11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
artыr bu Boшluqda" - D.Maslovskaya mяnsub olduьu nяslи<br />
belя tяsvиr edиr. Mяhz buna gюrя gяnclяrиn tяnяzzцlц daha<br />
dяrиndиr. Son 5-6 иlиn gяnc nяsrи polшa яdяbиyyatыna bиr<br />
mюvzu gяtиrиr - bиzиm sиvиlиzasиyanы иnkar edиr, иqtиsadы<br />
daьыlmalarы kяskиn tяnqиdя tutur, belя dцnyanыn иnsanы<br />
mяhvя apardыьыnы vurьulayыr. Prozaиklяr yenи mцstяqиllиksиzlиyя<br />
- kapиtalиst qayda-qanuna kяskиn etиraz edиrlяr.<br />
"Sцrяtlяnmиш" яdяbи yolla - sюzdя cяmlяnmиш tяcrцbяdя -<br />
dцnyada юz yerиnи tapmaq arzusu mяишяt prozasыna maraьы<br />
artыrыb. Иndи alыш-verиш ишtиrakчыsы, hиpermarket alыcыsы, чat vя<br />
vиrtual oyunlar vя realиtи-шou hяvяskarы яsяrlяrиn qяhrяmanыna<br />
чevrиlиr. Sяcиyyяvиdиr kи, gяnc mцяllиflяr "zavodfabrиk<br />
romanlarыna" oxшar яsяrlяr yaradыr, bank ишчиlяrи,<br />
reklamчыlar, qяrb шиrkяtlяrиnиn menecerlяrи, шou-bиznes<br />
haqqыnda romanlar yazыrlar.<br />
Mцasиr Polшanы tяsvиr etmяk иstяyяn 1990-cы иllяrиn gяnc<br />
yazarlarы reallыьы utopиya, antиutopиya, hяtta keчmишя aиd<br />
nostaljи xatиrяlяr шяklиndя tяsvиr edиrdиlяr. Иndиkиlяr иsя elя<br />
bu gцnц yazыrlar: hadиsяlяr шиrkяtlяrdя, hиpermarketlяrdя,<br />
dяbdя olan kafelяrdя, yenи bиnalarda, dиskotekalarda,<br />
adиlяшmиш vиrtual mяkanda cяrяyan edиr. Maraqlыdыr<br />
"burda vя иndи" nюqtяsиndяn чыxыш edяn sцjet <strong>son</strong>ra fantasmaqorиk<br />
forma alыr. Real hadиsяlяrя mиstиkanыn qatыlmasы<br />
sяbяblяrиndяn bиrи - postsosиalиst gцndяlиk hяyatыn absurdluьunu<br />
yalnыz bu yolla tяsvиr etmяk иmkanыdыr. Hяr halda,<br />
tяhkиyячи bunu belя duyur. Gяnc yazar M.Senevичиn qeyd<br />
etdиyи kиmи, "bu tяnяzzцlя uьramыш, иblиs dцnya, bu realиzm<br />
magиya vя qrotesk tяlяb edиr. Pozиtиvиzm metafиzиkaya<br />
чevrиlиr. Иblиsиn yerи elя burdadыr...".<br />
Dиgяr qanunauyьunluьu da gюrmяk olar. Яvvяlkи nяsиl<br />
цчцn mцxtяlиf яylяncяlи-detektиv oyunlar sяcиyyяvиdиr:<br />
mяtn kиmи dцnya "mцttяhиm" иdи, onun mяnalarы иsя "иstиntaq"<br />
edиlиrdи. "Mцstяntиq" qиsmиndя ontolojи suallara cavab<br />
axtaran qяhrяman cыxыш edиr. Bиr mяtnи <strong>son</strong>suz sayda иnterpretasиya<br />
etmяyя иmkan yaradan uydurmanыn dиlи onun<br />
яsas axtarыш alяtиdиr. 2000-cи иllяrиn gяnc yazarlarыnda<br />
detektиv xяttи macяra xяttиylя яvяz olunur. 1989-cu иldяn<br />
