14.02.2015 Views

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

mцhцm bиr yazыsыyla tцrk fиlosofu, professor M.Belge cяlb<br />

etmишdиr).<br />

Termиnolojи aparatыmыz tяhsиlиmиzdя dя чox cиddи<br />

problemlяr yaradыr. Sadя xalq vя yaxud da mцяyyяn mяhdud<br />

bиr sahяdя иxtиsaslaшmыш иnsanlar sюzlяrиn spesиfиk termиnolojи<br />

mяnalarыnы bиlmиrlяr. Bu, yяqиn kи, dцnyanыn elя<br />

hяr yerиndя tяxmиnяn eynиdиr. Mяsяlяn, sadя bиr alman da<br />

"das Wesen" (oxunuшu: das vezen) sюzцnцn termиnolojи-fяlsяfи<br />

mяnasыnmы bиlmиr. Baxmayaraq kи, alman fиlosoflarы<br />

bu kяlmяnиn aчыmыna cиldlяrlя kиtab yazыblar. "Wesen"<br />

mahиyyяt demяkdиr. Yaxud da "der Scheиn" (oxunuшu: der<br />

шayn) sюzцnцn fяlsяfи mяna yцkц sadя almana yaddыr.<br />

"Scheиn" tяzahцr demяkdиr. Lakиn nя qяdяr cahиl olursa<br />

olsun, hяr bиr alman Wesen, Scheиn kиmи sюzlяrи bиlиr,<br />

tanыyыr, onlarыn sadя kяlmя mяnalarыnы anlayыr. Чцnkи<br />

gцndяlиk alman dиlиndя Wesen, Scheиn kиmи sюzlяr leksиkal<br />

olaraq ишlяdиlиr, amma qeyrи-fяlsяfи mяnalarda. Bиzиm<br />

gцndяlиk, adи danышыq dиlиndя иsя mahиyyяt (Wesen), tяzahцr<br />

(Scheиn) kиmи sюzlяrи eшиtmяk nadиr hadиsяdиr.<br />

Almandan fяrqlи olaraq, belя sюzlяrиn nяиnkи termиnиojи<br />

mяnasы, цmumиyyяtlя heч юzlяrи (sяs olaraq) ишlяk xalq<br />

dиlиnя daxиl deyиl. Ona gюrя dя, юz tяhsиlиnиn иlk pиllяsиndя<br />

bиldиyи sюzlяrиn yenи temиnиolojи mяnalarы иlя deyиl,<br />

tamamиlя yenи sюzlяrlя qarшыlaшan tяlяbя az qala yenи bиr dиl<br />

dцnyasыna dцшmцш olur vя чaшыb qalыr. Bu, fяlsяfя tяhsиlи<br />

almaьa baшlayan tяlяbяlяr цчцn xцsusиlя чяtиn vя dolaшыq<br />

hal yaradыr. Чцnkи fяlsяfяdя dиl onsuz da яn mцrяkkяb<br />

hяddя gяlиb чatыr. Ona gюrя dя, sadя xalq dиlиnи bиlяn azяrbaycanlы<br />

tяlяbяnиn "fяlsяfя чяtиndиr" etиrazы heч dя hяqиqяtи<br />

tam яks etdиrmиr. Dиlиn (яslиndя babalarыmыzыn) gцnahы fяlsяfяnиn<br />

цstцnя atыlmamalыdыr. Mяn fяlsяfяnи azяrbaycan<br />

dиlиndя anlayan adam tяsяvvцr edя bиlmиrяm.<br />

Sadя almanыn sadя azяrbaycanlыdan fяrqlи olaraq,<br />

Wesen, Scheиn kиmи sюzlяrи bиlmяsиnиn sяbяbи alman fяlsяfяsиnиn<br />

termиnologиyasыnыn xalq dиlи цzяrиndя qurulmuш<br />

olmasыdыr. Bu prosesdя Xr. Tomasи, Xr. Volf, Y. Bюme, V.<br />

Leиbnиts, M. Luter, M. Ekhart kиmи mцtяfяkkиrlяr bюyцk<br />

rol oynayыblar. Latыndиllи fяlsяfяdяn alman dиllи fяlsяfяyя<br />

keчиdиn prиnsиpи o dюvrdя belя иfadя edиlmишdи: "xalqыn aьzыna<br />

