11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
11-1-son-son-kr-son:Alatoran -11-1-son-son-kr-son.qxd.qxd
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Àçàä Éàçàðëàð Îúàüû<br />
ÀËÀÒÎÐÀÍ<br />
¹ 12<br />
éàíâàð 2008<br />
ö÷ àéëûã ÿäÿáè-áÿäèè æóðíàë<br />
Éàðàäûúû ùåéÿò:<br />
Àãøèí<br />
Àçàä ÉÀØÀÐ<br />
Àçÿð ßÙÌßÄÎÂ<br />
Áàáè ÁÀÄÀËÎÔÔ<br />
Ãàí ÒÓÐÀËÛ<br />
Äèâàíÿ ÎÇÀÍ<br />
Åë÷èí ÑßËÚÓÃ<br />
Ýöíåë ÌÞÂËÓÄ<br />
Ýöíòàé ÚÀÂÀÍØÈÐ<br />
Ùÿìèä ÙÅÐÈÑ×È<br />
Íÿðìèí ÊÀÌÀË<br />
Íèúàò ÌßÌÌßÄÎÂ<br />
Îðõàí Åéï<br />
Ðàôèã ÒÀÜÛ<br />
Ñåéìóð ÁÀÉÚÀÍ<br />
Ñåâèíú ÏßÐÂÀÍß<br />
Ñàìèð ÁÓËÓÒ<br />
Ñèìà ßÍÍÀÜÛ<br />
Øÿðèô ÀÜÀÉÀÐ<br />
Èáðàùèì ÑÅË<br />
Ñàáóòàé<br />
Áàø ðåäàêòîð:<br />
Ðàñèì ÃÀÐÀÚÀ<br />
Äèçàéí âÿ êîìïöòåð òÿðòèáàòû:<br />
Ðàùèëÿ Ìÿììÿäîâà<br />
Öç ãàáûüûíäàêû ðÿñìèí ìöÿëëèôè:<br />
Áàáè<br />
"Àëàòîðàí" "Æóðíàë è÷ÿðèñèíäÿ<br />
Æóðíàë" ëàéèùÿñèíÿ<br />
äàâàì åòìÿêäÿäèð. 10-úó<br />
ñàéäàí áàøëàéàðàã Àâðîïàäà<br />
éàéûíëàíàí þíÿìëè ÿäÿáèééàò<br />
æóðíàëëàðû èëÿ îõóúóëàðû<br />
òàíûø åäèðèê. Ùÿìèí ëàéèùÿ<br />
÷ÿð÷èâÿñèíäÿ “Êóðñéwà”<br />
(Ïîëøà) âÿ “ ”<br />
(Éóíàíûñòàí) ñå÷ìÿëÿð áó<br />
ñàéûìûçäà ÷àï îëóíóð.<br />
Ëàéèùÿ À÷ûã<br />
Úÿìèééÿò<br />
Èíñòèòóòó Éàðäûì<br />
Ôîíäóíóí äÿñòÿéè<br />
èëÿ ùÿéàòà<br />
êå÷èðèëèð.<br />
ßëàãÿ:<br />
å-ìàèë: àçàäéàçàðëàð@éàùîî. úîì<br />
òåëåôîí: (050) 316 30 82<br />
ÓÐË: www.alatoran.org<br />
ÀËÀÒÎÐÀÍ ÆÓÐÍÀËÛ ÐÅÄÀÊÑÈÉÀÑÛ<br />
ÌÌÚ<br />
1300815541<br />
AZN 1438090000<br />
USD 1438190100<br />
ÊÀÏÈÒÀË ÁÀÍÊÛÍ ÐÀÁÈÒß ÔÈËÈÀËÛ<br />
Ì/Í 0137010001944 ÊÎÄ 200189<br />
Ñ.W.I.F.T AIIBAZ 2X<br />
×àïà èìçàëàíìûøäûð: <strong>11</strong>.02.08; Êàüûç ôîðìàòû: 60õ84 1/8<br />
Ù/í ùÿúìè: 20 ÷.â.; Òèðàæ: 1000<br />
“Ãàíóí Íÿøðëÿð Åâèíèí ìÿòáÿÿñèíäÿ ùàçûð<br />
äèàïîçèòèâëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäèëìÿêëÿ<br />
îôñåò öñóëó èëÿ ÷àï îëóíìóøäóð.<br />
ÄÈÃÃßÒ!<br />
1. Æóðíàëäà ÷àï îëóíàí ÿñÿðëÿðëÿ<br />
áàüëû èðàäëàð ìöÿëëèôëÿðèí þçëÿðèíÿ<br />
áèëäèðèëìÿëèäèð!<br />
2. ÀÉÁ öçâëÿðèíèí ìöðàúèÿò åòìÿìÿñè<br />
õàùèø îëóíóð.
È × È Í Ä ß Ê È Ë ß Ð<br />
Íÿðìèí Êàìàë – êîíñåïòóàë øåèðëÿð<br />
3<br />
Ùÿìèä Ùåðèñ÷è– Èëàí ïèðèíäÿ (ðîìàíäàí ïàð÷à)<br />
8<br />
Íèýàð Õèéàâè– éåíè øåèðëÿð<br />
15<br />
Àëîâ– øåèðëÿð<br />
18<br />
Ñÿôÿð Àëûøàðëû – Ýþç-ýþçÿ (ö÷ ùèññÿëè ïéåñ-ïîâåñò)<br />
20<br />
Äèâàíÿ Îçàí – éåíè øåèðëÿð<br />
42<br />
Íàñèð Ìÿíçóðè – Îéóíóì-îéóíóì (ðîìàíäàí ïàð÷à)<br />
45<br />
Øÿðèô Àüàéàð – Ìÿíèì 16 ñààòûì (ùåêàéÿ)<br />
53<br />
Èáðàùèì Ñåë– Òàíê (“Øÿðã íàüûëëàðû ñèëñèëÿñèíäÿí)<br />
57<br />
Ìàùíû Çÿíýàíëû – øåèðëÿð<br />
58<br />
Ìÿãñÿä Íóð– Òåëåôîí îéóíó âÿ ñîí (ùåêàéÿ)<br />
60<br />
Çàùèð ßçÿìÿò– øåèðëÿð<br />
65<br />
Ñàìèð Áóëóò – Êÿëëÿ (ùåêàéÿ)<br />
67<br />
ßëèô Ñó Àëêàí – øåèðëÿð<br />
69<br />
Ùàìèä ßùìÿäè– Àýàéè Çàäû àõòàðàã (ùåêàéÿ)<br />
71<br />
Ýöíåë Ìþâëóä– Ôîòîñåññèéà (Åëíóð ö÷öí “13îêòéàáð” ñèëñèëÿñè)<br />
72<br />
Ðàôèã Òàüû– Ôÿðãàíÿ (ùåêàéÿ)<br />
74<br />
Ðàñèì Ãàðàúà– øåèðëÿð<br />
81<br />
Ñåâèíú Ïÿðâàíÿ – øåèðëÿð<br />
82<br />
Áàáè– øèçîøåèðëÿð<br />
84<br />
ßçèç Ñåëàìè– øåèðëÿð<br />
86<br />
Áÿõòèéàð Ùèäàéÿò– Õèéàð âàõòû (ùåêàéÿ)<br />
88<br />
Àçàä Éàøàð – êîíñåïòóàë øåèðëÿð<br />
89<br />
Àüàëàð Ìÿììÿäîâ– Äèëèìèç ùàããûíäà áèð íå÷ÿ ñþç<br />
90<br />
Ôÿðùàä Àìóð – øåèðëÿð<br />
92<br />
Ýöíòàé Ýÿíúàëï – Èlê ìÿùÿááÿò (ùåêàéÿ)<br />
93<br />
Àëàòîðàí ñîðüó<br />
96<br />
Àëèéÿ– øåèðëÿð<br />
100<br />
Úÿôÿð ßìèí– “ßäÿáè òàíðûëàð!!” (ÿäÿáè òÿíãèä)<br />
101<br />
Åëâàð Ãöëâÿíä – øåèð<br />
102<br />
ßëèðçà Àüàçàäÿ– øåèð<br />
103<br />
Ùÿñÿí Ðÿíúáÿðè – Ýåúÿ ãàðà úöúÿ ãàðà (ùåêàéÿ)<br />
104<br />
Ëåéëà Êèììé – øåèðëÿð<br />
105<br />
Ìÿùÿììÿä Ñÿôÿðè – øåèðëÿð<br />
106<br />
Ìÿëèùÿ ßçèçïóð – øåèðëÿð<br />
107<br />
Àãèë Ùàúûéåâ – øåèðëÿð<br />
<strong>11</strong>0<br />
À. Óüóð Îëúàð– øåèðëÿð<br />
<strong>11</strong>1<br />
Ãàðäàøõàí Ùàãã Àðàð– øåèðëÿð<br />
<strong>11</strong>3<br />
Ðàáèãÿ– øåèðëÿð<br />
<strong>11</strong>4<br />
Õîñðîâ Áàðûøàí– øåèðëÿð<br />
<strong>11</strong>5<br />
Ðçà Áÿðÿùàíè– øåèð<br />
<strong>11</strong>6<br />
Ðöãÿééÿ Ñÿôÿðè– Òÿáðèçäÿí (øåèðëÿð)<br />
<strong>11</strong>7<br />
Õÿãàíè ßëèéåâ– øåèðëÿð<br />
<strong>11</strong>8<br />
Ïÿíàù Íèðâàíà– øåèðëÿð<br />
<strong>11</strong>9<br />
Çåéãÿì ßçèçîâ – “...ïîñòìîäåðíèçì<br />
÷îõ ñàüëàì äèñêóðñäóð” (ìöñàùèáÿ)<br />
120<br />
Æóðíàë è÷ÿðèñèíäÿ æóðíàë<br />
“Курсйwа” – Ïîëøà<br />
Marek Zaleskи – Ìöàñèð Ïîëøà ÿäÿáèééàòû<br />
124<br />
Èðèíà Àäåëýåéì – ßäÿáèéàòûí äöíÿíè, áó ýöíö, ñàáàùû<br />
127<br />
Martиn Svetlиskи – øåèðëÿð<br />
129<br />
Йулиуш Словаски, Ивашкевич – øåèðëÿð<br />
130<br />
Éàíóø Ðóäíèòñêè<br />
131<br />
Ìàúèåæ Ùàæíðè÷– ìöñàùèáÿ<br />
136<br />
Àííà Ñâèðøèíñêàéà – øåèðëÿð<br />
137<br />
Vиslаvа ШЫMBОRSKАYА – øåèðëÿð<br />
139<br />
Tаdеuш RUJЕVЫЧ (Tаdеusz Rоzеwиcz)– øåèðëÿð<br />
141<br />
Чеслав Mилош– Òîìàñ Ìàéí Ðèä ùàããûíäà<br />
142<br />
“ “ – Éóíàíûñòàí<br />
Fиlodemos, Rufиnus – øåèðëÿð<br />
148<br />
N.Kаzаnzаkиs vя оnun yаrаdыcыlыьы<br />
149<br />
Yannиs RИTSOS– øåèðëÿð<br />
156<br />
Kоnstаntinоs KаVаFИS– øåèðëÿð<br />
157<br />
2<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
éåíè øåèrlÿr<br />
НЯРМИН КАМАЛ<br />
Kartof qыzartmasы haqqыnda шeиr<br />
bиr gecя qяfиldяn<br />
hяr hansы sяbяbdяn<br />
evиndяn kцчяyя qovulmuш<br />
ya da hяmишя kцчяlяrиn sяfиl sakиnи olmuш иnsanы<br />
veyиl-veyиl gяzdиyи qяsяbя hяyяtlяrиndя<br />
яn чox<br />
nя dяrd, nя kяdяr, nя qяm,<br />
nя uьursuz keчmиш, nя цmиdsиz gяlяcяk,<br />
nя hяyatыn яdalяtsиz mяnzяrяsи,<br />
nя zeytun aьaclarыnыn soyuq-soyuq yellяnmяsи,<br />
nя yorьunluq, nя шaxta, nя buzlayan ayaq barmaqlarы,<br />
nя dя bu kиmи шeylяr deyиl,<br />
qapыlardan kцчяyя yayыlan kartof qыzartmasыnыn qoxusu<br />
иncиdяr яn чox…<br />
o xoшbяxt evlяrdя xoшbяxt analar xoшbяxt qыzlarыna<br />
kartof qыzartmaьы юyrяdяrlяr<br />
necя doьramalы<br />
necя чevиrmяlи<br />
yarыsы чиy qalыb, yarыsы yanmamalы...<br />
xяbяrsиz olarlar qapыlarыndan keчяn sяfиllяrиn<br />
kartof qыzartmasыnыn qoxusuna tиtrяyяn burun pяrlяrиndяn<br />
bяlkя dя olar xяbяrlяrи<br />
иndи<br />
qalыnlыьы 1-1,5 sm,<br />
uzunluьu ovuc ичи boyda kartof dиlиmlяrи<br />
mяnиm kartof dиlиmlяrиm<br />
tavada qыzarmaqda иkяn<br />
dцшцnцrяm<br />
gecяyarы oyanыb kartof qыzartmaqda bиr шaиranяlиk var<br />
bяlkя pяncяrяnиn altыnda bиrи var<br />
bяlkя yoxdu<br />
bяlkя sцrtkяcdяn keчиrиb qыzardыm kartofu<br />
bяlkя sцrtkяc yoxdu<br />
bяlkя bиr шяhяr kartof soyub qыzardaq<br />
bяlkя bиr шяhяr kartof soyub qыzardaq<br />
иntяhasы<br />
bяlkя шяhяr yoxdu<br />
bяlkя soymaq yoxdu<br />
bяlkя qыzartmaq yoxdu<br />
nя uzadыm,<br />
иstяyиrяm bиlяsяn kи,<br />
kartof qыzartmasы tяk kartof qыzartmasы deyиl kи<br />
daha mяsud yaшamaьыn qoxusudu<br />
o baшqa sюhbяtиn mюvzusu kи<br />
bяlkя yaшamaq yoxdu<br />
qoxu yoxdu<br />
kartof da yoxdu<br />
Tank<br />
Bu gцn<br />
gцnorta saat bиr radяlяrиndя<br />
necя oldusa<br />
ordumuzun tanklarыndan bиrи dцшmяn cяbhяsиnя keчdи...<br />
bиz onda sяngяrdя иdиk<br />
tankыn dюnmяsиnи gюzlяyиrdиk иldыrыmlы yollarla...<br />
necя oldusa...<br />
иndи axшamdыr... gecя mavиsи чюkцb hяr yerя...<br />
tankыn bиr dя gerи dюnmяyяcяyиnи anladыb oturmuшuq<br />
юzцmцzя<br />
bиr batalyon adam... dцшцnцrцk qыrpa-qыrpa gюzlяrиmиzи:<br />
o tank ordumuzun яn sevиmlи tankы иdи<br />
dюyцшlяrdяn иgиd vя kишиyanя чыxdыьыmыz<br />
tыrtыllarыyla kяdяrи yerя hяkk etdиyиmиz<br />
kюlgяsиndя dиncяldиyиmиz<br />
altыnda gиzlяndиyиmиz<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 3
ичиndя sevишdиyиmиz<br />
цstцndя qяlяbяlяr gяtиrdиyиmиz<br />
atamыz, babamыz, balamыz<br />
цmиdlяrиmиzи baьladыьыmыz<br />
hяr sяhяr dяmиrlяrиndяn юpцb<br />
hяr axшam topunu oxшadыьыmыz<br />
bиzи ишыqlы sabahlara aparacaq<br />
qocaman bиr tank...<br />
иndи boyun яymяlиyиk dцшmяnя<br />
nя qяm! bиz юz mяьlubиyyяtиmиzdя<br />
onlarыn qalиbиyyяtиndяn daha gюzяlиk!<br />
<strong>son</strong>ra daьыlmalыyыq evlяrиmиzя...<br />
evlяr mяьlubиyyяt, kцчяlяr qяlяbя цчцndцr<br />
bяs sяncя baшqa nя cцrdцr<br />
daьыlышыrыq<br />
mяьlub яsgяrlяrя yaraшan sakиt vя cыьalы addыmlarla...<br />
bиr.. иkи... цч...<br />
kиm nя deyиrsя desиn...<br />
иstedadlы tank иdи<br />
hяm dя aьыllы<br />
yaramazlыqlarыnы boш verиrdиk<br />
чцnkи o hяddяn artыq doьma tank иdи<br />
saчlarы uzun, qoxusu nadиdя vя seksи...<br />
Neft vя hиcab<br />
Hяrdяn mяnя elя gяlиr kи sяn neft quyususan<br />
mяn sяnи qazыyыram<br />
mцnasиbяtиmиz lцlяdиr<br />
yяnи quyunun qazыlmыш hиssяsи<br />
hяrdяn mяnя elя gяlиr kи<br />
sяn neft quyusu deyиlsяn<br />
mяn sяnи qazыmыram<br />
mцnasиbяtиmиz lцlя deyиl<br />
yяnи quyunun qazыlmыш hиssяsи<br />
hяrdяn mяnя elя gяlиr kи<br />
mяn юzцm neft quyusuyam<br />
sяn mяnи qazыyыrsan<br />
mцnasиbяtиmиz lцlяdиr<br />
yяnи quyunun qazыlmыш hиssяsи<br />
hяrdяn mяnя elя gяlиr kи<br />
mяn neft quyusu deyиlяm<br />
sяn mяnи qazыmыrsan<br />
mцnasиbяtиmиz lцlя deyиl<br />
yяnи quyunun qazыlmыш hиssяsи<br />
hяrdяn mяnя elя gяlиr kи<br />
bиz иkиmиz dя neft quyusuyuq<br />
bиr-bиrиmиzи qazыyыrыq<br />
mцnasиbяtиmиz lцlяdиr<br />
yяnи quyunun qazыlmыш hиssяsи<br />
hяrdяn mяnя gяlиr kи<br />
bиzиm heч bиrиmиz neft quyusu deyиlиk<br />
bиr-bиrиmиzи qazыmыrыq<br />
mцnasиbяtиmиz lцlя deyиl<br />
yяnи quyunun qazыlmыш hиssяsи<br />
bиz bиr-bиrиmиzи<br />
nяzarяt edиlmяyяn sцrяtlя qazыyanda<br />
aramыzda torlar yapышqan gиllи sцxurla tыxanыr<br />
onda sevmяyи dayandыrыr<br />
alчaq sцrяtlи maye dюvranыyla torlarы tяmиzlяyиrиk<br />
LD-dя lцlяnиn tяmиzlяnmяsи цчцn<br />
maye dюvranы yaradыr<br />
100 barel yцksяk юzlцlц tяmиzlяyиcи mяhlul vurur<br />
lцlяnиn genиш hяcmdя daьыlmasыnыn qarшыsыnы almaq цчцn<br />
nasosla vurma zamanы<br />
borunu lцlяdиbиndяn yuxarы яn azы yarыm шam hяrlяdиrиk<br />
<strong>son</strong>ra yenя sevmяyя davam edиrиk<br />
onda иkи yanaшы quyuda<br />
иkи yanaшы lцlяnиn qovuшmasы baш verиr<br />
яtrafa sement, vиnt, яhяng<br />
hиcab, шalvar, portmanat sяpяlяnиr<br />
bиr dя sяs vя bиlиl<br />
drиll drиll drиllll<br />
4<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Йазычы Агшинля Нярмин Камалын сющбяти:<br />
- Nяrmиn xanыm, bugцnkц gяnc yazarlarыn fяrqlи<br />
cяhяtlяrиndяn bиrи odur kи, uшaqlыьы иmperиya dюvrцnя, gяnclиyи<br />
mиllи mцstяqиllиk dюvrцnя dцшцb vя allah bиlиr qocalыьы<br />
hansы dюvrя dцшяcяk. Sяncя, taleyиn bu hяftяbecяrlиyи<br />
onlarыn yaradыcыlыqlarыnda da юzцnц gюstяrиrmи<br />
- Eynи taleyи ruslar, gцrcцlяr, ermяnиlяr vя s. mиllяtlяrdяn<br />
olan yцzlяrlя yaradыcы gяnc dя yaшayыr. Bиzиm<br />
hamыmыzыn цzяrиndя dюvrцn zorakыlыьы var. Uшaqlыьыmыzda<br />
яn чox eшиtdиyиmиz beш sюzdяn иkиsи "oyuncaq" vя<br />
"naьыl"dыrsa, qalan цчц "чюrяk nюvbяsи", "mцharиbя",<br />
"keчиd dюvrц"dцr. Unиkal dюvr yaшamышыq, belя шeylяrи postmodern<br />
estetиka qяdяr heч nя иfadя etmяyя qadиr deyиl.<br />
Ancaq ruslar bunu юz yaradыcыlыqlarыnda bиzdяn yaxшы<br />
tяqdиm edя bиlиblяr. Bиzиm gяnc yazarlar mиllи mцstяqиl<br />
dюvlяtи daha чox tanыyыrlar, nяиnkи ondan яvvяlkи Sovet<br />
quruluшunu. Hяmиn dюvrц sevяrяk иncяlяmяyя deyиl,<br />
ancaq "kolxoz" obrazыyla цmumиlяшdиrиb яlя salmaьa, qaralamaьa<br />
meyllиdиrlяr. Bu dюvrц yazmaqla mиlyonlarla<br />
oxucu qazanmыш, mюvzularы, kolorиtи иlя bиzя doьma olan<br />
Pelevиnиn, Yerofeyevиn чиn, hяtta koreya dиlиnя чevrиlmяsи<br />
kиmи faktlar gюz qabaьыndadыr. Reallыqla baьlыlыьы olmayan<br />
иrfanи mюvzulardan, dцnyada чoxdan hяll olunmuш mцcяrrяd<br />
qadыn - kиши mцnasиbяtlяrиndяnsя, belя иctиmaи real<br />
mюvzularы yaradыcыlыьыmыza yansыtsaq, Яdяbиyyat Иlahяsиnя<br />
dя xoш gedяr.<br />
- Sяncя, bиzиm nяsl юzцnцn bюyцk yazычыlarыnы yetишdиrя<br />
bиlяcяkmи<br />
- "<strong>Alatoran</strong>" яtrafыnda toplanmыш bиr чox yazarlar artыq<br />
Azяrbaycan цчцn bюyцk yazычыdыrlar. Bюyцk yazычы termиnи<br />
bиz vя baшqalarы цчцn fяrqlи mяnalar daшыdыьыndan яvvяlcя<br />
bu termиnи dяqиqlяшdиrяk. Azяrbaycanda bu gцn<br />
яksяrиyyяtиn fи<strong>kr</strong>иncя, bюyцk yazычы - kabиnet yazычыsыdыr,<br />
baшqa sюzlя, o, hяr gцn sadя иnsanlarla sadя kafelяrdя borш<br />
ичяn deyиl, onun яlчatmaz obrazы yaradыlыb, o, яsяrlяrиndяn<br />
чox PR-ы vя sиmulyatиv obrazыyla oxucularыn gюzlяrиnи<br />
qamaшdыrыr. "<strong>Alatoran</strong>" яtrafыnda toplanmыш yazarlarыn иsя<br />
gцndяlиk hяyatы sadя иnsanlarыn arasыnda keчиr, bu<br />
yazarlarыn ayaqqabыlarыnы tяzяlиkdяn kюhnяlяnя qяdяr<br />
oxucular hяr gцn gюrцr. Populyar иnsan psиxologиyasыna<br />
gюrя, bюyцk yazычы hardasa uzaqlarda olmalыdыr, mяnиmlя<br />
bиr qabdan yemяk yeyяn kяs ola bиlmяz. Halbukи, яsl<br />
bюyцk yazычыlar burada - zиrzяmиdяdиr. …XX яsrdя иkи tиp<br />
- kцtlяvи vя elиtar romanlar olub. Sadя tarиxчяlяr, mяишяt<br />
tяfяrrцatlarы, sиmasыz surяtlяrlя bяzяnmиш, dцnyanыn<br />
daxиlиnя nцfuz etmяdяn yalnыz zahиrи, hadиsяlи tяrяfиndяn<br />
bяhs edяnlяr kцtlяvи roman vя daxиlи, hermetиk dцnyanыn<br />
aчыlmasыna yюnяlяn, "яdяbиyyatшяkиllи abstrakt dцnya modelи"<br />
чяkяnlяr "elиtar" romanlardыr. Hяlя vaxtиlя Merdokun<br />
sиmasыnda яdяbиyyatшцnaslыq bu qяnaяtя gяlиb kи, bu иkи<br />
varиantыn sиntezи zяrurиdиr. Merdokun pafosu postmodern<br />
tяcrцbяnиn vacиb problemlяrиndяn olan иkи qцtb tяbяqя<br />
arasыnda sяrhяdlяrиn sиlиnmяsиnя, yaxud - "ortaq<br />
mяdяnиyyяt"я (mиdculture) чaьыrыr. "<strong>Alatoran</strong>" яtrafыnda<br />
toplanmыш yazычыlarыn uьuru onlarыn bu yolda - sиntez<br />
romanlar yolunda olmalarы, dцzяnи xaosun, dцz xяttи<br />
rиzomatиk labиrиntиn, monoton dиskursu plцralиzmиn, aьqaranы<br />
rяngarяnglиyиn, kцtlяvи-elиtarы - sиntezиn ayaьыna<br />
vermяlяrиdыr. Яvvяllяr Azяrbaycan яdяbиyyatыnda belя<br />
tяcrцbя olmayыb. Bиzиm nяsl иlk dяfя Azяrbaycan sюz<br />
sяnяtиnя xaos иmkanы bяxш edиb. Mяtnи dцzцm, struktur,<br />
sяlиqяlи xяttatlыq kиmи gюrяnlяrиn яksиnя, bиzиm nяslиn<br />
mяtnlяrи dцnyanыn xaotиk mяnzяrяsиnи иfadя etmяyя<br />
yюnяlиb. Azяrbaycanda иnsanlar xaos sюzцndяn qorxurlar.<br />
Bu yerdя mяn susum, qoy postsovet pиanoчusu, bяstяkar<br />
S.Kurexиn danышsыn. O, "Яgяr sиz romantиksиzsя, faшиstsиz"<br />
mцsahиbяsиndя ("Elementlяr" jurnalы, N8) deyиr: "Xaos -<br />
qanunauyьun hadиsяdиr, o, mцяyyяn mяqamlarda<br />
zяrurиdиr. Bu baxыmdan, Postmodernиzm xaos hazыrlamaqdыr.<br />
Postmodern xaos - mцxtяlиf sahяlяrя aиd olan<br />
шeylяrиn vahиd mяdяnи mяkanыdыr." Bиzdяn яvvяlkи nяsllяrиn<br />
dиlи nиzamlы dиldиr, nиzamlы dиl иsя dualиstdиr, xaosun<br />
иsя цstцnlцyц onda dualиzmlяrиn olmamasыdыr. Иnternetdяn<br />
иstиfadя edяn hяr kяs onun xaosmos olduьunu vя buna<br />
gюrя seчиmи юzцmцzdяn asыlы olan иmkanlar selи tяqdиm<br />
etdиyиnи bиlиr. Postmodernиzm dцnyanы иzah edяrkяn tam<br />
иdeyasыndan, иerarxиk strukturdan, mяrkяzиlиkdяn vя<br />
dцnyanыn harmonиk dцzцmцndяn иmtиna edиr: "bиz xцsusи<br />
юlчцlяrsиz, baшlanьыc koordиnatlarsыz dцnyada, daьыnыq<br />
hadиsяlяrиn arasыnda yaшayыrыq" (M.Fuko). J.Dюlюz vя<br />
F.Qatarи иsя yazыrlar: "Bиz hиssяlяrя bюlцnmцш obyektlяr,<br />
kяrpиclяr vя onlarыn daьыntыlarы яsrиndя yaшayыrыq... Bиz<br />
daha яzяlи tamlыьa, yaxud bиzи gяlяcяkdя gюzlяyяn yekun<br />
totallыьa иnanmыrыq". Buradan иrяlи gяlяrяk, postmodern<br />
яdяbиyyatda - X.L.Borxesиn "Daьыntыlar чevrяsиndя"<br />
яsяrиndяn tutmuш J.Derrиdanыn "Avtoportret vя dиgяr<br />
xarabalar" яsяrиnя qяdяr - "xaraba" metaforasы genиш<br />
yayыlыb. Bu mяnada bиz xarabalыq yazычыlarыyыq. Bиzиm mяslиn<br />
yazarlarыnыn heч bиrиsи яnяnяvи Azяrbaycan яdяbиyyatыnыn<br />
epиqonu deyиl. Bюyцk yazычы иfadяsиnи dцnya xяrиtяsи<br />
цzяrиndя dayanaraq bиzиm nяsldяn olan yazычы vя шaиrlяr<br />
цчцn ишlяtmяkdяn юtrц иsя, tяrcцmячиlяr иш gюrmяlиdиrlяr.<br />
- Sovet Azяrbaycanы dюvrцndяn mиras qalmыш<br />
яdяbиyyatla necя rяftar etmяlиyиk, xцsusяn 60-cыlarиn yaratdиьи<br />
romantиk яdяbиyyatla<br />
- Yuxarыda harda qalmышdыq Orda qalmышdыq kи, bиz<br />
xaraba yazычыlarыyыq. Bцtцn юzцmцzdяn яvvяlkи<br />
mяdяnиyyяtиn, mяtnlяrиn xarabalыqlarы цzяrиndя gяzиrиk.<br />
Bu xarabalыqlarda 60-cыlarыn romantиk яdяbиyyatы da var.<br />
Onlarыn иdeallarы, romantk ah-nalяlяrи иnsana yaшamaqda<br />
kюmяk etmяk яvяzиnя mane olublar. Bu gцn иnsanlarыn<br />
bяdии kиtablardan иyrяnmяlяrиndя o яdяbиyyatыn bюyцk<br />
xиdmяtи olub. Иndи onlar olduqlarы kиmи heч kяsя lazыm<br />
olmadыьыndan adыna xaraba deyиrиk. O яsяrlяr qandallы vя<br />
zorla hиcablanmыш яsяrlяrdиr. Bиz onlarыn sцnи strukturunu,<br />
qandalыnы, hиcabыnы aчыb hяmиn mяtnlяrи azadlыьa чыxarmalы,<br />
onlarы yenиdяn - aчыq mяtn estetиkasы иlя yazmalыyыq.<br />
Xarabalыqdakы daшlarы yenиdяn emal etmяk, yenи forma<br />
vermяk gяrяkdиr.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 5
- Bиzиm яdяbи mцhиtиmиz чox da canlы deyиl, яdяbи tяnqиd<br />
yox dяrяcяsиndяdиr, mяncя, buna sяbяb rяsmи Yazычыlar<br />
Bиrlиyиnиn destruktиv mюvqeyиdиr.<br />
- Elяdиr, amma rяsmи Yazычыlar Bиrlиyи haqqыnda danышmaq<br />
иstяmиrяm. Чцnkи bиz яdяbиyyatdan danышыmaьa oturmuшuq,<br />
bиr qrup bиznesmendяn yox.<br />
- SяncяAzяrbaycan dюvlяtи yenи яdяbиyyatыn yaranmasыnda<br />
nя цчцn maraqlы deyиl<br />
- Чцnkи yenи яdяbиyyatdan fяrqlи olaraq, яskи яdяbи<br />
stan dartlarda шяxsи hяyat mюvzularы чoxdur, nяиnkи иctиmaи<br />
vя sиyasи mюvzular. Mяdhиyyячиlиk janrы da yenи яdяbиyyatda<br />
yoxdur. Иш o yerя чatdыrыlыb kи, bu юlkяdя яdяbиyyat<br />
sevgи-mяhяbbяt sentиmentalиzmиnиn sиnonиmи kиmи baшa<br />
dцшцlцr. Шцurlarы 60-cыlar effektи - Baladadaшыn иlk mяhяbbяtи,<br />
yalan dцnya, Moшunun шeиrlяrи kиmи mюvzularla<br />
uyudurlar. Bunlar bиr mцhafиzяkar avtorиtar mяdяnи<br />
sиyasяtиn tяrkиb hиssяsиdиr. Nяtиcяdя Azяrbaycanda dяqиq<br />
vя praktиk elm sahяlяrиnиn adamlarыndan tez-tez bяdии<br />
яdяbиyyatы sevmяdиklяrиnи eшиdиrиk. Gюzцmцzцn qarшыsыnda<br />
яdяbиyyat kиmи cиddи sahяnи иctиmaи rяydя gюzdяn salыb<br />
laьlaьыya, boш vaxtda oxunulasы яylяncяyя чevиrиrlяr…<br />
- Bax, sяnиn юz яsяrlяrиnи dиqqяtlя oxuyanda gюrmяk olur<br />
kи, sяn яdяbиyyatda mцasиr texnologиyalarыn яks olunmasыnы<br />
иstяyиrsяn. Bu barяdя mцsahиbяlяrиnиn bиrиndя dя demишdиn.<br />
Ancaq bu yaxыnlarda Avropada yaшayan bиr dostum mяnи<br />
иnandыrmaьa чalышыrdы kи, bu gцn hяmиn mцasиr texnoloqlarыn<br />
vяtяnиndя sentиmental Dostoyevskи daha чox oxunur. Sяncя,<br />
bu nя demяkdиr Aь yalan, yoxsa иnsanlar elя 19-cu яsrdя<br />
olduьu kиmи sevиr vя nиfrяt edиrlяr<br />
- Mцasиr texnologиyalar nя qяdяr иnkишaf etsя dя,<br />
klassиka hяmишя oxunacaq, o elя buna gюrя klassиkadыr.<br />
Иkиncиsи, "daha чox oxunmaq" яdяbиyyatыn иnkишaf<br />
gюstяrиcиsи deyиl, Dostoyevskиnи oxuyanlar яdяbиyyat<br />
tarиxиnи oxumuш olurlar, яdяbиyyatыn иnkишafыnыn bu gцnцnц<br />
yaratmaq иsя avanqard cяbhяnиn, nяzяrиyyячиlяrиn<br />
юhdяlиyиdиr kи, mцasиr texnologиyalar onlarыn yaratdыьы<br />
avanqard яdяbиyyatda яks olunmalыdыr. Avanqard -<br />
яdяbиyyatыn vя sяnяtиn dяrиsиnиn иlk xarиcи qatыdыr, tяsиrlяr,<br />
yenиlиklяr, eksperиmentlяr hamыsы яn bиrиncи ona nцfuz edиr.<br />
Bиz dя bu cяbhяdяyиk, ona gюrя texnиkи, texnoloжи yenиlиklяr,<br />
elmи tяrяqqиnиn naиlиyyяtlяrиnи яdяbиyyata gяtиrиb<br />
яdяbиyyatыn яrazиsиnи чяmяnlиk, иnsan mцnasиbяtlяrи<br />
mюvzularыndan daha чox genишlяndиrmяk bиzиm mюvzumuz,<br />
юhdяlиyиmиzdиr. Yuxarыda danышdыq kи, иctиamи rяydя<br />
яdяbиyyat ucuz vя bayaьы sevgи-mяhяbbяt romantиkasыnыn<br />
sиnonиmиnя чevrиlиb. Bunu aradan qaldыrmaq цчцn<br />
mяsяlяn, шeиrя elmи tutum vermяk, dokumental-шeиr vя<br />
шeиr-dиssertasиya kиmи nюvlяrdя yazmaq olar. Bяdии<br />
яdяbиyyatыn mцxtяlиf elmlяrlя qovшaьы mяnи cяlb edиr.<br />
Jurnalыmыzыn bu sayыna tяqdиm etdиyиm neft-qaz шeиrlяrи<br />
buna mиsaldыr. Hяr yazычы bиr яdяbиyyat nяzяrиyyячиsи<br />
olmalы, yazdыьыnыn konsepsиyasыna malиk olmalыdыr. Яsl<br />
yazычы яdяbиyyatыnы "mцmkцn olduqca чox adam oxusun<br />
deyя" yox, yenи sюz demяk, yaxud mцxtяlиf mяsяlяlяr<br />
haqda юz иdeya konsepsиyasыnы yaymaq, яdяbиyyatы vя<br />
onun nяzяrиyyяsиnи dиrяndиyи nюqtяdяn иrяlи иnkишaf etdиrmяk<br />
цчцn yazыr. Dostoyevskиnиn mяhdud sayda яsяrlяrи<br />
var, bиr иlя hamыsыnы oxuyub bиtиrmяk olar, bяs <strong>son</strong>ra nя<br />
edяcяk oxucu Bиr gцn mцasиr yazычыlarla, яdяbиyyatыn<br />
bugцnkц иnkишafыyla maraqlanacaq. Bugцnkц yazычыnыn<br />
Dostoyevskиdяn bиr цstцnlцyц var kи, oxucuyla eynи dюvrdя<br />
yaшayыr, onlarы eynи problemlяr dцшцndцrцr, hяyat tяrzlяrи,<br />
televиzиyalarы, mяtbuatlarы, dяblяrи eynиdиr, hяr иkиsи иnternetя<br />
daxиl olur, ona gюrя dя bugцnkц oxucu юz чaьdaшы<br />
olan yazычыdan daha чox шey umub, onun яsяrlяrиndя юz<br />
Makdonaldиzasиyalы, NASAlы, neftlи dцnyasыnы axtarыr.<br />
Иnsanыn hяyata vя юz ekzиstensиyasыna baxышы, sяnяt<br />
meyarlarы sцrяtlя dяyишиr. Dostoyevskиdяn <strong>son</strong>ra яdяbиyyat<br />
fяrdи yalnыzlыьыn vя kommunиkasиyasыzlыьыn fonunda hяr<br />
шeyя etиraza чevrиlиb, XX яsrиn ortalarыndan etиbarяn, bu<br />
proses tamam yenи mяcrada иnkишaf edиb. Яdяbиyyata yenи<br />
nяsиl gяlиb. Иtalиyada И.Kalvиno, U.Eko vя s. neoavanqardиstlяr,<br />
Fransada Alen Rob-Qrиye, Natalи Sarrot, Klod<br />
Sиmon, Jerom Lиndon vя b., ABШ-da Leslи Fиdler, Con<br />
Bart vя s. Yaxшы olardы kи, bиzиm sяnяt meyarlarыmыz<br />
dяyишsиn. Bиzиm Avropa haqda tяsяvvцrlяrиmиz "Avropada<br />
yaшayan bиr dostum deyиr kи, onlar Dostoyevskиnи daha чox<br />
oxuyurlar" шяklиndяn o tяrяfя getmяlиdиr. Bиz Avropa<br />
haqqыnda mцcяrrяd "Шam шяhяrиndя yaшayan bиr nяfяrиn"<br />
rяvayяtиnя яsaslanыb fиkиr yцrцtmяkdяnsя юzцmцz Avropa<br />
kиtab bazarыna hяsr olunmuш kon<strong>kr</strong>et satыш top-tenlяrиnи<br />
иzlяyя bиlяrиk. Bu, bиr. Иkиncиsи, bиz postkolonиal dюvrdя<br />
yaшayыrыq, buna gюrя dя юzцmцzц daha Avropa tяrяfиndяn<br />
unudulmuш yox, arzuedиlяn, tяlяbolunan hиss etmяlиyиk.<br />
Bиr gцn Brиtanиya, Fransa, Иspanиya kиmи mцstяmlяkячиlяr<br />
dцnяnяcяn onlarыn kolonиyasы olmuш цчцncц dцnya<br />
юlkяlяrиndяn Eduard Sяиd kиmи yenи иntellektuallar<br />
чыxdыьыnы gюrdцlяr, onlarыn artыq nя avropalы, nя dя<br />
amerиkalы olmadыqlarыndan dиksиndиlяr. Bundan <strong>son</strong>ra<br />
цчцncц dцnya юlkяlяrиnиn иntellektuallarыna, onlarыn<br />
mяdяnиyyяtиnя projektor salыndы. Bu, hяm dя bиzиm цчцn<br />
yaranan шяraиtdиr, axы bиz dя bиr nюv keчmиш kolonиyayыq...<br />
- 15-16 иllиk mцstяqиllиk kиfayяt etdи kи, Sovet vaxtы<br />
arzusunda olduьumuz mиllиlиyиn nя demяk olduьunu baшa<br />
dцшяk. Sяn demя, mиllиlяшmя kиtabxanalarы restoranlara,<br />
oxucularы fanat-pяrяstишkarlara чevиrmяk иmиш. Mиllиlиk vя<br />
beynяlmиlяllиk haqda dцшцncяlяrиnи bиlmяk maraqlы olardы.<br />
Sяncя, bu qяdяr чalыb-oxumaьыn axыrы nяylя qurtaracaq<br />
- Bиzиm cяmиyyяt artыq юz-юzцnя allergиya vermяyя<br />
baшlayыb. Mиllиlиk duyьusu metastaz шиши kиmи yayыlыb, tяkcя<br />
beynяlmиlяllиyи yox, reallыq hиssиnи dя яvяzlяyиb. Tamaшa<br />
cяmиyyяtиndя yaшayыrыq. Yяhudиlяrиn, ermяnиlяrиn, almanlarыn,<br />
ruslarыn Bakыnы tяrk etmяsиlя, pantцrkиst urapatrиotlar<br />
yayыldы, юlkя юz чoxkцltцrlц, polиetnиk sиmasыnы иtиrdи,<br />
6<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
monomиllяtlи kяndя чevrиldи. Zяncи dostlarыma "Bakыda<br />
иrqчиlиk hиss edиrsяnmи" deyиrяm, baшlarыnы bulayыb "hяddяn<br />
artыq чox" deyиrlяr. Mиllиlиyи fundamental dиndarlыq dozasыnda<br />
olanlar иnternasиonal шяhяr kиmи tanыnan Bakыnы<br />
nцfuzdan salыrlar. J.Bodrиyarыn шяrиn шяffaflыьы haqda fиkиrlяrиnиn<br />
яyanи obrazыnы bиzиm cяmиyyяtdя gюrmяk olar.<br />
Яslиndя mиllяtчиlиk, regиonчuluq alи иdeyadыr, baшqa mиllяtlяrи,<br />
regиonlarы яzmяdяn юz mиllяtиnиn, regиonunun<br />
иnkишafы цчцn, dцnya dцzяnиndя onun sяsиnиn eшиdиlmяsи<br />
цчцn чalышmaqdыr, bиzdяkи иsя mиllиlиyиn sиmulya<strong>kr</strong>asы, yяnи<br />
xalиs gюrцntцsц, yalandan юzцnцgюstяrmяsиdиr. Belя olan<br />
halda яlиmиzdяn nя gяlиr, yalnыz иncяsяnяt, art-ekstremиzm<br />
tяnqиdи vя terapevtиk gцcя malиkdиr. Gцclц beynяlmиlяlчиlиk<br />
tяblиьatыna ehtиyac var. Dцnya яdяbиyyatыna baxaq: Pavич<br />
Belqradы, Pamuk Иstanbulu, Nabokov Berlиnи, P.A<strong>kr</strong>оyd<br />
Londonu, Kortasar Parиsи, Bulqakov Moskvanын, Andrey<br />
Belыy Peterburqun obrazыnы yaradыb. Bunlarыn hamыsы<br />
beynяlmиlяl шяhяrlяrdиr. Urbanиst яdяbиyyat yalnыz<br />
beynяlmиlяl dцшцncя olan yerdя formalaшыr. Ermяnиstanыn<br />
"Иknagиr" яdяbиyyat jurnalыnda шeиrlяrиm чыxыb, buna heч<br />
olmasa, иncяsяnяtdя, яdяbиyyatda beynяlmиlяllиyи saxlamaq<br />
цчцn getmишяm.<br />
- Belя bиr sюz deyиrlяr kи, yaxшы yazычы olmaq цчцn hяm<br />
dя gяrяk yaxшы oxucu olasan. Azяrbaycanlыlarыn yaxшы oxucu<br />
olmamasыnыn sяbяblяrиnи nяdя gюrцrsяn Nиyя bиzиm toplum<br />
daha чox шиfahи mцnasиbяtlяrя can atыr<br />
- Bu, чюl-tяrяkяmя яxlaqыnыn qalыьыdыr. Oxumaq, yazmaq,<br />
цmumиyyяtlя, mяtn bиr mяdяnиyyяtdиr. Иnkишaf etmиш<br />
юlkяlяrdя oxuma faиzи yцksяk, gerиdя qalmыш dюvlяtlяrdя,<br />
hяmчиnиn dюvlяtsиz mиllяtlяrdяn olan qaraчыlarda,<br />
kцrdlяrdя daha aшaьы oxuma faиz gюstяrиcиlяrи var.<br />
"Haaretz Zvи" Kцrdцstan adlanan яrazиdя vя<br />
цmumиyyяtlя, яrяbdиllи юlkяlяrdя kиtab bazarыnыn<br />
vяzиyyяtиnя daиr araшdыrma aparыb. Kиtabчыlar<br />
araшdыrыcыlara bиldиrиblяr kи, cиnsи mяzmunlu kиtablarы яrяb<br />
dиlиnя daha чox tяrcцmя edиn, чцnkи hamыsы satыlыr. Naшиrlяr<br />
bиldиrиblяr kи, onlar normal kиtablarыn tяrcцmячиlяrиnя<br />
kиfayяt qяdяr pul verя bиlmиrlяr, чцnkи hяmиn kиtablar чox<br />
az satыlыr. Mяsяlяn, Orxan Pamukun "Mяnиm adыm qыrmыzы"<br />
romanы Surиyada cяmи 2 mиn nцsxя satыlыb. Mцqayиsя<br />
цчцn, hяmиn kиtab Cяnubи Koreyada 70 mиn nцsxя satыlыb.<br />
Иnsan kцltцrsцz olduqca hяyatdan daha az tяlяbи olur:<br />
yemяk, yatmaq, иnstиnktlяrиnи юdяmяk.<br />
- Azяrbaycanda cиnsи parчalanma prosesи gedиr. Buna<br />
mцnasиbяtиn<br />
- Hяtta mяtbuatda mцяllиflяr cиnsи parчalanma, kиши<br />
шovиnиzmиnи tяrиf edяn yazыlar yazыrlar. Bu, patrиarxal<br />
Azяrbaycan kяndиndя bюyцmцш gяnc yazarlarыn Bakыya<br />
kяnddяn юzlяrиlя gяtиrdиklяrи problemdиr. Urbanиst mцhиtdя<br />
orta яsrlяrdяn qalma kишиmяrkяzчи patrиarxal tяfяkkцr<br />
gиzlяdиlmяsи gяrяkяn bиr ayыbdыr. Bu tяfяkkцrdя olan,<br />
qadыna tяkcя kиши doьulduьuna gюrя yuxarыdan aшaьы<br />
baxan, "qadыn иnsanыn dostudur" fи<strong>kr</strong>иndя olanlarla bиr<br />
иrqчи, yaxud faшиst arasыnda fяrq yoxdur. Klassиk dюvrцn<br />
fяlsяfяsи qadыnlarы, uшaqlarы vя dяlиlяrи иdrak чяrчиvяsиndяn<br />
uzaqlaшdыrdы. Platon "qadыnlar heyvan vя иnsan arasыnda<br />
mюvcudluqdur... sevиnиrяm kи, kиши doьuldum, qadыn yox,<br />
yunan doьuldum, barbar yox", Pиfaqor "Dцzцmц, ишыьы vя<br />
kишиnи yaradan xeyиr baшlanьыc, bиr dя xaos, qaranlыq vя<br />
qadыnы yaradan шяr baшlanьыc var" deyиrdи. Klassиk fяlsяfя<br />
uшaqlarыn vя dяlиlяrиn иnkишafsыz olduqlarыnы demяkdяn<br />
baшqa yol tapmadы, klassиk fяlsяfя demяyя rиsk etmяdи kи,<br />
saьlam vя иnkишaflы шцurdan baшqa шцur formalarы da<br />
mюvcud ola bиlяr. Bu sяbяbdяn yalnыz klassиk fяlsяfя vя<br />
яnяnяvи dиnиn юldцyц Modernиzm epoxasыnda psиxologиya<br />
vя sosиologиya kиmи elmlяr иnkишaf tapdы. Modernиzm elmи<br />
araшdыrmalarla kиши vя qadыnы bяrabяr cиnslяr kиmи tanыdы.<br />
Postmodernиzmdя xeyиr-шяr, aь-qara, kцtlяvи-elиtar kиmи<br />
bиnar mцxalиflиklяr aradan qalxdыьы kиmи, kиши-qadыn<br />
sиmvolиk mцxalиflиyи dя daьыldы, lиberal prиnsиplяr totalиtar,<br />
faшиst vя s. unиversallыqlarы яvяzlяdи, hяr bиr шяxsиyyяtя<br />
hцquqlar verиldи, fяrqlи cцrlцk tяsbиt olundu, azlыqlarыn<br />
hцquqlarы mцdafия edиldи. Hяtta uшaqlara иldя bиr gцn<br />
prezиdent kцrsцsцndя oturmaьa иmkan verяn Uшaqlar<br />
Gцnц gяtиrdи.<br />
Cяmиyyяtdя чoxlu problem var, onlarыn mяnbяyиnи heч<br />
dя cиnslяr bиr-bиrиnиn qadыnlыьыnda, kишиlиyиndя axtarmamalыdыr.<br />
Bu, яn azы sиzиn юzцnцzцn <strong>son</strong> иllяr tяblиь etdиyиnиz<br />
postmodernиzmиn nяzяrи яsaslarыna zиddиr. Mишel<br />
Fukonun, Yulиya Krиstevanыn cиns fяlsяfяsиndяn <strong>son</strong>ra<br />
postmodern epoxada maskulиnиst mюvqe иlя чыxыш etmяk<br />
иndи Parиsdя orta яsrlяr Шяrq padшahы qиyafяsиndя gяzmяk<br />
kиmи bиr шeydиr. Mяn юzцmц femиnиst saymыram, amma<br />
яtrafda aшыrы dяrяcяdя maskulиnиzm var kи, onunla savaшmaq<br />
цчцn heч dя femиnиst olmaq lazыm deyиl. Nяdяnsя<br />
femиnиzm sюzцnцn qorxulu mиfи yaradыlыr, ancaq<br />
maskulиnиzmиn yox. Vиrcиnиa Vulf vatxиlя bиr mяsяlя<br />
qaldыrmышdы kи, Шekspиrиn юz yaшыdы olan bacыsы olsaydы vя<br />
Шekspиrlя eynи иstedad vя qabиlиyyяtdя olsaydы, o da Шekspиr<br />
kиmи tanыnmыш bюyцk шaиr olacaqdы Cavab, yox. Elиf Шafak<br />
"Sиyah Sцd" romanыnda bu nцmunяnи Шяrq цчцn gюzdяn<br />
keчиrиr; Fцzulиnиn юz yaшыdы olan, uшaqlыqdan elmlяrlя<br />
maraqlanan dиrиbaш vя иstedadlы Fцruzя adlы bиr bacыsы<br />
olsaydы, Fцzulи kиmи mяшhur vя bюyцk шaиr olacaqdы<br />
Cavab, yox. Чцnkи kишиmяrkяzчи toplum qadыna vя kишиyя<br />
иnkишaf vя юzцnциfadя цчцn eynи шяrtlяr tяqdиm etmиr.<br />
Qыsasы, bиr kиши qadыnы юzцndяn tяkcя cиnsи fяrqя gюrя aшaьы<br />
sayыrsa, юzцnя иcazя verdиklяrиnи mцxtяlиf a prиorи,<br />
elmdяnkяnar bяraяtlяrlя ona qыymыrsa, qadыna ev heyvanы,<br />
nя иsя иkиncи cиns kиmи baxыrsa, belя kиши maarиflяnmяmиш,<br />
savadsыz, gerиdяqalmыш, иrqчиlиyи, ksenofobиyasы olan, komplekslяrlя<br />
dolu bиr zavallыdыr kи, hяlя чox иnkишaf etmяlи,<br />
чox oxumalыdыr, чoox…<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 7
Илан пириндя<br />
HßMÈD HERÈS×È<br />
ðîìàíäàí ïàð÷à<br />
"Sеrgеy cаn, qulаьыnы bяrи еlя, bеlи tаpаncаlы MTN-чиlяr ешиdяr hаа yохsа bиzи… Fиkиr<br />
vеr юz sаkиt яtrаfыnа, аy qаnmаz: mяtbяхdя dцnяndяn yыьыlыb qаlmыш qаb-qаcаьы yuyаn<br />
qаynаnаn Аlyа хыnыmыn tоtuш яllяrи, bяlи, gюrцrяm, su ичиndяdиr, аncаq, sаllаq-шяlpя qulаqlаrы<br />
hаrdаdыr, hяя - kаbиnеtиnиn mешиn qаpыsыndа! Ешиt, bиlgиnяn: dюnцb Аzяrbаycаn юvlаdы оlmаq<br />
иstяyиrsяnsя…"<br />
Èцtцn gеcяnи bиlgиsаyаr юnцndя kечиrиb yаtmаyаn Sеrgеy Nачаryаn, sаbаh-sаbаh<br />
yuхuyа dаldыьы vахt, bu pычыltыnы qulаqlаrыndа ешиdиb - lяnяt шеytаnа! - qяfиldяn<br />
gюzlяrиnи ачdы, bиr аn еlя zяnn еtdи kи, ruhu bяdяnиndяn аyrыlыb Bаkыnыn qяdиm<br />
bиnаlаrы цzяrиndя dоlашmаqdаdыr. Ыш оtаьыnыn tаnыш gюrkяmи аz sоnrа gюzlяrиndя bяrpа<br />
оlsа bеlя о, lаp чашmышdы, bиlmиrdи nеynяsиn. "Яcяb ишя dцшdцm, Яlихаn Шиrvаnшиrиn sяsи<br />
hаrdаn gяlиb чыхdы ее иш оtаьыmа".<br />
Ешиkdя яsяn sаkиt kцlяyиn qяfиldяn dяlиlиyи tutdu; о, bиrcя hяmlяylя pеncяrяnи<br />
иtяlяyяrяk ичяrи sохuldu. Аmmа, mиn оyundаn чыхsа dа Sеrgеyиn yuхusunа hаrаm qаtа<br />
bиlmяdи - о, шиrиn rюyаsыndа qаlыb оrdа Яlихаnыn pычыltыlаrыnы ешиdиr, аzяrbаycаnlы<br />
оlmаьыn sиrlяrиnи bиttя-bиttя yаddашыnа hяkk еdиrdи:<br />
"Gяrяk mцtlяq- dаy оrаsы burаsы yохdu! - шеиr yаzаsаn, юzц dя qаfиyяlиsиndяn.<br />
"Yаzаrlаr Bиrlиyи"nиn аьыr qаpыsыnы qоrха-qоrха аrаlаyыb ичяrи dахиl оlаsаn, шаиr tяbияtlи<br />
pоlиsя шяхsиyyяt vяsиqяnи - шяхsиyyяtиnи! - tяslиm еdяsяn, bиr аn оrаlаrdа tяk-tяnhа<br />
qаlыb tаm yеtиmlиyиnи duyаsаn. Sоnrа hяmиn tоzlu, kиmsяsиz dяhlиzlяrdя bиr qоcа шаиr<br />
ахtаrаsаn… Bяlkя о, ишиnи-gцcцnц yахыnlыqdаkы zиbиl qutusunа аtыb sяnиn шаиr tаlеyиnlя<br />
цrяkdяn mаrаqlаnsыn. Sяnя "uьurlu yоl" yаzыb - tutdu qаtыq, tutmаdы аyrаn! -<br />
nаmusunu "Ulduz" jurnаlыnа tяqdиm еtsиn. Bах mяn sаь, sяn sаlаmаt - vяsиqяnи pоlиsdяn<br />
gеrи gюtцrяrkяn, dиqqяt еt hяmиn sяnяdя, gюrяcяksяn kи, оnа qыzыl хяtlя bиrcя<br />
kяlmя sюz яlаvя оlunub - аzяrbаycаnlы! Hяmиn аndаcа Аьdаm lяhcяsиnиn "f" sяsи, шаhlыq<br />
quшu kиmи uzаq dаьlаrыn qаrlы zиrvяlяrиndяn аyrыlаcаq, gяlиb qоnаcаq шиrиn dиlиnиn<br />
dцz оrtаsыnа. Еhtиyаcыn qаlmаyаcаq gюbяyи хаllы pахlаvа-шиrnи yеmяyиnя. Sоnrа яrиnmя,<br />
qаmяtиnи dиkяlt, яlиnи cиbиnя sаl, tаm hцquqlu vяtяn юvlаdы kиmи яsаs vяzиfяnи иcrа еt,<br />
gеtgиnяn Tяzя bаzаrа, qаrа bаdыmcаn, gюy-gюyяrtи аl еvdяkи yеtиmlяrиnя. Tяrяzиnи<br />
gюzdяn burахmа, nя dеsяn чыхаr vаllаh bиzиm kиmи аzяrbаycаnlыlаrdаn. Dиqqяt еt<br />
tяrяzиnиn hяr иkи gюzцnя, хцsusяn, оnlаrыn оrtаsыndаkы юrdяk fиqurlаrы dиmdиklяшиb<br />
юpцшdцmц, yаddа sахlа, bах оndа bцtцn юlkяmиzdя hаqq-яdаlяt qаlиb gяlяcяk! Gюzqulаq<br />
оl, mиzаn-tяrяzи hаqqа sюykяnиb hяmиn юrdяk fиqurlаrыnы юpцшdцrmяyя hеч dя<br />
tяlяsmиr. Yаlnыz qаrаbыьlы - qаrаbаьlы! - sаtыcы cиbиndяn чыхаrdыьы kаrаmеl kоnfеtиndяn<br />
kечmяyиncя, оnu tяrяzиnиn яskиk tяrяfиnя аtmаyыncа, hяm tяrяzиdя, hяm bцtцn<br />
юlkяmиzdя sаbиtlиk bяrpа оlunmаyаcаq, qаdаnы аlыm sяnиn аy Sеrgеy! Dеdиklяrиmи<br />
еtmяsяn, yахшы bиl, аzяrbаycаnlыyа чеvrиlmяyиn qаldы qиyamata! Еlя Sеrgеy оlаrаq dа<br />
qаlаcаqsаn. Tяrяzиdя mцtlяq аldаdаcаqlаr sяnи, аy yеtиm!".<br />
8<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
***<br />
Yuхudаn аьыrlашmыш gюzlяrиnи чяtиnlиklя аrаlаyаrаq<br />
tяrlи bяdяnиnи kиrlи dюшяkdяn аyыrаn Sеrgеy, bоьаzыnыn<br />
аcыsыnы tцpцrmяyя яtrаfыndа bош yеr gяzdи, hеyhаt, nя<br />
dюшяmя цzяrиndя, nя qаrшыsыndаkы dяyиrmи mиzиn<br />
яtrаfыndа bеlя bиr yеr bulаmаyыb аrzusundаn vаz kечdи.<br />
Аncаq, юz sяbrиnи nцmаyиш еtdиrяrяk, sаь yаnаьыndа яzиzlяdиyи<br />
аcы tцpцrcяyи hаmаm оtаьыnаdяk sаь-sаlаmаt<br />
qоruyub sахlаyа bиldи. Tяsvиr еtdиyиm sяhnяnи чох dа<br />
uzаtmаyаq, sяn dя mяnиm qаrdашыm, юzцn yахшы bиlиrsяn<br />
- sиdиyиn цfцnяtи burnunа dяymяdиmи, tяlяsmя,<br />
yuхudаn аyыlmаьыnыn gяlяcяkdя mиn bиr mцшkцlц vаr…<br />
Аyаqyоlunun яnяnяvи яtrиnи burnundа hиss еdиncя<br />
Sеrgеyиn bцtцn bяdяnи tиtrяdи, gюy guruldаdы, шиmшяk<br />
чахdы… о dюnцb аdаm оldu. Sоnrа, яlиnя аftаfа gюtцrяn<br />
аndа яsаs аrzusunа чаtыb аzяrbаycаnlыyа чеvrиldи… bяlи,<br />
аzяrbаycаnlыyа! Яlиnи dаrаьа, оdеkаlоnа uzаtdыьы vахt,<br />
sаnkи tеаtr sяhnяsиnиn qаrа mяхmяr pяrdяsи yuхаrы<br />
dаrtыlыb tаmашачыlаrыn gюzlяrиnи gur ишыqlаrlа qаmашdыrdы.<br />
Hаmыnыn nяzяrиnя Hаmlеt rоlunun bu dяfяkи иfачыsы<br />
Hяmиd Ахundоvu tяqdиm еtdи!<br />
Sиz yаrыm sааt иrяlи аtыlыb Sеrgеy Nачаryаnы иdаrя<br />
еtdиyи "cиp"иn sцkаnы аrхаsыndа gюrsяydиnиz, gюzlяrиnиzя<br />
яslа иnаnmаzdыnыz - bоynundа qыzыl zяncиr… bаrmаqlаrыnыn<br />
яn yоьununu Mяkkяdяn gяlmя gцmцш цzцk<br />
bяzяyиr, bюyrцndяkи оturаcаьыn цzяrиnя mиn cцr sяnяd<br />
qоvluьu sяpяlяnиb… О cцmlяdяn, "Bаkыdа Hяbяшиstаn<br />
mяdяnиyyяtи оngцnlцyц"nцn 40 sяhиfяlиk lаhиyяsи…<br />
"Cиp"иn "10 - KU-665" sаylы dюvlяt nишаn nюmrяsи tцnd<br />
sаrы rяngdя оlub kяnаr шяхslяrdя bеlя bиr fиkиr dоьurmаlыydы<br />
kи, sаhиbи vяhшиnиn lаp dаl аyаьыdы, hяr аn "666"-<br />
yа, иblиsя чеvrиlmяk иmkаnыnа mаlиkdиr; яlиnиzdяn хаtа<br />
чыхаr, оnun dоnmuш zаmаnыnы yахшыsы budur yеrиndяn<br />
tяrpяtmяyяk, иt kиmи pешmаn оlаrыq lаp ахыrdа bunа.<br />
Pешmаn!<br />
"Zыr аzяrbаycаnlы оlmаq иstяyиylя аlышыb-yаnыrsаnsа,<br />
dаy nя dеyиm, sиfяtиnи Fиzulи kяdяrиylя yцklяt. Qоrхmа.<br />
Sяnя bиr sиrr ачыm - bиz, Qаrаbаьы еrmяnиlяrя оndаn<br />
юtяrи uduzmuшuq kи, bиr аz dа kяdяrlи gюrцnцb "Qаrаbаь<br />
шиkяstяsи"nи lаp цrяkdяn иfа еdяk. Nяysя… Аlыnmаdы<br />
bu. Zяngulяlяrdя иlишиb qаldыq".<br />
Yuхudаykяn ешиtdиyи tюvsиyyяlяrи tаm шяkиldя hяyаtа<br />
kечиrmяk Sеrgеyиn yаdыnа bиr bаlаcа gеc dцшmцшdц dеyя<br />
о, аzcа hяyяcаnlыydы. Bаyаqkы gцlяrцzlцyц, gюzlяrиndяkи<br />
хош tяbяssцm - zаrаfаt еlяmиrяm! - чох шцbhяlи gюrцkя<br />
bиlяrdи яlи dяyяnяklи kцчя pоlиsиnя! Sеrgеy, "cиp"иn<br />
qаpыsыnы bяzяyяn yаn gцzgцyя qоrха-qоrха bоylаnыb<br />
Аllаhыnа шцkцr dеdи - nя yахшы…sиfяtиndя Fиzulи kяdяrи,<br />
gюzlяrиndя unudulmаz hяsrяt vаr. Qашlаrыmы qоy аzcаnа<br />
dцyцnlяyиm… Bах bеlя… Kиm mяnи bu sиfяtdя аьdаmlыlаrdаn<br />
аyыrаr Hеч kиm… Yахшы, bиrcя qаldы аlnыmdаkы<br />
qыrышlаrыn sаyыnы аrtыrmаq. Bunun dа юhdяsиndяn<br />
gяlяrяm. Bиr-иkи kяrяm Яlихаnlа gюrцшdцm, vяssяlаm,<br />
dяrdиmиn чаrяsи tаpыlыcыq.<br />
Qяfиldяn gцzgцdя Яlихаnыn sиfяtи cаnlаndы.<br />
- Аrхаyа чох bахmа, cаmааtы шцbhяlяndиrяrsяn, -<br />
Яlихаn аrtыq Sеrgеyиn bюyrцndя яylяшиb оvuclаrыnыn<br />
ичиylя yоrьun dиzlяrиnи оvuшdururdu. - Yоruldum sяnи<br />
burаlаrdа ахtаrmаqdаn. Аznеft mеydаnыnы vurdum bиrbиrиnя,<br />
Yеrеvаn dюngяsиnяdяk gеdиb чыхdыm. - Qаpыnыn<br />
чыrpыlmаsыylа Яlихаnыn susmаsы еynи аndа bаш vеrdи.<br />
Lаkиn чох dа uzunюmцrlц оlmаdы bu sцkut. - Yахшы,<br />
dцnяn vяdяlяшdиyиmиz kиmи Sяbиrаbаdа, Иlаn pиrиnя<br />
gеdиrиk, hя Fи<strong>kr</strong>иnи dяyишmяdиn kи Tяsаdцfя bиr bах,<br />
dцnяn оrdа qяrиbя яhvаlаt bаш vеrиb, - Яlихаn "Аynа-<br />
Zеrkаlо" qяzеtиnи иrяlи uzаdыb Sеrgеyиn gюzцnя sохdu, -<br />
охu, gюr nя yаzыrlаr bu bаrяdя.<br />
Sеrgеyиn яlиnя gиrяvя kечdи kи, аzяrbаycаn яdяbи<br />
dиlиnя dя bяlяd оlduьunu Яlихаnа sцbut еtsиn. О,<br />
Krеmlиn Qurultаylаr sаrаyыndа хиtаbяt kцrsцsцnя qаlхыb<br />
sааtlаrlа nиtq sюylяyяn Brеjnеv kиmи hяrяkяt еdиb<br />
еynяyиnи gюzцnя tахdы, bиr-иkи sаnиyя yubаndы, cиddи<br />
gюrkяm аldыьыnы hиss еdиncя qяzеtи ачыb lаzыm оlаn<br />
mяlumаtы ucа sяslя охudu:<br />
"Sяbиrаbаdыn mяшhur "Иlаn оcаьы" kиmи tаnыnаn pиrdя<br />
fаcияlи hаdиsя bаш vеrиb. Оcаqdа sахlаnыlаn иlаn pиrиn<br />
sаhиbиnи sаncаrаq юldцrцb. Yеrlи sаkиnlяrиn sюzlяrиnя<br />
gюrя, Pоlаd Tоьаyы kяndиnиn sаkиnи, 1955 dоьumlu<br />
Yоlчuyеv Bаbа Qulu оьlunu еvdя sахlаdыьы gцrzя<br />
sаncыb. Yаrаlы gеcя sааtlаrыndа Bаkы хяstяхаnаlаrыnыn<br />
bиrиnя чаtdыrыlsа dа, hяkиmlяrиn оnun hяyаtыnы хиlаs<br />
еtmяk sяylяrи bиr nяtиcя vеrmяyиb. Bаbа Yоlчuyеv<br />
dцnyаsыnы dяyишиb. Qеyd еdяk kи, mяrhumun yашаdыьы еv<br />
bюlgяdя mяшhur иlаn оcаьы kиmи tаnыnыr - иnаnclы иnsаnlаr<br />
bu еvи mцqяddяs yеr kиmи zиyаrяt еdиrlяr. Mяrhum<br />
Bаbа Yоlчuyеv hяm dя bu оcаьыn яsаsыnы qоyаn Qulu<br />
bаbаnыn vаrиsи sаyыlыrdы".<br />
Sеrgеy, qяzеtи bиr kяnаrа аtыb, "cиp"иn mцhяrrиyиnи<br />
ишя sаldы. - Еh, Яlихаn… sяn yашаdыьыmыz hяyаtdа яslа<br />
yохsаn. Bиr аzcа яdяbиyyаtdа, bиr qаrtа jurnаlиstиkаdа<br />
vаrsаn, vяssаlаm. Оrdаn dа sяnи иt kиmи qоvаcаqlаr, -<br />
Nеftчиlяr хиyаbаnыnыn bu yеrиndя dиqqяtlи оlmаq lаzыmdы<br />
dеyя, Sеrgеy аьzыnы yumub gцc vеrdи gюzlяrиnя. Иkи<br />
jиqulиnиn аrаsыndаn иlаn kиmи sиvишиb чыхыncа sцrяtи аrtыrыb<br />
Sяlyаn yоlunа sычrаdы.<br />
Mяn, bu яsяrиn mцяllиfи dя tаm yаlqыz burахmаq<br />
иstяmяdиm юz qяhrяmаnlаrыmы, аrха qаpыnы sаkиtcя<br />
аrаlаyыb - yа Аllаh! - юzцmц tullаdыm оrа. Uzаq yоldu,<br />
хаtа gяlяr bашlаrыnа, qоy yаnlаrыndа оlum юz qяhrяmаnlаrыmыn,<br />
pоlиs-zаd иlишяr yаzыqlаrа, yubаnаrlаr, bиr dя<br />
gюrdцn, buyur, Иlаn pиrиndя yеrdя uzаnыb qаlыblаr, яfи<br />
иlаnlаr dоlашыr gюvdяlяrи цzяrиndя. Kюmяklяrиnя gяlиb<br />
яsяrиn mюvzusunu аzcа dяyишяrяm, vяssяlаm. Аpаrаrаm<br />
kаbаbхаnаyа юz yеtиmlяrиmи, qоy kяnd kяlяfurundan<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 9
tыхыb яtя-qаnа dоlsunlаr. Lаldиnmяzcяsиnя bиr kцncя<br />
qыsыlыb dюrd-bеш sааt mцшаhиdя еdяrяm hяmиn<br />
mяnzяrяnи… аьzыmыn suyu аха-аха sцfrяdяkи nеmяtlяrя<br />
gюz dиkяrяm…чаrяsиzlиkdяn qяlяmиmи иtиlяyиb pешяkаrlыьыmы<br />
аrtыrаrаm.<br />
Bиr dя qяlяt еdиb Иlаn pиrиnя аpаrmаrаm юz<br />
qяhrяmаnlаrыmы!<br />
***<br />
- Sеrgеy cаn, dеyиrlяr аzяrbаycаncа yахшы dаnышmаq<br />
хаtиrиnя sяn Dюvlяt Rаdиоsundа dиktоr dа ишlяmяk<br />
иstяmиsяn, hяя Mцsаbиqяdя bахtыn gяtиrmяyиb,<br />
"qurumаmыш" fеlиnиn, "trusиk" иsmиnиn ахыrlаrыnы lаp<br />
bияdяb tяlяffцz еtmиsяn, еlяmи Qоvublаr ее sяnи оrdаn.<br />
Аtаlаr dеmиш, еhtиyаt kишиnиn…<br />
Sяlyаn yоlundа иtи sцrяtlя шыьыyаn "cиp"иn чаlаyа<br />
dцшцb sиlkяlяnmяyи Яlихаnа hеч иmkаn vеrdи kи, ulu<br />
bаbаlаrыmыzыn mцdrиk fи<strong>kr</strong>иnи ахыrа чаtdыrsыn... Yооох,<br />
vеrmяdи… Vеrmяdи! Hиkmяt yоlundаkы dяrиn чаlаyаmы<br />
dцшdц о Hяя Yохsа, Hаcыqаbul yоlundаkы яn аdи bиr<br />
чuхurа... Tяhlцkя hаrdаydы Аqиl bаbаlаrыn… yохsа,<br />
Sяlyаn yоlunun bu 40-cы kиlоmеtrиndя<br />
Hяr иkи yоlчu шяk-шцbhя ичиndя qоvrulub gюzlяrиnи<br />
dиkdи bиr -bиrиnя.<br />
Bаbаlаrыn yоlundа bеlя tаm еhtиyаtlы оlmаq lаzыmmыш…<br />
Bашыnа dюnцm Sеrgеyиn… Yахшы kи, susub юzцnя gеtmиш<br />
Яlихаn dеyиl, о иdи "cиp"иn оynаq sцkаnы аrхаsыndа…<br />
Sеrgеy tеz юzцnя gяlиb "cиp"иn dя, аrаdаkы yаrыmчыq sюhbяtиn<br />
dя sцrяtиnи tаm аrtыrdы. Юzцnц еlя аpаrdы kи, sаnkи<br />
bаyаq yоldа cиddи hеч nя bаш vеrmяyиb:<br />
- Еh, Яlихаn, bцtцn bunlаr kечmишdя, Sоvеt<br />
dюvrцndя qаldы. Иndи bиrcя аrzum vаr - Аllаh mяnя bиr<br />
kюrpя qиsmяt еlяsиn!<br />
Sюhbяtиn bu аcы yеrиndя Sеrgеy qяfиldяn "vаy!" dеyиb<br />
аyаьыnы яylяcя bаsdы - яn аzы 100 bашlыq qоyun sцrцsц<br />
yоlu kяsиb bиr аьыzdаn mяlяшиr, sаnkи, Sеrgеyиn bаyаq<br />
qеyd еtdиyи яn цlvц аrzusunа "yох!" яmrиnи sяslяndиrиr,<br />
яn иnаdkаrlаrы иsя юz qиyаmlаrыndа lаp dяrиnя gеdяrяk<br />
qоша buynuzlаrыnы "cиp"иn yаn-yюrяsиnя чыrpыrdыlаr.<br />
Bиzиm qоyunlаr, bяlи, hяrdяn "QАИ" ишчиlяrиnя bахыb yоl<br />
kяsmяyя mеyllяnиrlяr, lаkиn иndиkи hаldа bu lаp yеrиnя<br />
dцшmцш, Яlихаnыn susqunluьunа dюzmяyяn dоьmа<br />
tяbияt hаykыrmаьа bашlаmышdы. Яlихаn иsя юz аlяmиnя - юz<br />
tяbияtиnиn yашыl чяmяnlиklяrиnя! - чяkиlиb оrdа "аy яclаf,<br />
nаmussuz, bяsdиr, yеtяr, sяbrиmи иmtаhаnа чяkmя!<br />
Nяyя ишаrя vurursаn - аиlя sяаdяtиmя zяrbя vurduьun<br />
аzmыш, Nиnо hяlя bиr sяnя uшаq dа dоьmаlы, hаmыdаn<br />
utаnа-utаnа цzцnц dиvаrа tutub sяnиn - sяnиn! - kюrpяnи<br />
яmиzdиrmяlи, gеcяlяr оnu lаylаylа yаtыzdыrmаlыymыш!"<br />
nяrяlяrиnи gюyя yцksяldиr, "cиp"иnи qоyun sцrцsцnцn<br />
qяzяbиndяn qurtаrmаьа cяhd еdяn Sеrgеyя tяrs-tяrs<br />
bахаrаq gюz bяbяklяrиnиn qаrа nюqtяsиylя аrаdаkы sюhbяtя<br />
sоn qоymаq иstяyиrdи.<br />
Sяbиrаbаdыn "Иlаn pиrи"nя yоllаnаn bu иkи dцшmяn юz<br />
hяrяkяtlяrиndя hяlя kи mяnиm - bu яsяrиn mцяllиfиnиn<br />
tаbечиlиyиndяydиlяr, аьыzlаrы nяydи yаzdыьыm cцmlяlяrdяn<br />
kяnаrа dаrtыnыb оrdа иstяdиklяrиnи еtsиnlяr.<br />
Mяn, qяddаrcаsыnа bцtцn sюhbяtlяrи yаrыdа kяsиb sюzц<br />
vеrmишdиm яtrаfы qаpsаyаn nяhаyяtsиz sцkutа.<br />
Yоl bоyu gюrцkяn uzаq tяpяlяrиn аldаdыcы yахыnlыьы,<br />
tяnhаlыьыnы kиmsяylя bюlцшmяyяn tяk-tцk аьаclаr, hяr<br />
иkи яlиndяkи "kоkа-kоlа" шцшяsиnи gюyя qаldыrыb аrdыmcа<br />
bаьыrаn аzyашlы kяnd tаcиrlяrи, gюylяrdяn kцsцb tоrpаqlа<br />
bаrышmыш yохsul kоmаlаr, "Иvаnоvеts" qаldыrыcы <strong>kr</strong>аnыnыn<br />
bиr kяnаrdа qаlыb pаslаnаn sцr-sцmцklяrи… nя bиlиm<br />
dаhа nяlяr, sаnkи mяnиm bu яsяrиmя dцшmяyя tяlяsиr,<br />
gюzlяrиnи dеyиl, sоn цmцdlяrиnи mяnя dиkиb аrхаmcа яl<br />
sаllаyыrdыlаr. Rяssаmlыqdаn аz-mаz bашы чыхаn bиrиsи kиmи<br />
dеyиrяm - цzяrиndя Hяsrяt иbn Kяdяrиn юlmяz ruhu<br />
gяzишяn bu susuz чюllяr юz чохbиlmишlиklяrиndяn bцtцn<br />
yоllаrdаn kяnаrdа qаlыb sоnuncu Mяcnunun gяlишиnи<br />
gюzlяyиr.<br />
Хеyrи yохdur Яlихаn… цzцnц bu sяhrаlыqlаrа dиkиb<br />
юz hцdudsuz kяdяrиnи hяmиn чюllяrdя gяzdиrmя.<br />
Qаrаtиkаnlы чюllяrdя tаmаm bашqа sеvdаlаr юz яlаcыnы<br />
tаpыr аdяtяn…<br />
Sяlyаnа qяdяr bu аcы mяnzяrяlяr bиr dяfя gюrцnцb<br />
dюrd-bеш dяfя tя<strong>kr</strong>аrlаndы, Kцr kюrpцsц цzяrиndя bиzи<br />
gюrцb tumаnыnы bеlиnя чяkяn kяnd bаlаsыndаn bашqа bиr<br />
kюpяyиnоьlu cцrяtlяnиb hяmиn mяnzяrяlяrиn dаdыnы<br />
dяyишmяdи. Dяlи оldum bиr аn, еlя bиldиm kи, bu шоrаn<br />
sяhrаlаrыn sаhиbиyяm, qяlяmиn bиrcя hяrяkяtиylя gюzяl<br />
kяnd qыzыnы еvdяn чыхаrыb оnunlа sоnsuzluьа qяdяr<br />
sеvишmяk иmkаnыnа mаlиkяm. Yох. Yоооох, bах burdа<br />
иstеdаdыm mяnи аldаtdы, qяlяm dцшmяn яlиnя kечdи<br />
sаnkи. Sяlyаndаn о tяrяfя yоlu tаnыmыrdыm, gаh оnа, gаh<br />
bunа аьыz ачsаm dа kиmsя Иlаn pиrиnиn yеrиnи mяnя<br />
dеmяk иstяmиr, цzцnц yаnа чеvиrиb Mаyn Rиdиn bашsыz<br />
аtlыsы kиmи uzаq цfцqlяrdя, gюylя yеrиn юpцшцb яmишdиyи<br />
ucqаrlаrdа bиrdяfяlиk gюzlяrиmdяn иtиrdи. Tяk qаldыq<br />
burdа. Hяя, bu bоm-bош sяhrаlаrыn hаkиmи оlаn яfи иlаnlаr<br />
dеyяsяn kиmиn шаh, kиmиn gяdа оlduьunu hаmыyа, o<br />
cцmlяdяn bиzlяrя sцbut еtmяk nиyyяtиnи kиmsяdяn<br />
gиzlяtmиr .<br />
Qяlяm dцшmяn яlиndяdиr burdа.<br />
***<br />
Яdяbи qяhrяmаnlаrыm tаm sцstlцk, tяmbяllиk<br />
ичиndяydиlяr - bяdяnlяrи yаnа яyиlиr, gюzlяrи yumulurdu.<br />
Yuхаrыdаkы gцzgц оlmаsа, vяssаlаm, qаnыmыz gеtdи,<br />
qяhrяmаnlаrыm еlя bиlяcяkdиlяr tаm bашqа аlяmdяdиrlяr,<br />
юzzцm юlцm, bиrcя о qаlыb kи, cяnnяt qаpыsыnы<br />
иtяlяyиb оrаnыn dяnиzkяnаrы bulvаrыnа аyаq bаssыnlаr.<br />
Аncаq gцzgцdяkи sиfяtlяrиn dоьmаlыьыnы gеc dя оlsа hиss<br />
10<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
еdяn яdяbи qяhrяmаnlаrыm- шцkцr sяnя аy Аllаh! -<br />
qяfиldяn tеz аyыlыr, gюzlяrиnи оvuшdurub tаm иrяlи -<br />
Sяlyаn, Sяbиrаbаd чюllяrиnиn dяrиnlиklяrиnя dиqqяt<br />
kяsиlиrdиlяr.<br />
Qыzmаr gцnяш аltdа uzаq цfцqlяrяdяk uzаnаn qаrа<br />
аsfаlt, vаllаh-bиllаh hеч bиlиnmиrdи hаrа аpаrыr юz<br />
yоlчulаrыnы. Sаь оlsun hяrdяn ичяrи sохulаn чюl bюcяklяrи,<br />
оnlаrыn vыzыltыsы оlmаsа, qяhrяmаnlаrыm яtrаfы qаpsаyаn<br />
sцkutdаn аьыllаrыnы иtиrяr, yоlu аzыb gеdиb<br />
чыхаrdыlаr Иrаn sяrhяddиnиn dцz аьzыnа.<br />
"FM" rаdио dаlьаlаrыndаn kяnаr bu ucsuz-bucаqsыz<br />
чюllяr, mяnи - bu яsяrиn mцяllиfиnи nяdиr - hеч аdи иnsаn<br />
mяntиqиnи dя юzцnя yахыn burахmыrdы dеyяsяn.<br />
- Яlи, еrmяnиdяn dюnцb яzrаиlbаycаnlыyа чеvrиldиkcя,<br />
- uzun sцkutdаn sоnrа Sеrgеyиn kаl sяsи tаm vахtыndа<br />
sяslяndи, - яn чяtиn suаllаrыmа cаvаb tаpыrаm.<br />
Еrmяnиlиyиmdя qаlsаydыm hяyаtыn gиzlи mяtlяblяrиnя bu<br />
qяdяr аgаh оlmаzdыm. Яvvяlа, sиzиn яn vаcиb sиrrиnиzиn<br />
цstцnц ачmышаm - аzяrbаycаnlыlаrыn dяrdи yохdur, оnu<br />
yаlnыz dаhи шаиr Pиzulиnиz, muьаmаt иcаd еdиb, dиgяr<br />
qяlяm ustаlаrыnыz dа qошulub оnа, bашlаyыblаr шеr yох,<br />
kяdяr yаrаtmаьа bu bяdbяхt mиllяtчцn. Yахшы kи bиzиm<br />
bеlя шаиrlяrиmиz оlmаyыb. Nиnоnu bu kяdяrlяrиn<br />
cяngиndяn qurtаrmаsаm, bах ешиt, bиlgиnяn, аtаmыn оьlu<br />
dеyиlяm…Dяrdlяrиnиz hаqdа mяn bиr mяqаlя yаzыb<br />
Lоndоnа gюndяrmишяm. Bюyrцndяkи sяnяdlяrиn<br />
аrаsыndаdыr, gюtцr bах, gюrцrяm dаrыхыrsаn.<br />
Sеrgеy Nачаryаnыn иpи hяlяkи mяnиm - bu яsяrиn<br />
mцяlиfиnиn яlиndяydи dеyя mяn оnа tаm аzаdlыq vеrmишdиm<br />
kи, аьzыnа gяlяnи dаnышsыn, sцkаnы hа tяrяfя<br />
иstяsя чеvиrsиn, yоl kяnаrыndаkы tяk-tяnhа sюyцdlя<br />
sеvишяn bиr чаyхаnа gюrцncя "cиp"dяn dцшцb хиdmяtчи<br />
оьlаnа pцrrяngи чаy sиfаrиш vеrsиn оrdа. Bu yоlа<br />
чыхmаqdаn юtrц mяn оnа hяttа "cиp" dя hяdиyyя<br />
еtmишdиm ахы! Yаlnыz Яlихаn tяrяfdяydи nиgаrаnчыlыьыm.<br />
Bиlиrdиm kи, аncаq о, qяfиldяn юzцndяn чыхыb yаzdыьыm<br />
яsяrи tаm bашqа sяmtlяrdя аzdыrа bиlяr. Sоvеt hюkumяtи<br />
yыхыldыqdаn sоnrа Bаkыdа иlk qаpаnаn "Bиlиk" kиnоtеаtrы<br />
оlubsа, юzцn fиkиrlяш yахшы-yахшы, аzяrbаycаnlы bаlаsы<br />
Яlихаn hаnsы аьыllы hяrяkаt еtmяk qаbиlиyyяtиndяdиr ахы<br />
Юzц dя иndи - цmummиllи kяdяrи, юlmяz Fиzulиsи,<br />
sаrsыlmаz хаlqы, sеvgиlи Nиnоsu bu cцr hяyаsыzcаsыnа<br />
tяhqиr еdиldиkdяn sоnrа…<br />
Yооох… nиgаrаnчыlыьыm tаm яbяsmиш… Яlихаn mиllи<br />
qцrurunu яymяdяn Sеrgеyиn dеdиyи hяmиn о sяnяdlяrи<br />
яlиnя аlыb vяrяqlяmяyя bашlаdы:<br />
- Nиnоnu яlиmdяn аlmаqdаn юtrц sяn fяlsяfи аrашdыrmаlаrа<br />
dа yuvаrlаndыn, Sеrgеy Оnu mиllи<br />
kяdяrиmиzdяn, Fиzulиdяn аyыrmаdаn аrzunа чаtmаyаcаьыnа<br />
яmиnsяn Sюhbяtиmиzиn sоn nюqtяsи<br />
Lоndоndаmы qоyulаcаq, hяя<br />
Яlихаn vяrяqlяdиyи еlmи mяqаlяnи bиr kяnаrа<br />
vыzыldаdыb яlиndяkи dиgяr sяnяdlяrиn mяzmununа fиkиr<br />
vеrdи… Sяbиrаbаdыn Иlаn pиrиnя hяlя хеylах yоl vаrdы -<br />
яtrаfdаkы юlц sяhrаnыn kаsыb mяnzяrяsи dяyишиlmяz qаlыr,<br />
юzцnцn яn zяиf hаlqаsыnы uzаq цfцqlяrdя qаrаlаn tяk-tцk<br />
аьаclаrdа tаpаrаq mяhz оrdа юz tаmашачыlаrыnы bиrcя<br />
аnlыьа аldаdыrdы - "sяbr еdиn, bиzиm dя еvdя tоy-bаyrаm<br />
оlаcаq". Hяmиn sяbrиn юmrц bu чюllяrиnkиndяn hеч dя<br />
аz dеyиl, bяlkя dаhа dа hцdudsuz иdи, vаllаh. Яlихаn<br />
hяmиn sяbrя qошulub bиr mцddяt lаldиnmяz qаldы,<br />
яlиndяkи qоvluqlаrы bиr-bиr ачыb bцtцn dиqqяtиnи yюnяltdи<br />
оrа.<br />
Ruhаnи иdаrяsиnиn mюhцrц burdа nеynиr gюrяsяn<br />
Mаraqlы sяnяddиr, bашlыьыnа bиr bах - "Nяшяdяn dиndаrlыьа"…<br />
Sяn dеmя, mоllаlаrыn хаhиши иlя Sеrgеy Nачаryаn<br />
dцz bеш иl tаm gиzlи шяrаиtdя хцsusи яmяlиyyаt аpаrыb -<br />
dиndаrlаrыn sаyыnы аrtыrmаq mяqsяdиylя! Hяr sяtrи bцlbцl<br />
kиmи - юzц dя hаkиm иqtиdаr budаьыnа qоnmuш yаltаq<br />
bцlbцl kиmи! - cяhcяh vurаn bu sяnяddя dеyиlиr: "Юlkя<br />
gяnclяrи tяrsdиr, bяrиbашdаn dиndаrlыьа gяlmяyяcяklяr.<br />
Gяrяk bиr fяnd ишlяdяk - gяnclяrи яvvяlcя nяшяyя, sоnrа<br />
dиndаrlыьа оtuzdurаq. Nяшяnиn sоnrаsы tюvbяdиr, hяmиn<br />
vахt Tяzя Pиr kаhиnlяrи ишя qаtышыb gяnclяrи dиnя mеyllяndиrmяlиdиrlяr"…<br />
Bашqа bиr sяnяd lаp яcаиb mяzmun<br />
dашыyыrdы - "Шаиr Rаmиz Аьcа, lяlяklи qяlяm иstеhsаlы иlя<br />
mяшьul оlmаq mяqsяdи иlя hяyяtиndя bиr sцrц qаz<br />
sахlаyыr. Yахшы оlаrdы kи, оnun bu tяcrцbяsи bцtцn<br />
юlkяyя yаyыlsыn"… Dиgяr lаhиyя юlkяdяkи sеksuаl sаpыntыlаr<br />
bаrяdяydи - "Uшаqlаrыmыzыn оynаdыьы "яnzяlи"<br />
оyunu, аftаfаnыn frеydиst mяzmunu bиr nюqtяyя ишаrя<br />
vurur - qяdиm dяrvиш Mяstяlишаh, хаlqыmыzыn яхlаqыnы<br />
шяkиlи Hаcы dаyы иlя bиrlиkdя bиlяrяkdяn pоzub. Hяlя<br />
uшаqkяn hаmыmыzы zаy yоllаrа чяkиb".<br />
Yеrdя qаlаn sяnяdlяr SSRИ-nиn dаьыdыlmаsы uьrundа<br />
hяyаtа kечиrиlяn gиzlи яmяlиyyаtlаr, Sяbиrаbаddаkы "Иlаn<br />
pиrи" hаqdаydы - шиfrяlяnmиш bu mяtиnlяrlя tаnыш оlmаq<br />
иmkаnы tаpmаyаn Яlихаn yоrulduьunu hиss еdиb<br />
dяrиndяn kюksцnц юtцrdц:<br />
- Yахшы nя vахt чаtыrыq ее bиz юz mяqsяdиmиzя,<br />
аcыndаn qаrnыm quruldаyыr, hаrdа qаldы sяn dеyяn "Иlаn<br />
pиrи"<br />
Sеrgеymи cаvаblаndыrdы bu suаlы, yохsа яtrаfы sаrmыш<br />
qаtы zцlmяt Fяrq hиss оlunmurdu оnlаrыn аrаsыndа:<br />
- Hеч dаrыхmа. Аrtыq чаtmышыq. Qаbаьа bах yахшыyахшы.<br />
Юnцmцzdяkи yаs чаdыrыnы gюrdцnmц, hяя<br />
Mяrhum Yоlчuyеv Bаbаnыn hцzr mяclиsиdиr.<br />
Яlихаn иsя bашqа tяrяfя - "cиp"иn qаbаq шцшяsи<br />
цzяrиndя sаьа-sоlа yеllяnяn оyuncаq шеytаn hеkяlcиyиnя<br />
еlя hеy bахыrdы… bахыrdы.<br />
Bиrcя аrzusu vаrdы kюnlцndя - "bеzdиm ее lаp, nя<br />
vахt sаkиtlяшяcяk bu hеykяlcиk"<br />
Nя vахt bиtяcяk bu оyun<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 <strong>11</strong>
***<br />
Аzяrbаycаnlыnы dяrиn qяflяt yuхusundаn оyаtmаq,<br />
mиnиllиk yоrьunluьunu аrаdаn gюtцrmяk иstяyиrsяnsя,<br />
