11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Иrиna Adelgeym<br />
fиloloq-polonиst<br />
10-15 иl - Polшa яdяbиyyatыnda иndиkи nяsиl bu qяdяr<br />
fяalиyyяt gюstяrиr - tarиx цчцn юnяmlи mцddяt deyиl, fяqяt<br />
hяr hansы bиr yazar цчцn dюnцш yaratmaq gцcцndяdиr.<br />
Fяrqlи mцяllиflяrиn yaradыcыlыьы цmumи mяtn mяkanы kиmи<br />
чыxыш edиr, yaranmыш duyьularыn, qavramanыn, hяyatы vя<br />
яdяbи mяqsяdlяrиn dяrk edиlmяsиnя yюnяlmиш vяhdяt dя elя<br />
bu mцddяtя saxlanыlыr, <strong>son</strong>ra yollar ayrыlыr, kиmsя<br />
tamamиlя яdяbи цfцqlяrdяn yox olur.<br />
Tarиxы sыnma qatы, kardиnal dяyишmяlяr zяmanяsи<br />
mцasиr Polшa яdяbиyyatыnыn юzяyиnи tяшkиl edяn yazычыlarыn<br />
цmumи tяcrцbяsиnи яhatя edиr, bu yazarlarыn gюzц юnцndя<br />
чox шey dяyишdи: dюvlяt quruluшu, sosиal иyerarxиya, hяr bиr<br />
иnsanыn hяyat tяrzи, reallыq haqqыnda anlayыш sиstemи kиmи<br />
чыxыш edяn dиlиn yaratdыьы amallar vя tяsяvvцrlяr... Yenи<br />
nяsиl dцшdцyц hяyat mяkanыna yenи baxыш yaratmalы oldu.<br />
Bu proses aьrыlы keчиrdи, dцnyamиqyaslы kataklиzmlяrиn<br />
fonunda hadиsяlяr labцd olaraq, mиflяшdиrиlиr vя aberrasиyaya<br />
uьrayыrdы, sиvиlиzasиyanыn ehkamlarыnы, vяrdишlи<br />
юzцnцduymanы, mяdяnиyyяtиn bяxш etdиyи dиlи mяhv edиrdи.<br />
1980-1990-cы иllяrdя polшa яdяbиyyatыna daxиl olmuш nяsиl<br />
sosиalиzm daьыlandan <strong>son</strong>ra baшlanmыш tarиxи dюvrцn иlk<br />
sяhиfяlяrиnи aчmalы oldu. Bu nяsиl шцurlarda baш vermиш real<br />
yenиlиyи adekvat bяdии шяkиldя tяsvиr etmяyя baшladы.<br />
Dцnяn gяnc hesab edиlяn yazarlar цmumи vяzиfяnи, demяk<br />
olar kи, yerиnя yetиrdиlяr.<br />
Яdяbи proqnozlar etmяk labцd, hяm dя narahat ишdиr.<br />
Bu gцnц anlamaq цчцn gяrяk eynи mяqamda hяm keчmишя<br />
dиqqяt edяsяn, hяm dя gяlяcяyя. Xatыrlayaq kи, 1989-cu<br />
иlиn yenи Polшasыnыn yenи яdяbиyyatыndan yenи hяqиqяtlяr<br />
gюzlяmяk tяbии иdи, bu baш vermяyяndя, яdяbиyyatы kяskиn<br />
шяkиldя qыnayыrdыlar. Gяnc mцяllиflяrиn яdяbи mяhsullarыna<br />
bu cцr иddиalar qoyan tяnqиd mцasиr oxucunun tяlяbatыnы<br />
яks etdиrиrdи. Oxucu иsя sцrяtlя dяyишяn xaotиk tяяssцratlarы,<br />
azacыq da olsa, nиzamlamaq, yenи davranыш ssenarиlяrиnи<br />
gюrmяk иstяyиrdи. Belя emosиonal vя bяdии<br />
gюstяrиcиlяr narahat шцurun adaptя etmяsиnя vя reallыьыn<br />
yenи estetиk dяrkиnя kюmяk edиr. Bu vaxta qяdяr daьыlma<br />
sиtuasиyalarыnda яdяbиyyat bu vяzиfяnи pиs-yaxшы yerиnя<br />
yetиrиrdи. Bяs nя dяyишdи<br />
Цmumяn, heч nя. 1990-cы иllяrdя dя яdяbиyyat yenи<br />
reallыьы sцbut edиrdи, bяzяn reallыq haqqыnda sussa da.<br />
Hяmиn mяrhяlяdя gюzlяnиlяn postsosиalиst realиyalar, yяnи,<br />
mцasиr mюvzular яvяzиnя keчmишlя, yaddaш vя nostaljи иlя<br />
yoьrulmuш baшqa sцjetlяr peyda oldu. Qяhrяmantяhkиyячи-mцяllиf<br />
"kичиk vяtяn"иn bяdии mяkanыnda, яcdadlarыn<br />
vя gяnc nяslиn bиr-bиrиnя qarышmыш tarиxиylя aиlя<br />
