11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Marek Zaleskи<br />
Mцasиr Polшa яdяbиyyatы<br />
Bu gцnцн polшa яdяbиyyatы daha "яdяbи"dиr, buna яmиn<br />
olmaq цчцn tяnqиdчиlяrиn dиqqяtиnи cяlb etmиш яsяrlяrи xatыrlamaq<br />
yetяr: Maqdalena Tullиnиn "Naqиslиk", Pavel Hцllenиn<br />
"Qastorpa", Yevstahи Pыlskиnиn "Шяrt" romanlarы, Olqa<br />
Tokarчukun, Yejи Pиlhиn, Voysex Kuчokun, Adam Vedemanыn<br />
nяsrи, gяnc шaиrlяr arasыnda populyar olan Pyotr Sommerиn,<br />
Yevgenиuш Tkaчишиnиn, Ancey Sosnovskиnиn шeиrlяrи... Bu яdяbи<br />
яdяbиyyat tavtologиyasы nя demяkdиr Яdяbиyyat hяmишя юzцndяn<br />
qиdalanыb, юzцndяn yaranыb, hяrчяnd bunu Polшada bиz чox pиs<br />
qarшыlayыrdыq, bu nяsя юzцnя aludячиlиyя, yaxud tяhlцkяsиz, lakиn<br />
darыxdыrыcы vиrtual seksя bяnzяyиrdи. Bиz яmиn иdиk kи, necя<br />
yaшayыrыqsa, яdяbиyyat da elя olmalыdыr vя o, hяmишя Bиzиm Amala<br />
xиdmяt etmяlиdиr. Belя qarшыlыqlы mцnasиbяt tяbии gюrцnцrdц.<br />
Яvvяllяr qadaьan olunmuш яdяbиyyata gяlяndя иsя o, чox<br />
cяlbedиcи иdи. Buna gюrя bиz onu sevиrdиk vя qarшыlыqlы mяhяbbяt<br />
gюzlяyиrdиk. Lakиn bиz яdяbиyyatыmы sevиrdиk Bяlkя яdяbиyyatыn<br />
яvяz etdиyи nяsя baшqa шeyи sevmишиk Яslиndя bиz Tadeuш<br />
Konvиskиnиn dedиyи kиmи "zяrяrlи polyak ruhu"nun vurьunuyduq,<br />
yяnи, юzцmцzцn vя dцnya qarшыsыnda юz hиsslяrиmиzиn tarиxиnи<br />
vяtяnя sevgи kиmи tяsvиr etsяk dя, яslиndя юzцmцz юzцmцzя vurulmuшduq.<br />
Яdяbиyyat bиzиm юzцnяvurьunluьumuzu юrt-basdыr<br />
edяn sevgи sиrdaшыmыz иdи.<br />
Hиsslяrиmиzиn яsиl mяьzиnи yalnыz иndи, ehtиras mяnbяyиndяn<br />
ayrыlandan <strong>son</strong>ra dяrk edя bиlяrиk. Иndи, юlkяmиz mцstяqиllиk яldя<br />
edяndяn <strong>son</strong>ra Polшa yazarыnы bu ayrыlыq mяшьul edиrmи Яvvяlkи<br />
Polшa artыq yoxdur, hяbsxanada baшlanmыш sevgи macяrasыnыn<br />
qяhrяmanы 1 da heч kиmи maraqlandыrmыr. Yenи sиtuasиya yenи<br />
иmkanlarla yanaшы yenи tяhlцkяlяr dя yaradыr. Polyaklarыn<br />
яdяbиyyat dиskursu иkи яsr яrzиndя sevgи dиskursu иdи, lakиn bu<br />
sevgи adи hиss deyиldи, bu hиss nиfrяtlя qarышmышdы - adяtяn belя<br />
hиsslяr uzun mцddяt bиrgя yaшayan sevgиlиlяrя xas olur. Чaьdaш<br />
polшa яdяbиyyatыnы oxuyarkяn, mяnя elя gяlиr kи, polшa yazarlarы<br />
yaranmыш иmkanlardan иstиfadя edяrяk, yenи yollar axtarыrlar.<br />
Dцzdцr, hamы belя etmиr. 1989-cu иldяn <strong>son</strong>ra polya<strong>kr</strong>uhlu<br />
