14.02.2015 Views

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

цчцncц шяxsиn adыndan yazan yazычыlara hяsяd aparыrыq XX яsrиn<br />

gюrkяmlи yazarlarы (Konrad, Kafka, Bulqakov, Platonov, Bekket)<br />

цчцncц шяxsиn adыndan чыxыш edяrяk, zяmanяlяrиnиn hяlя dя<br />

metaforиk gцcцnц иtиrmяmиш parabolиk obrazlarыnы yaradыblar.<br />

Dиgяrlяrи, mяsяlяn, Nabokov, hяlя dя maraqlы olan fabulaya<br />

mцracияt edиblяr. Konvиskи vя Novakovskи dя цчцncц шяxsиn adыndan<br />

yazыblar (юzц dя necя!), <strong>son</strong>ra иsя юz adlarыndan (bиrиncи шяxsdяn)<br />

yazыblar.<br />

Bиrиncи шяxs sankи yazычы tяcrцbяsиnиn hяqиqиlиyиnя bиr<br />

шяhadяtdиr. Son on иldя avtobиoqrafиya vя yazычы gцndяlиklяrиnиn<br />

genиш yayыlmasы sяbяbиndяn Polшa яdяbиyyatыnda bиrиncи шяxs яsas<br />

yer tutub. Bиzиm яn yaxшы yazarlarыmыzdan Qombrovич vя Шuls da<br />

bиrиncи шяxsиn adыndan yazыblar, amma bиr amalla: bяyan etsиnlяr<br />

kи, яdяbиyyatda mяn - hяmишя baшqasыdыr! Bu gцn bиrиncи шяxsя<br />

meyl naшиrlяrиn marketиnq strategиyasыndan иrяlи gяlиr, onlar<br />

mцяllиfиn yeganя sяsиnя sяcdя edиrlяr, bu zaman o, юz kиtabыna<br />

canlы иllцstrasиya, tяsvиr etdиyи dцnyanыn яsиl шahиdи olur.<br />

Yazdыqlarыnы yazar doьrudan da yaшayыbsa, onu reklam etmяk<br />

asandыr. O, юz hяyatы иlя юz malыnыn xalиs olduьunu sцbut edиr.<br />

Иndи deyя bиlяrиk kи, yazычы - adи иstиfadячиlяrя nиsbяtяn daha яdяbи<br />

bloq (иnternet gцndяlиyи) yazan adamdыr.<br />

Belя tendensиya yazarlarы kцtlяvи mяdяnиyyяt bцtlяrиnя<br />

чevиrиr, onlarыn kиtablarы sosиologиyanыn faktы olur. Bundan baшqa,<br />

"hяqиqиlиk" ehtиrasыnda яvvяlcя hяr шey asan getsя dя, <strong>son</strong>ra чяtиnlяшиr.<br />

