14.02.2015 Views

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Иrиna Adelgeym<br />

fиloloq-polonиst<br />

10-15 иl - Polшa яdяbиyyatыnda иndиkи nяsиl bu qяdяr<br />

fяalиyyяt gюstяrиr - tarиx цчцn юnяmlи mцddяt deyиl, fяqяt<br />

hяr hansы bиr yazar цчцn dюnцш yaratmaq gцcцndяdиr.<br />

Fяrqlи mцяllиflяrиn yaradыcыlыьы цmumи mяtn mяkanы kиmи<br />

чыxыш edиr, yaranmыш duyьularыn, qavramanыn, hяyatы vя<br />

яdяbи mяqsяdlяrиn dяrk edиlmяsиnя yюnяlmиш vяhdяt dя elя<br />

bu mцddяtя saxlanыlыr, <strong>son</strong>ra yollar ayrыlыr, kиmsя<br />

tamamиlя яdяbи цfцqlяrdяn yox olur.<br />

Tarиxы sыnma qatы, kardиnal dяyишmяlяr zяmanяsи<br />

mцasиr Polшa яdяbиyyatыnыn юzяyиnи tяшkиl edяn yazычыlarыn<br />

цmumи tяcrцbяsиnи яhatя edиr, bu yazarlarыn gюzц юnцndя<br />

чox шey dяyишdи: dюvlяt quruluшu, sosиal иyerarxиya, hяr bиr<br />

иnsanыn hяyat tяrzи, reallыq haqqыnda anlayыш sиstemи kиmи<br />

чыxыш edяn dиlиn yaratdыьы amallar vя tяsяvvцrlяr... Yenи<br />

nяsиl dцшdцyц hяyat mяkanыna yenи baxыш yaratmalы oldu.<br />

Bu proses aьrыlы keчиrdи, dцnyamиqyaslы kataklиzmlяrиn<br />

fonunda hadиsяlяr labцd olaraq, mиflяшdиrиlиr vя aberrasиyaya<br />

uьrayыrdы, sиvиlиzasиyanыn ehkamlarыnы, vяrdишlи<br />

юzцnцduymanы, mяdяnиyyяtиn bяxш etdиyи dиlи mяhv edиrdи.<br />

1980-1990-cы иllяrdя polшa яdяbиyyatыna daxиl olmuш nяsиl<br />

sosиalиzm daьыlandan <strong>son</strong>ra baшlanmыш tarиxи dюvrцn иlk<br />

sяhиfяlяrиnи aчmalы oldu. Bu nяsиl шцurlarda baш vermиш real<br />

yenиlиyи adekvat bяdии шяkиldя tяsvиr etmяyя baшladы.<br />

Dцnяn gяnc hesab edиlяn yazarlar цmumи vяzиfяnи, demяk<br />

olar kи, yerиnя yetиrdиlяr.<br />

Яdяbи proqnozlar etmяk labцd, hяm dя narahat ишdиr.<br />

Bu gцnц anlamaq цчцn gяrяk eynи mяqamda hяm keчmишя<br />

dиqqяt edяsяn, hяm dя gяlяcяyя. Xatыrlayaq kи, 1989-cu<br />

иlиn yenи Polшasыnыn yenи яdяbиyyatыndan yenи hяqиqяtlяr<br />

gюzlяmяk tяbии иdи, bu baш vermяyяndя, яdяbиyyatы kяskиn<br />

шяkиldя qыnayыrdыlar. Gяnc mцяllиflяrиn яdяbи mяhsullarыna<br />

bu cцr иddиalar qoyan tяnqиd mцasиr oxucunun tяlяbatыnы<br />

яks etdиrиrdи. Oxucu иsя sцrяtlя dяyишяn xaotиk tяяssцratlarы,<br />

azacыq da olsa, nиzamlamaq, yenи davranыш ssenarиlяrиnи<br />

gюrmяk иstяyиrdи. Belя emosиonal vя bяdии<br />

gюstяrиcиlяr narahat шцurun adaptя etmяsиnя vя reallыьыn<br />

yenи estetиk dяrkиnя kюmяk edиr. Bu vaxta qяdяr daьыlma<br />

sиtuasиyalarыnda яdяbиyyat bu vяzиfяnи pиs-yaxшы yerиnя<br />

yetиrиrdи. Bяs nя dяyишdи<br />

Цmumяn, heч nя. 1990-cы иllяrdя dя яdяbиyyat yenи<br />

reallыьы sцbut edиrdи, bяzяn reallыq haqqыnda sussa da.<br />

Hяmиn mяrhяlяdя gюzlяnиlяn postsosиalиst realиyalar, yяnи,<br />

mцasиr mюvzular яvяzиnя keчmишlя, yaddaш vя nostaljи иlя<br />

yoьrulmuш baшqa sцjetlяr peyda oldu. Qяhrяmantяhkиyячи-mцяllиf<br />

"kичиk vяtяn"иn bяdии mяkanыnda, яcdadlarыn<br />

vя gяnc nяslиn bиr-bиrиnя qarышmыш tarиxиylя aиlя<br />

