14.02.2015 Views

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

artыr bu Boшluqda" - D.Maslovskaya mяnsub olduьu nяslи<br />

belя tяsvиr edиr. Mяhz buna gюrя gяnclяrиn tяnяzzцlц daha<br />

dяrиndиr. Son 5-6 иlиn gяnc nяsrи polшa яdяbиyyatыna bиr<br />

mюvzu gяtиrиr - bиzиm sиvиlиzasиyanы иnkar edиr, иqtиsadы<br />

daьыlmalarы kяskиn tяnqиdя tutur, belя dцnyanыn иnsanы<br />

mяhvя apardыьыnы vurьulayыr. Prozaиklяr yenи mцstяqиllиksиzlиyя<br />

- kapиtalиst qayda-qanuna kяskиn etиraz edиrlяr.<br />

"Sцrяtlяnmиш" яdяbи yolla - sюzdя cяmlяnmиш tяcrцbяdя -<br />

dцnyada юz yerиnи tapmaq arzusu mяишяt prozasыna maraьы<br />

artыrыb. Иndи alыш-verиш ишtиrakчыsы, hиpermarket alыcыsы, чat vя<br />

vиrtual oyunlar vя realиtи-шou hяvяskarы яsяrlяrиn qяhrяmanыna<br />

чevrиlиr. Sяcиyyяvиdиr kи, gяnc mцяllиflяr "zavodfabrиk<br />

romanlarыna" oxшar яsяrlяr yaradыr, bank ишчиlяrи,<br />

reklamчыlar, qяrb шиrkяtlяrиnиn menecerlяrи, шou-bиznes<br />

haqqыnda romanlar yazыrlar.<br />

Mцasиr Polшanы tяsvиr etmяk иstяyяn 1990-cы иllяrиn gяnc<br />

yazarlarы reallыьы utopиya, antиutopиya, hяtta keчmишя aиd<br />

nostaljи xatиrяlяr шяklиndя tяsvиr edиrdиlяr. Иndиkиlяr иsя elя<br />

bu gцnц yazыrlar: hadиsяlяr шиrkяtlяrdя, hиpermarketlяrdя,<br />

dяbdя olan kafelяrdя, yenи bиnalarda, dиskotekalarda,<br />

adиlяшmиш vиrtual mяkanda cяrяyan edиr. Maraqlыdыr<br />

"burda vя иndи" nюqtяsиndяn чыxыш edяn sцjet <strong>son</strong>ra fantasmaqorиk<br />

forma alыr. Real hadиsяlяrя mиstиkanыn qatыlmasы<br />

sяbяblяrиndяn bиrи - postsosиalиst gцndяlиk hяyatыn absurdluьunu<br />

yalnыz bu yolla tяsvиr etmяk иmkanыdыr. Hяr halda,<br />

tяhkиyячи bunu belя duyur. Gяnc yazar M.Senevичиn qeyd<br />

etdиyи kиmи, "bu tяnяzzцlя uьramыш, иblиs dцnya, bu realиzm<br />

magиya vя qrotesk tяlяb edиr. Pozиtиvиzm metafиzиkaya<br />

чevrиlиr. Иblиsиn yerи elя burdadыr...".<br />

Dиgяr qanunauyьunluьu da gюrmяk olar. Яvvяlkи nяsиl<br />

цчцn mцxtяlиf яylяncяlи-detektиv oyunlar sяcиyyяvиdиr:<br />

mяtn kиmи dцnya "mцttяhиm" иdи, onun mяnalarы иsя "иstиntaq"<br />

edиlиrdи. "Mцstяntиq" qиsmиndя ontolojи suallara cavab<br />

axtaran qяhrяman cыxыш edиr. Bиr mяtnи <strong>son</strong>suz sayda иnterpretasиya<br />

etmяyя иmkan yaradan uydurmanыn dиlи onun<br />

яsas axtarыш alяtиdиr. 2000-cи иllяrиn gяnc yazarlarыnda<br />

detektиv xяttи macяra xяttиylя яvяz olunur. 1989-cu иldяn<br />

<strong>son</strong>rakы 15 иl яrzиndя, yяnи, bu gяnclяrиn gюzц юnцndя hяyat<br />

