11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
юyцk sяy gюstяrиrdи. Fяqяt mцяyyяn mяqamdan <strong>son</strong>ra belя<br />
яdяbиyyat юzц-юzцnц tцkяtdи.<br />
"1918-cи иldя polyak pasport aldы, pasportuna gюrя varlы oldu,<br />
ruhuna gюrя иsя kasыb. Bиz yad hakиmиyyяtlя mцbarиzяyя aludя<br />
olarkяn, kиmиk, nя olmalыyыq kиmи suallar heч kиmиn yadыna<br />
dцшmцrdц. Lakиn mцstяqиllиk ичиmиzdя uyuyan tapmacanы oyatdы" -<br />
Qombrovич belя yazыrdы. 90-cы иllяrdя bиzиm "nakam sevgиmиz"<br />
yenиdяn mяcbur etdи kи, sual verяk: 1989-cu иldя baш verяnlяr<br />
tarиxиn tя<strong>kr</strong>arlanmasыdыrmы O zaman bиz polшa fиlologиyasыnыn<br />
иctиmaи vя bяdии ruhuna xяyanяt etmяdиkmи Dиrчяlmиш sюz<br />
azadlыьы шяraиtиndя яdяbиyyat яsиl hяyatdan tяlяsиk цz dюndяrdи<br />
vя uydurmaya meyиllяndи: иmkan verdи kи, яdяbиyyat bazarыnыn<br />
ишbazlarы onu aldatsыnlar, яdяbиyyat sensasиya vя dяbиn arxasыnca<br />
qaчdы, medиa-шou cяmиyyяtиnиn иlьыmlarы иlя dumanlanaraq<br />
цmumdцnya standart kцtlяvи яdяbиyyat nцmunяlяrи иstehsal etdи,<br />
yaxud etиraz etmяyя qadиr olmadan, hardasa яyalяtdя mяnasыz<br />
яdяbи oyunlarla baшыnы qatdы. Яdяbиyyat "ичиmиzdя uyuyan tapmacanы"<br />
oyatmaьыn bюyцk шansыnы qaчыrtdы! Яlbяttя, mюcцzяlи<br />
цmиd var kи, gцn gяlяcяk, kиmsя яdяbиyyat юpцшцylя qurbaьanы<br />
шahzadя edяcяk. Lakиn sadяlюvhlцk olardы kи, bиr яdяbи jest яsиl<br />
mяьzиmиzи tanыdacaq, deyя, gюzlяyяk. Bяlkя bu, hяmишя uьurlu<br />
olmayan шяrtlяrиn yaratdыьы bиr иllцzиyadыr Bяlkя bu, Lesmanыn<br />
sяsdяn baшqa bиr шey olmayan шeиrиnиn boшluьudur Bu sяs<br />
"azadlыьы qoruyan" sяs olsa da... Lakиn boynumuza alaq kи, bu sяs<br />
xяstя sayыqlamasыndan, manиakal иnaddan xalи deyиl. Bяlkя burda<br />
heч dяrиnlиk vя sиrr yoxdur Bяlkя yalnыz asanlыqla gюrцnяn var -<br />
bиr-bиrиmиzиn boьazыndan yapышmыш bиzlяrиn hяyatыnda hяr gцn baш<br />
verяnlяr... Tяkcя bu qяlp reallыq o qяdяr sиrlиdиr kи, onu gиzlи reallыьыn<br />
aчыlmamыш sиrlяrиylя dяrиnlяшdиrmяyя ehtиyac yoxdur.<br />
Иndи яn maraqlы Polшa yazarlarы sankи ehtиmal olunan<br />
mяьzиmиzdяn uzaqlaшыblar. Onlar Яbяdи Polyak Ruhuna Etиqad<br />
Bиrlиyиnя qatыlmaqdan иmtиna edиrlяr. Mяgяr onlarыn kиtablarыnda<br />
"burda vя иndи" olan reallыq yoxdur Axы onlar bu mюvzuya toxunurlar<br />
- fяrqlи tяrяfdяn, bяzяn чox dolaшыq yolla. Maqdalena<br />
Tullиnиn яsяrlяrи, elяcя dя "Naqиslиk" adlы <strong>son</strong> romanы keчяn яsrdя<br />
bиzя yoluxmuш xяstяlиklяrdяn sюz aчыr. Mяgяr bu pиsdиr Ancey<br />
Stasцk keчиd dюvrцndя polшa яyalяtиnиn adи xronиkaчыsыndan hяyatыmыzыn<br />
canlы иfadячиsиnя чevrиldи. O, nцfuzlu "Nиko" яdяbи<br />
mцkafatыnы almыш "Babadaь yolunda" kиtabыnda яbяdи polyak<br />
ruhunu darыxdыrыcы tя<strong>kr</strong>arчыlыqla "яn pиs Avropa" иlя яvяz etdи,<br />
яsяrя arxaиzm vя metafиzиka qatdы. Яbяs yerя deyиl kи, mцkafat<br />
