14.02.2015 Views

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

юyцk sяy gюstяrиrdи. Fяqяt mцяyyяn mяqamdan <strong>son</strong>ra belя<br />

яdяbиyyat юzц-юzцnц tцkяtdи.<br />

"1918-cи иldя polyak pasport aldы, pasportuna gюrя varlы oldu,<br />

ruhuna gюrя иsя kasыb. Bиz yad hakиmиyyяtlя mцbarиzяyя aludя<br />

olarkяn, kиmиk, nя olmalыyыq kиmи suallar heч kиmиn yadыna<br />

dцшmцrdц. Lakиn mцstяqиllиk ичиmиzdя uyuyan tapmacanы oyatdы" -<br />

Qombrovич belя yazыrdы. 90-cы иllяrdя bиzиm "nakam sevgиmиz"<br />

yenиdяn mяcbur etdи kи, sual verяk: 1989-cu иldя baш verяnlяr<br />

tarиxиn tя<strong>kr</strong>arlanmasыdыrmы O zaman bиz polшa fиlologиyasыnыn<br />

иctиmaи vя bяdии ruhuna xяyanяt etmяdиkmи Dиrчяlmиш sюz<br />

azadlыьы шяraиtиndя яdяbиyyat яsиl hяyatdan tяlяsиk цz dюndяrdи<br />

vя uydurmaya meyиllяndи: иmkan verdи kи, яdяbиyyat bazarыnыn<br />

ишbazlarы onu aldatsыnlar, яdяbиyyat sensasиya vя dяbиn arxasыnca<br />

qaчdы, medиa-шou cяmиyyяtиnиn иlьыmlarы иlя dumanlanaraq<br />

цmumdцnya standart kцtlяvи яdяbиyyat nцmunяlяrи иstehsal etdи,<br />

yaxud etиraz etmяyя qadиr olmadan, hardasa яyalяtdя mяnasыz<br />

яdяbи oyunlarla baшыnы qatdы. Яdяbиyyat "ичиmиzdя uyuyan tapmacanы"<br />

oyatmaьыn bюyцk шansыnы qaчыrtdы! Яlbяttя, mюcцzяlи<br />

цmиd var kи, gцn gяlяcяk, kиmsя яdяbиyyat юpцшцylя qurbaьanы<br />

шahzadя edяcяk. Lakиn sadяlюvhlцk olardы kи, bиr яdяbи jest яsиl<br />

mяьzиmиzи tanыdacaq, deyя, gюzlяyяk. Bяlkя bu, hяmишя uьurlu<br />

olmayan шяrtlяrиn yaratdыьы bиr иllцzиyadыr Bяlkя bu, Lesmanыn<br />

sяsdяn baшqa bиr шey olmayan шeиrиnиn boшluьudur Bu sяs<br />

"azadlыьы qoruyan" sяs olsa da... Lakиn boynumuza alaq kи, bu sяs<br />

xяstя sayыqlamasыndan, manиakal иnaddan xalи deyиl. Bяlkя burda<br />

heч dяrиnlиk vя sиrr yoxdur Bяlkя yalnыz asanlыqla gюrцnяn var -<br />

bиr-bиrиmиzиn boьazыndan yapышmыш bиzlяrиn hяyatыnda hяr gцn baш<br />

verяnlяr... Tяkcя bu qяlp reallыq o qяdяr sиrlиdиr kи, onu gиzlи reallыьыn<br />

aчыlmamыш sиrlяrиylя dяrиnlяшdиrmяyя ehtиyac yoxdur.<br />

Иndи яn maraqlы Polшa yazarlarы sankи ehtиmal olunan<br />

mяьzиmиzdяn uzaqlaшыblar. Onlar Яbяdи Polyak Ruhuna Etиqad<br />

Bиrlиyиnя qatыlmaqdan иmtиna edиrlяr. Mяgяr onlarыn kиtablarыnda<br />

"burda vя иndи" olan reallыq yoxdur Axы onlar bu mюvzuya toxunurlar<br />

- fяrqlи tяrяfdяn, bяzяn чox dolaшыq yolla. Maqdalena<br />

Tullиnиn яsяrlяrи, elяcя dя "Naqиslиk" adlы <strong>son</strong> romanы keчяn яsrdя<br />

bиzя yoluxmuш xяstяlиklяrdяn sюz aчыr. Mяgяr bu pиsdиr Ancey<br />

Stasцk keчиd dюvrцndя polшa яyalяtиnиn adи xronиkaчыsыndan hяyatыmыzыn<br />

canlы иfadячиsиnя чevrиldи. O, nцfuzlu "Nиko" яdяbи<br />

mцkafatыnы almыш "Babadaь yolunda" kиtabыnda яbяdи polyak<br />

ruhunu darыxdыrыcы tя<strong>kr</strong>arчыlыqla "яn pиs Avropa" иlя яvяz etdи,<br />