baxaraq". Yяnи fяlsяfя xalqыn danышdыьы dиldя olmalыdыr.<br />

Yerи gяlmишkяn, xalqыn tяsяvvцrцndя heч bиr empиrиk яsasы<br />

olmayan termиnlяrlя qurulmuш sxolastиk tяfяkцrя <strong>son</strong><br />

verяn amиllяrdяn bиrи dя mяhz termиnologиyasы xalqыn aьzы<br />

иlя qurulmuш fяlsяfя olmuшdur. Mяsяlяn, "mцtlяq"<br />

(absolyut) mяfhumuna azяrbaycanlы fяlsяfя professorunu<br />

иnandыrmaq daha asandыr, sadя azяrbaycanlыya иsя yox.<br />

Fяlsяfяmиzиn dиlиnи azяrbaycancalaшdыrdыqca,<br />

tяfяkkцrцmцz mюvhumatdan xиlas olacaq.<br />

"Ana dиlиmzdя elm vя fяlsяfя" bиzиm цчцn hяr halda<br />

daиrяnиn kvadratlanmasы qяdяr qeyrи-mцmkцn olmamalыdыr.<br />

Vaxtиlя alи цlяmalarыmыzыn (xalq dиlиndяn uzaqlaшaraq)<br />

getdиyи yolu, иndи mцasиr qяlяm яhlиmиz (xalq<br />

dиlиnя yaxыnlaшaraq) gerи qayыtmalыdыr.<br />

Xalq dиlи иlя elmи dиlиn bиr-bиrиndяn uzaq dцшmяsиnиn<br />

nяtиcяlяrиndяn bиrи dя xalqыn cahиl qalmasы vя alиmиn dя<br />

xalq sюykяnяyиndяn mяhrum olmasыdыr. Xalq юz alиmиnи<br />

anlamыr, alиm юz xalqыna sяslяnя bиlmиr. Elmиn xalqa enя<br />

bиlmяsи цчцn dиlиn xяlqиlяшmяsи lazыmdыr. Heч tяsadцfи deyиl<br />

kи, Mиrzя Cяlиl, M.Я. Sabиr, Hяsяn bяy Zяrdabи kиmи<br />

bюyцk Azяrbaycan maarиfчиlяrи o dюvrцn, mцmkцn olduqca,<br />

xalq dиlиndя elmи maarиflяndиrmя aparыrdыlar. Иlk dяfя<br />

olaraq иlk alman maarиfчиsи Xr. Tomasи (1655-1728) xalqыn<br />

fяlsяfяnи anlaya bиlmяsи цчцn onu latыn dиlиndяn hamыnыn<br />

baшa dцшя bиldиyи alman dиlиnя gяtиrmяyи qarшыsыna mяqsяd<br />

qoymuш, alman dиlиndя fяlsяfя termиnlяrиnи tяkbaшыna<br />

yaratmaq ишиnя baшlamышdыr.<br />

Yuxarыda da qeyd edиldиyи kиmи, bu problem eynи<br />

zamanda mиllи tяhsиlиmиzиn dя problemиdиr. Elmи-termиnojи<br />

dиlи xalq dиlиndя yenиdяn qurmadan effektиv tяhsиlя naиl<br />

olmaq mцmkцn olmayacaqdыr.<br />

Dиl uчurumunun fяlakяtlи nяtиcяlяrиndяn bиrи dя onun<br />

sosиal bцtюvlцyя mane olmasыdыr. K.Popperя gюrя, aчыq<br />

cяmиyyяtиn шяrtlяrиndяn bиrи vяtяndaшlarыn иctиmaи<br />

mяsяlяlяrиn mцzakиrяsиnя fяal qoшula bиlmяsиdиr. Amma<br />

yяqиn kи, Popper bиzиm bu tezиsиmиzя etиraz etmяzdи kи,<br />

bunun цчцn иlkиn шяrt cяmиyyяtdя real kommunиkasиyaya<br />

real иmkan yaradan anlaшыqlы цmumиctиmaи dиldиr.<br />

Demo<strong>kr</strong>atиk cяmиyyяtdя dиl uчurumu yaradыlmыr, яksиnя,<br />

aradan qaldыrыlыr kи, cяmиyyяtиn яksяrиyyяtи medиanы anlaya<br />

bиlsиn. Bиzdя xцsusиlя, <strong>son</strong> иllяrdя formalaшan yenи medиatиk<br />

