You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
gюrdцyцmцz иyrяnc sяhnяlяrlя doludur... Иstanbull иsя<br />
hяmиnkи kиmи kasыb qalacaqdыr... Mяscиdlяrиn ичи, hяmишя<br />
olduьu kиmи lampalarыn bиr hиssяsи oьurlandыьыndan,<br />
qяrиbя gюrцnцrdц." Lampalarыn hяtta mяscиdlяrdяn<br />
oьurlanmasы faktы юzц-юzlцyцndя чox шeylяrdяn - kasыblыq,<br />
fяqиrlиk, иdealsыzlыq, dиnи mяbяdlяrиn vя qanunlarыn яhalи<br />
arasыnda ehtиramыnы иtиrmяsиndяn vя s. xяbяr vermяkdяdиr.<br />
Bяyoьlu adыyla tanыnan quldurlarыn Иstanbulda "Klassиk<br />
tцrk иncяsяnяtиnиn dяstяyи klubu" rяsmи adы altыnda<br />
fahишяxana aчmalarы da bu шяhяrиn чюkцшцnцn rяmzlяrиndяndиr.<br />
Romanda, Иstanbulu юz nцfuz daиrяsиnя<br />
almыш Bяyoьlu quldurlarы, bu nяhяng шяhяrиn "qurdlar<br />
sцfrяsи" olmasыnыn sяbяblяrиndяn bиrи kиmи gюrцnmяkdяdиr.<br />
Mцsяlman юlkяlяrиndя kиtaba tapыnanlar, mцtalияnи<br />
sevяnlяr tяbяqяsиnиn hansы mяnяvи facияlяr yaшadыьыnы<br />
Azяrbaycan яdяbиyyatыnыn Keflи Иskяndяr obrazыndan<br />
yaxшы tanыyыrыq. "Qara kиtab"da Иstanbullu bиr qoca tяnha<br />
jurnalиst Avropanыn mяhшur yazarы Marsel Prustun<br />
"Иtиrиlmиш zamanыn axtarышыnda" romanыnы oxuduqda, dиn vя<br />
cahиllиk qaranlыьыna dцшmцш яhalи ичиndя fиkиrlяrиnи<br />
bюlцшmяk цчцn юzцndяn baшqa bu dяrиn яsяrи oxuyana rast<br />
gяlmиr, kиtaba maraq gюstяrяn tapmыr. Jurnalиst, юlkяsиnиn<br />
belя kasыb vя bяdbяxt olmasыna, bu юlkяdя Prust vя onun<br />
Albertиnasыnы tanыyan olmadыьыna gюrя kяdяrlяnиr.<br />
Dцшцnцr kи, "burada Prustu vя Albertиnanы anlayanlar<br />
yarananda, kцчяlяrdяkи bяdbяxtlяr bяlkя daha yaxшы<br />
yaшayacaq, dяlи qыsqanclыqdan bиr-bиrиlяrиnи bычaqlamayacaqlar..."<br />
Bu nяtиcяnи Azяrbaycan reallыqlarыna da aиd<br />
etmяk gяrяk. Kцtlяdя mцtalия alышqanlыьыnыn olmamasыndan<br />
kиtab oxuyanlarыn da яtrafыndakыlara yaranan<br />
mцnasиbяtиnи Pamuk чox yerиndя tutmuшdur: "Heчkяsиn<br />
oxumadыьы Qяrb kиtabыnы lяzzяtlя oxumuш hяr bиr tцrk bиr<br />
mцddяtdяn sonra nяиnkи bu kиtabы lяzzяtlя oxumaьыna,<br />
hяtta bu kиtabы юzц yazdыьыna sяmиmи иnanmaьa baшlayыr.<br />
Vя sonra da яtrafdakыlara yalnыz bu kиtabы oxumadыqlarыna<br />
gюrя yox, onlarыn bu cцr yazmaьa qadиr olmamalarыna gюrя<br />
onlara nиfrяt vя hяqarяtlя baxmaьa baшlayыr." (1992-cи иlиn<br />
nцfuzlu statиstиk mяlumatыna gюrя, hяr bиr Japonиya vяtяndaшы<br />
иldя ortalama 25 kиtab oxuyur. Tцrkиyяdя иsя hяr 6<br />
tцrk иldя 1 kиtab oxuyur (!). Nя qяdяr qorxunc bиr<br />
mяlumat... Yaponиyanыn vя Tцrkиyяnиn fяrqи bu<br />
statиskadan aчыqca gюrцnцr. Azяrbaycan da kиtabчыlыq<br />
kцltцrц baxыmыndan Tцrkиyяyя bяnzяmяkdяdиr.)<br />
Mцtalия kцltцrцnцn yayьыn olmamasы toplumun<br />
цmumи gerиlяmяsиnя gяtиrиb чыxarыr, adamlarы yalnыz maddи<br />
nemяtlяr иstиfadячиsи sяvиyyяsиndя saxlayыr, ruhlarы<br />
kцtlяшdиrиr. Rusиyada son иlиn mяhшur "Duxless" romanыnыn<br />
mцяllиfи Serqey Mиnayevиn fиkrи burada yerиnя dцшцr:<br />
"Aьыllы иstehlakчы hяr kяsя maraqlы deyиl, kцt иstehlakчы иsя<br />
hamы цчцn - dюvlяt, иstehsalчы, falчыlar цчцn иdealdыr. Яlbяttя,<br />
kцt audиtorиyadan yenи Eynшteynlяr doьmayacaq, lakиn<br />
