи иlя mяhdudlaшmыr,<br />
яksиnя bayыra proyeksиyasы иlя tanыnыr. Bu o<br />
demяkdиr kи, o ишarяlяr arasыnda oyun kиmи<br />
sяcиyyяlяndиrиlsя bu oyunda dяlalяt edяnиn tяbияtи dяlalяt<br />
edиlяn mяzmundan daha mцhцm rol oynayыr. Yazы<br />
qaчыlmaz шяkиldя юz qaydalarыndan o yana keчяn vя<br />
belяlиklя bayыra чыxan oyundur. Onun mahиyyяtи yazы<br />
jestиnи nцmayиш etdиrmяk yaxud yazыnыn apologиyasы deyиl,<br />
yazan subyektиn aramsыz olaraq yoxa чыxdыьы bиr meydan<br />
yaratmaqdыr.<br />
Dиgяr mяsяlя иsя bundan da artыq tanышdыr: bu yazы vя<br />
юlцm arasыnda yaxыnlыqdыr. Burada bиz qяdиm яfsanяlяrиn<br />
yaxud yunan epopeyalarы иlя baьlы яnяnяlяrиn яksи olan<br />
bиr praktиka иlя rastlaшыrыq. Belя kи, bu яfsanяlяr vя<br />
epopeyalar qяhrяmanыn юlmяzlиyиnи яbяdиlяшdиrmяk<br />
mяqsяdиnи daшыyыrdы. Яgяr qяhrяman gяnc yaшda юlmяyи<br />
qяbul edиrdиsя, mяqsяd bu иdи kи, onun юlцmlя bюyцk<br />
dяyяr alan hяyatы яbяdиyyяtя qovuшsun. Sankи hekayя bu<br />
qяbul edиlmиш юlцmц satыn alыrdы. Mцяyyяn mяnada "Mиn<br />
Bиr gecя" nagыllarыnыn da яsas motиvи vя mюvzusu юlцmdяn<br />
yayыnmaq иdи. Naьыlчы юz naьыlыnы sяhяr aчыlana qяdяr<br />
davam edиrdи kи, onun aьzыnы hяmишяlиk baьlayacaq юlцmц<br />
юzцndяn kяnarlaшdыrsыn. Шяhrиzadыn яhvalatы bиr nюv<br />
qяtlиn tяrsиdиr, юlцmц uzaqlaшdыrmaq цчцn yorulmaz<br />
cяhdlяrdиr. Bиzиm mяdяnиyyяtиmиz yazыya bu baxышы metamorfoza<br />
uьradыb; иndи yazы qurbanlarla, hяtta hяyatыn<br />
qurbanы иlя яlaqяlиdиr. Sюhbяt kюnцllц sиlиnmяdяn,<br />
kяnarlaшmadan gedиr; bu sиlиnmя ya kяnarlaшmanыn<br />
kиtablarda tяsvиr olunmaьыna ehtиyac yoxdur, чцnkи o<br />
yazычыnыn mюvcudиyyяtиndяn belя yan keчmиr. Юlmяzlиk<br />
gяtиrmяk vяzиfяsи olan яsяr иndи юldцrmяk, юz mцяllиfиnиn<br />
qatиlиnя чevrиlmяk hцququ qazanыb. Floberи, Prustu,<br />
Kafkanы yada salыn. Bundan baшqa юlцm hяm dя yazan<br />
subyektиn fяrdи keyfиyyяtlяrиnиn yox olmasыnda da юzцnц<br />
bцruzя verиr. Yazan subyektиn юzц vя yazыsы arasыndakы<br />
dцnyada onun fяrdиyyяtиnиn heч bиr иzи yoxdur. Yazы oyununda<br />
mцяllиf юlц rolunu oynayыr. Bцtцn bunlar yaxшы<br />
tanыnan mяsяlяlяrdиr vя artыq чoxdandыr kи, яdяbи tяnqиd<br />
vя fяlsяfя mцяllиfиn иtmяsи yaxud юlцmцnц mцяyyяn edиb.<br />
Amma mяnя elя gяlиr kи, bu analиzdяn bцtцn zяrurи<br />
nяtиcяlяr чыxarыlmayыb vя onun nя dяrяcяdя vacиb olmasы<br />
dяqиq шяkиldя anlanmayыb. Daha dяqиq desяm, mяncя<br />
mцяllиfи яvvяlkи statusunda яvяz edяn bиr sыra anlayышlar<br />
var kи, onlar bu prosesdя maneчиlиk tюrяdяrяk lazыmи<br />
nяtиcяlяr чыxarmaьы яngяllяyиr. Mяn bu anlayышlardan<br />
иkиsиnиn цzяrиndя dayanacaьam.<br />
Иlk nюvbяdя яsяr anlayыsыna nяzяr salaq. Mяlum olduьu<br />
kиmи иndи belя hesab olunur kи, tяnqиdиn vяzиfяsи яsяr vя<br />
mцяllиf arasыnda яlaqяlяrи mцяyyяn etmяk, yaxud<br />
mяtnlяrdяn чыxыш edяrяk mцяllиfиn dцшцncяsиnи ya konkret<br />