kapиtalиzmя qarшы yюnяlmиш яdяbи hцcumlar vя o zamanыn<br />
tюrяmяsи olan "homopolonиkuslar" ("yenи polyaklar" - tяrc.) nяsr<br />
kиtablarыnы doldurdular. Mцяllиflяrиn cяmиyyяtя qoyduьu<br />
dиaqnoz яyrи gцzgцnц xatыrladыr. "Bu yenи Polшa mяnи ona gюrя bu<br />
qяdяr gцldцrцr kи, яslиndя bиzя sak<strong>son</strong> sцlalяsи daha yaxыndыr, чцnkи<br />
o, bиzdя daha dяrиn иz qoyub. Xalqыmыz nadan, hяyasыz, tяnbяl,<br />
davakar, uшaq kиmи sadяlюvhdцr, endesиyaya 2 da чox иnanыr, цstяlиk<br />
<strong>kr</strong>eml kommunиzmиnя dя yoluxub. Иndи xalqыn aьlы lap чaшacaq!" -<br />
bu sюzlяrи Qombrovич 3 1957-cи иldя yazыb.<br />
1989-cu иldяn <strong>son</strong>ra "<strong>kr</strong>eml kommunиzmи" иfadяsиnи "qяrb<br />
kapиtalиzmи" иlя яvяz etmиш neчя yazar bu fи<strong>kr</strong>и tяblиь edиb<br />
Яnяnяnи yalnыz Slavomиr Sxutы "Ayaqyolu" antиkapиtalиst romanы<br />
иlя pozdu. Mцяllиf kapиtalиst mцяssиsяsиnиn mяngяnяsиndя чabalayan<br />
gяnc polyakыn metaforиk portretиnи tяsvиr edиb, amma<br />
"Hamburger bank"ыn bяdbяxt ишчиsиnиn яhvalatы hяr yerdя baш<br />
verя bиlяr (vя baш verиr). Amansыz sarkazm vя иstehza иlя dolu<br />
olan kиtab шяxsиyyяtи mяhv edяn dцnyadan danышыr, иnsan<br />
postkapиtalиst texnologиyasыnыn kodlaшdыrыlmыш maшыnыna чevrиlиr.<br />
Romanыn qabarыq vulqar dиlи, populyar fиlmlяrdяn gюtцrцlmцш<br />
bяsиt fиkиrlяr azad bazarыn "xeyrиndяn" dadmыш yenи nяslиn<br />
manиfestи kиmи sяslяnиr.<br />
Demяlи, Sxutы yenи иnsan vя yenи yazardыr. Onun ahыl kolleqalarы<br />
tяrяfиndяn qяbul edиlmиш Qombrovич "aktuallыьы"na иsя<br />
mяn etиbar etmиrяm. Axы "daиm юzцnц eynиlиkdя" axtarmaq<br />
ehtиrasы, Polшa taleyиnя olan яbяdи heyranlыq hardan qaynaqlanыr<br />
Polшa nakam mяhяbbяtи mяhz burda юzцnц zяhlяtюkцcц шяkиldя<br />
gюstяrиr: bцtцn bunlar - bиzиm taleyиmиzdиr, чцnkи mяhz bиzиmlя<br />
baш verиr. Bu da ona gюrя baш verиr kи, bиz polyaklarыq. Bиz яmиnиk<br />
kи, dцnya sяhnяsиndя mцxtяlиf bяlalara dцчar olmuш polyak<br />
ruhunu hяrяkяt etdиrяn qeyrи-maddи bиr qцvvя var. "Bиzи Tanrы<br />
cяzalandыrыb, // Bяla, aclыq gюndяrиb, // Dяhшяtlяrlя yuxumuzu<br />
doldurub, // Knyazlarыn mяnasыz qoчaqlыьы иlя hяdяlяyиb" - mиstиk<br />
Slovaskиnя mяxsus olan bu mиsralarы Aleksandr Vat юzцnцn<br />
"Aralыq dяnиzиnиn шeиrlяrи"nя epиqraf gюtцrцb. Morek vя Rujevичиn<br />
dedиyи kиmи, polyak harda olursa olsun, hяtta "gцnяшlи Иtalиyanыn<br />