чox sцrяtlя, иntensиv шяkиldя dяyишmыш, Иnternet, mobиl telefonlarы<br />

vя dиgяr texnologиyalar yaranmышdыr. Vя artыq hяyatыn<br />

bu yenиlиklяrи mюcцzя kиmи deyиl, adиlиk kиmи<br />

qarшыlanыr. "Tяяccцb цчцn psиxolojи mяkanыn" olmamasы<br />

mцяllиflяrи mяcbur edиr kи, onu юz яsяrlяrиndя bяrpa etsиnlяr.<br />

Dяyишkяn formalы vя meyarlы, semиotиk cяhяtdяn<br />

daьыlmыш dцnya tяlяb edиr kи, kon<strong>kr</strong>et vя sяcиyyяvи fиqurlar<br />

yaradыlsыn. Tяsadцfи deyиl kи, D. Maslovskayanыn vя dиgяrlяrиnиn<br />

per<strong>son</strong>ajlarы komиks qяhrяmanlarыdыr.<br />

Nяhayяt, yenи gяnc proza poetиkasыnыn яsas cяhяtи<br />

"eшиdиlmlш" sюzя maraqdыr, yazarlar юz nяsиllяrиnиn шиfahи<br />

nиtqиnи "stenoqramlaшdыrыrlar". Yazarlar fяal surяtdя юz<br />

yaшыdlarыnыn иfadяlяrиnи mяtnя salaraq, eynи anda estetиk vя<br />

sosиolojи vяzиfяlяrи yerиnя yetиrиrlяr. Onlarыn яsяrlяrи bиzи<br />

яhatя edяn "dиllяrdяn" toxunub, bax, bu, tяsvиrиn яsas alяtи<br />

vя яsas obyektиdиr. Yuxarыda qeyd edиldиyи kиmи, XXЫ яsr<br />

Polшa nяsrи tarиxи daьыlmanыn яn mцhцm nяtиcяlяrиnи qeyd<br />

edиr - tяsяvvцrlяr иyerarxиyasыnыn dяyишmяsиnи, яbяdи hesab<br />

edиlяn, яslиndя иsя яnяnяvи olan bиr чox anlayышlarыn<br />

иtиrиlmяsиnи, dцyьularыn yenи tяrzdя иfadя цsullarыnы.<br />

Qarшыmыzdakы parчalanmыш иnsan шцurudur, hяr gцn bu шцur<br />

иstehlak sиvиlиzasиyasыnыn dяyишmяz шцarlarы иlя zяdяlяnиr,<br />

hяr dяfя nюvbяtи "layfstayl" (hяyat tяrzи) nюvbяtи "ultrahиpersuperlayfstayl"<br />

иlя яvяzlяnиr. Tяxmиnи, klишeyя<br />

чevrиlmиш dиllяr okeanыnda tяbииlиyиn yeganя adasы, yeganя<br />

sыьыnacaq yerи qяhrяmanыn vя mцhиtиn иstиfadя etdиyи<br />

vulqarиzmlяrdиr. Яgяr reklam bu prozanы qиdalandыran<br />

яsas amиlя чevrиlиrsя, bu, reklamxarиc mяtnlяrиn pastишиdиr,<br />

bu zaman nяsrdя reklam dиlиnиn иstиfadяsи artыq pastишиn<br />

pastишиdиr, yяnи, onun saxtalыьыnыn gиzlи иnkarы. Reklam (vя,<br />

цmumяn, pop-mяdяnиyyяt) "иstиfadячиnиn" rahatlыьыndan<br />

юtrц emosиyalarы цmumиlяшdиrиr, stereotиplяшdиrиr kи, <strong>son</strong>unda<br />

