14.02.2015 Views

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Marek Zaleskи<br />

Mцasиr Polшa яdяbиyyatы<br />

Bu gцnцн polшa яdяbиyyatы daha "яdяbи"dиr, buna яmиn<br />

olmaq цчцn tяnqиdчиlяrиn dиqqяtиnи cяlb etmиш яsяrlяrи xatыrlamaq<br />

yetяr: Maqdalena Tullиnиn "Naqиslиk", Pavel Hцllenиn<br />

"Qastorpa", Yevstahи Pыlskиnиn "Шяrt" romanlarы, Olqa<br />

Tokarчukun, Yejи Pиlhиn, Voysex Kuчokun, Adam Vedemanыn<br />

nяsrи, gяnc шaиrlяr arasыnda populyar olan Pyotr Sommerиn,<br />

Yevgenиuш Tkaчишиnиn, Ancey Sosnovskиnиn шeиrlяrи... Bu яdяbи<br />

яdяbиyyat tavtologиyasы nя demяkdиr Яdяbиyyat hяmишя юzцndяn<br />

qиdalanыb, юzцndяn yaranыb, hяrчяnd bunu Polшada bиz чox pиs<br />

qarшыlayыrdыq, bu nяsя юzцnя aludячиlиyя, yaxud tяhlцkяsиz, lakиn<br />

darыxdыrыcы vиrtual seksя bяnzяyиrdи. Bиz яmиn иdиk kи, necя<br />

yaшayыrыqsa, яdяbиyyat da elя olmalыdыr vя o, hяmишя Bиzиm Amala<br />

xиdmяt etmяlиdиr. Belя qarшыlыqlы mцnasиbяt tяbии gюrцnцrdц.<br />

Яvvяllяr qadaьan olunmuш яdяbиyyata gяlяndя иsя o, чox<br />

cяlbedиcи иdи. Buna gюrя bиz onu sevиrdиk vя qarшыlыqlы mяhяbbяt<br />

gюzlяyиrdиk. Lakиn bиz яdяbиyyatыmы sevиrdиk Bяlkя яdяbиyyatыn<br />

яvяz etdиyи nяsя baшqa шeyи sevmишиk Яslиndя bиz Tadeuш<br />

Konvиskиnиn dedиyи kиmи "zяrяrlи polyak ruhu"nun vurьunuyduq,<br />

yяnи, юzцmцzцn vя dцnya qarшыsыnda юz hиsslяrиmиzиn tarиxиnи<br />

vяtяnя sevgи kиmи tяsvиr etsяk dя, яslиndя юzцmцz юzцmцzя vurulmuшduq.<br />

Яdяbиyyat bиzиm юzцnяvurьunluьumuzu юrt-basdыr<br />

edяn sevgи sиrdaшыmыz иdи.<br />

Hиsslяrиmиzиn яsиl mяьzиnи yalnыz иndи, ehtиras mяnbяyиndяn<br />

ayrыlandan <strong>son</strong>ra dяrk edя bиlяrиk. Иndи, юlkяmиz mцstяqиllиk яldя<br />

edяndяn <strong>son</strong>ra Polшa yazarыnы bu ayrыlыq mяшьul edиrmи Яvvяlkи<br />

Polшa artыq yoxdur, hяbsxanada baшlanmыш sevgи macяrasыnыn<br />

qяhrяmanы 1 da heч kиmи maraqlandыrmыr. Yenи sиtuasиya yenи<br />

иmkanlarla yanaшы yenи tяhlцkяlяr dя yaradыr. Polyaklarыn<br />

яdяbиyyat dиskursu иkи яsr яrzиndя sevgи dиskursu иdи, lakиn bu<br />

sevgи adи hиss deyиldи, bu hиss nиfrяtlя qarышmышdы - adяtяn belя<br />

hиsslяr uzun mцddяt bиrgя yaшayan sevgиlиlяrя xas olur. Чaьdaш<br />

polшa яdяbиyyatыnы oxuyarkяn, mяnя elя gяlиr kи, polшa yazarlarы<br />

yaranmыш иmkanlardan иstиfadя edяrяk, yenи yollar axtarыrlar.<br />

Dцzdцr, hamы belя etmиr. 1989-cu иldяn <strong>son</strong>ra polya<strong>kr</strong>uhlu<br />

