11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
цчцncц шяxsиn adыndan yazan yazычыlara hяsяd aparыrыq XX яsrиn<br />
gюrkяmlи yazarlarы (Konrad, Kafka, Bulqakov, Platonov, Bekket)<br />
цчцncц шяxsиn adыndan чыxыш edяrяk, zяmanяlяrиnиn hяlя dя<br />
metaforиk gцcцnц иtиrmяmиш parabolиk obrazlarыnы yaradыblar.<br />
Dиgяrlяrи, mяsяlяn, Nabokov, hяlя dя maraqlы olan fabulaya<br />
mцracияt edиblяr. Konvиskи vя Novakovskи dя цчцncц шяxsиn adыndan<br />
yazыblar (юzц dя necя!), <strong>son</strong>ra иsя юz adlarыndan (bиrиncи шяxsdяn)<br />
yazыblar.<br />
Bиrиncи шяxs sankи yazычы tяcrцbяsиnиn hяqиqиlиyиnя bиr<br />
шяhadяtdиr. Son on иldя avtobиoqrafиya vя yazычы gцndяlиklяrиnиn<br />
genиш yayыlmasы sяbяbиndяn Polшa яdяbиyyatыnda bиrиncи шяxs яsas<br />
yer tutub. Bиzиm яn yaxшы yazarlarыmыzdan Qombrovич vя Шuls da<br />
bиrиncи шяxsиn adыndan yazыblar, amma bиr amalla: bяyan etsиnlяr<br />
kи, яdяbиyyatda mяn - hяmишя baшqasыdыr! Bu gцn bиrиncи шяxsя<br />
meyl naшиrlяrиn marketиnq strategиyasыndan иrяlи gяlиr, onlar<br />
mцяllиfиn yeganя sяsиnя sяcdя edиrlяr, bu zaman o, юz kиtabыna<br />
canlы иllцstrasиya, tяsvиr etdиyи dцnyanыn яsиl шahиdи olur.<br />
Yazdыqlarыnы yazar doьrudan da yaшayыbsa, onu reklam etmяk<br />
asandыr. O, юz hяyatы иlя юz malыnыn xalиs olduьunu sцbut edиr.<br />
Иndи deyя bиlяrиk kи, yazычы - adи иstиfadячиlяrя nиsbяtяn daha яdяbи<br />
bloq (иnternet gцndяlиyи) yazan adamdыr.<br />
Belя tendensиya yazarlarы kцtlяvи mяdяnиyyяt bцtlяrиnя<br />
чevиrиr, onlarыn kиtablarы sosиologиyanыn faktы olur. Bundan baшqa,<br />
"hяqиqиlиk" ehtиrasыnda яvvяlcя hяr шey asan getsя dя, <strong>son</strong>ra чяtиnlяшиr.<br />
Mцяllиf bиrиncи шяxsиn maska, яdяbи obraz olduьu uydurulmuш<br />
"mяn"иnиn arxasыnda gиzlяnsя dя, юzцnяvurьunluqdan xalи<br />
deyиl. Mяtn tяhkиyячиnиn duyьularыnы яks etdиrиr, oxucudan da<br />
tяlяb edиr kи, onu sevsиn vя halыna yansыn. Dцnyanы цчцncц шяxsdя<br />
tяsvиr etmяk daha чяtиndиr, чцnkи bu zaman yaxшы bиr яhvalatы<br />
yaxшы nяql etmяk lazыmdыr. Яlbяttя, bu o demяk deyиl kи, bиrиncи<br />
шяxsиn adыndan yazыlmыш hekayя yazarы иddиalы subyektиvlиyя vadar<br />
edиr. "Dцnyanыn bцtцn dиllяrи" яsяrиndя Mensel yumor vя яdяbи<br />
prиyomlarla юzцnц mцhafиzя edиr. Tяhkиyячиnиn "Mяn"и tяhkиyя<br />
vasиtяsиdиr kи, bu da юz nюvbяsиndя onun prozasыnыn hяqиqи<br />
qяhrяmanыdыr.<br />
Mяn юzцm цчцncц шяxsиn adыndan bяhs edяn proza цчцn<br />
darыxmышam. Mцяllиfиn seчdиyи tяhkиyя цslubundan asыlы olmayaraq,<br />
prozada daha az иntиmlиyи vя daha чox kon<strong>kr</strong>etlиyи<br />
(яyanиlиyи), mцяllиfиn шяxsиyyяtиnя az maraьы vя daha чox<br />
yaradыcыlыьы gюrmяk иstяrdиm. Qoy monoloqlar azalsыn (baшqa<br />
sюzlя desяk, яdяbи bloqlar), yaxшы yazыlmыш mяtnlяrdя иsя reallыьыn<br />
tяsvиrи artsыn.<br />
