11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Mеksиkа иlя mцhаrиbя bашlаyаndа Rиd kюnцllц<br />
оlаrаq dюyцшя gеtdи. Оnun hяyаtыndа sиyаsяt ахыrыncы<br />
rоl оynаmыrdы, оnа gюrя dя 1816-cы иlиn hаdиsяlяrи<br />
bаrяdя bиr qяdяr gеnиш dаnышаq.<br />
Mеksиkа иlя mцhаrиbя tиpиk mцstяmlяkячиlиk<br />
mцhаrиbяsи иdи. Mяqsяd Kаlиfоrnиyаnы bиrlяшdиrmяk<br />
иdи, аmmа иndиkи yох, о vахtlаr Nеvаdа, Yutа,<br />
Аrиzоnа, Nyu-Mеksиkо, qиsmяn dя Vаyоmиnq vя<br />
Kоlоrаdоnu яhаtя еdяn Kаlиfоrnиyаnы. Bиrи mаyе иlя<br />
dоlu, dиgяrи bош оlаn иkи qаbы bиrlяшdиrяn zаmаn<br />
hяrяkяtиn bашlаnmаsы nя qяdяr mяntиqиdиrsя, bu<br />
mцhаrиbя dя mяntиqи оlаrаq bаш vеrmишdи. Ucsuzbucаqsыz<br />
tоrpаqlаr uьrundа gеdяn mцbаrиzяdя hиndu<br />
mяskяnlяrи vя иspаnlаrdаn иbаrяt иkи-цч kяnd Sаntа-<br />
Fе шяhяrи иlя bиrlиkdя Pаrиsиn Hяmrяylиk mеydаnыndа<br />
qum dяnяlяrи kиmи gюrцnцr. Sаkиt оkеаnыn sаhиllяrиnя<br />
qяdяr иnsаn yашаmаyаn tоrpаqlаrыn mюvcudluьu<br />
"Mаnиfеst Dеstиny" шцаrыndа dа яks оlunmuшdu.<br />
Оn dоqquzunчu яsrиn mяшhur аmеrиkаn yаzычыlаrы<br />
sяnаyе-tиcаrяt sаhяsиndяkи иnkишаfа хош bахmыrdыlаr.<br />
Plеbеy аcgюzlцyц, fыrыldаqчыlыq, qяddаrlыq, kоltun yа<br />
dа rцшvяtиn kюmяyи иlя tоplаnmыш sяrvяt, pаmbыq plаntаsиyаlаrы<br />
sаhиblяrиnиn qul яmяyиndяn иstиfаdя еtmяklя<br />
vаrlаnmаsыnы аdи hаl kиmи qяbul еdяn mяnяvиyyаt<br />
оnlаrdа hиddяt dоьurmаyа bиlmяzdи. Оnlаr hеsаb<br />
еdиrdиlяr kи, hяr bиr vиcdаnlы иnsаn bu яmяllяrя rяvаc<br />
vеrяn dюvlяtdяn, hаkиmиyyяtdяn mцmkцn qяdяr<br />
uzаq durmаlыdыr. Оnа gюrя dя dюvlяtиn аpаrdыьы<br />
mцhаrиbя "чиrklи" mцhаrиbя kиmи qиymяtlяndиrиlиrdи.<br />
Bu yаzычыlаr hяmиn оnиllиklяrdя юzlяrиnя чыхыш yоlu<br />
tаpmышdыlаr, Аmеrиkаlы иntеllеktuаllаr bu yоldаn иndи<br />
dя иstиfаdя еdиrlяr. Mеlvиll sаf tяbияt qоynundа<br />
хиlаsоlmа bяrяdя яfsаnя yаrаtdы (Аvrоpаdа оnun<br />
аrdыcыllаrы Lоtи vя Qоqеn оldu - оnlаr Tаиtи аdаsыnыn<br />
хошbяхt mиfоlоjи hяyаtыnы tяsvиr еtdиlяr). Mеlvиll<br />
яdяbиyyаtа иlk иnsаnыn хошbяхtlиyиnи, dаьыdыcы gцcцnц<br />
tяrяnnцm еdяn prоtеstаnt mиssиоnеrи оbrаzыnы gяtиrdи.<br />
Оnun "Tаypи" аdlы иlk rоmаnы 1846-cы иldя ишыq цzц<br />
gюrdц. Tоrо юz Pоlиnеzиyаsыnы Yеnи Ыngиltяrя<br />
mешяlяrиndя tаpdы. Hяr bиr иnsаn аyrы-аyrыlыqdа юzц<br />
цчцn nяyиn хеyиr, nяyиn шяr оlduьunu qяt еtmяlи<br />
оlduьundаn (bu mяnаdа Tоrо dахиlи qаydа-qаnunа<br />
яsаslаnаn vя tехnиkаsыz юtцшяn иnsаn cяmиyyяtи<br />
иdеyаsыndаn uzаq иdи) о, иnsаnа mяslяhяt gюrцrdц kи,<br />
яgяr dюvlяt юzцnц аmоrаl аpаrыrsа, оndа sаdяcя иtаяtsиzlиk<br />
gюstяrsиn. О, аyrы-аyrы иnsаnlаrdаn иbаrяt<br />
bяшяrиyyяtиn яхlаqи иnstиnktиnя иnаnыrdы. "Vяtяndаш<br />
иtаяtsиzlиyи" аdlы mяшhur очеrkиndя Tоrо yаzыrdы:<br />
