Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
"Bиr zamanlar bцtцn mюvcudluьun юzц шeиr иdи..."<br />
"Yuxunun yaxшы cяhяtlяrиndяn bиrи<br />
can atdыьыmыz иdealdan nя qяdяr uzaqda olduьumuzu<br />
unutmaьa иmkan verиr."<br />
"Oxшatdыqlarыnыn hamыsыnы юzцndя bиrlяшdиrяn bиr<br />
шяxsиyyяt" olduьunu etиraf edяn Pamuk, Dostoyevskи,<br />
Bredberи kиmи yazычы-mцtяfяkkиrlяrиn bиr fиkrиnи "Qar"da<br />
olduьu kиmи, "Qara kиtab" romanыna da daшыyыr,<br />
bяшяrиyyяtиn иlkиn, qяdиm чaьlarыnыn шяrtиlиklяrdяn,<br />
sцnииlиklяrdяn, чяrчиvяlяrdяn azad olmasыnы, цmumиyyяtlя<br />
bцtцn mюvcudluьun шeиr olduьunu vurьulayыr, o чaьlarыn<br />
gиzlи hяsrяtиnи чяkиr: "O dumanlы sяhяr чaьlarыnda yuxudan<br />
oyananlar yuxunu gerчяklиkdяn, poezиyanы hяyatdan,<br />
иnsanlarы adlarыndan ayыra bиlmиrdиlяr. O zamanlar hяyat<br />
vя tarиx o qяdяr hяqиqи иdи kи, hяyat nяdиr, tarиx nяdиr<br />
soruшmaq heч kиmиn aьlыna belя gяlmиrdи. Yuxular<br />
yaшanыlыrdы, hяyat yozulurdu. O zamanlar яtrafda olan hяr<br />
шey kиmи иnsanlarыn da sиfяtlяrи mяnalы иdи." (Burada Dяdя<br />
Qorqudun hяddи-buluьa чatmыш Alpan elиnиn gяnclяrиnя<br />
ad qoymasы yada dцшцr, o zamanlar ad hяr fяrdиn юzяl<br />
xцsusиyyяtlяrиnя gюrя, mяharяtиnя gюrя verиlиrdи,<br />
qazanыlыrdы, vя, demяk kи, Pamukun da qeyd etdиyи kиmи,<br />
иnsanlarы adlarыndan ayыrmaq olmurdu... )<br />
"Yuxularыn vя boшluьun rяngи qaradыr"<br />
"Юzц ola bиlmяyя qadиr olmayan xalqlar,<br />
юzцnц baшqa sиvиlиzasиyalara oxшadan sиvиlиzasиyalar,<br />
baшqalarыnыn tarиxи иlя kиfayяtlяnяn mиllяtlяr иflasa,<br />
nяslиn kяsиlmяsиnя vя unudulmaьa mяhkumdurlar...<br />
Skиflяr, kalmыklar, mиdиyalыlar юzlяrи olmaq<br />
иstяmяdиklяrиndяn yoxa чыxmышlar."<br />
"Hяyatda hяr шey olanlarыn tяkrarы, oxшatmasы, yansыlamasыdыr"<br />
deyяn yazar, tarиxиn, bяшяrиyyяtиn bиr yerdя saymasыna,<br />
иrяlиlяmяmяsиnя, yetkиnlяшmяmяsиnя vя bununla<br />
da belя taleиmиzиn heч dяyишmяmяsиnя ишarя edиr.<br />
Romanda vяlияhdиn naьыlы, tцrklяrиn шюhrяtlи иgиdlиklяrиndяn,<br />
"qыzыl чaьlarыndan" sonra "qara gцnlяrя" цz tutmalarыnыn,<br />
fяlakяtlяrя uьrama sяbяblяrиnи yada salыr,<br />
gяlяcяk aqиbяtиmиzdяn цstцюrtцlц xяbяr verиr: "Tarиx,<br />
nюvbя иlя dяyишиlяn eynи mяnalы dюvrlяrdяn иbarяtdиr, vя bu<br />
bиr aksиomadыr. Ona gюrя dя иndи bиz bяdbяxtlиklяr zolaьыna<br />
hazыr olmalыyыq, vя bu, dцz xoшbяxt hяyatыn sцrdцyц<br />
zaman qяdяr sцrяcяkdиr..."<br />
Osmanlы sultanlarыnыn hakиmиyyяt чяkишmяlяrи dяhшяtlи<br />
sяhnяlяrlя dolu olubdur. Yalnыz torpaqlarыnыn (vя demяlи,<br />
varиdatlarыnыn) artыrыlmasыnы dцшцnяn fatehlяr, padшahlыq<br />
taxtыna чыxar-чыxmaz, yerdя qalan qardaшlarыnы юldцrцr,<br />
sonra da etdиklяrиndяn яzab чяkdиklяrиndяn rahat yaшaya<br />
bиlmиr, dяlи olurdular. "Taxt-taca yиyяlяnmяyя hazыrlaшan,<br />
юz dюvlяtиnиn tarиxиnи bиlmяyя mяcbur olan hяr vяlияhd<br />
tarиx kиtablarыndan oxuya bиlяrdи kи, babalarыndan bиrи, ЫЫЫ<br />
Mehmed, padшah olduьunda, ичlяrиndя sцdяmяr kюrpяlяr<br />