яsяrя arxaиzm vя metafиzиka qatdы. Яbяs yerя deyиl kи, mцkafat<br />

uьrunda mцbarиzяyя Ancey Stasцk иlя bиrgя Rышard Kapuшиnskи dя<br />

qatыlmышdы. Kapuшиnskи "Herodotla sяyahяt" kиtabыnda<br />

bцtlяшdиrиlmиш dяyяrlяrя qarшы чыxaraq, bцtцn polyaklar цчцn<br />

цmumи olan xeyиr vя шяr meyarlarыnы axtarыr. Stefan Hvиn юzцnцn<br />

"Prezиdentиn arvadы" <strong>son</strong> sиyasи-fantastиk romanыyla иnandыrmaьa<br />

чalышыr kи, "qlobal kяnd" mяnfяяtlя yanaшы bяdbяxtlиklяr dя<br />

gяtиrиr. Dorota Maslovskayanыn яsяrlяrи tяkcя шяhяrdяnkяnar<br />

яrazи sakиnlяrиnиn etnoqrafиyasыna, yaxud "hиpermarket"<br />

alыcыlarыnыn sosиolojи tяdqиqatыna aиd vяsaиt deyиl. Bu яsяrlяr<br />

"zяngиn mяhяllяlяrя" kючmцш xalqdan, шяhяr mяrkяzиnиn mяhv<br />

olduьu Polшadan bяhs etmиrmи Mяgяr Zbиqnev Menselиn<br />

"Dцnyanыn bцtцn dиllяrи" romanыnda mцasиr zиyalы polyakыn<br />

portretи yoxmu Var! Lakиn bu portret, yumorla dolu olsa da,<br />

юzцnцkиnayя zяhяrиndяn azaddыr, bu portret nяhayяt kи, azad<br />

olmaьa чalышan hяr bиrиmиzиn portretиdиr.<br />

60-cы иllяrdя Qombrovич deyиrdи kи, 2-3 nяsиldяn <strong>son</strong>ra "hяddяn<br />

artыq kцbar mяdяnиyyяtиn" xarabalыqlarыnda yenи яtиrlи чичяklяr<br />

bиtяcяk. Яgяr nяsиldяyишmя rиtmиnи яdяbиyyat bazarыnыn шцarы<br />

olan "mюvsцm dяbи" иlя deyиl, bиolojи meyarlarla юlчsяk, demяlи,<br />

artыq 2-3 nяsиl dяyишmишdиr. Gюzlяrиmи genиш aчыb hяvяslя<br />

gюzlяyиrяm...<br />

Yaxыn gяlяcяkdя Polшa яdяbиyyatы necя olacaq Bunu demяk<br />

цчцn gяrяk иndиyя, mцasиrlиyя tяsиr edяsяn. Tяnqиdчиlяr tяsиr<br />

gцcцnя malиkdиrmи Onlar fиkиrlяrиnи qяzet vя qalыn jurnallarda<br />

bиldиrsяlяr dя, qяrar oralarda qяbul edиlmиr. Bяs harda Hяr шey<br />

bazarыn gюrцnmяz яlиndяdиr, mяhz bazar иstяdиyи kиmи yazarlarы<br />

dцzцr, sankи onlar sяhnяnиn иkиncиdяrяcяlи aktyorlarыdыr.<br />

Qorxuram kи, tezlиklя Polшa яdяbиyyatы bиzи яlя almaьa чalышsыn,<br />

yazarlarыn fotosunu gюzцmцzя soxsun, eksperиmentlяrdяn yayыnaraq,<br />

sцrяtlи, dolaшыq иntrиqalarla dolu яsяrlяrи bиzя sыrыsыn.<br />

Yoxsa baшqa cцr olacaq Bиr neчя sual vermяyя cцrяt edяk.<br />

Proza "qoy necя yaшadыьыmыzы tяsvиr etsиn" aktuallыq шцarыyla<br />

шantaj olunacaqmы Sюhbяt mюvzudan deyиl, vяzиfяnиn yerиnя<br />

yetиrиlmяsиndяn gedиr. Proza шantaja etиraz etmяyяcяk! Dяyишmыш<br />

шяraиtdя dя hяlя яdяbиyyatы "reallыьыn olmamasыnda"<br />

gцnahlandыrыrlar, oxuculara elя gяlиr kи, яdяbиyyat onlara nяsя<br />

vermяyя borcludur. Bu иrad bиr gцnlя yaшayan vя rяqabяt edяn<br />

qяzetlяrdя hallanыr. Eynи vя tя<strong>kr</strong>ar mюvzulu kиtablarыn sayы artacaq.<br />