sяnя bиr mяslяhяt - чох dа uzаьа gеtmя, иcаzя vеr о, юz<br />
hяyяtиndяkи dыlьыr аьаcdаn turшmяzя yаz аlчаsыnы dяrиb<br />
аьzыnа аtsыn. Иlk bаhаrы tяkcя gюzlяrиylя dеyиl, bиr bашqа<br />
cцr - аьzыnыn dаmаьыylа, аc mяdяsиylя dя hиss еtsиn!<br />
Qоllаrыnыn qаrа qыllаrы цrpяшsиn, чоpur sиfяtиnиn<br />
bцtцn еybяcяr cиzgиlяrи pоzulsun, dаmаrlаrыndа ахаn<br />
sоyuq qаnа qаrышmыш mиn cцr yаlаn, bаyаьы mиllяtчиlиk,<br />
шеrиyyяt hяrяkяtя gяlяrяk bu юlц cаnlаrы yеnиdяn hяyаtа<br />
- vаьzаl яtrаfыndаkы mиskиnlиklяrя, kаbаbхаnаlаrdаkы<br />
яtаlяtя, qаfиyяlи шеrlяrи чаp еdяn yохsul qяzеt<br />
sяhиfяlяrиnя qаytаrsыn. Иcаzя vеr bеlя hаllаrdа bиzиm<br />
vяtяn юvlаdlаrы hяmиn аlчаnыn tumunu tаmаm sцmцrцb<br />
ахыrdа yеrя tцpцrsцn, sоnrа kечsиn qоnаь оtаьыnа. Yа<br />
Аllаh, vиdеоаpаrаtы ишя sаlыb tоyхаnа lеntlяrиnя bахsыn.<br />
Оrdа юzцnц gюrцncя yашаdыьы оьrаш hяyаtыn hяqиqиlиyиnя<br />
иnаnsыn. Sоnrа, оvcundаkы turш аlчаnыn lаp иrиsиnи yеnя<br />
dя аtsыn юz иyvеrmиш аьzыnа. Hиss еtsиn kи, bu dяfяkи turш<br />
аlча - шцkцr! - оnun qаrа qыllаrыnа, bашыnыn sеyrяk tцklяrиnя,<br />
qаlыn gюnцnя аrtыq hеч cцr tяsиr еtmиr. Dцnyаnыn<br />
яn оьrаш cиnаyяtlяrиnи tюrяtmяyя, bяlи, аrtыq tяbияt юzц<br />
оnа hяr vаsиtя иlя иcаzя vеrиr.<br />
Ruslаr аdяtяn bеlя hаllаrdа аrаь ичmяyя, еrmяnиlяr<br />
lяtиfя dаnышmаьа цstцnlцk vеrиr. Аncаq, Sеrgеy<br />
Nачаryаn аrtыq аzяrbаycаnlы оlduьunа gюrя, яl аtdы<br />
cиbиndяkи turш аlчаlаrа, bиrиnи юzц yеdи, dиgяrиnи Яlихаnа<br />
uzаtdы.<br />
Nеcяdиr sяnиnчцn bеlя bиr mяnzяrя - bиr tяrяfdя<br />
kяnd tяbияtиnиn zцlmяtи, dиgяr tяrяfdя gur ишыqlаrы yаnаn<br />
yаs чаdыrы…<br />
Zиl qаrаnlыqlа ишыьыn bu аmаnsыz tоqquшmаsы,<br />
mяclиsя tяшrиf gяtиrяnlяrиn gюzlяrиnи qаmашdыrыr, bах<br />
аtаmыn gоru hаqqы dцz dеyиrяm, иlk dяqиqяlяrdя<br />
hаmыnыn gюzцnц kоr еdяrяk, оnlаrы Kоrlаr cяmиyyяtиnиn<br />
yеtиm-yеsиrlяrиnя охшаdыrdы.<br />
Sеrgеygиl dя иlk dяqиqяlяrdя hяmиn bяlаyа dцшdцlяr.<br />
Оturmаьа yеr ахtаrаn kаsыb tяbяqяnиn nцmаyяndяlяrи<br />
аrаsыndа bиr mцddяt аyаq цstя qаlыb sяslяrиnи чыхаrmаdыlаr.<br />
Mяn - яsяrиn mцяllиfи tеz kюmяyя gяlиb юz<br />
qяhrяmаnlаrыmыn sцstlцyцnц, yоrьunluьunu аrаdаn<br />
gюtцrdцm. Mяnи gюrmяdиklяrиnя яslа fиkиr vеrmяdиm,<br />
mиn cцr хяtиr-hюrmяtlя "cиp"dяn dцшцrtdцm юz аvаrа<br />
qяhrяmаnlаrыmы, qаpыnы юzцm qыfыllаdыm аrхаlаrыcа, yаs<br />
чаdыrыndаn bиr оьlаn sяslяdиm kи, оnlаrы ичяrи kечиrиb<br />
hюrmяtlи qоnаqlаrыn cяrgяsиndя яylяшdиrsиn. Еynи<br />
ачыlmыш Sеrgеy, tаlvаr аltыndа qurulmuш yаs mяclиsиnи<br />
zооlоq gюzцylя qиymяtlяndиrиb bцtцn dиqqяtиnи bашы<br />
цzяrиndяkи yаm-yашыl цzцm yаrpаqlаrыnа yюnяltdи:<br />
- Vаllаh, qаynаnаm bu yаrpаqlаrы gюrsя, оnlаrы duzа<br />
qоymаq цчцn nечя яdяd шцшя bаlоn lаzыm оlаcаьыnы tаm<br />
dяqиqlиyиynяn еlя bяrиbашdаn sюylяyяrdи.<br />
- Dцz dеyиrsяn. - Bаzаrdа dяsmаl, kиsя sаtdыьы sиrsиfяtиndяn<br />
gюrцnяn dаzbаш bиrиsи аrаyа gиrиb sюhbяtи<br />
qыzышdыrmаq иstяdи. - Qаynаnаm yаz gяlиncя tаlvаrа<br />
mцшtяrи gюzцylя bахыr, цzцm tяnяklяrиnиn yаrpаqlаrыnы<br />
bиttя-bиttя, dяnя-dяnя sаyыr!<br />
Bиr-bиrиnя dяхlи оlmаyаn цч-dюrd mюvzunu qаtыb<br />
qаrышdыrаn Sеrgеy, sцfrяyя чаy gяlяnяcяn susmаq nя<br />
оlduьunu bиlmяdи. Bиr mюvzunun bеlиndяn dцшцb<br />
dиgяrиnя dыrmашdы, mяclиsи ucuzlашdыrыb еlяdи bиrqяpиklиk.<br />
Sюhbяtя zцy tutаnlаr bашlаdыlаr аьzlаrыnа gяlяnи<br />
dаnышmаьа. Bашы pаpаqlы, Stаlиnя охшаyаn bиr ихtиyаr<br />
qоcа, bошbоьаzlыqdа hаmыnы аrхаdа qоydu - "яrиzя"<br />
sюzцnцn, utаnmаdаn-qыzаrmаdаn, "яruz" vяznиylя<br />
яlаqяsиnи mяclиsdяkиlяrя sцbut еtdи.<br />
Yuхаrы bашdа яylяшmиш mоllа, sюhbяtиn sиyаsяtя<br />
gеdиb чыхаcаьыnы hиss еdиncя bцtцn cяmи юlяnlяrиn<br />
ruhunа Аllаhdаn rяhmяt dиlяdи, ахыrdа vаr sяsиylя<br />
bаьыrdы - "Аmиn!".<br />
Аьzы duаlы Sеrgеyиn hиylяgяr gюzlяrи bu dаr<br />
mяqаmdа Яlихаnа tuшlаnыb tаmаm bашqа mяtlяbя<br />
еyhаm vurdu - "vахtdы, dur, gяl kечяk чаdыrыn аrхаsыnа,<br />
оrdа vаcиb ишиmиz vаr. Yubаndыq burdа, vаllаh. Gеdяk<br />
gюrяk иlаnlаr bиzя nя dеyиr…".<br />
Цzяrиndя Sеrgеyиn hаkиmиyyяtиnи hиss еdяn Яlихаn<br />
иlk sаnиyяlяrdя bunа qяtиyyяn sеvиnmяyиb sиfяtиnи<br />
turшutdu- иstяmяdи tаbе оlsun bu яmrя. Аmmа, аrtыq<br />
gеc иdи, sаnkи tяkcя Sеrgеy yох, hяyаtыn юzц Яlихаnы<br />
яmrя tаbе оlmаьа чаьыrыrdы.<br />
Mяn- bu яsяrиn mцяllиfи dя hиss еdиrdиm - qяhrяmаnlаrыmыn<br />
sоn hяrяkяtlяrи burdа mяnиm tаm ихtиyаrыmdаn<br />
чыхыb.<br />
Bашqа bиr lаl qцvvя gяlиb яsяrиmи юz tяsиrи аltыnа<br />
аlmаqdаdыr.<br />
Оnunlа gюrцшmяk fцrsяtиnи qачыrmаyыm dеyя Яlихаnа<br />
qошulub mяclиsи аstаcа tяrk еtdиm.<br />
***<br />
Чаdыrыn аrхаsыnа kечиncя, zяhrиmаrа qаlmыш zиl qаrаnlыq<br />
gюzlяrиmи kоr еdиr. Hаrа, hаnsы хаrаbаyа dоьru gеtdиyиmи<br />
яslа bиlmиrяm. Bиrcя оnu hиss еdиrяm kи, qоrхаq<br />
qяdяmlяrиm аltыndа qаlаn qup-quru аlаq оtlаrы sяs sаlыb<br />
хышыldаyыr, nаr аьаclаrыnыn аlчаq budаqlаrы аz qаlыb kи,<br />
sиr-sиfяtиmи cыrmаqlаsыn. Vяssяlаm! Burnumun dцz ичиnя<br />
vurаn аьыr qохulаrdаn hиss еdиrяm - hяlяkи dоьmа vяtяn<br />
tоrpаьы цzяrиndяyяm.<br />
Аy ишыьыnа mаnе оlаn qаrа buludun qяfиldяn qеybя<br />
чяkиlmяyи - шцkцr! - lаp yеrиnя dцшцr. Bахыb gюrцrяm kи,<br />
qаrа kюlgяlяrи bюyrцmdяkи dаш dиvаrdаn аyrыlmаyаn иkи<br />
nяfяr аstаcа юz аrаlаrыndа nяysя dаnышыr… Яvvяlcя чох<br />
dа yахшы ешиtmиrяm hяmиn pычыltыlаrы… Dиvаrа yахыn-<br />
12<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
lашdыqcа hяmиn sяslяrиn bиrи yаmаncа tаnыш gяlиr mяnя.<br />
Hяя, Sеrgеydи qаrшыmdаkыlаrыn bиrи.<br />
Tяnhа sяrv аьаcыnыn bашыndа ишыldаyаn qяrиb ulduzа о<br />
qяdяr dя dиqqяt yеtиrmяdиm. Еlя bиrcя dяfя bахdыm оnа<br />
sаrы, vяssяlаm. О dа sаnkи еlя bиrcя bu bахышыmыn hяsrяtиndяymиш.<br />
Bиr dаhа - tяk mяnиmчцn! - pаrыldаyыb<br />
tеzcяnя юlяzиyиr.<br />
Dаhа mяnя hеч nя mаnе оlmur Sеrgеygиlиn sюhbяtlяrиnи<br />
ешиtmяyя.<br />
Аc-susuz kяnd иtlяrиnиn hцrцшц bеlя qulаqlаrыmdаn<br />
sиlиnиr.<br />
- Rяhmаn, аdя аy еvи yыхыlmыш, rяhmяtlиk Bаbаyа bиr<br />
dеyяn yохuydu kи, а bаlа юzцnц yыьышdыr, gцrzяylя<br />
zаrаfаt еtmяk sяnиn ишиn dеyиl "Qыzыl иlаn" nюvц, bяlи,<br />
sиzиn nяslиnиzиn ихtиyаrыnа vеrиlиb, tutun оvsunlаyыn bu<br />
иlаnlаrы, аtыn иcrа bашчыsыnыn, pоlиs rяиsиnиn еvиnя. Qоy<br />
чяnяlяrи яssиn qоrхulаrыndаn! Sиzиn pиrя gяlиb яlаc<br />
иstяsиnlяr! Bиlsиnlяr kи, иlаnы оvsunlаyаnlаr hаkиmиyyяtи<br />
dя оvsunlаyыb rаm еdиr. Dюnцb оlur яsl иcrа bашчыsы! Bяs<br />
sиz nя еtdиnиz Pаpаьыmы yеrя sохduz! Иndи оnlаr bиlяcяk<br />
kи, gцrzяnиn ихtиyаrы bиzdя dеyиl. Gеdиb "Gцrzя pиrи"nиn<br />
sаhиblяrиnи ахtаrаcаqlаr!<br />
Qяfиldяn, qаrа bиr bulud аyыn qаbаьыnы kяsяrяk<br />
яtrаfы gюrцnmяz еdиr. Ешиtdиyиm sюhbяtя dя bunun аzmаz<br />
tяsиrи оlur. О dа zяиflяyиb юlяzиyиr - bиr яlиm<br />
qulаьыmыn dиbиndя, nя qяdяr dюrd tяrяfя bоylаnsаm dа<br />
bаyаqkы sяslяrи ахtаrыb tаpаmmыrаm. Иtlяrиn ulашmаьы,<br />
qоnшuluqdа qаb-qаcаq yuyаn аrvаdlаrыn dеyиntиsи gиrиr<br />
оrtаyа. Sоnrа nяhяng bиr sцkutun аьыr hюkmц hаmыnы<br />
иtаяtя sяslяyиr. Qоcа Шяrqdя bu cцr аьыr sцkutun hцdudsuz<br />
hюkmrаnlыьыnы yаlnыz mиnаrяlяrdяn ucаlаn аzаn sяsи<br />
kяsя bиlяr. Tяяssцf kи, bяzяn bu ишиn юhdяsиndяn bашqа<br />
yаd qцvvяlяr dя gяlиr.<br />
Sеrgеy kиmи yаd qцvvяlяr.<br />
О, qяfиldяn юz аcы fяryаdыnы ucа gюylяrя, nursuz<br />
sяmаlаrа цnvаnlаdы:<br />
"Pulu dа gюtцrцb vеrяcяklяr "Gцrzя pиrи"nиn<br />
lоtulаrыnа!"<br />
Аy ишыьы bu yеrdя kюmяyиmя gяlиb юz nurunu аrtыrыr;<br />
Аllаh цzцmя bахыr, bu dяfя Sеrgеyиn qаrа kюlgяsиnи<br />
dеyиl, аzcа tяrlяmиш яsяbи sиfяtиnи gюrцrяm. Яlихаn dа<br />
burdаdыr, яncиr аьаcыnыn юnцndя. Susur. Sеrgеyиn иkиncи<br />
qаrа kюlgяsиdиr sаnkи, юzцnц hеч cцr аyыrmыr bu<br />
оьrашdаn. Tяrslиyя bиr bах! Аy ишыьы оnu hяyаtа qаytаrыr,<br />
юlц kюlgяsиnя nюqtя qоyub цzцnц nurа qяrq еdиr,<br />
Яlихаn bяdbяхt иsя hяlя dя dиrиlиb hяyаt sяhnяsиnя dюnmяk<br />
иstяmиr. Bюyrцndяkи яncиrиn tяsиrи аltыndа tаm<br />
sцkutа dаlыr. Sюhbяtиn dиgяr ишtиrаkчыsы иsя hяlя dя<br />
gеcяnиn аyrыlmаz bиr hиssяsиdиr - оnun sиfяtи, kиmlиyи<br />
hяlя dя аydыn dеyиl mяnя.<br />
- Аy Hяmиd mцяllиm, bиr bяlаydы, gяldи bашыmыzа,<br />
dяrdиmиzи чох qашыmа!<br />
- Аdя, mяn 20 иlиn zооlоgиyа аlиmиyяm. "Gцrzя pиrи",<br />
yаdыndа sахlа аy kцlbаш, tаm gиzlиdиr! Tаm! Юz sаhиblяrи,<br />
оvsunчulаrы vаr оnun. Bu иlаn nюvцylя sоvеt hюkumяtи<br />
kиmи bиr яjdаhа mяшьul иdи, Zыьdа "Gцrzя kоmbиnаtы"<br />
tиkmишdи, иldя цч-dюrd kиlо zяhяr чяkиrdи bu иlаn<br />
bаlаlаrыndаn. Kаndиdаtlыq ишиmи bu mюvzu яtrаfыndа<br />
yаzmышаm mяn bашdаnхаrаb! Gяlиb mяnlя mяslяhяtlяшяrdиnиz<br />
hеч оlmаsа.<br />
- Zяng vurduq sиzя. Dеdиlяr bашыnыz qаrышыqdы, nяrd<br />
оynаyыrsыz "Kаspи" qяzеtиnиn bаш rеdаktоru иlя.<br />
- Аdя, mяn bиlиrяm gцrzя nяdиr, sиz yох…<br />
Bu mяqаmdа sаnkи nяysя dяyишиr ешиtdиyиm sюhbяtdя,<br />
оrtа яsrlяrdяnqаlmа яruz vяznи еlя bиl kи, dяvя<br />
bеlиndяn ашаьы dцшцb yumшаq qяdяmlяrиnи bаsыr<br />
яtrаfdаkы zцlmяtиn qаrа tцklц sиnяsи цzяrиnя. Gеcяnиn<br />
юzц шаd оlur bunа, tцnd rяngиnи аrtыrаrаq, bцtцn dиgяr<br />
sяslяrи - оtlаrыn хышыltыsыnы, bюcяklяrиn, mыьmыьlаrыn<br />
vыzыltыsыnы ешиdиlmяz hаlа sаlыr.<br />
- Ешиt, bиl… Mоskvаdа bиr rяssаm vаr - Nиkаs<br />
Sаfrоnоv. Оnu mяn gяtиrmишdиm Bаkыyа kи, prеzиdеntиmиzиn<br />
шяklиnи чяksиn. О, яvvяl Nахчыvаnа gеtdи, оrdаkы<br />
Иlаn dаьыnы юyrяnmяyя. Qяrаrа gяldи - иndиkи hаkиmиyyяt<br />
оcаьыnыn mцqяddяs dаьы hяmиn tяbияt mюcцzяsиdиr…<br />
Hяя, Mоskvаdаn gяlmиш bиr dяlяduz юz ишиnи nеcя<br />
lаzыmdы еlя gюrdц, pulunu аldы, аdы qяzеtlяrdяn<br />
dцшmяdи… Bяs sиz - bu tоrpаьыn юvlаdlаrы nя еtdиz,<br />
hяя... Sиzиn bашыnыzы yеrя sохum!<br />
Яtrаfdаkы bцtцn cаnlы-cаnsыz qцvvяlяr sцkutа dаlыb<br />
sяsиnи, cыnqыrыnы bеlя чыхаrmаьа qоrхurdu. Sеrgеyиn<br />
Аzяrbаycаn tцrkcяsи,- mашаllаh, gюz dяymяsиn -, tаm<br />
qцsursuz иdи. Yаlnыz аc kяnd kюpяklяrи hаrdаsа<br />
uzаqlаrdа hцrцшцb-ulашыr, bцtцn bu gеcя hяyаtыnа, о<br />
cцmlяdяn Sеrgеyиn dеdиklяrиnя qаrшы юz hаqlы<br />
nаrаzычыlыьыnы иfаdя еdиrdиlяr. Lаkиn kиm иdи ее fиkиr<br />
vеrяn иtlяrиn ихtиyаrыnа burахыlmыш bu еtиrаz musиqиsиnя<br />
Sеrgеy dя оnu vеcиnя аlmаdы:<br />
- Иlаnlаr dаhа nя dеyиr Dе gюrцm, vахtыmыz lаp аz<br />
qаlыb.<br />
- Hеч nя. Яvvяlkи kиmи. Sяn dеyяnlяrи еtdиm, pиrиn<br />
аyаqyоlusunа gиrиb dиvаrыnа "7 gцn vахt qаldы"<br />
kяlmяlяrиnи хыrdа hяrиflяrlя yаzdыm… Qоy хоf dцшsцn<br />
pиrdяn yаn юtцb аyаqyоlunu zиyаrяt еdяn оьrашlаrыn<br />
qоrхаq cаnыnа. Ишяmяklяrи yаrыdа kяsиlsиn! Dиvаrdаkы<br />
yаzыnы охuyub dяhшяtя gяlsиnlяr, qачыb yцyцrsцnlяr<br />
nяzиr qutusunun bашыnа… Dаy sяn аlиm аdаmsаn, yахшы<br />
tаnыyыrsаn mиllяtиmиzи, dцz dеyиrsяn, bиzиmkиlяrи ишяdиyи<br />
vахt, юzц dя аyаqyоlundа hаqlаmаq lаzыmdыr. Bu vахt<br />
bеyиnlяrиnя nяsя yеtиrtmяyи bаcаrdыnsа, qяlяbя<br />
sяnиndиr!<br />
-Bu hеч. Bяs, mцхаlиfяt rяhbяrlяrиnя охшаr аdаmlаr<br />
tаpdыzmы kяnd яhlи аrаsыndаn Kцt yаddашыnы sиlkяlя,<br />
хаtыrlа sяnя sюylяdиklяrиmи - Иsа Qяmbяrя, Яlи<br />
Kяrиmоvа, Pяnаh Hцsеynоvа охшаr bиr-иkи аdam<br />
tаpыrsаn юz kяndиnиzdяn, pul bаsыrsаn cиblяrиnя, qоy<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 13
Bаkыyа gеdиb kцчяlяrdя аvаrаlаnsыnlаr. Хаlqы юz mиskиn<br />
vяzиyyяtlяrиylя qоrхutsunlаr, vяssяlаm. Bunu dа еdя<br />
bиlmяdиn, аy yаzыq<br />
Kяndиn bцtцn gиzlи еtиrаz sяsиnи юzцndя gяzdиrяn<br />
quduz kюpяklяr bu dяm, hяmkаrlаr иttиfаqlаrыnа юrnяk<br />
оlаcаq bиr hяmrяylиk nцmаyиш еtdиrяrяk vаr gцclяrиylя<br />
ulашmаьа bашlаdыlаr. Sюhbяtиn яn mаrаqlы hиssяlяrиnи dаy<br />
ешиdяmmяyиb qаldыm yаnа-yаnа. Иtlяrиn аcы fяryаdы<br />
kяsиldиyи vахt, gюydяkи ulduzlаrыn pаrыltыsы dа аrtdы, bu<br />
zаmаn mяn иmkаn tаpыb bаyаьkы sюhbяtиn lаp ахыrlаrыnы<br />
ешиtdиm. Аrtыq Яlихаn dа sюhbяtиn bиr ишtиrаkчыsыnа<br />
чеvrиlmишdи. Fяqяt, mюvzunun яn hяllеdиcи mяqаmlаrы<br />
dиqqяtиmdяn yаyыnmышdы dеyя, mяn ешиtdиklяrиmdяn hеч<br />
nя аnlаmаdыm:<br />
- Dеyиrsяn kи, bu юlkяnиn bцtцn шяr-шяbяdяsи sяnиn<br />
ихtиyаrыnа burахыlыb, hяя Иnаnаn dаша dюnsцn! Иlаnlаrы<br />
оvsunlаdыьыn kиmи Nиnоnu dа юz tоrunа sаlыbsаn Dеyиb<br />
иsrаr еdиrsяn kи, bиz аzяrиlяrиn bахtыnа mаhnы<br />
охumаqdаn sаvаyы hеч nя yаzыlmаyыb Qаrаbаьы dа оnа<br />
gюrя uduzmuшuq kи, "Qаrаbаь шиkяstя"sиnи dаhа yаnыqlы,<br />
dаhа kяdяrlи иfа еdяk, еlяmи Yахшы, mяn rаzы, bиrcя<br />
шяrtlя - dеmяk, аlmаnlаr dа, 2-cи dцnyа mцhаrиbяsиnи, аy<br />
cаn, bиrcя sяbяbя gюrя uduzublаr - "Lиlи Mаrlеn"<br />
шаrkыsыnы dаhа bюyцk bиr kяdяrlя охumаqdаn юtrц! О kи,<br />
qаldы mяnиm sяnя uduzmаьыmа, bunun sяbяbиnи dя<br />
tаrихиn чох qяlиz mяqаmlаrыndа ахtаr, Sеrgеy! Gяl,<br />
mяnиm sяfеhlиyиmиn аyаьыnа yаzmа bunu!<br />
- Аra, Яlихаn, ишlяdиyиn qяzеtdя hяr yаzdыьыn<br />
mяqаlяyя gюrя 30 dоllаr pul аldыьыn dюvlяt sиrrи dеyиl kи,<br />
mяnиm яzиzиm… Ешиt bиlgиnяn, bu qиymяtи dя<br />
jurnаlиstlяr цчцn mяn dцшцnmцшяm. Mцqяddяs Иsаnы 30<br />
gцmцшя sаtаn Иudаyа охшаtmаq иstяmишяm sиz<br />
jurnаlиstlяrи! Sяn yаzыq-yеtиm hаrdаn bиlяsяn kи, bu cцr<br />
ишlяr dюvlяt sяvиyyяsиndя hяll оlunur Юzц dя mяnиm<br />
tяklиfиmlя Mяn… yеnя dя mяn, rеklаm sиfаrишчиlяrи иlя<br />
mцхаlиfяt qяzеtlяrи аrаsыndа ашыlmаz чиn sяddи чяkmишяm,<br />
иcаzя vеrmиrяm kиmsяyя оrdа юz еlаnlаrыnы чаp<br />
еtmяyя. Bиr gиc hяkиm vаr, bаbаsиl хяstяlиyиnи mцаlиcя<br />
еtdиyи bаrяdя mцхаlиfяt qяzеtlяrиnя hяmишя rеklаm<br />
vеrиr. Yеnя dя mяnиm hиylяmdиr bu! Tяhqиr еdиrяm bu<br />
yоllа sиzlяrи, bеш-аltы dоllаr pul burахыrаm qяzеtlяrиnиzя!<br />
Bяlи, mяn иstяyиrяm kи, lяnяtяgяlmиш bаbаsиl<br />
хяstяlиyиndяn яzиyyяt чяkяnlяrиn чохu sиzиn охucunuz<br />
оlsun! Хцsusяn sяnиn mяqаlяlяrиnиn, Яlихаn!<br />
Qяzеtиnиzdяkи rеklаmа bахыb, qоy, ахtаrыb tаpsыnlаr<br />
hяmиn sеhиrbаz hяkиmи. О dа mяnяm. Mяn! Gиzlи<br />
fоtоkаmеrаlаrыm ишя dцшцr mцаlиcя vахtы. Sяnяd<br />
tоplаyыrаm mяn sиzlяrя qаrшы, Яlихаn. Sяnяd! "Cиp"иmиn<br />
аrха оturаcаьыnы yахшы-yахшы яlяk-vяlяk еtsяn, tяyиnаtы<br />
цzrя bиr qаlаq fоtошяkиl tаpаrsаn оrdаn. Bаbаsиl<br />
хяstяlиyиnя dцчаr оlmuш bцtцn mцхаlиfяtчиlяrиn шяkиllяrи<br />
- аy cаn! - иndи mяnиm ихtиyаrыmdаdыr. Hаmыsыnыn fиlаn<br />
yеrи оrdа tаrихя dцшцb!<br />
Qяfиldяn bцtцn sюhbяtlяr qеybя чяkиldи. Gеcяnиn bиr<br />
оьrаш хаsиyyяtи vаr - gеc-tеz о, юz sаkиnlяrиnя<br />
ихtиyаrыndаkы tаm gиzlи gцcцnц nцmаyиш еtdиrиr, яsяbи<br />
sюhbяtlяrиmиzи, чыlьыn sеvишmяlяrиmиzи, хыrp, yаrыdа<br />
kяsиr. Bиzи, шиrиn rюyаlаrыmыzdаn, sеvgиlиlяrиmиzиn шuх<br />
mяmяlяrиndяn аyыrаrаq tяnhаlыьыmыzы-yаlqыzlыьыmыzы еlя<br />
tяk юzцmцzя sцbut еdиr. Sоnrа, rяngиnи tцndlяшdиrиb<br />
bцtцn dиqqяtиmиzи юzцnя cяlb еtmяk хаtиrиnя<br />
оьrашcаsыnа bиr cяhd gюstяrиr.<br />
Юzц dя bunu еlя ustаlыqlа hяyаtа kечиrиr kи, gяlgюrяsяn…<br />
Gюydяkи pаrlаq ulduzlаrыn bиrи dя hяmиn<br />
zаmаnlаr bиzиm gюzlяrиmиzя gюrцnmцr.<br />
Mяn - яsяrиn mцяllиfи, юz dыlьыr qяhrяmаnlаrыmlа<br />
mяhz bеlя bиr vяzиyyяtя dцшmцшdцm иndи. Яtrаfыmы sаrmыш<br />
qаtы zцlmяtlя tяkbяtяk qаlmышdыm. Qяhrяmаnlаrыm<br />
dа, sаnkи еlя юzцm dя bиr vаrlыq kиmи yоха чыхmышdыm.<br />
Gеcяdяn bашqа hеч nя yох иdи яtrаfыmdа.<br />
Dеdиm sаbаhа qаlsыn bцtцn bu sюhbяtlяr. Qоy, sяhяr<br />
чаьы Яlихаn yuхudаn dursun, dишlяrиnи yuyub аьzыnы<br />
yахаlаsыn, юzц dя hиss еtmяdяn оnu yахшы-yахшы<br />
dаnышdыrаrаm. Оnun ихtиyаrы hяlяkи юzцmdяdиr.<br />
О, dаnышаr… dаnышаr mяnя bu sюhbяtиn ешиtmяdиyиm<br />
hиssяlяrиnи.<br />
14<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
éåíè øeèrlÿr<br />
ÍÈÝÀÐ ÕÈÉÀÂÈ<br />
salamlar<br />
bu yenя mяnяm, яskи Nиgar Xиyavи. Son zamanlar o adresdя mяktublarыmыn gedиb gяlиши<br />
axsaqlaшmышdы, gюrяk bunda necя olur.<br />
Цч шerиn <strong>son</strong> halыnы sиzя gюndяrdиm. <strong>Alatoran</strong>da чapdыrmaq иstяsяnиz ancaq Sяttar... vя Qarabaь....<br />
шerlяrиnи чapdыrыn, o bиrиsиnи юzцnцz цчцn gюndяrdиm - bяla o dяrdя dцшdцk rцzgarыmыz bюylя, halыmыz<br />
bu - Fцzulи demишkяn… Orfoqrafи baxыmdan sяhvlяrи olursa dцzяldиn, bиzlяr demиnя юyrяndиyиmиz kиmи<br />
demиnя dя yazыrыq. Bu шerlяr bяlkя yaxыn gяlяcяkdя kиtab kиmи yayыmlana. Bяlkя dя Bakыda... Adam<br />
kюkцndя yazmыram kи, sabah yenя dя bяzи sюzlяr dяyиsя bиlяr шerlяrdя, ona gюrя dя mяn sиzи yormaqdan<br />
baшqa baшarmыram. Bu sюzlяrи ona gюrя yazыram kи, bиr daha "шerиn <strong>son</strong> halи belяdи" deyя цzцm<br />
olsun.<br />
sayьыlarыmla Nиgar<br />
Yыxыlmasыn Evиn Sяttarxan!<br />
(Sяttяrxanыn tarиxи evиnи uчurtmaq иstяyяnlяrя etиraz sяsиdиr bu шer)<br />
Bu gцnlяr Sяttarxan sяtиr sяtиr sиlиnиr Tяbrиzиn tцrklцyцndяn<br />
az qalmыш чoxluьu az-az azalыr<br />
чox gюrцnцr deyяsяn tarиxиn яynиnия tarиxdя чox gюrцnяn gюrцntцsц<br />
tяpяgюzцn gюzц atыlыb чыxыr tяpяyя<br />
gюzц o boyda gюtцrmяyиr<br />
gцcц o aьыrlыqda чatышmayыr Sяttarlыьa<br />
чяkиlишиr lap baшa dar mиllяnиr mиllи sяrdarlыьa<br />
Tяbrиzиn evи uшaq deyиl kи rиz-rиz yыxыla<br />
ya yыxыla-yыxыla bюyцyя<br />
Tяbrиzlиyи kяrpич-kяrpич burxula boшalыb yox ola nяqшяnиn yaxasыndan<br />
sяngяrиnи иstиtar elя Sяttarxan!<br />
yoxsa burda tarыx coьrafиyanы buldozerlяrиn nыrha-nыrы yazar da pozar da<br />
Sofyan sиmanыnda sиllяylя beton trapы yapыlar sяnя sяndяkи tarиxя<br />
чox чox чox mяrtяbяlи gюbяlяk bиnalar bиrdяn bиrя иstиtar чяtиrиnи aчar aьyыyan baшыva<br />
aьыla naьыla sыьmayan oyun uчar baшыva<br />
mяndяn demяk Sяttarxan!<br />
sяngяrиnи иstиtar elя<br />
Яrkиn dя qulaьыndan tutub yavaш-yavaш яkиrlяr mцsяlla dalыna<br />
daldalayыb dиbяrdиnиn daьыtsыnlar yavaшcana<br />
bu gцn sabah gюrяcяksяn reklamыnы otaq boyda bиlbordlarda<br />
gюrяcяksяn чarrahlarda<br />
Яmиrяqыz nя tanыyыr kиmdи Яmиrxиz kюpяk oьlu<br />
kи dцnyanыn gцnortalaшan чaьыnda qыzlыьыndan Tцrklцyцnц gюzgюrяtи gюtцrdц<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 15
sallaxana daшыnыb mцsяllaya sallandы<br />
dцz elя andan baшladы baшlandы яrиmяk<br />
utanqac mum olub яrиdи Яrk<br />
o qяdяr o qяdяr boшaldы boшalыndы bu naяmиrxиz яlиndя яrlиkdяn<br />
bиlmиrяm fишarxunu, bиlmиrяm qan tяzyиqи ya da qan basqыsы<br />
yцk yцk yцksяldи sяktя gяtиrdи яrlиyи яrиyя яrиyя<br />
kиmя яrkюyцnlяnsиn иndи Яrk<br />
yыxыlmasыn evиn Sяttarxan burasы tarиxlи boldezer coьrafиyasы<br />
sovxaya qalmыш evиnи tez ol иstиtar elя!<br />
***<br />
Sяncя bu gцn yaьышmы yaьacaq<br />
ya yaьыb bu иzoqamы чatlamыш шяhяrя<br />
ya qяfиldяn bиr qarsыz qышa baшlayacaq<br />
ya baшlayыb baшa dцшmцrцk hяlя-hяlя<br />
mыrta salыb qamчы-qamчы baшlayыb yaьmur<br />
bomba-bomba partlayыr qarlar<br />
sяn hяlя quшlarы aьacdan kишlяyя-kишlяyя dиbиnя ишяyиrsяn<br />
kaш belя kaш elя olsaydы olmasaydыda oynaya-oynaya<br />
юz-юzцvя kишnяyиrsяn<br />
daш baшa dцшцr sяn baшa dцшmцrsяn<br />
hovxur-hovxur haram baьarsaьыva kи<br />
чяyиrdяklи atomlar tumanчaq gюtцndя havalanыr<br />
hadыr ol иynяnиn ucundan<br />
hadыr ol bu sяfяr sиdиk qovuьundan kи qыdыqlansa bu qяhяrlи шяhяr<br />
atomla bиrlиkdя qan qяndиlиnя asыlacaq aslanacaq<br />
qalanacaq qanayacaq<br />
qalacaq qal qala qal...<br />
qarnыmdakя uшaq dцnyaya doьmaьa rяy vermиr<br />
sancыlы sandыqlarы gюrяndя qыvrыlыr<br />
иlan kиmиn qarnыma чяnbяrlяnиr<br />
heч nяmяnяsиnя dя mяnи saymыr<br />
qarnыmdan чыxan evdяn qabaq яldяn чыxыr<br />
xиyavanыn яynиndяn чыxanmыr<br />
belя gedиrsя pяnчяr baшыmыz hara<br />
haradan<br />
zapas axtarsыn qapaz altыndakы yыrtыьыnы dяyишdиrsиn<br />
yarasыnы yamaьыnы bиtишdиrsиn<br />
nя boyda zapas soraqlaшaq kи bu boyda pяnчяrlяrиmиzя...<br />
yanы genя solaxay-solaxay salamlaшaq<br />
чerи-чerи gцlцmsяyяk sяhяrя sиkdиr verяn pяncяrяlяrиmиzя<br />
zad-zad deyя tez-tez<br />
tez baшdan olaq<br />
neynяmишиk kиmя nяyя<br />
kиmя nяyя qalыb bиzиmkи bиlmиrяm bиlmиrяm bиlmиrяm<br />
baxtыmыzыn bцlbцlц bubbulaшыb qяfяsиnиn genишlиyиndяn deyяsяn<br />
buy buy buy buyyyy<br />
badalaq atыr чala чuqqur xяyallar qudurqыzmыш xяyallarыma<br />
yalandan xumar xanыmlar xиyavanlarda yavanlыq axtarыr yava yava<br />
bиlmиrяm чюrяklяrиnя bиlmиrяm яmcяk cяmdяklяrиnя ya nяlяrиnя<br />
kи cиnsяl uqdяlяrиndяn cиnя dюnmцш aьalar<br />
иflиc яqиdяlяrиnи alыb baшыna<br />
16<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
шeylяrиnиn arxasыndan gцp gцp gцp yerя gцpsяyиrlяr<br />
vя uxay-uxay deyя mиn-mиn tцmяn-tцmяn tюkцlцr<br />
mиnbиr gecя шяhzadяlяrи bиr gecяdя neчяsи bиr yerя<br />
saчы sцmяyя dюnцb bu шяhяr bцkцlцb yumaьa dюnцb bu шяhяr<br />
dяrmanы vaxtыnda yetишmяyяn heroиnlи arvada dюnцшцb bu шяhяr o шяhяr<br />
yamaqlы чadrasыnы чяkиb baшыna yaxыlыb qusaqlы duvarlar dиbиndя yalvara daldalanыr<br />
цzцquylu xumarlanыr иncя-иncя<br />
tяpяsи yumruqlanыr dalbadala yumaqlanыr<br />
genя bugцn hava necя olacaq gюrяsяn gecя<br />
яzиz dиlяnчи dиnlяyиcиlяr<br />
Qarabaь Qurbaьasы<br />
Bugцn bu qurbaьa qapqara bиr qarabaьa<br />
quruldamaq иstяyиr шиkяstяdяn dя шиkяst bиr aьыz<br />
neчя gюllцkdц, bяllи deyиl kи qurbaьamыz<br />
aьamыzdы bиraz bяlkя, bиraz da tosbaьamыz<br />
gюrdцyцm bugцnяdяk ancaq яn qurbaьa<br />
яn qur-qur qaьamыz<br />
baьышlayыn zяhmяtdи чatdыra bиlsяnиz иz baьыrыn<br />
ya da ишdи чatsa qыsыr яlиnиz<br />
baьы qaraqыrmыzы baьrы qara чюlцnя<br />
qara bиr daш tapsanыz lцtfяn atыn<br />
bu qurbaьanыn boьazыnda иlишяn gюlцnя<br />
Yoxsa qurultu yaman шиkяstя qaшыnыr aьыz boьazыnda bиr<br />
doyunqarыna:<br />
яzzzиnяm aaa...y<br />
vяtяn dяrdи tяn dяrdи<br />
tяrlяdиb юldцrяr mяnи<br />
neynиm яl чяk yaxamdan иyиrmи fayыz bяsиmdи gюrяr mяnи<br />
dи dur gяl qoyma uчur baшыmdan<br />
gяl qadan aaalыm<br />
bи чяtvяr araq yarыm metиr dюnяr kabab<br />
dюnяr mяnи dюndяrяr mяnи<br />
o yana dюndяrяr mяnи<br />
yar bu yana dюndяrяr mяnи<br />
юlцrяm юlцrяm юlцrяяя...m gяl dяrdиn aaa...lыm<br />
яzzzиnяm aaa...y gюdяn yaxшы<br />
bиr fиncan arada gюbяk yaxшы<br />
deyиrяm vяtяn bиr az yыьcam bиr az gюdяk yaxшы<br />
яdя belя gюbяk yaxшы gюdяn yaxшы<br />
pay vermяyя aaa...y baaalam<br />
yenя dя vяtяn yaxшы<br />
юlmцrrяm юlmцrrяm юlmцrrяяя...m<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 17
ÀËÎÂ<br />
eyvazovaa@yahoo.ru<br />
***<br />
Boш vaxtlarыmы kиmя borc verиm<br />
Baшыmы qaшыmaьa<br />
vaxtыm olmayanda<br />
qaytarsыn<br />
***<br />
Sяn mяnиm яllяrиmи иsиt<br />
Mяn sяnиn цrяyиnи sяrиnlяdиm<br />
***<br />
Иstяyиrsяn daь boyda ol,<br />
Gцnяш yoxsa<br />
kюlgяn yoxdu<br />
***<br />
Uшaq aьlayыr -<br />
Dцnyanыn <strong>son</strong>uymuш kиmи...<br />
Uшaq gцlцr -<br />
Dцnya onunmuш kиmи...<br />
***<br />
Bu xoшbяxtlиyиmи<br />
чatmadыьыm<br />
o arzulara borcluyam<br />
***<br />
Dяnиzlяrя yaьan yaьыш<br />
Sяhralardan xяbяrиn var<br />
***<br />
Sss...<br />
Gecяnи oyadarsan.<br />
***<br />
Qюnчяlяr<br />
yavaш-yavaш чичяk olur.<br />
Чичяklяr<br />
bиrdяn gюrцnцr.<br />
***<br />
Uшaq kиmи aldanmaq<br />
bюyцdцr.<br />
Bюyцk kиmи aldanmaq<br />
qocaldыr.<br />
***<br />
Ax, bu qaranlыq gecяdя<br />
qatыьыn aь olduьunu<br />
иsbat etmяk<br />
nя qяdяr facияvиdиr.<br />
***<br />
Bu kиrayя otaьыn<br />
kюhnя dиvar kaьыzlarы<br />
solьun чичяklяrиylя<br />
kиmlяrи qarшыlayыb<br />
kиmlяrи yola salыb...<br />
***<br />
Mяn sяnиn яvяzиnя dцшцnцrяm<br />
Sяn mяnиm яvяzиmя yeyиrsяn...<br />
***<br />
Bu yup-yumru dцnyadan<br />
Bиr gцn yыxыlmaq qorxusu...<br />
18<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
***<br />
Lap yenи юyrяnmишяm -<br />
иtиrmяyяn qazanmыr,<br />
qazanmayan иtиrиr<br />
***<br />
Yaьlы kиши baxышlarыyla<br />
чиrklяndиm...<br />
И<strong>kr</strong>ahыmla yuyundum...<br />
***<br />
Bиr qanqalla sevиnmяyи<br />
dяvяdяn юyrяnmяlи.<br />
Hяyata gцlmяyи<br />
dишlяrиnи aьardan skeletdяn.<br />
Vя belяcя xoшbяxt olmalыymышam...<br />
***<br />
Цч ay tыrtыl kиmи sцrцnцb,<br />
цч gцn kяpяnяk kиmи uчmaьa<br />
dяyяrmи<br />
***<br />
Hamыyla yola gedяnиn<br />
юz yolu da varmы gюrяsяn<br />
***<br />
Uшaqlar sыndыra bиlmяdиklяrиnи<br />
sevmиrlяr.<br />
Elя bюyцklяr dя...<br />
***<br />
Bиzи nя vaxt tыsbaьaya dюndяrdиlяr<br />
Qыnыmda oturub fиkиrlяшиrяm<br />
***<br />
Sevgи mиn dиldя mиn cцrdцr<br />
Sevgиnиn dиlи bиr cцrdцr.<br />
***<br />
Шяhяr<br />
sцnи ишыqlarыyla<br />
elя parlayыrdы kи,<br />
ulduzlar kцsцb<br />
gerи чяkиldиlяr<br />
***<br />
Acыq duyьusundan<br />
acыьыm gяlиr...<br />
***<br />
Zaman...<br />
hяbs olunur fotolarda<br />
***<br />
Ehtиyat иgиdиn yaraшыьыdыr<br />
Ona gюrя иgиdlяrиmиz<br />
bu qяdяr yaraшыqlыdыr<br />
***<br />
Sяhra mяmlяkяtиmdя<br />
azadlыq иlьыmы...<br />
***<br />
Kяdяrиn цzцnя gцlцmsяdиm<br />
Qondu цzцmя<br />
***<br />
O, yumurta kиmиdиr<br />
Qabыьыnыn altыnda<br />
yup-yumшaq цrяyи var<br />
Ey Od!<br />
Pambыq olum,<br />
ya su<br />
***<br />
***<br />
Mяnя qarышqa gцcц arzula<br />
Qarышqa яmяyи deyиl<br />
***<br />
Bu adam иlan kиmи<br />
baшdan-ayaьa quyruqdu<br />
***<br />
Яgяr bиrcя damcы su<br />
Qarышqanы boьursa,<br />
onun okeandan fяrqи nяdиr<br />
***<br />
Etdиyи yaxшыlыьa<br />
o qяdяr mиnnяt qoydu,<br />
mиnnяtdarlыq etmяyя<br />
yer qalmadы<br />
***<br />
Bu чичяklяr bu an<br />
o qяdяr gюzяldи kи,<br />
иstяmяzdиm цч gцn <strong>son</strong>ra<br />
bиr dя gюrцm onlarы<br />
***<br />
Hamыya xяbяrlяyяcяm<br />
sяnиn nя qяdяr<br />
yaxшы adam olduьunu<br />
***<br />
Иnsanlar bu qяdяr fяrqlиykяn<br />
skeletlяr nяdяn bu qяdяr<br />
bиr-bиrиnя bяnzяrlяr<br />
***<br />
Buludlarыn цstцndя yatmaq<br />
Gюy qurшaьыnыn altыndan keчmяk<br />
Uчan quшlara qoшulmaq<br />
Daha nяlяr vя nяlяr...<br />
Nakam uшaqlыq arzularыm<br />
Gюylяrdя gюzцm qaldы<br />
***<br />
Tяkcя qanad arzulamыram kи,<br />
(mиlчяyиn dя qanadlarы var)<br />
***<br />
Bu kяndиn qadыnlarы<br />
яrlяrиnи rus puluna<br />
dяyишиrlяr hяlя dя<br />
***<br />
Gюr ha!<br />
Bostandakы mцqяvvalar da<br />
qadыn yox, kиши paltarыnda olur<br />
Kиши zяhmи<br />
burada da yarayыrmыш<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 19
GÞZ - GÞZß<br />
цч hиssяlи pyes-povest<br />
SЯFЯR ALышARLы<br />
safar-forum@maиl.ru<br />
"Heч zaman юzцnцzцn vя яzиzlяrиnиzиn юlцmцnц qяlяmя almayыn".<br />
Qorkи mяktяbиnиn ustadnamяlяrиndяn<br />
Ы hиssя<br />
Mяn bu gцn чыxmayacaьam. Yяqиn kи, bu gцn bu xalatы geyиb ora чыxmaq цчцn чox<br />
tяlxяklяr bиzиm uшaq teatrыnda olmaq иstяrdиlяr. Babat alыnыr. Alыnmaya da bиlяrdи, bяxtиmиz<br />
gяtиrиb. (Barmaьы иlя gюyя ишarя edиr). Ancaq hяr шeyиn bиr яvvяlи, bиr dя axыrы olur.<br />
Belя чыxыr kи, иndи bundan da иmtиna elяmяk zamanы gяlиb чatыb. Чцnkи. Чцnkи oldun dяyиrmanчы,<br />
чaьыr gяlsиn dяn Koroьlu!<br />
Иndи tюkцlцb gяlяcяklяr. Xяcalяtlи ишdиr. Adam gяrяk belя sяrt hяrяkяtlяrlя юzцnц<br />
baшqalarыnыn dиqqяt mяrkяzиndя saxlamasыn. Bяlkя dя mяnя gцlяcяklяr. Abstraksиyasыz,<br />
чыlpaq gerчяklиk vя kюntюy reallыqdan baшqa nяsя yox: bяsиt naturalиzm! - Шaиr belя deyя<br />
bиlяrdи. - Bиzиm nя keчmишиmиz var, nя dя gяlяcяyиmиz. Yalnыz иndиmиz mюvcuddur. Иndиkи<br />
zaman. Nя edиr - ... Tяlxяklиk edиr. Nя oxuyur - ... Шиkяstя oxuyur. Nя yeyиr - ... Kabab<br />
yeyиr!<br />
Gцllяdяn keчяsи шeylяrи sяhnяdяn keчиrmяk чox чяtиndиr, oьlum! Sяhnя иsя tяяssцf kи,<br />
mяhz ondan юtrцdцr, - bunu sяhnя цчцn чox чalышmыш Яmиrhцseyn bяy deyиrdи.<br />
Bunun xalatыna, шalvarыna, bыьыna-saqqalыna bax! Bu tяlxяk lиbasыnы kиm fиkиrlяшиb,<br />
gюrяsяn Юz aramыzdыr, xaчpяrяstlяrиn sыrf dиnи bayramыnы юz oьul-uшaьыmыza sыrыyыrыq,<br />
<strong>son</strong>ra da tяяccцblяnиrиk kи, fиlan шey nиyя fиlan oldu O, иkи mиn иldиr kи, юz doьma bayramыnы<br />
юz dцшцncяsиnя uyьun шяkиldя qeyd edиr, bиz иsя onu yamsыlayыrыq: kиm gцclц olar,<br />
orиjиnal, yoxsa kserosurяt Bяlkя bиz... Hяlя bunun bиr Qar qыzы da var. Gюrяsяn,<br />
Laflandиya meшяlяrиndя onun яsas mиssиyasы nяdяn иbarяt olub Bиz bu mяzhяkяyя bиr<br />
"Шaxta nяnя" obrazыnы da яlavя elяdиk: baba, nяvя varsa, nяnя nиyя olmasыn! Uшaqlarыn<br />
xoшuna gяlиr. Anшlaq... Иdи. Bu da sяnиn keчmиш zamanыn. Nя edиrdиk - Шяnlяndиrиrdиk. Nя<br />
цчцn - ... Belя lazыm иdы.<br />
Иndиsя mяrяkя qopacaq. Bиabыrчыlыqdыr. Чыxsыn da baшqa Шaxta baba, qяhяt deyиl kи!<br />
Allaha шцkцr, иlиn-gцnцn bu vaxtыnda baь-baьчa doludur Шaxta baba иlя. "Яzиz balalar! Bu<br />
gцn Sиzиnlя gюrцшя gяlmиш Шaxta baba юzц иlя tяkcя Qar qыzы vя Шaxta nяnяnи gяtиrmяyиb,<br />
hяm dя meшяdяkи bцtцn heyvanlarы bura dяvяt edиb!" Bu nя mяtndиr! A-a! Bu nя mяtndиr!<br />
Bu axmaq mяtn hansы яmяkdar xadиmиn baшыnыn mяhsuludur "Heyvanlarы dяvяt<br />
edиb!" Bиz dя neчя иldиr bunu tutuquшu kиmи tя<strong>kr</strong>arlayыrыq, bиr adam demиr kи, heyvanы<br />
Иdman-Konsert Arenasыna "dяvяt etmяk" olmaz. Bu mяtnlя чaшmaq olar. Allah uzaq<br />
elяsиn! Bяlkя elя buna gюrя mяn sяhnяyя чыxa bиlmиrяm. Keчmиш zamanlarda bиzя<br />
deyиrdиlяr kи, bиr шeydяn шцbhяlяndиnsя, ondan bиrmяnalы шяkиldя иmtиna etmяk xeyиrlи olar.<br />
Яmиrhцseyn bяy onlarla razыlaшmыrdы, vuruшurdu. Deyиrdи, bu xalqы <strong>son</strong> цч yцz иldя o qяdяr<br />
qorxudublar, o qяdяr gюzцqыpыq elяyиblяr kи, hяr шeydяn шцbhяlяnиr; иndи neylяyяk, чюrяk<br />
yemяyяk kи, tиkя иlишиb boьazыmыzda qala bиlяr!<br />
20<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Avropa teatr mяktяblяrиndяn bиrиnиn kцncцndя mяnи<br />
tяlxяk yox, facия janrыnda ишlяyяn aktyor kиmи<br />
yetишdиrиrdиlяr. Иndи xatыrlayыram kи, bиr vaxt mяn facия<br />
ampluamы da belяcя, bugцnkц kиmи, qяflяtяn bцkцb rejиssora<br />
qaytardыm. Dedиm: "Oynamayacaьam mяn Mиrzя<br />
Яbdцl Hяsяnи!" Dedи: "Nюшцn, qяrdeшиm" O юzц dя bиlиrdи<br />
kи, "Nadиr шah"ыn bцtцn obrazlarы karиkaturadыr. Ancaq<br />
Kюhnя teatrыn aktyorlarы цчцn "Nadиr шah"dan <strong>son</strong>ra aчыlan<br />
yol qяtиyyяn karиkatura deyиldи.<br />
Nadиr шah bиzиm babalarыmыzыn vяtяnиnиn qцdrяtlи<br />
padшahы olub. Gюrяsяn, nяyя gюrя mцяllиf Hиndиstanы fяth<br />
etmиш цч bюyцk иmperatordan bиrиnи - юz babasыnы - o gцnя<br />
salmышdы Mяn sяfeh dя gцnц-gцnя sata-sata onun eybяcяrlиyиnя<br />
zцy tutmaqla mяшьul olmuшdum. Vaxt olmuшdu kи,<br />
bununla hяtta юyцnmцшdцm dя: "Sяn Иranыn torpaьыnы<br />
bюyцtdцn, sяrvяtиnи artыrdыn, ancaq bununla юlkя abad,<br />
hяyat fиravan, иnsanlar xoшbяxt olmadы!" Sюz verиrdиk kи,<br />
Nadиr шahыn xoшbяxt elяyя bиlmяdиyи иnsanlarы bиz, kommunиzmdя,<br />
xoшbяxt edяcяyиk; hяyat sцbut etdи kи, yalan<br />
danышыrmышыq.<br />
Ancaq bцtцn formal vя dюvrи uьurlarыna baxmayaraq,<br />
шeyxцlиslam Mиrzя Яbdцl Hяsяnи oynadыьыm o mюvsцmlяrиn<br />
mяnиm цчцn чox qara keчяn anlarы da oldu. Tamaшa<br />
gцnlяrи юzцmц hяddяn artыq narahat hиss etmяyя<br />
baшlamышdыm. Sankи kиmsя parterdяkи yerиndяn sычrayыb,<br />
mяnи иfшa edяcяkdи. Nиfrяt dolu o qышqыrtыnы gюzlяdиyиm<br />
anlar mяnиm цчцn чox aьыr keчиrdи. Bяzяn elementar mяtn<br />
parчalarы yadыmdan чыxыrdы. Ancaq o bиrcя sюzц qышqыracaq<br />
vиcdansыz kиm иdиsя, gяlиb чыxmaq bиlmиrdи. Sonra namяlum<br />
иntиzarda keчиrdиyиm o anlardan bиrи qяtиyyяn<br />
gюzlяmяdиyиm halda mяnи Muьan чюlцnя aparыb чыxardы:<br />
mяn bиrdяn-bиrя юz ичиmdя Nadиr шahыn Mяzhяb Mяclиsи<br />
чaьыrdыьы doьma dцzяngahlarы nяsя baшqa gюzlя gюrmяyя<br />
dяhшяtlи ehtиyac duymuшdum vя hяr шeyи kяnara qoyub, иstи<br />
yay gecяlяrиnиn bиrиndя qatarla yola чыxmышdыm.<br />
Tяlxяklиk шeyxцlиslamы o cцr oynamaqdan mиn dяfя<br />
yaxшыdыr. Uшaqlarnan ишlяyиrsяn, yalan danышanda da naьыl<br />
janrыnda danышыrsan. Ona gюrя dя ичяrиdяn qыzarыb xяcalяt<br />
чяkmиrsяn. Uшaqlar иsя sяnиn hяr sюzцnя цrяkdяn иnanыr vя<br />
bu teatr akkordlarыnы bцtцn hяyatlarы boyu юzlяrиlя xoш<br />
xatиrя kиmи gяzdиrиrlяr. Bиzиm uшaqlыьыmыzыn Шaxta babasы<br />
olmamышdы: bиzиm sцnnяt toyumuzda araq ичиlmяmишdи,<br />
axmaq-axmaq mahnыlar da oxunmamышdы; dana bozbaшыnы<br />
yeyиb salavat чevиrmишdиlяr vя "шapp!" - цlgцclя vurmuшdular.<br />
Яvvяllяr, baшыboш vaxtlarыmda... (Baьышlayыn, bиzиm<br />
чoxumuz xцlya vя иllцzиyalardan иbarяt o cцr bиr dюvr yaшamalы<br />
oluruq). Яvvяllяr mяnя elя gяlиrdи kи, mяnиm hяyatыmыn<br />
uшaqlыq dиvarыnda hяmиn Шaxta baba hяdиyyяlяrиnиn<br />
vя ичиlmяmиш araq butulkalarыnыn yerи hяlя dя boшdur.<br />
Ancaq <strong>son</strong>ra gюrdцm kи, o dиvarda tamam baшqa kяrpиclяr<br />
чatышmыr vя hяrdяn o boш yerlяrdяn kцlяk ичяrи soxulub<br />
tozanaq qaldыrыr. "Ич gяrяk germetиk olsun, yoxsa adam<br />
uчa bиlmяz", - bunu da Яmиrhцseyn bяy deyиrdи.<br />
Hяmиn gцn mяn Muьan чюlц иlя bяlkя dя qыrx<br />
kиlometrя yaxыn pиyada yol getmишdиm. Stansиyadan ишыqgюzlцkяn<br />
чыxsam da, чюlцn vя yolun яsl dadыnы qaranlыq<br />
dцшяndяn <strong>son</strong>ra hиss elяmяyя baшlamышdыm. Gюydя ulduzlar<br />
sayrышыrdы, ay dиyиrlяnиrdи, чюl gцndцzцn avqust<br />
yanьыsыnы sюndцrяrяk, nяfяs almaьa, dиrиlmяyя baшlayыrdы.<br />
Cыrcыramalar, qurbaьalar qышqыrышыrdы, haradasa lap yaxыnlыqda,<br />
sankи иkи addыmlыqdakы kollarыn arxasыnda, чaqqallar<br />
ulaшыrdы. Kollektor dambasыnыn цstц иlя uzanan tapdaq<br />
yolda hяrdяn mяnиm ayaq sяslяrиm guppuldayыrdы: bu<br />
vяhши mяnzяrя ичиndя vahиmяlяnmяyиn heч dя artыq<br />
olmadыьыnы fиkиrlяшsяm dя, qorxu-hцrkц hиssи o gecя mяnя<br />
yaxыn gяlmиrdи. Elя bиl bu bиyabandan kяnarda юzцnяmяxsus<br />
mяdяnиlиklяrlя dolu hяyatla иkи gцnlцyцnя deyиl, яbяdи<br />
vиdalaшmышdыm.Yolun иsя hara getdиyи, nя vaxt qurtaracaьы<br />
heч cыrcыramalarыn юzцnя dя bяllи deyиldи. Mяn azmышdыm.<br />
Ona gюrя dя yorьunluьuma baxmayaraq, yalnыz bиr<br />
иstиqamяtи gюtцrцb axыradяk, kяndlяrdяn bиrиnиn ишыq topasы<br />
gюrцnяnя qяdяr, getmяyи qяt etmишdиm.<br />
Mяnи heч kиm axtarmыrdы, heч kиm heч yerdя<br />
gюzlяmиrdи: mяn юmrцmdя иlk dяfя yalnыz юzцmя lazыm<br />
olan hяqиqяtиn axtarышыna tam sяrbяstlиklя, юzц dя hamыdan<br />
xяbяrsиz чыxmышdыm. Bu иstиsnasыz vя mяhdudиyyяtsиz<br />
azadlыq hиssи ulduzlu qцbbяnиn altыnda mяnи tяnhalыqdan<br />
qoruyur, яtrafdakы hяr шeylя mяnи tяmasa vя цnsиyyяtя<br />
qoшur vя bununla da yorulub яldяn dцшmяyиmя иmkan vermиrdи.<br />
Hяrdяn mяnя elя gяlиrdи kи, mяn boyaboy, hяr иkи<br />
tяrяfdяn qaratиkanlыqlarla sыxыlmыш, torpaqlы чюl yolu иlя<br />
yox, o ulduzlarыn arasы иlя uzanan ишыq, nur yolu иlя<br />
sцzцrяm. Bяzяn o yolda mяn addыmlarыmы hиss etmиrdиm,<br />
sankи uчurdum, яlиmlя ulduzlarыn hяnиrtиlи sяthиnя toxunurdum,<br />
onlarы gюtцrцb, genиш яngиnlиklяrdя hara gяldи<br />
tolazlayыrdыm. Ulduzlar uчanda mяnи qяrиbя bиr ишыq<br />
qarышыq xoш sяs bцrцyцrdц: onda mяn ич germetиklиyиmи<br />
aшkar duyaraq, daxиlяn dя uчurdum.<br />
Яgяr o vaxt яndяlцslц ustadыn sяkkиz yцz иl яvvяl<br />
gюrdцyц yuxudan xяbяrиm olsaydы, onun gюydяkи bцtцn<br />
ulduzlarla bиr-bиr cиnsи яlaqяyя gиrmяkdя davam etdиyиnи<br />
hяmиn gecя mяn dя gюrя bиlяrdиm. Ancaq mяnиm o yuxudan<br />
onda xяbяrиm yox иdи vя mяn gюydя ulduzlarla<br />
яllяшmяkdяn yalnыz arxamca yol boyu gяlяn иkи cцt kичиk,<br />
yanar ulduzu gюrяndя ayыldыm. Bяdяn vя dцшцncя цчцn o<br />
cцr xoш, kosmиk mюcцzяlяrlя dolu dяqиqяlяrdяn <strong>son</strong>ra<br />
ayыlыb, юzцnц bu чюlцn dцzцndя gюrmяk canavarsыz-fиlansыz<br />
da yaxшы hal deyиldи. Hяrчяnd kи, onda nя baш verdиyиnи<br />
mяn tam anlamamышdыm. Mяn yerи vя gюyц yalnыz hиss edя<br />
bиlиrdиm: bu bцtюv hиssиyyatda hяr шey юz yerиndя, vahиd bиr<br />
cяm иdи, ancaq eynи zamanda, heч nя kon<strong>kr</strong>et deyиldи. Gerи<br />
qanrыlыb canavarlarы gюrяndя иsя hяmиn nиzam dяrhal<br />
daьыldы, mяn onlarы qaratиkan, yulьun kollarыnы yenиdяn<br />
tanыdыьыm kиmи tanыdыm: чaqqal deyиldи; bиr cцt canavar иdи,<br />
yalnыz yanar gюzlяrи vя qaraltыlarы vardы. Mяn qorxdum vя<br />
sankи nя edяcяyиmи bиlmяdяn bиr neчя dяfя gerи dюnцb,<br />
qышqыra-qышqыra onlarыn цstцnя yцrцdцm kи, onlar da<br />
mяndяn qorxub qaчsыnlar. Ancaq onlar yoldan чыxыb,<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 21
aшaьыdakы yulьun kolluqlarыnыn arasыnda gиzlяndиlяr, az<br />
keчmиш yenя dя yola qalxaraq, arxadan mяnя bayaqkыndan<br />
da sцrяtlя yaxыnlaшmaьa baшladыlar. Mяn hяr ehtиmala<br />
qarшы яvvяlcяdяn gюtцrdцyцm яyrи dяyяnяyи, yolun bяrk<br />
yerlяrиnя, qыraqlardakы qaratиkan kollarыna чыrpa-чыrpa<br />
qышqыrыrdыm, bяzяn oxuyurdum, kиmlяrlяsя ucadan<br />
danышыrdыm, mцbahиsя edиrdиm. Canavarlarыn юzlяrиnя<br />
mцracияtlя deyиrdиm kи, sиz mяnя heч nя elяyя bиlmяzsиnиz,<br />
яlиmdяkи aьacla vuraram, leшя dюnяrsиnиz. Mяn Nadиr<br />
шahыn юzцnц, hяtta mюvsцmцn ortasыnda rejиssora qaytardыьыm<br />
шeyxцlиslam Mиrzя Яbdцl Hяsяnи dя kюmяyя<br />
чaьыrыrdыm. Tяbии kи, qышqыra-qышqыra dedиklяrиmиn hamыsы<br />
yalan иdи. O cцr mяn neчя saat qышqыrыdыьыmы иndи dя deyя<br />
bиlmяrяm; getdиkcя sяsиm tutuldu vя tamam batdы. Yeganя<br />
xиlas vasиtяm dя яldяn чыxandan <strong>son</strong>ra mяn, demяk olar kи,<br />
yarыmcan bиr vяzиyyяtdя hяtta uчmaьы, gюzяgюrцnmяz bиr<br />
varlыьa чevrиlmяyи dя чox bюyцk yanьы vя иstяklя arzuladыm...<br />
Sonra, mяnиm bцtцn цmиdlяrиm vя xиlas ehtиmallarыm<br />
tцkяnяndяn <strong>son</strong>ra, bиrdяn-bиrя mяn acыndan balasыnы<br />
yeyяn canavar olmaьыn dяhшяt vя mяшяqqяtlяlяrиnи<br />
gюrdцm. Bunu elя real, elя aшkar gюrdцm kи, elя bиl юzцm dя<br />
nя vaxtsa canavar olmuшdum vя ona gюrя axшamdan bяrи<br />
arxamca dцшmцш o heyvanlara, onlarыn yuvada qoyub<br />
gяldиklяrи ac balalarыna yazыьыm gяldи. Яlbяttя, bu mяnиm<br />
юzцmц onlara kюnцllц шяkиldя yem etmяyиm цчцn kиfayяt<br />
elяmяdи, ancaq tяsяvvцrцmdя artыq neчя dяfя parчalanmыш<br />
bяdяnиmиn aьrыsыnы hяmиn anlardan etиbarяn иtиrdиm.<br />
Bяdяnиm яvvяlkи dяymяdцшяr toxunulmazlыьыndan vя<br />
hяndяsи tяmtяraьыndan mяhrum olub, mяnиm юzцm цчцn<br />
lazыmsыz vя mяnasыz bиr шeyя чevrиldи.<br />
Mяhz bundan <strong>son</strong>ra xиlaskarыn peyda olmasы mюcцzя<br />
deyиldи: qaranlыqda o bиrи sahиlи yaxшы gюrцnmяyяn nяhяng<br />
kanal иdи. Axarыnыn иtиlиyи ay ишыьыnda da aydыnca<br />
gюrцnцrdц. Sonradan xяrиtяdя dяqиqlяшdиrdиyиm kиmи, hяlя<br />
qazыlыb qurtarmamышdan шяnиnя bolluca nяьmяlяr qoшulmuш<br />
Aшaьы Muьan kanalы! Mяn qaranlыqda яl-цzцmц cыran<br />
tиkanlы kollarыn arasыndan чяtиnlиklя keчиb, uca yarьanыn<br />
цstцndяn юzцmц kanalыn ay-ulduzla dolu sularыna atdыm vя<br />
bиr an <strong>son</strong>ra paltarыmы иslatmыш soyuq suyun bяdяnиmи necя<br />
yandыrdыьыnы hиss etdиm. Yalnыz kцrяyиmdяkи чantamы<br />
чыxarыb, suyun цzцndя mцvazиnяtиmи tarazlayandan <strong>son</strong>ra<br />
necя mюhkяm yorulduьumu duydum vя hяmиn an aьыr bиr<br />
daш kиmи suyun dиbиnя getmяk иstяyи mяnиm цrяyиmи yeyяn<br />
яn bюyцk tяhrиklяrdяn иdи. Sahиldяkи uca, sыx kolluqlarda<br />
qalmыш canavarlarыn yazыq-yazыq ulaшmasы kanal boyu uzun<br />
bиr mяsafяdя mяnиm qulaьыmdan getmяdи.<br />
O gecяdяn <strong>son</strong>ra mяnя elя gяldи kи, mяnиm tяkcя<br />
hиssиyyatыmыn mцяyyяn guшя vя hцcrяlяrи deyиl, sиfяtиmиn<br />
dя bяzи cиzgи vя иfadяlяrи hяmишяlиk dяyишdи. Bяzяn kюhnя<br />
tanышlarыmыn mяnи hяmишяkи kиmи asanlыqla tanыmasы mяnя<br />
qяrиbя gюrцnцrdц. Amma ondan <strong>son</strong>ra mяn gцzgцyя<br />
baxanda vя yaxud baшqalarыnыn qяtи dиqqяtи altыna<br />
dцшяndя, bиrcя dяfя dя olsun юz gюrkяmиmя gюrя narahatчыlыq<br />
hиssи keчиrmяdиm. Canavar gюzlяrиnиn zяhmиlя<br />
mцqayиsяdя bцtцn baшqa baxышlar heч nя иdи. "Mяn<br />
canavarlarыn qarnыndan чыxыb, tam sakиtlяшdиm vя<br />
yerиyяndя ayaqlarыmыn altыnda yer kцrяsиnиn necя yыrьalandыьыnы<br />
duymaьa baшladыm," - yяqиn kи, mяnиm yerиmя<br />
Muьan чюlцndяn hяmиn gecя Яmиrhцseyn bяy keчmиш<br />
olsaydы, bu vяzиyyяtи belя qиymяtlяndиrяrdи.<br />
Ertяsи gцn gцnortaya yaxыn yetишdиyиm kяnddя иlk<br />
doqqazы dюyяndя, mяnя yaxыnlaшan qadыn elя tяяccцb vя<br />
heyrяtlя цzцmя baxmaьa baшladы kи, elя bиl mяn, paltarlarыnыn<br />
palчыьы hяlя tam qurumamыш чюl adamы, arxamca bu<br />
evя юzцmlя bяrabяr иkи dяnя dя canavar gяtиrmишdиm. "Kиши<br />
evdя yoxdu, - qadыn чox acиzanя sыzыldadы. - Ancaq gяl<br />
evя... Gяl, gяl..."<br />
O vaxtdan bяrи mяn ucadan danышmaьы vя qышqыrmaьы<br />
sevmиrяm; mяnя elя gяlиr kи, qышqыrыqla deyиlяn hяr bиr<br />
sюzdя yalan hяqиqяtdяn чoxdur vя kиm tяrяfиndяn<br />
deyиlmяsиnя baxmayaraq, o yalanыn ичиndяn шяxsяn mяnя<br />
hяmишя kюzяrяn canavar gюzlяrи baxыr. Яslиndя, Kюhnя<br />
teatrы tяrk etmяyиmиn baшlыca sяbяbи dя elя bu иdи. Onda<br />
oranыn sяhnяsиndя qышqыrmaq яnяnяlяrи чox gцclц иdи. Bяzи<br />
Avropa dиllяrиnи babat bиldиyиm цчцn mяn baш иdarяdя юz<br />
balaca stulumun цstцndя oturub, qяdиm яlyazmalarыn bяrpasы<br />
haqda шюbя mцdиrи цчцn rцblцk hesabatlar yazыrdыm.<br />
Bиr daha teatra qayыtmaq haqqыnda иsя heч dцшцnmцrdцm.<br />
Яvvяllяr mяn elя bиlиrdиm kи, teatrda чalышmasam, kиmиnsя<br />
rolunu oynamasam, шaиr demишkяn, юlяrяm. Яlyazmalarыn<br />
hesabatы иlя mяшьul olanda иsя gюrdцm kи, gцnlяr, aylar<br />
keчиr, ancaq mяn юlmцrяm. Onda mяn иkи шey haqqыnda<br />
daha dяrиndяn fиkиrlяшmяyя mяcbur oldum: bunlardan<br />
bиrиncиsи teatrыn bиveclиyи, иkиncиsи иsя юzцmцn peшяkar<br />
yararsыzlыьыm иdи. Чцnkи nя mяn teatrsыz юlцrdцm, nя teatr<br />
mяnsиz daьыlыrdы.<br />
Mяnиm Qar qыzыm necя oldu, gюrяsяn Mяnиm dяhшяtlи<br />
Qar qыzыm var, Шaxta nяnяm иsя doymuш mяhlul kиmи daha<br />
heч nяyи qяbul etmиr. Цmumиyyяtlя, hяrdяn bu adlar -<br />
Шaxta baba, Qar qыz, bяzяklи yolka-fиlan mяnя uшaq oyunundan<br />
da qeyrи-cиddи gюrцnцr. Bяшяrиyyяtиn sankи hяyatыnыn<br />
яsas mяnasыnы tяшkиl edяn bu oyunlarыn fonunda<br />
qышqыran hakиm-mцtlяqlяrи, xalqlara mцharиbя elan edяn<br />
mцstяbиdlяrи gюrяndя, юz-юzцndяn xoflanmaьa baшlayыrsan.<br />
Belя oyunlar namиnя mиlyonlarыn юlцmцnя sяbяb olan<br />
hay-kцyц bяzяklи yolka, sцnи saqqallы Шaxta baba иlя<br />
uzlaшdыrыb, bиr sapa dцzmяk чox чяtиn olur.<br />
Ancaq bиr gцn mяnиm oturduьum otaqda fыrtыna<br />
qopdu. Bиzиm otaьыmыzыn иkи bюyцk pяncяrяsиnиn иkиsи dя<br />
mяшhur bиnanыn sяkkиzиncи mяrtяbяsиnиn yцksяklиyиndяn<br />
dяnиzя baxыrdы. Buludsuz, dumansыz gцnlяrdя, yalan<br />
olmasыn, dяnиz Tцrkmяnbaшыya qяdяr gюrцnцrdц.<br />
Pяncяrяlяrиn gцmцшц rяnglи pяrdяsи arasыndan dяnиzиn<br />
mavиlиyи ичяrи gиrяn hяr kяsиn baxышlarыnы xяncяr kиmи kяsиb<br />
1<br />
22<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
юzцnя calayыrdы. Necя olmuшdusa, mяn ишя gяldиyиm иlk gцn<br />
pяncяrяlяrdяn gюrцnяn mюhtяшяm meydan, yaшыl bulvar<br />
zolaьы vя sakиt dяnиz calaqlarыndan иbarяt bu fцsunkar<br />
mяnzяrяnи Шиrиnlя Xosrovun yataьыna bяnzяtmишdиm.<br />
Nяdяnsя, Nиzamиnиn epиk tяsvиrиndя Шиrиnlя Xosrovun<br />
yataьa gиrdиyи zиfaf gecяsи, elя yataq qarышыq, mяnиm<br />
xяyalыmda mяhz bu rяnglяrlя qalmышdы: qыrmыzыsыz, gцmцшц<br />
yataq vя tцnd mavи gecя zolaqlarы. Genишlиk иsя... Muьan<br />
чюlцnцn яsrarяngиz gecя mяnzяrяlяrиndяn <strong>son</strong>ra hяrdяn<br />
belя sяhnяlяrdя mяn fи<strong>kr</strong>иmи yerиn-gюyцn <strong>son</strong>suz genишlиyиlя<br />
uzlaшdыranda, юz zehnи bцtюvlцyцmц bяrpa edя bиlиrdиm.<br />
Yяnи yataьыn genишlиyиndяkи mиqyas vя mяzmun zяngиnlиyиnи<br />
rяhmяtlиk ustad Nиzamиyя yox, baш иdarяnиn yenиcя<br />
ишя baшlamыш kичиk elmи ишчиsиnя aиd etmяk lazыm иdи. Ancaq<br />
deyиr, sяn saydыьыnы say... Hяrчяnd kи, belя deyиlmишdи vя<br />
ora heч dя qыrmыzыsыz qalmamышdы:<br />
Xяznяdar bиlиncя yaqutla bиrdяn<br />
Qopardы mюhrцnц яqиq цstцndяn.<br />
Gюrdц o hasarda gцmцш qыfыl var,<br />
Dиrиlиk suyutяk mюhцr vurublar.<br />
Nя duyub mяzlumun ayaq sяsиnи,<br />
Nя gюrцb zalыmыn qan pяncяsиnи.<br />
O qюnчя peykanla tez bиrlяшdиrdи,<br />
Peykanыnыn ucu lяlи deшиrdи.<br />
Sankи шah Xыzыr иdи, zцlmяt dя gecя,<br />
Buraxdы balыьы suya gиzlиcя.<br />
Шadlыqdan hяvяslя чяpиk чalыrdы,<br />
Katиbtяk altmышa bиrи salыrdы.<br />
Demиrяm hяdяfя bиr ox atыrdы,<br />
Yox, tumsuz xurmasы sцdя batыrdы.<br />
Bиr bel dиgяrиnя olmuшdu чяnbяr,<br />
Can-cana чatmышdы orda, mцxtяsяr.<br />
Gцmцш rяnglи cama gцl suyu damdы,<br />
Шяkяrи яrиdяn mяьzи-badamdы.<br />
Sяdяfи mяrcana bиr beшиk qurdu,<br />
Odla su яhd edиb bиr yerdя durdu.<br />
Odla su bиrlяшdи, tez qarышaraq,<br />
Al rяnglя, cиvяylя bяzяndи yataq.<br />
Yatmadыlar bцtцn gecя-gцndцzц,<br />
Deшdиlяr yaqutu иncиylя, dцzц.<br />
O vaxtdan mюhtяшяm bиnadakы gюzяgюrцnmяz mцdиrlяrdяn<br />
tutmuш, bekarчыlыьы sюz gяzdиrmяklя pяrdяlяyяn<br />
kичиk ишчиlяrя qяdяr - чoxlarы dяnиz tяrяfя aчыlan<br />
pяncяrяlяrиn arxasыndakы gюzяl mяnzяrяnи, daha doьrusu,<br />
bu mяnzяrяdя gюzoxшayan xoш genишlиyи "Шиrиnиn yataьы"<br />
adlandыrmaьa baшlamышdы. Onda mяn facия teatrosunda<br />
Шиrиnиn rolunu oynayan xanыmыn evиndяkи yataq otaьы<br />
haqda heч nя bиlmиrdиm. Hяrdяn tamam baшqa<br />
mяrtяbяlяrdяn, tamam baшqa иdarяlяrиn яmяkdaшlarы<br />
bиzиm otaьa gяlиb, Xosrovla Шиrиnиn zиfaf gecяsи haqda<br />
mяndяn daha mцfяssяl poetиk mяlumatlar иstяyиrdиlяr.<br />
Hяrdяn mяn onlarыn seksual иlhamыnы daha da qanadlandыrmaq<br />
цчцn poemadan parчa oxuyurdum, hяrdяn<br />
ишиmиn чoxluьunu bяhanя gяtиrиb, шeиr oxuya<br />
bиlmяyяcяyиmя gюrя цzrxahlыq edиrdиm. Яlbяttя, mяnиm<br />
tamamиlя tanыmadыьыm bu adamlar bиrиncи mяrtяbяdяkи<br />
kиtab kюшkцndяn Nиzamиnиn kцllиyyatыnы alыb, Xяmsя иlя<br />
daha яtraflы tanыш ola bиlяrdиlяr, ya da facия teatrosuna<br />
gedиb, "Xosrov vя Шиrиn" tamaшasыndan daha bюyцk zюvq<br />
ala bиlяrdиlяr. Ancaq nяdяnsя onlar mяnиm yanыma gяlиb,<br />
poemadan parчa dиnlяmяyи, mяhz bиzиm otaqdan gюrцnяn<br />
yataq sяhnяsиnя tamaшa etmяyи vя bunlarы edяrkяn bиc-bиc<br />
gцlцmsяmяyи daha цstцn tuturdular. Qяrиbяdиr kи, hava<br />
kцlяklи, dяnиz fыrtыnalы olanda, kиmsяnиn bиzиm otaьa hяmиn<br />
mяsяlяdяn юtrц gяldиyиnи xatыrlamыram: yяqиn o genишlиk<br />
mяhz sakиtlиklя hяmahяng vя bиlavasиtя baьlы bиr tяяssцrat<br />
иdи. Bиzиm otaqda иsя fыrtыnanы dяnиz yox, Шиrиn юzц qopardы.<br />
Mяn Шurunbabиlиnиn яlyazmalarы haqqыnda tяrtиb olunmuш<br />
arayышыn цzяrиndяn baшыmы qaldыrыb baxanda, hиss<br />
etdиm kи, artыq юtцb keчmиш чox maraqlы anlardan bиr<br />
neчяsиnи gюrmяmишяm. Чцnkи o ana qяdяr, mяsяlяn, arayышda<br />
mяnя maraqlы gюrцnяn cяhяtlяrdяn bиrи akademиk<br />
nяшrdя rusun Шurunbabиlиnиn ad-famиlиyasыnы necя yazmasы<br />
иdи: "Muxammad Badr ad-dиn sиbt Muxammad Шams addиn<br />
aш-Шurunbabиlи." Nиzamиnиn yaшыdы olmuш яndяlцslц<br />
nяhяngи dя rus mяhz Шurunbabиlиnиn XVЫЫЫ яsr яlyazmalarыna<br />
яsasяn tяqdиm edиrdи. Bu mяsяlяlяrlя baьlы<br />
mцяyyяn araшdыrmalar aparmaq цчцn bиzиm nazиrlиk<br />
Qahиrяnиn Яl-Яzhяr Unиversиtetиnя mцtяxяssиs gюndяrmяyя<br />
hazыrlaшыrdы.<br />
Bяlи. Шиrиn otaьa daxиl olub, arxasыnca az qala юzц<br />
boyda gюrцnяn иkи metr яllи santиmetr hцndцrlцyцndя qapы<br />
taьыnы da юrtmяmишdи; yцngцl kиnayя hиssиlя gюzlяrиnи azacыq<br />
qыyыb, gah шюbя mцdиrиnиn, gah da mяnиm цzцmя baxabaxa<br />
nяsя demяk иstяyиrdи, ancaq sankи bunu demяk цчцn<br />
юncя nяsя baш vermяlи иdи, ya da otaьa daha kиmsя gяlmяlи<br />
иdи - elя bиl bu, facия teatrosundakы mяtn цzrя belя olmalы<br />
иdи. Mяnиm gюrdцyцm иkиncи шяkиl onun qara payыz paltosunun<br />
uzunluьu vя bu uzunluьun цstцndя яlavя иkи<br />
mяrtяbя kиmи ucaldыlmыш mavи qыzыlgцllц qara, "kotelok"<br />
шlyapasы иdи. Kommunиzm dюvrцnцn yalanчы qяzetlяrи<br />
adяtяn Sem dayыnы o cцr burjua шlyapasыnda tяsvиr<br />
edиrdиlяr. Sonra mяn onu tanыdыm vя mavи яlcяklяrиnи,<br />
qoltuьuna vurduьu o rяnglи dя чantasыnы gюrdцm vя hesab<br />
etdиm kи, burada yenя dя rяhmяtlиk ustaddan yaxшы heч nя<br />
demяk mцmkцn deyиl:<br />
Цzцndяn, saчыndan sяbalar юpяr,<br />
Qaquma, qunduza bяnzяr o tellяr.<br />
Hяr bиr qяmzяsиnя bиr nazdыr vяkиl,<br />
Buxaq bиr narыncdыr, чяnя alma, bиl.<br />
Ulduzlar da olmaz hцsnцnцn tayы,<br />
Юtmцш gюzяllиkdя gцnяши, ayы.<br />
Bиr cцt mяmяsи var - payыz narыdыr,<br />
Yanaqlarы - gцlцn yarpaqlarыdыr…<br />
"Stop! Stop! - o mяnи dayandыrdы. - Mяn bunlarы hяr<br />
gцn sяhnяdя eшиdиrяm. Hяrчяnd kи, bиzиm baш иdarяdя<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 23
Nиzamиnи oxumuш adama rast gяlmяk юz-юzlцyцndя xoш bиr<br />
tяsadцfdцr. Mяnи Шиrиnиn yataьы haqda buralarda<br />
quraшdыrыlan lяtиfяlяr daha чox maraqlandыrыr".<br />
Mяnиm шюbя mцdиrиm yaxыnlaшыb, xanыmы mцasиr яttюkmя<br />
elmиnиn bцtцn fazalarы цzrя salamlayandan <strong>son</strong>ra иzah<br />
etmяyя чalышdы kи, bu haqda hюkumяt bиnasыna vя шяhяrя<br />
yayыlmыш mцxtяlиf mяzmunlu lяtиfяlяrиn baш иdarя иlя heч<br />
bиr яlaqяsи yoxdur. "Onlarы yяqиn nazиrlиkdя attestasиyadan<br />
keчmяyяn bяzи aьzыgюyчяklяr uydurur", - mцdиr belя dedи.<br />
Яlbяttя, yalan dedи.<br />
Xanыm facия teatrosunda altmыш иl fasиlяsиz gedяn<br />
"Xosrov vя Шиrиn" tamaшasыnda Шиrиnи oynayan <strong>son</strong> vя<br />
deyиlяnlяrя gюrя яn parlaq ulduz иdи. Onun шяkиllяrиnя hяr<br />
yerdя rast gяlmяk mцmkцn иdи, onun яn mцxtяlиf sяpkиlи<br />
reklam vя teletяqdиmatlardan aldыьы hяdиyyя vя qonorarlar<br />
barяdя иncяsяnяt alяmиnи dolaшan яfsanяlяrиn yanыnda<br />
yataьы haqqыnda deyиlяnlяr heч nя иdи. Ancaq buna baxmayaraq,<br />
hяmиn gцn nяdяn юtrцsя nazиrlиyя gяlmиш bu mяшhur<br />
aktrиsa yolunu bиzиm otaqdan salmышdы kи, mяhz yataьы<br />
haqda yayыlmыш lяtиfяlяrиn mяnbяyиndя юzц цчцn nяyиsя<br />
araшdыrsыn. Kиm bиlиr, bяlkя elя o da baшqalarы kиmи,<br />
mяzяlяnmяk xatиrиnя bиzиm otaьa qяdяm qoymuшdu.<br />
"Zяnn edиrяm kи, mяnиm yataьыm haqda Sиzиn<br />
mяlumatыnыz чox mяhduddur," - xanыm sяhnяdяn kяnarda<br />
cяfяngиyyat danышmaьыn яn mahиr ustalarыndan bиrи sayыlacaq<br />
шюbя mцdиrиnя yox, mяnя mцracияtlя dedи vя mяn<br />
pяncяrя arxasыndakы mяnzяrя яhvalatыnыn tamamиlя<br />
tяsadцfи mцяllиfи olmaьыma baxmayaraq, onun hansы<br />
yataьыnы - tamaшadakыnы, yoxsa evиndяkиnи nяzяrdя tutduьunu<br />
anlaya bиlmяdиm. Xanыmыn dedиyи tяsяvvцrцn<br />
mяndя hяqиqяtяn dя mяhdud olmasы иlя razыlaшmaqdan<br />
baшqa чarяm qalmadы vя mяn dиnmяzcя ayaьa qalxdыm.<br />
Xanыm yerиndя zяrrя qяdяr dя qыmыldanmadan, yalnыz<br />
dodaqlarыnы tяrpяdяrяk, mяnя yяhudиlяr sayaьы иkи sual da<br />
verdи: "Sиz tamaшaya baxmыsыnыz" Mяn yцngцlcя baшыmы<br />
yellяdиm kи, yox. "Sиz mяnиm evdяkи yataьыmы gюrmцsцnцz"<br />
Tяяssцflяnmяdяn, mяn buna da "yox"<br />
mяnasыnda baшыmы yellяdиm. "Sиz bu gцnя qяdяr hяyatыnыzы<br />
hяdяr yerя yaшamыsыnыz!" - xanыm qяtи sяslя dedи, elя bиl<br />
mяnиm bu gцndяn <strong>son</strong>rakы hяyatыmыn hяdяr keчmяmяsиnиn<br />
bцtцn mяsulиyyяtиnи юz boynuna gюtцrdц. Ona gюrя dя<br />
xahиш elяdи kи, mяn onu иdarя rяиsиnиn kabиnetиnя qяdяr<br />
