11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
еdиr. О, qыzlаrdаn bиrиnя ашиq оlur vя rоmаn bоyuncа<br />
юz rяqиbиnиn hяmlяlяrиnи dяf еdиr.<br />
Rиd юz яlyаsmаsыnы tяzяcя qаydаyа sаlmышdы kи,<br />
оnun dюyцшчц ruhunu аlоvlаndыrаn hаdиsяlяr bаш<br />
vеrdи. Аvrоpаdаn Аlmаnиyаdа, Pоlшаdа, Mаcаrыstаndа<br />
bаш vеrmиш иnqиlаblаr bаrяdя хяbяrlяr gяlиrdи. 1848-cи<br />
иl иdи. Rиd Аvrоpаyа yоllаnmаьы vя mаcаr иnqиlаb<br />
оrdusunun sыrаlаrыnа qошulmаьы qяrаrа аlыr. Rиdиn<br />
bаrыt иyиnиn аludячиsи оlduьunu dцшцnцb оnun<br />
оbrаzыnы sаdяlяшdиrmяk lаzыm dеyиl. О, dеyиldиyи kиmи,<br />
юz иnаnclаrыnы mцdаfия еdиr, rеspublиkа qurluшundаn<br />
cошqunluq hиssи kечиrиrdи. Mцtlяqиyyяtя иsя nиfrяt<br />
еdиrdи. Оnun "Mцhаrиbя" шеrи publиsиtиk<br />
mяqаlяlяrиndяn hиsslяrиnи dаhа yахшы яks еtdиrиr.<br />
Шеrdя dеyиlиr: "Qоy, rяngи qачmыш dоdаqlаr sяnи<br />
lяnяtlяsиnlяr, qоy оnlаr sцlh dеyяrяk yаlvаrsыnlаr:<br />
bиzиm dюvrlяrиn аdяtи bеlяdиr. Qоy, tахtыndа rаhаt<br />
оturmuш mоnаrх юz rяиyyяtиnя stаtus-kvо bаrяdя<br />
nаьыllаr dаnышsыn. Stаtus kvо - qullаrыn qиsmяtиdиr!<br />
Dцnyаnыn аpоstоllаrы, sиz cяfяngиyyаt dаnышыrsыz! Bu -<br />
dаr аьаclаrыnыn, hяbsхаnаlаrыn vя qяbиrlяrиn<br />
dцnyаsыdыr! Ыnsаnlаrа mцяyyяn чяrчиvяdя аzаdlыq sюzц<br />
vеrиb оnlаrы яylяndиrиrsиz. Zяncиrи аyаьыndаn чыхаrmаq<br />
цчцn, bu dа оlmаsа, zяncиrи uzаtmаq цчцn, qul юz<br />
аьаsыnа dаhа nя qяdяr yаlvаrmаlыdыr" Шеr bеlя<br />
qurtаrыr: "Yеr kцrяsиndя оnun gюzяllиyиnи kоrlаyаn<br />
dеvrиlmяmиш bиr tиrаn, чеvrиlmяmиш bиr tахt, bашdаn<br />
чыхаrыlmаmыш bиr tаc qаlыrsа, sаlаm оlsun sяnя, еy<br />
Mцhаrиbя!" Dоьrudur, шеr bиr qяdяr gеc, 1869-cu иldя<br />
чаp оlunsа dа, Rиd юmrцnцn ахыrыnа qяdяr bu fиkиrlяrи<br />
mцdаfия еtdи. Юz юlkяsиnиn аzаdlыьы uьrundа mцbаrиzя<br />
аpаrаn mаcаrlаr dа bunu аlqышlаyыrdы. О kи, qаldы<br />
Mеksиkа kаmpаnиyаsыnа, yеnи иngиlиs иntеllеktuаllаrыndаn<br />
fяrqlи оlаrаq Rиd bunu utаnc gяtиrяn<br />
аqrеssиyа hеsаb еtmиrdи. Оnun mяktublаrыndа Lаtыn<br />
Аmеrиkаsыnа qаrшы sиyаsи mаrаq hиss оlunurdu. Оnun<br />
fи<strong>kr</strong>иncя, яgяr Аvrоpаnы dаш-qаш ичиndя цzяn яclаflаr<br />
bцrцyцbsя (Rиd lоrd Pаlmеrstоn vя Lцdоvиk<br />
Nаpоlеоnu dа bu яclаflаrdаn hеsаb еdиrdи), иspаn<br />
kоlоnиzаsиyаsы Аmеrиkаyа mиrаs kиmи yаlnыz аь<br />
аrиstо<strong>kr</strong>аtиyа иlя bиrlиkdя kиlsя mаhnыsы охuyаn<br />
hаkиmиyyяt, qаrаnlыq, еkspluаtаsиyа vя qоcаlыq qоymuшdu.<br />
Rиd Mеksиkаnы sяrvяtиnиn dюrddя цчц kиlsяnиn<br />
яlиndя оlаn bяdbяхt юlkя hеsаb еdиrdи. Sаntа<br />
Аnа kиmи dиktаtоrlаr "ruhаnиlяr pаrtиyаsыnыn" dяstяyи<br />
иlя hаkиmиyyяtя gяlиrdиlяr. Qяddаr Sаntа Аnаnы<br />
Шеytаn аdlаndыrsаydыlаr dаhа яdаlяtlи оlаrdы. Аmmа<br />
kиlsя mаhnыsы иlя uyuyаn хаlq nя еdя bиlяrdи kи Rиd<br />