uьrunda mцbarиzяyя Ancey Stasцk иlя bиrgя Rышard Kapuшиnskи dя<br />
qatыlmышdы. Kapuшиnskи "Herodotla sяyahяt" kиtabыnda<br />
bцtlяшdиrиlmиш dяyяrlяrя qarшы чыxaraq, bцtцn polyaklar цчцn<br />
цmumи olan xeyиr vя шяr meyarlarыnы axtarыr. Stefan Hvиn юzцnцn<br />
"Prezиdentиn arvadы" <strong>son</strong> sиyasи-fantastиk romanыyla иnandыrmaьa<br />
чalышыr kи, "qlobal kяnd" mяnfяяtlя yanaшы bяdbяxtlиklяr dя<br />
gяtиrиr. Dorota Maslovskayanыn яsяrlяrи tяkcя шяhяrdяnkяnar<br />
яrazи sakиnlяrиnиn etnoqrafиyasыna, yaxud "hиpermarket"<br />
alыcыlarыnыn sosиolojи tяdqиqatыna aиd vяsaиt deyиl. Bu яsяrlяr<br />
"zяngиn mяhяllяlяrя" kючmцш xalqdan, шяhяr mяrkяzиnиn mяhv<br />
olduьu Polшadan bяhs etmиrmи Mяgяr Zbиqnev Menselиn<br />
"Dцnyanыn bцtцn dиllяrи" romanыnda mцasиr zиyalы polyakыn<br />
portretи yoxmu Var! Lakиn bu portret, yumorla dolu olsa da,<br />
юzцnцkиnayя zяhяrиndяn azaddыr, bu portret nяhayяt kи, azad<br />
olmaьa чalышan hяr bиrиmиzиn portretиdиr.<br />
60-cы иllяrdя Qombrovич deyиrdи kи, 2-3 nяsиldяn <strong>son</strong>ra "hяddяn<br />
artыq kцbar mяdяnиyyяtиn" xarabalыqlarыnda yenи яtиrlи чичяklяr<br />
bиtяcяk. Яgяr nяsиldяyишmя rиtmиnи яdяbиyyat bazarыnыn шцarы<br />
olan "mюvsцm dяbи" иlя deyиl, bиolojи meyarlarla юlчsяk, demяlи,<br />
artыq 2-3 nяsиl dяyишmишdиr. Gюzlяrиmи genиш aчыb hяvяslя<br />
gюzlяyиrяm...<br />
Yaxыn gяlяcяkdя Polшa яdяbиyyatы necя olacaq Bunu demяk<br />
цчцn gяrяk иndиyя, mцasиrlиyя tяsиr edяsяn. Tяnqиdчиlяr tяsиr<br />
gцcцnя malиkdиrmи Onlar fиkиrlяrиnи qяzet vя qalыn jurnallarda<br />
bиldиrsяlяr dя, qяrar oralarda qяbul edиlmиr. Bяs harda Hяr шey<br />
bazarыn gюrцnmяz яlиndяdиr, mяhz bazar иstяdиyи kиmи yazarlarы<br />
dцzцr, sankи onlar sяhnяnиn иkиncиdяrяcяlи aktyorlarыdыr.<br />
Qorxuram kи, tezlиklя Polшa яdяbиyyatы bиzи яlя almaьa чalышsыn,<br />
yazarlarыn fotosunu gюzцmцzя soxsun, eksperиmentlяrdяn yayыnaraq,<br />
sцrяtlи, dolaшыq иntrиqalarla dolu яsяrlяrи bиzя sыrыsыn.<br />
Yoxsa baшqa cцr olacaq Bиr neчя sual vermяyя cцrяt edяk.<br />
Proza "qoy necя yaшadыьыmыzы tяsvиr etsиn" aktuallыq шцarыyla<br />
шantaj olunacaqmы Sюhbяt mюvzudan deyиl, vяzиfяnиn yerиnя<br />
yetиrиlmяsиndяn gedиr. Proza шantaja etиraz etmяyяcяk! Dяyишmыш<br />
шяraиtdя dя hяlя яdяbиyyatы "reallыьыn olmamasыnda"<br />
gцnahlandыrыrlar, oxuculara elя gяlиr kи, яdяbиyyat onlara nяsя<br />
vermяyя borcludur. Bu иrad bиr gцnlя yaшayan vя rяqabяt edяn<br />
qяzetlяrdя hallanыr. Eynи vя tя<strong>kr</strong>ar mюvzulu kиtablarыn sayы artacaq.<br />
Son 15 иldя yazыlmыш яsяrlяrя, yяnи, "яn aktual olanlara"<br />
dиqqяt etsяk, gюrяrиk kи, metaforиk dиllя yazыlmыш vя hяyatы юz<br />
prиzmalarыndan яks edяn яsяrlяr cazиbяsиnи иtиrmяyяcяk. Hцllenиn<br />
"Vayzer Davиdek", Hvиnиn "Haneman", Tokarcukun "Шkaf",<br />
Kapuшиnskиnиn "Herodotla sяyahяt" romanlarыnы nцmunя gяtиrmяk<br />