Mцяllиf bиrиncи шяxsиn maska, яdяbи obraz olduьu uydurulmuш<br />

"mяn"иnиn arxasыnda gиzlяnsя dя, юzцnяvurьunluqdan xalи<br />

deyиl. Mяtn tяhkиyячиnиn duyьularыnы яks etdиrиr, oxucudan da<br />

tяlяb edиr kи, onu sevsиn vя halыna yansыn. Dцnyanы цчцncц шяxsdя<br />

tяsvиr etmяk daha чяtиndиr, чцnkи bu zaman yaxшы bиr яhvalatы<br />

yaxшы nяql etmяk lazыmdыr. Яlbяttя, bu o demяk deyиl kи, bиrиncи<br />

шяxsиn adыndan yazыlmыш hekayя yazarы иddиalы subyektиvlиyя vadar<br />

edиr. "Dцnyanыn bцtцn dиllяrи" яsяrиndя Mensel yumor vя яdяbи<br />

prиyomlarla юzцnц mцhafиzя edиr. Tяhkиyячиnиn "Mяn"и tяhkиyя<br />

vasиtяsиdиr kи, bu da юz nюvbяsиndя onun prozasыnыn hяqиqи<br />

qяhrяmanыdыr.<br />

Mяn юzцm цчцncц шяxsиn adыndan bяhs edяn proza цчцn<br />

darыxmышam. Mцяllиfиn seчdиyи tяhkиyя цslubundan asыlы olmayaraq,<br />

prozada daha az иntиmlиyи vя daha чox kon<strong>kr</strong>etlиyи<br />

(яyanиlиyи), mцяllиfиn шяxsиyyяtиnя az maraьы vя daha чox<br />

yaradыcыlыьы gюrmяk иstяrdиm. Qoy monoloqlar azalsыn (baшqa<br />

sюzlя desяk, яdяbи bloqlar), yaxшы yazыlmыш mяtnlяrdя иsя reallыьыn<br />

tяsvиrи artsыn.<br />

Яdяbиyyat "mяxmяrи" olacaqmы Yяnи, o, яvvяl yazыlmыш яsяrlяrdяn<br />

bяhrяlяnяcяk, yaxud orиjиnallыьa meyl edяcяk Bu<br />

mцrяkkяb mяsяlяdиr, yalnыz яdяbиyyatda deyиl, teatr, tяsvиrи<br />

иncяsяnяt, kиno sahяsиndя dя "cover" janrы чичяklяnиr - yяnи, aчыqaydыn<br />

yamsыlama. Fиlmdяn fиlm, musиqиdяn musиqи, яdяbиyyatdan<br />

яdяbиyyat yaranыr. Hцlle "Vayzer Davиdek"и yazanda, alman<br />

yazarы Qrassa, o bиrи яsяrlяrиndя иsя Tomas Manna, Qrabala иstиnad<br />

edиb. Яdяbиyyat aynalы otaq kиmиdиr, yamsыlama sяnяtи vя<br />

zяrиf allцzиyalar yaman dяbdяdиr. Qяdиm dekadent<br />

Иsgяndяrиyyяdя olduьu kиmи, яdяbи яnяnя иlя oyunlar (kиtabdan<br />

kиtab, romandan roman, шeиrdяn шeиr tюrяmяlяrи) hяr epoxaya, ya<br />

da bиzиm postmodern dedиyиmиz dюvrя xasdыr. Bu gцn mцasиr<br />

olmaq, Rolan Bart demишkяn, hяr шeyи яvvяldяn baшlaya<br />

bиlmяyяcяyиnи anlamaq demяkdиr.<br />

Яsиl yazarlarыn nяsr kиtablarыnda юz sяlяflяrи иlя gиzlи dиaloq<br />

mюvcuddur. Bu tяbииdиr: яdяbиyyat tarиxиnя bяlяd olmayanlar,<br />

yaxud onu yaxшы bиlяnlяr tя<strong>kr</strong>arчыlыьa mяcburdur. Bu tя<strong>kr</strong>arlar vя<br />

oyunlar asan baшa gяlиr. Nя vaxtsa "yaxшы zюvqя bиr sиllя" sayыlan<br />

avanqardиzm иndи чox darыxdыrыcы olub, postmodernиst tя<strong>kr</strong>arlar,<br />

yamsыlama, parodиya yazarlara иmkan verиr kи, fabula axtarmaq,<br />

yenu metodlar vя bяdии hяllяr tapmaqdan юtrц яzиyyяt чяkmяsиnlяr,<br />

yяnи, mцstяqиl yaratmasыnlar. Eksperиmentя rиsq edяn, lakиn<br />

"novator" tяlяsиndяn yayыnan yazarlarы barmaqla saymaq olar.<br />

Postmodernlиk - юzцnц mяhv edяn mцasиrlиk - darыxdыrыcыdыr:<br />

o, hяr шeyи <strong>son</strong>suz oyuna чevиrиr, necя deyяrlяr, "цчцncц aktы<br />

tamamlamaq цчцn nяzakяt gяrяk".<br />

Яdяbиyyat dяrиn, cиddи bиr иш olacaq, yoxsa яylяncяyя<br />

чevrиlяcяk Yenя qeyd edиrяm kи, mяn populyar яdяbиyyatdan<br />

danышmыram. Sюhbяt иntellektual dяrиnlиkdяn vя иntellektual<br />

яylяncяdяn gedиr, bиrи dиgяrиnи иnkar etmиr, real seчиm mяkanы<br />

yaradыr. "Yцksяk", elиtar mяdяnиyyяtlя "aшaьы", kцtlяvи<br />

mяdяnиyyяt arasыnda fяrqlяr sиlиndиkcя, hяr иkи xцsusиyyяtи<br />

юzцndя яks edяn yaxшы yazыlmыш maraqlы яsяrlяrиn populyarlыьы da<br />

artыr. Fяrqlяndиrmя daha da чяtиnlяшиr.<br />

Fяlsяfи fиkиrlяrlя dolu яdяbи dиaloq яnяnяsи - prozada<br />

Qombrovич, Parnиskи, Mrojek, Lem; poezиyada Mиloш, Vat,<br />

Rujevич, Herbert, Шиmborskaya яnяnяlяrи bu gцn dя yamsыlanыr.<br />

Fяlsяfяyюnцmlц яsяrlяr proza vя poezиyada bяrabяr sayda<br />

yaransa da, mяhz poezиya parlaq иntellektualиzmdяn yayыnыr,<br />

gяnc yazarlarыn fи<strong>kr</strong>иncя, bu яnяnя hяddяn artыq pafosludur.<br />