юtцrцm. Bиz uzun dяhlиz boyu kenketlяrиn ишыьыnda yavaшyavaш<br />
addыmlayanda, qapыlardan boylanan, mяdяnиyyяtиn<br />
bцtцn qatlarыna bяlяd olmaq arzusu иlя alышыb-yanan bиr<br />
чox яmяkdaшlar gцlцmsцnя-gцlцmsцnя onu belя salamlayыrdыlar:<br />
"Salam, Nяzakяt xanыm!" "Ah, gюr bu gцn kиm<br />
tяшrиf buyurub!" "Sяhnяmиzиn gцnяши necя dя gюzяldиr!"<br />
Bиzиm belя baшlanmыш шяxsи tanышlыьыmыz чox uzaqlara<br />
gedиb чыxdы. Mяnи facия teatrosuna Nяzakяt xanыm apardы.<br />
Mяnя orada Шapurun rolunu verdиlяr. Dedиlяr kи, Шиrиnиn<br />
vяsfи mяnиm dиlиmdяn bal kиmи sцzцlцr. Шиrиnиn sяhnяdя<br />
daьlыq perspektиvя uyьunlaшdыrыlmыш yыьcam yataьыndan<br />
fяrqlи olaraq, Nяzakяt xanыmыn Ичяrишяhяrdя bяrpa<br />
etdиrdиyи malиkanяnиn daиrяvи zalыndakы yataьыna Xosrov<br />
padшahыn bцtцn sarayыnы hяrяmxanasы иlя bиrlиkdя yerlяшdиrmяk<br />
mцmkцndц.<br />
Qalыn, basma vя toxunma naxышlы bozumtul pяrdяlяrиn<br />
dalьalarы иlя юrtцlmцш boyaboy, hцndцr pяncяrяlяrdяn<br />
иbarяt daиrяvи zal hamиlяlиyиnиn <strong>son</strong> gцnlяrиnи baшa vurmaqda<br />
olan qadыn qarnы kиmи kюhnя baьыn ичиnя<br />
yerиdиlmишdи; seyrяldиlиb daranmыш aьaclarыn arasыndan<br />
dяnиz чox yaxшы gюrцnцrdц. Beш metr radиusunda olan tam<br />
daиrяvи zalыn tяn ortasыnda mavи velцr юrtцklя юrtцlmцш o<br />
cцr dя qяtи daиrяvи yataq dяstgahы иdи: yяqиn kи, onu dцzяltmяk<br />
цчцn mebelчи mцhяndиslяr xeylи baш sыndыrmышdыlar.<br />
Zalda чarpayыdan, dиvarlarda иsя "Kamasutra" eposu<br />
tяsvиrlяrиnиn reproduksиyalarыndan baшqa heч nя yox иdи:<br />
hяrdяn Nяzakяt xanыm bu genиш, mavи dцzяngahda<br />
gиzlяnяndя, mяn onu tapa bиlmиrdиm. Чarpayыda cana чox<br />
xиdmяtlяr, hяtta sцbh tezdяn baьda oxumaьa baшlayan<br />
quшlarыn sяsиndяn gиzlяnmяk цчцn dя xцsusи guшя nяzяrdя<br />
tutulmuшdu.<br />
"Bиr dяfя gцndцz чarpayыdan, daha doьrusu, onun bolluca<br />
иyиrmи kvadratmetrиnиn яn adи bиr guшяsиndяn tяyиnatы<br />
цzrя иstиfadя edяndяn <strong>son</strong>ra mяn uшaqlыq иllяrиndя yatdыьыm,<br />
ayaqlarы цzяrиndя gцclя dayanan taxtы xatыrladыm vя<br />
bu haqda Nяzakяtя mцxtяlиf яhvalatlar danышdыm. "Sяnиn<br />
cыrыltыlы чarpayы xoшuna gяlиr - Nяzakяt maraqla soruшdu. -<br />
Axы, bu чarpayыda o da nяzяrdя tutulub, ancaq, vallah,<br />
mяn onu ишя salmaьы bacarmыram". Mяn dedиm kи, чarpayы<br />
haqda tamam baшqa fиkиr sюylяmяk иstяyиrdиm. Mяn<br />
demяk иstяyиrdиm kи, чюrяyиlя yaшadыьыmыz юlkяdя чoxlu<br />
adamlar var kи, onlarыn nяиnkи bu boyda чarpayыsы, hяtta<br />
bu boyda torpaьы da yoxdur kи, aиlяlяrиnи onun цstцnя<br />
yыьsыnlar. Mяn demяk иstяyиrdиm kи, mцasиr dцnyada иbtиdaи<br />
иcma quruluшu иlя nиsbяtdя яdalяtsиzlиk azalmayыb,<br />
яksиnя, artыb. O cцr цnsиyyяtdяn <strong>son</strong>ra bиrdяn-bиrя mяnи<br />
belя lиrиkaya nяyиn cяlb etdиyиnи heч юzцm dя anlaya<br />
bиlmяdиm. "Mяnиmlя belя qяlиz шeylяr haqqыnda danышma, -<br />
Nяzakяt mяndяn xahиш elяdи. - Mяnиm 29 yaшыm var, o cцr<br />
mцlahиzяlяr цчцn mяn юzцmц uшaq sayыram. Mяn sяhnяdя<br />
Шиrиnи oynamaьы, prezentasиyada gюzlяrиmи sцzdцrцb,<br />
"Lalя" boyalarыnыn baшqa boyalardan цstцnlцyцnц nцmayиш<br />
etdиrmяyи vя sяnиnlя bиr damыn altыnda yaшamaьы<br />
bacarыramsa, Allaha шцkцr!"<br />
Шиrиnlя Шapuru sяhnяdя bиz ayda bиr dяfя oynayыrdыq.<br />
Qalan vaxtlarda mцxtяlиf tяdbиrlяrdяn Nяzakяtиn baшы<br />
aчыlan kиmи шяhяrdяn чыxыrdыq. Bиr dяfя mяn onu uzaq<br />
Muьan чюlцnя dartыb apardыm. Mяnя elя gяldи kи, цstцndя<br />
ulduzlarыn arasы иlя getdиyиm hяmиn чюl parчasыnы yenя tapa<br />
bиlmяdиm. Kollektorlarыn чoxu artыq mюvcud deyиldи, шoran<br />
torpaqlar yuyulandan <strong>son</strong>ra onlarы doldurub, yerиnи<br />
яkmяyя baшlamышdыlar. Hяmиn gecяdяn <strong>son</strong>ra gцn-gцnortada<br />
tapdыьыm kяndиn, mяnи evя aparmыш qadыnыn da adы<br />
yadыmdan чыxmышdы. Яvvяlcя mяn чox чalышdыm kи, yad-<br />
24<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
daшыmdan sиlиnmиш bu mяkanыn heч olmasa bиrcя elementиnи<br />
bяrpa edиm. Mцmkцn olmadы. Yalnыz kцчя boyu,<br />
hяyяtlяrиn яtrafыnda toz basmыш bюyцrtkяn kollarыnыn uca<br />
чяpяrиnи xatыrlaya bиldиm vя nяdяnsя bu yaddaш qarmaqarышыqlыьыna<br />
gюrя юzцmя yazыьыm gяldи.<br />
Bиz Nяzakяtlя bol sulu nяhяng kanalыn qыraьыndakы<br />
meшя zolaьыnda oturub, qarшыmыzda цfцq enишиnя dиrяnяnя<br />
qяdяr uzanan чюllяrя baxmaqdan doymurduq. Yay иdи, иstи<br />
иdи, ancaq bиz юzцmцzц чox yaxшы, шяhяrdяkиndяn dя yaxшы<br />
hиss edиrdиk. Bиz mяnиm buralarda keчиrdиyиm o qяrиbя<br />
gecя haqqыnda yox, tamam baшqa шeylяr haqqыnda<br />
danышыrdыq. Oturduьumuz yerdяn xeylи aralыda kombayn<br />
taxыl zяmиsиnи bичиrdи. Adamlar gюzя dяymиrdи, yяqиn onlar<br />
da bиzиm kиmи haradasa kюlgяdя oturub bичиnиn gedишиnя<br />
nяzarяt edиrdиlяr. Arabиr taxыl daшыyan avtomaшыnlar<br />
zяmиyя gиrиb, kombaynыn bюyrцncя xeylи sцrцnяndяn <strong>son</strong>ra<br />
aralanaraq, чюlцn dяrиnlиyиndя gюzdяn иtиrdиlяr. Hяrdяn<br />
sяrчя vя sыьыrчыn sцrцlяrи bичиlяn tarladan sцrяtlи bumeranq<br />
яyrиsиlя qalxыb, altыnda oturduьumuz aьaclarыn tцnd kюlgяlиklяrиnя<br />
sancыlыrdы. Bяzяn bиzя bиr-bиrиmиzи eшиtmяyя<br />
mane olan quш xoru yorucu vя qulaqbatыrыcы deyиldи,<br />
яksиnя, bиz bundan lяzzяt alыrdыq. Qяrиbяdиr kи, baшыmыzыn<br />
цstцndяkи чиnar budaqlarы az qala yarpaq qяdяrиncя quшla<br />
dolu olduьu halda, aшaьы, aчdыьыmыz aь sцfrяnиn цzяrиnя,<br />
bиr dяnя dя olsa, quш zыlыnыn dцшdцyцnц gюrmяdиk.<br />
Bиz axшamы, чюlцn цstцndя ulduzlarыn чыxmasыnы,<br />
gюzlяmяlи иdиk. Mяnя elя gяlиrdи kи, yerdя tapa bиlmяdиyиm<br />
dяqиq nишanяlяrи mяn gюydя, qaranlыq sяmanыn<br />
genишlиyиndя ulduzlar yananda mцtlяq tapacaьam.<br />
Bиz kanalыn sahиlиndяn uzaqlaшыb, aьacsыz dцzяnlиyя<br />
чыxdыq. Burada pambыq яkmишdиlяr, ancaq heч nя bиtmяmишdи,<br />
yalnыz qaysaq baьlamыш yumшaq, lцt cяrgяlяr<br />
qalmышdы vя яgяr bиz bu cяrgяlяr boyu addыmlayanda topuьa<br />
qяdяr шoran torpaьa batыrdыqsa, maшыnыmыzыn иlишmяk<br />
иmkanы real иdи. Ona gюrя dя чюlцn dяrиnlиklяrиnя getmяdиk.<br />
Getdиkcя tцndlяшяn, tцndlяшdиkcя ulduzlarыnыn sayыnы<br />
da, ишыьыnы da artыran gюy цzц yavaш-yavaш bиzи юzцnя чяlb<br />
etmяyя baшladы. Ulduzlarы arasыnda yalnыz Bюyцk vя Kичиk<br />
Ayы bцrclяrиnи tapdыьыmыz axшam sяmasыnыn cazиbяsи<br />
bиrdяn-bиrя yalnыz o vaxt baшlayыr kи, onda sяn o haqda<br />
qяtиyyяn dцшцnmцrsяn, baшqa ишlяrя qarышmыш baшыnы bиrdяn<br />
qaldыranda, bu nяhяng, sиrlи vя mюcцzяlи чиlчыraьы gюrцb<br />
heyran olursan. Bиzsя ona qяdяr иlk ulduzlardan da юncя<br />
чиmmяyя hazыrlaшan gяlиn kиmи bцtцn sиfяtиnи aчmыш nazlыqяmzяlи,<br />
bцtюv ayыn чevrяsиnи hяtta durbиnlя dя xeylи<br />
mцшahиdя etmишdиk. Vя bиzиm coьrafи hesablamalarыmыza<br />
gюrя onda ay tяxmиnяn Aralыq dяnиzиnиn цstцndя durmalы<br />
иdи. Bиz bиr neчя ay яvvяl Kиprdя keчиrdиyиmиz иkи gecяnи<br />
xatыrladыq vя bu qяrara gяldиk kи, dцnyanыn яn gюzяl ulduzlu<br />
sяmasыnы yalnыz Muьan чюlцndя dayanaraq mцшahиdя<br />
etmяk olar. Ancaq bununla belя, mяn иstяdиyиmи elя bиl<br />
hяmиn gecя чюldя tapmadыm vя юz heyrяtamиz tяяssцratы<br />
altыnda bцzцшяrяk, yol boyu maшыnda yatan Nяzakяtи peшman<br />
etmяmяk цчцn bu haqda ona heч nя demяdиm.<br />
Sцkan arxasыndan чюl yolunun ишыqlanmыш иyиrmи metrlиk<br />
mяsafяsиnя uzun-uzadы, dиqqяtlя baxa-baxa mяn fиkиrlяшdиm<br />
kи, иnsan bяzяn юzцnя, hяyatыna dяxlи olan baшlыca<br />
mяsяlяnи tam vя dяqиqlиyиlя kon<strong>kr</strong>etlяшdиrя bиlmиr; bu<br />
mяsяlяnиn elя solьun иzlяrи, elя иncя tяzahцrlяrи var kи,<br />
onlarы hяyatda yalnыz bиr dяfя mцяyyяn qяdяr duymaq,<br />
hиss etmяk mцmkцn olur vя gюrцnцr, hяyatыn яn cиddи,<br />
necя deyяrlяr, "olum-юlцm" mяsяlяlяrи haqda qяtи qяrarы<br />
da elя o alatoranlы duyum anlarыnda vermяk lazыm gяlиr.<br />
Mяn юzцmя sюz verdиm kи, bиr dя heч zaman xцsusи olaraq,<br />
o anlarыn axtarышыna чыxmayacaьam.<br />
Bu yerdя maшыn tяxmиnяn чюlцn qurtardыьыnы bиldиrяn<br />
yol ayrыcыna чatdы vя mяn fиkиrdяn ayrыlыb, bиr anlыьa harada<br />
olduьumu, hara getdиyиmи mцяyyяnlяшdиrя bиlmяdиm.<br />
Maшыnы saxlayыb yerя dцшdцm. Qarшыda tanыmadыьыm иkи yol<br />
vardы; bиrи yяqиn kи, mяnи fыrlayыb yenиdяn чюlцn dяrиnlиklяrиnя<br />
qaytaracaqdы, o bиrи yяqиn kи, bиzя lazыm olan sяmtя<br />
gedиrdи. Mяn hansы yolu seчяcяyиmи yяqиnlяшdиrя<br />
bиlmиrdиm. Gecяnиn чюl sakиtlиyиndя qarшыma чыxmыш bu<br />
чяtиn yol seчиmиnи edяrkяn юzцmц dиqqяtsиzlиyиmя gюrя<br />
qыnadыm vя xeylи dцшцnцb-daшыnandan <strong>son</strong>ra mяn,<br />
nяhayяt, gedяcяyиmиz yolu duyumuma vя Allah<br />
tяvяkkцlцnя gцvяnclя mцяyyяnlяшdиrdиm, ancaq Nяzakяtи<br />
oyadыb, onunla mяslяhяtlяшmяdяn yola davam etmяyя<br />
цrяyиm gяlmяdи.<br />
Gecяnиn qaranlыьыnda Nяzakяt yol-fиlan gюrmяsя dя,<br />
gюzцnц ovuшdura-ovuшdura mяndяn hansы tяrяfя getmяyи<br />
qяt etdиyиmи soruшdu vя azacыq fиkиrlяшяndяn <strong>son</strong>ra onun<br />
яksиnи, иkиncи yolu, seчdи.<br />
"Yaxшы, - mяn dedиm, - иndи mяn hayana gedиm"<br />
Nяzakяt saчlarыna яl gяzdиrиb, maшыnыn юn oturacaьыna<br />
keчdи vя yuxulu sяslя belя dedи: "Sяn mяnи иnandыr kи,<br />
seчdиyиn yol bиzи doьrudan da шosseyя aparыb чыxaracaq.<br />
Иnandыrmыrsan axы."<br />
Qadыnы, цstяlиk dя sяhnяdя parlamыш aktrиsanы, иnandыrmaq<br />
elя dя чяtиn иш deyиl. Onu mяn yox, Nиzamи 800 иl bundan<br />
яvvяl иnandыrmышdы.<br />
Bиr yol gedяcяksяn - <strong>son</strong>suz bиyaban,<br />
Azцqяsиz чыxma bu yola, aman!<br />
Canыn ayaьыyla fяlяklяrя qalx,<br />
Torpaq zиndanыnы torpaьa burax.<br />
Demя, necя gedиm fяlяklяrя mяn,<br />
Юzцnц unutsan, gedя bиlяrsяn.<br />
Aьыldan soruш kи, mяn bu eyvana<br />
Hansы yolla gedиm, hansы sahmanla<br />
Qoy gюstяrиш versиn o aьlыn sяnя,<br />
Sяn dя sanc bayraьы Kяyan qяsrиnя.<br />
"Юzцn seчdиyиn yolla sцr, - Nяzakяt yяqиn kи, zarafatla<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 25
dedи. - Ancaq bиl kи, mяn yolun doьruluьuna иnanmadыm."<br />
Mяn maшыnы, яvvяlcяdяn seчdиyиm kиmи, saь yolla sцrdцm<br />
vя nя vaxtsa bu чюllяrdя цzц qиblяyя pычыldamыш Mиrzя<br />
Яbdцl Hяsяn kиmи юz-юzцmя pычыldadыm: "Bиzи doьru yola<br />
yюnяlt. Qяzяbя dцчar olmuшalrыn vя haqdan azmышlarыn<br />
yoluna yox, nemяt verdиyиn kяslяrиn yoluna yюnяlt".<br />
Bиrdяn-bиrя xatыrladыьыm bu sюzlяr mяnя sankи bиr яmиnlиk<br />
gяtиrdи, ona gюrя dя yolun hяyяcanыnы kяnara qoyub,<br />
yenиdяn ustadыn dedиklяrиnиn цzяrиnя qayыda bиldиm.<br />
Dedиm kи, ustad "bиyaban" deyяndя, yol ишarяlяrиnиn qяtи<br />
шяkиldя gяlиb чыxmaq иstяmяdиyи bиzиm Muьan чюlцnц vя<br />
bиzиm kиmи qaranlыьa dцшmцшlяrи nяzяrdя tutmurdu. Чцnkи<br />
bиr az <strong>son</strong>ra belя deyиrdи:<br />
Юkцz bцrcцnя bax sяn bиr dиqqяtlя,<br />
Yцkцnц yer kиmи юkцzя yцklя.<br />
Mяnzиlиn юkцzdцr, olsan da Zюhrя,<br />
Юkцz цstцndяsяn getsяn hяr yerя.<br />
Bиr zиndan evиdиr bu fяlяk-hasar,<br />
Dюvrяsиndя yatmыш bиr яcdaha var.<br />
Qalmaq яcdahayla nяfяs-nяfяsя<br />
Qяmgиnlиk gяtиrяr, яlbяt, hяr kяsя.<br />
Цmumиyyяtlя, иndи deyиrlяr kи, orta яsrlяrиn шaиrlяrи<br />
bцtцn eшq-mяhяbbяt dastanlarыnda kon<strong>kr</strong>et adamlarыn bиrbиrиnя<br />
mяhяbbяtиndяn yox, юzlяrиnиn Allaha sevgиsиndяn<br />
bяhs edиblяr. Яgяr buna иnansaq, Шиrиnи dя kon<strong>kr</strong>et qadыn<br />
obrazы kиmи qяbul etmяmяlиyиk. Yяnи belя olan halda<br />
Шиrиnиn bиzиm xяyalыmыzda yaшayan zahиrи qadыn gюzяllиyиnиn<br />
heч bиr mяnasы qalmыr. Hяtta bu, nяfsиnи boьmaqda<br />
acиz olan иnsanlыq цчцn aldadыcы bиr tяlяyя dя bяnzяyиr.<br />
Шиrиn ayaqlarыnы altыna yыьыb, kцrяyиnи qapыya<br />
sюkяyяrяk, sakиtcя oturmuшdu. "Necя yяnи mяnasы qalmыr!<br />
- o tяяccцblяndи, <strong>son</strong>ra иsя иncиk sяsиndя bayaq cиngиldяmиш<br />
soyuq notla яlavя elяdи: - Шиrиnиn zahиrи qadыn gюzяllиyи<br />
kиmlяrиnsя xяyalыnda hяqиqяtяn dя yaшaya bиlяr, ancaq<br />
ondan hяr cцr zюvq almaq xoшbяxtиlиyи yalnыz sяnиn qиsmяtиnя<br />
dцшцb!" Nяzakяtиn nиtqиndя bиr axшam яrzиndя иkи<br />
dяfя gюzlяnиlmяdяn cиngиldяmиш bu yad not mяnиm<br />
dиqqяtиmdя иlишиb qaldы, ancaq mяn onun цstцndяn<br />
keчmяyя чalышdыm.<br />
Mяn zahиrи gюzяllиk haqqыnda Nяzakяtиn nя dцшцndцklяrиnи<br />
soruшdum vя baшыmыz sюhbяtя elя qarышdы kи, bиrdяn<br />
yolun hцndцr yerиnя qalxanda, qarшыda kяnd ишыqlarыnыn<br />
sыralanmыш mяnzяrяsиnи gюrdцk. Bu bиzи sevиndиrdи.<br />
Nяzakяtиn gюzяllиk haqqыnda tяsяvvцrlяrи чox genиш иdи.<br />
O, zahиrи gюzяllиyиn heч dя hяr шey demяk olmadыьыnы dяrk<br />
edиrdи, ancaq heч nяyя xatиr onun zяrrя qяdяrиndяn dя<br />
keчmяk иstяmиrdи. Чцnkи onun bцtцn hяyatы - lap kюrpя<br />
vaxtlarыndan bu gцnя kиmи, юz gюzяllиyиnиn verdиyи<br />
gцzяшtlяr vя цstцnlцklяrиn ичиndя keчmишdи vя tяbии kи, o<br />
baшqa hяyatы heч tяsяvvцr edя bиlmиrdи. Baшqa hяyat onun<br />
цчцn yalnыz sяhnяdя oynadыьы rollar иdи, ancaq orada da<br />
onun zahиrи gюstяrиcиlяrи яsas amиl kиmи юnя чяkиlmишdи.<br />
Mяn ona bиr polyak tяlяbя yoldaшыm haqqыnda danышdыm.<br />
Dedиm kи, sиyasи baxыmdan mцxtяlиf cцr adlandыrыlan o<br />
uzaq keчmишdя hяrdяn Lexa uшaqlarla mяrc gяlиrdи: kиm,<br />
neчя dяqиqя яrzиndя, yataqxanadan чыxыb kцчяdя qыzla<br />
tanыш olar, ичяrи gяtиrиb onunla yatar, <strong>son</strong>ra da yola salar!<br />
Lexa bunu rekord vaxt яrzиndя - 20 dяqиqяyя elяmишdи.<br />
Lexa чox arvadbaz иdи. Bиr dяfя mяn ona dedиm kи, Lexa,<br />
nяdяnsя sяnиn gяtиrdиyиn qыzlarыn яksяrиyyяtи sиfяtdяn<br />
чиrkиn olur. Lexa dцшцnmяdяn belя cavab verdи: "Nяyиmя<br />
gяrяkdи onun sиfяtи!" Sonra da vиcdansыzcasыna яlavя elяdи<br />
vя sыx, sarы saqqalыnыn ortasыnda yekя aьzыnы genиш ayыrmaqla<br />
шaqqanaq чяkиb gцldц: "Sяnиn onlarыn baшqa yerlяrиnиn<br />
gюzяllиyиndяn xяbяrиn yoxdur!"<br />
Nяzakяt, яlbяttя, Lexadan razы qalmadы vя dedи kи,<br />
mяn oxuyan mяktяbdя dяrs demиш olsaydы, Lexa kиmи<br />
Lavelaslarыn hamыsыna яvvяlcя estetиkadan, <strong>son</strong>ra иsя<br />
яxlaqdan "2" yazardы. Mяhz o ardыcыllыqla: яvvяlcя<br />
estetиkadan, <strong>son</strong>ra яxlaqdan!<br />
Yol boyu rayon mяrkяzиndяkи mehmanxanaya qяdяr<br />
bиz чox axmaq шeylяr haqqыnda yarыzarafat-yarыcиddи sюhbяtlяr<br />
elяyиb gцldцk. Чox gцldцk. Чox шeylяrdяn, o cцmlяdяn<br />
gцlmяkdяn dя suи-иstиfadяnи юzцmя qadaьan etmяyи,<br />
gюцrцnцr, hяmиn axшam mяn unutmuшdum. Ona gюrя<br />
mehmanxanya gяlиb, paytaxtda xeylи dяyишиklиklяrиn baш<br />
verdиyиnи gюrdцm: hamыdan mюhkяm qышqыran bиr nяfяr,<br />
nяhayяt, иstяyиnя naиl olmuшdu: onu bиzиm rяиslяrиn sыrasыna<br />
tяyиn etmишdиlяr. Vя televиzиya иlя besteller kиmи emal<br />
edиlяn bu nюvbяtи dяyишиklиklяr serиalыnыn fabulasы otel<br />
ишчиlяrиnи o qяdяr aludя elяmишdи kи, onlar qonaq-qaranыn<br />
elя dя чox olmadыьы bu ulduzsuz иkиmяrtяbяdя bиzи adиcя<br />
bиr nюvbяtчи qadыnыn yцngцlvarы xиdmяtиlя yola verdиlяr.<br />
Bиz qadыnыn gяtиrdиyи meyvяlяrlя bиr butulka шampan<br />
шяrabы ичdиk vя qышqыran adamыn yaxыn keчmишdя qalmыш<br />
иctиmaи fяalиyyяtиlя baьlы mцbahиsя edя-edя yatdыq. Gecя<br />
Nяzakяt qalxыb stulda oturmuшdu: taxtabиtиlяrdяn<br />
gиleylяnиrdи vя mяnи mяcbur etmяk иstяyиrdи kи, mяn gedиm<br />
maшыndan benzиn gяtиrиm, o da od vurub yandыrsыn bu<br />
cыndыrxananы.<br />
Muьan чюlцndя ulduzlarыn seyrиnя чыxdыьыmыz hяmиn<br />
gecя paytaxtda baш vermиш dяyишиklиklяrиn mehи tezlиklя<br />
bиzя dя gяlиb чatdы: teatrыn ишlяrи axsamaьa baшladы. Bиzиm<br />
tamaшamыzы repertuardan yыьышdыrdыlar vя sankи<br />
Melpomenanыn юzц tяrяfиndяn verиlmиш xцsusи gиzlи яmrя<br />
mцvafиq olaraq, paytaxtыn яn nцfuzlu teatrlarы bиrdяn-bиrя<br />
Nяzakяtиn elчиlиyиnя gяldиlяr. Elчиlяrиn arasыnda elяlяrи<br />
vardы kи, шяxsяn tanыmasam da, яn azы, Nяzakяt demишkяn,<br />
"estetиka vя яxlaq" baxыmыndan mяn onlarla dost ola<br />
bиlmяzdиm. Иllяr boyu marыqda yatandan <strong>son</strong>ra onlarыn<br />
иndи bиrdяn-bиrя mяnиm hяyatыmыn hяndяvяrиndя mяhz bu<br />
cцr peyda olmasы o demяk иdи kи, bu ишdя mцяyyяn nиyyяt<br />
vя mяqsяdyюnlц bиr dayanыqlыq var. Bиz ayrыlmalы olduq.<br />
2<br />
26<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Adяtяn иnsanlarыn bиrlяшmяsи цчцn чox amиllяrиn vacиblиyи<br />
юzцnц gюstяrиr, ancaq ayrыlmaq цчцn, tяяssцf kи, bяzяn anи<br />
bиr baxыш da kиfayяt edиr.<br />
Mяnи yalnыz adы vя шtatыnda dюrd-beш nяfяr rяhbяr ишчиsи<br />
olan uшaq klubuna gюndяrdиlяr kи, ora getmяyи юzцmя<br />
sыьышdыrmayыb, tяklиfdяn иmtиna edиm. Юzцmцn dя юzцmdяn<br />
gюzlяmяdиyиm bиr halda иmtиna etmяdиm. Иkи-цч иlя bиz<br />
klubdan яsl uшaq teatrы dцzяltdиk. Gюstяrmяyя materиal<br />
tapmayan, sterиllяшdиrиlmиш televиzиya kanallarы ac qurd<br />
kиmи цstцmцzя gяldи vя bиz qыsa bиr zaman яrzиndя юzцmцz<br />
dя tяsяvvцr etmяdиyиmиz sцrяtlя mяшhurlaшmaьa baшladыq.<br />
Nяzakяt elчиlяrиn heч bиrиlя getmяdи; xeylи mцddяt<br />
teatrdan uzaq gяzяndяn <strong>son</strong>ra onu yuxarы, чox цmumи<br />
funksиyalarы olan yarыbeynяlxalq-yarыyerlи bиr tяшkиlata,<br />
apardыlar. Иndи necя olmuшdusa, Nяzakяt qышqыran rяиsиlя<br />
bиrlиkdя bиzиm teatrыn Иdman-Konsert Arenasыnda keчиrdиyи<br />
yenи иl шousuna gяlиrdи. Daha doьrusu, rяиsиn oьlunu yenи иl<br />
шяnlиyиnя, Шaxta baba vя onun mяzhяkячи tяlxяklяr<br />
dяstяsиlя gюrцшя gяtиrиrdи.<br />
Яlbяttя, bцtцn hяyatыnы onu-bunu yamsыlamaьa sяrf<br />
edяn иnsanы "tяlxяk" adlandыrmaq яdalяtsиzlиk deyиl. Иlahи<br />
varlыьыn <strong>son</strong>suz sяltяnяtиndя bиr dяqиqя <strong>son</strong>ra baшыna nя<br />
gяlяcяyиnи bиlmяyяn иnsan юz-юzlцyцndя nяdиr, nяmяnяdиr<br />
kи, hяlя onиllиklяr, yцzиllиklяr keчяndяn <strong>son</strong>ra onun dedиklяrиnи,<br />
onun etdиklяrиnи bиr yamsыlayasan da! Bununla belя,<br />
mяn qяrara gяldиm kи, bu gцn mяhz bu qonaqlarыmыz цчцn<br />
arenaya чыxa bиlmяrяm. Onlarы bu lяzzяtdяn mяhrum<br />
etmяyи mяn юz tяrяfиmdяn яdalяtsиzlиk saymadыm.<br />
Mяnиm bu qяrarыmы qeyrи-cиddи uшaq oyunu da<br />
adlandыrmaq olar, ancaq bцtюvlцkdя иnsan юmrцnцn bюyцk<br />
vя kичиk oyunlardan иbarяt olmadыьыna mяnи kиmsя<br />
иnandыra bиlяrmи Mяnиm uшaq teatrыndakы ишиm, иldя bиr ay<br />
oynadыьыm bu Шaxta baba rolu, uшaqlarыn иdman arenasыna<br />
шяnlиyя gяlmяlяrи, valиdeynlяrиn dя onlarla bиrlиkdя яylяnmяlяrи<br />
oyun deyиlmи Nяzakяtиn rяиsи юz иdarяsиndя<br />
gюrdцyц ишlяrи, юz hяyat vя fяalиyyяtиnи, verdиyи яmrlяrи yer<br />
цzцnцn яn cиddи olaylarы bиlиr; яks tяqdиrdя, o qышqыra<br />
bиlmяz. Bu onun юz ишиdиr, tяkи bиzиm tяlxяk oyunumuzu<br />
cиddиlяшdиrmяklя onu юzцnяmяxsus mяzmun vя mяnadan<br />
mяhrum etmяsиn.<br />
Qar qыz gяlиr.<br />
ЫЫ hиssя<br />
Q a r q ы z. Mяn sиzя demяlиyяm kи, dцzgцn qяrar qяbul<br />
etmиsиnиz. Bu, etиraz deyиl, mцnasиbяtdиr. Onlarыn kиmlиyи<br />
burada яsas mяsяlя deyиl. Яsas mяsяlя sиzиn юzцnцzцnюzцnцzя<br />
mцnasиbяtиnиzdиr vя sиz bunu иndи belя prиnsиpиal<br />
шяkиldя иfadя etmяyи zяrurи sayыrsыnыz. Belя mцnasиbяt<br />
teatrыn klassиk яnяnяlяrиnя uyьundur. (Gяlиb onunla<br />
yanaшы яylяшиr) Ancaq arena bиlяndя kи, Шaxta baba "Eldar<br />
яmи" yox, baшqasыdыr, alяm daьыlacaq.<br />
E l d a r: Alяm mиn иllяrdиr daьыlыr. Nя qяdяr чox<br />
daьыlыrsa, yerиndя bиr o qяdяr ondan mюhkяmи yaranыr.<br />
Adяtяn normal yarananda, yenи yaranan юzцndяn<br />
яvvяlkиnиn sяhvиnи tя<strong>kr</strong>arlamыr, onlarы иslah edя-edя yenи<br />
sяhvlяr buraxыr vя belяcя, dцшцncяnиn vя иnsan<br />
yaradыcыlыьыnыn иnkишafы tяmиn olunur. Odur kи, mяnиm<br />
cavan, gяnc Qar qыzыm Lalя xanыm, baшqa Шaxta babanыn<br />
mяnи яvяzlяmяsи heч dя pиs olmazdы. Heч olmasa, mяndяn<br />
яl чяkяrdиlяr.<br />
Q a r q ы z. Axшama bиlиrsиnиzmи neчя sиfarишиmиz var<br />
E l d a r. Ay-ay! Hяlя bunun axшamы da varmыш…<br />
Q a r q ы z. On altы sиfarишиmиz var axшama, hяrяsи dя<br />
шяhяrиn bиr kцncцndя.<br />
E l d a r. Demишdиm axы, mяnи uzaьa salmasыnlar. O<br />
maшыnыn ичиndя benzиn иyиndяn boьuluram.<br />
Q a r q ы z. Eldar mцяllиm, hamыsы fяrdи sиfarишdиr. Sиzи<br />
uшaqlardan da юncя valиdeynlяr sиfarиш verиr. Yenи иl axшamы<br />
hamы иstяyиr kи, sиzиnlя bиrlиkdя шяnlяnsиn. Qorxuram bиr<br />
azdan sиzи cavan qыzlarыn aьuшundan dartыb чыxarmaq<br />
mцmkцn olmaya!<br />
E l d a r. Ишlяrиmиz шuluqdu, Qar qыz. Sяn bиlяn, nиyя<br />
hяyatda hяmишя belя olur<br />
Q a r q ы z. Eшиtmяmиsиnиz, deyиr, meшяdя armudun<br />
yaxшыsыnы hяmишя чaqqal yeyяr.<br />
E l d a r. Armud mяsяlяsи deyиl, Qar qыz. Adam bu<br />
dцnyadakы gцnahlarыna gюrя elя bu dцnyada cяzalandыrыlыr.<br />
Gюrцnцr, mяnиm dя gцnahыm az olmayыb.<br />
Q a r q ы z. Sиz юz karyeranыza gюrя qorxursunuz Eldar<br />
mцяllиm, bиr sюz deyиm, mяnи qыnamayыn. Sиz bu teatrы tяrk<br />
etmяlиsиnиz. Sиz юzцnцz bиr teatrsыnыz. Sиz yenи teatr yarada<br />
bиlяrsиnиz, orada hяr шeyи юz zюvqцnцzя uyьun qura<br />
bиlяrsиnиz. Yoxsa, bu qarьa-quzьunla…<br />
E l d a r. Qar qыz, sяn mяnиm bura nя vaxt, nя цчцn<br />
gяlиb чыxdыьыmы, deyяsяn, unutmusan. Bиz Шekspиrиn<br />
vяtяnиndя deyиlиk, bиz dцnyanыn daha hяssas nюqtяsиndя,<br />
bиsavad, naturalиst adamlarыn яhatяsиndяyиk. Onlar hяlя<br />
dя bиr чeynяm яtи dиrи bцlbцldяn цstцn sayыrlar.<br />
Q a r q ы z. Ona gюrя dя bunlar…<br />
E l d a r. Ona gюrя dя bunun bцtцn enerjиsи, bacarыьы,<br />
pulu, qabиlиyyяtи yalnыz zahиrи effektlяrя, шыqqыltыya vя<br />
parыltыya gedиr. Ona gюrя dя dяymя onlara, Qar qыz. Onlar<br />
hяddяn artыq чoxdurlar. Sяn deyиrsяn, yenи teatr yaradaq.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 27
Sяn чox cavansan, Qar qыz. Yazыq Яmиrhцseyn bяy deyиrdи<br />
kи, mяnиm burada yox, hяtta Amerиka Bиrlяшmиш<br />
Шtatlarыnda mцhacиr mюvcudluьum da bu eшшяklяrя<br />
rahatlыq vermиr.<br />
Dиrektor bиr neчя aktyor, o cцmlяdяn Шaxta nяnя vя<br />
иnzиbatчыlarla sяhnяyя daxиl olur. Qar qыz vя daha kиmlяrsя<br />
gedиb qыraqda, yemяk-ичmяklя dolu genиш stolun arxasыnda<br />
яylяшяrяk, yavaш-yavaш yeyиb-ичmяklя mяшьul olurlar.<br />
D и r e k t o r. Иndи gяlиb mяndяn soruшacaqlar: "Nиyя"<br />
Mяn nя cavab vermяlиyяm<br />
E l d a r. "Nиyяsи" шяxsи motиvlяrlя baьlыdыr, Яlиsaab<br />
mцяllиm. Hяyatda hяrdяn bu hцquqdan da иstиfadя etmяk<br />
lazыm gяlиr.<br />
D и r e k t o r. Eldar, яzиzиm! Mяnи bura aktyorlara<br />
"шяxsи motиvlяrdяn" иstиfadя цчцn шяraиt yaratmaьa yox,<br />
uшaqlar цчцn kцtlяvи tamaшalar tяшkиl etmяyя qoyublar.<br />
Иldя bиr dяfя yenи иl olur; ayda-иldя bиr dяfя rяhbяrlиk<br />
tяsadцfяn bu xarabaya tяшrиf gяtиrиr, onda da sяn "шяxsи<br />
motиv" hцququndan иstиfadя edиrsяn. Яzиzиm, sяn uшaq<br />
deyиlsяn, bиlиrsяn kи, belя шeylяrlя zarafat elяmяk olmaz.<br />
Sяn bu gцn mяшhur, sevиmlи Шaxta babasan! Sяn uшaqlarыn,<br />
hяmчиnиn, bиr чox valиdeynlяrиn kumиrиsяn. Ancaq bu sяnя<br />
kцtlяyя vя rяhbяrlиyя qarшы sayьыsыzlыq etmяk hцququ vermиr.<br />
Baшqa teatrlar rяhbяrlиyиn gяlишиnи toy-bayrama, nя<br />
bиlиm, юzlяrи цчцn beш иllиk reklama, kapиtala чevrиrяdи. Bиz<br />
deyиrиk: "шяxsи motиv". Olmaz axы.<br />
R e j и s s o r. Belя gцndя bиz tamaшanы yerdя qoya<br />
bиlmяrиk. Mяn teatrlarla danышdыm, bu saat bura иyиrmи beш<br />
dяnя Шaxta baba gяlяcяk.<br />
D и r e k t o r. Яшши, Шaxta baba problemи yoxdur. Hяr<br />
yer doludu sezonшиk Шaxta babaynan. Иstяyиrsяn, юzцm<br />
geyиm xalatы, чыxыm ora: "Salam, яzиz uшaqlar! Sяhяr-sяhяr<br />
kиm kaшasыnы yemяyиb gяlиb!"<br />
Q a r q ы z. Onda bяs nя problem var Иyиrmи beшиn<br />
цsцtnця bиrиnи dя gяlиn, olsun иyиrmи altы… Bakы komиssarlarы!<br />
(Иmprovиzя edиr) Яnяnяlяrя sяdaqяt, keчmишя hюrmяt,<br />
aьsaqqala sяcdя bиzиm qanыmыzda deyиlmи "Nиzamиlяr,<br />
Fцzulиlяr yetиrmиш bu чoban torpaьы!.."<br />
Dиrektor bиr anlыьa Eldardan aralanыb, Qar qыza tяrяf<br />
bиr neчя addыm ataraq, yarыyolda dayanыr.<br />
D и r e k t o r. Sяn bиlmиrsяn nя problem var Problem<br />
odur kи, Nяzakяt xanыm gяlиr, cяnab Qяzяnfяr Qulиyevlя<br />
bиr yerdя gяlиr, цstяlиk dя Qяzяnfяr mцяllиmиn oьlunu<br />
yolka шяnlиyиnя gяtиrиrlяr. Ona gюrя dя Bakыnыn bцtцn<br />
Шaxta babalarыnы yыь bura, xeyrи yoxdur, Eldarsыz… mяsяlя<br />
qяlиzlяшяcяk.<br />
И n z и b a t ч ы. Va-a-ay! Doьrudan Qяzяnfяr mцяllиm<br />
gяlиr Atlarыn иkиsиnи hяlя qaytarmayыblar!<br />
R e j и s s o r. Heч nяdяn qalmaqal buna deyиrlяr. Nиyя<br />
юzцnя problem yaradыrsan, Eldar Lap belя, hяr gцn<br />
чыxdыьыn kиmи, tяk чыxma, buraxaq arenaya иyиrmи altы dяnя<br />
Шaxta babanы, sяn dя onlarыn arasыnda beш dяqиqя o yan-bu<br />
yana fыrlan, aradan чыx. Uшaqlar "Eldar яmи!" qышqыranda<br />
sяn dя иstяsяn, qrиm otaьыndan mи<strong>kr</strong>ofona, - "Haydы,<br />
mяnиm balalarыm!" - de, qurtarsыn getsиn.<br />
E l d a r. Mяsяlя dяqиqяdя, qrиm otaьыnda deyиl. Mяn<br />
чыxmaq иstяmиrяm, mяnи mяcbur elяmяyиn. Mяn чыxaram,<br />
<strong>son</strong>ra da bцtцn юmrцm boyu teatra nиfrяt elяyяrяm, mяn<br />
bunu иstяmиrяm. Bцtцn teatrlar иnsanlarыn ruhundakы иncя,<br />
zяrиf cиzgиlяrи qorumaq, mюhkяmlяndиrmяk цчцndцr. O<br />
bиzиm юzцmцzdя olmayanda, baшqalarы bиzя иnanarmы Bax,<br />
bu boyda arena neчя gцndцr kи, gцndя иkи dяfя dolurboшalыr;<br />
tamaшanыn baшlanmasыna bиr saat var, zal artыq<br />
dolub, bиzиm шoulara bиlet tapыlmыr. Anшlaqdыr. Baшqalarы<br />
иkи yцz yerlиk salonu doldura bиlmиr. Bunu dиrektorun<br />
яmrи, nazиrlиyиn sяrяncamы иlя elяmяk mцmkцn deyиl;<br />
Яmиrhцseyn bяy demишkяn, teatrыn haradan baшlandыьыnы<br />
bиzя elan edиblяr, ancaq onun harada qurtardыьыnы da<br />
bиlmяk pиs olmazdы.<br />
R e j и s s o r. Eldar, bunlar чox yaxшы sюzlяrdиr. Ancaq<br />
иndиkи halda reallыq onlardan gцclцdцr. Bиz reallыьы nяzяrя<br />
almasaq, uduza bиlяrиk. Sяn bиlиrsяnmи kи, artыq sяnиn<br />
tamaшadan mяhz bu gцn иmtиna etmяyиn haralara чatdыrыlыb<br />
Юzц dя, Allah bиlиr, hansы шяrhlяrlя. Onlar da gяlяn<br />
kиmи soruшacaqlar: "Dюvlяtиn mцяssиsяsиndя nя baш verиr"<br />
Bиzиm dя cavab vermяyя sюzцmцz qalmayacaq, чцnkи<br />
"xяstяlяnиb", nя bиlиm "avtoqяzaya dцшцb", "anasы kяnddяn<br />
gяlиb" vя saиr - heч nя deyя bиlmяyяcяyиk: чцnkи artыq<br />
hяr шey ora necя lazыmdыr чatdыrыlыb. Юzцnцz bиlиrsиnиz necя<br />
чatdыrыrlar.<br />
D и r e k t o r. Eldar, sяn иstяyиrsяn kи, bиzиm hamыmыzы<br />
ишdяn qovsunlar<br />
Ш a x t a n я n я. Qovacaqlar! Hamыmыzы qovacaqlar!<br />
Ondan <strong>son</strong>ra gяl ишыqpulu, qazpulu ver gюrцm, necя<br />
verиrsяn!<br />
Qar qыz stolun arxasыndan qalxыb onlara yaxыnlaшыr.<br />
Q a r q ы z. (Шaxta nяnяyя) Sяn bиlиrsяnmи kи, sяn<br />
dцnyanыn heч bиr xalqыnыn folklorunda yoxsan<br />
Ш a x t a n я n я. Necя yяnи yoxam Budur, buradayam…<br />
Varam…<br />
Q a r q ы z. Varsan! Ona gюrя kи, sяnи Eldar mцяllиm<br />
юzц doьub. Чцnkи yalnыz yumor hиssи vя bяdии tяxяyyцlц<br />
zяngиn olan adam deyя bиlяrdи kи, "Шaxta baba varkяn,<br />
28<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
иzиm шouda Шaxta nяnя nя цчцn olmasыn! Bu, uшaqlar<br />
цчцn яlavя bиr яylяncя modelиdиr!" Supermodel, sяnиn<br />
yadыnda deyиl, bax bu mamaчalar sяnи Eldar mцяllиmиn<br />
bяtnиndяn чыxarmaьa qoymurdular Qazpulu! Yox, bиr<br />
cazpulu!<br />
A k t y o r. Yazыq canыmыz! Yaxшы kи, hюkumяt tяqaцdцzad<br />
almыrыq!<br />
Ш a x t a n я n я. (Kиnayя иlя) Tяqaцdц xиdmяtя verиrlяr!<br />
A k t r и s a. Sяnяtя xиdmяtя!<br />
Ш a x t a n я n я. Bя bиz nяyя xиdmяt elяmишиk,<br />
Xяzrиynяn Gиlavara!<br />
A k t r и s a. Yox, partиya vя hюkumяtиmиzя!..<br />
D и r e k t o r. Yaxшы, yaxшы! Problemи hяll etmяk<br />
яvяzиnя yenя baшladыnыz tяqaцddяn danышmaьa. Яsиl vaxtыdы<br />
da! Gяlиr, юzц dя bиlиrsиnиz kи, belя vиzиtlяrdяn <strong>son</strong>ra<br />
cяnab Qяzяnfяr Qulиyev ora tяqdиmatы on-on beш nяfяr<br />
цчцn bиrdяn edиr! Ancaq gюrцn mяsяlя nя yerяdяdиr!<br />
Tutaq kи, dedиyиnиz kиmи, 26-larы buraxdыq arenaya. Bиrdяn<br />
Nяzakяt xanыm, ya da elя Qяzяnfяr mцяllиm юzц soruшdu<br />
Eldarы. Чцnkи uшaqlar "El-dar! El-dar!" qышqыracaqlar.<br />
Onda nя deyяrиk<br />
R e j и s s o r. Qяzяnfяr mцяllиm soruшmasa da, Nяzakяt<br />
xanыm mцtlяq soruшacaq.<br />
E l d a r. Soruшsa, bиr sюz tapыb deyяrsиnиz dя…<br />
Deyяrsиnиz, юldцrdцlяr mяlun яcиnnяlяr Santa Klausu!<br />
D и r e k t o r. Yox, yoldaшlar, mяnя elя gяlиr kи, onlar<br />
elя mяhz bundan юtrц bцra gяlиrlяr: soruшmaq цчцn! Yoxsa<br />
bu basabasda nя olub kи!<br />
Ш a x t a n я n я. Soruшsalar, cavab vermяk lazыmdыr kи,<br />
Eldar mцяllиm qяflяtяn xяstяlяndи. Qarnы aьrыdы. Nиyя ola<br />
bиlmяz<br />
D и r e k t o r: Yox! Яsas mяsяlя odur kи, bu иnsиdent<br />
artыq onlara чatdыrыlыb. Yцz faиz яmиnяm! Ona gюrя dя<br />
onlar mцtlяq gяlяcяklяr, gяlиb dя soruшacaqlar! Mяlum<br />
olanda kи, prиnsиp mяsяlяsиdиr, onda vay bиzиm halыmыza!<br />
Hamыmыzы atacaqlar bayыra! Иtиn zцlmцynяn teatr yaratmышыq.<br />
И n z и b a t ч ы. Mяn Nяzakяt xanыmы deyя bиlmяrяm,<br />
ancaq prиnsиp mяsяlяsиnя gюrя yoldaш Qulиyev adamыn nяslиnи<br />
kяsяr!<br />
R e j и s s o r. Bяlkя arxa tarиxnяn яmr verиb, Eldar<br />
mцяllиmи ишdяn чыxarasыnыz<br />
D и r e k t o r. Deyиrяm, artыq hяr шey ora чatdыrыlыb!<br />
Bиlmиrsяn truppalarыn bekar hиssяsи nя ишlя mяшьul olur!<br />
Ya elя…<br />
E l d a r. Uшaqlar! Юzцnцzц цzmяyиn. Mяn bunun belя<br />
bюyцk problemя чevrиlяcяyиnи fиkиrlяшmиrdиm. Иndи gюrцrяm<br />
kи… Sиzи pиs vяzиyyяtdя qoymamaq цчцn elя bu dяqиqяdяn<br />
etиbarяn mяn teatrы tяrk etmяlиyяm.<br />
D и r e k t o r. (Rejиssorun цzцnя baxыr) Elя bиlиrsяn, bu<br />
bиzи xиlas edиr<br />
R e j и s s o r. Seravno soruшacaqlar!<br />
Ш a x t a n я n я. Adamы zorla teatrda saxlamaq olmaz<br />
kи! Юz яrиzяsиlя gedиr dя…<br />
D и r e k t o r. Kaьыz-qяlяm!<br />
Q a r q ы z. Yoldaшlar! Sиz nя danышыrsыnыz! Bяs teatr<br />
kиmиn цzяrиndя duracaq Иkи hяftяdяn <strong>son</strong>ra yenи иl шoularы<br />
qurtarыr. Bяs <strong>son</strong>ra Axы, sиz юzцnцz mиn dяfяlяrlя demиsnиz<br />
kи, Eldar olmasa, bиr kopoyoьlu юz uшaьыnы bu polиs<br />
иdarяsиnя gяtиrmяz.<br />
R e j и s s o r. Bиz demиrиk kи, Eldar pиs sяnяtkardыr.<br />
Ancaq, baьышlayыn, su meymunun xиrtdяyиnя чatanda, balasыnы<br />
ayaьыnыn altыna alыr. (O, Qar qыzыn qoluna gиrиb, onu<br />
yenиdяn stola tяrяf aparыr vя hяr иkиsи oturur) Bиlиrsяnmи,<br />
ey Gяnc, Gюzяl vя Aьappaq! Eldar qыzыl kцlчяsиdиr, yerdя<br />
qalmayacaq, buradan чыxan kиmи elчиlяrи qapsыnы kяsяcяk.<br />
Dяrd yerdя qalanlarыn dяrdиdиr, onlar bu xaraba "polиs<br />
иdarяsиndяn" baшqa heч kиmя lazыm deyиllяr. Sяn иstяyиrsяn<br />
kи, dцnyanыn bu vaxtыnda bиz bu boyda kollektиvи bиr<br />
nяfяrиn шыltaqlыьыna qurban verяk Dяdяdmиn canыna,<br />
bяhanя axtarыrlar teatr baьlamaьa, keчяn ay bцdcяnиn<br />
mцzakиrяsиndя gюrdцm. Eyhamnan dedиlяr, dedиlяr kи, иkи<br />
dяnя uшaq teatrы nяyя lazыmdыr<br />
Eldar яrиzяsиnи yazыb, dиrektora verиr vя gяlиb stolun<br />
arxasыnda oturur. Ona ичkи sцzцrlяr. O bиrиlяr dя gяlиb<br />
яylяшиrlяr. Sяhnяyя яlavя teatr ишчиlяrи, daha bиr neчя<br />
Шaxta baba vя Qar qыzlar gяlяrяk, bиrbaшa mяclиsя qoшulurlar.<br />
D и r e k t o r. (Dolu qяdяhиnи qaldыraraq) Arena artыq<br />
dolub. Ona gюrя dя tяlяsmяk lazыmdыr. Bu stolu mяn tяшkиl<br />
etdиrяndя bяzи adamlar deyиrdиlяr kи, nяyя lazыmdыr Иlиn<br />
<strong>son</strong> gцnцdцr, tamaшadan <strong>son</strong>ra hяrя bиr tяrяfя qaчacaq.<br />
Gюrцrsцnцzmц nя цчцn lazыm oldu! Юzцmцz dя<br />
иstяmяdиyиmиz bиr halda bиz teatrыmыzыn иstedadlы bиr<br />
nцmayяndяsиlя vиdalaшmalы olduq. Zяnn edиrяm kи, Eldar<br />
mцяllиm bekar qalasы aktyorlarыmыzdan deyиl. O иstяsя,<br />
facия teatrosuna, Kюhnя teatra da qayыda bиlяr. Hяr halda,<br />
bиzи yaxшы bиr aktyor tяrk elяyиr. Dцnyanыn ишиnи bиlmяk<br />
olmaz, bяlkя elя bиz gяlяcяkdя dя onunla bиrlиkdя<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 29
ишlяyяcяyиk. Mяn tяklиf edиrяm, gяlяcяk uьurlarыmыzыn<br />
saьlыьыna badяlяrи qaldыrasыnыz vя mяnиm sиzи tяrk<br />
etmяyиmи цzrlц sayasыnыz. Чцnkи arena artыq dolub, bиr<br />
azdan шou baшlanыr. (Иnzиbatчыya) Sяn dur gюr, atlar necя<br />
oldu!<br />
Dиrektor gedиr. Stol arxasыnda yeyиb-ичmяk kюnцlsцz dя<br />
olsa, davam edиr. Yenи gяlmиш Шaxta babalardan bиrи yaranmыш<br />
sцkutdan иstиfadя edяrяk, ayaьa qalxыb saьlыq demяk<br />
иstяyиr.<br />
Ш a x t a b a b a N2. (Шяkиlи lяhcяsиlя) Ha иndи bиzи bura<br />
gяtиrяn kиши vardы ha-a!..<br />
Q a r q ы z. (Yerиndяn sычrayыb onun sюzцnц kяsиr) Otur<br />
aшaьы, Hacы dayы! O lяhcяynяn gedиb "kяnduuzda"<br />
danышarsan. Paytaxt teatrыnda яdяbи dиl normalarыna hюrmяt<br />
etmяk lazыmdыr. Bиlmиrsяn Uшaq teatrыnda lяhcя иlя<br />
danышmaq qadanьandыr<br />
Ш a x t a b a b a N2. (Lяhcяsиz) Mяn demяk иstяyиrdиm<br />
kи, bиzи bura gяtиrяn kиши Шяkи teatrыnыn mцdиrlяrиndяn<br />
bиrиdи. O, Eldarы Шяkи teatrыna apara bиlяr.<br />
Q a r q ы z. Hacы dayы, Шяkи teatrы elя dяyяrlи vя sяxavяtlиdиrsя,<br />
qышыn bu oьlan чaьыnda nяyя tюkцlцb gяlиbsиnиz<br />
bura<br />
Ш a x t a b a b a N2. Sezondu da, qыzыm… Allah Шяkи<br />
teatrыna verdиyи o sяxavяtdяn bиr az da bиzиm Bakыdakы<br />
rяиslяrиmиzя versяydи, mяmlяkяtdяkи yetиm-yesиrиn dя<br />
qarnы doyardы.<br />
И n z и b a t ч ы. Иndи rяиslяrиnиz gяlяcяk, deyяrsяn onlara.<br />
Deyя bиlяrsяn юzlяrиnя<br />
Ш a x t a b a b a N"2. E-eh, ay oьul, иndиyя qяdяr bиz<br />
nяlяr demяmишиk, kиmlяrя demяmишиk! Sюzmц qalыb, иradmы<br />
qalыb.. Demяkdяn bиr шey hasиl olsaydы, qыz demишkяn,<br />
qышыn bu oьlan чaьыnda tюkцlцшцb bura gяlmяzdиk kи!<br />
Q a r q ы z. Nяdиr, Шяkиdя Шaxta babaya pul vermиrlяr<br />
Ш a x t a b a b a N3. Qoz-fыndыq verиrlяr. Pul nя gяzиr<br />
Gedиrsяn, bиr saat hoppanыb-dцшцrsяn, axыrda da чыxardыr<br />
cиbиndяn bиr ovuc: " Ha иndи, gюzu-u-u yeyиm, elя bиl kи, pul<br />
яvяzиdи!"<br />
A k t r и s a. Sиzиn yaшыnыzda kишиnиn tam xoшbяxtlиyи<br />
цчцn qoz-fыndыqdan yaxшы nя ola bиlяr<br />
Ш a x t a b a b a N3. Gedяndя, bиznяn gedяk Шяkиyя, o<br />
xoшbяxtlиyи sяnnяn dя bюlцшяk.<br />
A k t r и s a. Elя uzaьa nиyя Yoxsa sиz qoz yemяyяndя<br />
heч nяyя yaramыrsыnыz<br />
E l d a r. (Ayaьa qalxыr) Mяn bиr neчя sюz demяk<br />
иstяyиrяm. Иlиn-gцnцn bu vaxtыnda tяqvиmиmиzиn "Yenи иl"<br />
bayramыnы qeyd etmяk яnяnяlяrиnи bиz yaratmamышыq. Sиzя<br />
deyиm kи, bиzиm, yяnи yaшa dolmaqda olan nяslиn dя atababasы,<br />
bu tarиxи bayram kиmи qeyd etmиrdи. Onlarыn<br />
Novruz bayramыndan baшqa yenи иlи yox иdи, ola da<br />
bиlmяzdи. Yяqиn mяclиsdяkи aьsaqqallar bunu tяsdиq edяr.<br />
Heч kиm bиzи иnandыra bиlmяz kи, tяqvиmdя bayramыn<br />
чoxluьu xalqыn hяyatыnы daha da шяn edиr: шяnlиk gяrяk<br />
tяqvиmdя yox, цrяklяrdя olsun. Mяlumdur kи, Novruzun<br />
yeganя yenи иl bayramы kиmи qeyd edиlmяk haqqы daha чoxdur.<br />
Lakиn heч bиr xaчpяrяst mиllяt onu bayram etmиr.<br />
Martda fяsиl, tяbияt dяyишиr, иnsanыn damarыnda qan<br />
oynaыr, hяr шey, o cцmlяdяn planetlяrиn kaиnata verdиyи<br />
nиzamla da иl yenиlяшиr, ancaq nяdяnsя onlar bunu иndи<br />
bayram edиr, bиz dя dиlиmиzиn qrammatиkasыnda vergцl "kи"<br />
baьlayыcыsыna qoшulan kиmи onlara qoшuluruq.<br />
Ш a x t a b a b a N "2. Nиyя etmиrlяr, qadan alыm<br />
E l d a r. Bиlиrsиnиzmи, mяn bиr dяfя Rusиya bazarыnda<br />
яrzaq satan bиr tanышыmы pишtaxta arxasыnda beш<br />
dяqиqяlиyиnя яvяz elяmяlи oldum. Hяmиn vaxt,<br />
yanыlmыramsa, tяxmиnяn Pasxa bayramы яrяfяsи иdи. Qыvraq<br />
geyиmlи, цzц nurlu bиr qarы yaxыnlaшdы mяnя vя belя dedи:<br />
"Yumurta almaq иstяyиrdиm, ancaq sяn xaчpяrяst<br />
olmadыьыna gюrя ala bиlmиrяm". Bu sюzlяr mяnиm цчцn<br />
xeylи gюzlяnиlmяz sяslяnsя dя, mяnиm qarыya qanыm qaynadы<br />
vя <strong>son</strong>ra bazarы dolanыb gюrdцm kи, yumurta satanlarыn<br />
hamыsы bиzиm mиllяtиn nцmayяndяlяrиdиr. Mяn<br />
иndиyяdяk o qarыnыn hяmиn gцn yumurta alыb-ala<br />
bиlmяmяsиnи qяrиbя nиgaranчыlыqla xatыrlayыram.<br />
Bu teatrыn bu bayramы belя, bцtцn шяhяr uшaqlarы цчцn,<br />
keчиrmяk hцququ qazanmasыnda mяnиm dя яmяyиm az<br />
olmayыb. Bu gцn, teatrla belя qяrиbя vя gюzlяnиlmяz bиr<br />
tяrzdя vиdalaшdыьыm anda, gюrцlmцш ишlяrи sяrf-nяzяr<br />
edяrяk demяlиyяm kи, mяn bunu bяlkя dя uшaqlarыmыz<br />
цчцn hяqиqяtяn bayram keчиrmяk ehtиrasыnыn yox, daha<br />
чox teatrlararasы yarыш maraьыnыn dиktяsиlя etmишяm.<br />
Mяqsяdиm - sяnяtkarlыq baxыmыndan baшqalarыndan heч dя<br />
gerи qalmadыьыmыzы sцbut etmяk olub. Sonra bяzи<br />
yoldaшlarыmыz buna bиznes maraьыmыzы da яlavя edяndя,<br />
bиzиm tamaшalarыmыz Иstanbulun gюbяk rяqslяrи kиmи yalnыz<br />
яylяncя vя qazanc mяnbяyиnя чevrиldи. Mяn demяk<br />
иstяyиrяm kи, bu, uzun чяkя bиlmяz. Bиz bu balaca teatrыmыzla<br />
Иstanbul gюbяkxanalarыndan чox pul qazana bиlmяrиk.<br />
Bиz burada bu mиnvalla beш manat qazanыrыqsa,<br />
чыxardыьыmыz шяbиhlяrиn nяtиcяsи olaraq, <strong>son</strong>radan baшqa<br />
yerlяrdя halalca beш yцz manatыmыzы яldяn verиrиk. Mяn<br />
иndиyя qяdяr bu sюzlяrи demяk иstяmиrdиm, dцzgцn baшa<br />
dцшцlmяyяcяyиmdяn ehtиyatlanыrdыm. Mцnasиb vaxtыn<br />
yetишmяsиnи gюzlяyиrdиm. Ancaq vaxt yetишmяdи, mяn<br />
yetишdиm. Ona gюrя dя bu gцn bu sюzlяrи demяyи юzцmя<br />
borc bиldиm.<br />
30<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Ш a x t a b a b a N2. Eldar mцяllиm, mяn sяhv<br />
etmиrяmsя, sиz demяk иstяyиrsиnиz kи, mиllяtиn цmumи<br />
sиmasы belя-belя kичиk cиzgиlяrdяn tяшkиl edиlиr. Elя deyиlmи,<br />
qadan alыm<br />
Ш a x t a n я n я. Иldя adam balasы kиmи qeyd etdиyиmиz<br />
bиr dяnя bayram var: gюrцn, onu da lяьv elяtdиrя<br />
bиlиrsиnиzmи<br />
E l d a r. Baьышlayыn, Zeynяb xanыm, mяn sиzи nяzяrdя<br />
tutmuram…<br />
Q a r q ы z. Supermodel!<br />
E l d a r. Яmиrhцseyn bяy deyиrdи kи, иstedadsыz aktyor<br />
иstedadsыzlыьыnы dяrk elяyя bиlsяydи, иstedadsыz olmazdы.<br />
Narkoman юzц dя bиlиr kи, narkotиk maddя onun hяyatыnы<br />
шиkяst etmиш mяnfur bиr шeydиr, ancaq <strong>kr</strong>иtиk anda narkoman<br />
onun hяr qramыndan юtrц nяyи desяn qurban vermяyя<br />
hazыrdыr. Saьlam olmaq цчцn яzиyyяt чяkmяk lazыmdыr, яn<br />
azы, иdmanla, fиzиkи ишlя mяшьul olmaq lazыmdыr. Vя yaxud<br />
bunu etmиrsяnsя, nя yedиyиnиn, nя ичdиyиnиn, nя geydиyиnиn<br />
fяrqиndя olmalыsan. Mяnя elя gяlиr kи, bиz иdmanla mяшьul<br />
olmuruq, yemяyиmиzя dя belя шeylяrи qatanda,<br />
xяsяtяlяnяcяyиmиzя qяtи шцbhя yerи qalmыr.<br />
Ш a x t a b a b a N3. Artыq xяstяyиk, canыm! Lap belя<br />
bиmarыq! Yoxsa qышыn oьlan чaьыnda…<br />
E l d a r. Mяsяlя dя burasыndadыr kи, bиz o cцr xяstяlиklяrиn<br />
hяkиmи olaraq, baшqalarыnыn saьlamlыьы keшиyиndя<br />
dayanmaq яvяzиnя, юz bиsavadlыьыmыz vя… pиntиlиyиmиz<br />
цzцndяn onlarы qorxulu epиdemиyalara yoluxdura<br />
bиlmяrиk. Buna bиzиm haqqыmыz yoxdur! Teatr tяkcя Baш<br />
Teatrlar Иdarяsи tяrяfиndяn иdarя olunan obyekt deyиl…<br />
Teatra "tяrbиyя ocaьы" demяk azdыr, yaxшы teatr юz<br />
cяmиyyяtиnя tяrяqqиnи, mцasиr, mиllи zюvqц, dяbи vя<br />
mяdяnиyyяtиn bцtцn hцcrяlяrиnи aчan, tяlqиn edяn vя<br />
юyrяdяn bиr яbяdи mяktяbdиr.<br />
A k t r и s a. Bunu da Яmиrhцseyn bяy deyиrdи<br />
E l d a r. Yox, bunu Bяdrяddиn Шurunbabиlи deyиrdи.<br />
Ш a x t a b a b a N4. Mяn dцnya иlя buradakыlarыn<br />
hamыsыndan чox tяmasda olduьum цчцn bиr neчя sюz<br />
demяk иstяyиrяm. Яgяr иcazя verиrsиnиzsя...<br />
Q a r q ы z. Яgяr Шяkи lяhcяsиnя suи-иstиnad olmayacaqsa,<br />
buyurun.<br />
E l d a r. Mяn hяlя sюzцmц bиtиrmяmишяm, aьsaqqal.<br />
Ш a x t a b a b a N4. Mяn qыsa danышacaьam, qorxuram<br />
yadыmdan чыxar, qoca kишиyяm, bu bиr. Иkиncи, Шяkи<br />
lяhcяsи Azяrbaycan dиalektlяrиnиn ичиndя heч dя яn kobudu<br />
vя kюntюyц "dюy1ц". Цчцncц dя mяn юzцm шяkиlи yox,<br />
qaxlыyam. Xahиш elяyиrяm ha bunu nяzяrя alasыnыz.<br />
Sиzиn yadыnыzda olmaz, bиz иnstиtutda oxuyan zaman<br />
boqemanыn dиlиnиn яzbяrи иkи sюz vardы: bиrи Hemиnqueyиn<br />
"starиk" sюzц, o bиrи иsя Stanиslavskиnиn "иnanmыram" - "ne<br />
veryu" sюzц иdи. Bu gцn hяmиn sюzlяr o zaman ишlяndиyиnиn<br />
heч sыfыr tam mиndя bиrи qяdяr dя ишlяnmиr. Nиyя Ona gюrя<br />
kи, dцnyada иnsanlarыn, cяmиyyяtlяrиn шиfahи mяzяlяnmя<br />
dяbи dяyишиb. Uzun-uzun onиllиklяr boyu teatrыn vя onun<br />
яtrafыndakы hяyatыn bцtцn qatlarыnы arayыb-axtarmыш bиr<br />
aktyor kиmи, mяnиm gяldиyиm nяtиcя ondan иbarяtdиr kи,<br />
teatrы olduьundan artыq cиddиlяшdиrmяyя ehtиyac yoxdur.<br />
Teatr bиzиm hяyatыmыzыn baшlыca mяzяlяnmя obyektиdиr.<br />
Qalan bцtцn cиddи иdeyalarыn toxumunu иsя o mяzяnиn<br />
ичиndя, bayaq dedиyиnиz o xaшxaш kиmи, tamaшaчыya, yяnи<br />
cяmиyyяtя yedиrtmяk lazыmdыr. Bu gцn kиmиnиn buna<br />
иmkanы vя иstedadы чatыr, kиmиnиnkи dя, tяяssцf kи, чatmыr.<br />
Kиmи bu yolla юzцnц tяrbиyя etmяk иstяyиr, kиmи dя иstяmиr.<br />
Яn baшlыcasы, bu gцn layиqlи mяzя yoxdur. Vяssalam, bцtцn<br />
fяlsяfя dя bundadыr.<br />
A k t r и s a. Mяzя var, az da olsa, var. Sadяcя,<br />
mяzяlяrиn hamыsы mцasиr hяyatla ayaqlaшa bиlmиr.<br />
E l d a r. Sиzиn, hюrmяtlи Шaxta baba nюmrя dюrd,<br />
dedиyиnиzdяn belя чыxыr kи, bиz, yяnи bцtцn mюvsцm boyu иt<br />
яzabы иlя vя иldя bиr ay xцsusи proqram цzrя uшaqlarы<br />
яylяndиrяn, mяzяlяndиrяn bиr qrup adam, teatrы lazыm olan<br />
qяdяrdяn artыq cиddиlяшdиrиrиk.<br />
Ш a x t a b a b a N2. Bu arenaya "чыxmaq-чыxmamaq"<br />
mяsяlяsиndя mяn dя bu cиddиlяшmяnи hиss etdиm, qadan<br />
alыm. Hяlя kulиsиn o yanыnda, bura keчmяmишdяn, aktyorlarыn<br />
danышыьыndan hиss etdиm. Zad demишkяn, "Ma-a-a-a<br />
elя gяldи".<br />
E l d a r. Yaxшы. Onda mяn sюzцmя davam edиrяm. Sиz<br />
necя bиlиrsиnиz, Rusиya bazarlarыnda bиzиm hяmyerlиlяrиmиz<br />
- cиddи mяsяlяdиr, ya yox Oradan gяlяn vя statиstиkasы<br />
olmayan tabutlara цmumиyyяtlя toxunmuram. Yerи<br />
gяlmишkяn, vaxtиlя Яfqanыstandan gяlmиш tabutlarыn da<br />
statиstиkasы bugцnя qяdяr yoxdur. Vя yaxud... (Fиkиrlяшиr)<br />
Dubay - cиddи mяsяlяdиr, ya... mяzяlяnmяdиr Цчцncц bиr<br />
шeyи dя яlavя edяk, tutaq kи, belя: mяsяlяn,<br />
чиmиzdиrиlяrkяn, kюrpя uшaьыn aьlamasы - nя dяrяcяdя cиddи<br />
mяsяlяdиr Rusиya bazarlarы, Dubay-fиlan aydыndыr, qoy o<br />
gяnclяrlя юz nazиrlиklяrи mяшьul olsun. Bиz иsя Uшaq teatrы<br />
olaraq, чиmиzdиrиlяrkяn aьlayan uшaqlarыmыzыn<br />
sakиtlяшdиrиlmяsиlя mяшьul olaq. (Шaxta baba N4-я<br />
mцracияtlя) Aьsaqqal, dцnya иlя hamыdan чox tяmasda<br />
olduьunuz цчцn xahиш edиrяm чиmиzdиrиlяn uшaьыn aьlamasыnыn<br />
sяbяblяrиnи sиz иzah elяyяsиnиz.<br />
Ш a x t a b a b a N4. Uшaьыn aьlamamasы цчцn mяkandakы<br />
цч temperatur arasыnda fяrq bюyцk olmamalыdыr.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 31
Uшaьыn bяdяnиnиn, onun soyunduruluduьu yerиn vя ичиnя<br />
salыndыьы suyun.<br />
И n z и b a t ч ы N2. Ичиnя salыnmaьa su olmaya da bиlяr.<br />
Uшaq vaxtы qышda anamыz bиzи иkи parч suyunan чиmиzdиrиrdи.<br />
Bиrиynяn иsladыb sabunlayыrdы, o bиrиynяn dя yuyurdu. Yяnи<br />
"ичиnя salыnmaq" mяsяlяsи qяlиzdиr: bu gцn dя elя yerlяrиmиz<br />
var kи... ичиnя salmaьa suyu yoxdur.<br />
Ш a x t a b a b a N2. Sonra... Sabun uшaьыn gюzцnя dolmamalыdы,<br />
qulaьыna su dolmamalыdы. Ondan baшqa yяqиn<br />
kи, uшaьы kиsяlяmяk dя lazыm deyиl... Sonra, uшaq xяstя<br />
olmamalыdыr. Hяblя, чox шeylяr saymaq olar, qadan alыm.<br />
R e j и s s o r: Kиsяlяnmяk - чиmmяk vя yuyunmaq elementи<br />
olaraq, yalnыz bиzиm xalqыmыza xasdыr. 1829-cu иldя<br />
bиzиmkиlяr Tиflиsиn tцrk hamamыnda Puшkиnи nя tяhяr<br />
kиsяlяmишdиlяrsя, sяsи hяlя dя gяlиr.<br />
Q a r q ы z. (Юzцnцn yarыkиnayяlи manerasыnda) Яlbяttя,<br />
kиsяlяnmяk mиllи юzцnяmяxsusluq, hяtta mиllи naиlиyyяtdиr.<br />
Ancaq aьlamamaq цчцn uшaq suya юyrяnишmяlиdи. Иndи<br />
bцtцn Avropa qadыnlarы uшaьы suyun ичиndя doьmaьa<br />
цstцnlцk verиrlяr.<br />
Ш a x t a b a b a N3. Bиzdя hяlя uшaьыn da, qadыnlarыn<br />
da suya юyrяnишdиrиlmяsи baш vermяyиb.<br />
E l d a r. Demяlи, aьlamamaq, yяnи suya юyrяnишmяk<br />
цчцn яvvяlcя nя olmalыdыr<br />
Ш a x t a b a b a N2. Uшaq!<br />
E l d a r. Яvvяlcя su olmalыdыr. Allaha шцkцr, hяlя kи<br />
uшaq problemи yoxdur. Hяrчяnd kи, иkи valиdeyndяn иkи<br />
uшaq - sыfыr varиantыdыr. Яvvяlcя иstи su yox, яvvяlcя soyuq<br />
su olmalыdыr. Sonra o su mяrkяzlяшdиrиlmиш qaydada<br />
qыzdыrыlmalы, <strong>son</strong>ra mяnzиllяr dя o qayda иlя qыzdыrыlmalы,<br />
<strong>son</strong>ra o su yцksяk tяzyиqlя bцtцn mяrtяbяlяrя vurulmalы,<br />
<strong>son</strong>ra uшaq suda oynamaьa vя mцяllиmиn bayaq dedиyи<br />
kиmи, mяzяlяnmяyя юyrяnишmяlиdиr kи, aьlamasыn, яksиnя,<br />
чиmяndя sevиnsиn, gцlsцn. Zяnn edиrяm kи, aьlamaqla<br />
gцlmяyиn arasыndakы fяrqи aчыqlamaьa ehtиyac yoxdur.<br />
Bunlar ol-ma-lы-dыr! Ancaq gяlиn gюrяk, bunlar bиzиm gцngцndяn<br />
nяhяnglяшяn шяhяrlяrиmиzdя varmы Bиzdя hяlя<br />
fasиlяsиz soyuq su tяchиzatы yoxdur, o da qala иstи su. Nиyя<br />
Su чatышmыr Cavab verя bиlяrиk kи, Bakыda susuzluqdan<br />
юlяn adam olmayыb, yяnи su verиlяn saatlarda hamы юzцnцn<br />
su ehtиyacыnы юdяyиr. Demяlи, su hяr kяs цчцn yetяrиrncяdиr.<br />
Bяs nя чatmыr Bax, burada bиz gяlиb чыxыrыq hara - Teatra!<br />
Nя чatmыr, Qar qыz<br />
Q a r q ы z. Mяdяnиyyяt чatmыr, Eldar mцяllиm!<br />
Mяdяnиyyяt!<br />
E l d a r. Tamamиlя doьrudur. Buna gюrя aьsaqqalыn<br />
sяnиn alnыndan юpmяsи heч dя pиs olmazdы. Чцnkи suyu<br />
fasиlяsиz vermяyя baшlayan kиmи beш mяnzиldяn цчц <strong>kr</strong>anlarыn<br />
nasazlыьы цzцndяn onu o cцr dя fasиlяsиz olaraq, иzafи<br />
yerя gecя-gцndцz kanalиzasиyaya axыdacaq. Vя buradan da<br />
o yana nя varsa, hamыsы bиlavasиtя mяdяnиyyяtlя baьlыdыr,<br />
mяnиm яzиzlяrиm. Mяdяnи mиllяtlяrиn hюrmяtиnя layиq<br />
olmaq цчцn mяdяnи mиllяt olmaq lazыmdыr. Bu dцnyadakы<br />
yыrtыcы mцbtяdalarыn, xяbяrlяrиn qarшыsыnda hяr hansы bиr<br />
baьlayыcыnыn bюyrцnя vergцl olaraq qыsыlmaq mяdяnиyyяt<br />
gюstяrиcиsи ola bиlmяz. Mяdяnиyyяt yalnыz mиllи vя orиcиnal<br />
olanda mяdяnиyyяt olur. Qalmыш bцtцn formalarыnda bu<br />
heч kиmя lazыm olmayan pornoqrafиya mяnbяyиdиr.<br />
Bundan яlavя, mяnиm bиr иqtиsadчы dostum<br />
hesablamышdы kи, Bakы шяhяrиndя hяr kяsиn юzцnя fяrdи su<br />
tяchиzatы sиstemиnя - nasosa, яlavя boruya, <strong>kr</strong>ana-mrana,<br />
su чяnиnя, quraшdыrmaya, onlarыn mцtяmadи tяmиrиnя vя<br />
saиrяyя xяrclяdиyи pulun yarыsыnы toplamaqla bцtцn шяhяrиn<br />
fasиlяsиz иstи vя soyuq su tяchиzatыnы yaratmaq olar. Bunu<br />
elя bu gцn elяmяk olar. Bяs mяdяnиyyяtи necя, bиr gцnя bиr<br />
aya, bиr иlя, on иlя "tяшkиl elяmяk" olarmы.. Cavab bиrdиr:<br />
"Yox!" Mяdяnиyyяt цчцn hяr gцn ишlяmяk шяrtиlя, yцz иllяr<br />
lazыmdыr.<br />
Ш a x t a b a b a N4. Gюrцn, иш nя yerя чatыb kи, bиz<br />
teatrda kommunxozun problemlяrиnи hяll etmяyя mяcburuq!<br />
A k t y o r. Suya da sayьac qoydular, dцzяlяr bundan<br />
<strong>son</strong>ra.<br />
A k t r и s a. Mяnиm bиr qohumum varыydы, su gяlяndя<br />
hяmишя <strong>kr</strong>anы aчыq qoyurdu. Su da шыrhaшыr axыrdы kanalиzasиyaya.<br />
Anam ona deyиrdи, nиyя havayы yerя axыdыrsan,<br />
baьla da-a. Deyиrdи: "Yataqxanalarda o qяdяr susuzluq<br />
gюrmцшяm kи, su axanda, xoшum gяlиr."<br />
A k t y o r. Mяn bu yaxыnlarda telefon oьurlayыb qaчan<br />
bиrиsиnи kцчяdя kяnar adamlarыn necя fяdakarcasыna<br />
яlbяyaxa olub, tutduqlarыnы gюrdцm. Elя xoшuma gяldи kи!<br />
Gяldиm teatrda da uшaqlara danышdыm. Nяdяnsя, o<br />
adamlarы xatыrladыqca bцtцn gцnц yaxшы, gцmrah bиr яhvalruhиyyяdя<br />
keчиrdиm.<br />
E l d a r. Mяn saьlыq demяk цчцn ayaьa qalxmышdыm,<br />
ancaq sюz mяnи uzaьa apardы. Mяn иstяyиrdиm kи, bu vиda<br />
mяrasиmиndя bиrlиkdя чalышdыьыm dostlarыn hamыsыna юz<br />
tяшяkkцrцmц bиldиrяm vя tяklиf edяm kи, badяlяrи onlarыn<br />
saьlыьыna qaldыraq. Yenи иl, qeyrи-yenи иl, иndиkи halda o<br />
qяdяr dя vacиb deyиl. Vacиb olan odur kи, onlar<br />
mяdяnиyyяtя xиdmяt edиrlяr. Onlarыn vя sиzиn saьlыьыnыza!<br />
Ш a x t a b a b a N2. (Яlиnи qaldыrыb ayaьa qalxыr) Bиrcя<br />
dяnя яlavя var: "mиllи mяdяnиyyяtя" xиdmяt edиrlяr.<br />
Ш a x t a b a b a N4. (O da яlиnи qaldыrыb ayaьa qalxыr)<br />
Bиr dяnя dя яlavя var: mиllи mяdяnиyyяt yalnыz mиllи dиldя<br />
danышыr.<br />
32<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Иkиncи zяng vurulur. Dиrektor yenиdяn aktyorlarыn yanыna<br />
qayыdыr.<br />
D и r e k t o r. Иkиncи zяngdиr. Hamы юz yerиnя! Arenada<br />
иynя atasan, yerя dцшmяz. Anшlaq belя olar ey, Hacы dayы!<br />
(Шaxta baba N2-nи qыdыqlaya-qыdыqlaya sяhnяdяn чыxarmaьa<br />
чalышыr) Danышdыm! (O cцr sevиncяk dя Eldara yaxыnlaшыr)<br />
Danышdыm Nяzakяt xanыmla! Deyиrяm, Eldar, bяlkя<br />
bu gцn bцtцn bu Шaxta baba ordusunu buraxaq zala,<br />
mяzяlяnsиnlяr юzlяrи цчцn<br />
E l d a r. Bяs 26-larы nяyя gяtиrmиsиnиz, baшqa varиant<br />
yoxdur kи! Buraxыn чыxsыnlar.<br />
D и r e k t o r. Mяsяlя sяnlиkdиr. Иstяyиrsяnsя buraxaq,<br />
sяnиnlя bиrlиkdя oynasыnlar, иstяmиrsяn - buraxmayaq.<br />
E l d a r. Hюrmяtlи dиrektor! Yarыm saat яvvяl burada,<br />
bu camaatыn gюzц qarшыsыnda ишdяn azad olunmaq цчцn<br />
яrиzяsиnи yazan mяn иdиm, Hacы dayы deyиldи.<br />
D и r e k t o r: Danышdыm, Eldar, danышdыm Nяzakяt<br />
xanыmla. Vяzиyyяtи dя danышdыm, dedиm kи, hяr шey<br />
hazыrdыr, gюzlяyиrиk. O dedи kи, Qяzяnfяr mцяllиm baшqa<br />
tяdbиrя getdиyи цчцn onlar bu gцn gяlя bиlmяyяcяklяr. Ona<br />
gюrя dя xalatыnы geyиn, haydы, иrяlи!<br />
Q a r q ы z. Bяs bayaqdan deyиrdиnиz kи, hяr шey artыq<br />
чatdыrыlыb ora, nя bиlиm nя!<br />
D и r e k t o r. Ay uшaq! Bюyцklяrиn ишиnя qarышma! Hamы<br />
юz yerиnя! Hamы, hamы! Burada heч kиmи gюrmяyиm.<br />
Q a r q ы z. Eldar mцяllиm, sиzя bиr dяnя aforиzm demяk<br />
иstяyиrяm.<br />
E l d a r. De, Qar qыz.<br />
Q a r q ы z. Eldar mцяllиm, belя bюyцyц olan uшaqlar<br />
hяlя vannada чox aьlayacaqlar!<br />
Hamы gedиr. Dиrektorla Eldar qalыr.<br />
D и r e k t o r. (Qar qыza) Aьlыna gяlяnи danышыr ey.<br />
(Eldara) Mяn Nяzakяt xanыmla mяslяhяtlяшdиm... Юz<br />
aramыzda deyиrяm, bunu buradan kяnara чыxarmaq lazыm<br />
deyиl. Danышdыm ona vяzиyyяtи. O da keчmиш dostluьunuzun<br />
xatиrиnя vaz keчdи bu ишdяn. Dedи, Qяzяnfяr mцяllиm heч<br />
kиmиn чюrяyиnя baиskar olmaq иstяmяz.<br />
E l d a r. Elя dя dedи: "baиskar"<br />
D и r e k t o r. (Zarafatla) Vot tebe <strong>kr</strong>est! (Xaч чevиrиr)<br />
Dedи, qayыtsыn, ишиlя mяшьul olsun.<br />
E l d a r. Qorxuram bundan <strong>son</strong>ra mяnиm qayыtmaьыm<br />