kapиtalиzmя qarшы yюnяlmиш яdяbи hцcumlar vя o zamanыn<br />

tюrяmяsи olan "homopolonиkuslar" ("yenи polyaklar" - tяrc.) nяsr<br />

kиtablarыnы doldurdular. Mцяllиflяrиn cяmиyyяtя qoyduьu<br />

dиaqnoz яyrи gцzgцnц xatыrladыr. "Bu yenи Polшa mяnи ona gюrя bu<br />

qяdяr gцldцrцr kи, яslиndя bиzя sak<strong>son</strong> sцlalяsи daha yaxыndыr, чцnkи<br />

o, bиzdя daha dяrиn иz qoyub. Xalqыmыz nadan, hяyasыz, tяnbяl,<br />

davakar, uшaq kиmи sadяlюvhdцr, endesиyaya 2 da чox иnanыr, цstяlиk<br />

<strong>kr</strong>eml kommunиzmиnя dя yoluxub. Иndи xalqыn aьlы lap чaшacaq!" -<br />

bu sюzlяrи Qombrovич 3 1957-cи иldя yazыb.<br />

1989-cu иldяn <strong>son</strong>ra "<strong>kr</strong>eml kommunиzmи" иfadяsиnи "qяrb<br />

kapиtalиzmи" иlя яvяz etmиш neчя yazar bu fи<strong>kr</strong>и tяblиь edиb<br />

