14.02.2015 Views

Alatoran 8-falsh.qxd

Alatoran 8-falsh.qxd

Alatoran 8-falsh.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

"Mиstиka vя panteиzm иlя dolu dцnyada яsas<br />

yarasalar, qыzыlgцl suyu vя nяшяdиr, иtmиш sevgиlи иsя яsas<br />

deyиl ..."<br />

"Yolgetmя gedиlяn sяmtdяn daha юnяmlи иdи"<br />

"Oxucu kцtlяsиnя hansыsa bиr иdeyanы tяlqиn etmяk<br />

иstяyяn yazычы gяrяk яsrlяr boyu Qara dяnиzиn dиbиndя<br />

yatan fяlakяtя uьramыш gяmи qalыqlarыnы suyun цzцnя<br />

qaldыrma kиmи, onu oxucu yaddaшыnыn dяrиnlиklяrиndяn<br />

чыxarda". O.Pamuk da tцrk tarиxиndя tяsadцfяn vя ya qяsdяn<br />

dиqqяtdяn kяnarda qalan, яksяrиyyяtиn romantиk<br />

иdealиzяyя bцrцdцyц faktlarы цzя чыxarыr, tяhlиl edиr.<br />

Иslamdan qopub, qeyrи-ortodoksal olmuш, sonra yenя<br />

dя иslama qayыdan, ortodoksallaшan tяzadlы panteиzmи,<br />

tяsяvvцfц tяnqиd edяnlяrиn sыrasыnda duran O.Pamuk da<br />

gюrцnmяkdяdиr. Avropanыn Иntиbah vя Aydыnlanma<br />

чaьlarыnыn mцtяfяkkиrlяrиndяn fяrqlи olaraq, cяmиyyяtи<br />

dяyишmяk, xиlas etmяk planlarыndan mяhrum olan sufиlяr,<br />

sиyasи fяlsяfя vя hцquq sиstemlяrи ortaya qoymadыlar.<br />

Tяsяvvцf sayяsиndя иslam Шяrqиndя gцclц fяrdlяr yetишsя<br />

dя, цmumиyyяtdя иslam dцnyasы иnkишaf etmяdи. Tяsяvvцf<br />

bцtцn toplumu dяyишdиrяcяk vя gяlишdиrяcяk zehnиyyяt<br />

yarada bиlmяdи vя hцquq planыnda fиqh (яnяnяvи иslam<br />

hцququ) sиstemиnя yuvarlandыlar. Bu hяqиqяtи daha parlaq<br />

nцmayиш etmяk цчцn mцяllиf, Иslam vя tяsяvvцf fиkrиnиn<br />

zиrvяsи sayыlan Mevlanя Cяlalяddиn Rumиnиn hяyatыndan<br />

bяzи qяrиbя faktlara цz tutur: "23 oktyabr 1244-cц иldя иlk<br />

gюrцшdяn sonra Mevlana Cяlalяddиn Rumи vя Шяms<br />

Tяbrиzи mяdrяsяdя dцz 6 ay tяk qalыblar, bиr dяfя dя olsun<br />

oradan чыxmayыblar... Шяms Tяbrиzиnиn mцяmmalы yoxa<br />

чыxmasыndan sonra axtarышlardan yorulan Mevlana bиr gцn<br />

"Sяn demя mяn - oyam! Onda nиyя mяn onu axtarыramц"-<br />

deyиr... Шяms Tяbrиzиdяn sonra Mevlanя чox adи bиr<br />

zяrgяrlя yaxыnlыq edиr. Иkиncи "yaxыn dost" юlяndяn sonra<br />

onun yerиnи elя yenя adи bиr adam tutur... Bu fakt<br />

Mevlanяnиn юz mяnяvи halыna ишarя edиr, bцtцn araшdыrmaчыlarыn<br />

sцbut elяmяyя чalышdыьы Tяbrиzlи Шяmsиn gцclц<br />

tяsиrиnиn gюstяrиcиsи deyиl... Шяms Tяbrиzиnи юldцrmяyи<br />

Mevlanяnиn юzц яmr edиb... Bu юlцmdяn яn чox Mevlanя<br />

qazanыrdы: sыravи hacыlar cяrgяsиndяn bюyцk mиstиk шaиrlяr<br />

dяstяsиnя dцшцr, demяlи, bu юlцmц яn чox o arzulaya<br />

bиlяrdи... Mиstиka vя panteиzm иlя dolu dцnyada яsas<br />

yarasalar, qыzыlgцl suyu vя nяшяdиr, иtmиш sevgиlи иsя яsas<br />

deyиl. ... Axtarыш vя mяqsяdя doьru hяrяkяt, sevgиlиnиn<br />

tapиlmasыndan daha vacиb иdи..." - bu qяnaяtя, romanda<br />

jurnalиst araшdыrmasы yapan Cяlal gяlиb чыxыr. Lakиn qeyrиpopulyar<br />

mцnasиbяtиnя vя "bюyцk dиn xadиmи Mevlanяnи<br />

tяhqиr etdиyиnя gюrя" Cяlal, mяktяb mцяllиmи tяrяfиndяn<br />

kцчяdя gцllяlяnиr. Fиkиr verяk - mяktяb mцяllиmи<br />

tяrяfиndяn. Zahиrяn sekular, lakиn mahиyyяtcя mцsяlman<br />

юlkяsи olan Tцrkиyyяdя mцяllиmиn hяtta aqressиv fanatиklиk<br />