mиfиnиn yaradыlmasыnda юz шяxsи "mяn"иnя dayaq axtardы<br />
(Stefan Hvиn, Pavel Hцlle, Artur Danиel Lиskovaskи,<br />
Aleksandr Yurevич vя b.). Gяnc yazarlar uydurma coьrafи<br />
mяkanlar, uydurma tarиx yaradыr, utopиya vя antиutopиya<br />
arasыnda sяrhяdlяrиn шяrtи olduьunu nцmayиш etdиrиrdиlяr<br />
(Olqa Tokarчuk, Maqdalena Tullи, Marek Sepravskи).<br />
Mцasиrlиyя laqeydlиk dяyяrlи шяxsи hяyatыn maddи-яшyayи<br />
alяmиnя dиqqяtи artыrыrdы (Stefan Hvиn, Marek Benчиk,<br />
Ancey Stasцk, Yejи Pиlh vя b.). Bu prozanыn daha bиr dяrиnlиklяrя<br />
varan mюvzusu "yetишmяmиш", kamиl olmamыш<br />
bюyцklяrиn facияsиdиr (Voyseh Kuчok, Ancey Stasцk,<br />
Иzabella Fиlиpek, Qjeqoj Strumыk, Antonи Lиbera vя s.).<br />
"Gяnc nяsr" fяal, bяzяn aчыq tяxrиbat шяklиndя janrlarla<br />
eksperиmentя baшladы, fяrqlи proporsиyalarda kцtlяvи<br />
яdяbиyyat qatышыqlarыndan, metatekstual elementlяrdяn,<br />
fabulasыz tяhkиyяdяn vя s. buna bяnzяr vasиtяlяrdяn иstиfadя<br />
etdи. Bu яdяbиyyatы gah postmodernиst, gah natamam<br />
postmodernиst adlandыrыrdыlar. Яdяbиyyat иsя hяmиn<br />
dюvrdя necя ola bиlиrdиsя, elя dя olurdu. Иndи aydыn gюrцnцr<br />
kи, tarиxи sыnmaya яdяbиyyatыn reaksиyasы tяsvиrиn dиl<br />
sяvиyyяsиndяn baшlandы, faktlara яsaslanan яnяnяvи tяsvиr<br />
formalarы kцtlяvи яdяbиyyata keчdи. Yenи nяsrиn dиqqяtи<br />
yenи reallыq olan hяyatda deyиl, шцurun yenи reallыьыnda<br />
cяmlяшdи. 90-cы иllяrdя yenи realиyalara mцracияtlяrиn sayы<br />
azdыr, lakиn yenи mяишяtиn vя yenи шцurun tяsvиrи яdяbиyyatыn<br />
mцhцm vяzиfяsи kиmи - яdяbиyyat bиr poses kиmи vя<br />
oxucu tяlяbatыnы юdяyяn proses kиmи - qalыrdы. Иndиkи reallыq<br />
яn яsas mюvzuya, aьrыlы nюqtяyя, dиl materиalыna<br />
чevrиldи. 20-30 yaшlы mцяllиflяrdяn D.Maslovskaya,<br />
M.Vиtkovskи, D.Benkovskи, A.Kaчanovskи vя baшqalarыnыn<br />
qяhrяmanlarы kapиtalиzm dюvrцndя yaшasa da, sosиalиzm<br />
onlarыn gяnclиyи иlя deyиl, uшaqlыq xatиrяlяrиylя baьlыdыr.<br />
Buna gюrя postsosиalиst Polшanыn иndиkи gцnцnя qarшы onlar<br />
mцstяqиllиk uьrunda mцbarиzяnиn keчmиш romantиkasыnы<br />
qoya bиlmиrlяr: "mцqavиmяt" pafosu yalnыz xatыrladыr kи, o<br />
zamanlar hяrbи vяzиyyяt иdи vя bиz hansыsa verиlишя baxa<br />
bиlmяmишdиk... Яgяr 90-cиlarыn debцtantlarы иtиrdиklяrи<br />
цmиdlяrи sюzdя яks edиrdиlяrsя, hяlяlиk "gяnc nяsr"и postsosиalиst<br />
hяqиqяtlяrиnя daиr иllцzиyalarыn olmamasы<br />
fяrqlяndиrиr. Bax, mяhz bu, gяnc nяsrиn яsas psиxolojи<br />
aчarы, tяsяvvцrlяr tяcrцbяsиdиr. Qяrb realиst nяsrи real kapиtalиzmиn<br />
tяsvиrиnи vя tяnqиdиnи vaxtиlя tяdrиcяn, addыmaddыm<br />
keчиb, gяnc Polшa mцяllиflяrи иsя XX-XXЫ яsrlяrиn<br />
qovшagыnda цmиdlяrиnи tam иtиrmиш vяzиyyяtdяdиrlяr.<br />
"Dolub-daшan boшluq, hяlя dя gюzяllяшdиrиlяn, zяrя boyanan<br />
boшluq. Maddиyyat vя иnformasиya чoxalыr, acgюzlяrиn sayы<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 127