Яnяnяnи yalnыz Slavomиr Sxutы "Ayaqyolu" antиkapиtalиst romanы<br />

иlя pozdu. Mцяllиf kapиtalиst mцяssиsяsиnиn mяngяnяsиndя чabalayan<br />

gяnc polyakыn metaforиk portretиnи tяsvиr edиb, amma<br />

"Hamburger bank"ыn bяdbяxt ишчиsиnиn яhvalatы hяr yerdя baш<br />

verя bиlяr (vя baш verиr). Amansыz sarkazm vя иstehza иlя dolu<br />

olan kиtab шяxsиyyяtи mяhv edяn dцnyadan danышыr, иnsan<br />

postkapиtalиst texnologиyasыnыn kodlaшdыrыlmыш maшыnыna чevrиlиr.<br />

Romanыn qabarыq vulqar dиlи, populyar fиlmlяrdяn gюtцrцlmцш<br />

bяsиt fиkиrlяr azad bazarыn "xeyrиndяn" dadmыш yenи nяslиn<br />

manиfestи kиmи sяslяnиr.<br />

Demяlи, Sxutы yenи иnsan vя yenи yazardыr. Onun ahыl kolleqalarы<br />

tяrяfиndяn qяbul edиlmиш Qombrovич "aktuallыьы"na иsя<br />

mяn etиbar etmиrяm. Axы "daиm юzцnц eynиlиkdя" axtarmaq<br />

ehtиrasы, Polшa taleyиnя olan яbяdи heyranlыq hardan qaynaqlanыr<br />

Polшa nakam mяhяbbяtи mяhz burda юzцnц zяhlяtюkцcц шяkиldя<br />

gюstяrиr: bцtцn bunlar - bиzиm taleyиmиzdиr, чцnkи mяhz bиzиmlя<br />

baш verиr. Bu da ona gюrя baш verиr kи, bиz polyaklarыq. Bиz яmиnиk<br />

kи, dцnya sяhnяsиndя mцxtяlиf bяlalara dцчar olmuш polyak<br />

ruhunu hяrяkяt etdиrяn qeyrи-maddи bиr qцvvя var. "Bиzи Tanrы<br />

cяzalandыrыb, // Bяla, aclыq gюndяrиb, // Dяhшяtlяrlя yuxumuzu<br />

doldurub, // Knyazlarыn mяnasыz qoчaqlыьы иlя hяdяlяyиb" - mиstиk<br />

Slovaskиnя mяxsus olan bu mиsralarы Aleksandr Vat юzцnцn<br />

"Aralыq dяnиzиnиn шeиrlяrи"nя epиqraf gюtцrцb. Morek vя Rujevичиn<br />

dedиyи kиmи, polyak harda olursa olsun, hяtta "gцnяшlи Иtalиyanыn<br />

sяmasы altыnda" da o, eynи шeyи dцшцnцr, danышыr vя yazыr. O,<br />

hяmишя яsиrdиr, amma nяyиn яsиrи - юz Tarиxиnиn, yaxud юz xяstяlиk<br />

tarиxиnиn Mиlyonlarla иnsandan юtrц юzцnц qurban vermяk kиmи<br />

mazohиst arzular heч yerdя юz anlamыnы tapmayыb. Яdяbи kompensasиyanыn<br />

bu nюvц paranoya kиmи юzцnц coxdan mяhv edиb.<br />

"Sяnиn hяyatda bяxtиn heч vaxt gяtиrmяyиb, qardaш, buna gюrя<br />

dяlи olmusan" - юz bяdbяxtlиyиnиn kюkцndя alи иdeologиyanы gюrяn<br />

hяr kяs Raymond Чandlerиn romanыndan gюtцrцlmцш bu fи<strong>kr</strong>и<br />

eшиdиr.<br />

Polшaya olan nakam mяhяbbяtиn zяhlяtюkяnlиyи dиllяrdя<br />

яzbяr olmuш "яttюkяn" mюvzularыn tя<strong>kr</strong>arыnda (цmumи pиntиlиk,<br />

яbяdи yюndяmsиzlиk) юzцnц gюstяrиr. 1989-cu иldяn <strong>son</strong>ra яxlaq vя<br />

vяtяndaшlыьa aиd чяrяnnяmяlяr gяnc yazarlarыn gюzцndя юz<br />

cazиbяsиnи иtиrdи. Bu nяdиr: mюvqelяrиn konyuktur dяyишmяsиdиr,<br />

yoxsa яdяbиyyat-vяtяndaш иtaяtsиzlиyиnиn bиr nюvц Bяlkя heч<br />

bиrиdиr Sadяcя saьlam refleks ишя dцшцb: tя<strong>kr</strong>arlar yetяr, onlara<br />

satиrиk vя юzцnяkиnayя donu geydиrиlsя dя, maraqsыzdыr. Lakиn<br />

kюhnя vяrdишlяr vя onlarla baьlы olan gюzlяntиlяr юlmцrdц.<br />

Tяnqиdчиlяr mцharиbяdяn яvvяlkи яdяbиyyatы doldurmuш mяишяt<br />

vя иfшaedиcи romanlara oxшar яsяrlяr tяlяb edиrdиlяr, heyиfsиlяnиrdиlяr<br />

kи, "Hяmrяylиk" dюvrц vя "Avqust иrsи" яdяbиyyatda<br />

юz яksиnи tapmayыb, polшa fиlologиyasы yenи dюvlяtчиlиyиn яsas dastanыnы<br />

yaratmayыb. Hяtta mцstяqиllиyиn qazanыlmasы kиmи tarиxи<br />

hadиsя yazarlarы gюzlяnиlяn dяrяcяdя vяcdя gяtиrmяdи, "keчиd<br />

dюvrцnцn" яdяbиyyatыnda yerиnи tapmadы. "Nяdяn яzяmяtlи hиmn<br />

sяslяnmиr, // tяшяkkцr vя яbяdи шюhrяt hиmnи // Yoxsa fяqиrlяrиn<br />

fяryadы eшиdиlmяyиb..." - Чeslav Mиloш soruшur. Yejи Pиlh dя cavab<br />

verиr: "Sponsor yoxdur!"<br />

Nяиnkи gяnc yazarlar, oxucular da onиllяrlя polшa яdяbиyyatыnы<br />

qиdalandыran Яbяdи Mюvzuya - "polyak ruhunun" ecaзыna<br />

olan maraьы иtиrmишlяr. Polшa яdяbи mяtbяxиnиn яsas "xюrяyи" dя<br />

(чыьыrtыyla rишxяndиn qarышыьы) ишtahы kцsdцrцb. Bu xюrяk 70-80-cи<br />

иllяrиn яdяbиyyatыnda dиqqяt чяkиrdи, o vaxtlarыn yazarlarы keшmиш<br />

hadиsяlяrdя polyak ruhunun sиrlяrиnи, tarиxи taleyиn шиfrиnи,<br />

mцasиrlиyиn kюklяrиnи, doьma yurdu axtarыrdыlar. Hamы bu ишdя<br />

124<br />

АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!