Яdяbиyyat "mяxmяrи" olacaqmы Yяnи, o, яvvяl yazыlmыш яsяrlяrdяn<br />
bяhrяlяnяcяk, yaxud orиjиnallыьa meyl edяcяk Bu<br />
mцrяkkяb mяsяlяdиr, yalnыz яdяbиyyatda deyиl, teatr, tяsvиrи<br />
иncяsяnяt, kиno sahяsиndя dя "cover" janrы чичяklяnиr - yяnи, aчыqaydыn<br />
yamsыlama. Fиlmdяn fиlm, musиqиdяn musиqи, яdяbиyyatdan<br />
яdяbиyyat yaranыr. Hцlle "Vayzer Davиdek"и yazanda, alman<br />
yazarы Qrassa, o bиrи яsяrlяrиndя иsя Tomas Manna, Qrabala иstиnad<br />
edиb. Яdяbиyyat aynalы otaq kиmиdиr, yamsыlama sяnяtи vя<br />
zяrиf allцzиyalar yaman dяbdяdиr. Qяdиm dekadent<br />
Иsgяndяrиyyяdя olduьu kиmи, яdяbи яnяnя иlя oyunlar (kиtabdan<br />
kиtab, romandan roman, шeиrdяn шeиr tюrяmяlяrи) hяr epoxaya, ya<br />
da bиzиm postmodern dedиyиmиz dюvrя xasdыr. Bu gцn mцasиr<br />
olmaq, Rolan Bart demишkяn, hяr шeyи яvvяldяn baшlaya<br />
bиlmяyяcяyиnи anlamaq demяkdиr.<br />
Яsиl yazarlarыn nяsr kиtablarыnda юz sяlяflяrи иlя gиzlи dиaloq<br />
mюvcuddur. Bu tяbииdиr: яdяbиyyat tarиxиnя bяlяd olmayanlar,<br />
yaxud onu yaxшы bиlяnlяr tя<strong>kr</strong>arчыlыьa mяcburdur. Bu tя<strong>kr</strong>arlar vя<br />
oyunlar asan baшa gяlиr. Nя vaxtsa "yaxшы zюvqя bиr sиllя" sayыlan<br />
avanqardиzm иndи чox darыxdыrыcы olub, postmodernиst tя<strong>kr</strong>arlar,<br />
yamsыlama, parodиya yazarlara иmkan verиr kи, fabula axtarmaq,<br />
yenu metodlar vя bяdии hяllяr tapmaqdan юtrц яzиyyяt чяkmяsиnlяr,<br />
yяnи, mцstяqиl yaratmasыnlar. Eksperиmentя rиsq edяn, lakиn<br />
"novator" tяlяsиndяn yayыnan yazarlarы barmaqla saymaq olar.<br />
Postmodernlиk - юzцnц mяhv edяn mцasиrlиk - darыxdыrыcыdыr:<br />
o, hяr шeyи <strong>son</strong>suz oyuna чevиrиr, necя deyяrlяr, "цчцncц aktы<br />
tamamlamaq цчцn nяzakяt gяrяk".<br />
Яdяbиyyat dяrиn, cиddи bиr иш olacaq, yoxsa яylяncяyя<br />
чevrиlяcяk Yenя qeyd edиrяm kи, mяn populyar яdяbиyyatdan<br />
danышmыram. Sюhbяt иntellektual dяrиnlиkdяn vя иntellektual<br />
яylяncяdяn gedиr, bиrи dиgяrиnи иnkar etmиr, real seчиm mяkanы<br />
yaradыr. "Yцksяk", elиtar mяdяnиyyяtlя "aшaьы", kцtlяvи<br />
mяdяnиyyяt arasыnda fяrqlяr sиlиndиkcя, hяr иkи xцsusиyyяtи<br />
юzцndя яks edяn yaxшы yazыlmыш maraqlы яsяrlяrиn populyarlыьы da<br />
artыr. Fяrqlяndиrmя daha da чяtиnlяшиr.<br />
Fяlsяfи fиkиrlяrlя dolu яdяbи dиaloq яnяnяsи - prozada<br />
Qombrovич, Parnиskи, Mrojek, Lem; poezиyada Mиloш, Vat,<br />
Rujevич, Herbert, Шиmborskaya яnяnяlяrи bu gцn dя yamsыlanыr.<br />
Fяlsяfяyюnцmlц яsяrlяr proza vя poezиyada bяrabяr sayda<br />
yaransa da, mяhz poezиya parlaq иntellektualиzmdяn yayыnыr,<br />
gяnc yazarlarыn fи<strong>kr</strong>иncя, bu яnяnя hяddяn artыq pafosludur.<br />
Яnяnяvи fяlsяfи problematиkanы иnkar etmяnи, daha doьrusu,<br />
buna soyuq mцnasиbяtи onunla иzah etmяk olar kи, fяlsяfя<br />
(яnяnяvи olan metafиzиka) юzц юzцnц mяhv etmяklя mяшьuldur.<br />