hяqиqяtяn dя чяtиn ola. Hяr halda, bu gцn bu baш vermяyяcяk.<br />
D и r e k t o r. Mяnиm orada ишиm чoxdur. Mяn getmяlиyяm.<br />
Sяn dя aьыllы ol, geyиn xalatыnы чыx arenaya.<br />
Eldar tяk qalыr. Zяиf eшиdиlяn arena sяdalrыnыn fonunda<br />
bas nяfяs alяtиnиn иfa etdиyи musиqи sяslяnиr.<br />
E l d a r. Nиzamи dюvrцnцn ehtиraslarы qurtarmaq<br />
bиlmиr.<br />
Цrяyиn hatиfи gюrцb mяnи шad,<br />
Hцmmяt eyvanыndan sяslяndи: heyhat!<br />
Durma, ey Nиzamи, иш zamanыdыr,<br />
Fяlяk etиbarsыz, dцnya fanиdиr.<br />
Tяzя bahar yetиr can чeшmяsиndяn,<br />
Yenи paltar geydиr sюzlяrиnя sяn.<br />
Hцmmяt eylя, burda яlя al sazы,<br />
Ucalt bu pяrdяdя шиrиn avazы.<br />
Dюrd иl az deyиl... Bиr dяfя mяn qohumlarыmdan bиrиnиn<br />
yubиley mяclиsиnя getmишdиm, orada иstяdиlяr mяnи tamada<br />
seчsиnlяr. Mяn dedиm kи, heч zaman tamadalыq<br />
elяmяmишяm. "Ancaq bu gцn bu mяclиsdя dцnyanыn bцtцn<br />
kяdяrlи ишlяrиnи camaatыn yadыna salыb, onlarы qяmlяndиrmяk<br />
иstяyиrsиnиzsя, mяnи tamada tяyиn elяyиn". Onlar<br />
razыlaшdыlar. Dedиlяr kи, tamadalarыn dedиklяrиnи bиz hяp<br />
gцn sяhяrdяn-axшama qяdяr televиzorda, avtobusda<br />
eшиdиrиk. "Sяn, - dedиlяr, - elя hяrdяn-bиrdяn mи<strong>kr</strong>ofonu<br />
gюtцr, цrяyиndяn keчяnи danыш, bиz юzцmцz arvad-uшaьыn<br />
kюmяyиlя yeyиb-ичиb keflяnяcяyиk".<br />
Onlarыn belя lцtfkarlыьы mяnиm xoшuma gяldи vя necя<br />
oldusa, mяn sюhbяt arasыnda onlara Muьan чюlцndя<br />
keчиrdyиm o gecяnи danышdыm. Bиr-иkи dяqиqя danышandan<br />
<strong>son</strong>ra mяn zalы, oradakы qohumlarыmы vя qonaqlarы<br />
hяqиqяtяn dя unutmaьa baшladыm. Mяn yenиdяn o чюllяrиn<br />
иyиnи duydum, ulduzlu sяmanыn <strong>son</strong>suzluьunu gюrdцm -<br />
nяfяsиm genишlяnmяyя baшladы; mяn o sяslяrи eшиtdиm, hяtta<br />
o sяslяrиn arasыnda o zaman eшиtmяdиyиm qяzяb dolu<br />
canavar mыrыltыsы eшиdиb, yыrtыcыlarыn qыcanmыш dишlяrиnи,<br />
zяhmи чox иgиdlяrиn dиzиnи tиtrяdя bиlяcяk parыldayan<br />
canavar gюzlяrиnи gюrdцm. Vя bиrdяn mяnя elя gяldи kи, bu<br />
restoran zalыnыn da hansыsa kцncцndяn hяmиn gюzlяrиn<br />
zяhmи mяnи tяqиb edиr; nиtqиm qыrыldы, gюzцm qaraldы,<br />
ancaq юzцmц яlя ala bиldиm. Яhvalatы bцtцn tяfsиlatы иlя<br />
qohumlarыma danышa-danышa necяsя mяtndяn kяnarda юz<br />
keчmишmи xatыrlamaьa baшladыm, xцsusиlя <strong>son</strong> иllяrиn hяr<br />
vacиb anыnda, hяr dюngяsиndя hяmиn gюzlяrиn ишartыsыnы,<br />
mяnи tяqиb edяn parыltыsыnы gюrdцm vя dяrhal anladыm kи,<br />
bu mяsяlя mяnиm цчцn яbяdи hяll olunub. Son kяшfиm<br />
olmasaydы, bяlkя dя yenи dюngяlяrиn bиrиndя o gюzlяrlя<br />
qarшыlaшanda, mяnиm цrяyиm partlardы.<br />
O vaxtdan etиbarяn canavar gюzlяrи mяnиm elя dя шяn<br />
keчmяyяn hяyatыmыn ayrыlmaz bиr hиssяsиnя чevrиldи;<br />
onlarыn zяhmи vя nиfrяtи heч zaman zяrrя qяdяr dя<br />
azalmыrdы, ancaq bu zяhm vя nиfrяt mяnи юz hиsslяrиmdяn<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 33
vя tez-tez qapыldыьыm xatиratыmdan цшяndиrя bиlmиrdи. Mяn<br />
bu aqиbяtlя barышmышdыm. Bиz daьla kцlяk kиmи mцdam bиrbиrиmиzиn<br />
qoltuьu altыnda yaшayыrdыq. Heч шцbhяsиz, o<br />
baxышlarыn zяhmиnи unudanda mяnиm яhvalыm daha xoш<br />
olur, ишlяrиm daha bюyцk sяhmanla иrяlиlяyиrdи. Amma<br />
onlarы hяmишя unutmaq mцmkцn olmurdu.<br />
Bиr dяfя Bakыnыn mяrkяzи kцчяlяrиndяn bиrиlя gedяndя<br />
bюyцk maьaza vиtrиnиndяn hяmиn qurd gюzlяrиnиn mяnя<br />
baxdыьыnы gюrdцm. O baxышlar mяnи hяmишяkи kиmи<br />
hяdяlяmяsя dя, adяtиmя xиlaf чыxaraq, nяdяnsя яsяblяшиb,<br />
onlarыn цstцnя yerиdиm, onlarы daldalanmaьa, manekenиn<br />
arxasыnda gиzlяnmяyя mяcbur etdиm. Bu mяnиm<br />
tяrяfиmdяn aralыq sяddи o yana keчmяk dя sayыla bиlяrdи.<br />
Bunu xatыrlayanda, dюnцb yoluma davam etdиm: hяmиn<br />
gцn mяшqlяrиm чox pиs alыndы, <strong>son</strong>ra da иkи gцn xяstя yatdыm.<br />
Bиr neчя dяfя telefonuma gяlmиш namяlum zяng иsя<br />
иsrarla "Qurbanov" soyadlы adamы mяndяn soruшurdu.<br />
Baшыma gяlmиш bu яhvalatlarы xeylи qцssя vя kяdяrlя<br />
dиnlяmяyя mяcbur olan qohumlarыm, tяbии kи, юncя<br />
mяndяn Muьan чюlцnя nя цчцn getdиyиmи soruшdular.<br />
Burasыnы onlara иzah etmяk canavarlarla vя mяnи иndиnиn<br />
юzцndя dя tяqиb edяn o yыrtыcы baxышlarla baьlы mяqamlarы<br />
иzah etmяkdяn qat-qat чяtиn oldu. Axы, mяn Nadиr шahыn<br />
270 иl яvvяl Bюyцk Mяzhяb Mяclиsи keчиrdиyи dцшяrgя<br />
yerиnи tapa bиlmяmишdиm. Tapmышdыmsa da, o yerи tanыmayыb,<br />
чюldя azmышdыm. Qohumlarыmыn bяzиlяrи bu<br />
qяnaяtя gяldи kи, mяnи чюlя cиn aparыb. Aьbиrчяklяrdяn bиrи<br />
doьulduьumuz daьlarыn qoynunda qalmыш bиr zиyarяtgaha<br />
mцtlяq getmяyиmи mяslяhяt gюrdц. O dedи kи, adam cиnя<br />
юzцnц azdыrmaq иmkanы verяndя, cиn adamы evиn ичиndя dя<br />
azdыra bиlиr. Fиkиr mяnя maraqlы gюrцnsя dя, zиyarяtgaha<br />
getmяk arzusu ичиmdя qяtиyyяn qыmыldanmadы. Яvяzиndя,<br />
mяn bиrdяn-bиrя padшahы xatыrlamaьa baшladыm.<br />
Yadыmdadыr kи, hяmиn an mяn stolun arxasыndan чыxыb,<br />
musиqи цчlцyцnцn oturduьu kичиk estrada sяhnяsиnя getdиm<br />
vя oradan яsl aktyor яsl teatr sяhnяsиndяn иstиfadя etdиyи<br />
kиmи иstиfadя etmяyя baшladыm.<br />
Hяr шey hazыr olanda qиbleyи-alяm Yenи Шamaxы yolu иlя<br />
dцшяrgяyя gяldи vя иkи gцn <strong>son</strong>ra, шяvval ayыnыn 14-dя, elan<br />
etdи kи, o daha padшah olmaq иstяmиr. Иndиyяdяk bцtцn<br />
hяrяkяtlяrиndя - dюyцшlяrdя, yцrцшlяrdя, qяlяbя<br />
mцjdяlяrиnиn nяшяsиndя, hяtta yuxusunda da юzцnц dюvlяtdяn,<br />
ordudan, яtrafыndakы adamlardan ayыrmayan,<br />
hamыnыn fи<strong>kr</strong>иndя, dиlиndя, яmяlиndя qadиr Allahыn yer<br />
цzцndяkи vahиd kюlgяsи kиmи sюvqи-tяbии mюvcud olan<br />
padшah иndи bu bиr neчя kяlmяdяn <strong>son</strong>ra hяr yerdяn<br />
чяkиlиb, юzgяsиnиn qыzыl taxtы цstцndя mцvяqqяtи oturmuш<br />
saqqallы, qыrmыzы xalatlы bиr tцrk kишиsиnя чevrиldи.<br />
Чadыrdakыlar deyиlяn sюzя иnana bиlmяsяlяr dя, padшahыn<br />
gюrkяmиndя, oturuшunda, baxышlarыnda sankи nяyиnsя<br />
qяflяtяn dяyишdиyиnи hиss etdиlяr, ancaq buna da иnanmadыlar:<br />
dцnyada hяr шey dяyишя bиlяrdи, bиrcя Иran padшahы<br />
hakиmиyyяt kяsяrиndяn dцшя bиlmяzdи.<br />
Padшah юz xиdmяtlяrиnя gюzцnцn ucu иlя dя baxmadan<br />
яlavя etdи kи, юlkя dцшmяndяn tam tяmиzlяnиb, sяrhяdlяr<br />
bяrpa olunub vя иndи o, hakиmиyyяtи sяlahиyyяtlи<br />
Mяclиsиnиn seчяcяyи yenи padшaha tяhvиl verиb, <strong>son</strong>rakы hяyatыnы<br />
иbadяtdя keчиrmяk цчцn doьulduьu yerlяrя qayыtmaq<br />
иstяyиr. Padшah hяtta bяzи yerlяrdя юlkя sяrhяdlяrиnиn<br />
Osmanlы torpaqlarы hesabыna genишlяndиrиlmяsиnи dя dиlя<br />
gяtиrmяdи, yalnыz nazиk, чatma qaшlarыnы yцngцlcя dцyцnlяyиb<br />
baxышlarыnы endиrdи vя Mяclиsиn qяrara gяlmяsи цчцn<br />
verяcяyи mцddяtи gюtцr-qoy edиrmиш kиmи susdu. Nяhayяt,<br />
sankи padшah чadыrыnы яlvan kяndиrlяrlя цzяrиndя saxlamыш<br />
boyalы sцtunlarы dяqиq sayandan vя nяdяnsя o saydan цч<br />
vahиd чыxandan <strong>son</strong>ra ayыrdыьы vaxtыn mиqdarыnы bяyan etdи:<br />
9 saat!<br />
Padшah bu kичиk vя <strong>son</strong> rиyazи яmяlиyyatda юz xasиyyяtиnя<br />
bиr daha sadиq qaldыьыna gцlцmsцnmяk иstяdи,<br />
amma bacarmadы, hяm kefи yoxuydu: hяm dя elя hяmишя<br />
belя olmuшdu, ondan иstяnиlяn hяr шeyиn beшиnя цч vermишdи.<br />
Padшah bu иllяr яrzиndя bиrcя Иranыn dцшmяnlяrи<br />
цчцn цrяyиndя bяslяdиyи qяzяbя qыzыrьalanmamышdы. "Bиr"<br />
иstяyяnя "beш" vermишdи.<br />
Яslиndя, чadыrыn ortasы иlя dцzцlmцш sцtunlarы padшah<br />
yцz mиn nяfяrlиk dцшяrgяyя gяldиyи bu иkи gцn яrzиndя vargяl<br />
edя-edя dцшцnцb-daшыnanda иkи dяfя saymышdы; иndи<br />
hяmиn dиrяklяrиn яtrafыnda sankи <strong>son</strong>suz sыralarla oturmuш<br />
saray яhlиnиn, sяrkяrdяlяrиn, xanlarыn, bяylяrиn, mяlиklяrиn,<br />
qazыlarыn vя baшqa Mяclиs nцmayяndяlяrиnиn<br />
qarшыsыnda sяhv etmяmяyи onu bиldиrиrdи kи, padшahыn<br />
dцnяnkи, ondan яvvяlkи gцnlяrи yuxu yox, reallыq olub vя o<br />
чoxdan qяt etdиyи qяrarыnы mяhz bu gцn hяyata keчиrmяyя<br />
baшlayыb.<br />
Bцtцn юmrцnц dюyцшlяrdя keчиrmиш padшah yorulmamышdы,<br />
яksиnя, qazandыьы saysыz-hesabsыz, asan vя чяtиn<br />
qяlяbяlяrdяn <strong>son</strong>ra padшah юz qarшыsыnda иkи bюyцk yolun<br />
aчыldыьыnы gюrmцшdц. Yollardan bиrи Иran bayraьыnы aшaьы -<br />
bюyцk dяnиzя doьru, dиgяrиsя Шяrqя - hцdudsuz Osmanlы<br />
torpaqlarыna sяslяyиrdи. Bиrиncиnиn bцtцn tяfsиlatыnы padшah<br />
hяtta yuxuda da gюrmцшdц. Bununla da Чиngиz xandan<br />
mиras qalmыш bюyцk, kюhnя dцnya qurtarыrdы: hяqиqяtяn,<br />
dцnya, onda иkи nяfяrиn padшahlыq etmяsи цчцn darыsqal иdи.<br />
Padшah чox gюzlяr tюkmцшdц, чox baшlar kяsmишdи.<br />
Kяsиlmиш hяr baш, oyulmuш hяr gюz Иranыn zяhmиnи vя torpaьыnы<br />
nя qяdяr artыrmышdыsa, padшahыn o torpaьa vя юzцnя<br />
иnamыnы bиr o qяdяr sarsыtmышdы. Padшah bunu nяиnkи heч<br />
kиmя demиrdи, hяtta юzцndяn dя gиzlяtmяk иstяyиrdи.<br />
Ancaq иndи bцtцn юlkяdяn topladыьы Bюyцk Mяclиsdяn<br />
gиzlяtmяdи. Dedи: "Bиlиn kи, иranlыlarыn чoxu mяnя nиfrяt<br />
edиr. Bяlkя dя onlar haqlыdыr. Чцnkи mяn чox шяhяr vя<br />
kяndlяrи vиran edиb, чox adamlar юldцrdцm, чoxlu maldюvlяt,<br />
sяrvяt mцsadиrя elяdиm. Чox mяmlяkяtlяrи zorumla<br />
basdыm, чox qurbanlar verdиm. Qoy Иran bu<br />
mцsиbяtlяrdяn <strong>son</strong>ra bиr mцddяt rahat nяfяs alsыn".<br />
34<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Mяclиs яhlиnиn юzцnц necя aparacaьыnы da padшah<br />
tяxmиnяn bиlиrdи. Padшah bиlиrdи kи, onun юlkяsиndя<br />
padшahы taxtdan salmaq olmaz. Юldцrmяk olar, ancaq<br />
padшahlыqdan azad etmяk olmaz. Bu яnяnя bиr gцnя, bиr<br />
иlя, beш иlя yaranmamышdы, padшah bunu baшa dцшцrdц vя<br />
qяlbиnиn dяrиnlиklяrиndя hяtta bununla da barышыrdы: qoy<br />
юldцrsцnlяr! O mиnvalla saysыz dюyцшlяrdя иndиyя qяdяr<br />
mиn dяfя юlmяk mцmkцndц.<br />
Dюyцшsцz yaшaya bиlяcяyиnи padшah hяlяlиk aьlыna yerlяшdиrя<br />
bиlmиrdи. Padшahыn fи<strong>kr</strong>иncя, qan qusan bu юlkяdяn<br />
qopub, Allaha иbadяtlя mяшьul olmaьыn юzц dя bиr bюyцk<br />
dюyцш olmalы иdи. Hяrчяnd kи, padшah hиss edиrdи kи, Allahыn<br />
kюlgяsиnя sыьыnmaq цчцn dя o, Иranыn qяddar dцшmяnlяrиlя<br />
vuruшduьu kиmи, юlцm-dиrиm dюyцшlяrиndяn keчmяlиdиr.<br />
Иndи bu dюyцшlяr padшahы daha чox cяlb edиrdи. Yalnыz bu<br />
xatиrя padшah uzun иllяrиn mцharиbяlяrиndяn <strong>son</strong>ra,<br />
nяhayяt, yыьыb-toplaya bиldиyи dюvlяtи bцtцn mяmlяkяtlяrи<br />
vя юlkяlяrиlя bиrlиkdя sanыlы qoz kиmи Иranыn yenи padшahыna<br />
yox, Иran tarиxиnя tяhvиl vermяk иstяyиrdи. Bununla belя,<br />
dюvlяt adыna kяsdиyи baшlarыn, tюkdцyц gюzlяrиn mиqdarыnы<br />
xatыrlayanda, padшaha elя gяlиrdи kи, bцtцn Иran baшsыz vя<br />
kordur. Baшы, gюzяl gюzlяrи yerиndя olan adam gюrяndя,<br />
padшah hяrdяn юzцnцn sevиndиyиnи hиss edиrdи.<br />
Bu sevиnc vя peшmanчыlыq toqquшmalarыndan padшahыn<br />
baшы aьrыyыrdы. Hяlяlиk bиr tцkц dя яskиk olmayan padшah<br />
baшыnda keylяшяn nюqtяlяr artыb, kичиk talaya чevrиlиr, gah<br />
alnыnы, gah яmgяyиnи, gah da gиcgahlarыnы dondurub hиssиyatdan<br />
salыrdы. Bu anlarda юzцnя vя яtrafa nяzarяtиnи иtиrmяkdяn<br />
qorxan padшah zцlmяtlя bяpabяr цstцnя yerиyяn<br />
baшsыz vя kor Иranыn qarшыsыnda tяk qalыrdы: onu vahиmя<br />
basыrdы, hamыdan - sяrkяrdяlяrdяn, mцhafиzячиlяrdяn,<br />
nяsяqчиlяrdяn, salnamячиlяrdяn, qulluqчulardan, юz<br />
doьma юvladlarыndan da шцbhяlяnmяyя, xяyanяt xofu<br />
altыnda daxиlяn юzц иlя чarpышmaьa baшlayыrdы. Vя saиr...<br />
Bu mяtndяn <strong>son</strong>ra qohumlarыm mяnи alqышladыlar.<br />
Яzbяr bиldиyиm bu salnamячи mяtnиnи mяn alqыш цчцn<br />
sюylяmяmишdиm. Цmumиyyяtlя, <strong>son</strong> dюvrlяr alqышlardan<br />
чox pиs иstиfadя edиlиr. Dяqиqяbaшы иsrarla sяndяn alqыш<br />
tяlяb edяn шoumen vя tamadalarыn mяclиsиndя adam юzцnц<br />
иstиrahяt etmяk иstяyяn adam balasы kиmи yox, cяmиyyяtиn<br />
яn mяnasыz zurna-balabanыna zцy tutmaьa mяcbur edиlяn<br />
cыrcыrama kиmи hиss edиr. Bu mяtndяn mяnя alqыш lazыm<br />
deyиldи, mяn tamam baшqa шeylяrи anlamaq иstяyиrdиm.<br />
Иstяyиrdиm kи, zaldakы adamlar bu mяsяlяdя mяnя<br />
yardыmчы olsunlar. Mяn qцdrяtlи Nadиr шahыn Иranыn<br />
gяlяcяk nяsиllяrи цчцn yaratdыqlarыnыn nя цчцn elя tez daьыlmasыnda<br />
яn adи mяntиqи baшa dцшmяk иstяyиrdиm. Чцnkи<br />
Nadиrиn шahlыьы tцfяng dюvrцnцn hяrbи qяlяbяlяrиlя<br />
qazanыlmыш fюvqяladя uьurlar zolaьыndan иbarяt иdи.<br />
Alqышlar иsя buna mane olurdu. Sankи cиn mяnи bu<br />
alqышlarыn ичиndяn чыxmaьa qoymurdu. Mяn cиnиn<br />
quyruьunca hяrlяnя-hяrlяnя юz evиmиn ичиndяcя<br />
tыncыxыrdыm: hяr addыmbaшы yalnыz яhalиnиn kasыb<br />
tяbяqяsиnя satыlan zay mallara, parklarda aьaclarыn qanmazlar<br />
tяrяfиndяn qяddarcasыna budanmasыna,<br />
beшmяrtяbяnиn bюyrцnя gecя qaranlыьыnda tяlяm-tяlяsиk<br />
yapышdыrыlmыш qaraca vя saиr belя mяnasыz шeylяrя gюrя<br />
baшqalarыnыn yerиnя vиcdan яzabы чяkиrdиm. Sonra mяn<br />
Nadиrиn hяyatыna dиqqяt yetиrяndя, gяnclиkdя onun bunlardan<br />
da axmaq vя mяnasыz mяшяqqяtlяrя dцчar<br />
olduьunu gюrdцm.<br />
Mцmkцn иdиmи kи, dюrd иllиk юzbяk яsиrlиyиndяn salamat<br />
qayыtmыш gяnc Nadиr onda tayfasыnыn vergи юdяyя<br />
bиlmяdиyиnя gюrя edam olunsun vя tяnяzzцl яsrиndя иrи<br />
qяdяmlяrlя addыmlayan Иran dюvlяtиnиn gяlяcяk padшahы<br />
bиr baшqa adam olsun Mцmkцn иdиmи Burada cavabыn<br />
hяr иkи varиantы - иnkar da, tяsdиq dя eynи dяrяcяdя<br />
qanunauyьun vя eynи dяrяcяdя tяsadцfи sayыla bиlяr. Bиr<br />
dяfя mяn bunlarы чox hюrmяt etdиyиm bиr qяrиbя adamdan<br />
soruшdum. O adam bu gцn dя saьdыr; o hamыnы gюrцr, heч<br />
kиm onu gюrmяk иstяmиr, o hяr шeyи bиlиr, heч kиm onun<br />
dedиklяrиnя иnanmaq иstяmиr. Чцnkи onun gюrdцklяrиnи<br />
gюrmяk, onun bиldиklяrиnи bиlmяk vя bunlarda nиcat yolu<br />
tapmaq цчцn bюyцk яzиyyяtlяrя qatlaшmaq lazыmdыr.<br />
Hяrчяnd kи, иnsanlarыmыzыn иndи qatlaшdыьы яzиyyяt qat-qat<br />
aьыr vя qat-qat perspektиvsиzdиr. Nя иsя... Mяn ondan<br />
soruшdum, o dedи kи, tarиxиn yalnыz bиr cцr formalaшmaq<br />
иmkanы olur, o da artыq baш verиb. Tarиxи baшqa cцr yox,<br />
mяhz olduьu kиmи formalaшdыran amиllяr sыrasыnda o цч ad<br />
чяkdи: шяxsиyyяt, xalq vя Allah! O dedи kи, шяxsиyyяt юzц<br />
daxиlяn bu formalaшdыrmaya hazыr vя layиq olmalыdыr vя яn<br />
baшlыcasы, bunu юz hяyatы, яmяlиlя xalqa vя Allaha gюstяrmяyи,<br />
sцbut etmяyи bacarmalыdыr.<br />
Mяn dedиm kи, bяlkя dя xalqa nяyиsя gюstяrmяk, sцbut<br />
etmяk olar, ancaq xudavяnd-alяm bu dцnyadakы hяr шeyиn,<br />
o cцmlяdяn hяr kяsиn ишиnиn, яmяlиnиn, hяtta dцшцncяsиnиn<br />
dя sюzsцz vя шяksиz шahиdи, eynи zamanda, onlarыn<br />
yaradыcыsы vя sahиbи deyиlmи<br />
O dedи kи, иnsan hяqиqяtяn layиqlи bиr яmяlи vя ya<br />
dцшцncяsиlя Allahыn xoшuna gяlmяk иstяyиrsя vя zяhmяt<br />
чяkиb buna naиl olursa, bu naиlиyyяtиnя sиdq-цrяkdяn юzцnц<br />
vя baшqalarыnы иnandыra bиlиrsя, o tяkcя Allah qarшыsыnda<br />
deyиl, юzц-юz qarшыsыnda vя baшqa иnsanlar qarшыsыnda<br />
ucalmыш olur. Bunun яn kobud qиymяtlяndиrиcиsи xalqdыr.<br />
Xalq юz gюrdцyцndя sяhv edя bиlmяz. Amma ona baшqalarы<br />
vasиtяsиlя tяqdиm olunan nяlяrdяsя xalqыn sяhv etmяmяk<br />
иmkanы чox mяhduddur. O dedи kи, tarиxиn 90 faиzи mцxtяlиf<br />
xalqlarыn sяhvиndяn иbarяtdиr. O dedи kи, belя azdыrыcы<br />
sяhvlяr nяtиcяsиndя xalq barama qurduna чevrиlиr: yяnи юz<br />
иfrazatыnыn ичиndя qalыb mяhv olur.<br />
O dedи kи, xalqыn sяmиmи, kцtlяvи иstяyи vя hяqиqи<br />
etиraflarы юz яnяnяvи formalarыnda tяzahцr edяrяk, yer<br />
kцrяsиnиn bu vя ya dиgяr nюqtяsиndя mцяyyяn ишlяrиn hяyata<br />
keчmяsи vя ya keчmяmяsи цчцn mцяyyяn optиmal vя ya<br />
qeyrи-optиmal energetиk шяraиt yaradыr. Eynи zamanda, bu<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 35
шяraиt davamlы, иsrarlы vя mяntиqlи xarakter aldыqda юzцnя<br />
daha чox yer qцvvяsи cяlb edяrяk, kaиnatdakы enerjи vя<br />
cяrяyan axыnыna qoшula bиlиr vя bununla da hansыsa yer vя<br />
ya gюy hadиsяlяrиnиn yaradыcыsыna чevrиlиr. O dedи kи, baшqa<br />
planetlяrиn yerdяkи bu proseslяrиn gedишиnя mцяyyяn tяsиrи<br />
mиn иllяrиn sыnaьыndan keчиb, ancaq yer planetиnиn sahиbи<br />
hяr hansы bиr Yupиter vя ya Mars yox, иlk nюvbяdя Yerdя<br />
yaшayan иnsanlar - onlarыn dцшцncяsи, яzmи vя яmяlиdиr.<br />
"Hяr halda, - o dedи, - bu sahиblиk vя belя sahиblиk onlarыn<br />
hяr bиrиnя bиr иrsan юmrцnц, bиr dюvlяtчиlиk tarиxиnи normal<br />
yaшamaьa иmkan verиr. Kиmlяrsя bunu yaшaya bиlmиrsя,<br />
gцnah onlarыn юzцndяdиr."<br />
O яlavя etdи kи, bu proseslяrиn yaranmasы, иnkишafы vя<br />
hяr hansы bиr nяtиcя иlя yekunlaшmasы шяxsиyyяt amиlи<br />
mяsяlяsиlя mцqayиsяdя чox asan bиr mяsяlяdиr. Onun<br />
fи<strong>kr</strong>иncя, шяxsиyyяt mяsяlяsи bu иnteqralda яn чяtиn vя<br />
mцrяkkяb bиr tюrяmяdиr. O dedи kи, шяxsиyyяtиn яmяlя<br />
gяlmяsи qыzыl kцlчяsиnиn яmяlя gяlmяsи kиmи цzvи vя<br />
kortяbии bиr prosesdиr: burada hяr шey bиr-bиrиnя qarышыb,<br />
ancaq <strong>son</strong>suz sыnaqlar kцlчяnи yalnыz saflaшdыrыr. O dedи kи,<br />
шяxsиyyяt tяkcя genetиk koddan иbarяt fиzиkи vя яqlи tяzahцr<br />
mцcяssяmяsи deyиl, шяxsиyyяt hяm dя Allahыn, fяrdиn<br />
юzцnцn, xalqыn vя zamanыn иstяyиndяn doьulur. Gюrцndцyц<br />
kиmи, bцtцn bu иstяklяrи cяmlяшdиrmяk elя dя asan mяsяlя<br />
deyиl. O mяndяn aьыlla bиclиyиn fяrqиnи bиlиb-bиlmяdиyиmи<br />
soruшdu. Mяn dedиm kи, texnиkи baxыmdan иnkишaf etmиш<br />
cяmиyyяtlяrdя bunlarы bиr-bиrиndяn ayыrmыrlar. O иsя dedи<br />
kи, bu mяsяlя чox sadяdиr: bиclиkdя hяmишя шяr tяrkиbи var,<br />
aьыl иsя юzцndя яsasяn xeyиrи ehtиva edиr. Onun fи<strong>kr</strong>иncя,<br />
bunu tam dяrk etmяk цчцn xeyиrlя шяrиn nя olduьunu<br />
mцfяssяl bиlmяk lazыm иdи. Mяnиm bu haqda da юz<br />
qяnaяtlяrиm vardы, ancaq яmиn иdиm kи, onlar hяmsюhbяtиmиn<br />
bиldиklяrиlя bиr o qяdяr dя uyьun gяlmяyяcяk.<br />
Bu adam mяnя danышыrdы kи, nя vaxtsa, mяsяlяn, bиr<br />
neчя yцz иl яvvяl, o юzц sиvиl Шяrqиn яn mяшhur adamlarыndan<br />
bиrи olub, hяtta Nadиr шahla da dяfяlяrlя gюrцшцb.<br />
Sadяcя, Nadиr шahыn dюvrцndя o, Иranыn hakиmиyyяt<br />
daиrяlяrиndяn tamamиlя kяnarda dюvrцnцn bиr sыra mцhцm<br />
ишlяrиnиn yerиnя yetиrиlmяsиlя mяшьul olub. Mяn ondan bu<br />
ишlяrиn nяdяn иbarяt olduьunu da soruшmaya bиlmяzdиm. O<br />
dedи: "Mяn onda Яrdяbиl yaxыnlыьыndakы bиr qяsяbяdя<br />
pиnячи ишlяyиrdиm vя bundan da яlavя Xыzr peyьяmbяrи<br />
axtaranlara hansы yolla getmяyиn lazыm olduьunu nишan<br />
verиrdиm". Яlbяttя, <strong>son</strong> onиllиklяrdя bяшяrиyyяtиn ezoterиk<br />
bиlиklяr sahяsиndя gerиyя чox cиddи addыmlar atdыьыnы mяn<br />
eшиtmишdиm, ancaq hяmиn adam mяnя Nadиr шahla tanышlыьы<br />
nяdиr, иstяdиyи halda, elя bu gцnцn яrzиndя, Nadиr шahыn<br />
юzц иlя bиr daha gюrцшя bиlяcяyи haqda maraqlы яfsanяlяr<br />
danышыrdы. Mяn ona иnanmaq иstяyиrdиm, amma иnana<br />
bиlmиrdиm, onun dedиyиnя gюrя bu normal hal иdи, yяnи<br />
mяnиm onun dedиklяrиnя иnana bиlmяmяyиm tamamиlя<br />
tяbии иdи. "Bиr qab bиr lиtr su doldurmaq цчцn hazыrlanыbsa,<br />
ona dюrd lиtr su doldurmaq mцmkцndцrmц" - o mяnиm<br />
xeylи mяhdud ruhи иmkanlarыmы nяzяrdя tutaraq, sadя<br />
dиldя soruшurdu. Buna mяn qяtи шяkиldя иnanыrdыm kи,<br />
doьrudan da bиr lиtrlиk qaba dюrd lиtr su doldurmaq olmaz.<br />
O deyиrdи kи, dцnyanыn materиalиstcяsиnя dяrkиndяn яl чяkmяdяn<br />
bu sahяdя heч nяyя naиl olmaq mцmkцn deyиl.<br />
Materиalиstlяrи dя o, barama qurduna bяnzяdиrdи. Ancaq o<br />
bunu tяkяbbцrlя elяmиrdи, яksиnя, mяnя elя gяlиrdи kи, o<br />
hяr bиr materиalиstиn adam yox, qurd olmasыna gюrя mяnиm<br />
qarшыmda da xяcalяt чяkиr.<br />
Mяn onun юz иmkanlarыnы nяzяrdя tutaraq soruшurdum<br />
kи, o vя onun kиmи daha neчя-neчя яbяdи varlыq Nadиr<br />
шahla bu gцn dя gюrцшmяk иmkanlarыna malиk olduqlarы<br />
halda nяdяn bяшяrиyyяtи buxovlayan bu mяnfur<br />
materиalиzmи yer цzцndяn sиlmиrlяr "Necя sиlmиrиk! - o<br />
mяnиm mяlumatsыzlыьыma heyrяtlяndи. - Uzaьa getmиrяm,<br />
hяlя Platon иlя Demo<strong>kr</strong>иtиn yollarы vя ya xяtlяrи arasыndakы<br />
mцbarиzяdяn цzц bяrи bиz bцtцn ишиmиzи-gцcцmцzц atыb, yalnыz<br />
materиalиzmиn yer цzцndяn sиlиnmяsиlя mяшьuluq.<br />
Mяgяr, mяn иndиnиn юzцndя dя bu ишlя mяшьul deyиlяmmи"<br />
Mяn яl чяkmяdиm. Dedиm kи, onlarыn faktиkи olaraq<br />
hцdudsuz иmkanlarы иlя bцtцn bяшяrиyyяtи bиr barmaьыn<br />
ишarяsиlя materиalиstdяn иdealиstя чevиrmяk mцmkцn<br />
olduьu halda, nяyя gюrя bиz bu xeyиrlи vя lazыmlы prosesиn<br />
belя lяng getmяsиlя barышmalыyыq "Tяsяvvцr edиn, - mяn<br />
dedиm, - иkи mиn beш yцz иl keчиb, bиz иsя hяlя Platonla<br />
Demo<strong>kr</strong>иtиn arasыnda mюvcud olmuш nazиcиk bиr xяttи keчя<br />
bиlmяmишиk". Bu sюhbяtи edяrkяn bиz hяqиqяtяn иdeal bиr<br />
yaz gцnцndя Bakыnыn яn gюzяl xиyabanlarыndan bиrиlя astaasta<br />
gedиrdиk vя hяmsюhbяtиm bиr anlыьa sankи oyanmыш<br />
tяbияtdяn lяzzяt aldыьыna gюrя mяnя cavab vermяdи, elяcя,<br />
baшыnы yыrьaladы vя nяhayяt, gцlцmsцnцb belя dedи: "Bиz<br />
bunu elяyя bиlяrиk, ancaq <strong>son</strong>rasы bиzя gцn kиmи aydыn<br />
olduьu цчцn vя bu maddиyyatlar dцnyasыnda юzцmцzя hюrmяt<br />
hиssиnиn heч dя яhяmиyyяtsиz olmadыьыnы nяzяrя alaraq<br />
elяmиrиk."<br />
Mяnя elя gяldи kи, bиzиm aramыzda olan kюhnя tanышlыqda<br />
юzцnц nadиr hallarda bцruzя verяn bиr mяqam yarandы:<br />
hяmsюhbяtиm zarafatyana danышmaьa baшladы vя belя dedи:<br />
"Sonra onlar bиzя deyяcяklяr: bиzиm цчцn ev tиkиn, yol<br />
чяkиn, maшыn, yemяk иstehsal edиn, bиzиm yerиmиzя araq<br />
ичиn, arvadыmыzla yatыn vя nяhayяt, bиz tualetя gedяndя,<br />
qapыnыn aьzыnda hazыr durun kи, dalыmыzы yumaьa gecиkmяyяsиnиz.<br />
Bиz иsя bayaq dedиyиm kиmи, иstяyиrиk юzцmцzя<br />
hюrmяt hиssиnи иtиrmяyяk." Baьышla, - o цzrxahlыqla яlavя<br />
etdи, - bиr lиtrlиk qaba yalnыz belя иzahatы sыьышdыrmaq olar".<br />
Mяn ondan Muьan чюlцndяkи Mяclиs haqqыnda danышmaьы<br />
xahиш etdиm. Mяn dedиm kи, bu mяnиm цчцn чox vacиb<br />
mяsяlяdиr: чцnkи mяn "Nadиr шah" pyesиndяkи шeyxцlиslam<br />
Mиrzя Яbdцl Hяsяnиn rolundan иmtиnanы, Muьan чюlцndя<br />
baшыma gяlяnlяrи, Nяzakяtlя ayrыlыьы heч dя tяsadцfи<br />
saymыrdыm. Mяclиsиn юzц haqda bиldиklяrиm иsя elя dя чox<br />
deyиldи, mяnя hяmишя elя gяlmишdи kи, kиmsя, nя vaxtsa<br />
mяnя o Mяclиs haqda daha mцfяssяl vя daha иnandыrыcы<br />
mяlumatlar verяcяk.<br />
36<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Hяmsюhbяtиm xиyabandakы skameykalardan bиrиndя<br />
oturub nяfяs dяrmяyи tяklиf etdи vя bиz oturandan <strong>son</strong>ra o,<br />
portfelиndяn qяzet чыxardыb dedи; belя suallarы vermяmяk<br />
цчцn hяrdяn-bиr gцndяlиk mяtbuatы vяrяqlяmяk pиs olmaz.<br />
Vя o mяnиm иndиyя qяdяr bиr dяfя dя gюrmяdиyиm "Tarиx<br />
bu gцn" qяzetиnиn tяzя sayыnda 9-cu sяhиfяnи aчaraq, oxumaьы<br />
tюvsиyя etdи. Orada belя yazыlmышdы:<br />
"Яslиndя иsя sюz sahиbи Mяclиs яhlиnя Naиbцssяltяnяnиn<br />
rяyиnи belя чatdыrmaьa baшlamышdы: "Xanlar! Sultanlar!<br />
Kяndxudalar! Valиlяr, aьalar, ermяnи xяlиfяlяrи! Sиz Иranыn<br />
hяr tяrяfиndяn buraya gяlиbsиnиz. Qulaq asыn! Bюyцk xanыn<br />
яmrиnи eшиdиn. Bюyцk xan buyurur: иndи kи sиz elя qяrara<br />
gяlиbsиnиz qoymayasыnыz mяn иstиrahяtlя mяшьul olam,<br />
hamыnыz яlиnиzи mяnиm bayraьыma tяrяf uzadыbsыnыz, mяn<br />
dя цч шяrtlя sиzиn rяyиnиzи qяbul edиrяm".<br />
Шяrtlяrиn иkиsиnя яsasяn bundan <strong>son</strong>ra Mяclиs яhlиndяn,<br />
elяcя dя bцtцn Иrandan, heч kиm, heч zaman sцlalя<br />
davamчыlarыnыn padшahlыьыna tяrяfdar чыxmamalы, yalnыz<br />
Naиbцssяltяnяnиn vя onun юvladlarыnыn padшahlыьыnы qяbul<br />
edиb, onlara иtaяt gюstяrmяlи иdи. Bunun mцqabиlиndя<br />
padшah sцlalя davamчыlarыnыn hяyatыna яvvяlkиtяk zяmanяt<br />
vermяlи, onlarыn mal-mцlkцnя dяyиb-toxunmamalы vя<br />
Mяclиs яhlиnиn sяdaqяtиnи hяmишя qиymяtlяndиrmяlи иdи.<br />
Цчцncц шяrt padшahlыqdan da aьыr vя cиddи иdи.<br />
Naиbцssяltяnя tяlяb edиrdи kи, Иran xalqы da bцtцn<br />
dцnyanыn mцsяlmanlarы kиmи шияlиkdяn яl чяkиb, sцnnи<br />
tяrиqяtчиlиyиnя daxиl olsun. Bu шяrtlя яlaqяdar<br />
Naиbцssяltяnя юzц Mяclиslя danышdы. Dedи: "Hяzrяtи<br />
Mяhяmmяd (s) peyьяmbяr zamanыnda dюrd xяlиfя bиrbиrиnиn<br />
ardыnca xиlafяtdя oturdular. Hиnd, Rum vя<br />
Tцrkцstan onlarыn xиlafяtиnя иnanыrdы. Иranda da яvvяllяr o<br />
mяzhяbя иnanыrdыlar. Шah Иsmayыl Sяfяvи sцnnи mяzhяbиnи<br />
qaranlыqda qoyub, шия mяzhяbиnя rяvac verdи, bundan<br />
яlavя, o bиrи xяlиfяlяrи lяnяtlяmяyи ortaya atdы. Иran torpaьыnы<br />
qana чalxadы... Nя qяdяr kи, bu bиabыrчыlыq davam<br />
edиr, mцsяlmanlar arasыndan fиtnя-fяsad яskиk olmayacaq.<br />
Яgяr Иran яhalиsи mяnиm padшahlыьыmы, юlkяnиn rahatlыьыnы<br />
иstяyиrsя, bиzиm babalarыmыzыn яqиdяsиnя mцxalиf olan<br />
mяzhяbя yox, sцnnи mяzhяbиnя иtaяt etsиn".<br />
Sцnnи-шияlиklя baьlы hяmsюhbяtиm tяяssцflяndи vя<br />
baшыnы yellяdи. Dedи: "O qatar чoxdan gedиb, bяlkя dя yolu<br />
yarы elяyиb artыq". O, dцnyanы иdarя edяn bяzи qцvvяlяrиn<br />
cahиllиyиnя acыdы. Dedи kи, onlar hяlя dя mцsяlman<br />
dцnyasыnы zяlиl etmяk цчцn sцnnи-шия qarшыdurmasыndan<br />
иstиfadя etmяyя чalышыrlar: halbukи, nиyyяt юzц-юzlцyцndя<br />
naqиs, yaramaz vя шeytanиdиr. O dedи kи, dцnyanыn vя<br />
bяшяrиyyяtиn quruluшunda formal mяntиqиn qanunlarыna<br />
tabeчиlиklя yaшamaьa qadиr nя varsa, hamыsыnda иkиqцtblцk<br />
var: o cцmlяdяn, bцtцn dиnlяrdя olduьu kиmи, mцsяlmanчыlыqda<br />
da mюvcud olan чoxmяzhяblиk vя mцxalиflиk<br />
daьыntыya, reqresя yox, иnkишafa vя tяrяqqиyя xиdmяt etmяk<br />
цчцn yaradыlыb. Чцnkи zиddиyyяt hяr cцr hяrяkяtиn,<br />
иnkишafыn, eynи zamanda dяyишиklиyиn vя yenи keyfиyyяtя<br />
keчиdиn daxиlи mяnbяyиdиr. Bu, dцnyanыn perpettummobиlиdиr.<br />
Яks tяqdиrdя, Nadиrиn Иranыn шия mяzhяbиndяn<br />
иmtиna etmяsи barяdя Muьan Mяclиsиndяn Иstanbula<br />
gюndяrdиyи mяktub alи ruhanиyyяt mяrkяzиndя qяbul<br />
edиlяrяk, bцtцn Иranda tяшяkkцl tapardы. Bu иsя yer цzцndя<br />
heч kиmиn - nя Nadиrиn, nя dя dиgяr padшahlarыn<br />
qцdrяtиndя иdи.<br />
Muьan Mяclиsиndя mяnи юzцnя cяlb edяn dиgяr bиr<br />
mяsяlя шeyxцlиslam Mиrzя Яbdцl Hяsяnиn boьularaq qяtlя<br />
yetиrиlmяsи иdи. Doьrudanmы o, Nadиr шaha mцracияtиndя,<br />
pyesdя olduьu kиmи demишdи: "Sяn Иranыn torpaьыnы bюyцtdцn,<br />
sяrvяtиnи artыrdыn, ancaq bununla юlkя abad, hяyat<br />
fиravan, иnsanlar xoшbяxt olmadы!" Naиbцssяltяnяnиn Иran<br />
padшahlыьыnda sцlalя damarыnы bиrdяfяlиk kяsmяsи onun<br />
Hиndиstanы fяth etmяsи qяdяr яzяmяtlи bиr иш иdи. Bu yerdя<br />
hяmsюhbяtиm mяnиm цzцmя чox bюyцk dиqqяt vя maraqla<br />
baxdы. Gюrцndцyц kиmи, onun belя dиqqяtlя baxmaьa heч<br />
bиr ehtиyacы yox иdи: 260 иl bundan яvvяl юldцrцlmцш Nadиr<br />
шahla bu gцn dя gюrцшmяk иmkanы olan adamыn kиmиnsя<br />
цzцnя hansыsa maraqla baxmaьыna nя hacяt! Nяhayяt,<br />
gцlцmsцnяrяk o belя dedи: "Mяn sяnиn sцlalя barяdя nя<br />
fиkиrlяшdиyиnи bиlиrяm. Ancaq иkи yцz yetmиш иl яrzиndя bu<br />
dцшцncяnиn иnsan цzцndяkи иfadяsиnиn zяrrя qяdяr dя<br />
dяyишmяdиyи иndи mяnиm цчцn чox maraqlыdыr."<br />
Hяmsюhbяtиm bu иfadяnиn юzцnяmяxsusluьunu mяnя иzah<br />
etmяdи. Dedи kи, bu чox чяtиn иzah olunan bиr mяsяlяdиr.<br />
Ancaq, яvяzиndя, o mяnя шeyxцlиslamыn юz чadыrыnda<br />
boьulmasы яhvalatыnы danышdы.<br />
O bunu mяnя belя danышыdы. Cяlladlar ичяrи keчиb,<br />
Naиbцssяltяnяnиn яmrиnи elan edяndя, шeyxцlиslamыn aь<br />
saqqalыnda bиr tцk dя tяrpяnmяdи. O, яlиndяkи qяlяmи yerя<br />
qoyub, mцrяkkяb qutusunun aьzыnы baьladы vя bюyцk dяrи<br />
qatыnыn ичиndя aчыlmыш kиtaba yazdыqlarыnы bиr dя gюzdяn<br />
keчиrяndяn <strong>son</strong>ra, nяhayяt, baшыnы qaldыraraq, юzцnц юlцmя<br />
hazыrlamaq цчцn cяlladlarыn nиsbяtяn yaшlыsыndan mюhlяt<br />
иstяdи. Cяlladlar юz aralarыnda baxышdыlar, bиr rцkяt namazlыq<br />
vaxt ayrыldыьыnы dedиlяr vя mцtяkkяlяrи чяkиb, чadыrыn<br />
gиrишиnя yaxыn yerdя яylяшdиlяr. Cяlladlardan bиrи sankи<br />
bekarчыlыq цzцndяn, яlиndяkи чeчяlя barmaqdan da nazиk<br />
иpяk юrkяn qыrыьыnы oynatmaьa baшladы. "Onu hяlяlиk<br />
gиzlяt, oьul, - namaza durmaq иstяyяn шeyxцlиslam yumшaq<br />
tяrzdя xahиш elяdи vя цzц qиblяyя dayanыb xeylи pычыldayandan<br />
<strong>son</strong>ra dedи: - Namazыmы, mцmkцn olsa, deyяrsиnиz,<br />
axund Яlяsgяr qыlar. Mяnя иsя иcazя verиn elя-belя, sakиt<br />
oturub bиr azca fиkиrlяшиm, olub-keчяnlяrdяn bяzиlяrиnи<br />
xatыrlayыm". Cяlladlar dиnmяzcя razыlaшdыlar.<br />
Onlar цz-цzя oturmuшdular: иkи cяllad - bиrи nиsbяtяn<br />
yaшlы, tяcrцbяlи, Kиrmanda barmaьы иlя gюz tюkяndя<br />
tяpяdяn-dыrnaьa qяdяr qana bulaшmыш mazandaranlы<br />
heyvяrя, o bиrи bu sяnяtиn sиrlяrиnи yenиcя юyrяnmяyя<br />
baшlamыш tяbrиzlи dяllal Яlиnиn oьlu vя bцtцn Иranыn<br />
шeyxцlиslamы Яbdцl Hяsяn - yetmиши yenиcя haqlamыш dиn<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 37
adamы, cavanlыqda sяfяvи ordusunun sцvarи zяrbя tцmяnlяrиndяn<br />
bиrиnиn mиnbaшыsы. O иndи fиkиrlяшя dя bиlmиrdи:<br />
hяmиn anlarda ona qяrиbя gюrцnяn ишlяrdяn bиrи dя чadыrыn<br />
yalnыz bиr qapыsыnыn olmasы иdи. "Nя fиkиrlяшиrsяn, шeyx" -<br />
bиrdяn qяflяtяn ondan soruшuldu. (Demяk lazыmdыrmы kиm<br />
soruшdu - hяmsюhbяtиm mяnя mцracияtlя, cavabы tяlяb<br />
olunmayan bиr tяrzlя dedи.) Юlц sakиtlиkdя cяlladlar dиksиnиb<br />
ayaьa qalxdыlar. Cavan cяllad qoynunda gиzlяtdиyи<br />
юrkяn qыrыьыnы dяrhal чыxardыb, ustadыnыn яmrиnи gюzlяdи.<br />
Шeyx baшыnы qaldыrыb, narahat baxышlarыnы чadыrыn gиrишиnиn<br />
yuxarыlarыnda gяzdиrdи vя yяqиn ona elя gяldи kи, иradяsиnиn<br />
zяиflиyиndяn qulaьы sяslяnmяyя baшlayыr. Bu yerdя ondan<br />
bиr dя soruшuldu: "Nя fиkиr elяyиrsяn, шeyx"<br />
Шeyx qarnыnыn dяrиnlиyиndяn gяlяn aьыr bиr sяslя, -<br />
"Bиsmиllahи-rяhmanи-rяhиm! - deyиb salavat чevиrdи. Onun<br />
seyrяk saqqalыnыn altыndan da gюrцnяn arыq цzцnя azacыq<br />
qan gяldи. - Ya rяbb, mяn sяnиn Rяsulunun qoyduьu yolda<br />
yer цzцnцn bцtцn mцsяlmanlarыnыn pяnahы olan Иran<br />
sяltяnяtиnя <strong>son</strong> qurbanыmы verиrяm. Ey Шeyx Heydяrиn<br />
oьlu, mяn иllяr boyu sяnиn qoшununun qabaьыnda getdиm,<br />
sяnиn bиzя haqq yolu olaraq tяyиn etdиyиn mяzhяbя, sяnиn<br />
varиslяrиnиn taxt-tacыna axыra qяdяr sadиq qaldыm! Ey Иran<br />
dюvlяtиnи bиr bayraq altыna yыьыb, onun torpaьыnы dцшmяnlяrdяn<br />
tяmиzlяyяn Bюyцk xan, bu yolda qanыmы sяnя halal<br />
edиrяm!"<br />
Bu an шeyxцlиslamыn bяnиzи yenя tamam aьardы, alnыnda<br />
tяr zolaqlarы parыldadы, gюzlяrи bиr az da иrиlяnиb qыzarmaьa<br />
baшladы. Cяlladlar onu dиzи цstdя oturdub, arxada<br />
baьladыqlarы qollarыnы topuqdan qычlarыna bяnd elяdиlяr.<br />
Sonra baшыna torba keчиrиb, цzц цstdя yerя uzatdыlar vя<br />
cavan cяlladыn яlиndя oynatdыьы иpяk kяlяflя asanca boьdular.<br />
Yalnыz nяfяsиnи ичиndя qыsmaqla bu edama<br />
mцqavиmяt gюstяrяn шeyxцlиslam, nяhayяt, cиyяrlяrиndя<br />
toplanmыш havanы boшaltmaq иstяyяndя yuxarыya yolun<br />
tamamиlя baьlы olduьunu boьazыndakы vя яmgяyиndяkи<br />
kяskиn aьrы иlя bяrabяr hиss etdи vя чox keчmяdи kи, huшunu<br />
иtиrdи. Sonuncu olaraq, onun eшиtdиyи иpиn ucunu яlиndя<br />
tarыm saxlamыш yaшlы cяlladыn cavana astaca dedиyи, - "Hя,<br />
Vяlи, иndи "Gяnяшиr" oyununu baшdan-ayaьa de, qurtarsыn,<br />
gedяk" sюzlяrи yox, onlardan яvvяl чюldя qяflяtяn<br />
kц<strong>kr</strong>яmиш at kишnяrtиsи oldu. Hяlя axund Яlяsgяrиn onun<br />
cяnazя namazыnы qыlmamasыndan vя Muьan чюlцndяkи<br />
шoran tяpяlяrdяn bиrиnиn dюшцndя kafиr kиmи dяfn olunmasыndan<br />
da шeyxцlиslam Яbdцl Hяsяnиn xяbяrи olmadы.<br />
Юzцnцn dedиyиnя gюrя "mцяyyяn mяqamlarda" шahиdи<br />
olduьu bu kяdяrlи яhvalatlarы danышыb qurtarandan <strong>son</strong>ra<br />
hяmsюhbяtиm hяrdяn yenя dя Muьan чюlцnя sяyahяt<br />
etmяyи mяnя tюvsиyя etdи. Mяn onun pиnячиlиyиlя baьlы<br />
daha bиr mяsяlяnи soruшmaьa macal tapmamыш, o addыmbaшы<br />
dayanmaqla юzцnя sяrnишиn yыьmaьa adяt etmиш Bakы<br />
avtobuslarыndan bиrиnя lap cavan oьlan kиmи sычrayыb<br />
mяndяn ayrыldы.<br />
ЫЫЫ hиssя<br />
Doьma sяhnяdя dя otura-otura mяn bayaqdan<br />
canavar baxышlarыnы юz цzяrиmdя hиss edиrяm. Hяrdяn mяnя<br />
elя gяlиr kи, bиr an ehtиyatы яldяn verиb bцdrяsяm, yaxud<br />
aramыzdakы mяsafяnиn bиrcя addыmыnы sяhv salmыш olsam, o<br />
gюzlяr mяnя aman vermяdяn daha bюyцk qяzяblя цstцmя<br />
yerиyяcяk. Ancaq hяmишя olduьu kиmи, mяn yenя dя<br />
яsяblяшmяmяyя чalышыram. Belя шeylяr haqqыnda adam<br />
hяtta юz daxиlиndя dя чox mцlahиzяlяr yцrцdяndя, dяngяnи<br />
pozmaьa mяcbur olur, fиkиr vя dцшцncя mцvazиnяtиnи иtиrиr.<br />
Ona gюrя dя mцmkцn olan yeganя varиantы seчиb, onunla<br />
иstяr-иstяmяz barышmaq lazыm gяlиr.<br />
Heч kиm mяnиm чюrяyиmя baиs olmaq иstяmяsя dя, bu<br />
gцn baш vermиш ишlяrdяn <strong>son</strong>ra getmяk lazыmdыr. Belя<br />
lazыmdыr. Mяnя elя gяlиr kи, getmяk иstяmиrяm. Ancaq qala<br />
da bиlmяrяm. Yox, qalmaq mцmkцn deyиl. Mяn axшam on<br />
altы цnvana dяvяtlиyяm. Gюrяsяn, Qar qыz mяnиmlя<br />
gedяcяk, ya yox (Zяng vurur) Lalя, sяn axшam mяnиmlя<br />
gedяcяksяnmи uшaqlarы tяbrиk elяmяyя (Pauza) Mяn sяnи<br />
burada gюzlяyиm, yoxsa evdя Bяlkя teatrda gюrцшяk<br />
(Pauza) Necя (Tюvrцnц dяyишmяdяn, tяmkиnlя) Nяzakяt<br />
zaldadы Qяzяnfяr Qulиyev dя (Telefonu sюndцrцb stolun<br />
цstцnя atыr) Demяlи, tяk gяlиb... gюzяllяr gюzяlи... Nяzakяt<br />
xanыm Шяmиra... "Nя Шиrиndяn шиrиn bиr иnsan gюrdцm, Nя<br />
Шяbdиzdяn qara bиr heyvan gюrdцm." Demяlи, doьrudan<br />
da teatrla vиdalaшmaq zamanы gяldи.<br />
O, sяhnяnи tяrk etmяk иstяyяndя Nяzakяtlя qarшыqarшыya<br />
gяlиb dayanыr. Lal sяhnя: onlar sяhnяnиn dяrиnlиyиndя<br />
dayanыrlar, hara baxdыqlarы mяlum deyиl.<br />
E l d a r. Mяn bиr daha яmиn oldum kи, dцnyanы gюzяllиyиn<br />
xиlas edяcяyи haqda vaxtиlя sяslяndиrиlmиш bяyanatlar<br />
o qяdяr dя cиddи deyиlmиш.<br />
N я z a k я t. (Yцngцl kиnayя иlя) Onlar sяhv edиblяr:<br />
dцnyanы eybяcяrlиk xиlas edяcяkmиш.<br />
E l d a r. Dцnyanы xиlas etmяk иdeyasыnыn юzцndяn<br />
eybяcяr nяsя dцшцnцb tapmaq hяqиqяtяn dя чяtиndиr. Hяr<br />
bиr шeyи, o cцmlяdяn dцnyanы da, yalnыz onu yaratmыш<br />
qцvvя xиlas edя bиlяr. Bu baxыmdan gюzяllиyиn dя, чиrkиnlиyиn<br />
dя mяnяvи-estetиk sanbalы mяdяnиyyяt nazиrlиyиnиn<br />
bugцnkц sиyasи mюvqeyи qяdяr mяnя zяиf gюrцnцr.<br />
N я z a k я t. Olmaya, sяn tяlяbяlиk yoldaшыn Lexanыn<br />
yolu иlя getmяk fи<strong>kr</strong>иnя dцшmцsяn.<br />
E l d a r. Bиzи bюyцk hяyata hazыrlayanda, tяlxяklиkdяn<br />
baшqa nяsя юyrяtmиrdиlяr. Ola bиlяr kи, dюvr elя tяlяb<br />
elяyиrdи. Ancaq tяlxяklиk yolu иlя dя adam balasы kиmи<br />
gedяndя, bяzяn adam yoluna gedиb чatmaq mцmkцn olur.<br />
Mяn kиmsяnиn yolu иlя gedя bиlsяydиm, иndи burada oturmazdыm...<br />
N я z a k я t. Mяnя elя gяlиr kи, иdeyaya gцlя-gцlя sяn<br />
38<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
юzцn dцnyanы xиlas etmяklя mяшьulsan. Nяyиnя gяrяkdиr,<br />
Eldar Иnsan da, hяyat da daha sadя dцшцnцlцb, onlarы<br />
mцrяkkяblяшdиrmяklя чox bюyцk problemlяr yaratmaq<br />
olar. Цч yцz иl яvvяl bиzиm иndи oturduьumuz bu torpaqda<br />
dюvlяtиn adыndan иnsanlarыn baшыnы, dиlиnи kяsиrdиlяr,<br />
gюzlяrиnи чыxarыb, dцnya ишыьыna hяsrяt qoyurdular. Dцnяn<br />
gцllяlяyиrdиlяr. Heч kиm bunlara tяяccцblяnmиrdи. Hamы<br />
dцшцnцrdц kи, belя dя olmalыdыr. Яks tяqdиrdя, heч kиm<br />
padшaha hюrmяt etmяz, dюvlяt daьыlar, юlkя яldяn gedяr.<br />
Цч yцz иldяn dя <strong>son</strong>ra bugцnkц "юmцrlцk hяbs" cяzasы, nя<br />
bиlиm, Bayыl-mayыl иnsanlara mяnяvиyyata sыьmayan<br />
vяhшиlиk kиmи gюrцnяcяk. Ona gюrя dя bяшяrиyyяtиn xиlasы<br />
иlя mяшьul olmaq lazыm deyиl. Юzцnц, Eldar, юzцnц vя yalnыz<br />
юzцnц xиlas elя!<br />
E l d a r. Mяn цrяyиmиn, aьlыmыn яleyhиnя getmяmяk<br />
цчцn юz mюvqelяrиmи qorumaьa чalышыram. Onun цчцn<br />
uшaqlarla ишlяmяk mяnя hяm kиfayяt edиrdи, hяm dя lяzzяt<br />
verиrdи. Ancaq bu gцn bиr daha яmиn oldum kи... "Karetu!<br />
Karetu mne!" Ona gюrя dя belя...<br />
N я z a k я t. Sяnи buradan uzaqlaшdыran yoxdur. Sяn<br />
юzцn шыltaqlыq edиrsяn. Nяtиcяdя иsя heч nяdяn qalmaqal<br />
yaranыr, mцxtяlиf xoшagяlmяz sюzlяr yayыlыr. Hяlяlиk bunlara<br />
reaksиya verяn yoxdur, sabah baшqa cцr mцnasиbяt dя<br />
yarana bиlяr. Ondan <strong>son</strong>ra sяn bu юlkяdя necя yaшayarsan<br />
E l d a r. Иndи sяn mяmur kиmи danышыrsan. Mяmurlar<br />
maraqlы adam olmur. Чцnkи onlar юz hцquqlarыnыn bиr<br />
hиssяsиnи чalышdыqlarы иdarяyя gцzяшtя getmяyя mяcbur<br />
olurlar. Bu da adяtяn tяmяnnasыz olmur. Bиlиrsяn, bunlar<br />
mяnи qayьыlandыrmыr. Mяn hesab edиrяm kи, иkи-цч<br />
mюvsцmя юz anшlaqlarы иlя paytaxtыn bцtцn uшaqlarыnы baшыna<br />
yыьa bиlяcяk bиr teatr шousunun tяшkиlиndя belя<br />
mяsяlяlяr deyиl, tamam ишlяr baш verиr. Mяn bunu anlamasam,<br />
dяrk etmяsяm, daha doьrusu, юzцmц o yerя<br />
qoysam kи, guya nяyиn baш verdиyиnиn fяrqnиdя deyиlяm, ya<br />
da baшa dцшmцrяm, onda tяknяnиn bяrяkяtи qaчar.<br />
Mяsяlя budur, Nяzakяt xanыm. Bundan da иrяlи, яsas<br />
mяsяlя bundadыr kи, bu юlkяdя hamыnыn yaшamasы<br />
mцmkцn olsun, heч kиm heч kиmя mane olmasыn, bиrи<br />
dиgяrиnиn hяyatи maraqlarыna tяhlцkя yaratmasыn. Teatr<br />
da, uшaq teatrы da elя bunun цчцn lazыmdыr. Ancaq bunu<br />
yalnыz иstedadlы teatr elяyя bиlяr. Иstedadsыz иsя яksиnя, hяr<br />
шeyи daьыda bиlяr.<br />
N я z a k я t. Axы burada sяnя mane olan yoxdur. Bu<br />
gцn ola bиlяrdи kи, sяnиn daha иkи tamaшaчыn artыq olardы.<br />
Sяnиn borcun xalqыn uшaqlarыnы яylяndиrmяk deyиlmи<br />
Baшqalarы bu fцrsяtи яsl sяnяt uьuru kиmи qиymяtlяndиrяrdи.<br />
Bиr baшыnы uzat arenaya bax gюr, nя oyunlardan чыxыrlar:<br />
onlar elя bиlиr kи, Qяzяnfяr mцяllиm dя zaldadыr. O gяlsяydи,<br />
gцnц sabah bunlardan яn azы on - on beш nяfяrи "яmяkdar"<br />
adыna tяqdиm olunacaqdы.<br />
E l d a r. Bu шounun onlar yaratmayыb, Nяzakяt xanыm.<br />
Onlar чяyиrtkя sцrцsцdцr. Onlardan <strong>son</strong>ra yalnыz<br />
xarabazarlыqlar qalыr. Яslиndя, mяnиm borcum bunun bяzи<br />
иncя mяqamlarыnы dцzяldиb, onlara tяhvиl vermяkdиr. O<br />
иncя шeylяrиn necя alыndыьыnы bяzяn heч rejиssorlar da tam<br />
anlaya bиlmиr. Bиzиm ишиmиzиn яn bюyцk sиrlяrиndяn bиrи dя<br />
budur. Padшahыn цч oьlu var иdи. Getdиlяr almanы<br />
oьurlayan dиvlя vuruшmaьa: иkиsи dиvlя vuruшmaq nяdиr,<br />
heч "yandыm-yandыm" mяrhяlяsиnи keчя bиlmяdи, ancaq<br />
цчцncц keчdи. Vя nяtиcяdя bяllи oldu kи, keчя bиlяn keчя<br />
bиlmяyяnlяrя юz qabиlиyyяtи, dюzцmц, mяtantяи vя иgиdlиyиlя<br />
borcludur. Budur dцnyada xeyиrиn modelи.<br />
N я z a k я t. Bяs bu шoularыn aqиbяtиnиn nя olacaьыnы<br />
sяn fиkиrlяшmиsяnmи<br />
E l d a r. Bиzиm sяhnяlяrиmиzdяkи baшqa шoularыn aqиbяtи<br />
nя olubsa, bu da elя olacaq. Яslиndя, mяhz bu шounun,<br />
qeyd olunan bayramla bиr yerdя, nя qяdяr mяnasыz vя<br />
lazыmsыz bиr шou olduьunu mяn anшlaqlarы dalbadal<br />
gюrяndяn <strong>son</strong>ra dяrk etdиm. Yяqиn bugцnkц tяsadцf dя<br />
mяhz o zяrurяtиn nяtиcяsиdиr. Mяn belя cяzalandыrыldыm.<br />
N я z a k я t. Sяnиn hяr tяrяfиn problemdиr. Yerи<br />
gяlmишkяn, Yasиnoьlu "Xosrov vя Шиrиnи" qoymaq иstяyиr.<br />
Mяnиm razыlыьыmы gюzlяyиr...<br />
E l d a r: Hяr шey aydыndыr: axы, sяn иndи hяm dя onlarыn<br />
mцdиrиsяn.<br />
N я z a k я t. Bяlkя sяn dя ora qayыdasan Bиr halda kи,<br />
gedиrsяn...<br />
E l d a r. (Dюnцb rampaya doьru addыmlayыr. Dayanыb<br />
zala baxыr vя dиnmиr. Yenя dя gerи addыmlayыr vя yarыyolda<br />
dayanыr) Sяn mяnи baшa dцшmяdиn, Nяzakяt xanыm. (Yenя<br />
dя lal sяhnя)<br />
N я z a k я t. Mяnи dana-doluxdan sиtat gяtиrmяyя<br />
vadar elяmя, Eldar. Kиm dя olmasa, mяn sяnи hяmишя baшa<br />
dцшяnlяrdяn bиrи olmuшam. Яn azы, buna чalышmышam.<br />
Ancaq sяn bu gцn юz hяrяkяtиnlя anlaшmadan чox uzaq<br />
mяtlяblяrя toxundun. Bunun mяnя, Qяzяnfяr mцяllиmя<br />
deyиl, yalnыz sяnя zиyanы ola bиlяr.<br />
E l d a r. Яlbяttя. Bunu bиlmяyя nя var kи! Mяmur цчцn<br />
vacиb olan яsas mяsяlя teatrыn tцstцsцnцn dцz чыxmasыdыr.<br />
Qalan шeylяr sиzи qayьыlandыrmыr. Odur, чяyиrtkя sцrцsц bиr<br />
fышdыrыьa tюkцlцb ora, baшqasыnыn qanы иlя yoьurulmuш halvanы<br />
иmam ehsanы kиmи basыb yeyиr. Ola bиlяr kи, hяlя bu<br />
qarыnqululuьa gюrя onlara "яmяkdar" adы da verяrlяr.<br />
Ancaq bu, mяsяlяnи hяll etmиr axы! Bиr vaxtlar sяn belя<br />
deyиldиn, Nяzakяt xanыm. Heч olmasa, bunusa<br />
fяrqиndяsяnmи<br />
N я z a k я t. Mяn baшqalarыnы mцhakиmя etmиrяm.<br />
Mяnиm юz ишиm var, qayьыlarыn altыndan bяzяn gecяlяr yuxuda<br />
da чыxa bиlmиrяm. Bu yandan da teatra чaьыrыrlar...<br />
Mяn юz hяyatыmы heч kиmиn, hяtta teatrыn da qanunlarы иlя<br />
tяnzиmlяmиrяm. Mяn qяhrяman olmaq иstяmиrяm. Belя<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 39
gюtцrяndя, tam xoшbяxtlиk цчцn mяnя Шиrиn dя kиfayяt<br />
edиrdи. Sяn bu xoшbяxtlиyиn шahиdи olmusan axы.<br />
E l d a r. Xoшbяxtlиk tяkcя malda, pulda, mяnsяbdя,<br />
hяtta gюzяllиkdя olsaydы belя, bu dцnyada teatra ehtиyac<br />
olmazdы vя sяn, uzaqbaшы, gюzяl bиr qadыn olaraq, ya<br />
padшahыn hяrяmxanasыnda юmцr чцrцdяrdиn, ya da hansыsa<br />
bиr qoluzorlu quldurun yumruqlarы altыnda dяlи olardыn.<br />
Яmиrhцseyn bяy hяmишя deyиrdи kи, xoшbяxtlиk - haqqa<br />
sяdaqяtlя qulluq edяrяk yaшamaqdыr. Чцnkи dцnyada<br />
xeyиr, bиr dя шяr var: xeyиrи qoyub, шяrя qulluq etmяzlяr kи!<br />
Bunun цчцn teatr da yetяrlиdиr, mal fermasы da, uzaq<br />
mяnzиllи avиasиya da.<br />
N я z a k я t. Dцnya dяyишиb, Eldar. Baьышla mяnи, иndи<br />
heч kиm belя sadяlюvh mцlahиzяlяrlя юzцnц aldatmыr. Иndи<br />
hяr шeyиn цstцndя bиr bиznes maraьы var. Onunla hesablaшmamaq<br />
olmaz.<br />
E l d a r. Яlbяttя, dяyишиb. Ancaq bunun haqqa,<br />
яdalяtя, hяqиqяtя nя dяxlи Cяmиyyяtdя bu anlayышlar<br />
zяdяlяnяndя, bюyцk чatlar yaranыr vя hяr шey, o cцmlяdяn<br />
bиznes maraqlarы da, hяmиn чatlara yuvarlanыb mяhv olur.<br />
Bunun anlamayanlardan heч bиr sorьu-sual yoxdur. Bцtцn<br />
mяsulиyyяt anlayanlarыn цzяrиndяdиr. Anlayanlar da hяr<br />
dяfя aьzыnы aчanda yalandan baшqa heч nя danышmayacaqlarsa,<br />
<strong>son</strong>u yenя fяlakяt olacaq. Axы bиz dцnяn gюrdцk<br />
o yalanlarыn ayaq tutub yerиmяsиnи. Nяtиcяsи gюz qabaьыnda<br />
deyиlmи<br />
N я z a k я t. Mяn belя baшa dцшdцm kи, Musa peyьяmbяr<br />
yяhudиlяrи qыrx иl sяhrada aldada-aldada dolandыranda,<br />
Allah qarшыsыnda da, bяndя qarшыsыnda da gцnah edиrmиш.<br />
E l d a r. Yяhudиlяr юz tarиxlяrиnи gюzяllяшdиrmяkdя чox<br />
mahиr ustadыrlar. (Gцlцr) Ancaq dцnyada Иncиl naьыllarыndan<br />
baшqa naьыllar da var. Bиr halda kи, belя alыndы, gяl<br />
mяn sяnя onlardan bиrиnи danышыm. Demяlи, belя olur.<br />
Qulaq as, maraqlы mяsяlяdиr.<br />
(Nяzakяt gedиb <strong>kr</strong>esloda oturur)<br />
Чox qяdиm zamanlarda, yяnи Xoшиn шahыn zamanыnda...<br />
O zaman haqqыnda naьыlda, mяsяlяn, belя deyиlиr: "18000<br />
dцnyanыn sahиbи, baшыnda dюrd mяlяklя, Perdиverя gяldи."<br />
Gюrцrsяnmи, tяxmиnяn иkи mиn иl яvvяl adamlar иndиkи kиmи<br />
bиr yox, on sяkkиz mиn dяnя dцnyanыn mюvcudluьu haqda<br />
dяyяrlи mяxяzlяrя yazыlы qeydlяr edиrdиlяr. Perdиverиn harada<br />
olduьunu иsя mяn bиlmиrяm.<br />
Xoшиn шahыn dюvrцndя Mиrzя Mяna adlы sayыlыb-seчиlяn<br />
bиr kишиnиn 6 oьlu vя "Mяmя Cяlalя" adlы bиr qыzы vardы.<br />
Tяbии kи, Mиrzя Mяna bu qыzыnы altы oьlundan чox иstяyиrdи.<br />
Deyиlяnя gюrя onlarыn kючяrи tayfasыnыn tцstц чыxan<br />
bacasыnыn sayы 12000, mal-qaralarыnыn иsя sayы-hesabы yox<br />
иdи. Bиr gцn sяhяr tezdяn yuxudan oyanmыш Mяmя Cяlalя<br />
цzцnц чevиrиb gцnяшя tяrяf baxdы. Gцnяш qalxanda, ondan<br />
ayrыlmыш ишыq шцasыnыn bиr parчasы sol tяrяfdяn enяrяk,<br />
Cяlalяnиn aьzыna gиrdи vя иlишиb boьazыnda qaldы. Qыz<br />
boьazыnы arыtladы, чoxluca asqыrdы-юskцrdц, barmaьыnы<br />
boьazыna soxdusa da, heч nя elяyя bиlmяdи; nur saчan bu<br />
hиssяcиk sцrцшцb daha da aшaьыlara getdи. Axыrda qыzыn<br />
anasы ondan nя baш verdиyиnи soruшdu. Cяlalя xanыm baшыna<br />
gяlmиш яhvalatы anasыna danышdы. Anasы dedи: "Yяqиn<br />
sяnиn boьazыna nяsя toz-moz dцшцb. Ona gюrя dя sяn bu<br />
hadиsя haqqыnda heч kяsя heч nя danышma."<br />
Naьыlda deyиlиr kи, bu ишdяn 9 sutka keчяndяn <strong>son</strong>ra<br />
mяlum oldu kи, Cяlalя xanыm hamиlяdиr. Bunu eшиdиb-bиlяn<br />
12000 bacalыq qohum-яqraba tюkцlцb gяldи kи, bяs<br />
mяsяlяnи elя qыzыn qarnыnda, иndиdяn чцrцtmяk, yяnи dюlц<br />
mяhv etmяk lazыmdыr. Ancaq bununla da heч nя elяyя<br />
bиlmяdиlяr. Axыrda tayfasы ичиndя bюyцk xяcalяtя vя rцsvayчыlыьa<br />
dцчar olmuш Mиrzя Mяna юz oьullarыnы yanыna<br />
чaьыrыb, onlara belя dedи: "Mяnиm balalarыm! Sиzиn bacыnыz<br />
bиzиm aиlяmиzи el ичиndя rцsvay etdи, bиz daha xalq arasыna<br />
чыxa bиlmиrиk. Bundan bюyцk namussuzluq olmaz. Ona<br />
gюrя dя neчя kи, bu ишdяn bцtцn mahal xяbяr tutmayыb, sиz<br />
aparыn bu qыzы bиr kяnar yerdя юldцrцn." Oьullarы Mиrzя<br />
Mяnanыn яmrиnи yerиnя yetиrmяk цчцn qыzы gюtцrцb xeylи<br />
yol getdиlяr vя obadan uzaqlaшdыlar. Yolda цrяyи<br />
dюzmяyяn kичиk qardaш dedи: "Qardaшlar, bиz alчaqlыq edиb,<br />
яlиmиzи bacыmыzыn qanыna bulaya bиlmяrиk. Gяlиn onu<br />
qoyaq bu чюlцn dцzцndя, ya dиv gяlиb yeyяr, ya da qurdaquшa<br />
yem olar. Bu, onu юldцrmяkdяn yaxшы olar." Ancaq<br />
qardaшlardan bиrи onu юldцrmяk иstяyиrdи, ona gюrя dя belя<br />
dedи: "Bиz atamыzыn яmrиnи yerиnя yetиrmяlиyиk. Sиz qayыdыn<br />
gedиn, mяn иsя onu юldцrяcяyяm." O bиrиlяr qayыdыb getdиlяr<br />
vя bu qardaш qыlыncыnы чяkиb, яvvяlcя bacыsыnы юldцrmяyя<br />
чalышdы, ancaq qыlыnc tutan яlи gюydя quruyub qaldы,<br />
<strong>son</strong>ra o, юzцnц юldцrmяk цчцn dя чox чalышdы, amma bu da<br />
alыnmadы. Axыrda чox цzцntцlяr yaшamыш Cяlalяnиn qarnыndakы<br />
dюl dиlя gяlиb ucadan danышmaьa baшladы. O bunlarы<br />
dedи:<br />
Bиz sцvarиlяrиk, seчmя sцvarиlяr.<br />
Bиz nюkяrlяrиk, Tanrыnыn nюkяrlяrи.<br />
Ey daxиlяn korlar, bиzя toxunmayыn!<br />
Bakиrя Cяlalя шahlar Шahыnыn oьluna hamиlяdиr.<br />
Bu sюzlяrи eшиdяn qardaш peшman olub, bacыsыnыn<br />
ayaqlarыna yыxыldы vя onu baьышlamaьы xahиш etdи. Cяlalя<br />
qardaшыnы baьышladы vя onlar bиrlиkdя yenиdяn atalarы Mиrzя<br />
Mяnanыn hцzuruna qayыdыb, яhvalatы ona danышdыlar.<br />
Mиrzя Mяna dedи: "Bu чox bюyцk, юzц dя mюcцzяlи bиr<br />
sиrdиr, чцnkи bu mяsяlя bu dцnyalыq иш deyиl." Vя atasы<br />
qыzыnыn necя hamиlя olduьunu soruшdu. Mяmя Cяlalя and<br />
ичdи kи, aиlяsиnя baш aшaьыlыьы gяtиrяcяk heч bиr ишя yol vermяyиb.<br />
O, gцnяш ишыьыnыn boьazыna necя daxиl olduьunu<br />
atasыna da danышdы. Mиrzя Mяna kиши planetlяrиn belя<br />
vяzиyyяtиndяn xяbяr tutub dedи: "Qыzыm! Яgяr zamanы<br />
yetишяndя, bяtnиndяkи dюl sяnиn aьzыndan чыxacaqsa, buna<br />
sюzцmцz olmayacaq. Yox, яgяr baшqa cцr чыxsa, bunun<br />
cяzasы olaraq, mяn sяnи юldцrяcяyяm." Belяlиklя, Cяlalяnиn<br />
doьmaq zamanы yetишdи vя Mиrzя Mяnanыn adыndan bцtцn<br />
qohum-яqrabaya sиfarиш gюndяrиldи kи, onlarыn tяnя vя<br />
hяqarяtlя danышdыьы yetяr; hamы yыьышsыn gяlsиn! Tayfanыn<br />
40<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
mяmя yeyяnиndяn, "pяpя" deyяnиnя qяdяr, hamыsы qыlыncqalxanыnы<br />
gюtцrцb gяldи vя kяsdи qыzыn baшыnыn цstцnц.<br />
Naьыlda deyиlиr kи, nяhayяt, meh gцllяrиn qoxusunu<br />
Cяlalяnиn burnuna чatdыranda, onun цrяyи bulandы vя<br />
bиrdяn Tanrыnыn hюkmц иlя onun mцbarяk aьzыndan<br />
qarшыsыndakы qыzыl teшtя cиvя kиmи mцtяhяrrиk bиr ишыq<br />
parчasы dцшdц. Bu ишыq elя bяrq vurdu, elя nur saчdы kи,<br />
onun шцalarы bцtцn gюrяnlяrиn gюzцnц qamaшdыrdы. Bиr az<br />
яvvяl tяnя vя hяqarяt dolu sюzlяrlя danышan qohum-яqraba<br />
peшmanчыlыq чяkиb, qыzыn kюnlцnц almaq цчцn ona чoxlu<br />
al-qumaш gяtиrdиlяr vя bu parчalarы qыzыl teшtdяkи hяmиn<br />
nur parчasыna geyиndиrmяk иstяdиlяr. Ancaq bu ишыq<br />
parчasыna onlardan heч kиm, o cцmlяdяn doьma anasы da<br />
yaxыn dцшя bиlmяdи, чцnkи o heч kиmя yovuшmurdu. Belяcя,<br />
bцtцn qohum-яqrabanыn baшы bu ишыq parчasыna<br />
qarышmышkяn, bиrdяn Mиrzя Mяnaya xяbяr чatdы kи, Rum<br />
elиndяn dцшmяn ordusu hцcuma keчиb, onun obasыnы чapыbtalayыr.<br />
Tяbии kи, "dцшmяn" deyяndя, naьыlda qonшu rum<br />
tцrklяrи nяzяrdя tutulurdu.<br />
Mиrzя Mяna яmr etdи kи, qatыr gяtиrиb, heч kиmя yovuшmayan<br />
bu uшaьы, teшt qarышыq, qatыrыn belиnя yцklяsиnlяr kи,<br />
onun aиlяsи dя kючя qoшula bиlsиn. Qatыrы gяtиrяn adam<br />
иstяdи teшtи gюtцrцb yerdяn qaldыrsыn, ancaq qaldыra<br />
bиlmяdи. Иkи nяfяr dя яlavя gяldи, onlarыn kюmяyиlя dя teшtи<br />
yerиndяn tяrpяtmяk mцmkцn olmadы. Mиrzя Mяna dedи:<br />
"Чevиrиn teшtи, uшaьы atыn getsиn". Bu dяfя 100 nяfяr cяhd<br />
elяdи kи, teшtи чevиrsиn, чevиrя bиlmяdи. Onda uшaьыn anasы<br />
dedи: "Neчя kи, bu юzц bunu юz xoшu иlя иstяmяyиb, 100000<br />
nяfяr dя gяlsя, xeyиrи olmayacaq. Heч kиm onu yerиndяn<br />
tяrpяdя bиlmяz". Sonra Cяlalя dedи: "Ata, mal-qaradan bиr<br />
иnяk ayыr, qoy mяnиmlя qalsыn, юzцnцz иsя yola dцшцn.<br />
Bunu tяklиkdя elяmяk lazыmdыr. Bяlkя onda bunu иnяyя<br />
yцklяyиb, юzцmlя apara bиlяm". Mиrzя Mяna dedи: "Qыzыm,<br />
dцшmяn atlыlarы yaxыnlaшmaqdadыr, qoy bu uшaq qalsыn<br />
burada, sяn иsя bиzиmlя gedяk". Ancaq Cяlalя onunla<br />
razыlaшmadы vя dedи: "Ata, 100000 nяfяrиn yerdяn qaldыra<br />
bиlmяdиyи, anasыnыn qarnыnda шahиdlиk edяn mяxluq, яlbяttя,<br />
bиzи dцшmяndяn qoruya da bиlяr". Bundan <strong>son</strong>ra Mиrzя<br />
Mяna etиraz etmяyя sюz tapmadы vя яmr etdи kи, иnяklяrdяn<br />
bиrиnиn buynuzuna kяndиr baьlayыb, Cяlalяyя versиnlяr.<br />
Юzlяrи иsя чыxыb getdиlяr. Tяk qalmыш, qиsmяtи vя<br />
taleyиlя barышmыш faьыr ana bиr mцddяtdяn <strong>son</strong>ra aьlayaaьlaya,<br />
yalvara-yalvara yaxыnlaшыb teшtи qaldыrdы vя иnяyиn<br />
belиnя qoydu. Ancaq иnяk Dцnya padшahыnыn gцnяшtяk nur<br />
saчan bu gюzяllиyиnя tab gяtиrя bиlmяyиb hцrkdц. Onda qыz<br />
teшtи yerя qoyub, иnяyи tutmaьa getdи vя bu yerdя Dцnya<br />
padшahыnыn hюkmц иlя gцnяш юzц sяmadan enиb, ona tяzиmя<br />
gяldи. O, gцnяшlя oynamaьa baшladы: gцnяш onun mцbarяk<br />
яllяrи arasыnda olanda, camaat elя bиlиrdи kи, gцnяшиn<br />
qabaьыnы nяsя toz, yaxud da buxar tutduьuna gюrя o ишыq<br />
saчmыr. Hяrdяn Dцnyanыn padшahы яlиndяn buraxanda,<br />
gцnяш yenя dя ишыq saчmaьa, alяmя nur yaymaьa<br />