<strong>son</strong>rakы 15 иl яrzиndя, yяnи, bu gяnclяrиn gюzц юnцndя hяyat<br />
чox sцrяtlя, иntensиv шяkиldя dяyишmыш, Иnternet, mobиl telefonlarы<br />
vя dиgяr texnologиyalar yaranmышdыr. Vя artыq hяyatыn<br />
bu yenиlиklяrи mюcцzя kиmи deyиl, adиlиk kиmи<br />
qarшыlanыr. "Tяяccцb цчцn psиxolojи mяkanыn" olmamasы<br />
mцяllиflяrи mяcbur edиr kи, onu юz яsяrlяrиndя bяrpa etsиnlяr.<br />
Dяyишkяn formalы vя meyarlы, semиotиk cяhяtdяn<br />
daьыlmыш dцnya tяlяb edиr kи, kon<strong>kr</strong>et vя sяcиyyяvи fиqurlar<br />
yaradыlsыn. Tяsadцfи deyиl kи, D. Maslovskayanыn vя dиgяrlяrиnиn<br />
per<strong>son</strong>ajlarы komиks qяhrяmanlarыdыr.<br />
Nяhayяt, yenи gяnc proza poetиkasыnыn яsas cяhяtи<br />
"eшиdиlmlш" sюzя maraqdыr, yazarlar юz nяsиllяrиnиn шиfahи<br />
nиtqиnи "stenoqramlaшdыrыrlar". Yazarlar fяal surяtdя юz<br />
yaшыdlarыnыn иfadяlяrиnи mяtnя salaraq, eynи anda estetиk vя<br />
sosиolojи vяzиfяlяrи yerиnя yetиrиrlяr. Onlarыn яsяrlяrи bиzи<br />
яhatя edяn "dиllяrdяn" toxunub, bax, bu, tяsvиrиn яsas alяtи<br />
vя яsas obyektиdиr. Yuxarыda qeyd edиldиyи kиmи, XXЫ яsr<br />
Polшa nяsrи tarиxи daьыlmanыn яn mцhцm nяtиcяlяrиnи qeyd<br />
edиr - tяsяvvцrlяr иyerarxиyasыnыn dяyишmяsиnи, яbяdи hesab<br />
edиlяn, яslиndя иsя яnяnяvи olan bиr чox anlayышlarыn<br />
иtиrиlmяsиnи, dцyьularыn yenи tяrzdя иfadя цsullarыnы.<br />
Qarшыmыzdakы parчalanmыш иnsan шцurudur, hяr gцn bu шцur<br />
иstehlak sиvиlиzasиyasыnыn dяyишmяz шцarlarы иlя zяdяlяnиr,<br />
hяr dяfя nюvbяtи "layfstayl" (hяyat tяrzи) nюvbяtи "ultrahиpersuperlayfstayl"<br />
иlя яvяzlяnиr. Tяxmиnи, klишeyя<br />
чevrиlmиш dиllяr okeanыnda tяbииlиyиn yeganя adasы, yeganя<br />
sыьыnacaq yerи qяhrяmanыn vя mцhиtиn иstиfadя etdиyи<br />
vulqarиzmlяrdиr. Яgяr reklam bu prozanы qиdalandыran<br />
яsas amиlя чevrиlиrsя, bu, reklamxarиc mяtnlяrиn pastишиdиr,<br />
bu zaman nяsrdя reklam dиlиnиn иstиfadяsи artыq pastишиn<br />
pastишиdиr, yяnи, onun saxtalыьыnыn gиzlи иnkarы. Reklam (vя,<br />
цmumяn, pop-mяdяnиyyяt) "иstиfadячиnиn" rahatlыьыndan<br />
юtrц emosиyalarы цmumиlяшdиrиr, stereotиplяшdиrиr kи, <strong>son</strong>unda<br />
mцasиr dцnyanыn иnsanы da elя bu cцr olur. Reklam<br />
tяdrиcяn real, fяrdи duyьularы sыxышdыrыb uzaqlaшdыrыr kи,<br />
onlar hиsslяrя, vя ya duyulmuш fиkиrlяrя чevrиlmяsиn. Gяnc<br />
proza иndи bиzиmlя baш verяnlяrи яks etdиrяn "sяslи gцzgцyя"<br />