Daьыlan fяlsяfяdя цmumи "mяxrяcиn" tapыlmasы cяhdи<br />
tяfяkkцrцmцzdя "etиk dюnцш" yaradыr vя bu, artыq mцasиr<br />
яdяbиyyatda gцzgцdя яks olunan kиmи яks edиlиr. Bu, fяrqlиlиk,<br />
oxшarlыq/bяnzяrsиzlиk vя юzgяlяшmяyя meyl mюvzularыna toxunan<br />
prozada da, keчяn яsrиn yara vя sыxыntыlarыna hяsr edиlmиш яsяrlяrdя<br />
dя юzцnц gюstяrиr.<br />
Иntellektualиzm, xцsusиlя dя poezиyada, mцasиr fяlsяfяnиn vя<br />
poststrukturalиst яdяbиyyatшцnaslыьыn tяsvиr etdиyи "dиl<br />
dюnцшцndяn" yaranыr, bu dюnцш hяm яdяbиyyata, hяm dя<br />
юzцmцzя tяkan verиb. Gяnc Polшa poezиyasыna dиlя hяdsиz maraq<br />
xarakterиkdиr. "Kюhnя ustadlarыn" - Mиloшun, Pujevичиn,<br />
Шиmborskayanыn, Hartvиqиn (<strong>son</strong> цч yazarыn <strong>son</strong> kиtablarыnda gюzяl<br />
шeиrlяr var, amma иndи onlar юzlяrиnиn epиqonlarы kиmи yazыrlar) dиl<br />
formulu tцkяndиkcя, gяnclяr иdиomalara meyllяnиrlяr.<br />
Иntellektualиzm яdяbи asudяnи yaradan tяшkиlatчыlarla bиrgя<br />
daha bиr sahяnи яhatя edиr - яdяbи oyunlar mяkanыnы, bu da юz<br />
nюvbяsиndя yaxшы haldыr. Xoш vя faydalы vaxtkeчиrmя яnяnяsи<br />
dиrчяlиr. Gяnc шaиrlяrиn oyun xarakterlи avanqard qяrиbяlиklяrи<br />
dиqqяtи cяlb etmяkdяdиr. Bunu zюvqzцzlцyя hяdsиz sevgиsи olan,<br />
bяsиtlиyи estetиklяшdиrяn, иntertekstual шaradalara meyllи<br />
yazarlarыn yaradыcыlыьыnda da gюrцrцk.<br />
Nяhayяt, <strong>son</strong>uncu sual: чoxdan gюzlяdиyиmиz шedevr nя vaxt<br />
yaranacaq Bestsellerdяn fяrqlи olaraq, шedevrlяr яvvяldяn bиzи<br />
xяbяrdar etmиr. Kиmsя deyиb kи, шedevr nazlы qadыn kиmиdиr -<br />
sakиtcя gюzlяmяk qalыr kи, o юzц nя zaman dиllяnяcяk...<br />
[1] A. Mиskevичиn "Dzedlяr"poemasыnыn qяhrяmanы Qustav nяzяrdя tutulur.<br />
Qustav vasиlиan rahиblяrиnиn monastыrыnda dustaq olarkяn, mяnяvи sarsыntы keчиrmиш<br />
vя romantиk sevgиlиdяn Polшanыn иstиqlalы uьrunda mцbarиzя edяn qяhrяmana<br />
чevrиlmишdи.<br />
[2] Endesиya - mиllи demo<strong>kr</strong>atlar (endeklяr) partиyasыnыn adы иlя baьlanan иdeologиya.<br />
Hяmиn иdeologиya bюyцk юlkя mиllяtчиlиyиnи, antиsemиtиzmи vя rяhbяrlиk<br />
иddиasыnы иrяlи sцrцrdц<br />
[3] Qombrovич Vиtold - XX яsr Polшa yazarы. 1938-cи иldя yazdыьы "Ferdиdurka"<br />
яsяrи чox mяшhurdur. Яsяrdя psиxolojи mцшahиdяlяr fantastиk qrotesk шяklиndя<br />
verиlиr. Mцяyyяn mцhиtиn (kцbarlыq, meшшanlыq, mяktяb) stereotиp davranышыnы tяsvиr<br />
edяrяk, цmumяn, иnsan mцnasиbяtlяrиndяkи saxtalыьa qarшы чыxmышdыr. Иkиncи Dцnya<br />
mцharиbяsиndяn <strong>son</strong>ra mцhacиrяtdя yaшamыш, sosиalиst Polшasыnыn qatы dцшmяnи<br />
olmuшdur.<br />
[4] Шandor Maraи (1900-1989) - macar yazarыdыr, 1948-cи иldяn mцhacиrяtdя<br />
yaшamышdыr. Onun "Gцndяlиklяr" vя "Adи иnsanыn etиrafы" яsяrlяrи чox mяшhurdur.<br />
Чevиrdи: Sиma Яnnaьы<br />
126<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008