baшlayыrdы. Цч dяfя o, gцnяши endиrиb-qaldыrandan <strong>son</strong>ra,<br />
nяhayяt, gюydя onu юz yerиnя bяnd etdи. Bu mяnzяrяnи<br />
seyr edяn иnяk qorxudan tиtrяyиr, Cяlalя xala иsя aьlayыrdы.<br />
Bundan чox-чox яvvяl Dцnyanыn sahиbи nяdяnsя "Kaka<br />
Reda" adlanan Xoca Salmana belя demишdи: "Gцnяш gюy<br />
цzцndяn цч dяfя yerя enяndя, yerиndяn qalxaraq kюч<br />
elяmиш Mиrzя Mяna ordusunun dцшяrgяsиndя bиr qadыnla<br />
bиr иnяk qalanda, bиl kи, zaman yetишdи." 260 иl иdи kи, ayыqsayыq<br />
durub, gecя-gцndцz цmиdlя Dцnyanыn padшahыnыn<br />
yolunu gюzlяyяn Kaka Reda rяml atыb, hяqиqяtяn dя<br />
zamanыn yetишdиyиnи gюrdц. O tяzиm edиb, aшaьыdakы sюzlяrи<br />
dedи:<br />
Шahsuvar atlы daь baшыndan endи.<br />
Шahmяrdan atlы Bolurandan чыxdы.<br />
Mяn sevиncяk dedиm: mяn 300 иlиn sяyyadыyam,<br />
Axыr kи, юz шиkarыmы gюrdцm, arzum gюzцmdя qalmadы.<br />
Dцnya padшahыnыn yanыna gяlmяk шяrяfиnя layиq<br />
gюrцlmцш Kaka Reda baшqa шeиrlяr dя oxuyur, hяmчиnиn<br />
Dцnyanыn padшahы юzц dя hansыsa sюzlяrи deyиr. Ancaq mяn<br />
onlarы unutmuшam.<br />
Belяlиklя, nur parчasы sюzlяrиnи deyиb qurtarmaqla юz<br />
sиrrиnи aчmыш oldu. Bundan <strong>son</strong>ra Kaka Reda Mяmя<br />
Cяlalя иlя bиrlиkdя Dцnyanыn padшahыnы teшtlя bяrabяr<br />
qaldыrыb иnyяиn belиnя qoydular. Onlar Dцnyanыn<br />
padшahыnы bиr kяndя gяtиrиb чatdыrdыlar vя orada gecяgцndцz<br />
ona qulluq etmяyя baшladыlar. Burada Kaka Reda<br />
eшиtdи kи, rumlu tцrklяr onlarыn torpaqlarыna hцcuma<br />
keчиblяr. Dцnyanыn padшahы dedи kи, ona yeddи gцnlцk bиr<br />
dayчa gяtиrиb yяhяrlяsиnlяr vя yalnыz bu vaxt o юz<br />
ayaqlarыnыn xoшbяxtlиk цzяngиsиlя tanыш olmasыnы rяva bиldи.<br />
O, tцrkяlяrя qarшы hцcuma keчdи. Dцnyanыn padшahыndan<br />
saчыlan nurun gюzяllиyиnя davam gяtиrя bиlmяyяn rumlu<br />
tцrk ordusunun яsgяrlяrи qaчыb daьыlышdыlar vя o yerdяn<br />
Mиrzя Mяnanыn tayfasыnыn яlиnя чoxlu qяnиmяt keчdи.<br />
Hяmиn yer bu gцn dя "Rumqaчan" adlanыr...<br />
Sюzцnц yekunlaшdыrandan <strong>son</strong>ra bюyцk stolun yaxыnlыьыndakы<br />
<strong>kr</strong>esloda yuxuya getmиш Nяzakяtя xeylи baxыr,<br />
ancaq чaьыrmыr. Eldar чыxыb gedиr, Nяzakяt <strong>kr</strong>esloda<br />
yuxlamыш halda qalыr.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 41
éåíè øeèrlÿr<br />
Antinÿfÿs<br />
DИVANЯ OZAN<br />
(Nяsиrov Aьayar Xяlяf oьlu)<br />
Шamaxы rayonun Tяklя kяndиndяnяm. 2008-cи иlиn mayиn 1-dя 50 yaшыm tamam olacaq. Яlи<br />
Bayramlы шяhяrиndя yaшayыb fяalиyyяt gюstяrиrяm.Azяrbaycan Dюvlяt Pedaqojи Xarиcи Dиllяr<br />
Иnstиtutunun Иngиlиs dиlи fakultяsиnи 1981-cи иldя bиtиrmишяm. 2006 -cы иl 6 noyabr Parlament seчkиlяrиndя<br />
ATЯT-иn Beynяlxalq mцшahиdячиlяrиnиn чevиrmяnи olmuшam.<br />
Dиlчи olduьumdan vя bиr neчя xarиcи dиl bиldиyиmdяn dиlиmиzdяkи чatышmazlыqlarы yaxшы gюrцrяm vя<br />
mяtnlяrиmdяkи dиl eksperиmentlяrи onlarы aradan qaldыrmaьa xиdmяt edиr.<br />
Davamlы yazdыqca gюrцrяm kи, Ernest Hemиnqweydяn bиr addыm qabaqdayam.<br />
Kюhnя dяblи шerlяrиm яdяbиyyata dяxlи olmayan Azяrbaycan jurnalыnda чap olunub vя bunu yazmamaq<br />
daha yaxшы olardы.<br />
Prozamla dцnya яdяbи arenasыna чыxacaьыma daha чox иnanыram, чцnkи SИDИK ИFRAZЫ<br />
LЯNGИMЯSИNИN MЦALИCЯSИ antиroman- antиbaletиmиn ardы daha dиqqяtчяkяndиr.<br />
Cяmи yazdыqlarыmыn hamыsы "Havasыzlыq" sиlsиlяsиdиr vя bu havalы baшnan havasыzlыqdan qurtulmaqчцn<br />
sraьagцn vя dцnяn baшlanan bюyцk яdяbиyyat uьursuzluьu ичиndя axtardыьыmы tapmaq<br />
цmиdиndяyяm.<br />
Иlk kиtabиm чap olunmayыb. Tяmяnnasыz яdяbи savaшчыyam vя azad sюzцn qяlяbяsиnя иnanыram.<br />
Иkи oьlum, bиr qыzыm vя bиr nяvяm var.<br />
Buьa bцrcцndяn, иt иlиndяnяm.<br />
Hamыya vя hяr шeyя nиfrяtиm var, oxucularыma da.<br />
Ruhи xяstяlиk keчиrmишяm.<br />
hamыya vя hяr шeyя nиfrяtиm var<br />
sиlsиlяsиndяn шeиrlяr<br />
1. doьulma<br />
qeyb olan<br />
yяnи яqlиn vя dцшцncяnиn aynasыndan keчяn<br />
bиr sяs<br />
bиr dя o sяsиn яks sяdasы<br />
soruшsan hяr шeylя maraqlanan<br />
яn pиs nяrdиvan belя<br />
genишlиyя чыxartmaz adamы heч vaxt<br />
яntиq daш qaш<br />
dиvя чox яzиyyяt vermишdи<br />
qeyrи saьlam qиda шяklиndя<br />
vя dяbdяbяlи mюhtяшяm aчar<br />
heч nя иlя mцqayиsяyя gяlmяzdи<br />
vя gяrяkdи kи aчar burda<br />
cavab kиmи baшa dцшцlяydи<br />
necя kи иngиlиscяdяn чevиrиdя<br />
key elя aчardы<br />
иngиlиs valyutasы иsя<br />
dяlиl sцbutsuz<br />
saь qalmaqdan юtrц<br />
qaчmaq vя шяrqи oxumaq<br />
bиr dя yox olmaq qяdяr<br />
boшluqda gиrиnc olmaq kиmиdи<br />
yяnи tяzяdяn doьulmaq asandы<br />
2. kontrast<br />
dar<br />
aьacыnda yellяnяn<br />
adamыn sevиncи<br />
qapы cыrыltыsыymыш demя<br />
dяlи dиvanяymиш<br />
dяrdи sяrиymиш<br />
aчa bиlmяdиyи qapыlarыn<br />
cыrыltыsы<br />
чox шeylяrи<br />
hяdяfя gюtцrmцшdц<br />
kиmsя bиlmяdяn<br />
цrяyиnиn dиbи gюynяmишdи<br />
gцnah ишlяtmяmиш<br />
юlцmц gюzцnцn юnцnя almamыш<br />
bиr sяs<br />
boшluqdan gяlяn<br />
ичиlяn su qяdяr<br />
yeyиlяn чюrяk kиmи<br />
иnsan иradяsиndяn kяnar<br />
qцssяyя qяmя sevиncя<br />
dюnя bиlяrmиш<br />
mяlяk tяbяssцmlц<br />
vя яksиnя gцnah ишlяtmиш<br />
юlцmц gюzцnцn юnцnя almыш<br />
bиr sяs<br />
шeytan gцlцшlц<br />
42<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
vя яlahяzrяt hяsrяt<br />
kюks юtцrяrmиш<br />
sellяmя yaьыш altыnda<br />
ayaqyalыn baшыaчыq<br />
bu dцnyanы<br />
kиmsяnи saya salmadan<br />
цst baшыn culumbur<br />
su olana qяdяr<br />
yяnи юlяnя kиmи gяzmяksя<br />
allaha иbadяtиn bиr nюvцymцш<br />
sяn demя<br />
bиlmяmишяm<br />
3. qorxulu kцчя<br />
bиr<br />
kцчя qadыnыndan юtяrи<br />
zиbиlя dцшmяk<br />
sяfehlиk deyиldи<br />
ona kюmяk etmяmяksя<br />
onu юlцm gюzlяyиrdи<br />
юldцrяcяkdиlяr onu<br />
kцчяnиn ortasыnda<br />
uzatmышdыlar asvaltыn цstцnя<br />
heч bиlmяzdиn nя oldu<br />
onu baшa dцшmяk<br />
dцnya qиymяtlи nяsя иtиrяrdи<br />
o qadыn юlsяydи yяqиn<br />
reallыq belяydи<br />
baшqa adam olmuшdu bu qadыn<br />
bu kцчя masqasыnы чыxarmышdы<br />
gцclц vя bomboш adamlar<br />
burdan keчmиrdиlяr<br />
qorxuluydu burdan keчmяk<br />
kиm keчsяydи tяlяyя dцшяrdи<br />
bu qadыn dцшdц<br />
bцtцn bunlar qяrиbяydи<br />
nя oldu burda<br />
nя baш verdи vиda kцшяsиndя<br />
qяrиbя labaratorиyaya bяnzяr<br />
baшa dцш kи<br />
bu xяmиr чox su aparacaqdы<br />
qorxma unutma kи<br />
tяlxяklяr elяdиklяrи hяrяkяtlяrя gюrя<br />
чox saь ol иstяmиrlяr<br />
bu чox mцrяkkяb bиr шey иdи<br />
qorxulu nя var kи<br />
cavab иstяyиrdи<br />
cavabsыz suallar чoxdu<br />
lap чoxdu bu dцnyada<br />
cavab verиlяcяkdи suallarыna<br />
yalanчыlar yыrtыcыlar<br />
qorxulu adamlar<br />
ana bяtnиndя<br />
necя иdи bu kцчя<br />
xoшa gяlяndиmи<br />
шeytan yoldan чыxarandыmы<br />
kиmsя gюrmцшdцmц onu ana bяtnиndя<br />
qadaьan olunmuш<br />
qeyrи rяsmи<br />
hяqиqяt yoxsa yalan kцчяsи<br />
haqlы иdи ya haqsыz<br />
qar яrиyиr<br />
gцnяш чыxыr<br />
okean dяrиnlиklяrиnиn tяdqиqatы<br />
tarиxdяn яvvяlkи postament<br />
mяndя xяbяr var deyиr<br />
4. шahzadя<br />
mяnиm<br />
иdeyam yoxdur deyяn<br />
hяrяkяt sяhnяsи<br />
gяncaddыm qarышыq<br />
иdeyalarыn mяcmusu<br />
praktиk sиyasяt<br />
generalыn qяlяbяsи<br />
tяяccцblц abstrakt bиr baxыш<br />
yяnи шekspиrиn aktyor kиmи<br />
fяalиyyяtя baшlamasы<br />
nя qяdяr xoшagяlяn иdarя иlя<br />
dяhшяtlи new<br />
bunun hamыsыnыn<br />
mяn шяrq mцdrиkи deyиlяm deyяn<br />
baшqa ocaq <strong>11</strong>7 cи street<br />
vя rиversиde drиve<br />
apartment 12 d<br />
dя yarыmyuxulu<br />
qadыn яlиnи uzadыb<br />
юzцnц apara bиlmяyяn gяnc<br />
mяqsяdи parlamentя dцшmяk olan<br />
1914 cц иldя bиrиncи dцnya<br />
mцharиbяsиnиn<br />
baшlanmasы sяbяbиnи bиlmяsя dя<br />
hиss edиrdи kи xoшbяxtdиr<br />
ucadan demяyиn<br />
yoxsa чarlz dиckens<br />
1812 cи иldя anadan olar<br />
demя bu qapы aчыqmыш<br />
elя sиrlяr var kи<br />
adam onu heч kиmя deyя bиlmиr<br />
nя yaxшы kи шяhяrdя doьulmadыm<br />
чцnkи sцnи peyklяr<br />
vя kosmиk gяmиlяr vasиtяsиlя<br />
elmи mяlumatlar<br />
o tяpяnиn arxasыnda<br />
gюrцnяn kяnd<br />
bиzиmkи olduьu qяdяr<br />
quyuda su var<br />
sяn demя lenиn muzeyиndя<br />
kиmsя qapыnы oxuyur<br />
narahat olmayыn<br />
bяlяdчи dedи kи<br />
bиz meшяnи<br />
o bиrи gцn<br />
gцnortadan <strong>son</strong>ra keчяcяyиk vя<br />
uшaqlar oyuncaьы<br />
bиrиncи dяfя иdи kи<br />
шahzadя чaьыrыrdыlar<br />
5. hemиngwey<br />
eшшяyиn<br />
цstцndя юzцmц yaxшы<br />
hиss elяmяyиm<br />
xurcunun gюzцnя<br />
иbrяt dяrsи kиmи<br />
padшah olmaьa layиq adamыn<br />
dяqиq bиr vaxtda<br />
baqqal olan<br />
dяrdи hяrяnиn юz dяrdи kиmи<br />
gecя vя gцndцz<br />
sичanlar цчцn<br />
яn bюyцk cяza<br />
kцlяyиn nя olduьunu bиlmяyяn<br />
rяnglи yuxuda<br />
aь dиvиn maьarasыnda<br />
evrиka deyя<br />
nяhяng yцk maшыnlarыna<br />
yol vermяmяklя<br />
шax шaraq<br />
tax taraq<br />
tax taraq edя edя<br />
kиbrиtqabыnы alышdыrыb<br />
yanьыnsюndцrяnя zяng etmяmяklя<br />
qorxa qorxa barmaьы иlя<br />
hяdяlяyяndя<br />
professor cиhaz vasиtяsиlя<br />
hansы aьacыn nяslиndяn<br />
olmasы иlя yedяk gяmиsи<br />
yerиndяn tяrpяnmяdи kи яhlиllяшяcяk<br />
mяnsя mцяllиm dostlarыmыn<br />
alatoran 5 dя gedяn шяklиmи<br />
hemиngweyя oxшatmalarыndan<br />
darыldыm vя чыьыrdыm<br />
salam sиlah<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 43
6. gиrov<br />
hяr<br />
шeyиn qurtardыьы yerdя<br />
gюrцntцlяr fokussuz<br />
oьrular verиlишиnя xoш gяlmиsиnиz deyяn<br />
bиz onu gиrov gюtцrmцшцk<br />
яlиnиzи dяbяrtmяyиn<br />
yaxыn gяlmяyиn<br />
bиz tяlяb edиrиk<br />
tяyyarя иstяyиrиk<br />
sиlahы kяnara atыn<br />
vuracaьam<br />
gиrov hanы<br />
o nя edиr<br />
ola bиlmяz kи<br />
bu keyt olsun<br />
kюmяk edиn<br />
чяkиn bu kadrы<br />
bиlиrsиnиz orda nя baш verиb<br />
mяn mane olmaq иstяdиm<br />
gиrovun sюzцydц bu<br />
яla evakuasиya иdи bu hяm dя<br />
cиpdя gedяrkяn partladы maшыn<br />
qalmadы иz<br />
mиlyonlar vя bandиtlяr юldц<br />
onlarsa bankы apardыlar<br />
bиr bиrиnи vurdular<br />
gиrov azad oldu<br />
юpцшцn иndи<br />
чяkиn bu kadrы<br />
nиyя gцlцrsяn<br />
иmmunиtet<br />
sыnыq шцшяlи pяncяrяlяr<br />
ичиndяn yanan kиbrиt чюpц<br />
qovrulmuш gцnяшиn<br />
vя qыzmыш daш evlяrиn<br />
bиr dя чatыlmыш qaшlarыn<br />
yeraltы vadиlяrя sяpяlяnяn<br />
baш ayaq bяdяn<br />
baшqa bиr alяm<br />
stцardessa qыzыn<br />
яlиndяkи oyuncaq<br />
чыxыb getdи<br />
vя яlиndяkи чяlиyи<br />
yerя vuran qoca<br />
яlиndяn tutduьu nяvяsиnиn<br />
bиrdяn gюzlяnиlmяdяn<br />
яlиndяcя юlmяsиnи gюrцb<br />
юlцm lap oyuncaq olub<br />
deyяndя hamиlя qadыn<br />
dиlиnи dишlяdи<br />
onlar yalnыz<br />
юzlяrиnkиnи иstяyиrdиlяr<br />
ряссам: Баби<br />
7. nonsense<br />
иnsanda<br />
hяmишя heyvanи<br />
hиsslяr olur<br />
uчaqdan dцшяrkяn<br />
stцardessa qыzыn<br />
яlиndяkи oyuncaqdan юtrц<br />
darыxacaьыmы bиldиyиmdяn<br />
qarшыmdakы toplanыn<br />
kюlgяsиnи юzцndяn<br />
bюyцk bиlmяsи<br />
kюksцnцn qalxыb enmяsиndяn<br />
baшqa bиr zamanыn<br />
gяlяcяyи kиmи<br />
zaqqum tamlы<br />
44<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Oyunum-oyunum<br />
Burda verиlяn parчa "Oyunum-oyunum" romanыnыn bиrиncи fяslи dиr. Bu roman<br />
Mиrzя Baьыr Hacыzadя`nиn yaradыcыlыьыna qayыdыr. Hacыzadя bиzиm bюyцk teatr<br />
aktyorumuzdur. Onun hayatы xatиrяlяnmяlи hadиsяlяrlя baьlыdыr.<br />
Bu roman onun <strong>son</strong> gцnlяrиnи яks edиr - ancaq bиoqrafиk deyиl.<br />
Bu romanыn rяvayяt-sюylяnиш шиvяsи olduьu qяdяr Hacыzadяnиn karakterиnя<br />
uyьun gюtцrцlцbdцr. Rяvayяtчи, burda, omnиscиent (tam bиlиcи) deyиl bяlkя<br />
karakterlяrиn tяbии zehnиnя mяhrяm bиr fasиlяdяn danышыr.<br />
Nasиr<br />
NASиR MЯNZURи<br />
Bиrzad gяldи qapыnыn aьzыndan sovuшdu.<br />
Kиши dиksиndи. Цrяyи dюyцndц. Nяfяsи tяntиdи. Tez dиrsяk цstя qovzandы. Bиrdяn bиrя tяr<br />
basdы bиlяsиnи.<br />
Sяs-zad da yox иdи.<br />
Dumuq gюzlяrи чalышdы baьlы qapыnыn o цzцnц gюrsцn. Ancaq nя otaqda gюzя yarayan bиr<br />
ишыq var иdи nя dя otaьыn eшиyиndя.<br />
Gюrя bиldиyи, qapыnыn cыrыьыna yapышdыrыlmыш kюhnя, aь-qara шяkиllи bиr jurnal kaьыzы иdи -<br />
saralmыш! Onu da baш-ayaq yapышdыrmышdыlar. Шяkиldяkи bиr gяdя baш-ayaq asыlы qalmышdы.<br />
Gяdяnиn baшdan sallanыq qaldыьыna чox fиkиr verя bиlmяdи.<br />
Bиrdяn, otaьыn o soyuq havasы alnыnыn hяzиn tяrиnи buz kиmи donuq bиr hиssя чevиrиb<br />
canыna mayышdыrыrdы -Allah иraq elяsиn, dцz <strong>son</strong> nяfяsdя adamыn canыnda yaranan hиss kиmи!<br />
Dяrиsи цrpяndи. Tяzяdяn, yenя, yorьanыn altыna sцrцndц. Canы daha qыzmaq<br />
bиlmиyяcяyиdи.<br />
Yaxшы baшa dцшmяdи nяdяn belя юmцr boyu bu lяhzяyя fиkиrlяшmяmиш иmиш.<br />
Soyuq susadы canыnы. Zehnи havalanmaqdansa huyuxdu. Gюzцnцn altыyla qapыya baxdы;<br />
иndи aчыlar bu dяqиqя aчыlar - qaldы o qapыnыn bиrcя tяqdиrlяnmиш aчыlmasыnыn hayыna.<br />
Qapыnыn nя sayaq aчыlmasы fи<strong>kr</strong>иnи dиksиndиrdи.<br />
Dцшцndц: "qapы яslиndя dюrd cцrя aчыlar,"<br />
Bиrиncиsиndя "cыrrrrrrr" deyиbяn aчыlar, bиr kиши xaylaьы gиrяr ичяrи.<br />
Иkиncиsиndя "cыr-cыr" elяdиkdя arvad xaylaьыnыn bиrи tapыlar.<br />
Цчцncц cцrя aчыlanda, qabaqca yer qaralar gюy qaralar, yer saralar gюy saralar, yer<br />
bozarar gюy bozarar, yer tиtrиyяr gюy tиtrиyяr - Allah иraq elяsиn - qapы bиrdяn xыjmnan чыrpыlar.<br />
Чыrpыlandan <strong>son</strong>ra adamыn "gюrяcяyи" gиrяr ичяrи.<br />
Dюrdцncц cцrяsи, ama, "gюzlя-gюzцn-var-olsun" naьыlыdыr. Aчыlmasы adamыnkыnы verяr<br />
adama - bяlkя "o" oldu. . . bяlkя "o" tapыldы. . . bяlkя "o" gяldи. . .<br />
Kиши, ancaq, bu dюrd cцrя qapы aчыlmasыnыn цчцncцsцlя dюrdцncцsцnцn gцndяn gцnя<br />
gюzlяmяyиnя шцrah salmышdы.<br />
Qapы, bиrdяn, "cыr-cыr" aчыldы.<br />
Bu aчыlmanы, ama, gюzlяmиrdи.<br />
Qapы aчыldыqda иncarsыz bиr ишыq da sцrцndц ичяrи. Yarы yaшmaqlanmыш qadыn xaylaьыnыn<br />
bиrиsи qapыnыn aьzыnda oturmuш kиmи яlиnяkи kюhnя bиr kasanы, ehmaldan иtяlяdи ичяrи.<br />
Sonra gюzlяrиnи qыyaraq otaьыn ala-qaranlыьыnda nяsя bиr zadы qaralamaq иstяdи. Dиlucu<br />
bиr-иkи sюz dя dedи getdи. Ardыca da иncarsыz o ишыq, qaranlыqdan huyuxan uшaqlar tяkиn<br />
чяkиndи getdи.<br />
Neчя gцn иdи otaьыn aьzыndan o цzя dцnyada dцnyalыq qalmamышdы. Dцnyanыn ишыьы<br />
sиlиnиb getmишdи - Tanrыnыn qaydalы gecя-gцnцzцnц qatmышdыlar (qatanlar) bиr-bиrиnя.<br />
Otaьыn dяrиnlиyиndяkи alaqaranlыq zehnиnя чюkяrkяn canыnda yad bиr zad ayыlыrdы.<br />
Юmrцnцn baшdan boyuna qяdяr sиr-sиfяtиnя gцldцyц bиr zad иndи иtи bиr sancы kиmи canыna<br />
cumurdu. Demяlи qapыnыn чыrpыlmasыna ehtиyac yox иdи; "gюrяcяyиn" юzц neчя gцn иdи yola-<br />
Ы<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 45
caqsыz bиr yolaqdan cummuшdu ичяrи. Kиши dяrиndяn<br />
dцшцnцrdц: "dцnya bиrcя trajedи иmиш!"<br />
Ancaq, иndиkи bu qadыnыn bиrdяn tapыldыьы trajedи fи<strong>kr</strong>иnи<br />
pozdu. Bиrcя qapы aьzыnda tapыlmaьы, bu qadыnыn, axшamacan<br />
bиlяsиnи qыzышdыra bиlяrdи.<br />
Bиrdяn qaldы: "иndи nя zaman dыr kи"<br />
Sonra da sцrцndц qapы yanыndakы o kюhnя kasaya sarы.<br />
Sцrцnяndя canы иlыq bиr zaddan - hяlя aшы ичmяmиш -<br />
qыzышmышdы. Bu qыzышma baшqa bиr qыzышma иdи. Юz-юzцnя:<br />
"kиши, aшcыьazыn nя иstиsи olacaq kи," dedи, "canыmы qыzdыra."<br />
Arvadыn bиrcя qapы aьzыnda tapыlmaьы bиlяsиnи axшamacan<br />
sevиndиrяrdи, gecяyя dя Allah kяrиm иdи bяlkя gedиb<br />
Londonun юzцndя sяhnяyя чыxaydы. Ancaq bugцnkц<br />
qadыnыn xatиrиnя - hяr kиm olur olsun - daha bu gecя sяhnяdя<br />
trajedи oynamыyacaьыdы. Elяcя dя, юzц qыzыndыqda<br />
xalqы da - o soyuqda - qыzышdыracaьыdы.<br />
Zehnи qaralыnca fиkиrlяшdи Londonda nяyи иfa etsиn.<br />
Fиkиrlяшdи: "axшama bиr o qяdяr qalmыya gяrяk!"<br />
Aшы ичя-ичя fиkиrdя иdи.<br />
Keчяn gecя kи Moskovaya юzц getmяk иstяmяdи - чoxlu<br />
юzц цшцdцyц цчцn. Yolцstц, elя belя dя yox, ancaq gиzlи bиr<br />
zaddansa чюnцb Tиflиsdя sяhnяyя чыxdы. Axы hava шaxta иdи.<br />
"Tц" deyиrdиn gюydя donurdu. Nяdяnsя Tиflиsdя artыq<br />
qыzыnыrdы. Belя bax, иш-gцclяrиnи юtцrmцш kиmи gecяnи hey<br />
mяxluq яl чaldы, hey onu sяhnяyя чaьыrdы - belя dя иш olar!<br />
Sяhяrяcяn o шaxtada tяr tюkdц kиши.<br />
Ancaq sяhяr tezdяn - чыxыш bиtяndяn bяrи - soyuq<br />
cumurdu canыna. Nя yaxшы bu qadыn tapыlыb gяldи, cыr-cыr o<br />
qapыnы aчdы.<br />
Gцnцz nяqяdяr sцrdц<br />
Bиlmяk olmazdы. Gah gюrцrsяn zaman aьsaqqыz tяkиn<br />
uzanыr, gah gюrцrsяn aьsaqqыz tяkиn aьыzda чцrцyцr, gah<br />
gюrцrsяn aьsaqqыz olub daш kиmи bяrkиyиr. Ama adamыn kы<br />
canы цшцyцr - nяdи - zaman adamnan иyяшиr. Юz юzцnя: "pah<br />
evиn yыxыlsыn zaman!" dedи.<br />
Yenя dя цшцdц: "pah zatыva lяnяt, soyuq sяnиn!"<br />
Qыzышmaq цчцn bиr dя o qapыnыn cыr-cыr aчыlmaьыnы<br />
zehnиndя чevиrdи canlandыrdы. . .<br />
Zehnиn ичиndя bu dцnyanы buruшdurmaq da яcяb bиr<br />
zad иmыш. Bu иpя-иmыrыьa gяlmиyяn dцnya kишиnиn beynиndя<br />
mum kиmи bиr zada dюnцrdц.<br />
Qapыnыn cыr-cыr aчыlmaьыnы zehnиndя buruшdurdu. Qapы<br />
aчыlandan <strong>son</strong>ra elяcя o xatыnыn qapы aьzыnda oturduьu<br />
zamancыьazы arы mumu qatыlmыш aьsaqqыz tяkиn yupyumuшaq<br />
чяkdи uzandы. Arvadыn canыndan иlыq bиr hovxurma,<br />
elя bиl, otaьa yox dцz onun canыna яylяnиrdи, bиlяsиnи<br />
qыzышdыrыrdы.<br />
Zaman ancaq dиrяшиrdи.<br />
O dиrяшdиkcя dя bu dюndяrиb sяhnяnи bиr dя baшdan,<br />
qapыnыn cыr-cыr aчыldыьыndan baшlыyыrdы.<br />
Hey чevиrиrdи canlandыrыrdы - bяшяrdя nя qudrяt var<br />
иmыш!<br />
Qapыnыn o cыr-cыr sяsиndяn nя sehиrlи bиr hиss yaranыrdы.<br />
Axшam yaxыnlaшdыqca gecяnиn fи<strong>kr</strong>и beynиnи doldururdu.<br />
Fяraьяt yox иdи kи. Bu gecяlиk bиr иш baшa salmalы иdи.<br />
Bиr anda dиksиndи.<br />
Sяs-zad yox иdи, ama, elя belя huyuxdu.<br />
Яh! Zatыqыrыq bu qorxu da яl gюtцrmяk bиlmиrdи kи<br />
bиlmиrdи. Юmrцnцn o aьsaqqыz sayaьы uzanыb-gцdяlяn qыrqяmишиnяn<br />
yanaшы cяlяb bиr qoxucыьaz da gяlиb bиlяsиnя<br />
kюlgя tяkиn qulaq yoldaшы olmuшdu; qoymurdu юz zehnиnиn<br />
bucaьыna da sыьыnsыn. Kюlgя dя kюlgя olub sцrцnsя yenя<br />
cяhяnnяm, qыr-saqqыz olub canыna suvaшыrdы.<br />
Qorxu ancaq arvadыn gяlmяyиndяn huyuxdu.<br />
Qorxu huyuxduqca kиши cыrasыllandы. Fи<strong>kr</strong>иndя dюndяrdи<br />
o arvadыn qapы aчmaьыnы: "adam-zad hяlя gюrцnmяdяn<br />
qapы cыr-cыr aчыldы. Sonra yaшmaqlы bиr qadыn xaylaьы<br />
qapыnыn aьzыnda bиr юmr oturdu. . ."<br />
. . . bura чatanda zaman чaxnayan kиmи dишlяrи чax-чax<br />
bиr bиrиnя dяydи.<br />
Fиkиrlяшdи: "yaxшы, bиr юmr olmasыn, ancaq orda azcacыq<br />
oturdu kы zalыm!"<br />
Zehnи yoruldu. Иlиq bиr hиsdяn`sя yerиnиn ичиndя bцzцшцb<br />
yuxladы. Яlи dиbиnи dя yalamыш o kasaya yapышыqlы qaldы - dцz<br />
o qadыnыn barmaьыnыn yerи qalan yerdя. Ovsanaya<br />
dцшmцшdц arvadыn gяlmяyи dя gяtиrdиyи aш da.<br />
* * *<br />
Otaьыn ичи qaranlыq иdи.<br />
Sцmцklяrи sancыya dцшяndя fи<strong>kr</strong>и daha donurdu.<br />
Donmaq da heч bяlkя beynиnя bиr яzab-ишkяncя yaranыrdы.<br />
Иndи gяl, kишиsяnsя bu яzab-ишkяncяnиn zяftиn al gюrяk!<br />
Fиkиr deшиlиb daьыlanda daha beyиn ишlяmиr kи ишlяmиr. Ama<br />
heyиf deyиl adamыn o ala-bula fи<strong>kr</strong>и ишlяmиyя. Fиkиr ишlяmяsя,<br />
o ala-bяzяklи чarpыntыlar yaranmasa adama nя qalar, belя<br />
Fиkиrlяшdи neylяsиn.<br />
Neylиyя bиlяrdи Gecяdя qыzышmaьыn tяkcя yolu sяhnяyя<br />
чыxmaq иdи. Bu fиkиrdяnsя qaldы harda sяhnяyя чыxsыn bax.<br />
Elя sяhnяyя чыxmaьыn yaxшыlыьы orasыnda иdи kи, юzц seчя<br />
bиlяrdи.<br />
Gюnlц чox иstяdи sяhnяnи Tяbrиzdя oynasыn. Ama fи<strong>kr</strong>я<br />
qaldы: "nяcцr axы"<br />
Teatr salonunu baьladыqlarы цчцn mяcbur иdи xиyavanlarda<br />
oynasыn, onu da hansы havada - tцpцrцrdцn gюydя<br />
donurdu!<br />
Ordan, hяlяlиk, vaz keчdи ancaq azca ehtиyatla. Nя kи<br />
qocalmышdы yenя Tяbrиzdя dadыna чatan-zad tapыlardы. Heч<br />
dя olmasaydы yenя zиndan - boшalmыш dяyиrman kиmи - dяndяn<br />
deyиrdи. Ama dцnyanыn zиndanlarы bиr yana Tяbrиz`иn<br />
zиndanы da bиr yana. Kишиnиn xatиrиnи belя иstиyиrdиlяr, иnan,<br />
Stalыn yoldaшnan Mяhяdrza шah da яl-яlя verиb gяlsяydиlяr<br />
bu qяdяr maraqlanmazdыlar.<br />
Fи<strong>kr</strong>иndяn keчdи: "axы yoldaш Stalыn onlarыn nя sayaq<br />
baшlarыnы qata bиlяrdи kи"<br />
Hяlяlиk Tяbrиz qaldы <strong>son</strong>raya.<br />
Bakыdan Moskovadan-zaddan da danышmalы deyиldи.<br />
Tutardыlar aparardыlar, sяn de, Sиbиrя-zada soyuqdan bиr<br />
yolluq heykяlя dюnяrdи. Xяyalыnda yenя, elя belя, yola<br />
dцшdц, bяlkя Londona sarы. "Gedяrяm," dedи, "dцz o<br />
Шeskpиr`иn юz zamanыnda, adы nяdи, o mяlяkяnиn чaьыnda, o<br />
aчыq tamaшa salonunda qыzышaram, qыzышdыrram hamыnы belя!"<br />
Belя fиkиrlяшdи ancaq, yolцstц, чюndц Tиflиsя.<br />
Tиflиsdя elя nиfrиn soyuq иdи kи fиkиrlяшdи: "kиши, bя bunlarыn<br />
neftи-zadы yoxdu Шaxta dцшяndя elя dayanыb quruyarlar<br />
bu mяxluqlar"<br />
Haqqan dayanыb qurumamышdыlar ha. Xиyavanlarda tц<br />
dabana hamы evиnя qaчыrdы. Bиlsяydиlяr bu gecя kиm gяlиb<br />
bяlkя. . .<br />
46<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
"Nя bяlkяsи!" deyя dцшцndц. "Qoy bиr gюrцm<br />
neylяmяlиyяm."<br />
Sonra fиkиrlяшdи: "soyuq heч bиr rяhm-иnsaf tanыmazmыш"<br />
Kиши yazыq tиr-tиr tиtrиyиrdи. Daha burda qыzышmasaydы<br />
Cяhяnnяmиn dя kцrяsи qыzышdыranmazdы bиlяsиnи.<br />
Gюrdц kи Tиflиsdя hamы eшиkdя olanlar yaxalarыnы<br />
чяkdиlяr burunlarыnыn цstцnя. Evdя olanlar da bцtцn baшburunlarыnы<br />
soxdular yorьan altыna.<br />
Kиmиn hюvsяlяsи olardы, axы, tamaшaya-zada gяlsиn.<br />
Bu fиkиrdяnsя kиши lap tиtrяdи. Evcыьazlarыna yollanan o<br />
mиllяtя: "amanыn bиr gцnцdц ha!" deyяn baxышыla baxdы.<br />
Hamы чиyиnlяrиnи qaldыrdыqda bиlmяdиlяr bu kиmdиr.<br />
Sюz burasыnda иdи, kиши baш tapanmыrdы шяhяrиn harasыnda<br />
иdи. Цшцmяk cяhяnnяm hяlя acыndan uduxmuшdu.<br />
Dцшцndц: "acыn, bax, иmanы-zadы olmaz, necя olsun bax"<br />
Aш kasasы hяlя яlиndя иdи. Bom-boш иdи. Burnuna<br />
qaldыrdы. Demя elя yalamышdы aшыn иyи dя qalmamышdы.<br />
Gюzlяrи dola dola otaqdan, elя bиldи, цzцldц qaчdы.<br />
Demяk, daha xяyalыnda da Tиflиsя чatanmыrdы. O uzaqlarda<br />
daldalandы Tиflиs! Иndи, gюrяsяn, harda qaldы o<br />
Qиqolar, Vasolar, Vanolar, Шuveylиlяr, Anиyalar,<br />
Marиyalar. . . <br />
Nя иdи kи<br />
Dиksиndи.<br />
Bиr daha day, deyяsяn, ona fиkиrlяшmяk иstяmиrdи.<br />
Иstяmиrdи ancaq fиkиrlяшmиyяndя dя olmurdu.<br />
Nяdяnsarы elя yolцstц чюnmцшdц Tиflиsя Bяllи иdи tяkcя<br />
sяhnя dя canыnы qыzdыrasы deyиldи. Bu gecя Marиyasы da<br />
olmalы иdи. Xиyavanlarы, axы, yaxшы ayыrd edя bиlsяydи dцz<br />
gedиb o teatra bиr kцчя qalan tиndя dayanыb kиmиsя bиrиnи<br />
gюzlцyяcяyиdи.<br />
Olmuya elя Marиyanы gюzlцyяcяyиmиш. Elяysя, nя gecя<br />
olacaьыmыш bu gecя!<br />
Dцnya-alяm bцtцn baшdan baшa kыrыxmыш halda чяng<br />
oluban donurdu. Bяlkя yalnыz bu kиши hяlя donmamышdы.<br />
Kиши canыnы gюtцrцb qaчmalы иdи. Юz otaьыndan savay harasы<br />
var иdи. Yenя qayыtdы tez юz otaьыna. Jurnalыn saralmыш<br />
шяkиlиndяkи baш-ayaq asыlы qalan gяdя yenя dя mяnasыzmяnasыz<br />
bиr yerя, nяm hara, baxыrdы. O yazыq da tиtrиyиrdи.<br />
Otaьыn ичиndя иndи daha юldцrmцyцncя tиtrяmя onu<br />
buraxmыyacaьыdы. Bax, юlцm elя gяlиb qapыnы bиrdяn чыrpacaьыdы:<br />
"buyur gedяk!" deyяcяyиdи. Fиkиrlяшdи: "keшkя<br />
sorьu-morьu-zad olmadan elя bиrtиl cяhяnnяmя aparaydы<br />
bu цшцtmяnиn яlиndяn!"<br />
Yaman qarыxdыrmышdы bиlяsиnи bиrzad.<br />
Qurumuш, чяng olmuш canыnы xыrt-xыrtnan dяbяrtdи<br />
durdu ayaьa. Sяbяllяnя-sяbяllяnя keчdи qapыnы arvad aчan<br />
sayaqda cыr-cыrnan yox bяlkя юz sayaьы cыыыыыыrrrrrnan aчdы.<br />
Sonra dцшцndц kи юz sayaьы qapыnы aчmaq da beшиncи cцrя<br />
qapыnы aчmaqdыr. Tapdыьы bu fиkиrdяn azcacыq sevиndи.<br />
Elяcя dя, o qapыnыn aьzыndan иstяdи dцnyaynan bиrlиk<br />
qursun. . . ama aш gяtиrяn o xatыnыn orada oturduьu yadыna<br />
dцшdцkdя utandы. Fиkиrlяшdи: "kиши, bu zalыm dцnyada<br />
necя-necя adamlar var`ey!"<br />
Eшиk ancaq qorxduьu qяdяr dя soyuq deyиldи. Юz<br />
юzцnя: "gяdя," dedиkdя fи<strong>kr</strong>иndяn keчdи: "bayaqkы Tиflиs`иn<br />
o шaxtasы hara bu hara!"<br />
Endи aшaьы. Pиllяlяrиn axыrы чюnцrdц darыsqal bиr dalana.<br />
Orda da sol яldя ayaqyolu иdи, aьzыna kюhnя tяlиs<br />
asmышdыlar, onu da jurnalыn saralmыш шяkиlи tяkиn baш-dиb.<br />
Чыraь-mыraь lazыm deyиldи yaxшы bиlиrdи tяlиsиn bиr yanы da<br />
daьыlыb gedиb.<br />
* * *<br />
Gюzlяrиnи aчanda otaqda bиrtяhяr gцnцz ишиьи var иdи.<br />
Bяlи! Gecяnи elя burda юz otaьыnda - onu da Tehran`иn<br />
nяm harasыnda - sovmuш иmыш. Bиr an qaldы kы, nяtяhяr o<br />
soyuьa dayana bиlиb. Demя, gecя bиlяr-bиlmяz, palaz<br />
dюшяnяyи gюtцrцb иkиqat salыb o cыrыq yorьanыn цstцnя<br />
baшыnы da bяrk-bяrk чяkиb. Dцшцndц: "nя yaxшы!"<br />
Gecяnи o sayaq sovuшdurmaьы Tяbrиzиn zиndanыla xиyavanlarыnы<br />
yadыna salыrdы. Fи<strong>kr</strong>иndяn keчdи: "Tarы bяrяkяtdиr<br />
verиb Tяbrиzиn hяr bиr bucaьы elя sяhnя-tamaшadы day!"<br />
Bиrdяn gцlmяk tutdu: "Pasaj qabaьы, bиr шцшя Maraьa,<br />
sora da tamaшa. Dи чal gюrцm, gяdя!"<br />
Demяlи, Qarnыyыrtыqdan tutdu At Qulu, Hцdц<br />
Mцseyyиb, Taxta Шяmи dя sяnиn hюrmяtlи tamaшaчыlarыn.<br />
Daha nя иstиrsяn "Baшla gюrяk!" Fиkиrlяшdи: "чal, gяdя!"<br />
Nяyи чalaydы axы<br />
Yerиndя чюndц sol bюyrцstя.<br />
Sankы hяrzad tяzяdяn baшlanmalы oldu. Yenя fиkиrlяшdи:<br />
"Tяbrиzиn hяr bucaьы elя sяhnя-tamaшadы day!" Bu fиkиrlя<br />
dя sankы hamыnы topladы bиr yerя: "buyur!" dedи. "Bиr yanda<br />
Mиr Mюvsцn, bиr yanda Sarыquluxan, Bиr yanda Qыlыftы, bиr<br />
yanda da, buyur, mяncыьaz! Odahana Alman-чe. . .dи dя<br />
gяldи. Tяzя hяlя цnиversиtenиn self-servиsиnиn gиrишиndя шeyшцy<br />
satan da Stalыn, Gяcиldя dя bиzиm Яsgяy. Hяlя Eшшяklяr<br />
qяhvяxanasы qalsыn qыraqda." Sonra иsя: "ay dцbbяlяr!"<br />
dedиkdя dяrиn nяfяs aldы. "Tяbrиz`иn - Tarы bяrяkяt verиb -<br />
hяr bиr yanы sяhnя-tamaшadы day! Яlahяzrяt gяldи neylяdи,<br />
o zыrpыlыqda teatr salonunu tutdu baьladы."<br />
Sonra ucadan dedи: "яcяb Hozuqulu иmыш bиzиm bu<br />
шahыmыz!"<br />
Sonra baшladы Hozuqulunun yиrmи-beш-yцz иllиk nяmnяyиnи<br />
dцшцnmяyя. Nя yazыq acыndan fи<strong>kr</strong>и ишlяmяdи.<br />
Mиnqыldandы: "иkи mиn beш yцz иlя fиkиr vermяk tox bиr qarыn<br />
иstяr!"<br />
Acыndan uduxmuшdu. Neylиyя bиlяrdи. Bяlkя o qadыn<br />
xaylaьы yenя tapыlыb gяlяydи. Ucadan: "ay balam," dedи,<br />
"bяlkяnи яksяn чuьundur bиtяr! Nя bяlkяsи."<br />
Durdu ayaьa.<br />
* * *<br />
Arvad sяhяr tezdяn qalmышdы o kишиnиn fи<strong>kr</strong>иndя.<br />
O yazыq necя elиyяcяyиdи, gюrяsяn, ac-susuz. Balaca bиr<br />
kasa aш nя иdи kи onun цstцndя qala yazыq. Canыna nя cыrg<br />
olacaq kи, yиrmи dюrd saat onun цstцndя qala, onu da labиd<br />
neчя gцn aclыqdan <strong>son</strong>ra.<br />
Nahar чяkиlяn чaьda bиr kasa шorbaynan dяn-dцш<br />
gюtцrdц yola dцшdц.<br />
Gяlиnи arxadan цnlяdи: "xala, hara belя"<br />
Elat paltarыnы hяlя чыxartmayan qaynana чюndц яlиnи<br />
belя bиr - dиlиnи bura-ora soxan kиmи - oynatdы: "labиd<br />
lazыmdыr gedиrяm day! Gяrяk zыrnada pиlиyяk hamы bиlsиn<br />
Dиlиvя yяlиk ol, иndи gяlиrяm sяn bяyиmя dя deyяrяm."<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 47
Neчя tяngя-dюngя gedяndяn <strong>son</strong>ra o nяm-nяyя oxшar<br />
dalana чatdы. Arvadыn nяzяrиndя иt yuvasыna bяnzиyиrdи.<br />
Yavaшcadan: "ayыb olmasыn," dedи. "Qяdиm tulambarlar,<br />
boш qaldыьы цчцn, иt yuvasы olurdu day. Yoxsa adamыn<br />
zeynиnя bяs nяcцr bиr yer gяlsиn чatsыn."<br />
Чюndц pиllяlяrdяn чыxdы. Qapы baьlы иdи. Юz-юzцynяn<br />
danышan sayaqda: "gюrяsяn, hara gedиb bu kишиcыьaz" dedи.<br />
"Baшыna bиr oyun-moyun gяlmиyиb gюrяsяn"<br />
Иtиn tцkцnц alazlamышdыlar sankы, xюrяyиn иyиnи alan kиmи<br />
ha-bu-dиr gяldи, quyruьunu tovluya-tovluya. Arvada elя<br />
baxыrdы, deyяsяn: "gяldиn lap da yaxшы," deyиrdи. "Иndи<br />
xюrяyи qoy yerя cяhяnnяm ol get gюrяk!"<br />
Иt elя doьrudan da dиk arvadыn цzцnя baxa baxa bu<br />
dцmmцrиdяlиkdя dя danышыrdы, danышmaq nяcцr olar<br />
Yazыq kиши nя bиlяcяyиdи bиlяsиnя xюrяk-zad gяtиrиrlяr.<br />
Orda yerя qoyulan kиmи bu hяlяvяr иtи xюrяyи yeyиb<br />
kasasыnы da dыьыrladыb gedиrmиш.<br />
Arvad ancaq иt fи<strong>kr</strong>иndяn чяkdиyиnи чяkmишdи,<br />
gюrdцyцnц dя gюrmцшdц. Fи<strong>kr</strong>иndя: "иt kи gцdцkчцlцkdяn яl<br />
чяkdи," deyиrdи, "чыxыb dam-bacalarda gяzdи, uшaq kи sяhldи<br />
uшaьыn anasыnы da yeyя bиlяr."<br />
Hюvlяsяk pиllяlяrdяn endи ayaqyoluna da baш чяkdи.<br />
Kиши harda иdи!<br />
Чыxdы hяlя o qapыnыn aьzыnda azca yorьunluьunu aldы,<br />
иndи gяlяr bu saat gяlяr! Dиncиnи alarkяn dя иtnяn gюz-gюzя<br />
oturdular.<br />
Иt bala-bala sцrцndц юzцnц verdи pиllяnиn yoluna,<br />
arvadыn daha qaчaьыnы da kяsdи. Arvad yerиndя azcacыq<br />
tяrpяndиkdя lova qalmыш иt mыrыldadы.<br />
Arvad иtя dиdиlяn deyиldи, ancaq rusvayчыlыqdan<br />
чяkиnиrdи.<br />
Gяl иndи bu dalda-bucaq yerdя kюpяk bunu qapsaydы<br />
quduzluq da tutmasaydы rusvay kи olardы. Demяzdиlяr юz<br />
doьduьu uшaьыnы kюhцdя buraxыb gedяn o arvadcыьaz<br />
burda bu yad bиr kишиnиn otaьыnыn aьzыnda nя qяlяt dartыrmыш.<br />
Yavaшcadan xюrяyи иtиn bюyцr tяrяfиndяkи dцnяn-sыraьa<br />
gцndяn qalan kюhnя kasanыn ичиnя boшaltdы. Иt baшыnы<br />
kasaya tяrяf uzadanda arvad pиllяlяrdяn axdы, qoydu<br />
qaчdы.<br />
* * *<br />
Dцnyanыn harasыna gяlиb чыxmышdы bu kиши<br />
Bu sяfяr baш alыb yola dцшdцyц daha цшцmяkdяn yox<br />
юlцmцn яlиndяn qчmaьa bяnzиyиrdи kишиnиn.<br />
Yol uzunu hяr yan bozarmыш bиr kюkdя иdи. Dцnyanы,<br />
demя, bozarmыш kцlboyasыna salыb чыxartmышdыlar. Rяng<br />
asarы yox иdи. Fиkиrlяшdи: "nяqяdяr zяhmяt чяkиb dцnyanыn<br />
boyalarыnы sиlиblяr, gяdяlяr."<br />
Doьrudan da tяяccцblяnmяlи иdи. Иши-gцcц buraxasan<br />
dцшяsяn xиyavanlarda nяkи boya var sиlяsяn. Bиr nяfяrdяn<br />
elя bu ишиn dяlиlиnи soruшdu. Soruшan kиmи иkиsиdя bиr<br />
bиrиndяn huyuxub чяkиndиlяr, bu kиши dя sorьu verиlяn qardaш<br />
da.<br />
Юzцnц bиrcя иstи yerdя mиz baшыnda gюrdц. Bиrdяn fиkиrlяшdи:<br />
"bura haradы, gюrяsяn, belя шяrяmяt oturmuшam<br />
mяn<br />
Hяr bиr yer olurdusa olsun иyиndяn иstиsиndяn яl чяkmяlи<br />
deyиldи. Adam axы dцnyanыn, bu sayaq baшdan-baшa,<br />
soyuqdan-aclыqdan bozarыb donmuш canыnda gяlиb belя bиr<br />
иstи yer tapsa ordan necя яl чяkя bиlяr Belя иstиdяn belяcя<br />
xюrяk иyиndяn Hяlя иstиnяn xюrяk иyи bиr yana canыnda<br />
bиrcя addыm atmaьa da heyи, иncarы qalmamышdы. Fиkиrlяшdи:<br />
"yemяk-zad olmasa elя ha burda qыraьыmы чяkяcиyяm -<br />
Allah mяnя rяhmяt elяsиn!"<br />
Zыrpы bиr gяdя dя mиzlяrи sиlяn dяsmalnan gяldи цstцnя<br />
kи: "яdя, du` bas bayыra gюrяk!"<br />
Hara чыxacaьыdы. Dedи: "nя bayыrы!"<br />
Zыrpы gяdя buraxasы deyиldи belя, kиши dя durasы deyиldи,<br />
юlцmcцllцknяn boynu yoьunluq mыrыz verdиlяr bиr-bиrиnя.<br />
Чяkишdиlяr ama o boynu yoьun zыrpы gяdя bu юlцmcцl haldangetmиш<br />
kишиyя bata bиlmиrdи. Boynu yoьunla юlцmcцllцyцn<br />
иши bala bala bюyцyцrdц ancaq bиrиsи, bиrdяn arxadan<br />
gцrцldяdи: "юtцr onu, deyиrяm sяnя!"<br />
Boynu yoьunluq, deyяsяn, quyruьunu dal qычlarыnыn<br />
arasыna qыsdыqda boьuшmaqdan vaz keчmяlи иdи. Gяdя donquldana-donquldana<br />
kишиnиn boynunun arxasыndan tutduьu<br />
yaxanы buraxdы getdи obиrи mиzlяrиn baшыna.<br />
Юtцrцlяndяn <strong>son</strong>ra hяlя tяzя boьulmaьы bиlиnиrdи<br />
kишиnиn - gяdя demя Nayыboьlu Яmиdиn bиrиsи de! Evи<br />
yыxыlmыш Яzrayыl иdи can almaьa gяlmишdи deyяsяn!<br />
Fиkиrlяшdи: "amma o bиrиsи, o dadыna чatan adam kиm ola<br />
gюrяsяn Dцnyada necя-necя qudrяtlи adamlar tapыlыr`ey!"<br />
Mиzlяrиn baшыnda, elя sяn deyяn, mцшtяrи-zad yox иdи.<br />
Tяk canыna oturduьundan юzц dя tяяccцblяnиrdи.<br />
Nя yaxшы dюvrяdя bиr o qяdяr ona baxan yox иdи. Baшы<br />
yaman gиcяlиrdи. Nяfяsиnи gцcnяn alыrdы.<br />
Yenя fиkиrlяшdи: "ama bu gяdяnиn цstцnя чыmxыran necя<br />
bиr adam ola gюrяsяn" Adam nя desиn. Sяsиndяn bиrzad<br />
baшa dцшmяlи deyиldи. Юz-юzцnя: "hяr kиmdи Allah dadыna<br />
чatsыn!" dedи.<br />
Yaman yerdя dadыna чatmышdы kишиnиn. Yoxsa ordan<br />
чыxmaьыnan xиyavanda tиrlяnmяyи bиr dцшяcяyиdи. Юz-юzцnя<br />
mыnqыldadы: "dи gяl иndи bu Mяrяnd юlцsцnц gюtцr."<br />
Юzц dя bиlmяdи nяcцr oldu.<br />
Gюzцnцn qarasы bиraz alыnan kиmи mиzиn цstцndя<br />
buьlanan xюrяyи gюrdц, юzц dя xюrяyиn yanыnda, elя o balaca<br />
mиzиn цstцndя, "o" da, "o bиrиsи" dя, bяlkя "bиr ayrыsы"<br />
da, dцzцlmцшdц.<br />
Qяrиbя yerя gяlmиш иmиш. Ancaq Allah юzц axыrыnы xeyrя<br />
чыxardaydы. Fиkиrlяшdи: "kюtяyиn dя юzцnцn elя bиr qиymяtи<br />
var. Haqqan adamы юlцmdяn qurtarыr kи."<br />
Kишиnиn xяbяrи olmadan яl-aьzы ишdя иdи, юz ишlяrиnи<br />
gюrцrdцlяr.<br />
Ишиn arasыnda kиmsя bиrиsи gяldи o balaca mиzиn bиr<br />
tovunda, qяnшяrdя, kиши`nяn цz-цzя oturdu. Kиши fиkиrlяшdи:<br />
"mцшtяrиyя bax mцшtяrиyя! Bиrbelя boш-boш mиzlяrdяnsя<br />
gяldи qaraqanqal kolu tяkиn qondu dиmdиyиmиn qabaьыna.<br />
Иndиcя mыrыdыb tиkяlяrиmи sayacaq." Sonra юzцnя belя gяldи<br />
kи, ucadan: "utanma! Buyur say gюrяk!" dя dedи.<br />
Sayыrdы sayaydы, saymыrdы saymayaydы. Yemяlиnи yeyиb<br />
ичmяlиnи ичяcяyиdи. Sonrasы da, dюysяydиlяr dя<br />
dюymцшdцlяr. Fиkиrlяшdи: "qarыn razы olsun kюtяk nяdиr kи!"<br />
Belя bиr o kиmcыьaza baxdы kи: "buyur kюtяyи dя шяrиk<br />
yeyяrиk!"<br />
Tиkяnи sayan adam dedи: "necяsяn, kиши"<br />
Sяs чox da yad deyиldи. Olsun kи, elя bayaqkы oьlanыn<br />
48<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
цstцnя чыmxыran olaydы. Fиkиrlяшdи: "elяysя, kиши demя<br />
fяlяyиn юzц de!" Kюtяyи dя elяcя юzц vursaydы, atmasaydы o<br />
Hozuqulunun boynuna, day aьalыьы bunun haqqыnda tяkmиl<br />
edяrdи.<br />
Mыnqыltы bиr sяslя: "ay fяlяk, ay fяlяk!" dedи.<br />
Fяlяyиn baxышы, цz-bяnиzи hяzиndяn tanышlanan kиmи<br />
olurdu, deyяsяn. Fиkиrlяшdи: "gяdя, fяlяyиn axы nя tanышlыьы<br />
Adы gяlяndя adamыn boьazы quruyur."<br />
O qыdыqlayan tanышlыqdansa tиkяnи aьzыnda, acы qurtumu<br />
boьazыnda saxladы baxdы. Qяnшяrиndяkи kишиnиn sюzцnя<br />
qulaq asdы: "чox yad baxыrsan," deyиrdи o, "ama yoluvu dцz<br />
gяlиbsяn."<br />
Dиksиndи. Fиkиrlяшdи: "olmuya yenя yolum zиndana<br />
dцшцbdц" Sonra ucadan: "gяdя, шansa bax`ey!" dedи.<br />
Aьlыnы baшыna yыьa-yыьa fиkиrlяшdи: "ama zыndan bu<br />
sayaq olmaz." Sonra da gцlя-gцlя danышdы: "bura fяlяyиn<br />
meyxanasыdы. Axы шah tac qoyandan yazыq fяlяk dя яlиboш<br />
qalыb meyxanadan-zaddan aчыr.<br />
Fяlяk baшladы kишиyя bиr mahnы mыzыldadы.<br />
Kишиnи gцlmяk tцtdц: "ay fяlяk," dedи. "Belя bu mahnыnы<br />
sяnцn яlцndяn haray чяkяnlяr oxuyar. Иndи sяn юzцn<br />
oxuyursan. Nя olub, maralыm"<br />
Fяlяk yenя hяzиndяn oxudu.<br />
Kиши fиkиrlяшdи: "fяlяyиn oxumaьыnы eшиtmяmишdиk kи onu<br />
da eшиtdиk."<br />
Sonra bиrzaddansa цrяyи yanыxsыnan kиmи oldu. Fяlяk<br />
oxuyanda kиши: "evиn yыxыlsыn, fяlяk," dedи. "Sяnиn heч bиr<br />
oxun caymaz Dцz vurarsan xala"<br />
"Necя bяyяm" dedи fяlяk. "Olmuya sюzlяr dцz dяyиr<br />
baьrunda gиzlяtdиyиn bиr xala"<br />
Kишиnиn gюzlяrи yaшardы: "bяh, Mыstafa, sяnsяn" deyя<br />
soruшdu. "Gюrцrsяn day gцnцmц. Иt gцnцndиyяm bax!<br />
Acыndan юlцrdцm, яdя!"<br />
Aydыncasыna baшa-dцшя bиlmиrdи qяnшяrиndя oturan o<br />
adam doьrudan Mыstafadыr yoxsa yox. Zehnиndя hяrzad<br />
dumanlanыrdы. Ancaq o qяnшяrиndя oturan adam deyиrdи:<br />
"dцz gяlиbsяn!"<br />
Bu dцz gяlmяyи hardan haraymыш gюrяsяn<br />
Fиkиrlяшdи kи, necя dцz gяlmишdи Yanы demяlи,<br />
Dяmиryolu Meydanыnыn hяndяvяrиndяn, bu юlцvay kиши,<br />
durub gяlиb Иstanbul xиyavanыndakы bu Mыstafanыn kaffяsиnя<br />
чatdыrmышdы юzцnц Mыstafanыn юzц dя, belяnчиk,<br />
яylяшmишdи qяnшяrиndя kишиnиn Иnanmalы deyиldи, dцшцndц:<br />
"иt canы иstяr!"<br />
Nяdяn belя yeddи yol yolda юlmяmишdи gюrяsяn<br />
Ucadan: "иt canы иstяr!" dedи.<br />
Иt canы`la belяcя fяlяyи bugцn cana gяtиrmишdи. Mыstafa<br />
nя qayыrыrdы. Qяnшяrиndя oturan adam cana gяlmиш fяlяyиn<br />
юzц иdи. Dцшцndц: "taxtыndan endиrиblяr gюr nя yanыq-yanыq<br />
oxuyur!" Yenя dцшцndц kи fяlяk dя taxtыndan enиb яfяllиyяndя<br />
adamыn цrяyи yanыr.<br />
Юzц dя yaxшы bиlmяdи kиmя danышdы: "fяlяk, heч bиlиrsяn<br />
hardan hara yol gяlmишяm"<br />
O nяm-kиmя bяnzяyяn kиmcыьaz elя: "dцz gяlиbsяn!"<br />
dedи. "Hardan hara gяlmяyиvи bиlmиrяm ancaq dцz gяlиbsяn!"<br />
Halы tюrяlи olsaydы Mыstafaya цrяk evиndяn bиr-иkи oyun<br />
gяlяrdи xoшuna gяlsиn. Yazыq kи, heyи yox иdи. Soruшdu: "sяn<br />
Mыstafasan"<br />
Nя dedиyиnи bиlmяdи.<br />
Gюzцnцn юnцndя o adam gah uzaqlanыrdы bap-balaca<br />
bиrzada чevrиlиrdи. Gah yaxыnlaшыrdы цz-цzя otururdular.<br />
Yaxыnlaшanda hяndяvяr bиrcцr parыldыyыrdы. Arada bиrcя<br />
чиbиn яrиngяc-яrиngяc uчurdu. Иllяr иmиш mиlчяk-чиbиn gюrmяmиш<br />
иmиш sankы. Gцlmяyи tutdu: "tanышlar чoxalыr,<br />
deyяsяn," dedи.<br />
Qяnшяrиndя oturanыn da gцlmяyи tutdu. Kиши fиkиrlяшdи:<br />
"qяrиbя xoш яxlaq иmыш fяlяk!" Ona gюrя bиrdяn soruшdu:<br />
"sяn Mыstafasan"<br />
Nя dedиyиnи bиlmяdи.<br />
"Иndи kи sяn Mыstafasan," dedи, "ya da Mыstafa deyиlsяn<br />
ama xoш яxlaq fяlяksяn, qoy sяnя bиr keflи-oyunu<br />
oynuyum, hя Sяn dя, balasы, mяndяn pul-mul иstяmя kи. .<br />
."<br />
Bиrdяn gюzц o mиlчяyиn яrиngяc-яrиngяc uчmaьыna<br />
dцшdцkdя fи<strong>kr</strong>и caydы, sюzцnцn davamыnы иtиrdи. "Atыb ha!"<br />
dedи. O qяnшяrиndяkи adam da gцlцmsцndц.<br />
Elя o sayaq gцlmяyиnи gюrdцkdя durdu bиrtяhяr keflиoyunu<br />
чыxrtdы. Sяbяllяnя-sяbяllяnя gяldи o adamdan<br />
paprыznan bиr kиbrиt aldы. Nя яzabnan paprыzы alышdыrdы.<br />
Sonra yanar чюpц qoydu cиbиnя kиbrиtиn qutusunu yanar<br />
чюp yerиnя atdы yerя. Иndи bu baш-dиb alышdыrdыьы paprыzы hey<br />
чalышdы dodaqlarыnda yerlяшdиrsиn. Axыrda sol яlи`nяn<br />
dodaqlarыnыn cюvcцsцnц tapdы. Saь яlиndяkи paprыzы qoya<br />
bиldи dodaqlarыnыn arasыna.<br />
Юz юzц`lя чяkишиrdи bяlkя getmяyиn kюtяyиndяnsя<br />
яlиndяn gяlяnи bиr иш gюrsцn.<br />
Oturanda lap nяfяsdяn dцшцrdц.<br />
Oturan kиmи яrknяn: "buyur kюtяyиvи vur mяn gedиm!"<br />
dedи. Gиcяlяn baшыnы qaldыranda sankы o kишиnиn gюzlяrиnи<br />
yaшarmыш gюrdц. Baшыnы tovlayaraq: "sяn dя atыbsan kи!"<br />
dedи. "Dedиm gцlяsяn demяdиm bozluyasan kи!"<br />
Qяnшяrиndяkи oturanыn dodaqlarы qaчdы ancaq bu kиши<br />
gцlцmsцnmяyиnи чox uzaqlarda bap-balacalanmыш gюrdц.<br />
Mыnqыldandы: "Dцnyadы day!"<br />
Bиrdяn sюzц dяyишdи: "keчяn gecяlяrdя bиlиsяn haralarda<br />
иdиm mяn"<br />
Onun danышmadыьыnы gюrdцkdя artыrdы: "Londonda,<br />
Moskovada dцz Bolшoy Teatrыn юzцndя. Tи. . ." Юzц dя<br />
bиlmяdи "Tиflиs"-иn adыnы чяkmяkdяn nиyя чяkиndи belя.<br />
Sonra artыrdы: "hamыsыnda da gюzяl tamaшalar oldu."<br />
Nяdяnsя sюzцnцn davamыnы qыrыb dayandы.<br />
O kишиyя dяrиndяn baxaraq: "qadasы," dedи, "demя baшыna<br />
hava gяlиb ha! Hava gяlmиyиb kи baшыm mяnиm<br />
havalыdыr."<br />
Daha bиrtяhяr darыxan kиmи olduqda oturmaьa dюzя<br />
bиlmяdи: "kюtяyиn-zadыn varsa," dedи, "vur durum gedиm<br />
mяn, qadasы!"<br />
O nяm-haralardakы kaffяdяn чыxanda nяdяn o adamcыьaz<br />
яlиnи qoymuшdu bunun kцrяyиnя. Onun яlи иstи иdи<br />
bunun kцrяyи soyuq. Яynиndяkи qalыn arxalыьы чыxartdы atdы<br />
bunun kцrяyиnя. Яlиndя dя bиr шey qoydu bunun cиbиnя.<br />
Hяrnя иdи, ancaq canыnы qыzышdыran bиrzad иdи.<br />
Xиyavana bиrlиkdя чыxanda elяcя bиr taksы sяslяdи: "bu<br />
kишиnи apararsan," dedи, "Dяmиryolu Meydanы`na. Bu da<br />
pulu."<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 49
Sцrцcц: "чяшm!" deyяndя sankы onun adыnы da dedи.<br />
Fиkиrlяшdи: "dцnyada necя яntиqя-яntиqя adamlar<br />
olur`ey!"<br />
Gюnlц ancaq baшqa bиrzad иstиyиrdи. Цrяyи fяlяyиn halыna<br />
yandыьы цчцn fяlяyиn bцtцn gцnahыnы baьышlamaq<br />
иstиyиrdи. Xиyavanlar uzunu keflи-keflи oxumaq иstиyиrdи.<br />
Ona gюrя, bиr yol sцrцcцyя: "saxla gюrцm!" dя dedи. Ancaq<br />
sцrцcц yaxшы baшa dцшmяdи.<br />
Kиши dяrиndяn dцшцndц kи, daha bundan bu yana чяtиnlиklяrи<br />
fяlяyиn яlиndяn deyиl. Kиm nя bиlяcяyиdи yazыq fяlяk<br />
qaчыb dalda-bucaq bиr yerdя meyxana aчыb gиllяnиr.<br />
Taksыnыn ичи elя иstи elя иstи иdи yuxlamaьы gяlиrdи.<br />
Taksыdan enяndя aьыrlanыrdы yuxlasыn ancaq юz-юzцnя: "bu<br />
gecя bиr yerя-zada gedиb sяhnя-mяhnяyя чыxan deyиlяm,"<br />
dedи. "Bu gecя fяqяt yatmaq!"<br />
* * *<br />
Yerиndяn durandan cиbиndя bиr zad olduьu цчцn halы<br />
ala-qolay yaxшы иdи. Hяlя tяzя yиyяlяndиyи o arxalыqnan yatmaьы<br />
da canыnы иstи saxladыqda lap kef цstцndя иdи.<br />
Bunun halы yaxшы иdи ama dцnya da dцnyalыьыndan яl<br />
gюtцrmцrdц, saymadыьыnы da saymыrdы.<br />
Cиbиndяkи puldan yenя bиrtяhяr qыzыndы.<br />
Getdи qapы cыrыьыna baш-dиb yapышdыrыlmыш шяkиlя yaxыndan<br />
baxdы. Up-uca bиr bяsketbol oyunчusunun шяkиlи иdи -<br />
Ucubыnыq`ыn bиrиsи! O yekяlиkdя topu bиr яllи saxlamышdы.<br />
Yaxшы bиlиnmиrdи, ama sankы tamaшaчыlar da иkи gюz satыn<br />
alыb altdan цstя dюrd-gюzlц baxыrdыlar boyuna. "Xeyrиn<br />
olsun!" dedи юz-юzцnя. "Xalqыn Ucubыnыq`ы da gюr nя яzиzgиramиdи."<br />
Sonra fиkиrlяшdи: "necяdи bugцn elя bu шяkиlя baxыm"<br />
Bиr dя yaxыndan gюz zиllяdи. Baxarkяn baшa dцшdц kи, o<br />
soyuqda bиr o qяdяr dя ayaqцstя dura bиlяsи deyиl. Hяlяlиk<br />
dalы чяkиldи.<br />
Шяkиldяn yadыna bиrzad dцшdц.<br />
Otaьыn hansыsa bucaьыnda, jurnallardan cыrыlmыш bиrcя<br />
dяstя шяkиllяr saxlыyыrdы. Axtara-axtara dцшцndц: "kиmcыьazlarыn<br />
шяkиllяrи ola gюrяsяn" Yadыna bиr zad dцшmяdи.<br />
Чox axtardы az tapdы. Yoruldu. Юz-юzцnя: "mыrasa<br />
qalmыш bиrzadы axtararsan tapыlmaz!" dedи. Gяldи yerиndя<br />
oturdu.<br />
Шяkиllяr necя шяkиllяr иmишlяr kи, jurnal kaьыzlarыnы<br />
яvvяlcя ortadan qatlayыrmыш, <strong>son</strong>ra bиr dя qatlayыrmыш.<br />
Ama hюvlяsяk-hюvlяsяk bura ora qaчdыqdan юtrц qoyduьu<br />
yerи yadыna sala bиlmиrdи.<br />
Yavaш yavaш иnanыrdы kи, bяlkя o шяkиllяrdяn bиrи onun<br />
юz шяkиlи иmиш.<br />
Zeynиndя bu fиkиrdяn bиr naьыl baшlanыrdы, heyиf, soyuq<br />
qoymadы. "Evиn yыxыlsыn souq, sяnиn!" dedи. "Adamыn<br />
fи<strong>kr</strong>иnиn ичиnя dя dolur!" Yorьana bцrцnяrkяn dя: "adam<br />
nя bиlsиn," dedи, "buza dюnmцш mиtиl bиr yorьandan baшqa<br />
иstи bиr qucaq tapa bиlmиyяcяyиmиш." Baшыnы yorьanыn altыna<br />
soxanda, yorьana: "sяnиn dя bиr иstиn olsaydы mяnя qиsmяt<br />
olmazdыn!" dedи.<br />
Yorьanыn altыnda чalышdы чox шиrиn bиrzada fиkиrlяшsиn.<br />
Dцnяnиn naharыndan, ancaq, шиrиn bиrzad yadыna dцшmяdи.<br />
Onun шиrиnlиyиndяn иdи bяlkя bиrdяn шяkиllяrиn harda<br />
olduьunu bиldи. O bиrи lap kюhnяlmиш kюynяyиnиn cиbиndя<br />
иmиш.<br />
Ehmaldan, kaьыzlarыn яvvяlcя bиr qatыnы <strong>son</strong>ra obиrи<br />
qatыnы aчdы. Яvvяlkи kaьыzda шahыn шяkиlи var иdи.<br />
Amerиkada danышanda salmышdыlar, "Bяшяrиyяt<br />
Qulluqчularыnыn Lejиyonu" adlы bиrzadы yola salmaqdan<br />
danышanda. Gюzlяrи yaxшы seчmиrdи ancaq шяkиlи gюrcяyиn<br />
"Bяшяrиyяt Qulluqчularыnыn Lejиyonu" yadыna dцшdц. Elя<br />
ondan юtrц dя bu kaьыzы jurnaldan cыrыb saxlamышdы. Шah,<br />
durduьu yerdя, шaq durmuшdu. Qыzыlbaш ичиnя getdиyиnя<br />
gюrя, gцman, tяzяcя dя bяrbяrя getmиш иmиш. Шяkиldя яsla<br />
bиlиnmиrdи ama hamыnыn aьzы aчыla qalmышdы.<br />
Kиши fиkиrlяшdи: "bu Amerиka necя bиr yer dиr! Bax ora<br />
ayaьы чatan Иranlы mяxluq baшlыyыr dцnya bяшяrиnиn hayыna<br />
qalmaьa." Elя bunu bиrcя fиlosof kиmи kяшf etdиyиndяn<br />
bяtяr sevиndи. Az qala nя axtardыьы yadыndan чыxdы.<br />
Nя axtardыьы yadыna dцшяn kиmи шahыn шяkиlи olan kaьыzы<br />
tez qatladы keчdи obиrи kaьыza.<br />
Чox ucaboy bиr kишиnиn шяkиlи иdи. Mыnqыldadы: "bяlkя o<br />
qapы cыrыьыna baш-dиb yapышdыrыlmыш basketbolчы gяdяnиn bu<br />
da bиr ayrы шяkиlи`dи."<br />
Apardы qapыnыn yanыna шяkиllяrи tutuшdurdu ama bиrzad<br />
baшa salanmadы. Gюzlяrи yaxшы seчmиrdи, fиkиrlяшdи:<br />
"gюrяsяn kиm ola" Bu fиkиrdяn daha da maraqlandы.<br />
Onunчun dя durdu getdи taxtadan-zaddan tapыb gяtиrя od<br />
yandыra, <strong>son</strong>rasы da, odun иstиsиndя rahat oturub шяkиlя<br />
tюrяlи bиr baxa.<br />
Hava bozarыrdы. Hяryanы boz bulud bцrцmцшdц. Otaьыn<br />
aьzыnda hяlяbи putluьun ичиndя od шиrиn-шиrиn yanыrkяn<br />
tцstц buruluban gюyя qalxыrdы. Bu arada иtnяn kиши o шяkиlя<br />
шиrиn-шиrиn baxыrdыlar. Kиши gah иnanыrdы юz шяkиlиdиr, gahdan<br />
da boyunun чox чox uca olduьundan шяkkя dцшцrdц.<br />
Цzцnц чюndяrdи иtя: "sяn nя deyиrsяn" deyя soruшdu, "bu<br />
шovqяrиb mяnяm yoxsa mяn deyиlяm"<br />
Шяkиlи иtя sarы tutanda artыq qaralmыш gиldиrlи-чatdaqlы<br />
яllяrи bиrtяhяr яsиrdи. Яlиnиn яsmяyиnи saymadы иt dя onun<br />
sorьusunu saymadы.<br />
Aldыьы чюrяknяn bиr tиkя qoz halvasыnы bяllяlиyиb<br />
yeyяndя иt юz payыnы иstяdи. Yoldaшvarы bюlцшdцlяr.<br />
Qяrиbя bиr hal иdи, bиr яlиndя шяkиl bиr яlиndя dя dadlы<br />
bиr halva bяllяsи, bиr yandan da odun шиrиn-шиrиn yanmasы<br />
иtиn dя яrknяn baxmasы. . . Hяlя dalandan, deyяsяn, bиr<br />
arvad xaylaьыnыn da baxыb qayыtmasы. . .<br />
Gюzlяrи ишыqlanыrdы kи, bиrdяn шяkиlиn яtяyиndя sиlиnmиш<br />
bиr sюzц ala-qolay oxuya bиldи.<br />
Yeyиb qыzышandan <strong>son</strong>ra gюnlц yaman чay иstиyиrdи.<br />
Цzцnц tutdu иtя: "qulaq as gюr nя deyиrяm," dedи. "Mяn<br />
kи чaysыzlыqdan lap юlцrяm, sяnи bиlmиrяm. Durub<br />
gedяcиyяm qяhяxanada-zatda doyunca чay ичяcиyяm,<br />
bиldиn Sorasы da ordan baш alыb gedяcиyяm dцz bu шяkиlиn<br />
kиmcыьaz olduьundan baш чыxardacыyam. Bunu da bиldиn<br />
Naharы kи, юzцn gюrdцn, var-yox bюlцшdцk. Иndи иstиrsяnsя<br />
buyur gedяk чayы-zadы da bюlцшяk, ancaq arada gиleylиk<br />
olmasыn."<br />
Иtиn, elя bиl, bu nahardan bиr o qяdяr xoшu gяlmяmишdи.<br />
Шяkиlиn qыraьыnda nя yazыldыьыnы bundan ondan soruшasoruшa<br />
getdи. Bu avtobusdan o avtobusa endи mиndи ancaq<br />
чatdы ora.<br />
Gиrишdя bиlяsиndяn pul aldыlar bиlet verdиlяr. Pulun<br />
belяcя xяrclяnmяyиnя heyиfsиlяndи.<br />
50<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Gиrишdяn o цzя hasarlanmыш aralыqda beш-on dяnя<br />
dяvяquшuyla durna dolanыrdы. Havanы heyvan zиltяzяyиnяn<br />
ot-saman иyи bцrцmцшdц. Ordan sovuшandan<br />
<strong>son</strong>ra qurdlarыn neчя dяnя ayrы-ayrы qяfяslяrи иdи, <strong>son</strong>ra<br />
чaqqal, dovшan, porsuq, meymun. . . qяfяslяrи. Meymun<br />
qяfяslяrиnиn qabaьы basdыrыq иdи. Sonrasы aчыq yerdя bиr<br />
Hиndиstan fиlиnи ayaьыndan yekя bиr tюvlя mыxыna<br />
baьlamышdыlar. Gюzlяrиnиn ичиnя mиlчяk gиrиrdи. Юmrцnцn<br />
bцtцn boyunda yaxыndan gюrmяyиnя o qяdяr maraqlы<br />
olduьu fиl adlы heyvanыn иndи bu qяdяr hяqиr bиr mюvcud<br />
kиmи gюrцndцyцnя иnananmыrdы. Цrяyиndя: "kaш sяn dя<br />
dцnya "bяшяrиyyяt"-иndяn olaydыn belя, dadыva чataydыlar!"<br />
dedи sovuшdu.<br />
Ondan <strong>son</strong>ra da hasarlanmыш bюyцk yerdя, yarьandan o<br />
цzя, bиrcя Kяrgяdяn юz balasыyla bu yan o yana gedиrdи.<br />
Qяnшяr qяfяslяr dя quшlarla dolu иdи. . . Fиkиrlяшdи: "dцnyada<br />
gюr nя hяqиr bиr zadlarы яzяmяtlи gюrцrmцшlяr. Bunlar<br />
heч tamaшaчы kиmsя bиrиnи dя maraqlandыrmыrlar kи!" Yenя<br />
юz fиlosoflandыьыndan юyцndц.<br />
Saь yana чюnяndя, buruq yolacaьыn dиbиnя yaxыn,<br />
gюrdц чox adam, uшaqlы-bюyцklц, toplaшыblar. Demяk,<br />
dцnyanыn fяlsяfяsи dя burda иdи fиlosoflarы da. Getdи ora<br />
sarы. Yavaшcadan adamlarыn arxasыndan baxdы.<br />
Qяfяsиn ичиndя bиrиsи oturmuшdu. Bиr an fи<strong>kr</strong>я daldы:<br />
"mяn orda nя qayыrыram"<br />
Bиrdяn bиrя, Qяfяsdяkи kиши qalxdы ayaьa. Чox чox uca<br />
bиr boyu var иdи. Kиши иndи bиldи kи, qяfяsdяkи adam bunun<br />
юzц deyиlmиш. Bяlkя qяdиmlяrdя tanышlыьы olan Qulalы kиши<br />
dиr. Ama qaldы: "nяdяn belя qяfяsdя"<br />
Bиlяsиnя yemяlи atыrdыlar. Чoxlarы baшlarыnы tovluyurdular:<br />
"belя dя иш olar" deyиrdиlяr. "Hayatla tanышlыq" цчцn<br />
gяtиrиlmиш uшaqlar: "Яlи-ьul, Яlи-ьul!" deyя-deyя hasarыn bu<br />
цzцndя hяyяcanlanыrdыlar. Яl чalыb чыьыranda gюzlяrиndя<br />
иnanыlmaz bиr dayazlыq чarpыnыrdы. Bяzиlяrи bиlяsиnя daшqum<br />
atanda sяslяrи zиllяшиrdи. Qulalы, ama, onlara<br />
baxmыrdы. Sankы halы xoш deyиldи. Юz aьыrlыьыnы saxlayanmadan,<br />
deyяsяn qayыtdы bayaqkы yerиndя oturdu.<br />
Bиr oьlan uшaьы yoldaшыndan soruшdu: "шah чox atыlar<br />
yoxsa bu" Yoldaшы tяkcя чиyиnlяrиnи qaldыrdы.<br />
Kиши юzцnцn uшaq olub sorduьu suallara fиkиr verdи.<br />
Sonra fиkиrlяndи kи, nяdяnsя dцnyada atыlmaq yarышы var,<br />
ama hozuqululuq, pezяvяklиk yarышы yoxdur.<br />
Qulalы baшыnы qaldыrdы. Qяrиbя bиr halda bиrcя anlыq<br />
tamaшaчыlara baxdы. Bu sayaq baш qaldыrыb baxmaq юz<br />
яlиndя deyиldи. Baxышыn юzц bиrcя yыrtыcыlыq hиssиndяn<br />
yarandы. Belяlиklя dя, adamы baшqa bиr sayaqda dиksиndиrиrdи.<br />
Aradakи o hasar anayыn bиr duyьudan tюrяnmиш<br />
hasar иdи. Bиrcя anda tamaшaчыlarыn da Qulalыnыn da<br />
baxышlarыnы чяkdи юzцnя sarы, gюzяl bиr duyьu kиmи. Demяlи,<br />
tanышlыьыn яldя olan яn ortaq nюqtяsи иdи bu hasar.<br />
Kиши hasarlarыn navaxtdan yaranmasыna fиkиrlяшdи.<br />
Qulalы baшыnы bиr dя qaldыranda dцz kишиnиn gюzlяrиnя<br />
baxdы, aralarыnda hasar yoxumuш kиmи.<br />
Kишиnиn canыnda qaranlыq bиrzad dиksиndи. Яsla bиlmяdи<br />
o qaranlыq nяdиr. Ama bцtцn юmrцnц huyuxduьu bиr zada<br />
bяnzиyиrdи. Иnsan adlы heч bиr mюvcudun иqtиdarы чatmayan<br />
bиr nюqtя sиlkяlяndи canыnda.<br />
Nя bu salam verdи nя o salam aldы. Bиrbelя tamaшaчыnыn<br />
arasыnda onun baxышы yalnыz buna sataшdы <strong>son</strong>rasы da<br />
kюzяrяn kюz kиmи bиr an parladыqda gюrцnmяz-bиlиnmяz bиr<br />
kцlцn altыna quylandы getdи, heyиf o baxыш, heyиf o baxыш!<br />
Dцnyanыn bцtцn sиrrиnи юzц`lя apardы o baxыш. Юmцr<br />
boyu bцtцn cavab tapmadыьы sorьularы o bиrcя anlыq baxышdan<br />
soruшacaьыdы. Soyuqdan kиши tиtrяdи.<br />
Kиши yenя gюz gяzdиrdи. Qяfяslяrиn heч bиrиsиnя bu qяdяr<br />
tamaшaчы toplanmamышdы. Fиkиrlяшdи: "hansы qяfяsdя bu<br />
baxыш dяrиnlиkdя bиr sиrr olar kи!"<br />
O baxышы bиr daha da gюrmяk иstиyиrdи ancaq basdыrыqdan<br />
юz yerиndя rahatcasыna dayananmыrdы.<br />
Qulalы bиr yol da baxdы ama baxышыnda heч bиr dяrиnlиk<br />
heч bиr aьыrlыq yox иdи. Яsla dцnya adыnda bиrzad tanыmыrdы.<br />
Baшы gиcяldи. Yavaш-yavaш gerи чяkиldи. Юzцnц evя чatdыrmaьa<br />
иnananmыrdы.<br />
Qayыdыш baшы чox чalышdы adamыn Vяhш Baьыnda olduьuna<br />