Яnяnяvи fяlsяfи problematиkanы иnkar etmяnи, daha doьrusu,<br />

buna soyuq mцnasиbяtи onunla иzah etmяk olar kи, fяlsяfя<br />

(яnяnяvи olan metafиzиka) юzц юzцnц mяhv etmяklя mяшьuldur.<br />

Daьыlan fяlsяfяdя цmumи "mяxrяcиn" tapыlmasы cяhdи<br />

tяfяkkцrцmцzdя "etиk dюnцш" yaradыr vя bu, artыq mцasиr<br />

яdяbиyyatda gцzgцdя яks olunan kиmи яks edиlиr. Bu, fяrqlиlиk,<br />

oxшarlыq/bяnzяrsиzlиk vя юzgяlяшmяyя meyl mюvzularыna toxunan<br />

prozada da, keчяn яsrиn yara vя sыxыntыlarыna hяsr edиlmиш яsяrlяrdя<br />

dя юzцnц gюstяrиr.<br />

Иntellektualиzm, xцsusиlя dя poezиyada, mцasиr fяlsяfяnиn vя<br />

poststrukturalиst яdяbиyyatшцnaslыьыn tяsvиr etdиyи "dиl<br />

dюnцшцndяn" yaranыr, bu dюnцш hяm яdяbиyyata, hяm dя<br />

юzцmцzя tяkan verиb. Gяnc Polшa poezиyasыna dиlя hяdsиz maraq<br />

xarakterиkdиr. "Kюhnя ustadlarыn" - Mиloшun, Pujevичиn,<br />

Шиmborskayanыn, Hartvиqиn (<strong>son</strong> цч yazarыn <strong>son</strong> kиtablarыnda gюzяl<br />

шeиrlяr var, amma иndи onlar юzlяrиnиn epиqonlarы kиmи yazыrlar) dиl<br />

formulu tцkяndиkcя, gяnclяr иdиomalara meyllяnиrlяr.<br />

Иntellektualиzm яdяbи asudяnи yaradan tяшkиlatчыlarla bиrgя<br />

daha bиr sahяnи яhatя edиr - яdяbи oyunlar mяkanыnы, bu da юz<br />

nюvbяsиndя yaxшы haldыr. Xoш vя faydalы vaxtkeчиrmя яnяnяsи<br />

dиrчяlиr. Gяnc шaиrlяrиn oyun xarakterlи avanqard qяrиbяlиklяrи<br />

dиqqяtи cяlb etmяkdяdиr. Bunu zюvqzцzlцyя hяdsиz sevgиsи olan,<br />

bяsиtlиyи estetиklяшdиrяn, иntertekstual шaradalara meyllи<br />

yazarlarыn yaradыcыlыьыnda da gюrцrцk.<br />

Nяhayяt, <strong>son</strong>uncu sual: чoxdan gюzlяdиyиmиz шedevr nя vaxt<br />

yaranacaq Bestsellerdяn fяrqlи olaraq, шedevrlяr яvvяldяn bиzи<br />

xяbяrdar etmиr. Kиmsя deyиb kи, шedevr nazlы qadыn kиmиdиr -<br />

sakиtcя gюzlяmяk qalыr kи, o юzц nя zaman dиllяnяcяk...<br />

[1] A. Mиskevичиn "Dzedlяr"poemasыnыn qяhrяmanы Qustav nяzяrdя tutulur.<br />

Qustav vasиlиan rahиblяrиnиn monastыrыnda dustaq olarkяn, mяnяvи sarsыntы keчиrmиш<br />

vя romantиk sevgиlиdяn Polшanыn иstиqlalы uьrunda mцbarиzя edяn qяhrяmana<br />

чevrиlmишdи.<br />

[2] Endesиya - mиllи demo<strong>kr</strong>atlar (endeklяr) partиyasыnыn adы иlя baьlanan иdeologиya.<br />

Hяmиn иdeologиya bюyцk юlkя mиllяtчиlиyиnи, antиsemиtиzmи vя rяhbяrlиk<br />

иddиasыnы иrяlи sцrцrdц<br />

[3] Qombrovич Vиtold - XX яsr Polшa yazarы. 1938-cи иldя yazdыьы "Ferdиdurka"<br />

яsяrи чox mяшhurdur. Яsяrdя psиxolojи mцшahиdяlяr fantastиk qrotesk шяklиndя<br />

verиlиr. Mцяyyяn mцhиtиn (kцbarlыq, meшшanlыq, mяktяb) stereotиp davranышыnы tяsvиr<br />

edяrяk, цmumяn, иnsan mцnasиbяtlяrиndяkи saxtalыьa qarшы чыxmышdыr. Иkиncи Dцnya<br />

mцharиbяsиndяn <strong>son</strong>ra mцhacиrяtdя yaшamыш, sosиalиst Polшasыnыn qatы dцшmяnи<br />

olmuшdur.<br />

[4] Шandor Maraи (1900-1989) - macar yazarыdыr, 1948-cи иldяn mцhacиrяtdя<br />

yaшamышdыr. Onun "Gцndяlиklяr" vя "Adи иnsanыn etиrafы" яsяrlяrи чox mяшhurdur.<br />

Чevиrdи: Sиma Яnnaьы<br />

126<br />

АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!