Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
"Taxt-taca yиyяlяnmяyя hazыrlaшan<br />
vяlияhdя 29 yaшыna qяdяr sяfeh vя xoшbяxt<br />
uшaq hяyatы sцrmяyя иcazя verяn иmperиya,<br />
tяbии kи, daьиlmaьa, yoxa чыxmaьa mяhkum иdи."<br />
"Ey mяьlub olmuшlar! Ey<br />
alчaldыlmышlar!<br />
Ey lяnяtlяnmишlяr! Ey unudulmuшlar!<br />
Ey heчnя olanlar! Qorxmayыn,<br />
heч kиm юzц ola bиlmяz, heч kиm!<br />
Hяmчиnиn krallar, xoшbяxt padшahlar,<br />
mяhшur adamlar, kиnoulduzlar,<br />
yerlяrиndя olmaq иstяdиyиnиz zяngиnlяr.<br />
Onlardan xиlas olun! Onlar yox olan kиmи<br />
sиzя "sиrr" kиmи tяqdиm etdиklяrиnи tapacaqsыnыz.<br />
Юldцrцn onlarы! Юz sиrrlяrиnиzи yaradыn,<br />
юz tapmacalarыnыzы tapыn!"<br />
O.Pamuk. "Qara kиtab"<br />
Иlahя Ucaruh<br />
T Ц RKЦ N QARA KИ TABЫ<br />
"Юzbяk,<br />
tцrkmяn,<br />
azяr,<br />
qazax -<br />
hamыsы bиr soydur..."<br />
Tцrk mahnыsыndan<br />
Бяшяrиyyяtиn "rяnglи" kиtablarы az deyиl,<br />
mяsяlяn, "Qыrmыzы Kиtab", "Yaшыl<br />
Kиtab", "Sarы Kиtab", "Aь Kиtab",<br />
"Tцrkцn Qыzыl Kиtabы" vя s.<br />
Sadaladыqlarыmdan bиrиncи цч kиtab qяdиm<br />
xяzяr-yяhudи tarиxи яlaqяlяrиndяn gedиr<br />
(bax: M. Pavич "Xяzяr sюzlцyц"). 1939-cu<br />
иldя mцstяqиl Fяlяstиn dюvlяtиnиn yaradыlmasы<br />
mяsяlяsи иlя baьlы "Aь kиtab" adlы<br />
sяnяd ortaya чыxmышdы. "Tцrkun Qыzыl<br />
Kиtabы" tцrklяrиn qяdиm tarиxdя yaratdыьы<br />
dюvlяtlяr, иmperиyalar, hяmчиnиn tцrk<br />
xaqanlarы Gцntяkиn, Tonyиkuk, Иltereш,<br />
Hun sяrkяrdяsи Atиlla, Mete, Чиngиz xan,<br />
Яmиr Teymur, Batu Xan, Toьrul Xan kиmи<br />
шяxsиyyяtlяrиn tarиxdяkи fяalиyyяtlяrи haqdadыr.<br />
"Qara kиtab" иsя "at чapыb, qыlыnc<br />
oynadыb, ad qazanan" bu шяxsиyяtlяrиn elobalarыnыn<br />
aqиbяtиndяndиr.<br />
Mцasиr tцrk яdяbиyyatиnиn яn mцbahиsяlи vя populyar<br />
яsяrи sayыlan "Qara kиtab", 90-cы иllяrиn яvvяllяrиndя Qяrb<br />
яdяbи dцnyasыnыn kяшfи sayыlan tцrk yazarы Orxan Pamukun<br />
4-cц romanыdыr. Mцrяkkяb, qarma-qarышыq, eynи zamanda<br />
dяbdяbяlи yazи tяrzиnя malиk olan bu яsяrdя yazar,<br />
erudиsиyasыnы nцmayиш etmяklя bяrabяr Avropa oxucusunun<br />
яksяrиyyяtиnя tanыш olmayan bиr sыra tarиxи faktlar<br />
цzяrиndя, юzцnцn etиrafыna gюrя, "yцksяk sяslя dцшцnцr."<br />
Mцsahиbяlяrиnиn bиrиndя Pamuk, "...Sиzи иntellektual,<br />
чoxplanlы, keyfиyyяtlи яdяbиyyat maraqlandыrыrsa, "Qara<br />
kиtab"ы oxuyun",-sюylяmишdи. Яsяrиnиn adыnы nиyя "Qara<br />
kиtab" qoymasы иlя baьlы suala, bunun яsla sяbяbиnи<br />
bиlmяdиyиnи demишdи. Onun sюzlяrиnя gюrя, "kиtabыn hazыr<br />