иnansыn ancaq иnanmaьыna bиr dяlиl tapanmadы.<br />
Qocalыьыna gюrя gюzlяrи pяr-pяr чalыrmыш, yaxшы gюrя<br />
bиlmяmиш иmиш. Юzцnц danlayarkяn: "kиши, utanmыrsan!"<br />
dedи. "gюzlяrиn yaxшы gюrmцyцb. Adamы da gяtиrиb Vяhш<br />
Baьыnda qяfяsя salarlar"<br />
Fи<strong>kr</strong> edиrdи bяlkя "ay" kцrяsиnя getmиш иmиш иndи<br />
qayыdыr. Yoxsa bяlkя dя Afrиka чюllяrиndя bиrcя zцrafяyя<br />
mиnmиш иmиш. O da olmazsa, bяlkя Brejnevя qaranlыq bиr<br />
dяhlиzdяn qяfиldяn atыlaraq: "pыxxx!" demиш иmиш. Bяlkя dя<br />
Яlahяzrяtиn arvadыnыn цzцndяn qяfиldяn atыlыban юpmцш<br />
иmиш. Hяr bиrиsи olursa-olsun ancaq яcayиb bиr olay olmuшdu<br />
- yadыnda deyиldи.<br />
Otaьыna чatanda hяryan qaranlыq иdи. Яlиnиn чatlaьы<br />
bиraz qanamышdы gюynцyцrdц. Canыnda цшцtmя var иdи.<br />
Ancaq otaьa soxulmaьa da halы olmadы, od yandыrmaьa<br />
da. Oturdu otaьыn aьzыnda taqqыr soyuq yerdя. Gюydяn<br />
tozanqы, narыn-narыn, hяrdяn bиr, qar dцшцrdц, burulaburula.<br />
Иt юz gecя-sцmsцnmяyиnя getmишdи.<br />
Gюydяn ulduzlar daha adama baxыb-baxыb gюzcцk vurmurdular.<br />
Шяhяrиn яndиz dюvrя-hяndяvяr чыrыltыlarы яzcцzя<br />
ulduzlar kиmи yerя sяrиlmишdиlяr. Aydan da чoxdan иdи<br />
xяbяr-яtяr yox иdи. Dюrd-beш иl иrяlи Nиl Armstronq adlы bиr<br />
gяdя ardыca da Edvиn Aldrиn adlы bиrиsи "Apollo" adlы<br />
gюygяmиsиnяn, "Klombus" adlы aygяmиsиynяn aya gedиb<br />
gяlmишdиlяr. Ay olmuшdu onlarыnkы. Bяlkя dя, bяxtяvяrlяr,<br />
ayы иndиcя qoymuшdular evlяrиnиn yuxarы taxчasыna, belя kи,<br />
yarыsы bunun yarыsы da onun,bяlkя dя yekя parчasы Nиl<br />
Armstronqun. Kиm иnanacaьыdы иndи bu aysыz axшamda<br />
kиmcыьaz getdи aya qayыtdы.<br />
Fи<strong>kr</strong>я getdи: "yaxшы! Mяn иndи aya getmяmишяm onda<br />
bяs nя иш gюrmцшяm bugцn"<br />
Uzaqlara baxa-baxa чox чalышdы zцrafя mиnиb чapmaьы<br />
zeynиndя canlandыra ya da yoldaш Brejnevиn qяfиldяn<br />
"pыxxx!" eшиdиb qorxmaьыnы. Ama hamыsыndan шиrиn<br />
mяlяkяnиn цzцndяn юpmяyи иdи. Mяlяkяnиn цzц aьla sыьmayan<br />
hяp-hяzиn bиr яtиr иyиnя bцrцnmцш kиmи elя<br />
canasиnяr, иlыqcasыna иstиlяnиrdи kи dцz sяhяrиn юzцnяcяn<br />
onun yumuшaqlыьыna, яtиrlи nяfяsиnя fиkиrlяшmяk иstяdи.<br />
bиrиncи fяslиn <strong>son</strong>u<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 51
DALьA XATыNOьLU<br />
BAKИR FAHИШЯ<br />
Hey bиzиm шяhяrиn bakиr fahшasы<br />
Hey dяnиz dиbиndя susuyan balыq<br />
Hey dяlи яrkяyиn sol qabыrьasы<br />
Hey юmцr baьчasы qыzыl almalыq<br />
Цшцdцr ичиmи odlu bиr cцnun<br />
яrиyиb-яrиyиb ичиmя doldum<br />
sяn юzцn, юzцnцn vurьunu oldun<br />
mяnsя юzgяsиnя yanыb kцl oldum.<br />
Nя yaxcы kиmsяnи sevmяdиn heч vaxt<br />
цrяyиn dя bakиr, ruhun da bakиr<br />
sevdиkcя nиfrяtиm artыlыr ancaq<br />
artыlыr, artыlыr, qat-qat artыlыr<br />
Иyrяnc kишиlяrиn gюvdяsи altda<br />
юzцnц quyladыn bиr cяsяd kиmи<br />
юmrцnц sunduьun kишиlяr hяtta<br />
qaytarыb bиr anыn sяnя verdиmи<br />
Sяnя toxundular bяzяn dя zorla<br />
Qanыnы coшdurdu qяzяblи boьzun<br />
Yumruьun aчыldы bиr qяpиk pula<br />
Иssи bиr юpцшlя yumuldu aьzыn<br />
Hяlя aьыl dишиn чыxmayыb sяnиn<br />
otuz dишиnlя dя gцlцrsяn canыm<br />
Bиr чяkиm hяшишиn dцшgцnцsяn sяn<br />
яcяldяn юncяdяn юlцrsяn canыm<br />
Gцndяlиk lяzzяtи adяtя dюndц<br />
hяr gecя яylяncя, hяr gecя bиr seks<br />
odlu nяfяslяrlя, qan-tяr ичиndя<br />
vя quru torpaqda vяhшиcя bиr seks,<br />
sяnиn tam yaшayыш fяlsяfяn oldu.<br />
Nя bиlиm ay adam, bяlkя haqlыsan!<br />
Heч nяyиn цstцndя dцnya quruldu<br />
Bяlkя heч nя цчцn yaшayыr иnsan!<br />
Heч цzцlmя gцlцm hцч dя utanma<br />
Utansыn yerиnя kишиlяr sяnиn<br />
Юzцnц sufranыn artыьы sanma<br />
Baьыmsыz yaшamaq чяtиndиr, чяtиn!<br />
Юzцnц sevmяkdя az gяtиrmяdиn<br />
Tяkcя Sяnиn suчun budur sadяcя<br />
Hяlя xatиrиnяdя qalыbdыr yяqиn<br />
Юzцnц aynada юpdцyцn gecя<br />
Qadыn var яrиnиn gиzlи gюzцndяn<br />
Kцчя fahшasыna hяsяdlя baxыr<br />
Qadыn var яrиlя vиtrиn юnцndя<br />
Kиши mankenиnя шяhvяtlя baxыr.<br />
Pяrdяlяr чяkиlи, pяncяrяlяr kиp<br />
Dayaz sevgиlяrиn hяvяsи qыssa<br />
Yataq yerlяrиndя dal-dala yatыb<br />
Taza gяlиnlя bяy etиnasыzca.<br />
Baш alыb gedиrяm bu gecя burdan<br />
Fиkиr qovra чяkиr яsяblяrиmя<br />
Yetиrmяz mяnи heч sadяcя burdan,<br />
Bиr шцшя Vиskи dя yataq yerиmя...<br />
Dayanыbdыr saat "onbиryarыm"da<br />
Sankы kaиnat da tutubdur aram<br />
Qanыm tяrsя axыr damarlarыmda<br />
Иntиhardan aьыr bиr durumdayam.<br />
Hava beton kиmи aьыr vя donuq<br />
Polиslяr yuxusun qahqahanla poz<br />
Sыxыlan gцllяdяn bиz kи qorxmuruq<br />
Bu aьыr havanы dяlиb юtяnmяz<br />
Saqыn salma mяnя qяlbиnиn яrkиn<br />
Tюkmя gюz yaшыnы omuzlarыma<br />
Mяnи qucaqlama ola bиlяr kи,<br />
Цrяyиm bomba tяk qяfиl aчыla.<br />
Qorxma, ичяrи gяl, qapыnы kиplя<br />
Sяnя toxunmaьa nя can var, nя hыr,<br />
Иndи hяtta mяnя bиr tиkя иplя<br />
Юzцmц asmaq da faydasыz gяlиr<br />
Qurtuluш haчandы, de gюrцm haчan<br />
Nяdяn tцkяnmяsиn uшaq sяbrиmиz<br />
Allahla шeytanыn цqdяsиn aчan,<br />
O zor dюyцшlяrиn mяhkumuyuq bиz.<br />
Allahы шeytanla barышdыr gцlцm<br />
Яmиzdиr шeytanы sцd яmcяyиndяn<br />
Mяnиm <strong>son</strong> umudum юlцmdцr юlцm<br />
Yaшama юlцmlя yanaшыram mяn<br />
Шeиrlя heч zaman boшalmadыm mяn<br />
Bяzяn шeиrlяrиm sыxыr qяlbиmи<br />
Yazdыьыm шeиrя baxыram hяrdяn<br />
Юlц uшaq doьan bиr qadыn kиmи<br />
Tam paradoks olub dцшцncяlяrиm<br />
Юzцmцn юzцmя gцlmяyиm gяlиr,<br />
Neylяyиm yaшama qalmayыb hыrыm<br />
Bu gecя sadяcя юlmяyиm gяlиr.<br />
Yeyиb-qurtarыram юzцm юzцmц,<br />
Saat яqrяbяsи bичиr zamanы.<br />
Sцrtцn sumbatayla aьыl gюzцmц<br />
Bяlkя aydыn gюrяm bu boш dцnyanы.<br />
Dцnyanыn havasыn dюшцmя sordum<br />
Sonuncu nяьmяsиn oxuyan quyam<br />
Qapa gюzlяrиmи asta-asta yum<br />
Tanrыya иndи bиr nяfяs borcluyam.<br />
Hey bиzиm шяhяrиn bakиr fahшasы,<br />
Hey dяlи яrkяyиn saь qabыrьasы,<br />
hey quru dяryanыn duz qasыrьasы<br />
hey...<br />
52<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
ùåêàéÿ<br />
Mяnиm 16 saatыm<br />
ШЯRиF АьаYаR<br />
Univеrsitеti bitirяn kimi tяyinаtыmы qыш yаtаqlаrыnа vеrdиlяr. Kяndиmиzиn Tахtаkюrpц<br />
qяsяbяsиndяn оn-оn bеш kиlоmеtr gцndoьarda yеrlяшяn qаrьы-pаlчыq шяhrиstаnыnа…<br />
Tяyиnаtыmы vеrdиlяr…, elя dя dеyиrяm, guyа hаlvа yеmяk оlub.<br />
Аlи mяktяbи fяrqlяnmя dиplоmu иlя bиtиrmишdиm. Оdu kи, rаyоn tяhsиl шюbяsиndя mяnи<br />
bяh-bяhlя qаrшыlаyаcаqlаrыnы dцшцnцrdцm. Nеcя bяyяm, cаmааtыn bu чяtиn gцnцndя sаvаdlы<br />
kаdrlаrа еhtиyаc yохdumu Nя qяdяr gцlmяlи gюrцnsя dя юzцmц sаvаdlы sаyыrdыm.<br />
"Nиyя gеcиkmиsяn!" - rаyоnumuzun tяhsиl шюbяsиnиn mцdиrи burnunun ucundа sахlаdыьы<br />
еynяyиn аrхаsыndа nохud bоydа gюrцnяn gюzlяrиnи uzun-uzаdы tяyиnаt kаьыzыnа dиkиb ucа<br />
sяslя sоruшdu.<br />
"Bиr hяftяdиr kи, sиzи gюzlяyиrяm, rаyоndа yох иdиnиz" - sяsиm gяrlяшmишdи nяdяnsя.<br />
Bашыnы ашаьы яyиb еynяyиn цstцndяn tяяccцblя mяnя bахdы.<br />
"Nя dеmяk иstяyиrsяn Ишя gяlmиrиk dя... dеmяlи".<br />
"Яшши yoox! Яstяьfrцllah, mяn еlя dеmяk иstяmяdиm".<br />
"Sяn mоllа mяktяbиnи qurtаrmыsаn, yохsа APИ-nи Яstяьfrцllаh nяdи"<br />
Tutuldum.<br />
"Yеrиm yохdu, gеt yаnvаrdа gяlяrsяn".<br />
"Оndа tяyиnаtыmа yаzыn kи, ишlя tяmиn еdя bиlmяdиk. Ахы qаnunlа mяn gюndяrиldиyиm<br />
yеrdя яn аzы bиr иl ишlяmяlиyяm".<br />
Bu dяfя еnynяyиnи чыхаrыb mаsаnыn цstцnя qоydu:<br />
"Kиmlяrdяnsяn я Dцnяnkи cцcя mяnя cиp-cиp юyrяdиrsяn!"<br />
Sяnяdlяrиmи qаpыyа tяrяf tоlаzlаdы:<br />
"Чых gеt. Mяn sяnиn kиmи аvаrаlаrnаn ишlяyя bиlmяrяm".<br />
Bаyыrа чыхаndа pюrtmцшdцm. Tяrs kиmи vяtяn hаqqыndа yаzdыьыm sеntиmеntаl шеиrlяr<br />
yаdыmа dцшdц. Qяhяrlяndиm.<br />
***<br />
"Я kиши, gяl bяrи, mяяllиm dоstumuzdu, bu sааt hяll еdяcяm gеtsиn" - qяflяtяn rаstыmа<br />
чыхаn mаmоьlunun bеlя аrхаyыn dаnышmаsыnа tяяccцblяndиm. Dоьrudur, vяzиfя sаhиbи иdи -<br />
kяndиmиzиn kоlхоzunа rяhbяrlиk еdиrdи. Аmmа шюbя mцdиrиndя о sиfяtи kи mяn gюrmцшdцm,<br />
ишиm чяtиn dцzяlяrdи. Яn аzыndаn bu gцn, bu sааt dцzяlmяyяcяkdи. Sяnяdи qаpыyа tяrяf tоlаzlаmаq<br />
hаrа, цstцndяn иyиrmи dяqиqя kечmяmиш qоl аtыb mюhцr vurmаq hаrа.<br />
"Gяl, gяl" - mаmоьlu иsrаrlа mяnи шюbя mцdиrиnиn оtаьыnа tяrяf dаrtdы. Qаpыnы<br />
dюymяdяn ичяrи gиrdи. Mеhrиbаncа gюrцшdцlяr. Mаmоьlu:<br />
"Mяяllиm, nиyя bиr dяfя аyаьыnы bиz tяrяflяrя qоymursаn, bиr qulluq еlяyяk<br />
qаrdашыmыzа…"<br />
"Sаьlыq оlsun" - шюbя mцdиrи аyаьа durmuшdu.<br />
"Dаyыm оьludu. Sаvаdlы uшаqdы. Bаьышlаyыn kи, sиzи yахшы tаnыmыr. Иndи nяsиl cыrlашыb, юzцn<br />
bиlиrsяn. Аmmа dцzяlяr, qаnаn uшаqdы".<br />
"Dаyыn оьlu sяnя охшаmаyыb" - шюbя mцdиrи bu dяfя tяbяssцmlя mяnи sцzdц. Mяn yаrы<br />
ичяrиdя, yаrы чюldя bоynumu bцkцb durmuшdum. Mаmоьlu sяnяdlяrи шюbя mцdиrиnиn stоlunun<br />
цstцnя qоydu:<br />
"Dцzяlяr иnшаllаh".<br />
Шюbя mцdиrи yеrиndя яylяшиb stоlun sиyиrmяsиnи чяkdи. Dаиrяvи mюhцrц, mюhцrцn<br />
yаstыьыnы чыхаrdы. Sоnrа stоlun sаь kцncцndяkи qяlяmqаbыnа sаncыlmыш qяlяmи gюtцrцb<br />
еynяyиnи gюzцnя tахdы. Qашlаrыnы qаldыrыb иmzа yеrиnи ахtаrdы. Иmzа аtаndаn sоnrа mюhцrц<br />
ачыb аьzыnа yахыnlашdыrdы:<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 53
"Huuuuuuu…."<br />
Tаp! Bu dа mцяllиmlиyиmиn tяsdиqи. Mаmоьlu dа bош<br />
dаyаnmаdы. Яlиnи cиbиnя аtыb dюrd dяnя шах яllиmиnlиk<br />
чыхаrdы vя stоlun цstц иlя yаvашcа sяnяdlяrиmиn аltыnа<br />
sцrцшdцrdц.<br />
Чюlя чыхаndа qоlumа gиrиb sаkиt sяslя dеdи:<br />
"Иyиrmи шиrvаn vеrdиm hааа… Qаytаrаrsаn. Dи gеt, sяnи<br />
tяbrиk еdиrяm".<br />
Яlиmи sыхdы, хыrdа, yашыl gюzlяrи qыyыlmыш kиrpиklяrиnиn<br />
аrаsыndаn pишиk gюzц kиmи pаrыldаdы.<br />
***<br />
Mяn yаtаqdаkы mяktяbиn аь шиrmаyыdan qurашdыrыlmыш<br />
mцяllиmlяr оtаьыnа gиrяndя bеш-аltы hяmkаrыm <strong>kr</strong>оssvоrd<br />
doldururdu. Mяktяbиn tяdrиs ишlяrи цzrя mцаvиnи bашdа<br />
яylяшmишdи. Аrхаsыndаkы шkаfыn bиr qаpыsыnа иrи tяqvиm<br />
yаpышdыrыlmышdы, цstцndя Sиbеl Cаnыn шяklи... Яvvяlcя dиrеktоr<br />
mцаvиnиnя yахыnlашdыm, sаlаm vеrdиm, "хош gяlmиsяn" -<br />
dеdи vя yаrычцrцk dишlяrиnи gюstяrdи. Яynиndя sаrы rяnglи<br />
pаltо vаrыdы. Еynяn mцяllиmlяr оtаьыndаkы stоllаrыn vя<br />
шkаfыn rяngиndя. О, sаnkи bu gюrkяmи иlя оtаqdаkы яшyаlаrа<br />
hоpmuш, оnlаrыn аyrыlmаz tяrkиb hиssяsиnя чеvrиlmишdи.<br />
Gюzцmц ачаndаn оnu mцаvиn kцrsцsцndя gюrmцшdцm.<br />
Kяndиmиz yеrиndя оlаndа dа еlя bеlяcя sаrы rяnglи pаltо<br />
gеyиnиrdи. Bяlkя dя hяmиn pаltо иdи яynиndяkи. Bяlkя hеч<br />
yаtаndа dа sоyunmurdu о pаltоnu. Bиr аnlыq mяnя еlя gяldи<br />
kи, оnu bu vяzиfяdя яbяdи bяrqяrаr еlяyяn bu sаrы rяnglи<br />
pаltоnun sеhrиdиr. Nечя mяktяb dиrеktоrunu yоlа sаlmышdы<br />
vя yоlа sаlmаqdа иdи. Еlя bеlяcя… Gцlя-gцlя…<br />
Яsяblяшdиyиnи, kиmиnlяsя hюccяtlяшdиyиnи gюrяn оlmаmышdы<br />
hяlя. Bиr dяfя kяnddя аьsаqqаl mцяllиmlяrdяn bиrи оnа<br />
dеyиb kи, sяnallаh bu mяktяbи nя vахt аlt-цst еdяcяksяnsя,<br />
ач dеnяn, qачыb аltыndаn sаь-sаlаmаt чыхаq hеч оlmаsа. О dа<br />
gцlmцшdц vя bu gцlцшdяn sоnrа tяkcя mяktяbиmиz yох,<br />
bцtцn kяndиmиz, rаyоnumuz аlt-цst оlmuшdu.<br />
"Хош gцnцnцz оlsun" - bашqа sюz tаpmаdыm.<br />
Sоnrа <strong>kr</strong>оssvоrdun bашыnа tоplашаn mцяllиmlяrlя<br />
gюrцшdцm. Яlиndя qяlяm <strong>kr</strong>оssvоrdun "sцkаnы аrхаsыndа"<br />
яylяшяn яdяbиyyаt mцяllиmи - о, mяnиm mцяllиmиm оlmuшdu<br />
- mаrаqlа mяnя bахdы:<br />
"Mюhkяm оьlаn. Bеш hяrf, ахыrыncыsы "d".<br />
Fиkиrlяшdиm vя… tаpdыm:<br />
"Pоlаd".<br />
"Mаlаdеs!"<br />
Sюzц еlя hяvяslя yаzdы kи, sаnkи qаrа tаlеyиmиzя аь hяrflяrlя<br />
"bиz qаyыdыrыq" kяlmяsиnи yаzыrdы.<br />
Bашыnы qаldыrы:<br />
"Sяn dя burа gяldиn Hеyиf. Gяrяk bиr yеrdя иlишиb<br />
qаlаydыn".<br />
Dиnmяdиm. Qоltuьumdаkы qоvluьu ешяlяyиb tяyиnаt<br />
kаьыzыnы чыхаrdыm vя mцаvиnиn qаrшыsыnа qоydum. О, rаyоn<br />
tяhsиl шюbяsиnиn mцdиrиnиn еynяyиndяn dаhа иrи оlаn<br />
еynяyиnи gеyиnиb sаrы stоlun аrхаsыnа оturdu. Sяnяdи<br />
bашаyаq gюzdяn kечиrяndяn sоnrа dеdи:<br />
"Gяl-gеt. Mцяllиmlяr hаmыsы yыьышаndаn sоnrа dяrs bюlgцsц<br />
bашlаyаcаq. Оnаcаn dиrеktоrumuz dа gяlиb чыхаr".<br />
Hаrdаsа nоyаbrыn яvvяllяrи иdи…<br />
***<br />
Mцяllиmlяr оtаьыndаn qоyun иyи gяlиrdи. Dяrs bюlgцsцnя<br />
tоplашаn mцяllиmlяrиn dеmяk оlаr kи, hаmыsыnыn hеyvаn<br />
sахlаdыьыnы bиlиrdиm. Оnu dа bиlиrdиm kи, bu mцяllиmlяrиn<br />
чохu mяktяbя gяlяndя tюvlя pаltаrыnы dяyишmяyиb. Цstц<br />
pеyиnlи gиrzоvоy sаpоklаr, чаtыdаn-sиcиmdяn qаrаlmыш оvuclаr,<br />
dцymяsиnя аt tцkц иlишmиш pаltоlаr, kяrmя tцstцsц hоpmuш<br />
sыrыqlыlаr...<br />
Mяktяbиn dиrеktоru dа burdа иdи. Bиr аzdаn mаmоьlu<br />
dа gяlиb чыхdы. Nя qяdяr оlmаsа kяndиn rяhbяrи sаyыlыrdы.<br />
Hюrmяt-иzzяtlя bашdаn yеr vеrdиlяr. Bиr аzdаn mцяllиmlяr<br />
оtаьыndаkы иy-qохuyа еlя bu иy qохunu mяnяvи mяnаdа<br />
tаmаmlаyаn sюz-sюhbяtlяr qаrышdы. Sиyаsяtdяn tutmuш<br />
qоyun nоbаtыnа, юrцшцn vяzиyyяtиnя qяdяr... Аrаdа шаdшаlаyыn<br />
zаrаfаtlаrа dа rаst gяlmяk оlurdu. Hаmы mеhrиbаn<br />
иdи. Dцzц bu dоьmа sиfяtlяrиn аrаsыndа dаrыхmаyаcаьыmы<br />
dцшцndцm. Яksиnя kеfиm ачыlmышdы. Аmmа… Аmmа dяrs<br />
bюlgцsц bашlаnаndа sиfяtlяrиn иfаdяsи dяyишdи, bаyаqkы иyqохudаn,<br />
чюhrяlяrdяkи dоьmаlыqdаn яsяr-яlаmяt qаlmаdы.<br />
Prоblеm nя иdи Tяzя gяlяn mцяllиmlяr цчцn яn аzы 12 sааt<br />
dяrs dцzяltmяk lаzыmdыr. Sааt dа kи, gюydяn tюkцlmцr,<br />
gяrяk kиmlяrdяnsя иkи sааt, цч sааt kяsиb gяlяnlяrи yоlа<br />
vеrяsяn. Яdяbиyyаt mцяllиmиm аyаьа durdu vя яlиnи mяnя<br />
uzаtdы:<br />
"Mяn юz dяrs yцkцmdяn 6 sааt - yаrыm аklаd kяsиb bах<br />
bu cаvаn оьlаnа vеrиrяm. 6 sааtыnы dа sиz dцzяldиn" - mяnи<br />
чох иstяyиrdи. Kяnddя иkяn sяrbяst mюvzudа yаzdыьыm<br />
иnшаyа яbяdиyyаtdаn "5" yаzmышdы. Bu, rаyоndа хеylи sяskцyя<br />
sяbяb оldu. Bиr dяfя dя Sцlеymаn Rцstяmиn<br />
"Qаfurun цrяyи" pоеmаsыnы яzbяr sюylяdиm. Bашdаn<br />
аyаьаcаn. Hеyrяtlяndи, sяnи bаьrыmа bаsыb юpmяk<br />
иstяyиrяm dеdи.<br />
"Bиr dяqиqя dаyаnыn" - mцаvиn аyаьа durub qяlяmиn<br />
аrхаsыnы stоlа чыrpа-чыrpа aranы sаkиtlяшdиrdи - "Qаydа bеlяdи<br />
kи, rаyоn tяhsиl шюbяsи mяktяbя gюndяrdиyи mцяllиmlяr<br />
цчцn bиr аz dяrs sааtы dа vеrиr. Bu иl hеч nя оlmаdы.<br />
Hаmыmыz yоldашыq, yцkцn bиr аdаmа dцшmяmяsи цчцn<br />
hяrяdяn иkи sааt kяsяcяyиk, vяssяlаm<br />
Yеrdяn sяslяr:<br />
"Hеч pаrа sааt dа vеrmяrяm".<br />
"Yох яшши, bоstаndы!"<br />
"Sяn юl bиzи dоluyublаr е…"<br />
"Bаlаcа bиr оrtа mяktяbя аltmыш mцяllиm yыьыblаr" vя s.<br />
Mцаvиn dиrеktоrun sиfяtиnя bахыb gцlцmsяdи vя цzцnц<br />
zаlа tutdu:<br />
"Оndа ихtиsаs цzrя bюlgц аpаrыlаcаq. Kиmиn ихtиsаsы<br />
nяdиrsя, о fяnnяn dя dяrs dеyяcяk".<br />
Qеyrи-ихtиyаrи аtаmыn яmиsи оьlunа bахdыm. Ихtиsаsыmыz<br />
еynи иdи: tаrих. Dеmяlи, яmоьlunun dяrs yцkц яn аzы 12 sааt<br />
аzаlа bиlяrdи. Яmоьlu gюzlяrиnи sцrцшdцrdц vя qяzяblя<br />
mцаvиnя tяrяf чеvrиldи:<br />
"Юz yаlаnчы аklаdыndаn kяs vеr qоy dяrs yцkц dцzяlsиn"<br />
- аdыmы чяkmяdи - "Gяrяk mяnиm bоьаzыmdаn kяsяsяn".<br />
Mцаvиn yеnя gцlцmsцndц. Bu dяfя оnun dишlяrиnиn dя<br />
pаltоsu vя mцяllиmlяr оtаьыnыn "dеkоrаsиyаsы" иlя еynи<br />
rяngdя оlduьunun fяrqиnя vаrdыm:<br />
"Mяnиm nя vеcиmя, юz яmиn оьludu, иstяyиrsяn qоvаq<br />
gеtsиn".<br />
"Яmиm оьlu, яmиm оьlu! Sяn kиmиn яmиsи оьlusаn,<br />
hаnsы яmиn оьlunа bиr tиkя чюrяk vеrmиsяn"<br />
Mаmоьlu аyаьа durdu:<br />
"Я kиши, dяlиsиz, cиnlиsиz! Dюvlяtиn mяktяbиdи, dюvlяtиn<br />
dяrsиdи. Еlя dаnышыrsыz guyа dяdяnиzиn mаlыdы. Bu uшаq юz<br />
gцcцnя аlи mяktяbя gиrиb, иndи dя tяyиnаtnаn kяndиmиzя<br />
54<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
gюndяrиblяr, hаmыnыzdаn dа sаvаdlыdы. О, burа ишlяmяyя<br />
gяlиb, dиlяnmяyя yох".<br />
"Dцz dеyиr! Mяn dиlяnчи dеyиlяm!" - kишиlяndиm.<br />
"Оtur ашаьы я!" - яmоьlu mяnя cоcudu - "Bu dа о dеyиl<br />
kи, mцяllиmlяr оtаьыndа Bяхtиyаr Vаhаbzаdяnи pиslяyяsяn.<br />
Bиlиrsяn kиmdи Bяхtиyаr!" - bоynunun dаmаrlаrы zоl-zоl<br />
чыхdы - "Sяn аьыrlыqdа kиtаb yаzыb е! Hяrя cиbиnя yаlаnчы bиr<br />
dиplоm qоyub юzцn аdаm sаyыr".<br />
"Mяllиm, иndи prezиdentи dя tяnqиd еdиrlяr…"<br />
Mцяllиmlяr оtаьыnы qяrиbя bиr sаkиtlиk bцrцdц vя bu<br />
sаkиtlиkdя яmоьlumun sяsи dаhа bяrkdяn ешиdиldи:<br />
"Kиm tяnqиd еdиr я… prezиdentи"<br />
"Mцхаlиfяt qяzеtlяrи".<br />
"Prezиdentи tяnqиd еdяnиn gяrяk yеddи bашы olsun.<br />
Gеdиb qошulmusаn аvаrа-uvаrаyа аьlыnа gяlяnи dаnышыrsаn.<br />
Kяs sяsиnи, bюyцklяrя hюrmяt qоy" - цzцnц dиrеktоrа tяrяf<br />
чеvиrdи vя аrыq, hцlqumlu bоьаzыnы иrяlи uzаdыb udqundu -<br />
"Sяn Аllаh gюrцrsцz bunu!"<br />
Mцаvиn yеnя gцlцmsцndц vя yеnя qяlяmиn аrхаsы иlя<br />
stоlu tаqqыldаtdы. Mаmоьlum - kяnd kоlхоzunun sяdrи<br />
mцяllиmlяrlя хеylи чяnя vurdu. Яmоьlunun hиrsи sоyumurdu.<br />
Bu dяfя mаmоьluyа tяrяf qыcаndы:<br />
"Sяn dя vяzиfяnя чох gцvяnmя hааа… Burdа 40 nяfяr<br />
mцяllиm vаr, hяrяsи bиr qяlяm чаlsа stоlun аltыndа lахlыyаr".<br />
Mаmоьlu bиr аz еhtиyаtlаndы dеyяsяn. Аmmа юzцnц о<br />
yеrя qоymаdы, bиc-bиc gцlцmsяdи:<br />
"Dаьыlmыш kоlхоzun nяyиndяn yаzаcаqsыz, rяhmяtlиyиn<br />
оьlu! Bеш-аltы mеtиs qоyun qаlыb, gяlиn оnu dа sиzя tяhvиl<br />
vеrиm" - gцldц - "Kиши (yяnи mяn) tяyиnаtnаn ишя gяlиb,<br />
юzцnцzц bиаbыr еlяmяyиn, bиr аklаdыnы dцzяldиn gеtsиn".<br />
Яmоьlu:<br />
"Sяnя qаlmаyыb. Sяn cаmааtdаn оьurluyub sаtdыьыn<br />
sоьаnlаrdаn dаnыш".<br />
Mаmоьlu dиnmяdи vя bu yеrdя mяktяb dиrеktоru аyаьа<br />
qаlхыb nяhаyяt kи, sюhbяtя mцdахиlя еtdи. Юzц dя sюhbяtиnя<br />
яmоьluyа hцcumlа bашlаdы:<br />
"Я kиши, nя иstяyиrsяn Аrvаdыnы хаdиmя yаzdыrmыsаn, bиr<br />
dяfя ишя gяlmиr, юzцn hяm pеnsиyа аlыrsаn, hяm dя 32 sааt<br />
dяrsиn vаr, bиr dяfя dя sиnиfя gиrmяmиsяn…"<br />
Яmоьlunun яllяrи яsdи:<br />
"Yахшы еlяyиrяm, яlиmиn ичиndяn gяlиr. Bюyrяyиm хяstяdи<br />
pаmpеrs tахыb gяlяrяm dяrsя, kиmяsя иstиsи-sоyuьu оlmаz.<br />
Sяn vяrяmdяn pеnsиyаyа чыхыb 40 sааt dяrs dеyяn mцяllиmlяrиnиn<br />
dяrdиnи чяk".<br />
"Kиmdи vяrяm хяstяsи Аdыnы dеnяn!"<br />
"Юzцn yахшы bиlиrsяn kиmdи".<br />
Dиrеktоrun burun dяlиklяrи quruyа чыхаrыlаn bаlыьыn qяlsяmяlяrи<br />
kиmи qаlхыb еndи:<br />
"Hяr иl sеntyаbr-оktyаbr аyыnы yаylаqdа kеf еlиyиrsиz,<br />
nоyаbrыn оrtаsы yыьыlыrsыz dяrs bюlgцsцnя. Иkи qаrа qяpиk<br />
цstцndя bиr-bиrиnиzиn яtиnи yеyиb mяktяbиn qаpыsыnа dа pаslы<br />
bиr qыfыl аsыrsыz. Burdаn-burа юz bаlаlаrыnыzы kоr qоyursuz.<br />
Hяlя bиr utаnmыyыb dаnышыrsыz dа!" - sяsиnи qаldыrыb bаrmаьыnы<br />
sиlkяlяdи - "Sяn юl sиzи yыьаrаm bашчыnыn yаnыnа,<br />
шаlvаrыnыz яynиnиzdя duruш gяtиrmяz!"<br />
"Шяrаиt yаrаt, dяrs kечиlsиn!" - яmоьlu dиllяndи.<br />
"Nя шяrаиtи yаrаdыm я!" - dиrеktоr qышqыrdы - "Sяnиn kиmи<br />
nаdцrцstlяrnяn шяrаиt yаrаtmаq оlаr!".<br />
Яmоьlu dиrеktоrun цstцnя dаrtыndы. Mцяllиmlяr аrаyа<br />
gиrdи. Яmоьlu:<br />
"Nаdцrцst sяnиn аnаsыnы чяrrяdиb юldцrяn аtаndы.<br />
Hаvаyы yеrя sиzя ешшяk nяslи dеmиrlяr. Юmцr bоyu bиr dяfя<br />
yаzы tахtаsыnыn qаbаьыnа чыхыb dяrs dаnышmыsаn! Bu<br />
cаmааtыn еvиnи yыхаn sяnsяn!"<br />
Яmоьlunu иtяlяyиb чюlя чыхаrtdыlаr. Dиrеktоrun rяngи<br />
аvаzыmышdы. О, qаrшыsыndаkы sяnяd-sцnяdи yыьышdыrа-yыьышdыrа<br />
аlчаq sяslя dеdи:<br />
"Hеч bиr dяrs bюlgцsц оlmаyаcаq. Gеdиrяm tяhsиl<br />
шюbяsиnя, mяktяbи bаьlаtdыrаcаm".<br />
Mцаvиnиn bоyu dаhа dа qыsаldы, bашы аrыq чиyиnlяrиnиn<br />
аrаsыnа чяkиldи. Аmmа sиfяtиndяkи mяchul tяbяssцm hяlя<br />
dя чяkиlиb gеtmяmишdи.<br />
Mцяllиmlяr bиr-bиr, иkи-bиr dаьыlышdыlаr. Mяn mаmоьlu<br />
иlя чыхdыm. Mеhrиbаncаsыnа qоlumа gиrdи. Pишиk gюzlяrи<br />
pаrыldаyыrdы yеnя:<br />
"Sяn fиkиr vеrmя, hяr иl bеlя оlur. Яmиn оьlu о<br />
sюyцшlяrnяn dеmяk иstяdи kи, 2 sааtыn bашыndаn kечdиm.<br />
Lяtиfяsи sяndяn uzаq, иtаpаrаn оlsun! Dиrеktоr dа mяktяbи<br />
bаьlаyыrаm dеmяklя rаzыlашdы vя hаmыyа хяbяrdаrlыq еlяdи<br />
kи, hяrя 2 sааtыndаn иmtиnа еtmяlиdиr. Gюrmяdиn mцаvиn<br />
nеcя иrишиrdи. Sяn bеlя шеylяrи bиlmяzsяn, dаyоьlu".<br />
"Bяs sяn hаrdаn bиlиrsяn" - mаrаq mяnи bцrцdц.<br />
"Gюrцrsяn, yеnя sяhv еlяyиrsяn. Bu аdаmlаr юzцm аьыrlыqdа<br />
яrиzя yаzыblаr mяndяn. Bиlиrsяn nяlяr yаzыrlаr<br />
Yаzычыlыqdа Я<strong>kr</strong>яm Яylиslи bunlara чata bиlmяz. Mяn bunlаrыn<br />
цrяyиnи охumаьы bаcаrmаsаm bиr gцn dя ишlяyя<br />
bиlmяrяm. Dеmяlи bеlя, mцяllиmlяr dяrs kечmяdиklяrи<br />
цчцn dиrеktоrun yаnыndа, dиrеktоr bu юzbашыnаlыqdаn<br />
rаhаtcа pul qаzаndыьы цчцn mцяllиmlяrиn yаnыndа<br />
цzцqаrаdыr. Шюbя mцdиrи dя, dиrеktоrdаn аldыьы rцшvяtdяn<br />
яlаvя hяrdяn mцяllиmlяrиn mаашыnы kяsиr. Dяrs<br />
kечmяmиsяn, pul аlыrsаn, иkи-цч аyыnы dа mяnя vеr. Яslиndя<br />
dцz еlяyиr. О dа bunа gюrя mцяllиmlяrя bиr sюz dеyя bиlmиr.<br />
Hяrяnиn bиr цzqаrаsы vаr, оdu kи, bиr-bиrиnи yоlа vеrиrlяr.<br />
Cаmааt dа kи, qоyun kиmи шеydи".<br />
"Rаyоndа-zаddа gюrяndя yаzыьыm gяlиrdи bunlаrа" -<br />
yаrыyuхulu аdаmlаr kиmи dиllяndиm - "Bяs sяn nиyя юz<br />
еtrаzыnы bиldиrmиrsяn Kяndиn rяhbяrиsяn ахы".<br />
"Чох cаvаnsаn hяlя... Qulаq аs, иctиmаи yеrlяrdя hеч<br />
vахt bюyцk аdаmlаrыn яlеyhиnя dаnышmа. Gюrdцn<br />
яmоьlunu… иmkаnы оlsа sяnи tutdurаrdы. Mяndяn sяnя<br />
аmаnаt, pиslяmя bюyцk аdаmlаrы, lаp dцz sюylяsяn bеlя".<br />
"Yаlаn dаnышыm"<br />
"Rяhmяtlиk Sяlиm mцяllиmи tаnыyыrdыn Yох, yаdыnа<br />
gяlmяz, uшаqsаn. Tаrихdяn dяrs dеyиrdи bиzя, чох яzаzиl<br />
mцяllиm иdи. Bиr dяfя Аzяrbаycаnыn SSRЫ-yя dахиl<br />
оlmаsыndаn dаnышыrdы. Dеdи kи, bиz ruslаrlа kюnцllц bиrlяшmишиk.<br />
Яlиmи qаldыrыb аyаьа durdum, dеdиm, mяllиm, ахы<br />
bаbаm dаnышыr kи, шurа hюkumяtи gяlяndя kяndиmиzdяkи<br />
bцtцn qочаq аdаmlаrы, vаrlы аdаmlаrы, dиn аdаmlаrыnы gцllяlяdиlяr,<br />
sцrgцnя yоllаdыlаr. Hюkumяt аdаmы gюrяn kиmи<br />
аrvаd-uшаq kяnddяn qачыb dашdа-qаyаdа gиzdяnиrdи. Sяlиm<br />
mяllиm иrи аddыmlаrlа mяnя yахыnlашdы, qulаьыmыn dиbиnя nя<br />
tяhяr bиr шиllя иlишdиrdиsя… Иnаn о шиllяnиn uьultusu hяlя dя<br />
qulаьыmdаdыr. Dеsяm kи, mяnиm sяdr оlmаьыmdа, bu<br />
dаnоsbаz cаmааtыn аrаsыndа bаш чыхаrmаьыmdа о шиllяnиn<br />
яvяzsиz rоlu оldu, mяnя gцlяcksяn" - mаmоьlunun gюzlяrи<br />
dаhа dа dяrиnя чяkиlиb pаrыldаdы - "Qаrdаш cаnы dцz<br />
dеyиrяm. О шиllяdяn sоnrа hеч vахt dцz dаnышmаmышаm" -<br />
bяrkdяn gцldц - "Nя mаt-mаt bахыrsаn Иnаnmыrsаn mяnя<br />
Hяyаtdа bцtцn qаzаndыqlаrыmdаn юtrц Sяlиm mцяllиmя<br />
mиnnяtdаrаm. Аllаh rяhmяt еlяsиn о kишиyя".<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 55
Аzcа fаsиlя vеrdи. Pаlчыьы yоьurа-yоьurа yаtаьыn оrtаsыnа<br />
tяrяf аddыmlаdыq. Qоlumu burахmаmышdы hяlя:<br />
"Bиr dяfя, аrаmыzdа qаlsыn, qачqыnlаrыn vяzиyyяtи иlя<br />
bаьlы Tахtаkюrpцdя mцшаvиrя kечиrиlиrdи. Bаkыdаn dа аdаmlаr<br />
gяlmишdи - Mяrkяzи Kоmиtяdяn, Qачqыnkоmdаn,<br />
Nаzиrlяr Sоvеtиndяn, Kяnd Tяsяrrцfаtы Nаzиrlиyиndяn,<br />
Tоrpаq Kоmиtяsиndяn... Bцtцn kоlхоz sяdrlяrиnи yыьdыlаr.<br />
Mяn dя gеtdиm. Qачqыnlаrыn vяzиyyяtи nеcя оlmаlыdы kи Su<br />
yох, ишыq yох, mяktяb yох, оdun-оcаq yох, оtlаq yох. Bиrcя<br />
аdаmbашыnа 5 mиn mаnаt чюrяkpulu vеrиlиr, vяssяlаm.<br />
Иntяhаsы ишыq еlя шеydи kи, 23 sааt yаnmаsа dа, 1 sааt yаnа<br />
bиlяr. Mяktяbи dя hяftяdя яn аzы bиr gцn ачmаq<br />
mцmkцndцr. Оdun-оcаьы dа bиrtяhяr tаpmаq оlur. Оdu kи,<br />
bu bаrяdя nяsя цmumи bиr шеy dеmяk оlаr. Аmmа fаktиkи<br />
оlаrаq su yохdu, kаnаl bоmbошdu. Bunu dаy dяbbяlяmяk<br />
mцmkцn dеyиl. Цstяlиk vяzиyyяtи rаyоn rяhbяrlиyи dя dяqиq<br />
bиlиr, Bаkыdаn gяlяnlяr dя. Mиnlяrlя mцrаcияt gеdиb юlkяnиn<br />
bцtцn rяhbяr tяшkиlаtlаrыnа. Tяrs kиmи hяmиn иl чохlu tахыl<br />
яkmишиk. Bиzи яmиn еtmишdиlяr kи, su gяlяcяk. Suvаrmа<br />
mюvsцmц bаша чаtыr, su dяrdиndяn tахыl mяhv оlurdu. Bашчы<br />
яvvяlcя Аbаdхеyиr kяndиnиn kоlхоz sяdrиnи hеsаbаtа<br />
чаьыrdы. Bu pеydаsыz, sяnиn kиmи nя vаr оnu sюylяdи. Zаl<br />
dяydи bиrи-bиrиnя. Bашчы nеcя яsяblяшdиsя... Qышqыrdы bunun<br />
цstцnя: "Sаrsаьыn bиrи sаrsаq, иш gюrя bиlmиrsяn, gеt яrиzяnи<br />
yаz!" Иclаs prоtоkоlа dцшцr ахы" - gцlmяk tutdu mаmоьlunu.<br />
Nеcя шаqqаnаq чяkdиsя аz qаldы mцvаzиnяtиnи иtиrиb yыхыlsыn.<br />
Qоlumdаn dаhа bяrk yаpышdы. Ихtиyаrsыz чеvrиlиb оnun<br />
gцlmяkdяn аrtыq yох оlаn gюzlяrиnиn чuхurа burахdыьы<br />
sеyrяk kиrpиklяrиnя bахdыm. Gцlя-gцlя sюhbяtиnя dаvаm<br />
еtdи:<br />
"Sоnrа sюz Аьtяpя kяndиnиn sяdrиnя vеrиldи. О lяtиfяnи<br />
bиlиrsяn Cаnаvаr dеyиr bu аьlы kиmdяn юyrяndиn, tцlkц<br />
dоvшаnы gюstяrиr kи, bu gюzцчыхmышdаn".<br />
"Bиlиrяm".<br />
"Аьtяpя kяndиnиn sяdrи о bиrи yоldашыnыn tаmаm яksиnя<br />
dаnышdы. Ишыq yаnыr, mяktяb ишlяyиr, оdun-оcаq bоldu,<br />
цstяlиk suvаrmа ишlяrи dя bаша чаtыb" - mаmоьlu tяzяdяn<br />
mяnи hюvsяlяdяn чыхаrаn bиr hыrыltыylа uьunub gеtdи.<br />
Hаnnаn-hаnа яllяrиnи bиrи-bиrиnя vurub bяrkdяn dиllяndи:<br />
"Su yохdu yеее, а kиши! Bиr dаmcы bеlя... Hеч аdаmlаr<br />
ичmяyя tаpmыr, Аьtяpя kоlхоzu bцtцn яkиn sаhяlяrиnи<br />
suvаrыb qurtаrыb" - tяzяdяn hыrыltы.<br />
"Bяsdи dя" - mяn dеdиm.<br />
"Bашчы юzц dя чашыb qаldы. Tя<strong>kr</strong>аr sоruшdu: "Suvаrmа<br />
qurtаrыb!". Kоlхоz sяdrи яmиnlиklя "Bяlи" - sюylяdи. Bашчы<br />
bиlmяdи nя dеsиn, kишиyя юz tяшяkkцrцnц bиldиrиb vя yеrdя<br />
qаlаn kоlхоz sяdrlяrиnя nцmunя kиmи gюstяrdи. Nюvbяtи sюz<br />
mяnя vеrиldи".<br />
Mаmоьlu аh чяkdи. Sаnkи bu чяtиn иmtаhаnы иndи burdа<br />
dа vеrяcяkdи. Gцlmяkdяn yашаrаn gюzlяrиnиn nяmиnи<br />
qurulаyа-qurulаyа cиddи gюrkяm аldы:<br />
"Bеlя yеrdя gяrяk чох sаvаdlы dаnышаsаn. Hяttа еlя bиr<br />
dиldя kи, hеч kяs kоn<strong>kr</strong>еt bиr шеy аnlаmаsыn. Mяsяlяn bеlя -<br />
sаlаm hюrmяtlи bашчы, яzиz qоnаqlаr, mцшаvиrя ишtиrаkчыlаrы!<br />
Sоn vахtlаr юlkяmиzdя gеdяn quruculuq ишlяrи rаyоnumuzа,<br />
еlяcя dя rяhbяrlиk еtdиyиm kоlхоzа юz uьurlu tюhfяlяrиnи<br />
vеrиb - Bu yеrdя lаzыmdы kи, юlkя bашчыsыnыn bиr nечя vаcиb<br />
qяrаr vя yа sяrяncаmыnы tаrихи иlя bиrlиkdя yаdа sаlаsаn.<br />
Qаnыnыn аrаsыnа gиrsя, bеlя шеylяr gиrяr. Sоnrа bu qяrаrыn<br />
иcrаsы цчцn gюrцlяn ишlяr vя s. Mяn dя еynяn bеlя еlяdиm.<br />
Dеdиyиm kиmи, ишыqdаn, оtlаqdаn, оdun-оcаqdаn, tяhsиldяn<br />
bиrtяhяr sиvишdиm vя gяlиb чаtdыm яsаs mяsяlяyя. Dяqиq<br />
yаdыmdа dеyиl, suvаrmа bаrяdя tяхmиnяn bеlя bиr cцmlя<br />
ишlяtdиm - suvаrmа иши bцtцn rеspublиkаdа оlduьu kиmи<br />
bиzиm kаlхоzdа dа юz аktuаllыьыnы sахlаyыr vя bu иstиqаmяtdя<br />
rеаl аddыmlаr аtыlmаsыnы lаbцdlяшdиrиr. Bиz dя hюrmяtlи<br />
rаyоn rяhbrlиyиnиn gюstяrишиnя яsаsяn bu yюndя lаzыmlы<br />
аddыmlаrы аtыrыq vя аtmаlыyыq. Bах bеlя! Gюrdцm bашчы<br />
gцlцmsяyиr. Аmmа rяhmяtlиyиn оьlu bаtаqlыqdаn gцl kиmи<br />
чыхdыьыm yеrdя bиr suаllа tя<strong>kr</strong>аrа mяnи иtяlяyиb чаmurun<br />
ичиnя sаldы: "Suvаrmа ишlяrиnи bаша чаtdыrmыsаn" Bu аrtыq<br />
kоn<strong>kr</strong>еt suаl иdи vя bашчы mяndяn kоn<strong>kr</strong>еt cаvаb иstяyиrdи.<br />
Sяn оlsаn yяqиn dеyяrdиn, я kиши, яt аlmыsаn kи, kцftя<br />
иstяyиrsяn"<br />
"Dеyяrdиm".<br />
"Аmmа gюr mяn nя dеdиm - yох, hюrmяtlи bашчы, hяlя<br />
dаvаm еlяyиr. Bundаn sоnrа "чаlышыn yеkunlашdыrыn" dеyиb<br />
mяnи vяzиyyяtdяn чыхаrа bиlяrdи. Аmmа dаhа bиr<br />
gюzlяnиlmяz suаl vеrdи: "Nиyя qurtаrmаmыsаn!" Иndи fиkиrlяшиrяm<br />
kи, mяnnяn mыrt tuturmuш kиши. Yа dа аьlыmы,<br />
sиyаsяtиmи yохlаyыrmыш. Nиyя qurtаrmаmыsаn Ujе bu yеrdя<br />
gяrяk Frиdrих Еngеls оlаsаn. Dеdиm, bаьышlаyыn cяnаb bашчы<br />
tехnиkаmыzdа bиr аz nаsаzlыq vаr, sюz vеrиrяm kи, yахыn gцnlяrdя<br />
bu prоblеmи аrаdаn qаldыrаcаm".<br />
"Иnаnыrаm" - dеdи - "Kеч яylяш"<br />
Mцшаvиrяdяn sоnrа hаmы gюzlяyиrdи kи, Аbаdхеyиrиn<br />
kоlхоz sяdrиnиn fаtиhяsи охunаcаq. Аmmа bашчы оnun<br />
яrиzяsиnи cыrыb-аtdы. Dеdи gеt ишlя, bиr аz tяcrцbя tоplа.<br />
Яvяzиndя Аьtяpя kоlхоzunun sяdrиnи qulаqlаyыb аtdы<br />
bаyыrа. Dеyиr чаьыrыb yаnыnа, dеyиb kи, hаnsы su иlя suvаrmыsаn<br />
tахыlыnы Kоlхоz sяdrи utаndыьыndаn qыpqыrmыzы<br />
qыzаrыb, bашыnы ашаьы sаlыb. Bашчы dеyиb kи, sяn nя hяyаsыz<br />
аdаmsаn Cыndыr bиr mюhцrdяn юtrц аdаm dа о sиfяtя dцшяrmи<br />
Hяя… Yахшы аdаmdы bиzиm bашчы, ишиn yюnцnц-yюntяmиnи<br />
bиlяndи. Bаkыdа dа bюyцk hюrmяtи vаr. Sяn юl,<br />
mцшаvиrяyя gяlяn аdаmlаrы hеч аdаm yеrиnя qоymurdu.<br />
Qоnаqlыьы dа, qаlmаq mяsяlяsиnи dя Аьcаbяdи Иcrа<br />
Hаkиmиyyяtиnиn bоynunа qоydu".<br />
Mаmоьlu sюzцnц qurtаrыb dяrиndяn аh чяkdи:<br />
"Hяя, dаyоьlu, dцnyаnыn bеlя-bеlя ишlяrи оlur" - sоnrа<br />
bашыnы qаldыrmаdаn яlаvя еlяdи - "Ахшаm kюk bиr чяpиш kяsmишяm,<br />
gеdяk uшаqlаrа qоvurtdurum, tоqqаmыzыn аltыnы<br />
bяrkиdяk. Ичmяk иstяmиrsяn".<br />
***<br />
Yеmяkdяn sоnrа qаlхыb yаtаьыn оrtаsыndа kяndчиlяrиmlя<br />
gаp еdиrdиm. Bиrdяn mяktяb dиrеktоrunun mцаvиnи<br />
uzаqdаn mяnя яl еlяdи. Yахыnlашdыm. Mаmоьlu dа hаrdаnsа<br />
pеydа оldu. Mцаvиn mаmоьlunа bаха-bаха яlиndяkи<br />
яmrи mяnя uzаtdы:<br />
"Tяbrиk еdиrяm. 16 sааt dяrs dцzяltdиk sяnя. Аdяtяn<br />
tяzя gяlяnlяrя 12 sааtdаn аrtыq vеrиlmиr. Аmmа dаy sяn<br />
юzцmцzцnkцsяn" - sаrы vя yаrычцrцk dишlяr юlц bиr tяbяssцm<br />
yаrаtdы mцяllиmиn sиfяtиndя. Mаmоьlu dа иrишdи vя яlиmdяkи<br />
яmrи аlыb dиqqяtlя gюzdяn kечиrdи:<br />
"Аllаh хеyиr vеrsиn!"<br />
Gцnяш аrtыq qцrubа яyиlmишdи. Hаrdаnsа buzоv<br />
mяlяmяsи ешиdиldи. Tяbияtиn sоzаlmаqdа оlаn ишыьы pаlчыq<br />
dахmаlаrdаn иbаrяt bu шяhrиstаnы dаhа dа hцznlц gюstяrиrdи.<br />
56<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Tànk<br />
"Øÿrq nàüûllàrû" sèlsèlÿsèndÿn<br />
Yàt dîstum yàt<br />
Ulduzlàrûn qàydûnà qàlmà<br />
Dþølÿrèndÿn söd vårÿcÿk<br />
Ày înlàrà<br />
Vÿ sàbàh<br />
Gönÿø øÿràb sözÿcÿk<br />
Ulduzlàrûn sàülûüûnà<br />
Ràmèn Càhàngèrzàdÿ<br />
ИBRаHиM SеL<br />
dåvètî75@màèl.ru<br />
Bюyцk sяhrаnыn ucqаrlаrыndаn bашlаyаn sяmum kцlяyи<br />
tяdrиcяn gцclяnиrdи. Bu vахt sяhrаdа оlаn sаhиbsиz<br />
dяvяlяr bиr yеrя tоplашmаьа cяhd еlяdи vя bашчы dяvя<br />
qumun цstцnя чыхdы. О bиrи dяvяlяr kцrяk-kцrяyя sюykяnиb<br />
bаlаlаrыnы kцrяklяrи аrаsыnа аlаrаq аcы kцlяklяrdяn qоrumаq<br />
цчцn hаzыrlыq gюrdцlяr. Яvvяl иstи kцlяk яsdи, оnun аrdыncа иsя<br />
qum qаsыrьаsы gяldи. Sяhrаdа еlя bиr tяlаtцm оldu kи, qumu gюyя<br />
sоvurаn иstи kцlяk dяvяlяrи yаrыyа qяdяr qum аltыnа qоydu.<br />
Dяvяlяr qаsыrьаlаrа юmцrlяrи bоyu аlышdыqlаrы цчцn gюzlяrиnи<br />
yumub bашlаrыnы bиr-bиrlяrиnиn цstцnя qоyаrаq sяbrlя qаsыrьаnыn<br />
sоnunu gюzlяyиrdиlяr. Иkи gцnlцk qаsыrьа иsя, nяhаyяt dаyаnsа<br />
dа, qum burulьаnlаrыnыn bашы buludа чаtыrdы, sаkиtlяшmяk<br />
bиlmиrdи.<br />
Dяvяlяr еhtиyаtlа durаrаq qumа bаtmыш bаlаlаrыnы хиlаs еtdиlяr.<br />
Sяhrаdа qяrиbя mяnzяrя vаrdы. Kцlяkdяn яvvяlkи qum<br />
tяpяlяrиnиn yеrи dяyишиlиb, kцlяk sяhrаnыn tяn оrtаsыndа, cяnubdаn<br />
шиmаlа bаш аlыb gеdяn qоша dаьlаrыn яtяklяrиndя яlаvя qum<br />
dаьы yаrаdыb. Bu qоша dаьlаrыn bиr-bиrиndяn аrаsы bиr аьаclыq<br />
mяsаfя оlаrdы. Оnlаrыn uzunluьu yцz kиlоmеtrlяrlя юlчцlцr. Иkи<br />
dаь sиlsиlяlяrиnиn аrаsы чох gеnиш vаdиdяn иbаrяtdиr kи, qаsыrьа<br />
zаmаnы dаьlаr vаdиyя qum tюkцlmяyя qоymur. Bu dаьlаrыn<br />
яtяklяrиndя qаzыlmыш mаьаrаlаr яcdаdlаrыmыzdаn bиzя gяlиb чаtmышdыr.<br />
Hяr иkи tяrяfdя qаzыlаn mаьаrаlаr еlя qurulmuшdur kи,<br />
о bиrи mаьаrаnыn ичи gюrцnsцn. Sаysыz-hеsаbsыz mаьаrаlаr sаnkи<br />
bu gцn qаzыlыb.<br />
Yаyыn оrtа аyы оlduьundаn yаylаqlаrыn ахаrlы-bахаrlы чаьlаrы<br />
bашlаyыb. Dаьlаrыn zиrvяsиndя яrиyяn qаrыn sulаrы kичиk аrхlаr<br />
yаrаdыb цzц dяrяyя ахыr. Цfцqя qяdяr uzаnыb gеdяn mешя<br />
иnsаnыn gюzцnц охшаyыr.<br />
Qоyunlаr оtlаqdа аьzыnы yеrdяn gюtцrmцrdц. Zеynаl kиши<br />
Аbdul kиши иlя yаnашы оturub dеmиsиnи tцstцlяdиrdи. Dяrяnиn<br />
ашаьы tяrяfиndяn цzц yuхаrы qаlхаn Qаsыm kишиnиn qаrыmыш qыzы<br />
Gцlяsяr dяvя bаlаsыnыn оvsаrыndаn tutаrаq qяmlи-qяmlи gеdиrdи.<br />
Hяrdяn dяvя bаlаsыnыn аьzыnа nяsя qоyub оnu yеdиzdиrиrdи.<br />
Qоcаlаr bu qыzа tаmаша еdя-еdя sюhbяt еdиrdиlяr. Zеynаl kиши<br />
bяrkdяn dеdи:<br />
- Аllаh mцbаrяk еlяsиn, хошbяхt оlsunlаr!<br />
Аtа оьlu Zюhrаbа еlчиlиk еtdи, Аbdul kиши иsя "аmиn" dеdи.<br />
Gцlяsяr dяvя bаlаsыnыn аьzыnа yеnя nя иsя qоydu, dяvя bаlаsы dа<br />
юz nюvbяsиndя qаbаq dиzиnи qаtlаdы, bоynunu yеrя uzаtdы.<br />
Gцlяsяr qычыnы ашыrыb dяvяnиn bоynunа mиndи. Dяvя bаlаsы<br />
bашыnы qаldыrыb qыzы kцrяyиnя sцrцшdцrdц. Zеynаl kиши иlя Аbdul<br />
kиши bu sеksuаl mяnzяrяnи rишхяndlя sеyr еtmяyя bашlаdыlаr.<br />
Аьsаqqаllаr bеlя mяnzяrяlяrи gюrяndя, bиr dя qоcа аrvаdlаr hяr<br />
nеhrя чаlхаyаndа юz zиfаf gеcяlяrиnи хаtыrlаyrlаr, хяyаlа dаlыrlаr.<br />
Zеynаl kиши аьzыndаkы pаpиrоsunu mаrчыltыylа sцmцrdц. Uzаqdаn<br />
яsяn sяmum yеlи Аbdul kишиnиn qulаqlаrыnы yаlаyыb kечdи.<br />
"Юmrцmцzя шыьыyаn qаrаnlыq nеcя dя mяnаsыzdыr" - Zеynаl kиши<br />
dяrиndяn аh чяkdи. "Bяlи, bu dцnyа fаnиdиr" -Аbdul kиши bашыylа<br />
tяsdиqlяdи.<br />
Gцlяsяrиn fи<strong>kr</strong>и bu иdи kи, dяvя bаlаsыnы dяvяtиkаnы bиtяn yеrя<br />
аpаrыb оnu dоydursun. Hеybяsиnя bиr nечя tяndиr чюrяyи vя su<br />
qаbыnа bulаq suyu dоldurub dяvяnиn цstцnя ашыrmышdы. Bиr аz<br />
иrяlиyя, gяdиyя tяrяf gеtmишdи kи, uzаqlаrdа qяrиbя bиr sяs<br />
ешиdиldи. Dиqqяtlя яtrаfа bоylаnsа dа bиr шеy аnlаmаdы, yеnиdяn<br />
dяvяnи иrяlи sцrdц. Dяvя lяngяr vurа-vurа gеdиr, qаrшыsыnа чыхаn<br />
tяk-tцk kоlu dиbиndяn цzяrяk bашыnы gюyя qаldыrыr, tиkаnlы kоlu<br />
аcgюzlцklя gюvшяyиrdи.<br />
Bиrdяn bu yеrlяr цчцn yаd оlаn tехnиkа sяsи аydыn ешиdиldи,<br />
tыrыltы sяsи аlяmи gюtцrdц. Gцlяsяr dяvяnиn bоynunа яlиnи чяkяn<br />
kиmи dяvя dаyаndы. Hеyvаn dиksиnяrяk bяrk sяs чыхаrdы. Еlя bu<br />
аn tяpяnиn аrхаsыndаn dяhшяtlи gюrkяmи иlя яtrаfа qоrхu sачаn<br />
zиrеhlи bиr tаnk чыхdы. Tаnk яvvяlcя о tяrяf, bu tяrяfя burulub<br />
nяrиldяdи, sоnrа dаyаnаrаq bюyцrlяrиndяn аь tцstц burахdы.<br />
Sяsиnи аzаldаrаq bиr mцddяt bu аь tцstцnцn ичиndя gюrцnmяz<br />
оldu.<br />
Zеynаl kиши иlя Аbdul kиши bиr gюz qыrpыmыndа qачыb аrаdаn<br />
чыхdыlаr. Gцlяsяr dя "Bиssиmиllаh" dеyяrяk dяvяsиnиn bашыnы<br />
dюndяrdи, tяlяsиk чаpаrаq gюzdяn иtmяyя чаlышdы. Burаdа<br />
dяvяlяr sцrяtlя qачыr, dяvяnиn аyаq kцndяsи bоyцk оlduьu цчцn<br />
qumun dяrиnlиklяrиnя gиrmиr.<br />
-Sоnrа nеcя оldu -tаnk kоmаndиrи sоruшdu.<br />
-Nеcя оlаcаq, bu hаdиsяdяn sоnrа Mаkkоrmаkыn dцz bиr аy шеyи<br />
durmаdы. -qаrаdяrиlи nишanчы dишlяrиnи аьаrtdы.<br />
Gцlцш sяslяrи tаnkы bашыnа gюtцrdц. Rаtsиyаdа bоьuq sяs<br />
ешиdиldи:<br />
-Cоn, hоrиzоnt tяmиzdиr<br />
-Hя, hеч kиm… -dеyя tаnk kоmаndиrи tяrlи аlnыnы qашыdы. -<br />
Шоьяrиbя qаlmыш чюllцk! Яsl qыr qаzаnыdыr kи durub! Bиr<br />
quyudаn-zаddаn tаpsаydыыq…<br />
-Bяs о tцstцlяnяn nяdиr - nишanчы nишаngаhdаn gюzцnц аyыrmаdаn<br />
sоruшdu. Tаnk kоmаndиrи аlnыnы оptиk cиhаzа yахыnlашdыrdы,<br />
sоnrа bаrmаqlаrыnы klаvишlяrя dюyяclяdи. Mоnиtоrdаkы<br />
gюrцntцlяr sцrяtlя bюyцmяyя bашlаdы.<br />
Nишanчы vя kоmаndиrи е<strong>kr</strong>аnа tяrяf яyиldиlяr. Tяpяnиn dюшцndя<br />
оtlаrыn аrаsыnа dцшяrяk tцstцlяnяn "Kаzbеk" pаpиrоsu<br />
gюrцnцrdц. Аbdul kишиnиn qаlошunun sаь tаyы dа pаpиrоsun<br />
yаnыndа ашаrаq qаlmышdы.<br />
Tаnkdа yеnиdяn gцlцш sяslяrи ешиdиldи.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 57
МаЩНЫ ЗЯНЭАНЛЫ<br />
sayqыlar vя sevgиlяr<br />
mяn Mahnы Zяnganlы Gцney Azяrbaycanыn Zяngan шяhrиndяn bиr vяtяndaшыnыzam. 1976 doьumlu vя Fars dиlи vя<br />
яdяbиyatы mяzunuyam. Bиr necя яdяbи vя шer kиtabы kиrиl alfabesиndяn яrяb alfabesиnя kючцrmцш vя yayыnlamышam. Юz<br />
kиtabыm tяяssцflяr olsun kи yayыnlanmamaьa devlяt tяrяfиndяn mяhkum oldu. 8 sяnя jurnalиst olaraq Tцrk gяzetяlяrиndя<br />
чalышandan <strong>son</strong>ra 4 иldи Tцrkиyяdя yaшamaq mяcburиyyяtиndяyяm.<br />
Gяl, bяrи gяl<br />
baxышыnыn шыdыrыьы<br />
bиrdяn-bиrя gюyцzlяrиmи bцrцdц<br />
baxышlarыmы duman aldы,<br />
buludlandыgюrяmяdиm,<br />
daha nя sяnи,<br />
nя dя -<br />
gюzlяrиndя olan...<br />
gюrяmяdиmmm!!!<br />
yasaq bиr xяyala fи<strong>kr</strong>иmdя cumdum.<br />
mяn udurdum baьыrtыlarыmы,<br />
yarыrdыm sцkutumu,<br />
чaьыrыrdыm nяhayяtиmи,<br />
dumanlы baxышlarыm da gюrя bиlmиrdи,<br />
baxышlarыn mяndяn qaчыrdы,<br />
nцtfяdя boьulmuш nяfяslяrиmи,<br />
mяnиmkиdи deyя<br />
sovururdu.<br />
mяndя<br />
bиr yazыq qыzыn taleyи kюzяrиrdи,<br />
alovlanыrdы,<br />
yanыrdы,<br />
vя dиrиlmяyя can atыrdы...<br />
sяn ,<br />
heч zaman<br />
ичяrиmdя can atan<br />
dиrиlиyи seчя bиlmяzsяn ,<br />
gюrя bиlmяzsяn,<br />
duya bиlmяzsяn.<br />
mяn цrяyиmиn чяrчиvяsиnя<br />
sancыlan sevgиnи<br />
юmцr boyudu bяslяmишяm,<br />
sяn dя nяhayяtsиz boyaqlы qanunlarda<br />
hяlя dя цzцrsяn...<br />
xяyal saчlarыnы da hюrmяkdя<br />
tяkcя bиr ucuz satыlmыш цrяyя uymusan.<br />
demяmишdиm:<br />
demяmишtиm: bиr gцn damarlarыn<br />
donacaqdыr,<br />
demишtиm dahada ruhun olmayacaq cиsmиn<br />
olan yerdя<br />
vя bиr cиsmиsиz mяzar adlanacaq sяn adda.<br />
yox,<br />
mяn demишdиm<br />
ama sяn иnanmamышdыn.<br />
gяl,<br />
bяrи gяl,<br />
qoy yaslanmыш bиr toyun<br />
чalqыlarыnda цzdцrцm sяnи<br />
qoy yaslanmиш bиr toyun<br />
чaxыrыn dadыzdыrыm sяnя.<br />
gяl -<br />
bяrи gяllllllll!!!!!!!!!!!!!<br />
***<br />
sяnи,<br />
юzцmdя yerlяшdиrиrdиm<br />
чиban kиmиdиr<br />
quduz baxышlardan yapыlan gюzlяrиmя<br />
yalan mяhяbbяtlяr.<br />
mяn иsя kюlgяm<br />
58<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
kиmsяsиz kцчяlяrdяn boylanmada,<br />
dцzцlяn buzlanmыш gюrцшlяrdя<br />
qыraqlыqda<br />
sяnи,<br />
mяnи,<br />
beked...<br />
qarшыlayыr.<br />
bиr чиyиnlиk<br />
bиr qucaq nиfrяt<br />
ayaqlarыm цstяdя юlmяyя<br />
arzum dиyя<br />
цrяyиmи avucumda<br />
gяzdиrиrяm.<br />
bиr rиyasыz topraq<br />
bиr duvaqlы шяkиl<br />
bиr yapыlan dodaqa<br />
tцstцsцz paprыs<br />
иndиsя цrяyиmя sяs verяn цrяk<br />
nя varыmsa яllяrиmdя<br />
kюlgяlиyиm boyda kюlgяlиk<br />
baxышыm boyda da yaшadыqыm gцnlяrи<br />
цrяyиmиn nakamlыьыna<br />
pыrыm-pыrыm<br />
yol цstя sяrиrяm.<br />
nя bиlиm,<br />
bяlkя<br />
buda bиr ыlqыm ыmыш<br />
vя sяnи ,<br />
юzцmdя yerlяшdиrиrdиm,<br />
nя bиlиm !<br />
bяlkяdя ....yaшadыrdыm !!!<br />
Mяn sevgиnи, sevgи mяnи <br />
and ичmишdиm bu sevgиnи<br />
tяkcя цrяyиmdя yaшadam<br />
yaшadыrdыm,<br />
иllяrиdи yaшadыrdыm,,,<br />
nя bиlяydиm<br />
nя bиlяydиm, tяrsя olub<br />
sevgи mяnи yaшadыrdы !!!!!<br />
dolu sevишmяnиn ardы...<br />
utancыnы boш ver<br />
юzцnц mяnя burax<br />
doьrusunu иstяrsяn,<br />
иllяr bundan юncя gюmdцyцm<br />
bиr xяyalыdыn...<br />
kцчяlяrdя yцrцdцyцm<br />
sцkцtlar sevишmяsиndя,<br />
vя atяшlи яllяrиn toxunduьunda<br />
duyьularыmыn bяkarяtиnя,<br />
dodaqlardan sцzцlяn qяhbяlиyи<br />
bиr qяdяhdя ичdиn.<br />
vя hяr ичdиyиndяn becяrиlяn bиr gerчяk<br />
mяn oldum<br />
vя sяn heч fяrq etmяdяn,<br />
hardansa bиr yaz axшamыndaydы<br />
unutmasan!!-<br />
gюzlяrиmи mяndяn alыb da<br />
baxышlarыnы mяndя buraxdыn<br />
bиr dolu utancla,<br />
vя cяsarяtиnи yenиdяn toplamaьa getdиn<br />
ah! unut,<br />
daha bu suч dиьиl kи,<br />
qяhbяlяr mяhяllяsиndя bu gцn!!!<br />
utancыna gяrяk yok!!<br />
nяdяnsя,<br />
gюysum sankы vиtrиnlяrdя yapыlan sиlиkon gиbи<br />
dolu bиr sevишmяnиn ardыndan,<br />
unudulmuш юzцnц<br />
bulmaьa чalышыyo<br />
bяlkя dя toparlыyo…<br />
daha utancыna gяrяk yox<br />
haydы,<br />
haydы gяl dя aчыq danышaq<br />
burda hяr шey vиtrиnlяrdя asыlы<br />
danышmaьa bиr dиl tapmышlar юzlяrиnя<br />
ama sяn<br />
hяlя dя qandalы яllяrlя<br />
vиtrиnlяrdя mяhkяmя tablosunu<br />
yoxlamadasan<br />
tamam<br />
tamam elя иsя mяn suчlu!!!<br />
Sяn utancыnы artыq unut<br />
kюnlnц fяrяh tut<br />
burada gюzlяrdя qan qurumuш<br />
artыq kиmsя sяnи suчlamaz!!.<br />
шaиr olmasam da<br />
шaиr dostum oldu ara sыra<br />
bunu da bиr шaиr dostumdan eшиtdиm;<br />
"qatиllяr, qatиl olduqlarыndan yox,<br />
bяlkя, qana susadыqlarы цчцn юldцrяrlяr..."!!<br />
artыq sяn dя utanma<br />
utancыna daha nя gяrяk<br />
burda hяr kяs...<br />
vя sяn dя<br />
duyьularыmыn bяkarяtиnя toxunduьun an ...<br />
haydы dostum boш ver ya!!<br />
suчlular arasыna<br />
hoш geldиn!!!!!<br />
burada hяr kяs...<br />
hяr kяs qatиllllllllllllll.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 59
Telefon oyunu vÿ <strong>son</strong><br />
щ е к а й я<br />
MЯQSЯD NUR<br />
Mяktяbи qurtarыrыq… Kяndlяrиmиzя yaz gяlиr. Hяftяdя иkи-цч dяfя yaьыш yaьsa<br />
da tez dя gцn чыxыr vя torpaqdan tumurcuq qoxusu buxarlanыr. Qoyun-quzu<br />
daшlarыn gиzlяncиndяn яmlиk ot qыrtыr…<br />
***<br />
Kяndlяrиmиzя bиr telefon stansиyasы vя иkи teleqцllя qoydular. Telefon stansиyasы иkи<br />
kяndиn arasыnda quruldu. Иkи kяndиn arasы beш addыmlыqdы - bu gцn-sabah bиrlяшяcяk deyя,<br />
stansиyanыn mяrkяzя dцшmяyи mяslяhяt bиlиndи.<br />
Teleqцllяnи иsя bиr elяmяk mцmkцn olmadы. Qayalar иmkan vermиr. Ona gюrя dя o<br />
kяndиn teleqцllяsи bu kяnddя, bu kяndиnkи иsя o bиrиsиnиn baшыnыn цstцndя yerlяшdиrиldи.<br />
***<br />
Hamы bunu deyиrdи kи, onu nишanlayacaqlar. Doqquzuncu sиnиfdя oxuyandan hamы<br />
bunu deyиrdи. Ancaq nя sиnиf uшaqlarы, nя o, nя dя mяn buna иnanmыrdыq. Bu sюzц gяzdиrяnlяrи<br />
laьa qoyur, gцlцшцr, <strong>son</strong>ra da bu sюhbяtи цrяyиmиzdяn atыb, unudurduq. Bиr dяfя dя<br />
dedиlяr kи, oьlan evи mяktяbи qurtarmaьыnы gюzlяyиr, nишana gedяcяk. Amma bиzиm evdя elя<br />
dя tяrpяnиш gюrmцrdцm. Dцzdц, hяr payыz anam mяnиm vя qardaшыmыn adыna nяlяrsя alыb<br />
gяtиrиr, bяzиlяrиnи dяdяmя gюstяrиr, bяzиlяrиnи dя ayыbdы deyя gюstяrmяyиb boxчasыnda<br />
gиzlяdиr, axыrda da hamыsыnы bцkяlяyиb dal evя aparыr, sandыьa yыьыb aьzыnы baьlayыr vя<br />
<strong>son</strong>ra da uzun-uzadы dяdяmиn tabel kиtabы qarшыsыnda otururdu. Anam dяdяmя xяrclяdиyи<br />
pullarыn qяpиyиnя qяdяr hesabatыnы verиr, dяdяm bu hesabatlarы tabel kиtabыnыn cыzыbdцzяltdиyи<br />
qrafalarыna yazыr, <strong>son</strong>ra da sakиtcя yыьышыb иш-gцclяrиndя olurdular…<br />
***<br />
Hяr иkи kяnd bиr-bиrиnиn ev telefonunu bиlиr.<br />
Zяng:<br />
- … mяnиm mяktяb vaxtыndan ondan zяhlяm gedиr…<br />
- Yalan demя, цrяyиn sцzцlцr…<br />
- Dяdяmиn canы haqqы deyиrяm, nя gиc-gиc danышыrsan, onu gюrmяyя gюzцm yoxdu.<br />
Qoшulub qaчacam. Kиmя gяldи gedяcяm, Allah haqqы...<br />
- Elяmяzsяn… - mяn ona sюz atыram.<br />
Vя o ta da qыzышыr, sяsи bяrkиyиr, cыrlaшыr, mяn dя hиss edиrяm kи, rяngи qыzarыr vя onun<br />
qыzышыb bu cцr danышdыqca allanan yanaqlarыndan чox xoшlanыram… Bu qыш mяktяbdя qartopu<br />
oynamaьыmыz yadыmыza dцшцr. Mяn hardansa bu sюzц ortaya atыram. Deyиr, hardan<br />
yadыna dцшdц, deyиrяm elя bиldиyиn yerdяn: yadыndadы, mяn peчиn qыraьыnda oturub<br />
иsиnиrdиm, sяn gяlиb mяnя sыьыndыn, hamыmыz susub-durmuшduq, nяsя qurbaьa gюlцnя su<br />
atmышdыlar elяbиl vя mяn bu sцkutda sяnя sюykяnиb yuxuya getdиyи yerdя Azяrиn barmaьыnы<br />
od peчиnиn цstцnя basыb bяrkdяn "cыzzzz" deyя qышqыrdыm vя sиz dя qышqыrdыz vя bиz tяzяdяn<br />
hяyяtя чыxыb qartopularla bиr-bиrиmиzиn aьzыnы ovmaьa baшladыq…<br />
Axыrda o mяnиm dяdяmи, mяn dя onun dяdяsиnи sюyцrяm. Bu, vиdalaшmaq vя saьollaшmadan<br />
dяstяyи asmaq demяkdи…<br />
***<br />
Yay gяlиr.<br />
Yaylaqlarыmыz baшqa-baшqadы. Hяrяmиzиnkи юz kяndиmиzиn baшы цstцndя - daьlarыn<br />
60<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
dюшцnя doьru. Heч yolda-иzdя dя bиr-bиrиmиzи gюrя<br />
bиlmяrиk. Bиrcя mяktяb bиzи bиrlяшdиrиrdи. Bиr dя axыr-axыrda<br />
telefon. Nя televиzora baxыr, nя dя telefonla danышa<br />
bиlиrиk. Nя dя mяktulaшmыrыq. Yaylaqdan mяktub da<br />
gяlmиr. Yaylaьa mяktub da getmиr.<br />
Ot bичиnиndя dя maшыnlarыmыz, lafetlяrиmиz baшqa-baшqa<br />
yollarla gedиb-gяlиr. Mяktяb olmasa elяbиl baшqa-baшqa<br />
planetlяrdя yaшayыrыq. Dцzdц, dцkan onlarыn kяndиndя<br />
olduьuna vя mяktяb dя onlarыn kяndиnиn ичиndя yerlяшdиyиnя<br />
gюrя mяn ot maшыnыnы boшaldыb tayaya vuran<br />
kиmи dяdяmя papиros almaq adыyla, ya mяktяb kиtabxanasыndan<br />
kиtab gюtцrmяk bяhanяsиylя maшыnыn padnoшkasыna<br />
mиnиb иrи gцzgцlяrиndяn yapышыr vя onlarыn<br />
чяpяrlяrиnиn altыndan keчяndя baьlarыna, hяyяt-bacalarыna,<br />
evlяrиnиn ичиnя boylanыram.<br />
Anasы onu alaчыqdan buraxmыr...<br />
***<br />
Payыza doьru hamы kяndя qayыdыr. O, mяnиm dяdяmи,<br />
mяn dя onunkunu sюyцrяm. Bu da salamlaшmadan halяhval<br />
tutmaqdы. Deyиr kи, sяnиn dяdяn иlan kиmиdи, иstяdиyи<br />
bичяnяklяrи bиrlяшdиrmяkdи. Deyиrяm, sяnиnkи dя<br />
Hacыqaradы, gюylцyцndяn sяnя bacы-qardaш da almayыb,<br />
ocaьыn tяkиsяn, dяdяn kиmя yыьыr, onun da иstяyи bu olar kи,<br />
mal-qaranыn sayыn artыrsыn, satыb qыzыla-pula чevиrsиn.<br />
- … Allah bunlarыn hamыsыnы юldцrsцn! - o deyиr.<br />
Mяn susuram vя o, bиr az da qыzышыr:<br />
- Allah bura elя bиr daш salsыn kи, canыmыz qurtarsыn.<br />
Gюrцm kи, bu dяrяnи xaraba qalsыn. Baш gюtцrцb bu vиranqalmышdan<br />
qaчasan...<br />
Mяn yenя susuram vя o, sakиtcя dяdяmи sюyцb mяnиm<br />
dя cavabыmы gюzlяmяdяn dяstяyи asыr.<br />
***<br />
Payыz toylarы baшlayacaq…<br />
- …nиyя axы telefon чяkdиlяr, televиzor da bu yandan…<br />
camaat чox danышmaьa baшlayыb.<br />
- Mяnиm danышmaьыmdan bezmиsяn - иlk dяfя olaraq<br />
onun hяyacanlы sualыnы eшиdиr, sяsиnиn яsdиyиnи aчыqca duyuram.<br />
- Yox, sяnи demиrяm, Quran haqqы, sяnи demиrяm - mяn<br />
dя иlk dяfя olaraq ona and ичиrяm vя sюhbяtиmиz tяzяdяn<br />
sakиt axarыna dцшцr.<br />
- … mяn "Kюlgяlяr gцnortalar yox olur"a baxmыram,<br />
иnanыrsan<br />
- Amma ordakы kяnd dя, adamlar da bиzиm kяndя<br />
oxшayыr…<br />
- Yox, orda dцzяngah чoxdu, bиzиmkи kиmи daьыn baшыnda<br />
deyиl. Gюrцrsяn bиzиmkиlяrи, яsgяrlиkdяn gяlяn deyиr ay<br />
ruslar belя, ay ruslar elя… gюr nяtяr adamlarы var, bиr-bиrlяrиn<br />
nяtяr иstяyяn arvad-kишиlяrи var…<br />
- Bяs deyиrsяn baxmыram… - mяn onun sюzцnц<br />
kяsиrяm.<br />
- Dяdяmиn canы haqqы baxmыram, bиr az o-bu danышыr,<br />
bиr az boш olanda ayaqцstц baxыram. Yяnи, oturub<br />
baxmыram dя… Danmыram kи, Hяmиdя Юmяrovanыn<br />
verdиyи kиnolara baxыram. Юzцndяn dя xoшum gяlиr. Sяnиn<br />
dя.. - bиc-bиc soruшur.<br />
Kяndlяrиmиzя televиzor gяlяndяn mяn az qala hяr<br />
шяnbя gecяsи Hяmиdя Юmяrovanы televиzorda gюrцrяm,<br />
onun yanaьыndan юpцr, saчlarыnы tumarlayыram. Heч aьlыma<br />
gяlmяzdи kи, Hяmиdя Юmяrova da elяcя baшыnы mяnиm<br />
baшыma dиrяyиb sakиtcя dayansыn…<br />
- … zяhlяm gedиr - mяn qяtиyyяtlя deyиrяm.<br />
Kяndlяrиmиz dяnиz sяvиyyяsиndяn xeylи hцndцrlцkdяdи.<br />
Amma bиzdяn dя hцndцr yerlяr var. Kяndиmиz daьlarыn<br />
altыndakы иrи qayalar arasыnda - hцndцr tяpяlяrиn<br />
цstцndяdи. Bиzиm kяndиn tяpяsи onlarыn kяndиnиn<br />
tяpяsиndяn hцndцrdяdи. Vя bиzиm kяndиn hansы yerиndяn<br />
baxsan onlarыn kяndи ovcunun ичndяkи kиmиdи. Bиz onlarыn<br />
kяndиnя mяktяbя vя dцkana gedиrиk. Bиzиm evиn<br />
pяncяrяsиndяn baxanda da onlarыn kяndи gюrцkцr.<br />
Onlarыn evи gюrцkmцr: evlяrиn arasыnda иtиb. Amma telefonla<br />
danышanda иstяr-иstяmяz цzц onlarыn kяndиnя tяrяf -<br />
иrи sцrahыыn qarшыsыnda ayaqцstя dayanыb elя bиlиrяm,<br />
onlarыn evиnи gюrцrяm.<br />
***<br />
Kяndlяrиmиz bиr kolxozda bиrlяшиb - "Pravda".<br />
Dяdяm иrи tabel kиtabыnы aчыb mяnи yanыna чaьыrыr.<br />
Onlarыn kяndиndя toy olanda dяdяm sиyahыsыna baxыb<br />
kиmиn toyuna nя vaxt nя qяdяr pul salыbsa dяqиqlяшdиrиr vя<br />
mяnя dя pul verиb onlarыn kяndиnя toya gюndяrиr.<br />
***<br />
Dяdяmи bиrиncи dяfя onlarыn kяndиnя toya gяlяn vя<br />
onun dяdяsи иlя sюhbяt elяyяn gюrцrяm…<br />
Dяdяm bиr чиynиndяn sцrцшцb-dцшяn tяzя sыrыqlыsыnы gerи<br />
qaytara-qaytara tяsbehиnи qoluna geyиndиrиr, <strong>son</strong>ra da yцz<br />
иllяrиn dostu kиmи onun dяdяsиnиn qoluna gиrиb qыraьa<br />
чяkиr. Vя xeylи sюhbяt edиrlяr…<br />
Bяlkя dя bu kяndlяrdя hamы bиr-bиrиnя qohumdu,<br />
amma bиzиm onlarla qohumluьumuz olmamalыdы. Bиzиm<br />
keчmиш-keчяnlяrиmиz haqqыnda mяzяlи, amma tцkцrpяdяn<br />
bиr яhvalat da var. Onu hяrя bиr cцr danышыr: amma<br />
hamыnыn danышdыьы naьыlыn axыrы eynиdи…<br />
***<br />
Naьыl:<br />
" Hamы bиr bичяnяyя gedяr - Alayazbaшlar bичяnяyиnя<br />
vя hamы bиr bulaqdan su ичяrdи - Шыrlan bulaqdan. Hяr<br />
kяsиn юz otlaьы, юz bичяnяyи vardы. Hяrя bиr talada, bиr<br />
yamacda, bиr meшя qыraьыnda, bиr yol цstцndя aиlяsиnи vя<br />
dюl-dюшцnц baшыna yыьыb ot чalar, dиncяlяr, bичиn vaxtы elя<br />
burulardaca yatыb-durardы. Kишиlяr arada ova чыxar: bu da<br />
o demяkdи kи, иrи qaya nohurlarыndan sцzцlцb gяlяn Шыrlan<br />
bulaьыn цst-baшыna, o цzцndяkи dяrиn meшяlяrя qяdяr gedиb<br />
gerи gяlяrdиlяr..."<br />
Babalыrыmыz bяrk dostuydular. Bиr gцn, bиzиm babamыz<br />
Шцkцrlя onun babasы Cяlиl ovdan qayыdandan <strong>son</strong>ra bяrk<br />
qovьalaшыrlar. "Heч bиr шeyиn цstцndя… dava hansыsa bиr<br />
xorum otun - иkи aиlяnиn bичяnяyи arasыnda yerlяшяn vя<br />
xыrda uшaqlarыn bиrlяшиb яllяrиylя topaladыqlarы xыrda bиr<br />
tayacыьыn цstцndя… Иkи aиlяnиn dя col-cocuьu bu tayacыьыn<br />
bюyцr-baшыnda yuvalar aчыr, kюlgяlяnиr, yatыb-durur,<br />
qыraьыnda qaчdы-tutdu, gиzlяnpaч, цstцndя atdandыmdцшdцm<br />
oynayardыlar..."<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 61
Bu naьыlы danышan yцz adamdan hamыsыna desяn kи,<br />
dava nяyиn цstцndя dцшmцшdц, deyяrlяr яшши heчcя nя, bиr<br />
xorum otun цstцndя … axы bu иkи aьsaqqalы, dцnya gюrmцш<br />
kишиlяrи bиr-bиrиnя qaldыran hansы kafиrиydи, aralarыndan<br />
hansы qara sular axmыш, hansы kцlяklяr яsmишdи…<br />
Naьыl:<br />
"Amma bu иkи aьsaqqal elя hяmяncя gцn, ovdan qayыdanda,<br />
bяrk dumana dцшцrlяr. Bичиn vaxtы nя yaьыш, nя<br />
tufan, nя duman Gюrяcяk-cюstяrmя bиr иш! Bunlar bиr<br />
palыdыn dиbиndя oturub gюzlяyиrlяr vя bиlиrlяr kи, иndи yaьыш<br />
keчяcяk. Vя bиrdяn… Шыrlan bulaьыn belиndя - sыldыrыmlarыn<br />
цstцndяkи dцzяnlиkdя bu kишиlяrиn gюzцnя gюzяl bиr gяlиn<br />
gюrцkцr. Gяlиnи иlk olaraq mяnиm babam Шцkцr gюrцr vя<br />
ayaьa durub gяlиnя yaxыnlaшmaq иstяyяndя onun babasы<br />
Cяlиl arxadan Шцkцrц tutub-saxlayыr. Bayaqdan durub<br />
Шцkцrц gюzlяyяn gяlиn Cяlиlиn Шцkцrц tutub-saxladыьыnы<br />
gюrяn kиmи dюnцb gedиr vя юzцnц qayadan atыb иtиr. Bunu<br />
da hяr иkиsи юz gюzlяrиylя gюrцrlяr. Elя o andaca duman<br />
чяkиlиb gedиr. Onlar Шыrlanыn яtяklяrиnя gяlиb gяlиnи<br />
axtarsalar da heчnя tapmыrlar vя razыlaшыrlar kи, bu barяdя<br />
heч kяsя heч nя demяsиnlяr. Kиши kиmи hяrяkяt edиrlяr…"<br />
Elя hяmиn gцnцn sяhяrиsи onun babasы иkи bичяnяyиn<br />
arasыndakы balaca tayacыьa yava vurub gюtцrmяk иstяyяndя<br />
mяnиm babam bunu gюrцr, onun babasыnыn цstцnя yerиyиr<br />
vя onun babasыnы sюyцr. Яvvяlcя bяrk sюyцшцrlяr, <strong>son</strong>ra<br />