eynи zamanda yenи Чe Qevaralar da doьmayacaq. Bu иsя<br />
цmцmи "tяhlцkяsиzlиk" цчцn daha vacиbdиr..."<br />
Hяyatdan mюcцzяlи heчnя yoxdur. Sюzdяn savayы.<br />
Romanda qяhrяmanlarыn adlarы da mяna yцkц daшыmaqdadыr.<br />
Osmanlыnыn яn dцшцnяn vяlияhdиnиn adы da<br />
Mevlanяnиn яsиl adы kиmи Cяlalяddиn иdи, bunlarыn hяr иkиsи<br />
dя fяalиyyяtиnи, fяalиyyяtиn nяtиcяsиnя deyиl, fяalиyyяtиn<br />
юzцnя yюnяltmишdи, gцclц fяrd olduqlarы qяdяr dя passиv<br />
иdиlяr. Passиv olduqlarыndan иsя cяmиyyяtи dяyишmяkdя heч<br />
bиr иш gюrmяdиlяr.<br />
Romanыn qяhrяmanы Qalиb, Rюyanы axtardыьы kиmи,<br />
bиz tцrklяr dя, bиr zaman dцnyaya qalиb gяlяn fateh ulu<br />
babalarыmыzыn Turan rюyasыnыn axtarышlarыndayыq...<br />
Tяsяvvцfdяkи kиmи, axtaranla axtarыlan eynиlяшиb, bиz tapmaqdan<br />
чox axtarыш lяzzяtиnи yaшamaqdayыq, son nяtиcя<br />
цчцn иsя, hиylяgяr dцшmяnlяrя sиnя gяrяn, bцtюv vя demяlи,<br />
gцclц Tцrk Dцnyasы иdeyasыnы, иdealыnы gerчяklяшdиrmяk<br />
цчцn cиddи proqramlar, projektlяr ortaya qoya bиlmиrиk,<br />
bяlkя dя иstяmиrиk... Bиzlяr, torpaq payыmыzы qoruya<br />
bиlmяyиb, иtиrяndяn sonra axtarышlara dцшцrцk vя sufи<br />
яxlaqыna (estetиkasыna) uyьun olaraq, sonralar axtarыш, tapmaqdan<br />
bиr nюv daha vacиb mяqsяdя dюnцшцr...<br />
Mцtalия, baшqasыnыn шцurunu tяdrиcяn<br />
dяrk etmяk deyиlsя, bяs nяdиrц<br />
"Deyиlяnlяrиn hamыsы юzц-юzlцyцndя hяqиqяt deyиl,<br />
lakиn artыq deyиlяnя vя hяlя deyиlmяyяnя ишarя edиr.<br />
Yalnыz deyиlmяyяnlяr deyиlяnlяrlя uyьunlaшdыrыlanda,<br />
bцtцn mцlahиzяlяr aydыnlaшыr."<br />
Qadamer<br />
"Deyиlmяyяnlя deyиlяnи uyьunlaшdыrыb", bunu anladыm:<br />
"Qara kиtab" ыn adы tяsadцfи deyиl. Qara rяng bu<br />
gцnцmцzцn vя gяlяcяk aqиbяtиmиzиn rяngиdиr. Boшluq,<br />
yuxu vя юlцmцn rяngиdиr qara. "Tцrkцn Qыzыl kиtabы", tцrk<br />
ulularыnыn "Юzцn ol! Юzцn olanda bюyцk olursan!"<br />
чaьrышыnы yada salыr. "Юzц olmaq иstяmяyяn xalqlar yoxa<br />
чыxacaqlar!" xяbяrdarlыьыnы da tцrkцn "Qara kиtab"ы edиr.<br />
Яsяrиn юnцndяkи "Rюyaya иthaf edиlиr" cцmlяsи dя,<br />
mяncя, tцrklяrиn иfratчы dиnчиlиyиndяn vя tяqlиdчиlиyиndяn<br />
oyanmaq иstяmяdиyи bюyцk rюyasыna, юlцmя bяrabяr yuxusuna<br />
hяsr edиlиbdиr. Bцtovlцkdя "Qara kиtab" xяbяrdarlыqdыr,<br />
bяlkя dя mяrsиyя... Pamukdan daha юncя Bюyцk<br />
Hцseyn Cavиd dя bu mesajы<br />
"Tцrk ordusu daиm qoшaraq юlkяlяr almыш,<br />
Яn sonra sиyasяtdя basыlmыш vя bunalmыш"<br />
шяklиndя vermишdиr. Bu mиsralarda sиyasяt bиlgи<br />
anlamыndadыr vя tцrklяr bиlgиsиzcя ancaq иnanaraq юlkяlяr<br />
almыш, sonra da tarиxdя иnancыn yerиnя bиlgи yerlяшdиyи<br />
zaman aldыьы юlkяlяrи saxlaya bиlmяmишdи.<br />
Roman чox planlы olduьundan onun tяhlиlиnи davam<br />
etmяk olardы. Lakиn R.Bartrыn "Oxucu, mяtnи tяшkиl edяn<br />
bцtцn cяhяtlяrи bиr yerя yыьan adamdыr. Lakиn heч kиm,<br />
hяtta яn "nцmunяvи" oxucunun da mяtnиn bцtцn<br />
mяnalarыnы tuta bиlmяsи qeyrи-mцmkцndцr, чцnkц mяtn,<br />
sonsuz dяrяcяdя sonsuzluьa aчыqdыr" fиkrи иlя razыlaшdыьыma<br />
gюrя "Qara kиtab"ыn tяhlиlиnи burada bиtиrиrяm.<br />
•<br />
20<br />
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006