tяcrцbяsиnи rekonstruksиya etmяk yox, яsяrи юzцюzlцyцndя,<br />
daxиlи arxиtekturasыnda, ичиndяkи яlaqяlяrиn<br />
яsasыnda tяhlиl etmяkdиr. Amma bu zaman dяrhal sual<br />
meydana чыxыr: " Яsяr nяdиr Nяdяn tяшkиl olunub Яsяr<br />
mцяllиf adlandыrыlan шяxs tяrяfиndяn yazыlmыш шey deyиlmи <br />
" Gюrdцyцmцz kиmи mяsяlя bиr qяdяr чяtиnlяшиr. Яgяr bиr<br />
adam mцяllиf deyиlsя, onun yazdыьыna, dedиyиnя, kaьыzlarda<br />
qoyduьuna, ona иstиnad edиlяn шeylяrя яsяr demяk<br />
olarmы Sad mцяllиf olmazdan яvvяl onun kaьыzlarыnыn<br />
statusu nя иdи Yяqиn kи, hяbsdя olarkяn gцn uzunu юz<br />
fantazmalarыnы цzяrиnя kючцrdцyц kaьыz yыьыnыndan baшqa<br />
heч nя.<br />
Amma sюhbяtиn mцяllиfdяn getdиyи mяlum olandan sonra<br />
da mяsяlя tam hяll olunmur. Sual yaranыr : onun bцtцn<br />
yazdыqlarы, dedиklяrи, юzцndяn sonra qoyduqlarы onun<br />
яsяrlяrиnя aиddиrmи Bu hяm nяzяrи, hяm dя texnиkи<br />
problemdиr. Mяsяlяn, Nиtsшenиn яsяrlяrиnи dяrc etmяk<br />
иstяyяndя, harda dayanmaq lazыmdыr Шцbhяsиz kи, hяr<br />
шeyи чap etmяk lazыmdыr. Amma bu " hяr шey " nя<br />
demяkdиr Sюzsцz kи, Nиtsшenиn юzцnцn dяrc etdиrdиyи<br />
bцtцn yazыlar bura aиddиr. Bяs яsяrlяrиnиn qaralamalarы <br />
Шцbhяsиz, onlar da. Bяs aforиzm layиhяlяrи Hяmчиnиn.<br />
Bяs gцndяlиyиn bиr ucunda edиlmиш qeydlяr Onlar da.<br />
Amma tutaq kи, ичи aforиzmlя dolu gцndяlиkdя tяyиn olunmuш<br />
bиr gюrцшlя baьlы qeydиn, bиr цnvanыn, yaxud<br />
camaшыrxana qяbzиnиn цstцnя dцшцrцk. Bunlar яsяrdиr ya<br />
yox Cavab " yox " иsя, nя цчцn Bu cцr problemlяr sonsuzdur.<br />
Bиr adamыn юlцmцndяn sonra qoyduьu mиlyonlarla<br />
иzиn arasыnda " яsяr "и necя mцяyyяn etmяk olar Яsяr<br />
nяzяrиyyяsи mюvcud deyиl vя bu vя ya dиgяr mцяllиfиn<br />
яsяrlяrиnиn kцlиyyatыnы dяrc etdиrяnlяr belя bиr<br />
nяzяrиyyяyя malиk deyиldиrlяr. Suallar sыrasыnы genишlяndиrmяk<br />
olar : mяsяlяn, " Mиn bиr gecя " яsяrdиrmи <br />
Иsgяndяrиyyяlи Klementиn " Stromat "ы yaxud Dиogen<br />
Laersиn " Юmцrlяr "и necя Gюrdцyцmцz kиmи suallar<br />
sonsuzdur. Buna gюrя dя " yazычыnы, mцяllиfи kяnara<br />
qoyaq, яsяrиn юzцnц юyrяnяk " demяk kиfayяt deyиl. Яsяr<br />
anlayышы mцяllиf qяdяr problematиk anlayышdыr.<br />
Mцяllиfиn tamamиlя yox olmasыna mane olan baшqa bиr<br />
anlayыш yazы anlayышыdыr. Яslиndя bu anlayыш mцяllиfя иstиnadы<br />
lцzumsuz etmяlи иdи. Doьrudan da hazыrda yazыya<br />
verиlяn statusda nя yazы jestиndяn nя dя mцяllиfиn nя<br />
demяk иstяdиyиndяn sюhbяt getmиr. Иstяnиlяn mяtn<br />
yayыldыьы mяkan, uzandыьы zaman daxиlиndяkи mюvqeyиnя<br />
mцnasиbяtdя юyrяnиlиr.<br />
Amma fиkrиmcя belя bиr sual qoymaq olar : yazы<br />
anlayышыnыn bu шяkиldя иstиfadяsи mцяllиfиn empиrиk<br />
xцsusиyyяtlяrиnиn transendental bиr anonиmlиyиn цstцnя<br />
transpozиsиyasыna gяtиrиb чыxarmыrmы Mцяllиfиn emprиk-<br />
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 23
Change language