nцmayиш etdиrmяsи savadsыz qara camaatыn hansы psиxolojи<br />

sяvиyyяdя olmasыndan xяbяr verиr. Иslamыn ruh zиrvяsи<br />

sayыlan sufиlиkdя axtarыш, axtardыьыnы tapmaqdan, yol getmя<br />

иsя gedиlяn sяmtdяn daha юnяmlи olduьundan, tarиx boyu<br />

mцsяlman dцnyasыnыn иrяlиlяmяmяsиnя, bяшяrиyyяtя yenи<br />

tюhfя verя bиlmяmяsиnя vя, demяlи, gerиlиyиn parlaq<br />

rяmzиnя dюnцшmяsиnя xиdmяt etmишdи. Axtarыш mяqsяdя<br />

dюnяndя, proses nяtиcяdяn vacиb olanda, cяmиyyяt yerиndя<br />

saymaqda qalar, praqmatиzmиn чatышmazlыьыndan mиllяt<br />

dя, dюvlяt dя иtиrяr, qazanmaz...<br />

"Gюrцnцr kи, sиfяtlяrиmиzя mяna vermяk цчцn<br />

yenи sиstem yaratmaq, yenи цsul kяшf etmяk lazыmdыr..."<br />

"Hцrufиlяrиn sиrrи, varlыьыn mahиyyяtиnи иfadя edиrdи."<br />

Hцrufиlяrиn peyьяmbяrи, Quranыn gюrцnяn hяqиqи<br />

mяnasыna yox, gюrцnmяyяn sиrlи mяnasыna иnandыьыna gюrя<br />

юldцrцlяn Fяzlullah Nяиmи vя onun davamчыsы, etиqadыna<br />

gюrя dиrи-dиrи dяrиsи soyulan hцrufи шaиr Nяsиmи fяlsяfяsиndяn<br />

яtraflы sюz aчan Pamuk bunu, Mevlanяyя шцbhяlяrlя<br />

dolu mцnasиbяtdяn fяrqlи olaraq, bюyцk hюrmяt,<br />

sиmpatи vя юnяm vermяklя edиbdиr: "Hцrufиlяrиn Tanrыnыn<br />

иnsan sиfяtиndя tяzahцr etmяsи иnancыna layиqlи qиymяt<br />

verиlmяmяsи, bu tяlиmиn unudulmasы, sиfяtlяrиmиzdя<br />

mяnanыn, dцnyada иsя sиrrиn иtmяsи demяkdиr... Иndи<br />

sиfяtlяrиmиz boшdur, onlarы яvvяlkи kиmи oxumaьa иmkan<br />

yoxdur, qaшlarыmыz, burnumuz, gюzlяrиmиz, baxышlarыmыz,<br />

sиfяtиmиzиn иfadяlяrи mяnasыzdыr... Dцnyanы sadя, bиrmяnalы,<br />

sиrsиz gюrяnlяr mяьlubиyyяtя, vя bunun qaчыnыlmaz<br />

nяtиcяsи olan kюlяlиyя mяhkumdurlar... Hцrufиlяrиn sиrrи,<br />

varlыьыn mahиyyяtиnи иfadя edиrdи." Sиvиlиzasиyanыn dцnya<br />

sиrrиnи unutmasыnы O.Pamuk, tяfяkkurцn яsaslarыndan<br />

mяhrum olma sayыr.<br />

Romanda hцrufиlиk иdeyalarыnы tяdrиcяn шишиrdяn yazar,<br />

иnanclarы fanatиkcя иfrata, absurda yuvarladanlara,<br />

bayaьыlaшdыranlara bиr mesaj yollayыr sankи. (Son zamanlar<br />

Amerиka yaxыnlыьыnda guya dяnиzlяrdя tutulan bяzи<br />

balыqlarыn, elяcя dя meшяlяrdяkи bяzи aьac yarpaqlarыnыn<br />

цstцndя tяbияtиn "яlи иlя" яrяb hяrflяrиlя "Allah" sюzц<br />

"yazыlmasы" haqda шayияlяr, sиyasи "xal" qazanmaq цчцn<br />

Qяrb юlkяlяrиnиn xцsusи qurumlarыnыn иslamчыlarыn<br />

mцhavиzяkarlыqlarыnы, vя, demяlи, fanatиklиklяrиnи, cahиllиklяrиnи<br />

artыrmaq mяqsяdиylя bu cцr "tяdqиqatlara", "oyunlara"<br />

яl atmalarы yenи kяшf deyиl...) Dиnи cяrяyanlarыn,<br />

иnanclarыn sиyasяtчиlяrиn яlиndя bиr nюv kцtlяшdиrиcи kцtlяvи<br />

sиlaha, vasиtяyя чevиrmяlяrи mцasиr dцnyada sakrallыq<br />

(mцqяddяslиk) anlayышыnыn иtиrиlmяsиnя, иdeyalarыn чюkmяsиnя,<br />

oьurlanmasыna gяtиrиb чыxarыr. Mцяllиfиn nяzяrиncя,<br />

bu, Шяrqиn Qяrbя uduzmasы anlamыna gяlmяkdяdиr:<br />

"Fяzllullah "Cavиdannamя"dя цstцюrtцlц yazmыш kи, Qяrb<br />

vя Шяrq arasыndakы toqquшma dюvrlяrи tяsadufи deyиl,<br />

qanuna uyьunluqdur. Bu toqquшmalarda hяmиn o tarиxи<br />

mяqamda dцnyanы sиrlяrlя vя иkиmяnalы tapmacalarla dolu<br />

gюrяn qalиb gяlиrdи."<br />

16<br />

АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!