olmasыna baxmayaraq, adы mцяyyяn deyиlmиш vя xanыmы иlя<br />
sюhbяtdя bu ad tяsadцfяn ortaya чыxmышdыr." Lakиn bu<br />
kиtabыn adыnыn tяsadцfи qoyulmasыna иnanmaq, mяncя,<br />
avamlыq olardы.<br />
"Qara kиtab"da mцxtяlиf aшkar vя gиzlи, sяtиraltы vя<br />
sяtиrцstц qatlarыn bиr-bиrиnя dolaшdыrыlmasы, qarышmasы,<br />
lakиn яsяrя xяlяl gяtиrmяmяsи, яksиnя яsas иdeyaya xиdmяt<br />
etmяsи sяbяbиylя bяzи tяnqиdчиlяr Orxan Pamuku "yazычыsиmfonиst",<br />
"bюyцk forma ustasы", яsяrиnи<br />
иsя "roman-xartиya", "roman-sиvиlиzasиya"<br />
adlandыrmышlar.<br />
Иlk юncя O.Pamukun "Mяnиm Adыm<br />
Qыrmыzы", "Qar" romanlarы kиmи "Qara<br />
kиtab"ыn da Rюyaya иthaf edиldиyиnя<br />
dиqqяtиnиzи yюnяltmяk иstяrdиm. Kиmdиr<br />
Rюyaц Vя ya nяdиr bu Rюyaц Bunun cavabыnы<br />
anladыьыm qяdяr sonda verяcяyяm...<br />
Mцяllиfиn baшqa mяhшur romanlarы<br />
kиmи, "Qara kиtab"da da vяtяnиnя, keчmиш<br />
tarиxиnя, иslama qarшы neqatиv baxыш vardыr.<br />
Nяdяndиr bu mцnasиbяtц "Gцldцrяnиn<br />
yanыna yox, aьladanыn yanыna get"<br />
Azяrbaycan atalar sюzцnц yada salыb,<br />
yazarыn bu antиpatиya sяbяblяrиnиn,<br />
motиvlяrиnиn bяzи uclarыndan tutmaьa<br />
чalышaq.<br />
"Qara kиtab" dцnyada иlk uьurlu tцrk detektиvи kиmи<br />
tanыnmaqdadыr. Yoxa чыxmыш sevиmlи hяyat yoldaшы Rюyanы<br />
axtaran Qalиb, Иstanbulda axtarышlara baшlayыr. Bu<br />
axtarышlarыn hяr epиzodu mяtnиn яlvan sцjetиnя yenи<br />
naxышlarla toxunulur: sufи alиmanя poezиyasыnыn чoxsaylы<br />
alleqorиk metaforalarы, dиnsиzlиk, kafиrlиk motиvlяrи, hцrufи<br />
fиrqяsи vя bяktaшиlяr qardaшlыьы, sufи fяlsяfяsи, dюvlяt<br />
чevrиlишlяrи, Шяrq-Qяrb problemlяrи vя s. Mцяllиf, иrfantяsяvvцf<br />
gюrцшlяrиnя bяlяd olmadыьыnы, bunlarы ancaq<br />
ruhuyla yaшadыьыnы, hиss etdиyиnи vurьulamышdы.<br />
Roman, hekayя ичиndя hekayя цsulu иlя yazыlыb.<br />
Qatlarыnыn чoxluьu яsяrя mцxtяlиf sяpkиlи faktlarыn daшыnыlmasыndan<br />
иrяlи gяlиr. Professиonal jurnalиst Pamuk иnformasиyanы<br />
sevиr, bunun hamыsыnыn mяna vя dяyяrиnиn<br />
olduьunu sюylяyиr. Mяtnlяrиn яlaqя tиplяrи -- иntertekst,<br />
paratekst, metatekst, hиpertekst, arxиtekstuallыq, Pamuk<br />
yaradыcыlыьыnda genиш realиzя edиlиr. M. Hotdиnerя gюrя,<br />
"mяhz иntertekstlя tяmas prosesиndя mцasиr mяdяnиyyяt<br />
цчцn dяyяrи devalvasиyaya uьramыш, konnotasиyalarыn,<br />
baшlanьыcы иtиrиlmиш mяnalarыn mяdяnи qavrama reaktuallaшdыrmasы,<br />
yяnи "иtиrиlmиш mяnalarыn tяzяdяn kяшfи" иmkanы<br />
aчыlыr."<br />
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006 15