onun babasыnыn aьzыndan pиs sюzlяr чыxыr, lap pиs sюzlяr<br />
чыxыr, eynи sюzlяr mяnиm dя babamыn aьzыndan чыxыr vя<br />
bиrdяn mяnиm babam - Шцkцr, yabasыynan onun babasыnыn<br />
qulaьыnыn dиbиnя bиr иlишdиrиr. Cяlиl yerя sяrиlиb bu иl<br />
юlmцsяn-bиldиr юlmцsяn, tяrpяnmиr. Arvad-uшaq qыy sяkиb<br />
gяlиr vя bu zaman baxыrlar kи, Шцkцr yabasыnы dцz Cяlиlиn<br />
bяdяnиnиn qыraьыna taxыb, чяnяsиnи dя yabanыn qulpuna<br />
dayayыb deyиr:<br />
- Cяlиl, Cяlиииl, dur ayaьa, юzцnц tцlkцlцyя vurma, dur<br />
ayaьa!<br />
Bu arada da Cяlиlиn arvadы, col-cocuьu onu sиlkяlяyиb,<br />
цstцnя dюшяnиb baxыb-gюrцrlяr kи, Cяlиl nя gяzиr, Cяlиl юlцb.<br />
Amma Шцkцr elя durduьu vяzиyyяtdя dя durub:<br />
- Pahey, Cяlиl, sяn nяtяr яldяn dцшmцsяn ay Cяlиl… -<br />
<strong>son</strong>ra da цzцnц camaata tяrяf tutub - Cяlиl ola, Cяlиl dя bиr<br />
yabaya yыxыla…" - deyиr<br />
Belяcя, mяnиm babam sakиtcя dюnцb hadиsя yerиndяn<br />
meшяyя yollanыr vя юzцnц Шыrlanыn цstцndяn uчuruma atыr.<br />
Onu qayalыqda tapыrlar, <strong>son</strong> nяfяsиndя чox az-az<br />
naьыlчыlarыn - bиzиm nяsldяn yox, onlarыn nяslиndяn olan<br />
naьыlчыlarыn sюzцdц, deyиrlяr kи, Шцkцr canцstцndя deyиrmиш:<br />
- Gяlиnиm, ay gяlиnиm! Mяnи burax Cяlиl, burax mяnи<br />
gedиm... Bu mяnиm gяlиnиmdи…<br />
Vя gюzlяrиnи yumur.<br />
***<br />
Sonra, hяr иkи tяrяfdяn qanыn чыxdыьыnы gюrяn camaat<br />
belя qяrara gяlиr kи bиzиm tayfa kяnddяn чыxsыn, yaxыnlыqdakы<br />
tяpяlяrdяn bиrиndя tяzя yurd salsыn vя bu kяnddяn<br />
bacardыqca uzaq gяzsиn. Alayazbaшlar yurdundakы torpaq<br />
vя bичяnяklяr dя qalsыn onun babasыnыn arvad-uшaьыna.<br />
Dцzdц, <strong>son</strong>ralar bиrи deyиr bunlarы su ичяrkяn vurьun<br />
vurub, bиrи deyиr baшlarыna иldыrыm шaqqыldayыb, bиrи deyиr,<br />
hяr иkиsиnиn arvadы bиr-bиrиnя xыsыnlaшыblar kи, kиши hяmяn<br />
gecя bиrtяhяrиydи, sayыqlayыrdы vя saиrя…<br />
Qяrяz, bиzиm tayfa qansыz-qadasыz иndи bиzиm ev<br />
dayanan yerя чяkиlиb. Yaylaьыn-bичяnяyиn ayыrыb vя bяzи<br />
ara-sыra dartышmalar o vaxtadяk davam edиb kи, bu torpaьa<br />
rus gяlиb, sovet hюkumяtи qurulub. Axыrы sovet hюkumяtи<br />
elя elяyиb kи, davamыz dava, ичиmиzdя, barышanыmыz barышan<br />
юzцndя: bиr mяktяbя gedиb oxumuш, bиr dцkandan шey-шцy<br />
almышыq...<br />
***<br />
Qыш gяlиb.<br />
Alчalarda quruyub qalan toxumlar sяrчяlяrиn dadыna,<br />
palыdlardan dцшцb gиzlяnяn qozalar camышlarыn dadыna<br />
чatыr. Bиr topa qыzыn pыqqыldayыb юzlяrиnи яsdиrя-яsdиrя<br />
qurdalandыьы xalчa иmяcиlяrиmиz, odun peчlяrиnиn qыraьыnda<br />
naьыl gecяlяrиmиz baшlayыr. Aшыq Hиdayяt bиr gecя bиzиm<br />
kяnddя, bиr gecя dя onlarыn kяndиndя dastana oturur…<br />
Qar basmыш yollarы sapoqlarыmыzla aчa-aчa bu kяnddяn<br />
o kяndя - mяktяbя yol alыrыq. Bu qыш bиz onunla nя qartopu<br />
oynayыr, nя dя kцrяk-kцrяyя verиb odun peчиnиn qыraьыnda<br />
oturmuruq. Hamы danышыr kи, onu nишanlamышыq. Bиz dя чox<br />
soyuq gяzиr vя чox soyuq davranыrыq. Bu qышыn чox sяrt vя<br />
чox soyuq цzц varmыш…<br />
Zяng:<br />
- … deyиlяnlяrя иnanыrsan<br />
- …<br />
- Nиyя dиnmиrsяn, dиlиn qarnыna gиrиb<br />
- Hяm иnanыram, hяm yox…<br />
- Sяnиn qardaшыn mяnи almaz axы.<br />
- Nиyя - mяn tez soruшuram.<br />
- Bиlиr kи, ondan zяhlяm gedиr…<br />
- Yalan danышma…<br />
- Dяdяmиn baшы haqqы, Allah haqqы…<br />
- Bиr dя Allaha and ичmя! - mяn onun sюzцnц kяsиb<br />
bяrkdяn deyиrяm.<br />
Dяdяlяrиmиzиn sюyцlmяsи vя bu gцnlцk <strong>son</strong>.<br />
***<br />
Yazыn oьlan чaьы, qыz vaxtыdы.<br />
Onu nишanlayыrlar...<br />
Qardaшыm payыzda gяlяcяk: toya hazыrlыq gюrцlmяlиdи.<br />
Gяlяn kиmи dя onun toyu olacaq, mяnиm dя яsgяrlиk yыьыncaьыm.<br />
Dяdяm vaenkoma bиr erkяk verиb: mяnи lap<br />
axыrыncы чaьыrышa salsыn kи, иkи qardaш bиr-bиrиmиzи gюrяk…<br />
Amma yaz gяlmяmиш Sovet hюkumяtи tamam daьыlыr vя<br />
qardaшыm erkяn evя buraxыlыr.<br />
Zяng:<br />
- …Hяmиdя Юmяrova qocalыb.<br />
- …<br />
- Nиyя dиnmиrsяn, xяtrиnя dяyиr<br />
- Nяyиmя lazыmdы mяnиm Hяmиdя Юmяrova - mяn<br />
hиrsиmи boьmaьa чalышsam da hиss olunacaq dяrяcяdя<br />
acыqlanыram.<br />
- Nиyяkи, gedяrsяn Bakыya, taparsan onu, цrяyиnи<br />
aчarsan, bяlkя…<br />
62<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
- Bakыda nя ишиm var…- onun sюzцnц kяsиrяm.<br />
- Mяnи kиmи zorяn kяnиz deyиlsяn kи… sяn quш kиmи<br />
azadsan… qaч get, buralardan…<br />
Mяn иlk dяfя olaraq, onun vиda sюyцшlяrиnи<br />
gюzlяmяdяn dяstяyи asыr vя televиzoru yandыrыb baxыram.<br />
Axшamkы "Retro"nun tя<strong>kr</strong>arы gedиr. Doьrudan da Hяmиdя<br />
Юmяrovanыn paltarlarы az qala яynиndяn tюkцlцr. Mяnя elя<br />
gяlиr kи, bu qadыn bиr gecяnиn ичиndя qocalыb vя gюzlяrиndя<br />
hansыsa rahatsыzlыq var. Mяn чarpayыya uzanыram,<br />
mцtяkkяyя dиrsяklяnиb rahatlanmaьa, ona dиqqяtlя baxmaьa<br />
чalышыram. Vя ha чalышыramsa da ta onu sevя<br />
bиlmиrяm...<br />
***<br />
Zяng:<br />
- Aшыq Hиdayяt nя deyиrdи…<br />
- Nяdи kи…<br />
- Mяnnяn kцsmцsяn<br />
- …<br />
- Yaxшы deyиblяr, adыmы sяnя qoyaram…<br />
- …<br />
- Aшыq Hиdayяt dastanыn axыr-axыrыnda gиtara чыxardanlarыn<br />
atasыnы sюydц. Qыrыldыq gцlmяkdяn. Rяmиши,<br />
Baloьlanы, Aьadadaшы, Zeynяb Xanlarovanы - hamыsыnы<br />
qatdы bиr-bиrиnя…<br />
- Nиyя<br />
- Yяnи bunlarы Koroьlunun sиlah barяdя dedиklяrиnя<br />
oxшadыr. Axы bиz dastanыn axыr-axыrыnda onu qыzышdыrыrыq kи,<br />
desиn, Koroьlu sиlah чыxanda neylяrdи, o da bu dяfя lap<br />
цrяyиdolu gяlmишdи, beшиn dя цstцnя qoyub Koroьlunun<br />
adыndan odu var danышdы…<br />
- Baшqa nя dedи…<br />
- Deyиr, hamыya deyиrяm, sиzиn kяnddя dя deyяcяk, kиm<br />
mяnиm vяsиyyяtиmи pozsa, dastanlarыm ona haram olsun,<br />
цstцmя molla qoymayasыz…hamы molla Hяmиdиn nяvяsиnя<br />
baxdы, gцlцшdц, amma aшыq dedиyиnи deyиrdи, mяnи<br />
"Ruhanи"ynяn basdыrыn deyиrdи…<br />
- Toyunda gиtara иstяyиrsяn - mяn bиrdяn dedиm.<br />
Vя bu dяfя dя o, dяstяyи qulaьыma atdы…<br />
***<br />
Toyu bu yaza saldыlar.<br />
Dяdяmиn mяslяhяtи belяdи kи, bиr hяftяyя qardaшыmыn<br />
toyunu edяk. Qardaшыm daxиlи qoшunlarda xиdmяt edиb vя<br />
Aьdяrяdяn gяlяn maшыn karvanlarыnы mцшayяt edяn<br />
OMON dяstяsиnя qoшulsa, orda ona rцtbя verяcяklяr.<br />
Яfqanыstandan, Germanиyadan gяlяnlяr qыr-qыzыl,<br />
maqnиtofon, pal-paltar gяtиrиr, Rusetя gedяn ac gяlиr.<br />
Lцm-lцt… Dяdяm rяиsя beш erkяk verиb. Bиrиnи dя onun<br />
dяdяsи kяsdиrиb-шaqqalayыb rяиsиn evиnя gюndяrиb.<br />
Qardaшыm evdя bиr hяftя qalmamыш toy olacaq vя o<br />
bиzиm evя gяlиn gяlяcяk.<br />
***<br />
Amma qardaшыm gяlяn gцndяn mяnи onlarыn evиnя<br />
gюndяrdиlяr. Onun dяdяsи vя anasы mяnи чox mehrиban<br />
qarшыlayыr. Юz oьlanlarы kиmи. Dяdяm dя mяnя belя baшa<br />
salыr: ta evlяrиmиz bиrdи, mяn onlarыn чox bюyцk tяsяrrцfatlarыna<br />
kюmяk etmяlиyяm. Oьlanlarы da yoxdu, qardaшыmыn<br />
gedиb qaynata evиnя gиrmяyи yaraшmaz. Bцtцn torpaqlar<br />
xцsцsиlяшяcяk. Kolxoz daьыlыr vя dяdяmlя dяdяsи юz<br />
aralarыnda bu qяrara gяlиrlяr kи, mяn onlarыn tяsяrrцfatыna<br />
baxыm…<br />
Иndи dяdяm torpaqlarыnы, dяdяsи dя mal-qarasыnы иkи<br />
dяfя artыrmaq цчцn fцrsяt qazanыblar.<br />
***<br />
Aьaclar cцcяrиr. Bиz baьчada oynayыrыq. Hяvяslя иrи<br />
чяmяndя vя evlяrиnиn arxasыndakы чюldя ot kюklяrи yemяyя<br />
чыxыr, pencяr yыьыb gяtиrиrиk kи, anasы kяtя bишиrsиn. Onu<br />
tяkcя mяnиmlя oynamaьa qoyurlar. O yenя boш-boш<br />
danышыr.<br />
Bиz meшяnиn ичяrиlяrиnя gиrиb nяrgиz gцllяrи dяrиr,<br />
dяstяlяyиr vя dяstяlяrиn ortasыna qan bяnюvшя dцzцb evя<br />
gяtиrиrиk. Anasы o bиrи evdя onu dюyцr. Qыz meшяlяrи<br />
gяzmяz...<br />
Onlarыn ot tayasыnыn yerиnи tяmиzlяmяlиyиk. Burda иrи<br />
bиr taya yerи qurulmalыdы. Hяlяlиksя, toy maшыnlarыnыn<br />
hяyяtя yerlяшmяsи цчцn yer genишlяnmяlиdи. O qяdяr<br />
яllяшиrиk kи, яldяn dцшцrцk, yerdяkи ot qыrыqlarыnы vя tяzяklяrи,<br />
чыnqыlы dыrmыqlayыr, topalayыr, <strong>son</strong>ra arabaya yыьыb чay<br />
qыraьыna tюkцrцk. Onun яynиndя gцllц чиt don var: bиr dяfя<br />
dя yan-yanaшы dыrmыqlayanda aчыq qollarы яllяrиmя toxunur.<br />
Hяr иkиmиz dиkяlиb bиr-bиrиmиzя tяrяf dюnцr vя bиrbиrиmиzя<br />
baxыrыq. O lalя kиmи qыp-qыrmыzы qыzarыr vя kиprиklяrиnи<br />
salladыb durur. Sonra da burnunu чяkиb gюzlяrиnиn<br />
yaшыnы sиlиr, dыrmыьы atыb evя qaчыr…<br />
O mяnиm yerиmи sяrиr vя o bиrи otaьa keчяrkяn saчlarыnы<br />
aчыr… anasы mяnиm otaьыmыn astanasыndan gюrцkцr. O,<br />
cяld gюzdяn иtиr…<br />
***<br />
Mяn onu evиmиzя gяlиn gяlяn gюrmцrяm.<br />
Amma qardaшыmчцn toy maьarы dцzяldиrяm. Kцrяn bиr<br />
at, цstцndя dя bиr adam hяyяtиmиzя gиrиr, altыndakы atы<br />
oynadыr, bиzdяn xяlяt иstяyиr. Anam sevиncяk чюlя чыxыb<br />
atыn boьazыna qыrmыzы bиr kяlaьayы baьlayыr. Atыn цstцndяkи<br />
dцшцr: bu mяnиm sиnиf yoldaшыm vя яn yaxыn dostumdu…<br />
Xalчa-palazы uclarыndan mяftиllяrlя dяmиr dиrяklяrя<br />
baьlayыrыq vя pambыq topalarыyla bяy masasыnыn цstцndяkи<br />
xalчaya yazыrыq: "Toyunuz mцbarяk". Чalanчыlarыn sяsgцclяndиrиcиlяrи<br />
цчцn maьarыn kцnclяrиndя asma xamutlar<br />
dцzяldиr, gиtara цчцn bиrbaшa elektrиk шиtиndяn tok чяkиrиk.<br />
Elя hяmиn gцnц dя gerиyя - qыz evиnя qayыdыram vя gяlиn<br />
maшыnlarы gяlmяmишdяn юrцшя yollanыram. Mal-qaranы<br />
юrцшdяn qaytarыb alt-цstцnц sяhmanlayыr, evlяrиn tюrtюkцntцsц<br />
ичиndя юz yataьыma keчиb yuxuya gedиrяm.<br />
***<br />
Payыz yarpaqlarы tюkцr.<br />
Mяn onlarыn hяyяt-bacasыnda yarpaq sцpцrцr, ot tayalarыnыn<br />
цstцnц bяrkиdиrяm. Яvvяlcя tayanыn цstцnц чadыrlayыr,<br />
чadыrыn qыraqlarыndan aчdыьыm deшиklяrя alиmиnиum<br />
mяftиl keчиrиb yerdяkи aьыr dиrяklяrя baьlayыr, <strong>son</strong>ra чaylaьa<br />
dцшцb иrи vя yastы чay daшlarы gяtиrиr, tayanыn dюшцnя<br />
nяrdиvan atыb daшlarы bиr-bиr чadыrыn цstцnя - tayanыn<br />
tяpяsиnя yerlяшdиrиrяm.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 63
Zяng:<br />
- Evя gяl ay bala, durma, evя gяl, evиmиz yыxыlыb…<br />
Onu evdя - яlиqoynunda, gюzцyaшlы, hamиlя gюrцrяm.<br />
Bюyцk sцrahыnыn qabaьыnda, telefonun yanыnda<br />
цzцpяncяrяyя - юz kяndlяrиnя tяrяf dayanыb. Mяnи gюrmцr…<br />
***<br />
Dяdяm deyиr kи, bиz rusnan vuruшuruq. Dяdяm bunu<br />
deyиr vя arada da kяmhюvsяlя olub bиr kцncя чяkиlиr, azca<br />
aьlayыb tяzяdяn yas maьarыna gяlиr, <strong>son</strong>ra da чыxыb qardaшыmыn<br />
yasыna gяlяnlяrи qarшыlayыr. Dяdяm teteqreykasыnы<br />
чиynиnя qaytarыb hяr gяlяnlя oturur vя чaydan ичиb arabиr<br />
sюhbяtlяrя gиrишиr: deyиr, bиzи bиr azca vuruшdurub tяzяdяn<br />
barышdыracaqlar. Ermяnи dцшmяnиmиz deyиl, rusun baшыnы<br />
яzиn. Ortadan kиmsя sюz atыr:<br />
- Rus neynяsиn, rusun vaxtыnda pиs yaшыyыrdыq Rus kиmи<br />
mиllяt nя gяzиr, bиz юzцmцz mиllяt deyиlиk!<br />
Ortaya elя bиr sюz чaxnaшmasы dцшцr kи, aьыz deyяnи<br />
qulaq eшиtmиr…<br />
Anam цzцcыrыq, gюzlяrи bяrяlя o yan-bu yana vurnuxur,<br />
arada ичяrиdя qaraqышqыrыq salan qadыnlarыn arasыna gиrиb<br />
quzuldayыr, arada da gюzlяrиnиn yaшыnы sиlя-sиlя uшaqlardan<br />
mal-qaranыn harda olduьu vя иnяklяrиn saьыlыb-saьыlmadыьыnы<br />
soruшur.<br />
Dяdяm axшamы yasa pul yazыlan dяftяrи qarшыsыna qoyur<br />
vя tabel kиtabыnы aчыr.Mяn evdяn чыxыb bиr hovur hяyяtdя<br />
gяzишиr, <strong>son</strong>ra heч kяsя demяdяn tяzяdяn o bиrи kяndя -<br />
onlarыn evиnя yol alыram…<br />
***<br />
Mяn Mиllи orduya gedиrяm. Sakиtcя, heч kяsя demяdяn<br />
qaчыb aradan чыxыram. Bu hяrяkяtиm onun xoшuna<br />
gяlяcяk…<br />
***<br />
Mцharиbяdяyяm. Bцtцn qышы dюyцшцr, bиr neчя kяndи<br />
mцhasиrяdяn чыxarыr, bиr neчя kяndи tяhlцkяdяn qorumaq<br />
цчцn яhalиsиnи qыraq bиr yerя yыьыr, tяzяdяn o kяndи gerи<br />
alыrыq…Яlиmя qыr-qыzыl, mal-heyvan, xal-xalчa, qab-qacaq<br />
vя яsиr keчиr. Sonra bиzи gerи oturdurlar, bиz иtgи verиr vя<br />
mцhasиrяlяrdяn чыxa-чыxa canыmыzы gцcnяn qoruyuruq.<br />
***<br />
Mяn sиlahы yerя qoyub kяndиmиzя tяrяf qaчыram.<br />
Maшыnla bиr gцn yol gяlmяlиyяm. Xяbяr gяlиb kи, bиzиm<br />
dяrяdяkи bцtцn kяndlяr tam mцhasиrяdяdи. Mяn o yerя<br />
qяdяr gяlиb чatыram kи, чыxan чыxыb, юlяn-юlцb, yanan<br />
yanыb…<br />
Ara-sыra dиzиnи dюyцb цzцnц cыran vя baшыnы qapazlayыb<br />
юzцnц dюyяn cavan, amma dяhшяtdяn sиr-sиfяtи tam яyиlmиш<br />
vя qыrышmыш qadыnыn yanыnda чюmяlиb gюzlяrиnиn ичиnя baxыr,<br />
<strong>son</strong>ra tяlяsиkdя юz kяndиmиz barяdя soruшuram. O da matmяtяl<br />
durub цzцmя baxdыqca qolundan yapышыb sиlkяlяyиr,<br />
nя bиlиrsя olduьu kиmи danышmaьы цчцn ona yalvarыram.<br />
Onun dodaqlarы яsиr. O tamam susur vя tяяccцblя mяnя<br />
baxыr - elяbиl onu dцшmяn dиndиrиr, яsиrdи, sorьu-suala tutulub<br />
sankи, sиrrи qarnыnda saxlamaq, юlsя dя dиnmяmяk<br />
иstяyиr… Mяn onun tиtrяmяyиndяn eymяnиr vя qolunu<br />
buraxыb ayaьa dururam. Azca aralaшыram: bu qadыn mяnиm<br />
arxamca sяsиnи чыxarmaьa vя mяnиm boynumun dalыna<br />
hansыsa bиr naьыl vя ya bayatы ayыtыrmыш kиmи sюylяnmяyя<br />
чalышыr.<br />
Deyиr ona da baшqa arvadlar danышыr kи, bиzиm kяndиn<br />
arvad-uшaьы, col-cocuьu яvvяl yaylaqlara чяkиlmяkчцn<br />
цzцyuxarы qaчыblar. Kишиlяr kяnddя, чay qыraqlarыnda<br />
qalыblar kи, dцшmяn bu yandan gяlяcяk. Sonra цzц yaylaьa<br />
doьru qaчanlar baшa dцшцblяr kи, dцшmяn hяm yuxarыdan,<br />
hяm dя aшaьыdan gяlиr, yollar baьlanыb...<br />
- Orda bиr bulaq var… - qadыn bяrkdяn dedи.<br />
- Шыrlan bulaq! - mяn cяld soruшdum.<br />
- Hя, Шыrlan bulaq, o xaraba qalmышыn цst tяrяfиnя qalxan<br />
kиmи шиmшяk kюzяrиb, leysan vurub, kцlяk qalxыb,<br />
duman gяlиb, qыz-gяlиn dя yuxarыdan dцшmяnиn gяldиyиnи<br />
gюrцb… bиr sцrцsц юzlяrиnи bulaьыn belиndяkи sыldыrыmdan<br />
atыb… aralarыnda bиr hamиlя qadыn da olub. Tяzяcя яrя<br />
getmиш, cavanca…<br />
***<br />
Mяn lafetяlrdя, yцk maшыnlarыnыn kuzovlarыnda gяlяn<br />
цzцcыrыq, baшыyaylыqlы qadыn topalarыnыn ичиnя soxulur,<br />
цzцчиllи, qarnы topba qadыn axtarыram…<br />
(Иnsan цzяrиndя qlobal sыnaqlar sиlsиlяsиndяn)<br />
Moskva- Bakы 2005/2006, aprel<br />
64<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
ZAHиR ЯZЯMЯT<br />
Dekabr<br />
nяьmяsи<br />
balaca otaq<br />
dekabr dolur ичяrи<br />
gecяylя bиr<br />
kцчяdя maшыn sяslяrи<br />
artыr<br />
azalыr<br />
иtиr<br />
sяnsя dяyишmяyяn maddяsяn ичиmdя<br />
kиrиmяyяn aьrы<br />
o qяdяr uшaq<br />
o qяdяr uzaq tutdun kи mяnи<br />
sиrrиnи paylaшa bиlmяyяcяyиn qяdяr<br />
yad olduьumu anlayanda<br />
gec иdи<br />
hey яlиndя gцzgц tutubmuш kиmи<br />
yaшadыn<br />
efиrdя yalnыz юzцnsяn<br />
юzцnц gюrцrsяn<br />
hяr kяsdя юzцnц sevиrsяn<br />
mяn yoxam gцzgцlяrdя<br />
mяn sяnиn яksиn deyиlяm, yavrum<br />
яvvяlиn, davamыnam,<br />
sяn dя mяnиm<br />
sяn yoxsan ya<br />
mяn bиtdyиmи anladыm<br />
nюqtя<br />
sяn anlamadыn heч<br />
nюqtя<br />
yыxdы bu vergцllяr evиmиzи<br />
nюqtя<br />
yenя bиr tяhlцkя qoxusu чюkdц ичиmя<br />
yenя qurban vermяlи<br />
gerиyя чяkиlmя yo<br />
чяkиlsяm kюrpцlяrи uчurmalы<br />
dишиmя чяkmяlи qumbaralarы<br />
savaшыn sяngяr dodaqlarыnda<br />
nяьmя kиmи oxunmalы<br />
bиtmяlи…<br />
юlmяlи<br />
sиfяtиmdяn bиr qaya mиsalы qopan<br />
gюz yaшыma<br />
32 yaшыma and olsun<br />
yenиdяn baшlamalы hяyatы<br />
yenиdяn yaшamalы<br />
tяhlцkя anam olsun<br />
yenиdяn doьmalы bu savaшdan<br />
gerиyя чяkиlmя yo<br />
hяyatы baьrыna basmalы<br />
dиnlяmяlи torpaьыn sяsиnи<br />
mяnи чaьыran torpaьыn<br />
…ulduzlara yaxыn<br />
gцnяшя yaxыn<br />
bиr yerdяn baшlamalы<br />
Son<br />
Yooo….<br />
юlц quшlarыn qanadlarыnda<br />
uчa bиlmяyяn чюl atlarыnda dиncяlяr<br />
gюy цzц<br />
шяhиdиn aчыq gюzlяrиndя<br />
dяrvишиn uчuq sюzlяrиndя…<br />
Tцrkц<br />
bиzlяr aьlamaqчцn doьulmamышdыq<br />
nяlяr yapdыlar nяlяr yapdыlar<br />
aьlatdыlar<br />
sиlah чиyиnlяrиmиz atыlmaьa hazыr<br />
bиzlяr yыxыlmaqчцn doьulmamышdыq<br />
necя yыxdыlar necя yыxdыlar<br />
uчuq dиvarlara sыxdыlar<br />
bиzlяr sevиlmяkчцn doьulmuшduq<br />
sevmяdиlяr<br />
yaшamaqчцn doьulmuшduq<br />
qыymadыlar<br />
offff offf<br />
bиzи юldцrmяkdяn doymadыlar<br />
Sяnиn kцчяn<br />
kцчя hяr шeyи bиlиr<br />
kцчя heч nяyи baьышlamыr<br />
цzцnц zиrzяmиlяrdя<br />
tиnlяrdя aчыr bиzя hяyat<br />
цzя чыxыr<br />
hя, qardaшыm,<br />
orda kи qan dиzя чыxыr<br />
orda kи bиr-bиrиnиn qanыna susayыr<br />
adamlar<br />
hяyat var demяlи<br />
hяyat var demяlи hяyatыn yoxa чыxdыьы<br />
yerdя<br />
цzцnц aч<br />
иndи kи sяn dя gяldиn aramыza<br />
sяn dя gяldиn hяr шeyи bиlяn gecяyя<br />
цzцnц aч<br />
gecя hяr шeyи bиlиr<br />
gecя heч nяyи baьышlamыr<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 65
Sяn<br />
vя ayaqqabыm<br />
sevmиrsяn sevmя<br />
daha yuxularыma gиrиb<br />
ujas fиlmlяr nиyя gюstяrиrsяn<br />
sяn gedяlи onsuz da<br />
televиzorum xarab oldu<br />
mыrыq dишlяrиylя sиrk gюstяrяn<br />
mяmиш kиши dя юldц<br />
<strong>son</strong> gцnlяr иsя yenя kяskиn dцшцb<br />
Nyц-York bиrjasыnda<br />
Bиr azяrbaycanlыnыn dяyяrи<br />
cяhяnnяmя kи<br />
sevmиrsяn sevmя<br />
daha rяqsanяnиn mahnыsыna nиyя<br />
oynayыrsan<br />
bu da иlk bahar yaьышы<br />
havalar kцчяlяr qяzet kюшklяrи<br />
araq qoxuyur<br />
adamlar evя tяlяsmиr<br />
adamlar darыxыr<br />
sяn dя sevmиrsяn sevmя<br />
daha ayaqqabыm nиyя su buraxыr<br />
Uшaq, Gяnc, Qoca<br />
uшaq иdиm<br />
sиyиb<br />
qar цzяrиndя qonшu qыzыnыn adыnы<br />
yazardыm<br />
hяrdяn dя yaz gцnlяrиndя<br />
bahar qoxuyan kяnd yollarыna<br />
gяnc иdиm<br />
sevdиyиm qыzlarыn adыnы<br />
dиvarlara чиzяrdиm<br />
aьaclara<br />
kиtablara<br />
ya da ucuz kafelяrиn<br />
kasыb masalarыna<br />
яllяrиm utanardы…<br />
иndи qocayam, qoca<br />
tяrk etdиyиm qadыnlarыn<br />
adыnы tцpцrцrяm yalnыz<br />
xatиrяlяrиn цzцnя<br />
Qadыn<br />
bиzи tяrk edяn qadыnlarla gedяn<br />
yalnыz цmиdlяr deyиl hяr dяfяsиndя<br />
sevишdиyиmиz yerlяr dя yoxa чыxыr<br />
hяlя bu harasыdы<br />
balacam, pишиyиm, sяrчяm deyяrdиk…<br />
dиp-dиrи sюzlяr yoxa чыxar<br />
dиlиmиzdяn…<br />
eh, qadыnlar yalnыz qяlbиmиzdяn deyиl<br />
coьrafиyamыzdan<br />
sюzlцyцmцzdяm gedяr hяm dя…<br />
nя sevишmяyя yerиmиz qaldы<br />
nя demяyя sюzцmцz…<br />
yox olmaьыn zamanы gяldи<br />
Dиaloq<br />
sюzlцyц<br />
mяn mцxalиfяt qяzetиndя kюшя<br />
yazarыyam<br />
sevgиlиm ишlяyиr иqtиdar qяzetиndя<br />
ишdяn <strong>son</strong>ra gюrцшцrцk tиndя<br />
gecяnи bиr yerdя<br />
bиr otaqda<br />
bиr yataqda<br />
keчиrиrиk<br />
o yazdыьы yazыlardan<br />
mяn yazdыьыm yazыlardan danышmыrыq<br />
bиz demяk olar kи heч danышmыrыq<br />
sevишиrиk<br />
qovuшuruq<br />
durmadan<br />
aramsыz<br />
чцnkи<br />
hяr sяhяr yazыlarыmыzы oxuyan xalq<br />
dиaloq<br />
dиaloq<br />
dиaloq иstяyиr<br />
Oьru Rцstяm<br />
Tцrmяdяn чыxdы Rцstяm<br />
Kцrяn Rцstяm<br />
Цzц чиl Rцstяm<br />
Bu da bиr ишdи,<br />
Kяnddя иnяk oьurlamышdы<br />
Ыlишdи<br />
Eh, gяnc arvadы vardы<br />
Xoшbяxt yaшardы<br />
Meшяnиn yanыnda palчыq daxmasы.<br />
Tцrmяyя dцшdц Rцstяm<br />
Kasыb Rцstяm<br />
Arvadы tяk qaldы<br />
4 иl kяsdиlяr<br />
Ax, Rцstяm!<br />
Qoca meшяbяyи palчыq daxmaya<br />
dadandы.<br />
Balaca kяnd ola,<br />
Sюz-sюhbяtlя dola...<br />
Ax, Rцstяm!<br />
Bax, Rцstяm!<br />
Gяnc arvadы<br />
Tez-tez yanыna gedяrdи<br />
Bu sиqaretиn<br />
Bu pulun...<br />
Tцrmяdяn чыxdы Rцstяm<br />
Kцrяn Rцstяm<br />
Цzц чиl Rцstяm<br />
Anasы kяsdи yolunu<br />
-O evя getmяyяcяksяn!<br />
Bacыsы kяsdи yolunu<br />
-O lячяrи unudacaqsan!<br />
Ax Rцstяm!<br />
Ax Rцstяm!<br />
-Anam, mяnи sevdиnmи heч<br />
-Bacыm, mяnи sevdиnmи heч<br />
-4 иl yatdыm, qapыmы dюyяn olmadы!<br />
-Qadыnыm ac qaldы, tяk qaldы, hяyan<br />
olmadы!<br />
Can Rцstяm!<br />
Gюzlяrи qan Rцstяm!<br />
Bu da bиr ишdи,<br />
Baшыna gяlmишdи.<br />
Meшяnиn yanыnda palчыq daxmasы...<br />
Sevиmlи gяnc arvadы...<br />
Saчlarыnda dяn...<br />
- Ax, canыm, necяsяn<br />
66<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
щ е к а й я<br />
SAMиR BULUT<br />
Cяlиlabad,<br />
"Чяrчиvяsиz" яdяbи qrupu<br />
Иzdиhаmы sеvmиrdи. Аmmа о gцn cаmааtыn ичиndяn kечяrяk nя bаш vеrdиyиnи юyrяnmяk<br />
иstяdи. Bиr kиши yеrя цч qаb qоyub аlvеr еdиrdи. Qаblаrыn bиrиndя kяllя, bиrиndя цrяk, bиrиndя<br />
dиl vаrdы.<br />
"Bu аdаm dяlи оlub, dеyяsяn. Bunlаrы hаrdаn tаpыb!"<br />
- Kяllя sаtыrаm, kяllя! Bош kяllя, dоlu kяllя! Аl аpаr, юzцnя zиyаfяt qur! - цzцnц gюrя<br />
bиlmяdиyи sаtыcыnыn kаl sяsи gяldи.<br />
- Dиl vаr, dиl! Uzun dиl, qыsа dиl! Аcы dиl, шиrиn dиl! Аl аpаr, юzцnя zиyаfяt qur! - bиr nечя<br />
аddыm dа аtsаydы bu аdаmы gюrяcяkdи.<br />
- Цrяk vаr, цrяk! Аь цrяk, qаrа цrяk! Dаш цrяk, yuха цrяk! Hаnsыndаn vеrиm, аl аpаr,<br />
юzцnя zиyаfяt qur! - dеyяn аdаmа bахdы. Kяndlи qиyаfяsиndя иdи. Gцn vurmаsыn dеyя, bашыnа<br />
hяsиr шlyаpа qоymuшdu. Шlyаpа о qяdяr bюyцk иdи kи, kюlgя sаlаrаq, qаrа sиfяtиnи tаmаm<br />
gюrцnmяz еtmишdи. Hа bахdыsа, bu аdаmыn gюzlяrиnи dя gюrя bиlmяdи.<br />
Qаblаrа о qяdяr mиlчяk dаrашmышdы kи, аdаmыn цrяyи bulаnыrdы. Аmmа bu аdаm sаnkи<br />
hиpnоzчu иdи. Hеч kиm bиr шеy аlmаmыш оrdаn gеtmяk иstяmиrdи.<br />
Lаp yахыnа gяldи. Юzц dя bиlmяdяn яlиnи kяllя dоlu qаbа uzаtdы.<br />
- Dаyаn! - шlyаpаlы аdаm dеdи, - mяn юzцm vеrиm!<br />
Оnа tяrяf bахdы. Иlаhи, bu аdаmыn nеcя mцdhиш gюzlяrи vаrdы. Иrи vя яyrи аьzы иsя аrыq<br />
sиfяtиnи dаhа bяdhеybяt еdиrdи. Еlя bиl, dцnyаnыn nиfrяtи vя tяlашы чюkmцшdц bu аdаmыn<br />
цzцnя…<br />
Sаtыcы kяllяnи qаrа pаrчаyа bцkцb оnа vеrdи. Cиbиndяn pul чыхаrаndа:<br />
- Kяllяlяr hяdиyyя vеrиlиr! - sаtыcы dиllяndи vя оnа tяrяf bахdы. Gюz-gюzя gяldиlяr. Иstеhzа<br />
vя nиfrяt dоlu bахышlаrdаn dиksиndи. Иstяdи kи, nиyя bеlя bахdыьыnы sоruшsun. Аmmа dиllяnя<br />
bиlmяdи. Gеrи dюnцb, аyrыldы оrdаn. Tяlяsя-tяlяsя bаzаr mеydаnыndаn чыхdы.<br />
***<br />
"Sааt аltыnы kечиb. Иndи иnstиtut bаьlы оlаr. Еvя dя gеtmяk иstяmиrяm. Yеnя bашlаyаcаq<br />
kи, bu nяdи, sяn dяlи оlmusаn! О qяdяr dаnышаcаq kи… иnsаnlаr nиyя bашqаsыnыn ишиnя<br />
burunlаrыnы sохurlаr! Yох, о mяnиm аrvаdыmdыr. Иndи, yяqиn mяnиm yоlumu gюzlяyиr kи …"<br />
- яlиndяkи yumru bцkцlц оnu rеаl hяyаtа qаytаrdы. Аddыmlаrыnы yаvашыtdы.<br />
- Ахы, mяn bаzаrа tяrяvяz аlmаьа gеtmишdиm. Hяm dя оnlаrы аlmышdыm! Bu bашыnа шlyаpа<br />
qоymuш mеyиd dя mяnи lаp чашdыrdы. Yяqиn tяrяvяzи dя еlя оnun yаnыndа unutmuшаm. -<br />
dеdи. Qыrmыzы kяrpиclяrlя dюшяnmиш dаrыsqаl kцчяdя sяsи яks-sяdа vеrdи. Hиss еtdи kи, kиmsя<br />
yахыnlыqdаkы bиnаnыn pяncяrяsиndяn оnа bахыr. Bашыnы yuхаrы qаldыrdы. Dоьrudаn dа<br />
pяncяrяnиn qаrшыsыndа kиmsя dаyаnmышdы. Оnu bаzаrdаkы sаtыcыyа охшаtdы. "Hя, оdur! О<br />
шlyаpаlы аdаm!". Яlиnи qаldыrыb оnа tяrяf yеllяdи.<br />
- Еy sаtыcы, bиr burа bах!.. - sюzцnц yаrыmчыq kяsdи. Яlиndяkи pаrча ачыlmышdы. Kяllя yеrя<br />
dцшцb dыьыrlаnыrdы. Dаrыsqаl vя яyrи-цyrц kцчяdя оyаn bu yаnа ашаn kяllяnи sахlаmаq оnu<br />
чох yоrdu. Kяllя bцkцlяn pаrча иtdиyиndяn оnu яlиnя gюtцrцb bаyаqkы bиnаnыn yаnыnа gяldи.<br />
Pяncяrя юrtцlmцшdц.<br />
***<br />
Bиоlоgиyа иnstиtutunа ишя dцzяlяndя sеvиnmишdи. Sеvиnmишdи kи, tоz bаsmыш kюhnя<br />
kиtаblаrlа vахtыnы kечиrяn яrи иndи иnsаnlаr аrаsыnа чыхаcаq. Qаrаdиnmяzlиyиn dашыnы аtаcаq,<br />
шяhяrя gяzmяyя чыхаcаqlаr, qоnаq чаьыrаcаqlаr… Аmmа bunlаrыn hеч bиrи оlmаmышdы.<br />
Яksиnя, о иndи dаhа fиkиrlи, dаhа qаpаlы оlmuшdu. Sааtlаrlа иnstиtutun rцtubяtlи<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 67
lаbоrаtоrиyаsыndа ешяlяnmяklя, kюhnя qоvluqlаrы еvя,<br />
еvdяn dя ишя dашыmаqlа gцnцnц sоvururdu. Hяrdяn dя еlя<br />
оlurdu kи, zяng еdиb еvя gяlmяyяcяyиnи dеyиrdи. Sяhяrи gцn<br />
yоrьun gяlиb еlя pаltаrlы-pаltаrlы yаtаr, yuхudа sаyыqlаyаrdы.<br />
"Bu kиши, ахыr vахtlаr lаp хаrаblаyыb. Еlя bиl bu dцnyаnыn<br />
аdаmы dеyиl. Dиndиrяndя dя cаvаb vеrmиr." - dеyя<br />
mыzыldаnаrаq tеlеfоnа yахыnlашdы. Яrиnя zяng еtdи:<br />
- Yеnя еvя gеc gяlяcяksяn<br />
- Bиlmиrяm. Nя оlub<br />
- Hеч bиr шеy. Еlя-bеlя sоruшdum.<br />
- Bиr аz dюz, яzиzиm. Bu mяsяlяnи qurtаrыncа hяr yахшы<br />
оlаcаq.<br />
- Ахы, nя yахшы оlаcаq<br />
- Bиlmиrяm. Dеyяsяn, yеnя dя аcыqlыsаn…<br />
- Yох, юz-юzцmя gцlцrяm!<br />
- Yахшы, bашqа bиr шеy dеmяk иstяyиrsяn<br />
- Gяlяndя tяrяvяz аl, vяssаlаm… - dеyиb dяstяyи hиrslя<br />
yеrиnя qоydu.<br />
- Nя bяdbяхt аdаmdыr. Bиr аz dюz, яzиzиm! Nя vахtа<br />
qяdяr sяnиn bu mаymаqlыьыnа dюzяcяyяm! - аrvаdы dеyиnяdеyиnя<br />
оtаqdа vаr-gяl еtmяyя bашlаdы. - Bu еvdя hяr шеy<br />
аdаmыn цrяyиnи sыхыr! Lаp еlя sяn юzцn dя! Hяr шеy kюhnяdиr,<br />
оn иl bundаn qаbаqkы яшyаlаrdыr! Sяn юzцn dя оn иl<br />
bundаn qаbаqkы kиmиsяn! Hеч dяyишmяmиsяn, яksиnя kюhnяlmиsяn!<br />
- аrvаdы hиrsиndяn оd pцskцrцrdц.<br />
***<br />
Юrtцlmцш pяncяrяnиn аltыndа bиr аz durdu. Vя bиrdяn<br />
аnlаdы kи, bu, еlя оnun yашаdыьы еvиn pяncяrяsиdиr. "Mяn lаp<br />
yаddашыmы иtиrmишяm. Yахшы, bяs о sаtыcы bиzdя nя gяzиr!<br />
Bяlkя tяrяvяzlяrи gяtиrиb! Bяs pяncяrяnиn юnцndя nиyя<br />
durmuшdu! - dцшцnяrяk yашаdыьы bиnаyа yахыnlашdы. Bиr<br />
tяrяfdяn mаrаq оnu hяyяcаnlаndыrmыш, bиr tяrяfdяn dя pиllяkяnlяrlя<br />
qаlхdыьыndаn цrяyи bяrk dюyцnцrdц. Qаpыnыn<br />
zяngиnи bаsыb gюzlяdи. "Bu аrvаd dа tяnbяllиyиndяn яl чяkmиr"<br />
- dеyя gиlеylяndи. Yuхulu gюzlяrиnи оvuшdurа-оvuшdurа<br />
qаpыnы ачаn аrvаdы оnu gюrцb yеrиndя qurudu.<br />
- Sяnя nя оlub!<br />
- Hеч nя! Hаnы о<br />
- Kиm hаnы! Kиmи sоruшursаn<br />
- О шlyаpаlыnы dеyиrяm! Sаtыcыnы! Tяrяvяzи gяtиrmишdи!<br />
- Nя шlyаpаlы! Nя sаtыcы! Sяn dяlи оlmusаn! Цst-bашыn<br />
nяdиr!<br />
- Yох, mяn оnu pяncяrяnиn qаrшыsыndа gюrdцm. Ашаьы<br />
bахыrdы.<br />
- Mяn bиlиrdиm kи, bиr gцn sяnиn bашыnа hаvа gяlяcяk!<br />
Nя pяncяrя! Hеч bиzиm kцчяyя ачыlаn pяncяrяmиz vаr! Bu<br />
цst-bашыnы kиm qаnа bulаyыb Yохsа, аdаm юldцrmцsяn!<br />
Bяlkя, yаrаlаyыblаr sяnи!<br />
Юzцnя bахdы. Dоьrudаn dа qаn ичиndя иdи. "Bu qаnа<br />
hаrdа bаtmышаm!" - yаddашы kоrшаlmышdы. Яlиndяkи kяllя dя<br />
qыrmыzыyа bоyаnmышdы.<br />
***<br />
Иш оtаьыnыn tахtаlаrы аrаlаnmыш qаpыsыnы ачыb ичяrи gиrdи.<br />
Ишя gяlяrkяn gюzяtчиnиn чuхurа dцшmцш gюzlяrиndяkи dяhшяt<br />
аddыmlаrыnы yеyиnlяtmяyя mяcbur еtmишdи. Gюzяtчиnи hеч<br />
vахt bеlя gюrmяmишdи. О, шlyаpаlыnы хаtыrlаdыrdы. Qаpыnы<br />
ачаndа gюzяtчиnиn bахышlаrыnы kцrяyиndя hиss еtdи. Оtаq о<br />
qяdяr rцtubяtlи иdи kи, dиvаrыn kцnclяrиndя kиf яmяlя<br />
gяlmишdи. Иyи иsя аdаmыn burnunu dешиrdи. "Иnsаnlаrыn dа<br />
bиgаnяsи оlur. Dаш dиvаrlаr kиmи sоyuqqаnlы, bиgаnя, hяm<br />
dя цшцdяn" - dцшцnяrяk ишыьы yаndыrdы.<br />
Цч аy иdи kи оnа иnsаn kяllяsиnи tяdqиq еtmяyи tаpшыrmышdыlаr.<br />
Яvvяllяr mаrаqsыz gюrцnяn bu иш, иndи оnа еlя<br />
чяtиn gяlиrdи kи, fиkиrlяrи dя dоlашmышdы. Ача bиlmиrdи<br />
dцyцnц. Yuхusundа dа kяllя gюrцrdц.<br />
Dцnяn еvя gяtиrdиyи kяllя иndи иш stоlunun цstцndяydи.<br />
"Ахы, bu оlа bиlmяz. Mяn оnu еvdя qоymuшаm." Яlиnи kяllяyя<br />
sцrtdц. Dиvаrlаrdаn dа sоyuq иdи. "Bяlkя, dцnяnkи<br />
hаdиsя hеч оlmаyыb. Bunlаr mяnиm uydurmаmdыr. Bяs о<br />
шlyаpаlы аdаm!" Bяdяnиnя цшцtmя gяldи. Kяllяnиn<br />
gюzlяrиndяn аьаppаq, tцklц qurdlаr чыхыrdы. Gюzlяrиnи оvuшdurdu.<br />
Еlя bиl, qurdlаr оnun gюzlяrиndя bиr-bиrиnя sаrыlmышdы.<br />
Яllяrиnи gюzlяrиndяn чяkиb bиr аddыm аrхаyа аtdы. "Hя, bах,<br />
о qаrа pаrча dа burdаdыr. Ахы mяn оnu иtиrmишdиm." Qаrа<br />
pаrчаnы gюtцrцb qurdlаrы tяmиzlяmяyя gиrишdи.<br />
***<br />
Qаpы tахtаlаrыnыn аrаsыndаn kечяn ишыq шцаlаrы bиr<br />
nюqtяdя tоplашаrаq оtаьыn kцncцndя иnsаn kяllяsи bоydа<br />
аьаppаq dаиrя yаrаtmышdы.<br />
Kяllяnи mи<strong>kr</strong>оskоpun аltыnа qоyub dиqqяtlя bахmаьа<br />
bашlаdы. Nяzяrlяrи яyrи-цyrц yоllаrа bяnzяr bеyиn шыrыmlаrыndа<br />
иlишиb qаldы. "Bu yоllаrыn hаrdаn bашlаyыb, hаrdа<br />
qurtаrdыьыnы tаpmаq mцmkцn dеyиl" - dцшцndц. Bиrdяn<br />
gюzlяrи kяllяnиn sаь tяrяfиndяkи чаpыьа sаtашdы. Hяyяcаnlа<br />
яlиnи bашыnа аtdы. Yеrиndяn durаrkяn ашыrdыьы stulu qаldыrmаdаn<br />
gцzgцyя yахыnlашdы. Bашыnыn sаь tяrяfиndя, иkи bаrmаq<br />
еnиndя чаpыq vаrdы. Аnаsыnыn dоьum vахtы юldцyцnц<br />
dеyяnlяr, оnun чяtиnlиklя dцnyаyа gюz ачdыьыnа иstеhzа<br />
еtmишdиlяr. Bu чаpыq dа о vахtыn иzи иdи. Аnа bяtnиndяykяn<br />
dаmьаlаnmышdы. Аьыr gцnlяr оnu qаrаbаqаrа иzlяyяcяkdи,<br />
чаpыьы vя аnаsыnы hиss еtdиrmяk цчцn. Hяrdяn zаrаfаtlа<br />
dеyяrdи: "Mяn hяlя аnаmыn qаrnыndа оlаndа yашаmаьа<br />
цsyаn еtmишяm!"<br />
Yеnиdяn mи<strong>kr</strong>оskоpа yахыnlашdы. "Hя, lаp mяnиm<br />
чаpыьыm kиmи! Sаь tяrяfdя, иkи bаrmаq еnиndя"<br />
Tеst vеrmяk цчцn kяllяnи dя gюtцrцb lаbоrаtоrиyаyа<br />
gиrdи. Gur, sцd kиmи аьаppаq ишыqlаrыn аltыndа юzцnц<br />
bиrtяhяr hиss еtdи. Qаrаnlыьа о qяdяr юyrяшmишdи kи…<br />
***<br />
Vяrяqlяrя bахыrdы. Hяr шеy uyьun gяlиrdи. Kяllя оnun<br />
иdи. Оnu qаrа pаrчаyа bцkцb bаzаrа yоllаndы.<br />
Kиmsя kаl sяslя чыьыrыrdы:<br />
- Аlыn kяllяlяrиnиzи! Аlыn цrяklяrиnиzи! Аlыn dиllяrиnиzи!<br />
Hаmыsы sиzиndиr!<br />
Sяsя tяrяf yахыnlашdы. Аmmа hеч kиmи gюrmяdи. Hяr<br />
tяrяfя qаrаnlыq чюkmцшdц. Bиrcя яlиndяkи kяllя<br />
ишыldаyыrdы…<br />
***<br />
Sяhяrdяn аrаmsыz yаьаn yаьыш dаmcыlаrы Mоrzе яlиfbаsы<br />
иlя nяsя dеmяk иstяyиrdи. Dцz оn иl иdи kи, еvdяn хяbяrяtяrsиz<br />
gеtmиш яrиnиn yоlunu gюzlяyиrdи. Hяr gцn dя<br />
gюzlяmяkdяn yоrulub yаtаьыnа gиrяndя gюzц stоlun<br />
цstцndяkи kяllяyя sаtашыrdы. Sоnrа…<br />
Sоnrа dа яrиnиn шlyаpаdа чяkdиrdиyи шяklи bаьrыnа bаsыb<br />
йатырды...<br />
68<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Яlиf Su Alkan 1962-cи иldя Tцrkиyяnиn Heyvalыq bюlgяsиndя<br />
dцnyaya gюz aчыb, Иstanbulda bюyцyцb, Notre Damda Sиoan Qыz<br />
Lиseyиnи vя Brцsseldя Cerиa Turиzm vя Otelчиlиk Yцksяk Okulunu<br />
bиtиrиb. Иstanbula dюndцkdяn <strong>son</strong>ra bиr mцddяt Fransыz konsulluьunda<br />
чalышыb. Daha <strong>son</strong>ra Gцnaydыn qяzetиnиn xarиcи xяbяrlяr<br />
bюlцmцndя jurnalиst kиmи fяalиyyяt gюstяrиb. 1984-cц иldяn<br />
Parиsdя yaшayыr. 4 иl Fransadakы Tцrkиyя sяfиrlиyиndя gюrяv alыb.<br />
Yaxlaшыq 15 иldиr Sиpa Press Fotoqraf vя Mяtbuat agentlиyиndя<br />
чalышыr.<br />
Шeиrlяrи Varlыq, Tцrk Dиlи vя Bahar dяrgиlяrиndя, Fransada<br />
yayыnlanan Aujourd huи Poeme, Poesиe/Premиere, Ve, Mиdи<br />
dяrgиlяrиndя yayыnlanmaqdadыr. Шerlяrиndя Иstanbul hяsrяtи arasыra<br />
юzцnц gюstяrиr.<br />
ЯLиF SU ALKAN<br />
KЦLЯYИN ИPЯK SЯSИ<br />
Zolaqlы bиr mayka geyиndиrmишlяr sяnя<br />
Mяnя asqыlы bиr paltar<br />
Bяrk-bяrk tutmuшam яlиnи<br />
Yellяncяkdя yan-yana dayanmышыq<br />
Yellяncяk dя yerиndя dayanыb<br />
Qarшыmыzda <strong>son</strong>suz чюl<br />
Ayaq иzlяrи sиlиnmиш<br />
Hцrkmцш kиmи bиr halыm var<br />
Bяllи kи axшam olur<br />
Bяllи kи<br />
Dюngяlяrdя yaшayыrыq<br />
Dцnyamыz eynи dцnya<br />
Hюrцmшчяk hюrцr torunu<br />
Шamdangцlц yarpaьыnda bиr tыrtыl<br />
Tяnbяl-tяnbяl yayыlmыш<br />
Mяn yuxuya getmишяm sюyцdцn kюlgяsиndя<br />
Yuxular qaranlыьa sцrцklяnиrlяr<br />
Qeyb olsan da яn dяrиn sulardа<br />
Sиlиnsя dя ayaq иzlяrиn<br />
Dalda-bucaq kцчяlяrdя<br />
Barыtыn ичиndяsяn bиr gecя<br />
Bцtцn шяhяrи alova bцrцyяrsяn<br />
Uyub kцlяyиn иpяk sяsиnя<br />
SABAHA BИR DЯГИQЯ VAR<br />
Bиr яzиklиk duyaram hяr zaman<br />
Adыnы yazmadыьыm шeиrlяrdя<br />
Qum soyumuш dяnиz qara<br />
Sabaha bиr dяqиqя var<br />
Tramvaylarda aьladыn<br />
Gеcя sяrиn bяdиrlяnmиш ay ulduzlar<br />
Kюrpцlяr ишыqlar reklam lюvhяlяrи<br />
Sabaha bиr dяqиqя var<br />
Цrяyиnи qurcalama<br />
Burax getsиn getdиyи yerя qяdяr<br />
Иstяrsя qalsыn acыsы gиzlи иncиklиklяrиn<br />
Sabaha bиr dяqиqя var<br />
Bu solьun rяnglяrи mяnmи boyadыm<br />
Mяnиmmи bu яyrи cиzgиlяr<br />
Uydurma naьыllara иnandыm<br />
Sandыm kи keчяr sыxыntы<br />
Dodaьыmdakы bu uчuq qяrяnfиl deyиl<br />
Ayaq basdыьыm yer чamurlu torpaq<br />
Ащ nя axmaqca шeymиш aьlamaq<br />
Sabaha bиr dяqиqя qala<br />
HЦZЦNLЦ ZAMAN<br />
Yanыndan keчиrяm<br />
Heч яl dя etmиr<br />
Dayan desя qalacam<br />
Иstи bиr dost sяsи sanaraq<br />
(Bиlяklяrи qыrmыzы qяrяnfиllи<br />
Fышtыrыq dodaьыnda gecя<br />
Uyumuш uyanmamaq цzrя)<br />
Sevdalar gecя sevишmяlяr<br />
Sevdиyиm bцtцn mиsralar<br />
Bцtцn ozanlar<br />
Kиmи qяlbиm dиrяnишdя<br />
Uzaq bиr hяsrяt kиmи<br />
Keчиr gцnlяr<br />
Ay vurur beшиklяrя<br />
Dышarыda axшam<br />
Aьulu mantar kиmи<br />
Sиnsи-sиnsи boy atыr<br />
Qaranlыq цrяyиmdя<br />
Mяnяkшяlяr soldu<br />
Yaz gяlmяdяn gцz oldu<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 69
Qыzыl yarpaqlar sardы qoynumu<br />
Qяlbиm unut bu hцznlц zamanы<br />
Gюzlяyяn var yolumu<br />
DADLЫ BИR GЦNЯШ VAR<br />
BU GЦN HAVADA<br />
Dadlы bиr gцnяш var bu gцn havada<br />
Ortakюyя gedиm<br />
yoxsa<br />
bиr sяndяl чяkиb Boьaza doьru<br />
ayaqlarыmы keyflя uzadыb<br />
dяmlи bиr чay ичиm<br />
Pишиklяr balыqчы qayыqlarы<br />
vя gяmиlяrиn fиtlяrи<br />
vя яl-яlя sevgиlиlяr<br />
qяzet oxuyum<br />
yoxsa<br />
sиqaret чяkиm keyflя<br />
bяlkя yerиyя-yerиyя<br />
Bяbяkя belя gedя bиlяrяm<br />
bиr dя gюrdцn dosta-tanышa da rastlaram<br />
sahиldя nяrd oynarыq<br />
иkи шeш beш arasыnda<br />
vяtяnиmиzиn halыna gюynяyяrиk<br />
bиr dя gюrdцn bиr motorlu qayыьa atlayыb<br />
qarшы sahиlя keчяrяm<br />
tanышlar olmasa da<br />
dolaшыb gяzяrяm sahиldя<br />
axшamlaр gюzяl olan Kadыkюy иskяlяsи<br />
gиtaraчыlar<br />
baьыran kasetчиlяr<br />
sоnra Mиsиr Чarшыsы<br />
чeшиd-чeшиd baharat<br />
"bиr xяyal gяmиsи иskяlя sancaq<br />
Toxunub keчиr xяyallarыna<br />
Aьlamaьыn gяlяr aglaya bиlmяzsяn"<br />
Hava qaralmadan dюnmяlи evя<br />
deyя dцшцnяrkяn ayыldыm bиrdяn<br />
porte de at.cloud-a gяlmиш avtobus<br />
sцrцcц "xanыm haydы <strong>son</strong> dayanacaq" deyиr<br />
Mяn yenя чox uzaqlara getmишяm<br />
70<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
щ е к а й я<br />
AGAYИ ZADЫ AXTARARAQ<br />
Aьayи Zadы bцtцn Qяhvяxana admlarы tanыyыrdы. Elя<br />
ona gюrя onun иtmяyи hamыya яcиb gяlиb, dalыsыnca sюzlяr<br />
чыxdы.<br />
"hяtmяn tutub aparыblar zиndana"<br />
"bяlkя юlцb"<br />
"bяlkя naxoшdu da Qяhvяyя gяlя bиlmиr"<br />
(amma bu hekayяnи uzatmaq цчцn, Aьayи Zaddan bиr<br />
para mяlumat vermяlиyяm, bяlkя dя цst-цstя heч faydasы<br />
olmasыn)<br />
HAMИD ЯHMЯDИ<br />
Tяbrиz<br />
Yarыm saatыn heч olmasa иyиrmи dяyqяsи bu suala fиkиrlяшmяyя<br />
vя Qяhvячиnиn яhvalatыn gцdmяyя keчиr.<br />
Yarыm saat <strong>son</strong>radы, Aьayи Zad Qяhvяdяn чыxыb,<br />
"Mиyar-mиyar"dan gedиr "Pasaj"a sarы. Pasaj kцчяsиndя<br />
dolananda hяmяшя bиr nostaljиk hиsslяr Aьayи Zadda<br />
dиrиlиr: "Hotel Palas" , "Kafe Xorшиd" vя sцdцk goxusu<br />
(Aьayи Zadыn bцtцn yaшamaьы budur: gяlиb getmяk, maшыnla<br />
gяlиb ayaq цstя getmяk. Gorxularыn ичиndя gиcяlmяk,<br />
kюlgяlяrdяn qaчmaq, nostaljиlяrdяn цшцmяk)<br />
Bu xиyavanы atlayan яllи yaшыnda kиши Aьayи Zaddы.<br />
Hяmяшя yolunu "Gцlцstan Baьы"ndan salыb, xиyavanыn bu<br />
tayыnda bиr maшыna яl elяyиb (яvvяlkи dя mиndиrmяsя<br />
иkиncиsи hяtmяn mиndиrяr) "Fиrdosи" aьzыna sarы gedиr.<br />
Hяmяшя 75 tцmяn xыrda pul cиbиndя hazыrdы, taksи шoferlяrиlя<br />
xыrda pul цstя sюzlяшmяyя heч halы yoxdu.<br />
Maшыn Fиrdosи aьzыnda saxlayыr. Aьayи Zad maшыndan<br />
dцшцr, arxasы "Яrk"я, gюz altы mцsяllanыn yarыmчыlыq<br />
иmarяtиnя baxыr, Qяhvяyя sarы gedиr.<br />
Aьayи Zadыn yerи Qяhvяdя bяllиdиr, heч olmayыb ayrы<br />
yerdя otursun ya bиr kяs onun yerиndя oturmuш olsun.<br />
Salam verиb nяfяs tazalayыb, oturur.<br />
Иndи Qяhvячиnиn nюbяsиdиr, чay gяtиrsиn Nяm Xunsarla.<br />
Kюmцrц dцzsцn qяlyanыn цstцnя vя bиr sяlamla qoysun<br />
Aьayи Zadыn юnцnя.<br />
Aьayи Zad saqqalыn qaшыyыb, dodaqlarыn bцzцb,<br />
qяlyanыn шlankыn aчыb fыsqыrtmaьa baшlayыr. Yarыm saat<br />
sora Qяhvя dolacaq. Aьayи Zad шuluq yerdяn qorxur, чox<br />
adam bиr yerdя gюrяndя цrяyиnя zяhm oturur. Ona gюrя<br />
Qяhvя dolan чaьы Qяhvяnи tяrk edиr. (amma burada Aьayи<br />
Zad Qяhvяdяn яvvяl иstяyиrиk gюrяk o yarыm saatda nяlяrи<br />
fиkиrlяшиr)<br />
Aьayи Zad Шah zamanы Savakи иdи. Bunu hamы bиlиr.<br />
Qяhvяnыn yиyяsи иsя иnqиlabчы. Bunu hamы bиlmиr, Aьayи<br />
Zad bиlиr.(hardan bиlmяsи qalыb sиzиn иstиdlallarыnыza vя bu<br />
neчя cцmlяnи bиrи bиrи иlя tutuшdurmaьa)<br />
Odur Aьayи Zad hяmяшя Qяhvячиdяn чяkиnяr. Gecя<br />
yuxularыnda da gюrцr Qяhvячи иstяyиr onu юldцrsцn. Aьayи<br />
Zadыn bюyцk suallarыndan bиrи budur "gюrяsяn Qяhvячи<br />
mяnи tanыyыr"<br />
Amma Aьayи Zad hardadы Nяyя yoxdu<br />
1- Bяlkя yazыq kиши bиr gecя evиnя qayыdanda,<br />
dцшmяnlяrиnиn bиrи юldцrцb onu.<br />
2- Bяlkя dя yazыq kиши bиr gecя evиndя qяlbи dayanыb,<br />
юlmцшdц (amma Aьayи Zadыn elя bиr yaшы yox иdи)<br />
3- Ya da Aьayи Zad иstяmиrdи Qяhvяyя gяlsиn.<br />
Vя nяm neчя bиr ehtиmal...<br />
Amma gяrчяk bu иdи (яgяr gяrчяk adыnda bиr zad olmuш<br />
ola):<br />
Aьayи Zad bиr gцn pasajda yol yerиyяndя bиrdяn bиr<br />
qыzыn yadыna dцшцr, Kafe Xorшиddя rяqqas иmиш vя Aьayи<br />
Zad neчя gцn onun eшqиnя ora gedяrmиш ancaq qыz bиr hяftя<br />
sora Tehrana qayыdыb vя onun qиyafяsи Aьayи Zadыn<br />
xatиrяlяrиndя qalыr.(иndи bиrdяn bиrя yadыna dцшmяsиnиn<br />
иllяtиn bиlmиrяm) bu halda bиr kюlgя Aьayи Zadыn цzцnя<br />
чыxыr, Qяhvячиdи, Aьayи Zad qяlbи dayanmadan яvvяl<br />
юzцnц batыrыr.<br />
Bu sюzц hamы bиlиrdи, heч kиm demиrdи, hamы sevиrdи<br />
иstяdиyи rяvayяtи Aьayи Zada gюrя qoшsun.<br />
Gюz dиkmишяm Aьayи Zadыn yerиnя. Heч kиm onun<br />
yerиndя oturmur.<br />
Bиr nяfяr 500 tцmяn atыr masanыn цstцnя "иkи чay, bиr<br />
qяlyan"<br />
Pulun qalanыn qaytarыram. Aьayи Zad hяmяшя xыrda<br />
verяrdи!<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 71
GцNеL MюVLUD<br />
FОTОSЕSSИYА<br />
(Еlnur цчцn "13 оktyаbr" sиlsиlяsи)<br />
1 Gюzlяr fоkusdа иkяn<br />
Mяn чох шеyи<br />
цrяyиmdя dаhа yахшы еlяyиrяm, fоtоqrаf, dаhа yахшы<br />
ruscа dаhа yахшы dаnышыrаm,<br />
mоnоlоqlаrы dаhа sяrbяst dеyиrяm,<br />
dаhа чох ичя bиlиrяm,<br />
sоyuьа dаhа чох dюzцrяm…<br />
Mяn чох шеyи<br />
цrяyиmdя dаhа yахшы еlяyиrяm, fоtоqrаf, dаhа yахшы<br />
Mяn цrяyиmdя чох шеyи<br />
аrtыq еlяmишяm, fоtоqrаf, аrtыq еlяmишяm -<br />
о yаnыmdа оlmаdаn bеlя<br />
хошbяхtcя yuхuyа gеdя bиlяcяyиm,<br />
kцчяlяrи<br />
"Hяrяmиzя qыrmыzы bиr kюynяk, hаmыmыzа qыpqыrmыzы bиr sоl юlkяsи!"<br />
kиmи шцаrlаrlа dоlu<br />
юlkяnи аrtыq qurmuшаm.<br />
Mяn чох шеyи цrяyиmdя<br />
аrtыq еlяmишяm fоtоqrаf, аrtыq еlяmишяm.<br />
Аmmа иndи<br />
bцtцn яzаlаrыm<br />
оnu sеvmяyя sяfяrbяrkяn<br />
mяn оnu tяkcя цrяyиmdя<br />
sеvmяk иstяmиrяm, fоtоqrаf, sеvmяk иstяmиrяm…<br />
Bиr dя…<br />
bиr gцn цrяyиmdя оnu<br />
аrtыq чохdаn unutduьumun<br />
fяrqиnя vаrаcаьыmdаn qоrхurаm, fоtоqrаf, qоrхurаm<br />
bиr аn оnu,<br />
bиr аn иntиhаrы dцшцnцrяm<br />
bиr аnsа hеч dцшцnя bиlmиrяm, dоstum,<br />
dцшцnя bиlmиrяm, qоrхurаm…<br />
72<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
*<br />
Цrяyиmdя<br />
dаhа шuх dаyаnаrdыm sяnиn qаrшыndа, fоtоqrаf,<br />
аmmа mяn оnsuz dа<br />
аrха plаndаyаmyяqиn<br />
kи, gцlцmsяmяyя dя bиlяrяm…<br />
2 Fоtоdа аrха plаndаkы sиfяt<br />
Qоy оtаqdаn чыхаn аdаm<br />
яlиnи аtыb,<br />
gеcяlяrиn hяr шеyи unutdurаn sцkutundа<br />
gюzlяrиmи dешяn bu ишыьы<br />
sюndцrsцn - оnu unudаrаm…<br />
Tяkи sяhяrlяrиn<br />
цrяkbulаndыrаn еrkяnlиyиndя<br />
ичиmи dиdяn аьrыlаr<br />
dцnяn gеcя qаrаnlыьыndа<br />
uzаqlашаn аddыm sяslяrиnиn<br />
юzlяrи иlя аpаrdыьы tяhlцkяyя qаrышыb<br />
gеtsиn - оnа hяr шеyи bаьышlаyаrаm…<br />
Qоy яn mяnаsыz bиr аdаmыn<br />
qяfиl zяngи<br />
mяnи юlц kиmи sяrиldиyиm yаtаqdаn<br />
qаldыrsыn - dцnyаyа tяzяdяn qаyыdаrаm…<br />
Hяr шеy аdаmыn хеyrиnя ишlяyиr<br />
bеlя sеvgи yоrьunluьundа,<br />
hяr шеy…<br />
*<br />
Nиyя dеmиrsяn kи,<br />
Цrяyиncя оlmаyаn шяklиn<br />
оnlаrlа nцsхяsиnи<br />
tяlяm-tяlяsиk qаrышdаrmаьа dяymяz,<br />
sяn bиlиrsяn ахы -<br />
шяklиn bиrиndя hаrdаsаnsа<br />
bцtцn nцsхяlяrdя еlя оrdаsаn…<br />
3. Иrи plаndаkы аdаmа<br />
Аmmа bunlаr<br />
аdаmыn gцcsцz vахtlаrыdы<br />
mяn sяnя bu vахtlаrdаn dаnышmаq иstяmиrяm<br />
Sяnя<br />
dаhа gцclц оlduьum zаmаnlаrdаn -<br />
юzцmц<br />
yоrьun kцrяyиnи mешяlяrиn аrхаyыnlыьыnа,<br />
sоlьun bахышlаrыnы<br />
yашыl цfцqlяrя sюykяyиb,<br />
mяrcиmяk kаsаsыnыn dяmиr dиbиnи qашыqlаyаn<br />
qиyаmчы kиmи<br />
hиss еlяdиyиm vахtlаrdаn<br />
dаnышmаq иstяyиrяm<br />
о vахtlаrdаn kи,<br />
vаrlыlаrыn vаrlаrыnы,<br />
kаsыblаrыn аbыrlаrыnы gиzlяyяn<br />
hцndцr hаsаrlаr<br />
yоlumu kяsя bиlmиr,<br />
pоlиs nяzаrяtиndяkи шяhяr qаrаnlыqlаrы<br />
sяnиn yашыl gюzlяrиnи юpmяkdяn чяkиndиrmиr<br />
sоnrа dа qаdыnsыzlыq qохuyаn<br />
vя yаlnыz иnsаn nяfяslяrиnиn<br />
иsиtdиyи оtаqlаrdа hаzыrlаnаn<br />
иnqиlаblаr...sяn nя ешшяk аdаmsаn!<br />
Mяn burdа sяnя иnqиlаbdаn dаnышыrаm -<br />
sяnsя чюrяyи yеmяyиn yаьыnа bаtыrыb,<br />
mаsа yаnыndаkы pишиklяrя аtыrsаn,<br />
mяn burdа sяnя<br />
sеvgиdяn dаnышыrаm - sяnsя<br />
аyаqlаrыndаn yеrя mыхlаnаn<br />
vиtrиn mаnеkеnlяrиnя аcыyыrsаn,<br />
mяn sаkиtcя, uzun-uzаdы sяnя bахыrаm -<br />
sяn kцlqаbы ахtаrыrsаn…<br />
Sяn ешшяk аdаmsаn -<br />
о mаnеkеnlяr qяdяr аcыmаzsаn mяnя,<br />
о pишиklяr qяdяr sеvmяzsяn,<br />
о kцlqаbы kиmи ахtаrmаzsаn…<br />
Hяr sиqаrеt аlышdыrdыьыndа<br />
tяzяdяn tаnыyыrаm sяnи -<br />
sяn ешшяk аdаmsаn!<br />
*<br />
Fоtоqrаf,<br />
Mяn bu шяkиllяrdяn иstяmиrяm…<br />
Bиr шаиr юmrцnцn bашlаnьыcыqаpаьы<br />
zяrblя ачыlаn иlk pиvя шцшяsи<br />
cыьаrаsы sоyulаn bиrиncи sиqаrеt qutusu<br />
sяhяr аlаqаrаnlыьыndаkы sяrsяm fиkиrlяr…<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 73
RAFиQ TAьы<br />
FЯRQАNЯ<br />
hekayя<br />
Hяr yеrdяn kцlяyиn sяsи ешиdиlиr. Qulаqlаrыmыzа qum<br />
dоlur. Hяrdяn kцlяk Fяrqаnяnиn pаltаrыnы yuхаrы qаldыrыr<br />
vя оndа qаrаbuьdаyы, dоlu qычlаrы gюrцnцr.<br />
Чиmяrlиyиn qumu bяzи yеrlяrdя nяmdиr. Dаlьаlаr gцclц<br />
оlduьundаn, sаhиlя иrи bаlыqlаr kиmи аtыlыr vя хеylи vахt dиrи<br />
qаlыr.<br />
- Kцlяk dя bиzи gюrdц… - dеyя Fяrqаnя цzцnц turшudur.<br />
Mяn dя buludlu gюydя gцnяbахаn kиmи sаrаlаn Gцnяшя<br />
аcыqlаnыrаm:<br />
- Оnа bах, mеyиt rяngи чяkиlиb цzцnя…<br />
Аyаqqаbыlаrыmыzы чыхаrыb яlиmиzdя tutmuшduq. Mяn<br />
шаlvаrыmы dиzяcяn чыrmаmышdыm. Mцшаhиdячиlяr аdаmlаrа<br />
хяbяrdаrlыq еdиrdиlяr.<br />
- Bu gцn suyа gиrmяk qаdаьаndыr! Dяnиz bu gцn qоrхuludur!..<br />
Fяrqаnя pаltаrlarыnы dяyишmяk цчцn qumluqdаkы<br />
аrаkяsmяyя gиrdи. Оndа yаlnыz аyаqlаrы vя bашы gюrsяndи.<br />
Mяn kюynяyиmи чыхыrыb skаmyаnыn цstцnя qоyаn sааt kцlяk<br />
оnu uzаьа fыrыldаtdы. Шаlvаrыmы sяlиqяylя bцkdцm. Kяnddяn<br />
tяzяcя gяlmишdиm vя шяhяrdя dя еlя bu шаlvаrdа<br />
gяzяcяkdиm deyя, аzаcыq bеlя яzиlmяsиnи, чиrklяnmяsиnи<br />
иstяmиrdиm. Fяrqаnя чиmяrlиk kоstyumundа qаyыtdы.<br />
Gцlцmsяyиrdи. Bяdяnи о qяdяr gюzяldи, цzцmц оnа tutub<br />
ачыq-ачыьыnа bахmаьаsa utаnыrdыm.<br />
Pаltаrlаrы qаtlаyыb, yеmяk шеylяrиlя dоlu чаntаnы dа<br />
цstцnя qоyduq.<br />
- Yаmаn аrыqlаmыsаn, - Fяrqаnя dиllяndи.<br />
Mяn bиrиncи dяfя gюrцrmцш kиmи юz bяdяnиmя bахdыm.<br />
- Еh, еlя яvvяldяn bеlяyяm - quru чubuq…<br />
Tяlяbяlиkdяn.<br />
Sаhиldя аdаm аzdы. Fяrqаnя qоrха-qоrха suyа gиrmяk<br />
иstяdи. Dяrhаl mцшаhиdячи cаvаn bиzя tяrяf yцyцrdц:<br />
- Ахы, sиzя dеyиldи - kцlяkdя чиmmяk оll-mаz!..<br />
Fяrqаnя dаyаnыb:<br />
- Цstцmцzя qышqыrmа, - dеdи. - Nиyя оlmur.. Шяhяrdяn<br />
burа юlчя-юlчя yоl gяlmишиk!<br />
Tяzяdяn цzцnц dяnиzя чеvиrdи:<br />
- Bеlя dаyаz yеrdя heч kюrpя dя bоьulmаz.<br />
Оьlаn оvurdlаrыnы шишиrdиb bяrkdяn fиt чаldы.<br />
- Qаyыdыn gеrи! Sиzя sюz bаtmыr, yа nяdи!<br />
Sоnrа bаrmаьы иlя uzаьы gюstяrdи:<br />
- Иstяyиrsиnиz, bа-ах, gеdиn о yаnа, qаyаlыqlаr sяmtя.<br />
Orаlаrdа kиm bаtsа, bиzlиk dеyиl.<br />
- Юzцnцz bаtыn, еyy… - Fяrqаnя аcыqlаndы. - Иnsаn<br />
bашqа yеrdя qоy юlsцn, tяkи bu иgиdиn yаnыndа юlmяsиn…<br />
Яcяb юzцnя pешя sечиb! Yахшыsы budu, gеdиb яsgяrlиyиnи<br />
чяkяsяn!<br />
Оьlаn yumшаldы:<br />
- Sиzя цrяyиm yаnыr, ахы! Burda bоьulmа hаdиsяlяrи<br />
оlub…<br />
Dяnиzи uzаqdа kюpцklц dаlьаlаr юrtmцшdц vя onlar<br />
tяkяr kиmи dиyиrlяnя-dиyиrlяnя sаhиlя qяdяr gяlиb чыхыrdы.<br />
Qumluqlа sаrы yеmиш qаbыьы gюrdцkdя, аyаq bаrmаqlаrыmlа<br />
оnu хеylи qаbаьа tullаdыm.<br />
- Qumа bах, sоvrulur lаp. Sяhrаdayыq elя bиl.<br />
Fяrqаnя bоynunu яyиb sачlаrыnы чыrpdы.<br />
Sаhиl rеstоrаnыnыn yаnыndаn юtdцk. Kцlяk dюyяn<br />
rеstоrаndа цч stоlun яtrаfыndа аdаmlаr оturmuшdu. Оьlаnыn<br />
gюstяrdиyи qаyаlыьа чаtdыq.<br />
- Burа yахшыdы, аdаm yохdu, - dеdиm.<br />
Fяrqаnяnиn цzцnц nаrыn tяbяssцm юrtdц:<br />
- Dцz dеyиrsяn, аdаmlаrdаn nя qяdяr gen gяzsяn,<br />
yахшыdы.<br />
- Mяn о mяnаdа dеmиrяm. Bаyquшаm bяyяm<br />
- Оndа qаrьаsаn; иndиcя nяsя qarыldаdыn.<br />
Fяrqаnя bunu dеyиb, qяhqяhя чяkdи vя bиrdяn dя<br />
gцlцшlяrиnи kяsиb sоruшdu:<br />
- Bаyquш vя qаrьа - hаnsы yахшыdы bunlаrыn<br />
- Яlbяttя, qаrьа… Юzц elя yахшы quш оlmаsа dа,<br />
bаyquшdаn хеyиrхаhdы.<br />
- Bя nя, чюldя hеyvаn юlsя, gюzlяrиnи dиmdиklяyяr!<br />
Аmmа tяnhаlыq heч dя pиs шеy dеyиl. Yаzыq bаyquшun bцtцn<br />
gцnаhы ondаdы kи, tяnhаlыьы sеvиr.<br />
Bиzя bахыb cаvаn bиr оьlаnlа qыz dа mцшаhиdячиlяrdяn<br />
uzаqlашmышdы. Gяlиb qаyаlаrыn о bиrи цzцndя yеr sечmяk<br />
цчцn durdulаr vя ora-bura хеylи bоylаnаndаn sоnrа оturdulаr.<br />
Hаvа yаvаш-yаvаш qыzыrdы.<br />
- Аmmа аdаm suyа hеч gиrmяk иstяmиr, - dеyя dиllяndиm.<br />
- Аdаm bя nя иstяyиr - Fяrqаnя шеytаncаsыnа mяnя<br />
bахыb gцldц.<br />
Gцnbаtаn tяrяfdяn kиmsя vаlаy vurа-vurа bиzя yахыnlашыrdы.<br />
Gюzlяrиmиzи qыyыb оnа bахыrdыq. Gяlиb чаtаndа, bu<br />
аdаmыn bеlи urlu, аlчаqbоy bиr оьlаn оlduьunu gюrdцk.<br />
Чяnяsиndя vя bыь yеrиndя sеyrяk tцklяr vаrdы. Yаnыmыzdаn<br />
sаymаzyаnа - fиtlя cцrbяcцr hаvаlаr чаlа-чаlа юtdц.<br />
Аrхаdаn оnu sцzяn Fяrqаnя dиllяndи:<br />
- Яhlиkеf аdаmdы, dеyяsяn.<br />
О, хеylи аrаlыdа, qum tяpяsи цstя оturub, bиzя bахmаьа<br />
bашlаdы. Dяrhаl цzцmцzц yаnа чеvиrdиk.<br />
- Sяnи tяzяdяn sеvmяk иstяyиrяm, - Fяrqаnяyя tяrяf<br />
dюnцb, tяmtяrаqlа sюzя bашlаdыm. - Bаltаlаnmыш иlk<br />
sеvgиmdяn budаq kиmи gюyяrяn mяhяbbяtlя…<br />
74<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
- Plаnlы шяkиldяmи<br />
- Tяlяbяlиkdя sяnи lap uшаq kиmи sеvиrdиm. Tеz-tеz<br />
аьlаyаrdыm da. Yаtаqхаnа yоldашыm bиr dяfя bunun<br />
цstцndя mяnя mюhkяm qаpаzlаr yеdиrtdи.<br />
Fяrqаnяnиn gюzlяrиndя tяяssцf vя hяsrяt sezиldи;<br />
sоnrа цzцnц gеtdиkcя аydыnlашаn tяbяssцm bцrцdц. Qцssяlи<br />
bахышlаrыnы uzаqlаrа dиkиb, еlя bиl оrаdаcа kечmиш gцnlяrи<br />
ахtаrdы.<br />
- Аyrыlыqlаrа dюzmцrdцm, sяnsя bиlя-bиlя hеy uzаьа<br />
qачыrdыn - яylяnиrdиn<br />
mяnиmlя. Mяn dя шцbhяlяnиr, qыsqаnыrdыm. Nяhаyяt,<br />
иlk mяhяbbяtиm tяhqиr оlundu, юldц…<br />
Fяrqаnя хяyаl ичиndя gцldц, чиyиnlяrи qаlхыb-еndи.<br />
Оnun yumшаq bоynundа qum vаrdы; яlиmlя аstаcа qumu<br />
sиldиm.<br />
Artыq цzц цstя uzаnmышdыq. Dиrsяyиmи qum dешиr vя<br />
gюynяdиrdи. Dяnиzиn шыrыltыsы nяьmя kиmи sяslяnиrdи. Tеz-tеz<br />
dиkяlиb qаyаnыn о цzцndяkи qоnшulаrыmыzа bахыrdыm. Аncаq<br />
иstяmиrdиm оnlаr bunu gюrsцn. Оnа gюrя tеz dя ашаьы yаtыr<br />
vя Fяrqаnяyя gюrdцklяrиmdяn danышыrdыm:<br />
- Оturublаr. Qыz шяhяrlиyя охшаyыr, юzц dя kюkdц - bиr<br />
nюv, yахшыdы.<br />
Fяrqаnя mяnи яyrи-яyrи sцzdц. Sоnrа qumdа яllяrиnи<br />
qошаlаyыb, bашыnы яllяrи цstя qоydu. Baxышlarыnы цzцmя zиllяdи.<br />
- Dеyяn, mяnи tаnыmыrsаn.. - sоruшdum.<br />
- Tаnыyыrаm, lаkиn sяndя qяtиyyяn sяdаqяt-zad yохdu…<br />
- Иndи aьlашmа qurаcаq hа!..<br />
- Юzцnц юymя! Bundаn sоnrа bяlkя hеч sяnя яrя<br />
gеtmяrяm dя.<br />
- Шяхsяn mяn lоvьаlыьыn dцшmяnиyяm. Sяhv<br />
qиymяtlяndиrиrsяn аdаmы. Ахы, nя dеdиm, nя oldu burdа<br />
- Yахшы аиlяmиz оlаrdы. Mяnиm qыzlаr ичиndя шяn-шяn<br />
gяzmяyиmя bахdыn Bиlяsяn, yцngцl qыzlаrdаn zяhlяm<br />
gеdиr.<br />
- Яrя gеdяnяcяn qыz pаk оlmаlыdы, deyиm nеcя..<br />
Gцldяn-чичяkdяn tяmиz!<br />
- Yaman eyhаmlы dаnышыrsаn, - Fяrqаnя kцsdц. -<br />
Sяnиnlя hеч gяlmяzdиm dя. Bu nяdи… Hюrmяt nаmиnя<br />
gяldиm. Dеdиm neynяk, gяlиb mяnи tаpыb.<br />
- Bаьышlа, Fяrqаnя, yахшы dаa.<br />
Чяnяsиnи юzцmя sarы чяkdиm. Gюzlяrиnиn bulаqlаrы<br />
yашdы. Zаrаfаtа kечdиm. Burnunun ucunа bаrmаьыmlа<br />
yцngцlcя tохundum:<br />
- Яyяm аьlаdыn… Bubb…<br />
- Bяsdи, аvаrа.<br />
Qаlхыb цstцnцn qumunu tяmиzlяyя-tяmиzlяyя,<br />
qоnшulаrыmыzа bахmаdаn dяnиzя sаrы gеtdи.<br />
Dоnqаr оьlаnыn gцndяn qаrаlmыш sиfяtи аydыncа<br />
gюrцnцrdц. Яlиndя hаnsы аьаcdаnsа qыrdыьы balaca budаьы<br />
yеllяdиr, ucundа bиrcя yашыl yаrpаq оlаn hяmиn budаq tеztеz<br />
dя яlиndяn yеrя dцшцrdц.<br />
Qачыb Fяrqаnяyя чаtdыm.<br />
- Sачlаrыnы иslаtmа ha, - dеdиm. - Аl, bu da sяnя dиmdиklи<br />
pаpаq.<br />
- Kиши pаpаьыdы kи bu! Dаyаn bиr.<br />
Bашыnа tахыb, hеч nя оlmаyыbmыш kиmи ucadan gцldц.<br />
Mяn bundаn uшаq tяkи<br />
sеvиndиm; аtыlыb-dцшdцm dя vя оvuclаyыb оnun цzgюzцnя<br />
su аtdыm.<br />
- U-u-u, nя sоyuqdu!..<br />
- Pаpаq аlmаn qыzlаrыnа охшаdыr sяnи.<br />
- Охшаyыrаm, qоy охшаyыm.<br />
Dayaz yerdя яyиldи vя bяdяnиnи astaca suyа sаldы.<br />
Qаlхаndа, цstцndяn parыltыlы dаmcыlаr tюkцlцrdц.<br />
- Pаltаrlаrа sяn bах hа, Fяrqаnя, mяnиm gюzlяrиm<br />
zяиflяdи.<br />
- Dеyиrsяn, оьurlаyаrlаr... шаlvаrыnы - Fяrqаnя<br />
шаqqаnаq чяkdи.<br />
- Nиyя dя оьurlаnsыn. Hяm dя cиblяrиmdя lаzыmlы<br />
kаьыzlаr vаr.<br />
Sоnrа цzц sаhиlя dаyаnыb, utаnа-utаnа dеdиm:<br />
- Bu oьlаn, vаllаh, dцz аdаmа охшаmыr.<br />
- Qоrхmа, bахаrаm, qоrхmа. Puff!..<br />
О, suyu sычrаdа-sычrаdа dаlьаlаrы bиr-bиr qаrшыlаyыr vя hяr<br />
yахыnlашdыqcа, аtыlыrdы. Dяrиnя gеtmяyяsя qоrхurdu.<br />
- Uzаьа gеdяk. Bura nяdи kи. Bиr mяnя bах.<br />
О bахdы vя mяn яlиmlя dяrиnlяrи gюstяrdиm:<br />
- Чяkиlяk оrаlаrа!<br />
- Nиyя - Fяrqаnя bаyаqkыndаn dа шяn-шяn dиllяndи.<br />
- Еlя-bеlя. Uшаьыq dаyаzdа чиmяk<br />
- Mяn uшаьаm - qыzаm…<br />
- Dаnышdы чыхdы bаша. Su burаdа dиzdяndи, dиzdяn.<br />
Adаmа gцlяrlяr.<br />
Яllяrиndяn yаpышыb, onu dяrиnя dаrtdыm.<br />
- Аy… аyy, аy, bоьuldum!..<br />
- Hаrаy sаlmа!<br />
Su qurшаqdаn yuхаrы чыхаndа, cяld Fяrqаnяnиn qычlаrыnы<br />
yеrdяn цzdцm. Bяdяnиmи gюzlяmяdиyиm хош bиr gиzиltи<br />
bцrцdц.<br />
- Vаy, bоьuldum, аnа-a!..<br />
- Еlя bиlиrsяn аrыьаm, gцcцm чаtmаz! Qаdыnа яn юlц<br />
kишиnиn dя gцcц чаtаr, bunu bиl!<br />
- Чаt-mаz!<br />
О, иrи, sцrцшkяn bаlыq sаyаьы чаbаlаyыr, чиyиnlяrиmdяn<br />
dишlяmяklя яlиmdяn qurtulmаq иstяyиrdи.<br />
Оnu еlя yеrdя burахdыm kи, аyаqlаrы yerя dяymяdи.<br />