dя olmaqla, 12 qardaшыnы юldцrtdцrmцшdц. Sonralar suиqяsd<br />
kиmи qяlяmя verиlяn boьulma, zяhяrlяnmя vя ya<br />
baшqa cцr qяtl gюzlяyяrяk yaшamaq dюzцlmяzdиr... Belя<br />
vяzиyyяtdя "mяn oyundan чыxыram" mяnasыnda olan dяlи<br />
olma, яlbяttя kи, taxta yиyяlяnmяyи gюzlяyяn (юlцmцnц<br />
gюzlяmяyя bяrabяr olan taxta yиyяlяnmяyи) vяlияhdlяr<br />
цчцn qurtulmanыn яn asan yolu иdи... "Dяlи olmaq"<br />
padшahыn xяbяrчиlяrиnиn nяzarяtиndяn, иntrиqaчы<br />
sиyasяtчиlяrиn qяsd vя tяlяlяrиndяn qurtulmaq anlamыnda<br />
иdи. "Dяlи olmaq", taxt-taca yиyяlяnmяk kиmи dюzцlmяz<br />
xяyallardan xиlas olmaq иdи... Иmperиya xяrиtяsиnя nяzяr<br />
salan hяr bиr padшah olmaq иstяyяn vяlияhd, bцtцn<br />
mяsulиyyяtи цzяrиnя gяtцrяcяyи vя иdarя edяcяyи torpaqlarыn<br />
nяhяng vя sonsuz olduьunu anlayыrdы. Gяlяcяk<br />
mяsulиyyяtиn mиqyasыnыn dяrkиndяn qorxmayan vяlияhd<br />
dяlи sayыlmaya bиlmяzdи..."<br />
Иmperator taxtыnы gюzlяyяnlяrdяn цчцncц olan vяlияhd<br />
Osman Cяlalяddиn Яfяndи, kиtablarыn kюmяyи иlя<br />
padшahlыьыn юhdяsиndяn daha yaxшы gяlя bиlяcяyиnи<br />
dцшцnцr, 6 иl dцnyanыn mяhшur kиtablarыnы oxuyur. Lakиn<br />
sonra 10 иl onlardan canыnы qurtarmaq иstяyиr, onlarla<br />
dюyцшцr. O, kиtablardakы sяslяrиn, fиkиrlяrиn vя hadиsяlяrиn<br />
yerиnя юz sяsиnи, fиkrиnи vя hadиsяlяrиnи qoymaq иstяyиr,<br />
dцшцnцr kи, "юzц ola bиlmяyя qadиr olmayan xalqlar, юzцnц<br />
baшqa sиvиlиzasиyalara oxшadan sиvиlиzasиyalar, baшqalarыnыn<br />
tarиxи иlя kиfayяtlяnяn mиllяtlяr иflasa, nяslиn kяsиlmяsиnя<br />
vя unudulmaьa mяhkumdurlar... Skиflяr, kalmыklar,<br />
mиdиyalыlar юzlяrи olmaq иstяmяdиklяrиndяn yoxa<br />
чыxmышlar." (Яrяblяшяn, farslaшan, ruslaшan, чиnlяшяn tцrklяrя<br />
dя aиddиr bu fиkиr...)<br />
Юzц olmaьыn mцmkцnlцyц vя ya qeyrи-mцmkцnlцyцnц<br />
dцшцnяn bu gяnc vя aьыllы vяlияhdиn yuxuda yatdыьы yerdя<br />
юlmяsи sиmvolиk mяna daшыmaqdadыr. Bu sиmvol, sekular<br />
dюvlяt olan (vяlияhdиn Volterи, Шopenhauerи vя s. Avropa<br />
mцяllиflяrиnи mцtalия etmяsи buna ишarяdиr) Tцrkиyyяnиn dя<br />
"yata-yata" (vя ya "yatыrыla-yatыrыla") gяlяcяkdя dцnya<br />
xяrиtяsиndяn yoxa чыxma tяhlцkяsиnи ehtиmal edиr.<br />
(Tцrkиyyяnи nяdяn bu aqиbяt gюzlяdиyиnи soruшanlara cavabы<br />
nюvbяtи abzaslarda vermяyя чalышacaьam.) Hяrяmxana<br />
eyш-ишrяtиndяn, яtrafdakы cahиllиkdяn bezmиш, yalnыz mиllяtиnи<br />
necя xoшbяxt vя dюvlяtиnи necя иdarя edяcяyиnи<br />
dцшцnяn vяlияhdиn vaxtsыz юlцmцndяn sonra taxt-taca,<br />
uшaqlыqda шиllя vurduьu qardaшы Mяmmяd Rяшad Яfяndи<br />
oturur. Osman иmperatorluьunun bu son hakиmи, юlkяsиnи<br />
bяlalara sцrцklяmиш, bюyцk mцharиbяnи uduzaraq, чюkdцrmцшdцr.<br />
Чцnkи "taxt-taca yиyяlяnmяyя hazыrlaшan vяlияhdя<br />
29 yaшыna qяdяr sяfeh vя xoшbяxt uшaq hяyatы sцrmяyя<br />
иcazя verяn иmperиya, tяbии kи, daьиlmaьa, yoxa чыxmaьa<br />
mяhkum иdи." Tцrklяrиn bяxtи heч gяtиrmиr dцшцncяlи<br />
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 17