sяmasы altыnda" da o, eynи шeyи dцшцnцr, danышыr vя yazыr. O,<br />
hяmишя яsиrdиr, amma nяyиn яsиrи - юz Tarиxиnиn, yaxud юz xяstяlиk<br />
tarиxиnиn Mиlyonlarla иnsandan юtrц юzцnц qurban vermяk kиmи<br />
mazohиst arzular heч yerdя юz anlamыnы tapmayыb. Яdяbи kompensasиyanыn<br />
bu nюvц paranoya kиmи юzцnц coxdan mяhv edиb.<br />
"Sяnиn hяyatda bяxtиn heч vaxt gяtиrmяyиb, qardaш, buna gюrя<br />
dяlи olmusan" - юz bяdbяxtlиyиnиn kюkцndя alи иdeologиyanы gюrяn<br />
hяr kяs Raymond Чandlerиn romanыndan gюtцrцlmцш bu fи<strong>kr</strong>и<br />
eшиdиr.<br />
Polшaya olan nakam mяhяbbяtиn zяhlяtюkяnlиyи dиllяrdя<br />
яzbяr olmuш "яttюkяn" mюvzularыn tя<strong>kr</strong>arыnda (цmumи pиntиlиk,<br />
яbяdи yюndяmsиzlиk) юzцnц gюstяrиr. 1989-cu иldяn <strong>son</strong>ra яxlaq vя<br />
vяtяndaшlыьa aиd чяrяnnяmяlяr gяnc yazarlarыn gюzцndя юz<br />
cazиbяsиnи иtиrdи. Bu nяdиr: mюvqelяrиn konyuktur dяyишmяsиdиr,<br />
yoxsa яdяbиyyat-vяtяndaш иtaяtsиzlиyиnиn bиr nюvц Bяlkя heч<br />
bиrиdиr Sadяcя saьlam refleks ишя dцшцb: tя<strong>kr</strong>arlar yetяr, onlara<br />
satиrиk vя юzцnяkиnayя donu geydиrиlsя dя, maraqsыzdыr. Lakиn<br />
kюhnя vяrdишlяr vя onlarla baьlы olan gюzlяntиlяr юlmцrdц.<br />
Tяnqиdчиlяr mцharиbяdяn яvvяlkи яdяbиyyatы doldurmuш mяишяt<br />
vя иfшaedиcи romanlara oxшar яsяrlяr tяlяb edиrdиlяr, heyиfsиlяnиrdиlяr<br />
kи, "Hяmrяylиk" dюvrц vя "Avqust иrsи" яdяbиyyatda<br />
юz яksиnи tapmayыb, polшa fиlologиyasы yenи dюvlяtчиlиyиn яsas dastanыnы<br />
yaratmayыb. Hяtta mцstяqиllиyиn qazanыlmasы kиmи tarиxи<br />
hadиsя yazarlarы gюzlяnиlяn dяrяcяdя vяcdя gяtиrmяdи, "keчиd<br />
dюvrцnцn" яdяbиyyatыnda yerиnи tapmadы. "Nяdяn яzяmяtlи hиmn<br />
sяslяnmиr, // tяшяkkцr vя яbяdи шюhrяt hиmnи // Yoxsa fяqиrlяrиn<br />
fяryadы eшиdиlmяyиb..." - Чeslav Mиloш soruшur. Yejи Pиlh dя cavab<br />
verиr: "Sponsor yoxdur!"<br />
Nяиnkи gяnc yazarlar, oxucular da onиllяrlя polшa яdяbиyyatыnы<br />
qиdalandыran Яbяdи Mюvzuya - "polyak ruhunun" ecaзыna<br />
olan maraьы иtиrmишlяr. Polшa яdяbи mяtbяxиnиn яsas "xюrяyи" dя<br />
(чыьыrtыyla rишxяndиn qarышыьы) ишtahы kцsdцrцb. Bu xюrяk 70-80-cи<br />
иllяrиn яdяbиyyatыnda dиqqяt чяkиrdи, o vaxtlarыn yazarlarы keшmиш<br />
hadиsяlяrdя polyak ruhunun sиrlяrиnи, tarиxи taleyиn шиfrиnи,<br />
mцasиrlиyиn kюklяrиnи, doьma yurdu axtarыrdыlar. Hamы bu ишdя<br />
124<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008