mяqаlяlяrиnиn bиrиndя yаzыr kи, аmеrиkаlыlаrыn ишьаl<br />
еtdиyи Mехиkо-Sиtиdя bашdа kешиш оlmаqlа sяfиllяr<br />
yыьnаьы оnu, qаlиbи Mцqяddяs Mяrаsиm юnцndя<br />
шlyаpаsыnы чыхаrmаьа mяcbur еdяndя, о, qыlыncыnа яl<br />
аtmаьа mяcbur оlubmuш. Sоnrаlаr Rиd еynи<br />
еntuzиаzmlа prеzиdеnt Bеnиtо Хuаrеsи hиndu, hяm dя<br />
qяtlя yеtиrиlmиш Kоrtеs Mоntеsumun nяslиndяn<br />
оlduьu цчцn dяstяklяyиrdи (Rиd hиndulаrы sеvиrdи).<br />
Bяs, qаnunlа Mеksиkаyа mяnsub оlаn tоrpаqlаrы ишьаl<br />
еtmяyя аmеrиkаlыlаrыn hаqqы чаtыrdыmы Bяlи, чаtыrdы,<br />
Rиd dеyиr. Яgяr bu vя yа bашqа юlkя юz яrаzиlяrиnи<br />
иdаrя еtmяk gцcцndя dеyиlsя, bu tоrpаqlаrа оlаn<br />
hцququnu dа иtиrиr: " Tаlеyиn hюkmц иlя чох gеnиш<br />
яrаzиlяrя sаhиb оlаn hяttа яn yцksяk sиvиlиzаsиyаlы<br />
хаlqlаr dа - цmumbяшяrи яdаlяtя хяlяl gяlmяdяn bu<br />
аrtыq яrаzиlяrdяn аzаd еdиlя bиlяrlяr". Publиsиst Rиd<br />
vяtяndаш mцhаrиbяsиndяn sоnrа Bиrlяшmиш Шtаtlаrы<br />
Hаиtиnи ишьаl еtmяyя sяslяyиrdи, чцnkи Sеm dаyы<br />
Аvrоpа dеspоtиzmиndяn cаnыnы qurtаrаn yцz mиn<br />
иnsаnы rаhаt еvlя tяmиn еtmяyи юhdяsиnя gюtцrmцшdц,<br />
bundаn юtя, Hаиtиdя <strong>kr</strong>еоllаr tяrяfиndяn sаlыnmыш<br />
qяhvя plаntаsиyаlаrы иndи qаrа zяncиlяr tяrяfиndяn<br />
tаmаmиlя mяhv еdиlmишdи, аmеrиkаlаlыlаr иsя qяhvяnи<br />
чох хошlаyыr vя оnu еmаl еtmяyи yахшы bаcаrыrdыlаr.<br />
Аvrоpаdа Хаlqlаrыn Bаhаrы иlиndя kаpиtаn Mаyn<br />
Rиd (bu rцtbяnи о Mеskиkа mцhаrиbяsиndя qаzаnmышdы)<br />
иnqиlаbчы Хеkеrlя tаnыш оlur vя оnlаr bиrlиkdя<br />
Nyu-Yоrkdа lеgиоn yаrаtmаьа bашlаyыrlаr. Hаzыrlыq<br />
uzun чяkdиyиndяn оnlаrыn dяstяsи Иngиltяrя sаhиllяrиnя<br />
чаtыncа rus оrdusu mаcаrlаrы mяьlub еtdи. Lоndоnа<br />
gяlиb чыхаn Rиdиn hяrbи plаnlаrы аlt-цst оlduьundаn о,<br />
kиtаb nяшrиyyаtы иши иlя mаrаqlаnыr. Иlk rоmаnыnыn uьur<br />
qаzаnmаsы оnu yаzычыlыq yоlunа qяdяm qоymаьа sюvq<br />
еtdи. О, юz yеrиnи аsаnlыqlа tаpdы - gяnclяr цчцn<br />
kиtаblаr yаzdы - оnun яsяrlяrи яdяbи dаиrяlяrlя yцksяk<br />
qиymяtlяndиrиlmяsя dя, yаzычыyа шюhrяt vя pul<br />
qаzаndыrdы.<br />
Оnun Иngиltяrяdя mяskunlашmаsыnа bахmаyаrаq,<br />
mяn оnu аmеrиkаn-иrlаnd yаzычыsы hеsаb еdяrdиm,<br />
чцnkи о, dоьrudаn dа Аmеrиkаyа bаьlы иdи, Cоn<br />
Buldаn иsя zяhlяsи gеdиrdи. Оnu иngиlиs kаstачыlыьы,<br />
vаrlы sиnиflяrиn hяyаsыzlыьы vя kцtlяlяrиn еhtиyаc ичиndя<br />
yашаmаsы qяzяblяndиrиrdи.<br />
Lаkиn uьur vя pul qаzаnmаsыnа bахmаyаrаq Rиdиn<br />
sиyаsи еhtиrаsы sюnmяmишdи. Lоndоndа о, mаcаr<br />
иnqиlаbыnыn rяhbяrи Kошutlа tаnыш оlub dоstluq еdиr,<br />
оnа tяrяfdаr чыхыr. Kоnsеrvаtоrlаr Kошutu pиslяyиr,<br />
"Tаyms" tяhlцkяlи цsyаnkаrа sыьыnаcаq vеrdиyи цчцn<br />
иngиlиs hюkumяtиnи tяnqиd еdиrdи. Rиd оnu юz qяlяmи<br />
иlя mцdаfия еdиr, аmmа tеmpеrаmеnt vя цslub uyьun-<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 145