"Mеksиkа иlя иndиkи mцhаrиbяnи nцmunя gюtцrцn -<br />
hюkumяtdяn аlяt kиmи иstиfаdя еdяn bиr qrup иnsаn<br />
mцhаrиbяnи аlоvlаndыrmышdы, хаlq bununlа hеч zаmаn<br />
bаrышmаzdы". Bu hяqиqяt иdиmи yохsа иntеllеktuаllаr<br />
юzlяrиnи аldаdыrdыlаr Mяncя, иkиncиsи иdи. "Аyrы-аyrы<br />
аdаmlаrыn bеlиnя qоyulmuш yцkц иndи bцtцn<br />
bяшяrиyyяt dашыyыr" - dеyяn Еmеrsоn яхlаq dцшkцnlцyцndяn<br />
kяdяrlяnиrdи, аmmа хошаgяlmяz hяqиqяtdяn<br />
uzаqlашыb, gяlяcяkdяkи "яbяdи иnsаn" bаrяdя<br />
dцшцnяrяk sаkиtlиk tаpmаьы bаcаrmышdы. Оnun<br />
hяyаtыnы bиr аz dа gюzяl еvlя цч qulluqчu yцngцllяшdиrmишdи.<br />
Yеrиndяn tяrpяnиb qяrbя tяrяf иstиqаmяt gюtцrяn<br />
qяlяbяlиk qаrшыsыnа чыхаn hиndulаrы mяhv еdя-еdя<br />
иrяlиlяyяndя (mоrmоnlаrы dа hяmчиnиn), Yеnи<br />
Ыngиltяrяnиn хош dцшцncяlи яdяbиyyаtчыlаrы, mяsяlяn<br />
Mиtskеvичиn цrяyиnя yахыn оlаn Mаrqаrеt Fullеr,<br />
иnsаnlаrыn хиlаsыnы яmlаkыn sоsиаlиst yюnцmlц<br />
цmumиlяшdиrиlmяsиndя gюrцrdц. Оnlаr "Bruk Fаrm"<br />
fаlаnstеrиnя dоluшаrаq (fаlаnstеr - furyеrиstlяrиn<br />
utоpиk-иctиmаи nяzяrиyyяsиndя: kоmmunаdа-fаlаnqаdа<br />
аdаmlаrыn yашаmаsы цчцn хцsusи bиnа - S.B.) оt<br />
bичиr, иnяklяrи sаьыr vя Furyеnи иnаdlа юyrяnиrdиlяr.<br />
Оnlаr юzlяrиnиn "Hаrbиncеr" dяrgиsиndя еynи иnаdlа<br />
yаzыrdыlаr kи, Mеksиkа иlя mцhаrиbяnи bеlя аnlаmаq<br />
lаzыmdыr: pиrоq bцtюvdцr, lаp sяn оnu yеsяndя, yяnи -<br />
sяn яllяrиnи tяmиz sахlаyа bиlяrsяn, qоy чиrklи иши<br />
bашqаlаrы gюrsцn.<br />
"Tаmаmиlя аydыndыr kи, utаnc gяtиrяn bu<br />
fыrыldаqчыlыьыn tяhrиkчиsи "bош tоrpаqlаrы" Kаlиfоrnиyа<br />
sаhиllяrиnя qяdяr gеnишlяndиrmяk vя Mеksиkаnыn<br />
яrаzиsиndяn yахшы bиr pаrча qоpаrmаq nиyyяtи иdи, -<br />
хаlq bu nиyyяtи yеrиnя yеtиrmяyя tаm hаzыr vяzиyyяtdяydи.<br />
Bu qаrяt аqrеssиyаsыnа nеcя yаnашsаn dа, оnu<br />
vяhши яdаlяtsиzlиk аdlаndыrmаq иnsаfsыzlыq оlаrdы;<br />
яslиndя bu аqrеssиyа - иnkишаf еtmиш sиvиlиzаsиyаlы<br />
хаlqlаrыn аьыl vя иrаdяsиnи иnsаnlаrыn sцrц шяklиndя<br />
yашаdыьы yеrlяrdя yаymаqlа, bцtцn mаnеяlяrи dяf<br />
еdяrяk bu yеrlяrя bиlиk, еlm vя иncяsяnяt gяtиrmяklя<br />
Аllаhыn nиyyяtиnи tяcяssцm еtdиrиrdи. Bunа tаlе,<br />
qяzаvц-qяdяr dя dеmяk оlаrdы; sиlаh - yаlnыz vаsиtяdиr,<br />
bunun kюmяyи иlя gяlяcяkdя хаlqlаrыn bиrlяшmяsи<br />
bяlkя dя mцmkцn оldu… Bununlа dа Ыlаhи Qцvvя<br />
qеyrи-аdи цsullаrdаn иstиfаdя еdяrяk vя иlk bахышdаn<br />
bиr-bиrиnя zиdd оlаn, аmmа sоn mяqsяdя uyьun gяlяn<br />
mоtиvlяrи hяrяkяtя gяtиrяrяk юz nиyyяtиnи hяyаtа<br />
kечиrиr."<br />
Burdа gюtцr-qоy еtmяk lаzыmdыr. Gюrцnцr, bиz<br />
bеlя mцlаhиzяlяrя о qяdяr юyrяшmишиk kи, оnlаrыn<br />
vяhшиlиyиnи dяrhаl hиss еtmиrиk. Bеlяlиklя, Аllаhыn<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 143