14.02.2015 Views

Alatoran 8-falsh.qxd

Alatoran 8-falsh.qxd

Alatoran 8-falsh.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

gюrdцyцmцz иyrяnc sяhnяlяrlя doludur... Иstanbull иsя<br />

hяmиnkи kиmи kasыb qalacaqdыr... Mяscиdlяrиn ичи, hяmишя<br />

olduьu kиmи lampalarыn bиr hиssяsи oьurlandыьыndan,<br />

qяrиbя gюrцnцrdц." Lampalarыn hяtta mяscиdlяrdяn<br />

oьurlanmasы faktы юzц-юzlцyцndя чox шeylяrdяn - kasыblыq,<br />

fяqиrlиk, иdealsыzlыq, dиnи mяbяdlяrиn vя qanunlarыn яhalи<br />

arasыnda ehtиramыnы иtиrmяsиndяn vя s. xяbяr vermяkdяdиr.<br />

Bяyoьlu adыyla tanыnan quldurlarыn Иstanbulda "Klassиk<br />

tцrk иncяsяnяtиnиn dяstяyи klubu" rяsmи adы altыnda<br />

fahишяxana aчmalarы da bu шяhяrиn чюkцшцnцn rяmzlяrиndяndиr.<br />

Romanda, Иstanbulu юz nцfuz daиrяsиnя<br />

almыш Bяyoьlu quldurlarы, bu nяhяng шяhяrиn "qurdlar<br />

sцfrяsи" olmasыnыn sяbяblяrиndяn bиrи kиmи gюrцnmяkdяdиr.<br />

Mцsяlman юlkяlяrиndя kиtaba tapыnanlar, mцtalияnи<br />

sevяnlяr tяbяqяsиnиn hansы mяnяvи facияlяr yaшadыьыnы<br />

Azяrbaycan яdяbиyyatыnыn Keflи Иskяndяr obrazыndan<br />

yaxшы tanыyыrыq. "Qara kиtab"da Иstanbullu bиr qoca tяnha<br />

jurnalиst Avropanыn mяhшur yazarы Marsel Prustun<br />

"Иtиrиlmиш zamanыn axtarышыnda" romanыnы oxuduqda, dиn vя<br />

cahиllиk qaranlыьыna dцшmцш яhalи ичиndя fиkиrlяrиnи<br />

bюlцшmяk цчцn юzцndяn baшqa bu dяrиn яsяrи oxuyana rast<br />

gяlmиr, kиtaba maraq gюstяrяn tapmыr. Jurnalиst, юlkяsиnиn<br />

belя kasыb vя bяdbяxt olmasыna, bu юlkяdя Prust vя onun<br />

Albertиnasыnы tanыyan olmadыьыna gюrя kяdяrlяnиr.<br />

Dцшцnцr kи, "burada Prustu vя Albertиnanы anlayanlar<br />

yarananda, kцчяlяrdяkи bяdbяxtlяr bяlkя daha yaxшы<br />

yaшayacaq, dяlи qыsqanclыqdan bиr-bиrиlяrиnи bычaqlamayacaqlar..."<br />

Bu nяtиcяnи Azяrbaycan reallыqlarыna da aиd<br />

etmяk gяrяk. Kцtlяdя mцtalия alышqanlыьыnыn olmamasыndan<br />

kиtab oxuyanlarыn da яtrafыndakыlara yaranan<br />

mцnasиbяtиnи Pamuk чox yerиndя tutmuшdur: "Heчkяsиn<br />

oxumadыьы Qяrb kиtabыnы lяzzяtlя oxumuш hяr bиr tцrk bиr<br />

mцddяtdяn sonra nяиnkи bu kиtabы lяzzяtlя oxumaьыna,<br />

hяtta bu kиtabы юzц yazdыьыna sяmиmи иnanmaьa baшlayыr.<br />

Vя sonra da яtrafdakыlara yalnыz bu kиtabы oxumadыqlarыna<br />

gюrя yox, onlarыn bu cцr yazmaьa qadиr olmamalarыna gюrя<br />

onlara nиfrяt vя hяqarяtlя baxmaьa baшlayыr." (1992-cи иlиn<br />

nцfuzlu statиstиk mяlumatыna gюrя, hяr bиr Japonиya vяtяndaшы<br />

иldя ortalama 25 kиtab oxuyur. Tцrkиyяdя иsя hяr 6<br />

tцrk иldя 1 kиtab oxuyur (!). Nя qяdяr qorxunc bиr<br />

mяlumat... Yaponиyanыn vя Tцrkиyяnиn fяrqи bu<br />

statиskadan aчыqca gюrцnцr. Azяrbaycan da kиtabчыlыq<br />

kцltцrц baxыmыndan Tцrkиyяyя bяnzяmяkdяdиr.)<br />

Mцtalия kцltцrцnцn yayьыn olmamasы toplumun<br />

цmumи gerиlяmяsиnя gяtиrиb чыxarыr, adamlarы yalnыz maddи<br />

nemяtlяr иstиfadячиsи sяvиyyяsиndя saxlayыr, ruhlarы<br />

kцtlяшdиrиr. Rusиyada son иlиn mяhшur "Duxless" romanыnыn<br />

mцяllиfи Serqey Mиnayevиn fиkrи burada yerиnя dцшцr:<br />

"Aьыllы иstehlakчы hяr kяsя maraqlы deyиl, kцt иstehlakчы иsя<br />

hamы цчцn - dюvlяt, иstehsalчы, falчыlar цчцn иdealdыr. Яlbяttя,<br />