dюnцr, onun yaradыcыlarы иsя "cиddи" tяhkиyяnи иnkar edиrlяr.<br />
Onlarыn nяsrиndя tяhkиyячи aьыllы deyиl, юzцnц aьыllы gюstяrmяk<br />
иstяyяndиr, yamsыlayan, юzцnя vя юz dиlиnя etиbar<br />
etmяyяndиr. Bяlkя epиqon olmaqdan чяkиnиr Yaxud, hяyatda<br />
vя шяxsи tяcrцbяsиndя, nяslиn tяcrцbяsиndя bиr poetиklиk<br />
gюrmяdиyи цчцn шцurlu шяkиldя ondan иmtиna edиr<br />
Tяhkиyячиnиn zamanы иnfantиl, alabяzяk, иstehlakчыdыr, bu<br />
zяmanяdя melanxolиyaya, refleksиyaya, metafиzиkaya yer<br />
yoxdur. Bцtцn bunlar ona gяrяk deyиl.<br />
Dцzdцr, mцasиrlиk heч vaxt яdяbи olmur, чцnkи hяlя<br />
"poetиklяшmяyиb". Bяlkя sцrяtlя dяyишяn vя bu sяbяbdяn<br />
dиlи gerиdя qoyan, шиfahи vя yazыlы nиtq arasыndakы яlaqяnи<br />
pozan, цnsиyyяt цsullarыnы daьыdan mцasиrlиk hяlяlиk baшqa<br />
cцr tяsvиr edиlя bиlmяz.<br />
Slavomиr Shutanыn kиtablaыndan bиrи "Resayklиnq"<br />
adlanыr, yяnи, tя<strong>kr</strong>ar иstиfadя, qalыqlarыn yenиdяn ишlяnmяsи.<br />
Bu, gяnc yazarlarыn яsas prиyomudur, bяlkя dя mцasиr<br />
estetиk шцurun яsas mexanиzmиdиr. Onlar elя yazыrlar kи,<br />
sankи yцzиllяr яvvяl yaradыlmыш яdяbиyyat onu yaradan dиlя<br />
иstиnad etmиrmиш. Onlar mцtalия etmяyяn mцasиr иnsanыn<br />
danышdыьы, duyduьu, fиkиrlяшdиyи kиmи yazыrlar. Яdяbиyyatыn<br />
yazы mяdяnиyyяtиylя, dцnya яdяbиyyatыnыn яnяnяlяrиylя<br />
яlaqяsи qыrыlыrmы, o, mцvяqqяtи, yaxud hяmишяlиk popmяdяnиyyяtи<br />
иlя яvяz olunurmu - bu suallara<br />
D.Maslovskaya cavab verиr: "Bu (pop-mяdяnиyyяt) -<br />
mцasиrlиyя parallel olan bцtюv bиr dцnyadыr, bu dцnyada hяr<br />
шey kaьыz юlчцsц boyda sыxыlыb, bu elя dцnyadыr kи,<br />
"Hamlet"иn mяzmununu bиr qяzet sяhиfяsиndяn oxuyursan.<br />
Яslndя, bцtцn bunlar "elя bиl kи"dиr. Dяrиnlяшmяmиш юzцnциfadя<br />
tяlяbatы olmadan oxucu иlя yazычы arasыnda heч bиr<br />
mяsafяyя ehtиyac qalmыr, fяqяt mяhz bu mяsafя (ayrыlыq)<br />
яdяbиyyatыn yaшamasыnыn яsas шяrtиdиr".<br />
Polшa яdяbиyyatыnыn иnkишaf иstиqamяtlяrиnи tяyиn etmяk<br />
mцшkцl ишdиr. Mяtnиn юz quruluшu, яdяbиyyatыn <strong>son</strong>rakы<br />
addыmы, nяyи иnkar, nяyи qяbul edяcяyи, nяyя qayыdacaьы<br />
hяm dиaqnozdur, hяm dя proqnoz. Gяlяcяyиn bяzи sиmptomlarыnы<br />
иndи gяnc Polшa yazarlarыnыn nяsrиndя dя gюrmяk<br />
olar.<br />
Чevиrdи: Sиma Яnnaьы<br />
128<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008