dиlиn yaratdыьы baryer ucbatыndan, heч dя яksяrиyyяt<br />

cяmиyyяtdя gedяn proseslяrи yaxыndan mцшahиdя edя<br />

bиlmиr. Nяtиcяdя vяtяndaшlыq шцuru zяиf иnkишaf edиr, sиyasи<br />

fяallыq (seчkиlяrdя ишtиrak vя s.) qяnaяtbяxш sяvиyyяyя<br />

qalxa bиlmиr.<br />

H.C.Qadamer bиr dиlиn tarиxи laylarыnыn hяr bиrиnиn<br />

mцяyyяn bиr dцnyabaxышыn daшыyыcыsы olduьunu vя hяr bиr<br />

dцnyagюrцшцn mцяyyяn bиr dиllя vя dиldя юtцrцldцyцnц<br />

иrяlи sцrцr. Яgяr bu doьrudan da belяdиrsя, onda Orta яsrlяrdя<br />

яrяb-fars dиnи-sa<strong>kr</strong>al dцnyabaxышы altыnda formalaшmыш<br />

fяlsяfи aparatыmыzla mцasиr sekulyar Qяrb<br />

tяfяkkцrцnц dцzgцn anlamaq asan olmayacaqdыr.<br />

M.Haydegger иddиa edиrdи kи, qяdиm yunan fяlsяfяsи<br />

xrиstиanlaшmыш latыn dиlиndя baшa dцшцlя bиlmяz, o, yalnыz<br />

qяdиm yunan dиlиnиn юzц иlя baшa dцшцlmяlиdиr.<br />

Azяrbaycanda bяzиlяrи bu dцшцncяdяdиr kи, bцtцn dиllяr<br />

bиr-bиrиndяn tяsиrlяnmишdиr, o cцmlяdяn dя bиzиm dиl.<br />

Bиrиncиsи, bu иddиa korrekt deyиl. Иkиncиsи, belяlяrи hяlя dя<br />

dиlиn vasиtя olduьunu zяnn edиrlяr. Яvvяla, dиl sadяcя nиtq<br />

kиmи vasиtяdиr, mahиyyяtcя o, vasиtя olmaqdan artыqdыr.<br />

Dиl nиtq deyиl. Dиlя иfadя vя цnsиyyяt vasиtяsи kиmи baxan<br />

bu pozиtиvиst-иnstrumentalиst yanaшma чoxdan kюhnяlmишdиr.<br />

Dиlя mяqsяd deyиl, vasиtя gюzц иlя baxыlmasыnыn<br />

nяtиcяsиdиr kи, dиlиmиz bu gцn иnkишaf etmиш zяngиn dиllяr<br />

sиyahыsыna daxиl deyиl. Чцnkи яsas mяqsяd, bиr qayda<br />

olaraq, чatdыrыlmaq иstяnиlяn mяzmunun иfadя edиlmяsи<br />

olmuш, dиl иkиncи plana keчmишdиr: "tяkи mяnanы чatdыra<br />

bиlиm, hяtta baшqa dиldя olsa belя". Чox-чox tяяssцf kи, иndи<br />

dя belя dцшцnцlцr. Nяtиcя иsя gюz qabaьыndadыr. Nя etmяk<br />

olar, fяlsяfяnиn dиldяn цzvи asыlыlыьы яksяr folosoflarыmыz<br />

arasыnda hяlя dя qяbul edиlmиш hяqиqяt deyиl... Шamrussda<br />

АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 91

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!