Son 15 иldя yazыlmыш яsяrlяrя, yяnи, "яn aktual olanlara"<br />

dиqqяt etsяk, gюrяrиk kи, metaforиk dиllя yazыlmыш vя hяyatы юz<br />

prиzmalarыndan яks edяn яsяrlяr cazиbяsиnи иtиrmяyяcяk. Hцllenиn<br />

"Vayzer Davиdek", Hvиnиn "Haneman", Tokarcukun "Шkaf",<br />

Kapuшиnskиnиn "Herodotla sяyahяt" romanlarыnы nцmunя gяtиrmяk<br />

olar. Bu яsяrlяr sюzц dцz цzя demиrlяr, telekanallarыn hяr<br />

gцn чeynяdиyи dяbdя olan mюvzularla vя kцчя deyиmlяrиylя epatajlamыrlar.<br />

Maqdalena Tullиnиn gюzяl, lakиn aьыr prozasы qиymяtиnи<br />

иtиrmяyяcяk. Fяrqlи dцшцnяn yazarlarыn яsяrlяrиnя dя maraq<br />

qalacaq. Яsяrlяrdяn realиzmиn яsas шяrtи olan yumor da<br />

яskиlmяyяcяk. Bиz bцtцn bunlara gюrя Pиlhи, Stasцkц, Vedemanы,<br />

Maslovskayanы sevmиrиkmи Bиr sюzlя, "яdяbиlиk" hяmишя <strong>son</strong><br />

mяrhяlя olacaq. Bu gцn яdяbиlиk yцksяk qиymяtlяndиrиlsя dя,<br />

arxa plana keчиr, чцnkи иndи qeyrи-яdяbи dяyяrlяr meydandadыr,<br />

яdяbиyyat иsя яdяbиyyatяtrafы maxиnasиyalarda bиr vasиtя kиmи<br />

иstиfadя edиlиr.<br />

Proza nяyи seчяcяk - epиklиyи, yoxsa aforиstиklиyи Hяr иkи qцtb<br />

иtmяyяcяk, onlarыn arasыnda яdяbиyyat "qыzыl ortalыq" olacaq.<br />

Kцbar Keчmишиn epиk dяyяrи artacaq: bиz ondan юtrц darыxmышыq,<br />

чцnkи qapalы yaшayыrыq vя hяr шeyи bиr-bиrиylя яlaqяlи deyиl, ayrыayrыlыqda<br />

gюrцrцk. Bиz hяlя dя epиk hekayяnиn zяngиn vя kцbar<br />

manerasыna maraьы иtиrmяmишиk. Odur kи, bazar яnяnяvи яylяncяlи<br />

qalыn kиtablarla vя qяsdяn anaxronиk olan яsяrlяrlя doludur.<br />

Hansы sяbяblяrdяn Шandor Maraи 4 bиzdя "uьur" qazandы Ancey<br />

Kusnevичиn vяfatыndan <strong>son</strong>ra Polшada ona bяnzяr bиr yazar qalmadы.<br />

Dиgяr tяrяfdяn, bиzиm vaxtыmыz чox az olduьundan иndи bиz<br />

ayrы tempdя oxuyuruq - яylяncя цчцn, pahatlыq цчцn, nяsя юyrяnmяk<br />

цчцn, hяm dя sяhяr sцstlцyцndяn, ya da gцnorta apatиyasыndan<br />

oyanmaq цчцn oxuyuruq kи, юzgя fиkиrlяrиn vиtamиnlяrиnи<br />

qяbul edяk, qatarda gedяrkяn darыxmayaq, иclasda baшыmыzы<br />

qataq, yad fantazиyanыn иradяsиnя tabe olaq… Mяhz buna gюrя<br />

bиz qыsa formalarы - mиnиatцrц, aforиzmи, xыrda hekayяlяrи, mиnиesselяrи<br />

sevиrиk. Qыsa forma ustasы, unudulmuш Иsveчrя yazarы<br />

Robert Valzer, yaxud gяnc иsraиl yazarы Edqar Keret lap yerиnя<br />

dцшцb. Mrojekиn kичиk prozasы, Tullиnиn parabolalarы, Ervиn<br />

Akserиn xыrda esselяrи, Eva Kurиlukun qыsa aиlя яhvalatы, Stasцk vя<br />

Vedemanыn tяsvиrlяrи - bax bu formalar юz davamыnы gюzlяyиr.<br />

Hяyatы dяrk etmяyя yюnяlmиш иrи hяcmlи pomanlarыn bюhranы<br />

Чeslav Mиloшun sюzlяrиnи yada salыr: "Xeyr, bиzиm zяmanя haqqыnda<br />

hяqиqяtи heч bиr epopeya иfadя edя bиlmяz, nя "Hяrb vя sцlh", nя<br />

dя sosиolojи analиz. Partlayыш, иldыrыm sюzlяr, qыsa fиkиrlяr - bax, bиzя<br />

bu lazыmdыr".<br />

Иndи иsя sюhbяt heч hяqиqяtdяn getmиr, qыsa fasиlяdяn gedиr.<br />

Bиrиncи, ya цчцncц шяxsdя Bяlkя dя bu o qяdяr vacиb deyиl, amma<br />

mяnиmчцn bunu ayыrd etmяk чox mцhцmdцr. Qorxuram kи,<br />

bиrиncи шяxs elя bиrиncи olsun. Цчцncц шяxs epиk formanыn<br />

qalыьыdыr, яnяnяvи bяdии uydurmanыn tяbии tяzahцrцdцr. Bяlkя bиz<br />

АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 125

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!