mиfиnиn yaradыlmasыnda юz шяxsи "mяn"иnя dayaq axtardы<br />

(Stefan Hvиn, Pavel Hцlle, Artur Danиel Lиskovaskи,<br />

Aleksandr Yurevич vя b.). Gяnc yazarlar uydurma coьrafи<br />

mяkanlar, uydurma tarиx yaradыr, utopиya vя antиutopиya<br />

arasыnda sяrhяdlяrиn шяrtи olduьunu nцmayиш etdиrиrdиlяr<br />

(Olqa Tokarчuk, Maqdalena Tullи, Marek Sepravskи).<br />

Mцasиrlиyя laqeydlиk dяyяrlи шяxsи hяyatыn maddи-яшyayи<br />

alяmиnя dиqqяtи artыrыrdы (Stefan Hvиn, Marek Benчиk,<br />

Ancey Stasцk, Yejи Pиlh vя b.). Bu prozanыn daha bиr dяrиnlиklяrя<br />

varan mюvzusu "yetишmяmиш", kamиl olmamыш<br />

bюyцklяrиn facияsиdиr (Voyseh Kuчok, Ancey Stasцk,<br />

Иzabella Fиlиpek, Qjeqoj Strumыk, Antonи Lиbera vя s.).<br />

"Gяnc nяsr" fяal, bяzяn aчыq tяxrиbat шяklиndя janrlarla<br />

eksperиmentя baшladы, fяrqlи proporsиyalarda kцtlяvи<br />

яdяbиyyat qatышыqlarыndan, metatekstual elementlяrdяn,<br />

fabulasыz tяhkиyяdяn vя s. buna bяnzяr vasиtяlяrdяn иstиfadя<br />

etdи. Bu яdяbиyyatы gah postmodernиst, gah natamam<br />

postmodernиst adlandыrыrdыlar. Яdяbиyyat иsя hяmиn<br />

dюvrdя necя ola bиlиrdиsя, elя dя olurdu. Иndи aydыn gюrцnцr<br />

kи, tarиxи sыnmaya яdяbиyyatыn reaksиyasы tяsvиrиn dиl<br />

sяvиyyяsиndяn baшlandы, faktlara яsaslanan яnяnяvи tяsvиr<br />

formalarы kцtlяvи яdяbиyyata keчdи. Yenи nяsrиn dиqqяtи<br />

yenи reallыq olan hяyatda deyиl, шцurun yenи reallыьыnda<br />

cяmlяшdи. 90-cы иllяrdя yenи realиyalara mцracияtlяrиn sayы<br />

azdыr, lakиn yenи mяишяtиn vя yenи шцurun tяsvиrи яdяbиyyatыn<br />

mцhцm vяzиfяsи kиmи - яdяbиyyat bиr poses kиmи vя<br />

oxucu tяlяbatыnы юdяyяn proses kиmи - qalыrdы. Иndиkи reallыq<br />

яn яsas mюvzuya, aьrыlы nюqtяyя, dиl materиalыna<br />

чevrиldи. 20-30 yaшlы mцяllиflяrdяn D.Maslovskaya,<br />

M.Vиtkovskи, D.Benkovskи, A.Kaчanovskи vя baшqalarыnыn<br />

qяhrяmanlarы kapиtalиzm dюvrцndя yaшasa da, sosиalиzm<br />

onlarыn gяnclиyи иlя deyиl, uшaqlыq xatиrяlяrиylя baьlыdыr.<br />

Buna gюrя postsosиalиst Polшanыn иndиkи gцnцnя qarшы onlar<br />

mцstяqиllиk uьrunda mцbarиzяnиn keчmиш romantиkasыnы<br />

qoya bиlmиrlяr: "mцqavиmяt" pafosu yalnыz xatыrladыr kи, o<br />

zamanlar hяrbи vяzиyyяt иdи vя bиz hansыsa verиlишя baxa<br />

bиlmяmишdиk... Яgяr 90-cиlarыn debцtantlarы иtиrdиklяrи<br />

цmиdlяrи sюzdя яks edиrdиlяrsя, hяlяlиk "gяnc nяsr"и postsosиalиst<br />

hяqиqяtlяrиnя daиr иllцzиyalarыn olmamasы<br />

fяrqlяndиrиr. Bax, mяhz bu, gяnc nяsrиn яsas psиxolojи<br />

aчarы, tяsяvvцrlяr tяcrцbяsиdиr. Qяrb realиst nяsrи real kapиtalиzmиn<br />

tяsvиrиnи vя tяnqиdиnи vaxtиlя tяdrиcяn, addыmaddыm<br />

keчиb, gяnc Polшa mцяllиflяrи иsя XX-XXЫ яsrlяrиn<br />

qovшagыnda цmиdlяrиnи tam иtиrmиш vяzиyyяtdяdиrlяr.<br />

"Dolub-daшan boшluq, hяlя dя gюzяllяшdиrиlяn, zяrя boyanan<br />

boшluq. Maddиyyat vя иnformasиya чoxalыr, acgюzlяrиn sayы<br />

АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 127

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!