olar. Bu яsяrlяr sюzц dцz цzя demиrlяr, telekanallarыn hяr<br />
gцn чeynяdиyи dяbdя olan mюvzularla vя kцчя deyиmlяrиylя epatajlamыrlar.<br />
Maqdalena Tullиnиn gюzяl, lakиn aьыr prozasы qиymяtиnи<br />
иtиrmяyяcяk. Fяrqlи dцшцnяn yazarlarыn яsяrlяrиnя dя maraq<br />
qalacaq. Яsяrlяrdяn realиzmиn яsas шяrtи olan yumor da<br />
яskиlmяyяcяk. Bиz bцtцn bunlara gюrя Pиlhи, Stasцkц, Vedemanы,<br />
Maslovskayanы sevmиrиkmи Bиr sюzlя, "яdяbиlиk" hяmишя <strong>son</strong><br />
mяrhяlя olacaq. Bu gцn яdяbиlиk yцksяk qиymяtlяndиrиlsя dя,<br />
arxa plana keчиr, чцnkи иndи qeyrи-яdяbи dяyяrlяr meydandadыr,<br />
яdяbиyyat иsя яdяbиyyatяtrafы maxиnasиyalarda bиr vasиtя kиmи<br />
иstиfadя edиlиr.<br />
Proza nяyи seчяcяk - epиklиyи, yoxsa aforиstиklиyи Hяr иkи qцtb<br />
иtmяyяcяk, onlarыn arasыnda яdяbиyyat "qыzыl ortalыq" olacaq.<br />
Kцbar Keчmишиn epиk dяyяrи artacaq: bиz ondan юtrц darыxmышыq,<br />
чцnkи qapalы yaшayыrыq vя hяr шeyи bиr-bиrиylя яlaqяlи deyиl, ayrыayrыlыqda<br />
gюrцrцk. Bиz hяlя dя epиk hekayяnиn zяngиn vя kцbar<br />
manerasыna maraьы иtиrmяmишиk. Odur kи, bazar яnяnяvи яylяncяlи<br />
qalыn kиtablarla vя qяsdяn anaxronиk olan яsяrlяrlя doludur.<br />
Hansы sяbяblяrdяn Шandor Maraи 4 bиzdя "uьur" qazandы Ancey<br />
Kusnevичиn vяfatыndan <strong>son</strong>ra Polшada ona bяnzяr bиr yazar qalmadы.<br />
Dиgяr tяrяfdяn, bиzиm vaxtыmыz чox az olduьundan иndи bиz<br />
ayrы tempdя oxuyuruq - яylяncя цчцn, pahatlыq цчцn, nяsя юyrяnmяk<br />
цчцn, hяm dя sяhяr sцstlцyцndяn, ya da gцnorta apatиyasыndan<br />
oyanmaq цчцn oxuyuruq kи, юzgя fиkиrlяrиn vиtamиnlяrиnи<br />
qяbul edяk, qatarda gedяrkяn darыxmayaq, иclasda baшыmыzы<br />
qataq, yad fantazиyanыn иradяsиnя tabe olaq… Mяhz buna gюrя<br />
bиz qыsa formalarы - mиnиatцrц, aforиzmи, xыrda hekayяlяrи, mиnиesselяrи<br />
sevиrиk. Qыsa forma ustasы, unudulmuш Иsveчrя yazarы<br />
Robert Valzer, yaxud gяnc иsraиl yazarы Edqar Keret lap yerиnя<br />
dцшцb. Mrojekиn kичиk prozasы, Tullиnиn parabolalarы, Ervиn<br />
Akserиn xыrda esselяrи, Eva Kurиlukun qыsa aиlя яhvalatы, Stasцk vя<br />
Vedemanыn tяsvиrlяrи - bax bu formalar юz davamыnы gюzlяyиr.<br />
Hяyatы dяrk etmяyя yюnяlmиш иrи hяcmlи pomanlarыn bюhranы<br />
Чeslav Mиloшun sюzlяrиnи yada salыr: "Xeyr, bиzиm zяmanя haqqыnda<br />
hяqиqяtи heч bиr epopeya иfadя edя bиlmяz, nя "Hяrb vя sцlh", nя<br />
dя sosиolojи analиz. Partlayыш, иldыrыm sюzlяr, qыsa fиkиrlяr - bax, bиzя<br />
bu lazыmdыr".<br />
Иndи иsя sюhbяt heч hяqиqяtdяn getmиr, qыsa fasиlяdяn gedиr.<br />
Bиrиncи, ya цчцncц шяxsdя Bяlkя dя bu o qяdяr vacиb deyиl, amma<br />
mяnиmчцn bunu ayыrd etmяk чox mцhцmdцr. Qorxuram kи,<br />
bиrиncи шяxs elя bиrиncи olsun. Цчцncц шяxs epиk formanыn<br />
qalыьыdыr, яnяnяvи bяdии uydurmanыn tяbии tяzahцrцdцr. Bяlkя bиz<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 125