mцasиr dцnyanыn иnsanы da elя bu cцr olur. Reklam<br />

tяdrиcяn real, fяrdи duyьularы sыxышdыrыb uzaqlaшdыrыr kи,<br />

onlar hиsslяrя, vя ya duyulmuш fиkиrlяrя чevrиlmяsиn. Gяnc<br />

proza иndи bиzиmlя baш verяnlяrи яks etdиrяn "sяslи gцzgцyя"<br />

dюnцr, onun yaradыcыlarы иsя "cиddи" tяhkиyяnи иnkar edиrlяr.<br />

Onlarыn nяsrиndя tяhkиyячи aьыllы deyиl, юzцnц aьыllы gюstяrmяk<br />

иstяyяndиr, yamsыlayan, юzцnя vя юz dиlиnя etиbar<br />

etmяyяndиr. Bяlkя epиqon olmaqdan чяkиnиr Yaxud, hяyatda<br />

vя шяxsи tяcrцbяsиndя, nяslиn tяcrцbяsиndя bиr poetиklиk<br />

gюrmяdиyи цчцn шцurlu шяkиldя ondan иmtиna edиr<br />

Tяhkиyячиnиn zamanы иnfantиl, alabяzяk, иstehlakчыdыr, bu<br />

zяmanяdя melanxolиyaya, refleksиyaya, metafиzиkaya yer<br />

yoxdur. Bцtцn bunlar ona gяrяk deyиl.<br />

Dцzdцr, mцasиrlиk heч vaxt яdяbи olmur, чцnkи hяlя<br />

"poetиklяшmяyиb". Bяlkя sцrяtlя dяyишяn vя bu sяbяbdяn<br />

dиlи gerиdя qoyan, шиfahи vя yazыlы nиtq arasыndakы яlaqяnи<br />

pozan, цnsиyyяt цsullarыnы daьыdan mцasиrlиk hяlяlиk baшqa<br />

cцr tяsvиr edиlя bиlmяz.<br />

Slavomиr Shutanыn kиtablaыndan bиrи "Resayklиnq"<br />

adlanыr, yяnи, tя<strong>kr</strong>ar иstиfadя, qalыqlarыn yenиdяn ишlяnmяsи.<br />

Bu, gяnc yazarlarыn яsas prиyomudur, bяlkя dя mцasиr<br />

estetиk шцurun яsas mexanиzmиdиr. Onlar elя yazыrlar kи,<br />

sankи yцzиllяr яvvяl yaradыlmыш яdяbиyyat onu yaradan dиlя<br />

иstиnad etmиrmиш. Onlar mцtalия etmяyяn mцasиr иnsanыn<br />

danышdыьы, duyduьu, fиkиrlяшdиyи kиmи yazыrlar. Яdяbиyyatыn<br />

yazы mяdяnиyyяtиylя, dцnya яdяbиyyatыnыn яnяnяlяrиylя<br />

яlaqяsи qыrыlыrmы, o, mцvяqqяtи, yaxud hяmишяlиk popmяdяnиyyяtи<br />

иlя яvяz olunurmu - bu suallara<br />

D.Maslovskaya cavab verиr: "Bu (pop-mяdяnиyyяt) -<br />

mцasиrlиyя parallel olan bцtюv bиr dцnyadыr, bu dцnyada hяr<br />

шey kaьыz юlчцsц boyda sыxыlыb, bu elя dцnyadыr kи,<br />

"Hamlet"иn mяzmununu bиr qяzet sяhиfяsиndяn oxuyursan.<br />

Яslndя, bцtцn bunlar "elя bиl kи"dиr. Dяrиnlяшmяmиш юzцnциfadя<br />

tяlяbatы olmadan oxucu иlя yazычы arasыnda heч bиr<br />

mяsafяyя ehtиyac qalmыr, fяqяt mяhz bu mяsafя (ayrыlыq)<br />

яdяbиyyatыn yaшamasыnыn яsas шяrtиdиr".<br />

Polшa яdяbиyyatыnыn иnkишaf иstиqamяtlяrиnи tяyиn etmяk<br />

mцшkцl ишdиr. Mяtnиn юz quruluшu, яdяbиyyatыn <strong>son</strong>rakы<br />

addыmы, nяyи иnkar, nяyи qяbul edяcяyи, nяyя qayыdacaьы<br />

hяm dиaqnozdur, hяm dя proqnoz. Gяlяcяyиn bяzи sиmptomlarыnы<br />

иndи gяnc Polшa yazarlarыnыn nяsrиndя dя gюrmяk<br />

olar.<br />

Чevиrdи: Sиma Яnnaьы<br />

128<br />

АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!