kцt audиtorиyadan yenи Eynшteynlяr doьmayacaq, lakиn<br />

eynи zamanda yenи Чe Qevaralar da doьmayacaq. Bu иsя<br />

цmцmи "tяhlцkяsиzlиk" цчцn daha vacиbdиr..."<br />

Hяyatdan mюcцzяlи heчnя yoxdur. Sюzdяn savayы.<br />

Romanda qяhrяmanlarыn adlarы da mяna yцkц daшыmaqdadыr.<br />

Osmanlыnыn яn dцшцnяn vяlияhdиnиn adы da<br />

Mevlanяnиn яsиl adы kиmи Cяlalяddиn иdи, bunlarыn hяr иkиsи<br />

dя fяalиyyяtиnи, fяalиyyяtиn nяtиcяsиnя deyиl, fяalиyyяtиn<br />

юzцnя yюnяltmишdи, gцclц fяrd olduqlarы qяdяr dя passиv<br />

иdиlяr. Passиv olduqlarыndan иsя cяmиyyяtи dяyишmяkdя heч<br />

bиr иш gюrmяdиlяr.<br />

Romanыn qяhrяmanы Qalиb, Rюyanы axtardыьы kиmи,<br />

bиz tцrklяr dя, bиr zaman dцnyaya qalиb gяlяn fateh ulu<br />

babalarыmыzыn Turan rюyasыnыn axtarышlarыndayыq...<br />

Tяsяvvцfdяkи kиmи, axtaranla axtarыlan eynиlяшиb, bиz tapmaqdan<br />

чox axtarыш lяzzяtиnи yaшamaqdayыq, son nяtиcя<br />

цчцn иsя, hиylяgяr dцшmяnlяrя sиnя gяrяn, bцtюv vя demяlи,<br />

gцclц Tцrk Dцnyasы иdeyasыnы, иdealыnы gerчяklяшdиrmяk<br />

цчцn cиddи proqramlar, projektlяr ortaya qoya bиlmиrиk,<br />

bяlkя dя иstяmиrиk... Bиzlяr, torpaq payыmыzы qoruya<br />

bиlmяyиb, иtиrяndяn sonra axtarышlara dцшцrцk vя sufи<br />

яxlaqыna (estetиkasыna) uyьun olaraq, sonralar axtarыш, tapmaqdan<br />

bиr nюv daha vacиb mяqsяdя dюnцшцr...<br />

Mцtalия, baшqasыnыn шцurunu tяdrиcяn<br />

dяrk etmяk deyиlsя, bяs nяdиrц<br />

"Deyиlяnlяrиn hamыsы юzц-юzlцyцndя hяqиqяt deyиl,<br />

lakиn artыq deyиlяnя vя hяlя deyиlmяyяnя ишarя edиr.<br />

Yalnыz deyиlmяyяnlяr deyиlяnlяrlя uyьunlaшdыrыlanda,<br />

bцtцn mцlahиzяlяr aydыnlaшыr."<br />

Qadamer<br />

"Deyиlmяyяnlя deyиlяnи uyьunlaшdыrыb", bunu anladыm:<br />

"Qara kиtab" ыn adы tяsadцfи deyиl. Qara rяng bu<br />

gцnцmцzцn vя gяlяcяk aqиbяtиmиzиn rяngиdиr. Boшluq,<br />

yuxu vя юlцmцn rяngиdиr qara. "Tцrkцn Qыzыl kиtabы", tцrk<br />

ulularыnыn "Юzцn ol! Юzцn olanda bюyцk olursan!"<br />

чaьrышыnы yada salыr. "Юzц olmaq иstяmяyяn xalqlar yoxa<br />

чыxacaqlar!" xяbяrdarlыьыnы da tцrkцn "Qara kиtab"ы edиr.<br />

Яsяrиn юnцndяkи "Rюyaya иthaf edиlиr" cцmlяsи dя,<br />

mяncя, tцrklяrиn иfratчы dиnчиlиyиndяn vя tяqlиdчиlиyиndяn<br />

oyanmaq иstяmяdиyи bюyцk rюyasыna, юlцmя bяrabяr yuxusuna<br />

hяsr edиlиbdиr. Bцtovlцkdя "Qara kиtab" xяbяrdarlыqdыr,<br />

bяlkя dя mяrsиyя... Pamukdan daha юncя Bюyцk<br />

Hцseyn Cavиd dя bu mesajы<br />

"Tцrk ordusu daиm qoшaraq юlkяlяr almыш,<br />

Яn sonra sиyasяtdя basыlmыш vя bunalmыш"<br />

шяklиndя vermишdиr. Bu mиsralarda sиyasяt bиlgи<br />

anlamыndadыr vя tцrklяr bиlgиsиzcя ancaq иnanaraq юlkяlяr<br />

almыш, sonra da tarиxdя иnancыn yerиnя bиlgи yerlяшdиyи<br />

zaman aldыьы юlkяlяrи saxlaya bиlmяmишdи.<br />

Roman чox planlы olduьundan onun tяhlиlиnи davam<br />

etmяk olardы. Lakиn R.Bartrыn "Oxucu, mяtnи tяшkиl edяn<br />

bцtцn cяhяtlяrи bиr yerя yыьan adamdыr. Lakиn heч kиm,<br />

hяtta яn "nцmunяvи" oxucunun da mяtnиn bцtцn<br />

mяnalarыnы tuta bиlmяsи qeyrи-mцmkцndцr, чцnkц mяtn,<br />

sonsuz dяrяcяdя sonsuzluьa aчыqdыr" fиkrи иlя razыlaшdыьыma<br />

gюrя "Qara kиtab"ыn tяhlиlиnи burada bиtиrиrяm.<br />

•<br />

20<br />

АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!