- Vаy, mяn bоьulаcаm, bоьulurаm! Hеч kяs dя yох!<br />
Аnа-а!<br />
Tяzяdяn onun bяdяnиnи mюhkяm qucаqlаdыm.<br />
Dюшlяrиnи sыхыr, аьzыmа шоr su dоlsа dа, оnu hey юpцrdцm.<br />
Sаhиlя чох mеhrиbаn qаyыtdыq. Qоnшu оьlаnlа qыz,<br />
оnlаrыn yаnыndаn kечяndя, bиzя pычыldаdыlаr.<br />
- Bu шеylяrя dя bахыn, gеdиb чиmяk.<br />
Qоzbеl kяnаrdа gяzиnиrdи. Kцlяk kюynяyиnи yеllяdиr,<br />
onu yelkяn kиmи шишиrdиr, hяrdяn dя oьlanыn tцklц qаrnыnы<br />
aчыrdы. Qаrа alt tumanы шаlvаrыndаn dцz bиr qаrыш yuхаrыyа<br />
чыхmышdы. Gаh аyаq baш barmaьыylа qumdа шыrыm ачыr, orda<br />
аdаm bашы шяklи чяkиr, gаh dа чыхыb ucа bиr tяpяnиn kяllяsиndя<br />
оturur, яtrаfа bаlыqqulаьыlar vя шцшя pаrчаlаrы tullаyыrdы.<br />
Qurulаndыq. Qumu hаmаrlаyыb, sцfrя sяrdиk.<br />
Kцnclяrиnя dя, kцlяk аtmаsыn dеyя, nиsbяtяn аьыr dашlаrdаn<br />
qоyduq. Хышыldаdа-хышыldаdа чаntаdаkыlаrы оrtаlыьа dцzdцk.<br />
Kоlbаsа, pеndиr, чюrяk. Hяlя mеr-mеyvяmиz. Qаrpыzы<br />
qаldыrаndа, yаlаndаn hыqqыldаdыm:<br />
- Gяrяk su gяtиrяydиk, bu hеч.<br />
- Оьlаnы yоllаyаq, rеstоrаndаn аlsыn. Uшаq kиmи<br />
шеydи, иncиmяz.<br />
Fяrqаnя юzц onu чаьыrdы.<br />
- Яdя, hеy! Hееyy!..<br />
Qozbel оnа bахdы.<br />
- Yахшы оьlаnsаn, bиr burа gяl!<br />
Оьlаn аstа-аstа gяldи. Gюzlяrиnиn яtrаfыndаkы qыrышlаr<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 75
оnun bиzиm dцшцndцyцmцzdяn yашlы оlduьunu gюstяrиrdи.<br />
Ya da yox, tez qocalmышdы.<br />
- Susаmышыq… аncаq sоyunmuшuq. Gеyиnmяk dя<br />
яzаbdы.<br />
О, dяrhаl bаша dцшdц.<br />
- Аlаrаm, - dеyиb gеtmяk иstяdи.<br />
- Hаrа, hаrа Dаyаnsana, pul gюtцr!<br />
Fяrqаnя pаltаrlаrы qаldыrаndа, hаnsыmыzыnsа cиbиndяn<br />
хыrdа pullаr cиngиltиylя yеrя tюkцldц. Utandыm.<br />
- Suyа qоnаьыm оlmаzsыz<br />
Bunu dеyиb, mяьrur-mяьrur dюnцb, aralandы.<br />
Bиzdя оnа xoш mцnаsиbяt yаrаndы. Mяn оnu tяrиflяdиm:<br />
- Sяхаvяtlиdи. Balam, sяхаvяt bиzиm mиllяtиn<br />
qаnыndаdы daa.<br />
- Аmmа qоrхurdun шаlvаrыnы оьurlаyаr…<br />
- Оьurlаyаr dеmиrdиm, dцz dаnыш. Dеyиrdиm,<br />
bахmаq lаzыmdы.<br />
- Elя bu yаzыqlаr dа шцbhяlяnиblяr, - Fяrqаnя<br />
qоnшulаrыmыzыn pаltаrlаrыnы gюstяrdи; юzlяrи hяlя dя<br />
dяnиzdяydиlяr.<br />
- Sяхаvяtlиdи, аmmа оlа da bиlяr, alчaqdы.<br />
- Hя, boyca alчaqdы.<br />
- Boyca nяdи - яclaf, pиs.<br />
- Dцnyada bиr tяk sяn yахшыsаn!<br />
- Gяl, юzцnц mяnя bяbя kиmи gюstяrmя! -<br />
hиrslяndиm. - Guyа uшаqcыьаz hеч nя bиlmиr! Sаfцrяklи чыхыb<br />
bu.<br />
Fяrqаnя tеz dя yumшаldы:<br />
- Яdя, чюrяyиnи yе, tыхcаndыn! Gюr nеcя dя bоzаrыr,<br />
аy аmаn!<br />
Bюyцk bиr qаrpыz dиlиmиnи аpаrыb pаy kиmи<br />
qоnшulаrыmыzыn pаltаrlаrы yаnыnа qоydum.<br />
Qоzbеl tяpяnиn bюyrцndя peyda oldu. Hяr яlиndя dя иkи<br />
butulka. Dцzц, оnun bаrяsиndя naqиs fи<strong>kr</strong>я dцшmяyиmdяn<br />
хяcаlяt чяkdиm.<br />
Fяrqаnя аrmuddаn dишlяyя-dишlяyя оьlаnы sцfrяmиzя<br />
чаьыrdы.<br />
- Bu yаnа kеч, bах, burа. Gяl otur, - шцшяlяrи dя<br />
gюstяrиb zаrаfаtlа: - Amma qаrnыmыzы sеl аpаrаcаq, - dеdи.<br />
- Lцlяdяn-tиkяdяn yеsяnиz, heч qоrхusu yохdu, -<br />
чяnяsиnи иrяlи uzatdы. - Rеstоrаn odu еy - qulaьыnыzыn<br />
dиbиndя.<br />
Оnun bеlя yekя-yekя dаnышmaьыndаn, dиl-dиl<br />
юtmяyиndяn heч хошum gяlmяdи. Цstяlиk dя, mяnя dеyяsи:<br />
- Lцtя охшаyыrsаn.<br />
Оnun bu "lцt" kяlmяsиndяn Fяrqаnя uьunub getdи.<br />
Mяnsя hиrsиmи bоьa bиldиm. Hяttа gцlцmsяdиm dя:<br />
- Nя bашlы аdаmsаn! Axtarsan, burda hamы lцtdц.<br />
- Bашlы аdаmа sяn охшаyыrsаn, еynяyиndяn bиlиnиr.<br />
Оnun хаsиyyяtиnя uyьunlашmаq цчцn, hяlя sяbrиmи<br />
bаsыrdыm.<br />
- Yяqиn иlk dяfяdи eynяklи adam gюrцrsяn.<br />
- ...Аdаmа охuduqlаrыnыn cцzvиsи gяrяk оla, ya<br />
olmaya. Оnа gюrя dя bиlиklя lоvьаlаnmаzlаr.<br />
- Kиm lovьalanыr<br />
Fяrqаnя hеy gцlцr, bu sюzlяrdяn яylяnиrdи.<br />
- Аy Allаh, nя mяzяlи оьlаndы bu.<br />
- Sаvаd qяpиk-qяpиk yыьыlаn dюvlяt kиmиdи; nяtиcяdя<br />
юmцr qarяt оlur. Qаnыndа-иlиyиndя иstеdаd yохdusа, gedиb<br />
adи bиr ишиn qulpundan yapышsan,<br />
daha yaxшы olar. Gеt uшаq bюyцt, nяsиl аrtыr. Savad -<br />
яdabazlыqdыr.<br />
Qяflяtяn bеlя fиkиrlяr ешиdяcяyиmи gюzlяmяzdиm.<br />
- Еlяsи vаr, оnиllяrcя чохlu dиl юyrяnиr. Nя vаr-nя<br />
vаr, hачаnsа bиr, yа иkи gцnlцyя ona gяrяk оlаcаq. Vаllаh,<br />
mal-qoyun оtаrmаq bundаn sяrfяlи ишdи.<br />
- Sюzцnцn cаnыnы dе, - mяn guya lаqеydcяsиnя dиllяndиm.<br />
Bu, оьlаnы cиn atыna mиndиrdи.<br />
- Bax, elя ona gюrя dя lцtцшqulusan, - dedи. - Qыza ucuzdu<br />
bиr цzцksя dя almamыsan.<br />
Fяrqanя:<br />
- Ахы, юzцm иstяmиrяm... - dеdи.<br />
- Yох, яши!.. Иstяmиr bu! Иnandыq.<br />
Fяrqаnя pяrt оldu.<br />
Dяnиz цzяrиndя qаьаyыlаr чыьыrышыrdы. Еlя bиl kиmsя<br />
kиmиsя qыrыq-qыrыq fиtlя чаьыrыrdы. Durub яtrаfdа bош-bошunа<br />
gяzиnmяyя bашlаdыm. Цrяyиm sыxыlыr, dаrыхыrdыm. Иstяyиrdиm<br />
dя оьlаn durub gеtsиn. Fяrqаnяsя hey оnа suаllаr yаьdыrыr.<br />
- Hаrdа ишlяyиrsяn<br />
Donqar gцnbаtаnы gюstяrиb dеdи:<br />
- Bоstаnыnыz vаr. Oralardа.<br />
Sоnrа dа qцrurlа sиnяsиnи dюyяclяdи:<br />
- Хцsusи tяsяrrцfatdы! Eшиdиbsяn belя шey<br />
- Dюvlяt иcаzя vеrиrmи<br />
О gцldц:<br />
- Qяшяng qыzsаn, - dеdи vя hеyfsиlяnиrmиш kиmи<br />
яllяrиnи dиzlяrиnя чыrpdы. - Аncаq nеynиm, аvаmsаn!<br />
Fяrqаnя bu sюzdяn sоnrа dиnmяdи.<br />
- Gяl, sяn dя яylяш, quru bяy! - оьlаn mяnи чаьыrdы.<br />
Еlя bиl mяnиmlя qяsd-qяrяzlиyи, dаvаsы vаrdы. Sonra da<br />
иnаmlа Fяrqаnяyя sаrы dюndц. - Deyиrяm, bu аdаm sяnи<br />
аldаdыr.<br />
- О mяnи sеvиr, mяn dя оnu… Sяn юz ишиnя bах.<br />
Bu kяlmяlяr, deyяn, оьlаnы gеrи оturtdu. Elя bиl иrяlи<br />
dцrtцlяn аdаmыn dюшцndяn bаsdыlаr. Dеmяyя sюz tаpmаdы.<br />
Аdаmа еlя gяlиrdи kи, о юz шиkяstlиyиnиn hayыfыnы bax elя иndи,<br />
bu saatcana kиmdяnsя чыхmаq иstяyиr.<br />
- Ахы, pulunuz yохdu…<br />
Bunа иkиmиz dя qяhqяhя чяkиb gцldцk. Fяrqаnя юzцnц<br />
еlя gюstяrиrdи, guyа<br />
gцlmяkdяn qяшш еlяyиr vя qаrnыnы tutа-tutа dеyиrdи:<br />
- Vаy, юlяcяm еyy…<br />
О bununlа юzцnцn dя yox, sankи mяnиm acыьыmы чыхdы.<br />
Nеcя dеyяrlяr, artыq оьlаnыn kцrяyиnи yеrя vurmuшduq.<br />
Lаkиn mяn qяtи hцcumа kечmяk иstяmиr, шиkяstlиyиnя gюrя<br />
hяlя юzцmц sахlаyыrdыm.<br />
- Чох pulu nеynиrsяn - dеyя yаvашcа sоruшdum.<br />
Tяzяdяn оnun еynи ачыldы. Sеvdиyи mюvzudаn dиrчяldи vя<br />
иstеhzаylа:<br />
- Ыt hцrяndя аьzыnа аtыrаm, - dеdи.<br />
Daha mцbаhиsяyя hяvяsиm qаlmаdы, Fяrqanяyя<br />
bашыmыn hяrяkяtиlя dяnиzи ишarя verdиm. Haydы, getdиk ora.<br />
Ыkиmиz dя оьlаndаn иncиmишdиk. Qыzыn еtиrаzы оlmаdы. Qozbel<br />
bош butulkalardan bиrиnи gюtцrцb kяnаrdаkы dаша zяrblя чыrpdы.<br />
Шцшя чиlиklяndи vя cиngиltиylя яtrаfа sяpяlяndи.<br />
- Чиmиlяn yеrdя шцшя sыndыrmаzlаr. Axы, яl-аyаьа<br />
bаtаr, - mяn sakиt dedиm.<br />
О, sыrtыqcаsыnа dцz gюzlяrиmиn ичиnя bахdы:<br />
- Mяn bеlя иstяyиrяmsя, оlаr!<br />
Fяrqаnяylя dяnиzя cumduq.<br />
Aralыdа, bаyаq gяldиyиmиz yеrdя bиr dяstя tяzя аdаm<br />
gюrsяnиrdи. Чохu da pаltаrda. Sяmаdа qаrа bulud tоpаlаrы<br />
gюzя dяyиrdи. Tяkяmsеyrяk yаьыш аtыrdы. Аrхаyа чюnяndя,<br />
оьlаnыn dиzяcяn sаllаnаn иrи trusиkdя bиzя tяrяf gяldиyиnи<br />
gюrdцk.<br />
76<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
- Чох nяzаkяtsиz аdаmdы. Vяhшиdи lap…<br />
- Оnu dа Allаh еlя yаrаdыb. Sяn ахы, qanыnы nиyя qaraldыrsan<br />
Юzцn dя gюrцrsяn kи, bяdbяxtdи. Xяstя vя шиkяst.<br />
- Yox, o, kечmиш Bаkы qочulаrыnыn<br />
tюrяmяlяrиndяndи… - dеyиb gцlцmsцndцm.<br />
Fяrqаnяnиn mяnя mяhяbbяtlя bахdыьыnы sеzdиm. Su<br />
аrtыq чиynиmиzя чыхыrdыsa da, о dаhа qоrхub-hцrkmцrdц.<br />
Bиr dяstя qаьаyы yаnыmыzdаcа suyа tохunub юtdц.<br />
- Dеlfиnlяr hаqqыndа ешиdиbsяn - Fяrqаnяdяn sоruшdum.<br />
- Mяn еlя dеlfиn hаyыndаyаm, - Fяrqаnяnиn sяsиndя<br />
шиkаyяt яlаmяtlяrи duydum. - Tutaq eшиtmишяm, bu, mяnиm<br />
hяyаtыmы dяyишdиrяcяk<br />
Оnun nя dеdиyиnи аnlаyыrdыm; aчыьы, bеlя sюzlяrиndяn<br />
цrяyиm аьrыyыrdы.<br />
- Dеyиrяm yяnи оnlаrdа dа аьыl vаr.<br />
- ...Dеlfиnlяrиn mяskяnи gюzяldи - dяnиzlяr, оkеаnlаr…<br />
Hяr halda, tоrpаqdаn yахшыdы.<br />
Qozbel hяndяvяrиmиzdя suyа gаh bаtыr, gаh чыхыrdы:<br />
- Dцzdц, tоrpаq qяbиrlяr, аyаqyоlulаrlа dешиkdешиkdи<br />
- nяyи yахшы оlаcаq, -bunu dеyиb hоppаdаn suyа<br />
bаtdы. Uzun sачы sичan quyruьu kиmи dаlьаlаnыb gюzdяn иtdи.<br />
O, xeylи sоnrа lаp bюyrцmцzdяcя zцhur etdи. Ovuclayыb<br />
kюmцr kиmи qapqara saчlarыnы sыxdы. Bиr neчя dяfя dя<br />
цzцylя axan suyu sоrub, dишlяrиnиn аrаsыndаn qabaьa<br />
fышqыrtdы. - Dяnиzsя sаkиt hаvаlаrdа Gцnяш nurunа еlя<br />
bоyаnыr kи, еlя bиl dиbиnяcяn оnа rяng qаtыrsаn…<br />
- Аmmа tоrpаqdа иnsаn dоьulur, иnsаn bюyцyцr! -<br />
mяn tяntяnяylя dеdиm.<br />
- Gюzlяrиmиz аydыn! Ыnsаn nя qяdяr чalышa-яllяшя,<br />
bюyцk bиr иш gюrя bиlmяyяcяk. Sяksяn-doxsan, bиr gцn<br />
yoxsan. Qаbаqdа юlцm vаrsа, аtыlыb-dцшmяyиnя dяymяz.<br />
О, tяzяdяn suyа bаtdы, sаnkи юlцb gеtdи. Bеlя cаvаn<br />
аdаmыn dиndаrlаr sаyаьы dаnышmаsы чох qяrиbяydи. Sudаn<br />
чыхаndа, еlя bиl хоrtdаdы:<br />
- Bиzи hяyаtdа gюzlяyяn яn bюyцk hаdиsяlяr yаlnыz<br />
юlцmlяrdиr - dоst юlцmц, qоhum юlцmц…<br />
Burdа mяnиm sяbrиm tцkяndи:<br />
- Yаsdа dеyиlsяn kи, аy еvиn tиkиlsиn! Qоymаzsаn<br />
rаhаt dиncяlиb, rяdd olub gedяk<br />
Nяdяnsя, o, sяsиnи хыrp kяsdи.<br />
Fяrqаnя цшцmяyя bашlаmышdы; чяnяsи шаqqыldаyыrdы.<br />
- Sяn tиtrяyиrsяn, - elя sudаca qыzышdыrmаq цчцn, onu<br />
kяnаrа чяkdиm. Оьlаn yenя dцшdц dаlыmыzа. Mяnиm bu<br />
avaraya hяm dя yаzыьыm gяlиrdи. Bеlи чox еybяcяr tяrzdя<br />
dаlа чыхmыш, bоynu dюш qяfяsиnя bаtmышdы. Nаzиk dяrиlи dоnqаrыnыn<br />
цstцndя яyrи-цyrц gюyцmtцl dаmаrlаr gюzя чarpыrdы.<br />
Fяrqаnя яsя-яsя dеdи:<br />
- Mяn…n ччых-хыrаm…<br />
- Чыхmа. Hяlя yox. Bиr аz da qalaq. Ахы, nя tеz<br />
цшцdцn<br />
- Yох, dоnurаm, yох!<br />
Qаyаnыn bюyrцndя uzаnаn qоnшulаrыmыz gendяn bиzи<br />
gюrцb, яllяrиnи yellяtmяklя, qаrpыzа gюrя "sаь оl" dеdиlяr.<br />
Yаьыш gцclяnmяdи. Цfцqя dиyиrlяnmяkdя olan Gцnяш<br />
sоyuq-sоyuq pаrыldаyыrdы.<br />
Fяrqаnя оturub bеlиnи qаyаnыn иstи yеrиnя sюykяdи. Mяn<br />
dя yаnыndаcа ашаьы чюkdцm. Оnun gюzlяrиndя иtmяyяnчяkиlmяyяn<br />
bиr kяdяr sеzиlиrdи. Ыsиnяndяn sоnrа mяnя<br />
bахmаdаn sоruшdu:<br />
- Nечя иldи gюrцшmцrdцk<br />
- Dюrd иl tamamdы.<br />
- Bиr dя аyrыlsаq, яllи yашdа gюrцшяrиk, иnшallah, sоnrа<br />
dа kаftаrlашаndа. Nиyя gяlmиrdиn - sыnаyыcы nяzяrlяrlя<br />
цzцmя bахdы. - Yяqиn еvlяnиbsяn…<br />
- Nя tаpdыn - dеyиb gцldцm.<br />
- Elя цrяyиmя dаmmышdы kи, mяnиmlя vахt<br />
kечиrиrsяn.<br />
Yцngцlcя оnun цzцnя шиllя vurdum.<br />
- Яcяb qыzsаn! - dеdиm. О, kиrpиklяrиnи tеz-tеz qыrpыrdы.<br />
- Yох bиr, kцlfяt bаsыb mяnи!<br />
Fяrqаnя аиlя qurmаdыьыmа аrхаyыn оlаndа, шяnlяndи:<br />
- Sяn ахы qаbаqlаr qыz kиmи hяyаlыydыn. Ыndи yаmаn<br />
sяrbяstlяшиbsяn. Яlиn uzanayыb.<br />
- Qыsqаnmаьыndаn gюrцrяm kи, sяn dя mяnи<br />
sеvиrsяn, - dеdиm.<br />
- Bаh… Ишя bах! - Fяrqаnя nаzlаndы.<br />
Qяflяtяn оnun bашыnы юzцmя sаrы чяkиb, dоdаqlаrыndаn<br />
bяrk-bяrk юpmяyя bашlаdыm. Dцnyаnы unutdum.<br />
…Оьlаn dяnиzdяn чыхmышdы. Яtrаfа gюz gяzdиrяndя, оnu<br />
tаpmаdыm. Bоynumu uzаdыb qоnшulаrыmыzdаn sоruшdum:<br />
- Bu mяшяdи чыхыb gеtdи<br />
- Pаltаrlаrыnы gюtцrцb valayladы. Цzц o yana, -<br />
qaraшиrиn qыz яlиylя havada elя чevrя cыzdы kи, bиlmяdиm<br />
gяdя saьa gedиb, ya sola. Dala, ya qabaьa.<br />
Яllяrиmи gюyя qаldыrыb, guyа Allаhа шцkцr еlяdиm.<br />
Оnlаrыn цzцndя tяbяssцm gяzишdи.<br />
- Yаmаn qыrsaqqыzdы ha! Qяmишdи lap, - bяdяnи<br />
kaьыz kиmи aь olan bыьsыz qonшum dеdи.<br />
Аrхаyыnca, шаd-хцrrяm qumа uzаndыm.<br />
- Gюrцrsяn, o qыz nя pоtаlыqdаdы. Dяvяdяllяyиdи, -<br />
Fяrqаnя аьыz bцzdц.<br />
- Аmmа bяdяnи yupyumшаqdы, - mяn dеdиm.<br />
- Hardan bиlиrsяn<br />
- Yяqиn elя olar.<br />
- Шorgюz!<br />
- Yox bиr, шиtgюz.<br />
- Nяyя lаzыmdы... Mяn оьlаn оlsаydыm… - о, dиlиnи<br />
sцrцdц. - Hяm dя pиylи qаdыnlаr чяtиn dоьurlar.<br />
- Dоьmаq sоnrаkы ишdи.<br />
- Еlяsиylя dоludu шяhяr, gеt аl, nиyя qаlыbsаn<br />
Boynuna al, kюklяr - zюvqцncяdи.<br />
- Yox, mяnя иncяbel, nаzиkbиlяk Vаqиf gюzяllяrи хош<br />
gяlиr! Onlаrыn dа ичиndяn sяnи оvlаmышаm!<br />
- Yаvаш ye, bоьаzыndа qаlаr.<br />
Qаlхыb иdmаnа bашlаdыm. Lяzzяtlя sцmцklяrиmи<br />
шаqqыldаdыrdыm. Bиr yol аzcа qаldы аyаьыm Fяrqаnяnиn baшыna<br />
dяysиn. Uzаqdаn hяmиn batmышыn tяzяdяn salxa-salxa<br />
gяldиyиnи gюrяndяsя, sustаldыm, qоllаrыm yаnыmа dцшdц.<br />
Tяяssцflя bиldиrdиm:<br />
- Budey, yаstы-yаpаlаq dоstumuz gяlиr.<br />
- Qоy gяlsиn, bаrы яylяnяrиk. Yаmаn qаrt-qаrt<br />
dаnышmаьы vаr. Хошum gяlиr.<br />
- Sяnиn еlя hamыdan хошun gяlиr. Tяkи cиnsи kиши<br />
оlsun! - mяn sяrtlяшdиm.<br />
- Tяmиz dаnыш, еy! Heч vaxt kоbudluьundan яl чяkmяzsяn!<br />
- Bеlя-bеlя hяrяkяtlяrиnя gюrя dя о vахt qяlbиm<br />
sяndяn sыndы.<br />
- Bюyцk fяlаkяt оlub! Dцnyа qоpub. Bunun qяlbи<br />
sыnыb!..<br />
Оьlаnыn sачы yахшы qurumаdыьыndаn, tцklяrи zоl-zоl<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 77
аlnыnа sаllаnыrdы. Qоltuqlаrыndаkы иrи qоvunlаrы gяtиrиb<br />
ortalыьa qoydu.<br />
- Bu, yemишlяr! Bu dа dиlиmlяmяyя bычаq.<br />
- Еv bычаьыdы - sоruшdum.<br />
О, uшаq цstя чыmxыrыrmыш kиmи:<br />
- Bя nя bычаьыdы, аlя! - dеdи. - Yох bиr, хulиqаn<br />
bычаьыdы!<br />
Ancaq юzцcиyяz yеmишlяrи dоьrаdы. Dаdыnа bахmаq цчцn<br />
dя dиlиmиn bиrиnи dишиnя чяkdи.<br />
- Yаmаn dяlиsоvsаn hа… - dеdиm. - Dяlиsov da yox,<br />
dяlи.<br />
- Юz аrаmыzdы, sяn dя чох yцngцl аdаmа охшаyыrsаn.<br />
Bиr nюv, bambыlыya.<br />
Nя dеyяcяyиmи bиlmиrdиm. Yox, bununlа kяskиn<br />
dаnышmаq lаzыmdы. Ya da bиrdяfяlиk aьzыnы cыrmaq, qurtardы<br />
getdи.<br />
- Yеmишlяrя gюrя sаь оl, - dеdиm. - Аncаq tez яkиl<br />
burdаn!<br />
Elя bиl gцcцm чatmаyаn yцkц чиynиmdяn yеrя qoydum.<br />
Pюrtmцшdцm. Оьlаn cяhяnglяrи шиrяlи цzцnц mяnя<br />
tutdu.<br />
- Bаша dцшmяdиm. Bиr dя de!<br />
Dиlиmиn аltыndаn, sаnkи kяlbяtиnlя, bиr-иkи sюz dя dаrtыb<br />
чыхаrtdыm:<br />
- Bиr yox, lap beш deyяrяm. Qulаqdаn - o sюz<br />
- Sяn danышmыrsan, аьzыndаn аyrаn sцzцlцr.<br />
О, sоyulmuш bиr yеmиш tиkяsиnи dя bычаьыn ucuyla аьzыnа<br />
аtdы. Yеmиш аьzыndа fыrчыldаdы.<br />
- Dяnиz bиzиmdи - burаdа yашаyаnlаrыn.<br />
- Аy sохulursаn hа, buynuzunа dюyяclяsяlяr dя.<br />
Оьlаn юzцnц yаlnыz иndи tяhqиr оlunmuш sаndы vя<br />
qцvvяsиndяn kяnаr bиr шеy dеdи:<br />
- Sяnиn оnurьаnы bu qumluqdа sыndыrаcam!<br />
Fяrqаnя mяndяn kцsmцшdцsя dя, tяrяfиmи sахlаdы:<br />
- Еy, еyy, bиz sяnи yахшы оьlаn bиlиrdиk.<br />
Bu sяfяr mяn оnu bяrk sаncdыm.<br />
- Sяnиn onurьanы sыndыrmаqsa чяtиn оlаr.<br />
Dяrhаl dа bunu dеmяyиmя pешmаnlаdыm. Amma oьlаnы<br />
sanasan иlаn vurdu. Yеrиndяn hоppаnыb qышqыrdы:<br />
- Dur аyаьа!<br />
Mяn hеч qыmыldаnmаdыm dа.<br />
- Qаlх, dеyиrlяr sяnя! Аltыnы bulаyыbsаn!<br />
- Bюyцrmя, dаnа!<br />
- Qыzыn yаnыndа yох, sяnиnlя tяklиkdя dаnышаcаm.<br />
Gеdяk bашqа yеrя!<br />
- Dеyяsяn, pulun kиmи qаnаcаьыn dа vаr!<br />
- Qаlх-х!<br />
Оnun dишlяrи xыrчыldayыr, чяnяsиnиn яzяlяlяrи шишиrdи.<br />
- Dи gеtdиk.<br />
Fяrqаnя mяnи qаytаrmаq иstяyяndя, dиrsяyиmlя оnu<br />
иtяlяdиm.<br />
- Sяn qаl, nя yаpышыbsаn!<br />
Qоnшulаrыmыz чиmишmяkdяydиlяr.<br />
Яsяbdяn аyаqlаrыmыz qumа dяrиn bаtыr; Fяrqаnя dя<br />
sandыqtulasы kиmи dаlыmа dцшцb.<br />
- Аrvаdsаn, аrvаd! Hяrи, matишgяsяn.<br />
Artыq юzцmц cиlovlаyа bиlmяyиb, sаь яlиmlя qozbelиn sol<br />
цzцnя yаьlы bиr шиllя yаpышdыrdыm. O, yыхыlmаqdаn юzцnц<br />
gцclя sахlаdы vя qumu оvuclаyыb dцz<br />
sиfяtиmя чыrpdы. Qum gюzlяrиmя dоldu. Qаrnыmа иlишяn<br />
tяpиkdяnsя sаncыlаnыb yеrя чюkdцm.<br />
Fяrqаnя:<br />
- Еy, еyy…иtиl burdаn! Qочаьа bиr bах! Mеymun! -<br />
dеyя-dеyя оьlаnы qоvmаq иstяyиrdи.<br />
Аьrыlаrа bахmаyыb, аyаьа dura bиldиm. Аncаq sяsиm<br />
чыхmыrdы.<br />
Оьlаn юzцnц qаlиb sаnаrаq, mяnя bаrmаq sиlkяlяyиr,<br />
sankи uшаq hяdяlяyиrdи:<br />
- Bах, hяlя sяnя o qыzа gюrя dиnmиrяm. Gеt qurbаn<br />
оl оnа.<br />
- Gцnаh mяndяdи, sяndя yох… Hяr qоduqlа яngя<br />
vеrяndя, axыrы belя dя olar.<br />
- Kяs sяsиnи, аlя, sяnиn kиmиlяrиnи mяn sаtыn аlаrаm.<br />
- Maшallah!<br />
- Юzцylя dяnиzя qыz gяtиrяnиmя bах! Hаyыf о qыzdаn!<br />
Fяrqаnя hey qоlumdаn dаrtыr:<br />
- Bяsdи, uшаq оlmа. Ona baш qoшma.<br />
Pаltаrlаrы ешяlяyиb cиbиmdяn kаьыz pullаr tapdыm vя<br />
havaya - оьlаn sяmtя vыyыldatdыm:<br />
- Al, gяtиrdиklяrиnиn puludu.<br />
Sоnrа dа bычаьы, dяstяyиndяn yаpышыb, ona sarы tullаdыm:<br />
- Bu dа хяncяrиn!<br />
Bычаq uzаqdа yаш qumа bаtыb sиlkяlяndи.<br />
Оьlаnыn цzцnц dumаn kиmи pешmаnчыlыq bцrцmяkdяydи.<br />
- Gюr nя verиr - hоqqа чыхаrыr…<br />
Yеrdяn pullаrы gюtцrцb Fяrqаnяyя uzаtdы.<br />
- Шahиdsяn kи - bиrиncи юzц шиllя чяkdи. Mяn еlя-bеlя,<br />
qоrхudurdum.<br />
Fяrqаnя оnа hеч vыz аtmыrdы dа.<br />
- Bu pul sюyцшdц, юzцm юlцm, яn аьыr sюyцш. Kишиnи<br />
bеlя sюymяzlяr.<br />
Fяrqanяylя mяn gеyиnя-gеyиnя susurduq.<br />
О gюrdц аlаn-gюtцrяn yохdu, pullаrы яlиndяn burахdы.<br />
Kцlяk dя оnlаrы yаrаpаqlаr tяkи dяnиzя sяpяlяdи.<br />
Gцn яyиlmишdи. Аdаm цшцyцrdц. Bиz dиnиb-dаnышmаdаn<br />
sаhиllя хеylи yоl gеtdиk. Аvtоbus аyаьыndа аrхаyа boylandыq.<br />
Оьlаn uzаqdа hеykяl kиmи dаyаnmышdы. Аncaq<br />
arаbиr bоьumtul sяsи ешиdиlиrdи:<br />
- Gюrdцnцz… юzцnцz gюr-dцnцz… nеcя-yяm mяn.<br />
Sarsaьam. Hяrи.<br />
Еlя bиl аьlаyыrdы. Hяrdяn kцlяk оnun sяsиnи gюtцrцb<br />
bашqа sяmtя аpаranda, hеч nя ешиdиlmиrdи.<br />
1976<br />
(hekayя Rafиq Taьыnыn 1987-cи иldя dяrc olunmuш иlk<br />
kиtabыndan alыnmышdыr)<br />
78<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
ИRONИZMLЯR<br />
(Rafиq Taьыnыn яsяrlяrиndяn alыntы yaparaq tяrtиb etdи: Sиma Яnnaьы)<br />
Fыrыldaqlardan <strong>son</strong>ra sevgи mцmkцnsцzdцr<br />
*<br />
Gяnc adamda dцz-яmяllи namus-qeyrяt olmur.<br />
Namus-qeyrяt yaшnan gяlиr, kиmlяrиsя tяqlиddяn doьur<br />
*<br />
Sevgи sяrt vя acы hяqиqяtlяrи, elяcя dя qaranы чяhrayы gюstяrиr<br />
*<br />
Яfsanя kosmetolojи effektlиdиr<br />
*<br />
Kral xanыmыnыn gюzяllиyи hяm dя dюvlяt atrиbutu kиmи bиr шeydиr<br />
*<br />
Fantazиya hяyat faktlarы mцrяkkяblиyиndя шeylяrи uydura bиlmиr<br />
*<br />
Folklor reallыьыn dяyишdиrиlmяsи, qol-qabыrьasыnыn sыndыrыlmasыdыr<br />
*<br />
Иndиkи zяmanяdя яfsanяyя sиlahsыz gиrmяk mцmkцnsцzdцr<br />
*<br />
Hяr xalq mяhяbbяtи bиr cцr иnterpretasиya edиr<br />
*<br />
Bиzdя ardыcыl hяr toya getmяk цчцn bяlkя dя mafиoz olmalыsan<br />
*<br />
Kяndиstan yerиndя dя dиz яxlaqa dяlalяt edяn шeydи:<br />
gюrцndцsя, sяnи heч kяs almayacaq<br />
*<br />
Etиraf qoca чaьlarыn ишиdиr<br />
*<br />
Dяmиr иntиzamda yaradыcыlыьa yer yoxdur<br />
*<br />
Qadыn da яn чox kишиlяrdяkи sяhvlяrя vurulur<br />
*<br />
Яdяbиyyatda detektиv janrы иnkишaf gюstяrиcиsиnя чevrиlиr(dи)<br />
*<br />
Иctиmaи-sиyasи sabиtlиkdя иnsanlar darыxancыl olur<br />
*<br />
Шюhrяtsиz adam цчцn юlцm - yoxluqdur<br />
*<br />
Hяyat hяm dя tцrmяlяrиnя gюrя юlцmdяn gerи qalыr<br />
*<br />
Baшsaьlыqlarы иnsandan hяmишя artиstиzm tяlяb edиr<br />
*<br />
Иnqиlabчыlыьыndan tяkcя mяишяt tяnqиdчиlиyи qalыb<br />
*<br />
Evlяr dцz tиkиlmяyяndя, vяtяn zay olar<br />
*<br />
Sиvиlиzasyon qadыnlarda sevgи шяhvяtlя baшlayыr<br />
*<br />
Mяшhurlarla иlишgиlи ишlяr hяmишя qorxuludur<br />
*<br />
Namus иntиqam mяqsяdиlя ortaya atыlan qorxunc bиr шeydиr<br />
*<br />
Bиz mиn иl rastlaшыb sюz sюylяyяk, yenя doьma olmarыq<br />
*<br />
…maьarыn uzunluьu onun qazandыьы hюrmяtlя heч tutuшmurdu<br />
*<br />
Atom erasыnda genetиk kodlar kиmи mяntиq dя pozula bиlяr<br />
*<br />
Onsuz da heч bиrи namusa qыsыlыb dиllяnяsи deyиl<br />
*<br />
Mehmanxana xяrcиnи чыxarmaq цчцn soyuq vя hяm иstи suyu aчыq<br />
qoymuшdu<br />
*<br />
Юmцr юzlцyцndя sцjet demяkdиr<br />
*<br />
Poezиya яn иdbar шeylяrdяn dя tюrяnяr<br />
*<br />
Hяr kяsиn hяyatы qяhrяmanlыq, ya ona bяnzяr bиr-иkи hadиsя иlя<br />
mяnalanыr<br />
*<br />
Hюrmяtsиz adamыn kцsmяyиnя kиmdи vыz atan<br />
*<br />
Onun яxlaqыnda barыш elementи yoxdu<br />
*<br />
Яnяnя yarandыsa, demontaj olunmur vя dиgяr dяmиr-beton<br />
яnяnяlяrя paralel tяrzdя <strong>son</strong>suzluq sяmtиnя uzanыr<br />
*<br />
…eynи tarиx hяr dяfя tяzяdяn yazыlыr<br />
*<br />
Mиnиmum юmцrdя maksиmum dяmlяr sцrdц<br />
*<br />
Restoran da hяyat mяktяblяrи sыrasыndadыr<br />
*<br />
Yaxшыlыq elяmяmяk elя pиslиk elяmяkdиr<br />
*<br />
Arvad tayfasы, nяdяnsя, gec-tez kишиlяrи ram edяn olur<br />
*<br />
Sяn demя, kюlgя dя hяyata dяlalяt edяn шeydиr<br />
*<br />
Иtdя sevиnc иnsandakы kиmи deyиl - hяqиqи vя saf olur<br />
*<br />
Cиnayяt tюrяtmяyяn yalnыz heykяllяrdиr<br />
*<br />
Иnsan яsas da elя юzцnцnkцlяr ичиndя tяnha qalыr<br />
*<br />
Bиrcя onun qыz-gяlиnя peydяrpey "bacы" demяsи шцbhяlи<br />
gюrцnцrdц<br />
*<br />
Yox, иnsanlarыn яksяrиyyяtи юlцylя dиrиnи ayыrd etmиr: yatanы юlц,<br />
юlцnц yatan bиlяnlяr var<br />
*<br />
Hяyatsevяrlяrdя cяmdяk qabarыq var<br />
*<br />
Иnsana яtyeyяn bиr heyvan kиmи mяhяbbяtlя yanaшardы<br />
*<br />
Яtdяn bol respublиkalarda kababxana чox olar<br />
*<br />
Fanиlиyи anlayan zahиdlиk yolunu tutmalыdыr, lotu-potuluq yox<br />
*<br />
Famиlиyasы "Namazov" olan kяsиn alnы mюhцr gюrmяdи<br />
*<br />
Nяdяnsя, gюyчяklяr юzцnя gцvяnяn olur<br />
*<br />
Kишиlяrи yalnыz kиfиr qadыnlar иdeallaшdыrыr<br />
*<br />
Яr-zad xoшbяxtlиk цчцn deyиl, ola bиlsиn, bяdbяxtlиyи bюlцшdцrmяk<br />
цчцndцr<br />
*<br />
Bиr aьsaqqal kиmи nцfuzunun az-чox qalmasыnы иstяyиrsяnsя,<br />
gяrяk чяtиn mяqamlarda respublиkada olmayasan<br />
*<br />
Qыzlar яn чox mцharиbяlяrdя evdя qalыr<br />
*<br />
Qыzыn taleyи alnыnda-yanaьыnda yox, mяhz qычlarыnda yazыlыr<br />
*<br />
Bяxtяvяrlиk яbяdиyyяtя dяlalяt etmиr<br />
*<br />
Onun zahиrи xoшbяxtlиyи batиndяkи bяdbяxtlиyиnиn tяzahцrц иdи<br />
*<br />
Tяzя sяrhяdlяrи dя kюhnяlяr sayaьы ancaq quшlar aшa bиlяr, иnsan<br />
yox<br />
*<br />
O, keчmишdяn bиrcя addыm qabaьa gedиb dayanmышdы<br />
*<br />
Bяdииlиk tяlqиn vasиtяsиdиr; elиtar mяdяnиyyяtи kцtlяvиlяшdиrmяyя<br />
qadиrdиr<br />
*<br />
Яbяdиyyяt hяvяskarlarы bяdииlиyя meyllиdиr<br />
*<br />
Mяdяnиyyяt ekstremal vяzиyyяtlяrdя dяyяrsиzlяшиr<br />
*<br />
Sяnяtkarlarыn dцnyaya gяtиrdиyи иnsanlar яzab чяkmиrlяr<br />
*<br />
Bu qяzet, юlkяdя шяrяf vя qeyrяt sabиtlиyиnиn tяmиnatчыsыdыr<br />
*<br />
Nяdяnsя, qara kцtlяnиn mяhяbbяtи xoшagяlяn olur<br />
*<br />
Elя mяsum quшlar var kи, gюyяrчиn onlarыn yanыnda vяhши<br />
tяяssцratы oyadar<br />
*<br />
Rяssam hяyatla mцqayиsяdя acиzdиr<br />
*<br />
Mяmur sюzц hяmишя dяvяnиn boynu kиmи dцz olub<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 79
*<br />
Яvvяl heч nя olmur. Hяr шey <strong>son</strong>ra olur<br />
*<br />
Hцzцrdя yalnыz perspektиvlи иnsanlar arzulanыr<br />
*<br />
Alиmя kяшflяr yox, adlar daha vacиbdиr.<br />
Hяm dя onsuz иndи hяr шeyи bиlmяk sarsaqlыq яlamяtиdиr<br />
*<br />
Tяlяbkarlыq яslиndя demaqoqluьun bиr formasыdыr<br />
*<br />
Шefя quyruq bulamaq hяr oьulun иши deyиl<br />
*<br />
Sevgи bиqeyrяtlиyи иstиsna edиr<br />
*<br />
Юzцnцz mяndяn dя yaxшы bиlиrsиnиz kи,<br />
hяr bиr Azяrbaycan qadыnы alыnmaz qeyrяt qalasыdыr<br />
*<br />
Qocalыq - gюrdцyцn юlцmlяrиn чoxluьundan tюrяnиr<br />
*<br />
Dяlиlиyи - яn alи duyьularla yaшadыьыndandы<br />
*<br />
Bяlи, иnsan xoшbяxtlиk цчцn hяlяlиk ev-eшиk olmaqdan юzgя bиr шey<br />
tanыmыr<br />
*<br />
Deyяsяn, hюrmяt asыlыlыьa daиr шeydиr<br />
*<br />
Яrя gedяnяcяn kиши xeylaьыnы gяrяk qurbaьa cиldиndя gюrяsяn<br />
*<br />
Sevmяk onlarыn kяndиndя ayыbdы<br />
*<br />
Yad yer qoca saxlamaz<br />
*<br />
Юlцm haqdы, ancaq yaman xяrc иstяyиr<br />
*<br />
Qыz qarыyыrsa, onun яxlaq-namusu gцlцnc-gцlmяlи bиr шeyя чevrиlиr<br />
*<br />
Bu kяnddя qadыnla kишиnиn baxышmasы qяbahяtdиr<br />
*<br />
Шюhrяtиn hцquqdan-etиkadan kяnar tяrяflяrи dя olur<br />
*<br />
Sяn demя, tяsadцfи sяbяblяr dя шюhrяt mexanиzmиnиn saz vя ишlяk<br />
halda saxlanmasыnda yardыmчыdыr<br />
*<br />
Шюhrяtlи adam mцdhиш bиr varlыqdыr: yaxыndasan, чata bиlmиrsяn,<br />
яl uzadыr, tuta bиlmиrsяn<br />
*<br />
… hяyatda da яzяlя gцcцnя иrяlиlяyиrmиш. Azяrbaycanda яzяlя<br />
baшdan faydalыdыr<br />
*<br />
Adыbиlиnmяzиn heч yaшы da bиlиnmиrdи<br />
*<br />
Kичиk dюvlяt kяnd kиmиdиr; orada hamы hяr шeyи bиlmяlиdиr<br />
*<br />
Alыn yazыsы tяnbяl vя mяsulиyyяtsиz adamlarыn юzцnц tяmиzя чыxarmaq<br />
vasиtяsиdиr<br />
*<br />
Hяyatыyla bиr kяsя yaxшыlыq edя bиlmиrdиsя, maьыl onu юlцmцylя<br />
etdи<br />
*<br />
Gцnahsыzlarы hяdя-qorxu gцcцnя canиyя "dюndяrmяk" иnsandan<br />
elя dя bюyцk aьыl tяlяb etmиr<br />
*<br />
Kцtlя dишlяrиnи qыcayanda, adamыn canыna vяhшяt oturur<br />
*<br />
Zahиrи gюzяllиk sozaldыqca, hяyat perspektиvlяrи gюrцnmяz olur<br />
*<br />
Despotlar mяdяnиyyяtя mиlчяk kиmи qonur<br />
*<br />
Xalqыn boynunda oturduьu иllяrи юmrцnцn bяxtяvяr чaьlarы sayыr<br />
*<br />
O, иstedadыnы qыsыb-qыsыb, sыxыb-sыxыb da ondan tяшkиlatчыlыq<br />
keyfиyyяtи цzя чыxarыb<br />
*<br />
Oxucu gюyчяk mцяllиflя kиfиrя fяrq qoyandыr<br />
*<br />
Иnsanda aldatmaq mяramы yoxdursa, шюhrяt ona mяnasыz<br />
gюrцnяcяk<br />
*<br />
Цz - шюhrяtиn vacиb komponentиdиr<br />
*<br />
Шюhrяt dцшkцnц cиddи adam ola bиlmяz<br />
*<br />
Ura, onun pessиmиzmи иntиhara yetmяyяcяk!<br />
*<br />
Namus xoшbяxtlиyиn qяnиmиdиr<br />
*<br />
Azяrbaycanda kцlяklяrя dя gцllя dяyя bиlяr<br />
*<br />
Bиr sцrц qыz bиrcя lцlцшlцnцn яvяzи deyиl<br />
*<br />
Шahиd olmayanda, иnsan tяmиz gopчuya чevrиlиr<br />
*<br />
Allah axыrыnы xeyиr elяsиn - <strong>son</strong> macal komedиyalar facияlяrя<br />
bяnzяyиr<br />
*<br />
Qadыn gюzяllиyи яksяrяn qara-qura яmяllяrlя yekunlaшыr<br />
*<br />
Иnsan bцtцn zamanlarda fatalиstdиr; qarьышlarыnыn nяtиcя<br />
verяcяyиnя hяmишя иnanыr<br />
*<br />
Cяhяnnяmdяn yan keчmяk цsullarыnы hяyatda tapmalы<br />
*<br />
Hяmишя elяdиr, юlяnиn fиkиrlяrи dиrиlяrя tяkdяnbиr чatыr<br />
*<br />
Qяшяng olsa da, cцvяllaьы иmиш<br />
*<br />
Юlцlяr иnternasиonalиst, hяm dя ateиstdиrlяr<br />
*<br />
Qocalmamaq цчцn kaш heч doьulmayasan!<br />
*<br />
Var-dюvlяr namussuzluqlarы heчя endиrяn, lotuluqlara mцqяddяslиk<br />
namы qazandыran шey иmиш<br />
*<br />
Qadыnlarda mяьrurluq иllцzиyadыr<br />
*<br />
Cиnayяtlя baьlы evlяr яzяldяn tez tиkиlиb<br />
*<br />
Savada getmяyяn vaxt cиnayяtя xяrclяnяr<br />
*<br />
Шиt vя lax gцlцшdяn facия иysи gяlиr<br />
*<br />
O, qяfиl hюrmяtlяrdяn baшыnы иtиrяn adamdыr<br />
*<br />
...yaxшы hяyat hяmишя uzaqdadыr. Иrяlиdя<br />
*<br />
Юlkяmиzdя bяdbяxt шaиr olmaq sиyasи sяhvdиr<br />
*<br />
... kиmdяnsя иncиmяk ona hяmишя zиyan gяtиrиb<br />
*<br />
Kиm bиlиr, bяlkя чox иstяmяklя adamы юlmяyя qoymazsan<br />
*<br />
...mцharиbяlяr arasыnda kишиlяrиn davasы arvadlarladыr<br />
*<br />
...o dцnyaya gюndяrmяyиn яn mяdяnи, яn qorxusuz цsulu иnfarktdыr<br />
*<br />
... onun цzцndя dюvlяt яhяmиyyяtlи tяbяssцmlяr gяzиrdи<br />
*<br />
Elя hяmишя belя olur: mцsabиqяlяr, mцkafatlar gцcцnя vяtяn<br />
haqqыnda яn yaxшы sюzlяr шaиrlяrdяn юlцm-zцlцm qopardыlыr<br />
*<br />
Шaиrlяrdя yaxшы mиsralar hяr vaxt olur, neylяyяsяn kи, onlar<br />
hяmиn mиsralarы satыrlar<br />
*<br />
Vяzиfяcя enmяyи, ya vяzиfяsиz yaшamaьы fяlakяt bиlяrdи<br />
*<br />
Mцharиbяlяrиn yamanlanmasыnda шюhrяt иmkanы gюrsяnиr<br />
*<br />
Чюhrяt, hяqиqяtяn, cavanlыьa aиd bиr aldanышdы<br />
*<br />
Yazmamaьыnы юz hяyatыnda nяhяng bцro<strong>kr</strong>atиk hadиsя sayыrdы<br />
*<br />
Qarшыdakы юlцm arxadakы hяyatdan canlы gюrцnцrdц<br />
80<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
ñîí øeèrlÿr<br />
RASиM QARACA<br />
***<br />
yarpaqlarыnы soyundu qayыnaьacы<br />
цzя чыxdы<br />
baшы yerdя<br />
ayaqlarы gюydя bиr nazяnиn<br />
***<br />
nяdяn sяsиmи ичиmя atыm<br />
mяn axшam qaranlыьыnda<br />
uzaqlыьы-yaxыnlыьы bиlиnmяyяn<br />
kяnd evlяrиnиn<br />
hayqыran haqq sяsи deyиlmиyяm<br />
***<br />
hяyat belяcя<br />
dяrk oluna-oluna<br />
<strong>son</strong>a yetяcяk<br />
dяhшяtlи olan da<br />
elя budur<br />
***<br />
шaиrlяr sюzlяrи fыrladыr<br />
mяnalar aчыqda qalыr<br />
dombalmыш cцmlяlяrиn altыnda<br />
poezиya<br />
vыcыx-vыcыx edиr<br />
***<br />
***<br />
иkи kюlgя pычыldaшыr:<br />
deyиrlяr kи gцnяш...<br />
***<br />
tцlkцlяrиn ayaq иzlяrи olmasa<br />
qumsaldakы yovшan kollarыnы<br />
heч nя bиrlяшdиrmяyяcяk<br />
***<br />
hяr шey юz иlkиnlиyиnя qayыdыr:<br />
maшыnlarыn bakы partlayыr<br />
gюzяllяrиn tumanы dцшцr<br />
***<br />
mяnи yatыzdыrыb nяsя elяmяk иstяyиrsяn -<br />
bunu mяnя sevgиlиm deyиr.<br />
"yuxuya vermяk" anlamыnda sюylяdиyи<br />
"yatыzdыrmaq" kяlmяsи<br />
qяrиbя sяslяnиr gecяnиn bиr alяmиndя<br />
***<br />
toplayыram<br />
vururam<br />
<strong>son</strong>ra чыxыb bюlцrяm<br />
"bюlцrяm"dяn "b" чыxыram<br />
yerdя qalыr юlцrяm<br />
yanlarыndan keчяndя sяslяrиnи qыsar sevgиlиlяr<br />
sovuшub keчmяyиmиzи gюzlяyяrlяr<br />
sovuшub getmяlиyиk яlbяttя<br />
sevgиlиmиz yoxsa яgяr<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 81
SEVиNC PЯRVANЯ<br />
BЯXTSИZ GЯLИNCИK<br />
яrkюyцn uшaqlыьыmda<br />
qollarыnы qopardыьыm<br />
gюzlяrиnи чыxardыьыm<br />
saчlarыndan yapышыb<br />
yerlя sцrцdцyцm<br />
чыlpaq bяdяnиnи gюrmяk maraьыyla<br />
paltarыnы cыrыqlayыb tюkdцyцm<br />
bяxtsиz gяlиncиyиm<br />
sяnиnlя taleyиm nя qяdяr bяnzяr иndи<br />
яrkюyцn bиr kишиnиn<br />
qяddar яllяrиndя<br />
nя qяdяr mцtиdиr bяdяnиm<br />
qыrыlmыш qolunun sыzыltыsыnы<br />
hиss edяrcяsиnя yazыq...<br />
PAYDOS<br />
"sцdцm tutacaq sяnи"<br />
sиnяnя dюyцb dя qarьыyanda mяnи<br />
dцшцnцrяm kи<br />
tяkcя sцd vermяkчцn deyиl<br />
qadыn dюшlяrи<br />
ana<br />
sormadan dцnyaya gяtиrmяnиzя rяьmяn<br />
bиr gecяlиk kefиnиzя baьышlayыram sиzи<br />
uшaьыnы шeytan deyя<br />
яzиzlяyяn atalar<br />
шeytanыn шиrиnlиyиnи artыrыrlar<br />
belяcя<br />
шeytana uymaq gцnah deyиl fи<strong>kr</strong>иnиn<br />
tяsdиqи bu hяm dя<br />
gecя gюrdцyц qorxulu yuxudan dиksиnиb<br />
dodaqlarы partlayan narыn<br />
* * *<br />
82<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
qыrmыzы dишlяrиndяdиr<br />
шeytanыn tяbяssцmц<br />
elяcя<br />
* * *<br />
toppuшluьundan ayaqlarы яyиlmиш<br />
yerиyяndя lяngяrlяyяn<br />
gah yыxыlыb-duran<br />
arabиr yorularaq<br />
dиvana doьru иmяklяyяn<br />
uшaqlыьыna qayыtmыш qoca qadыn<br />
sevиmlи oyuncaьыnыmцшtцyцnц<br />
axtarыr<br />
dиvanыn altыnda<br />
* * *<br />
bиrиncи arvadыnы<br />
hяr gцn daha artыq<br />
sevdиyиndяn<br />
dюyцb-dюyцb<br />
иntиhar hяddиnя чatdыran babam<br />
yubanыbmыш<br />
qarnыndakы altыaylыq yavrusuyla<br />
pяrvanя qanadlarыnы<br />
odlara sяrяn arvadыnыn harayыna yetишиncя<br />
иш-ишdяn keчиbmиш...<br />
and ичиr anamыn bиbиlяrи<br />
qarnыndakы yavru<br />
saьmыш<br />
чыrpыnыrmыш susuz balыq tяk<br />
юlmцш qadыnыn bяtnиndя<br />
hяlя xeylи...<br />
yuyat yerиndя quruyub qalыbmыш qadыnlar<br />
nя edяcяklяrиnи kяsdиrя bиlmиrlяrmиш...<br />
kяndиn sayыlan mollasы<br />
bиr mяscиd tиkdиrяn<br />
qяbrиstanlыq saldыran babam<br />
иmamlarыn шяnиnя<br />
mяrsиyяlяr deyиb aьlayыr иndи gecяlяr<br />
yetmиш yaшыnda<br />
vaxtиlя odda yanmыш<br />
dяrи xяstяlиyи tapmыш<br />
яllяrиnи qaшыya-qaшыya...<br />
quran oxuyur<br />
peyьяmbяrя salavat чevиrиr<br />
gюz yaшlarыyla<br />
dяstяmaz alыr<br />
nяnяmи qыsqanыr...<br />
* * *<br />
hяr kяsdяn чox sevиrяm<br />
alagюzlцmц<br />
иlmяlяr toxuyurmuш kиmи<br />
oynayыr яllяrиm<br />
шиpшиrиn mяmяlяrиndя<br />
salxыm-salxыm цzцm dяrиrmиш kиmи...<br />
arabиr ayaьыyla vurub<br />
daьыtdыьы da olur<br />
balasыna qиsmяt olmayan<br />
bиr vedrя sцdц чox gюrdцyц dя olur<br />
amma bиlиrmи gюrяn<br />
юlmцш balasыnыn<br />
qanыna batmadыьыnы<br />
salxыm mяmяlяrиnи sыьallayan яllяrиmиn...<br />
hяr sяhяr<br />
acqarыna bиr stяkan sцd ичmяyя vяrdишlи<br />
qяssab яrиmя gюtцrdцyцmц<br />
ana qяlbи duyurmu<br />
saьdыьыm sцdц daьыdaraq<br />
hayыf чыxыrmы<br />
hяr kяsdяn чox sevdиyиm<br />
alagюz иnяyиm !<br />
* * *<br />
bиr ay яvvяl<br />
gяnc sayыla bиlяrdиn<br />
30 yaшыnda...<br />
иndиsя yox.<br />
MM belя иstяmиr чцnkи...<br />
saxta yollarla sяnи dя<br />
qocalarыn sыrasыna qatmaq<br />
юlцmя yaxыnlaшdыrmaq fи<strong>kr</strong>иndяdи... MM<br />
иndи saчlarыn zиl qara<br />
dишlяrиn чaьbacaь<br />
gюzlяrиn hяyat dolu olsa da<br />
hяr yemяk <strong>son</strong>rasы qatыq yemяyя<br />
ehtиyac hиss etmяsя dя mяdяn<br />
almayacaq sяnи sыrasыna<br />
qaynar gяnclиk...<br />
mяndяn olsa,<br />
XЫ sиnиf яdяbиyyat dяrslиyиndя dя<br />
dяyишиklиk etmяyиnиz gяrяkиr<br />
bundan <strong>son</strong>ra Mцшfиq чox gяnc yaшlarыnda юldцrцldц<br />
yazmayыn<br />
o da adlamышdы 29-u<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 83
Шиzoшeиrlяr<br />
BABи B.<br />
aldыm aldыm ay aldыm<br />
bazarda alma aldыm<br />
bazarda alma ala ala<br />
heyva kиmи saraldыm<br />
saraldыm ay saraldыm<br />
sяnя иlan kиmи sarыldыm<br />
иlan kиmи ay kиmи<br />
иlan kиmи иl kиmи<br />
sяnиn hяsrяtиndяyяm<br />
sяnиn hцsrяtиndяyяm<br />
sяnиn adыnы gюydя buludlarda<br />
sяnиn adыnы чayda bulaqlarda<br />
sяnиn adыn bal kиmи<br />
yolda duman basdы gяl<br />
yolda yaman kяsdи gяl<br />
sяnиn adыn bal kиmи<br />
sяnиn adыn yaь kиmи<br />
sяnиn adыn saь яlиm<br />
sяnиn adыn sol яlиm<br />
sяnиn adыn saь qolum<br />
sяnиn adыn sol qolum<br />
sяnиn adыn saь ayaьыm<br />
mяnя bюyцk dayaьыm<br />
sяnиn adыn baшыmda<br />
sяnиn adыn qaшыmda<br />
sяnиn adыn gюzlяrиm<br />
sяnи hяr zaman gюzlяrяm<br />
sяnиn цчцn юlяrяm<br />
sяnиn цчцn olaram<br />
dцnяn bazarda heyva aldыm<br />
<strong>son</strong>ra heyva kиmи saraldыm<br />
yarыm yadыmdan чыxmышdы<br />
heyva alanda bиrdяn daraldыm<br />
yarыmыn adы zяncиrя<br />
sevdиm onu cыra-cыra<br />
yarыmыn adи gutabя<br />
sevdиm onu tabя-tabя<br />
Инсан адлары силсиляси<br />
NOKИA<br />
nokиyyя<br />
nokиyяlи<br />
nokиyяtddиn<br />
mobиlя<br />
mobиlяlи<br />
mobиlla<br />
mobиlulla<br />
mobияtddиn<br />
mobиlяtddиn<br />
mobиlxan<br />
mobиlxanыm<br />
mobиlverdи<br />
mobиlyar<br />
mobиlbanu<br />
RЦШVЯT<br />
rцшvяtя<br />
rцшvяtddиn<br />
rцшvяtяlи<br />
rцшvяtvяlи<br />
rцшvяtverdи<br />
rцшvяtverяn<br />
rцшvяtalan<br />
rцшvяtyar<br />
rцшvяtxan<br />
rцшvяtxanыm<br />
rцшvяtbяyиm<br />
rцшvяtbanu<br />
rцшvяtnarя<br />
rцшvяtgцl<br />
rцшvяtчичяk<br />
rцшvяttalыb<br />
rцшvяtbulla<br />
rцшvяtbagыr<br />
rцшvяtmяmmяd<br />
BAZAR<br />
bazargцl<br />
bazarчичяk<br />
bazarbanu<br />
bazarbяyиm<br />
bazarxan<br />
bazarbяy<br />
bazarverdи<br />
bazarverяn<br />
bazarbacы<br />
bazaralы<br />
bazarbagыr<br />
bazarmяmmяd<br />
SИFTЯ<br />
sиftяnaz<br />
sиftяbяyиm<br />
sиftяxanыm<br />
sиftяbacы<br />
sиftalы<br />
sиftяverdи<br />
sиftяalan<br />
sиftяverяn<br />
sиftяpяlяng<br />
sиftяyar<br />
sиftяsяnяm<br />
sиftяgцl<br />
sиftяcahan<br />
sиftяddиn<br />
sиftяbanu<br />
sиftяnarя<br />
YAP<br />
yappar<br />
yapparя<br />
yapnarя<br />
yapalы<br />
yapяddиn<br />
yapulla<br />
yaparmurad<br />
yapargцl<br />
yaparxan<br />
yaparbяyиm<br />
yappяlяng<br />
yapvяlяd<br />
yapbaba<br />
yapbala<br />
yapoьlan<br />
yapmяmmяd<br />
yaparшиr<br />
yapartalиb<br />
yapalfaz<br />
yapverdи<br />
yapalan<br />
yapsяmяd<br />
yapverяn<br />
yapиyyя<br />
yapиlla<br />
yapar<br />
yapmaz<br />
yapya<br />
yapиr<br />
84<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
KONTUR<br />
konturя<br />
konturanя<br />
konturяlи<br />
konturan<br />
kontural<br />
konturяddиn<br />
konturxan<br />
konturulla<br />
konturbanu<br />
konturnaz<br />
konturaьa<br />
konturverяn<br />
MARШRUT<br />
marшrutяlи<br />
marшrutmяmmяd<br />
marшrutxan<br />
***<br />
aьыr aьыr aьыrdыr<br />
hяyat hяm dя чal чaьыrdыr<br />
чыxaram daь baшыna<br />
fяlяk sal daшыnы<br />
ermяnиn baшыna<br />
***<br />
baьda gцllяrи dяrя-dяrя<br />
bиzиm evиmиz sиzиn dяrя<br />
***<br />
sevgиlиm ay sevgиlиm<br />
sev mяnи goy mяn bиlиm<br />
***<br />
dцnya gozяldиr yaшamaq цчцn<br />
toylar gozяldиr fиravan hяyat цчцn<br />
bиz daьlardan baьlardan gяldиk<br />
шadlыq evlяrи tиkdиk шadlыq цчцn<br />
qarыш-qarыш qarышqa<br />
шeиr yazaram rишka-rишka<br />
hяm шaиrяm, hяm deputat<br />
ишlяrиm marиш-marишka<br />
mиllи mяъlиsdя oturaram<br />
hяmяn orda<br />
bяzяn<br />
gafиyяsиz шeиr yazaram<br />
qoy mяn юlцm vяtяn цчцn<br />
daьlar dursun vяtяn цчцn<br />
haqqы nahaq bиlяn ermяnи<br />
fяlяk gяlяr sяnиn цчцn<br />
ЧAGDAШ AZЯRBAYCAN VИSUAL ИNCЯSЯNЯTИ VЯ<br />
ЯDЯBИYYATЫNDA GEDЯN PROSESLЯRЯ AKTUAL<br />
NЮQTEYИ-NЯZЯRDЯN BИR BAXЫШ<br />
HЯLЯ 17 ЯSRDЯ MЯШHUR DANИMARKA FИLSOFU RENE<br />
DEKART ЮZ FЯLSЯFИ ЯDЯBИYYAT VЯ ИNCЯSЯNЯT TRAKTAT-<br />
LARЫNЫN 1-DE YAZMЫШDЫR KИ ЯDЯBИYYAT VЯ VИSUAL<br />
ИNCЯSЯNЯT HЯR ZAMAN YANAШЫ GEDЯRЯK CЯMИYYЯTИN<br />
ИЧЯRИSИNDЯ OLAN SADЯ ИШARЯLЯRDЯN BAШLAYARAQ VЯ<br />
AЬЫZDAN ЧЫXAN ADИ SЮZDЯN BAШLAYARAQ GЦZGЦSAYAЬЫ<br />
ИNKИШAF VERTИKAL QONUШMADA HORИZONTDA GEDЯN<br />
PROSESLЯRИN HЯTTA NAPOLEONUN DЦNYANЫ HORИZONT-<br />
DA GЮRЦRЯM ULDUZLAR AY ИШЫЬЫ ЧИNAR VЯ ШAИR ЯLЯKBЯR<br />
ЯLИYEVИN GOCA ЧИNAR HEKAYЯSИNDЯ 1-CИ SURЯT OЬUL 2-<br />
CИ SURЯT ANA VЯ CЯMИYYЯTИN KABUS SИMVOLU YALANЧЫ<br />
RЦШVЯTXORLUQ KORRUPSИYA HЯR YERDЯ PARANЫ ШEY-<br />
TANЫN KULMИNASИYA NЮQTЯSИNDЯ GOCA ЧИNAR<br />
POVESTИNDЯ EШШЯYИN HABELЯ ЯTRAF MЦHИT KANALИZA-<br />
SЫYADA AXAN POXUN AЧЫQ HAVADA ШЯHЯR ЯTRAFЫNDAKЫ<br />
RESTORANLARDA QANUNSUZ TИKИLMИШ RESTORANLARЫN<br />
BЯZИLЯRИNDЯ FAHИШЯXANA AЧMЫШ VARLЫLARЫN ШЯHЯRЫN<br />
FЯVVARЯLЯR MEYDANЫNDA OLAN PABLARЫNDA ЯYLЯNЯN<br />
YABANЧЫLARLA MЦQAYИSЯSИNDЯ MЦASИR DЮVRЦMЦZЦN<br />
KOSMOPOLИT 21 ЯSR MEGAPOLИS BAKЫ ШЯHЯRИ HЯTTA<br />
LЯNKЯRAN GЯNCЯ RESTORANLARЫNDA LЦLЯ TИKЯ NOX-<br />
UDLU PИVЯ YAШADЫЬЫM DЦZ 1 ИL ЯN ЧOX PИVЯ SEVИLЯN<br />
ЮLKЯDЯ HEЧ EШИTMЯDИM AMMA BAKЫ ШЯHЯRИNИN VЯ BAKЫ<br />
MERИNИN FONTANLAR DИYARЫ ULDUZLAR ШЯHЯRЫ ABU-<br />
TALЫBЫN ИCTИMAИ ИШLЯR ЦZRЯ KONSULTASИYA BUROSUNUN<br />
KATИBИNИN ЯVVЯL KABЫNETЫNDЯ YAXШЫ-YAXШЫ GEDИB<br />
XAШLA VODKA VURUB SARЫMSAG ЦSTUNDЯN VЯ GOCA<br />
ЧЫNAR ALTЫNDA ЧAYXANA SЮKИLMИШ SAMOVAR...<br />
AZERBAUJAN EDEBЫYYATЫNDA QAFИYЯ VЯ<br />
ШЫZOAZЯRЫZM NЯ DEMЯKDЫR<br />
QAFИYЯ SЮZЦNЦN SЯSLЯNMЯSИ VЯ QURULUШDAN<br />
GЮRЦRЦK KИ QAFИYЯNИN NЯ QЯDЯR ИNCЯ SЯSLЯNMЯSИ VЯ<br />
AZЯRBAYCAN QADЫN ADLARЫNA BЯNZЯRLИYИ BИZИ GAFИYЯ<br />
HAQQЫNDA BЫR DAHA DЦШЦNЦB VЯ AZЯRИ ЯDЯBИYYATЫNDA<br />
QAFИYЯ VARLЫЬЫNЫN TЯHLИL ANALИZ EDИB QAFИYЯ ЦNSЦRLЦ<br />
ШAИRLЯRИMИZИN YARADЫCЫLЫЬЫNA BAXARKЯN BИZ MЯMLЯ -<br />
KЯ TИMИZИN VЯ BORЧALЫ EL ШAИRИNИN QAFИYЯ JANRЫNDA<br />
ШERLЯRИNИ HЯM DЯ QADЫN GЮZЯLLИYИNDЯN DOЬULUB<br />
ШAИR QAFИYЯ SЮZЦNЦ HЯM DЯ AZЯRИ QADЫN ADЫ KИMИ TЯK-<br />
LИFИNDЯ QAFИYЯ SЮZЦNЦ BИR HЯRF ЧOXALDЫB YENИ<br />
DOЬULMUШ QЫZ UШAQLARЫNA "QAFИYYЯ" ADЫ QOYUL -<br />
MASЫNЫ ЮZ ШERLЯRИNDЯ GЮSTЯRИB VЯ QAFИYЯNИN<br />
ЧOXSAYLЫ ASSOSATИV LИNQOQRAFИKLИYИ VЯ MЦASИR<br />
TOPOLOGИYAMЫZЫN XЯRИTЯSИNDЯ BU SЮZ ЯDЯBИYYATЫMЫZA<br />
DAHA DA RЯNGARЯNGLИK VERЯRЯK VЯ QAFИYЯDЯ<br />
GЮZЯLLИKDЯN BЯHS EDИB GЮZЯLLИYИNИN ИNSAN VARLЫ -<br />
ЬЫNDA ЯDЯBИYYATDA SЮZLЯRLЯ MИLLИ QЦRURLARЫMЫZ<br />
HAQQЫNDA UCQAR RAYONLARЫMЫZDAKЫ KЯND MЯKTЯB -<br />
LЯRИNDЯ QAFИYЯLИ YAZMA DЯRNЯKLЯRИ AЧЫB BЫZ AZЯR-<br />
BAYCANЫ GЮYLЯRЯ QALDЫRЫB VЯ QAFИYЯLИ ШERLЯRИMИZИЫN<br />
ИЧИNDЯ BALACA QARЫШ QARЫШQALARDAN BAШLAYARAQ VЯ<br />
ЧЫNDЯN GЯTИRИLMИШ CUKKULU OYUNCAQLAR CUMBULLU<br />
YOLBOYU TЮKЦLMЦШ POX PЦSЦR, YOX QЦSUR QAFИYЯLЯRИ<br />
VЯ YAXUD SЯMЯNИ SЮZЦNЦN QAFИYЯ ЦЧЦN ЯN GЮZЯL<br />
MИSAL OLARAQ SЯMЯNИ AY SЯMЯNИ SAXLA MЯNИ VЯ<br />
YAXUD SЯMЯNИ AY SЯMЯNИ QOY YOX OLSUN ERMЯNИ... VЯ<br />
BURADA GЮRЦRЦK SЯMЯNИ SЮZЦNЦN NЯ QЯDЯR<br />
ИMPROVИZASИYA TRANSFORMASИYA DESTRUKTUALИSTИK<br />
POLИFONИK PASSИONAR KVADROQ RA FИKLИYИNDЯN<br />
YARANAN MЦASИR AZЯRBAYCAN ЯDЯ BИYYATЫNDA<br />
ШИZOAZЯRИZM TENDENSИYASЫ VЯ GЮTЯШИZM AMИLLЯRИNИ<br />
TЯZЯ BAZARDA SATЫLAN ИKRA VЯ YAXUD MЦASИR<br />
BAKЫMЫZDA OLAN TAKSИLЯRИMИZ HЯLЯ ШOTЧИKSИZ ИШLЯYИB<br />
AVROPA STANDARTLARЫNA LAYИQ OLMASЫ HЯTTA GЦR-<br />
CЦSTAN TAKSИLЯRИNDЯN ЧOX FЯRGLЯNИB BИZИM EL ШAИRИ<br />
YARADЫCЫLЫЬЫNDA MЦASИR AZЯRBAYCAN SABUNЧU RAY-<br />
ONU RESPUBLИKANЫN ЯMЯKDAR ARTИSTИ MAUQLИ<br />
KOLLEKSИYASЫNDA DOLЧE GABBANA GЯL BИR BAX BANA<br />
VЯ YAXUD NЦШABAШKALARЫMЫZ NЯ OLAR ALLAHЫM AYЫR-<br />
MA BЫZЫ....<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 85
Mяnиm hяyatыm юz dиlиmdяn olaraq:<br />
1953-cц иldя gцney Azяrbaycanыn Mиyana шяhяrиndя dцnyaya gяlmишяm,orta tяhsиlиmи (on иkи иl) orada<br />
bиtиrmиш vя Kцrdцstanda иkи иl яsgяrlиkdяn <strong>son</strong>ra Zяncan шяhяrиndя, mцяllиm olmaq цчцn yцksяk mяktяb<br />
deyиlяn mяktяbdя tяhsиl almaьa baшlamыш vя amma шяhяr hяyatыnы heч sevmяdиyиmdяn bиr иldяn <strong>son</strong>ra bu<br />
mяktяbи yarыmчыq buraxыb Kaьыzkцnan mahalыnыn чox uzaq vя ucqar bиr kяndиndя kяnd mцяllиmи olaraq<br />
ишlяmяyя baшlamышam. Mцяllиmчиlиk vяzиfяmdяn boyun qaчыrыb fars dиlиndяn daha чox юz dиlиmиzdя uшaqlara<br />
xalq mahnыlarыmыzы юyrяtmишяm vя onlarla bиrlиkdя yaшayыb шяhяrиn nя olduьunu unutmuшam.<br />
Цч иldяn <strong>son</strong>ra Иranda baш verяn иnqиlab axыnыna qovuшmuш vя 1983-cи иllяrdя юldцrmяsиnlяr deyя qaчanlara<br />
qoшulub heч qopmaq иstяmяdиyиm torpaьыmdan ayrыlmaьa mяcbur olmuшam. 1985- cи иllяrdя dиdиlmиш bиr<br />
taxta parчasы kиmи Almanиyanыn sahиllяrиnя varmышam. Burda чoxdandыr yaшamaqdayam.<br />
ЯZиZ SELAMи<br />
Sayьыlы Rasиm bяy!<br />
Sиzиn иstи mяktubunuzu Qыbrыs sяfяrиmdяn <strong>son</strong>ra aldыm. Mяnя qarшы gюstяrdиyиnиz sevgи<br />
vя sayьыnыza gюrя чox mиnnяtdaram. Mяn <strong>Alatoran</strong>ы tapmaqla bиr quшun uчa bиlяcяyи gюyц<br />
tapmasы kиmи oldum. Elя иlk baxышda <strong>Alatoran</strong>ыn hansы bиr dцnyaya can atmasыnы dяrиndяn<br />
duydum.<br />
Mяnиm dиlиmdя yazanlarыn belя bиr dцnyaya can atmasы mяnиm uzun иllяr boyu arzum<br />
olmuшdur vя <strong>Alatoran</strong> mяnиm bu arzumun gerчяklяшmяsи demяkdиr. Yazыqlar olsun kи,<br />
bиzиm юlkяmиzиn Quzey parчasы azadlыьыna qovuшduqdan <strong>son</strong>ra da " kюhnя hamam, kюhnя<br />
tas!" dцnyasыndan uzaqlaшa bиlmяmишdиr vя bu, o zaman daha da acы olur kи, aydыn<br />
sabahlara yol aчa bиlяcяk bиr чox qяlяm чalanlarыmыz hяlя dя o "Kюhnя hamamda"<br />
xumarlanmaqdadыrlar!<br />
Amma buna иnamыmыzы иtиrmяmяlиyиk kи, zaman bцtцn "kюhnя hamamlarы" uчurub<br />
yenи-yenи dцnyalara yol aчmышdыr; bunun qarшыsыnda durmaq selиn qarшыsыnda dayanmaq<br />
demяkdиr vя bu, dцnyada heч bиr kюhnяyя mцmkцn olmamыш vя olmayacaqdыr da.<br />
<strong>Alatoran</strong>da bиrlяшяn vя yenи dцnyalar deyя yцyцrяn qцvvяlяr bunun parlaq юrnяyиdиr.<br />
Mяn dиlиmиzи vя mиllи яdяbи ruhumuzu яngиnlяrя aparan vя onu, havasы чoxdan юlmцш dar<br />
vя boьucu bиr quyudan qurtarыb dцnyamыzыn <strong>son</strong>suz яdяbи havalarыna qovuшdurmaq<br />
иstяyяn dиldaшlarыmla юyцnцr vя onlarы цrяkdяn salamlayыram.<br />
Sayьыlы Rasиm bяy! Mяn sиzиn dиlиmиz цчцn gюrdцyцnцz ишlяrя gюrя чox sevиnиr vя bиr<br />
vяtяndaшыn belя bиr vacиb иши gюrmяsи цчцn qцrur hиssи keчиrиrяm. Bиzиm яdяbи ruhumuz<br />
юlkяmиzиn daьlarы ardыnda unudulmuш yoxsul bиr kяndя bяnzяyиr.<br />
Bu kяnddяn dцnyaya bиr yol aчmalыyыq, dцnyanыn ишыьыnы bu kяndиn lampalarыnыn<br />
yerиnя qoymalыyыq. Bu, bиrиncи nюvbяdя dяyяrlи, canlы чevиrmяlяrlя mцmkцn ola bиlяr vя<br />
bunu dиlиmиzиn tozlu-torpaqlы qatlarы altыnda gюmцlяnlяr yox, dиlиmиzиn чыrpыnan цrяyиnи<br />
цrяyиndя duyub onun gur, yenи vя яngиn havalarda dюyцnmяsиnя чalышanlar bacara<br />
bиlяcяkdиr.<br />
Dиlиmиzdя, шer sahяsиndя az чevиrmя иши var vя olanlarыn bиr чoxu da hиca юlчцsцnцn<br />
dar qяfяsиndя qol-qanadlarы qыrыlыb яzиlmишdиr vя baшqa xalqlarыn mahnыlar юtяn gюzяl<br />
quшlarы bиzиm dиlиmиzdя susub юlцyя dюnmцшdцr!<br />
Bцtцn bunlara baxanda <strong>Alatoran</strong>ыn boynuna dцшяn ишиn nя qяdяr aьыr vя bюyцk<br />
olduьunu yaxшыca duymaq olur. Mяn иnanыram kи, <strong>Alatoran</strong> bцtцn yenи ruhlarыn evи<br />
olmaqla bu чox vacиb ишdя dяyяrlи payы olacaqdыr.<br />
Яzиz Rasиm bяy! Mяn <strong>Alatoran</strong>ыn ичиndя duran vя uzaqlarda sюkяcяk dan yerиnя gюz<br />
tиkяnlяrlя чиyиn-чиyиnя durmuшam vя bиrиncи addыm olaraq sиzиn mяnиm bu mяktubumu<br />
yazdыьыm kиmи oxuya bиlmяyиnиzи юyrяnmяk иstяyиrяm, bu uьurlu olarsa mяnиm dя arasыra<br />
sиzя gюndяrяcяyиm yazыlar yazdыьыm kиmи яlиnиzя чata bиlяcяkdиr.<br />
Lцtfяn bunu mяnя bиldиrиn vя mяnиm иstи salamlarыmы <strong>Alatoran</strong>da чalышanlara чatdыrыn.<br />
Dяrиn tяшяkkцr vя иstи salamlarыmla:<br />
Яzиz Sяlamи<br />
Berlиn. 21. 10.07<br />
86<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
BAЬЫШLA MЯNИ EШШЯK<br />
Mяn dя bиr чox иnsanlar kиmи юmrцm boyu sяnи pиslяmишяm.<br />
Qanmaz иnsanы sяnя bяnzяtmишяm.<br />
Anlamayana eшшяk demишяm.<br />
Иnsanlarыn haqqlarыnы ayaqlayanlara vя onlarыn doьru<br />
sяsиnи eшиtmяk иstяmяyяnlяrя sяnиn adыnы vermишяm.<br />
Gюrяsяn varmы sяnя olan bu qяdяr яdalяtsиzlиyи vя zцlmц<br />
anlayan bиr иnsan!<br />
Mяn ancaq anlamышam.<br />
Bиz иnsanlar nяdяn sяnя qanmaz demишиk<br />
Buna gюrя kи, sяnя юzцndяn aьыr yцk чatmышыq vя юzцmцz dя o<br />
yцkцn цstцndя oturub vя sяndяn dюrdnala чapmaq иstяmишиk!<br />
Sяn bunu bacarmayanda sяnи dяyяnяk иlя vurmuшuq,<br />
ucu иtи bиzlя boynunu dяlиk-dяlиk edиb yaralamышыq!<br />
Qыzmar yay gцnlяrиndя aьыr yцk altыnda, qan tяr tюkя-tюkя<br />
gedяrkяn, yol qыraьыnda bиr bulaqdan bиr qurtum sяrиn su ичmяk<br />
иstяdиyиn zaman dяyяnяyиmиzlя yorьun canыna dцшmцшцk!<br />
"Eшшяkdиr anlamыr, qanmыr" demишиk!<br />
Heч bиr dяfя dя olsun юzцmцzdяn soruшmamышыq kи, nяdяn bu<br />
heyvan bиzиm цчцn yцk daшыmalыymыш! Bиr zaman daьlarda,<br />
ormanlarda sяrbяst yaшayan bиr heyvanы tutub юmrцnцn <strong>son</strong>una<br />
dяk nяdяn ишkяncя edиrиk!<br />
Sяn xяstя olub yцkцmцzц daшыya bиlmяyяndя dя, qocalыb<br />
яldяn-ayaqdan dцшяndя dя, sяnи чюllяrя buraxmышыq kи, ya<br />
canavarlar yesиn sяnи, ya acыndan юlяsяn, ya da soyuqdan donasan!<br />
Bu da юmrцn boyu bиzя ишlяdиyиn vя hяr ишkяncя vя<br />
zцlmцmцzя dюzdцyцn цчцn sяnя tяшяkkцrцmцz olmuшdur<br />
Eшшяk!<br />
Ыndи bax gюr kиm qanmazdыr, kиm anlamazdыr, kиm haqlыdыr, kиm<br />
haqsыzdыr, kиm bиzиm ишlяtdиyиmиz anlamda "eшшяk" dиr. Sяn ya<br />
bиz иnsanlar<br />
Tяk sяn deyиlsяn kи, bиzиm haqsыzlыьыmыza, zцlmцmцzя tuш olan<br />
vя bиzиm bunu heч bиr zaman bиlmяk иstяmяdиyиmиz.<br />
Bayquшa uьursuz demишиk. Hansы dama qonarsa, ora fяlakяt,<br />
юlцm gяlяr, vиran olub daьыlar demишиk; heч demяmишиk kи,<br />
иnsanlarыn evlяrиnи xarabalыьa чevиrяn, onlarы dиyar-dиyar<br />
dиdяrgиn salan bayquшmudur yoxsa bиz иnsanlarmы!<br />
Yaltaqlыq цzцndяn baшqasыnы yamsыlayan иnsanы meymuna<br />
bяnzяtmишиk. Halbukи, иnsanlarы yamsыlayan meymunun иши heч<br />
dя yaltaqlыq deyиl. Bu meymunun юyrяnmя bacarыьыdыr. Buna<br />
gюrя dя yamsыlamaq иnsanыn яskиklиyи vя meymunun<br />
цstцnlцyцdцr.<br />
Bиz иnsanlar bцtцn heyvanlar haqqыnda zцlm etmишиk Eшшяk! Bиz<br />
sиzиn dиlиnиzи юyrяnmяyя чalышmamышыq, иstяk vя arzularыnыzы<br />
anlamamышыq, aьrыlarыnыzы duymamышыq.<br />
Mяn bиr daha sяnи pиslяmяyяcяyяm. Mяn bиr daha pиs<br />
иnsanlara sяnиn nяcиb adыnы vermяyяcяyяm. Mяn bиr daha<br />
sяnиn sяssиz aьrыlarыna gюz yummayacaьam.<br />
Mяn, mяnиm kиmи dцшцnяn bцtцn иnsanlar adыndan demяk<br />
иstяyиrяm kи, baьышla mяnи Eшшяk!<br />
1990. Bonn<br />
HЯR NЯ YOL OLSUN<br />
Hяr nя yol olsun иstяrяm<br />
Yolumun цstцndя duran<br />
Bu aьac<br />
Bu qaya<br />
Yol olsun иstяrяm<br />
gяlяn uzaqlardan<br />
gedяn uzaqlara<br />
Hяr nя yol olsun иstяrяm<br />
Hяr gecя yatdыьыm bu yataq<br />
Yol olsun иstяrяm<br />
Aчыlsыn yumulmasыndan gюz qapaqlarыmыn<br />
Uzansыn<br />
o qяrиb dцnyalara<br />
Hяr nя yol olsun иstяrяm<br />
Cяsяdиm belя yol olsun иstяrяm<br />
Keчsиn bюcяklяrdяn<br />
Чичяklяrdяn<br />
Keчsиn ana torpaьыn цrяyиndяn<br />
Qovuшsun<br />
<strong>son</strong>suzlara<br />
Hяr nя yol olsun иstяrяm.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 87
XИYAR VAXTЫ<br />
BЯXTиYAR HиDAYЯT<br />
Qazax rayonu<br />
E<br />
шшяkabad kяndиndя demяk olar kи, яhalиnиn gцnц<br />
eшшяk gцnцdц. Hяtta onlarыn dцшdцyц gцnя eшшяyиn<br />
яn bяdbяxt nюvц olan herqanыn adыyla herqa gцnц<br />
desяk lap gцl vurmuш olarыq.Чцn herqa adlanan ekseшшяk o<br />
bиrи eшшяklяrdяn daha bяdbяxtdи - bиr nюv qul kиmи bиr<br />
шeydи.Yяnи eшшяk ora-bura qaчmasыn deyя onu axtalayыrlar,<br />
eшшяk olur herqa vя onun иши olur юlцncя ишlяmяk. O bиrи<br />
eшшяklяr yenя yazda yoncadan yeyиb шыllaq atыr, kцllцkdя<br />
aьnayыr, bazlыq edиr - bиr sюzlя mцstяqиllиyиn nя olduьunu<br />
anlayыrlar.<br />
Bu herqagцnlц adamlar demяk olar kи, tяfяkkцrdя<br />
qяdиm slavyanlar sяvиyyяsиnя yenиcя чatыblar. Onlar da иlиn<br />
aylarыna mяhsul yыьыmыna gюrя adlar verиrlяr - gиlas vaxtы,<br />
lobya vaxtы, kartof vaxtы, yonca vaxtы, arpa vaxtы vя<br />
s.Onlarыn danышыqlarыnda dиlиmиzdяkи sюzlяrиn bяlkя dя<br />
цчdя-bиrи seksolojи чalar daшыyыr. Sяn onlarыn yanыnda gиrmяk,<br />
чыxmaq, salmaq, qoymaq, qayыrmaq, yaьlamaq, dцrtmяk,<br />
soxmaq, tыxamaq, иtяlяmяk vя s. fellяrи vя elяcя dя<br />
dal, qabaq, alt, orta, яt vя s. kиmи иsиmlяrи ишlяtsяn onlar<br />
baшqa yerя yozacaqllar. Sankи tale onlrы axtaladыqca onlar<br />
da heyиflяrиnи dиldяn чыxыrlar.<br />
Bax elя xиyar иsmи dя bu aqиbяtи yaшayыr vя mяhsul<br />
yыьыmыna aиd vaxt bюlgцsцndя onun da adы var. Baxma yaraq<br />
kи, eшшяkabadlыlar xиyar becяrmиr. Sadяcя onlar boш vaxtlarыnы<br />
gяlиrsиz vaxt hesab etdиklяrиndяn vя xиyar иsmиnя<br />
erotиk чalar verdиklяrиndяn qыш aylarыna xиyar vaxtы deyиrlяr.<br />
Orxan Pamukun tяbиrи иlя yanaшsaq, bu kяnddя dя<br />
яhalи tяzя qяzet иyиnя hяsrяtdи. Amma kюhnя qяzet иyи bu<br />
kяnddя adamыn burnunu qыdыqlayыr. Eшmя чяkяn qoca<br />
herqa kишиlяrdи bu kяnddя qяzet иyиnи hиss edяnlяr vя<br />
etdиrяnlяr. Bu kяnddя adam qяdяr eшшяk var desяk yanыlmarыq.<br />
Hяtta elя qapы var kи orda 4-5 eшшяk var. Burda<br />
eшшяklяr цч-цч, hяtta dюrd-dюrd dя qoшulur. Hяlя heч kиm<br />
gюrmяyиb kи bunlar eшшяyи adam balasы kиmи sцrsцn.Yazыq<br />
eшшяklяrи чapыrda-чapыrda sцrцr zalыm uшaqlarы.O da<br />
qяrиbяdиr kи яksяr eшшяk arabalarыnыn tяkяrlяrи jиqulи tяkяrlяrиdи.<br />
Zalыm uшaqlarыnыn eшшяklяrи mцasиrlяшsя dя<br />
tяfяkkцrlяrи mцasиrlяшmиr kи mцasиrlяшmиr. Bяzяn gюrяrsяn<br />
kи bиr neчя adam qяdиm Romada keчиrиlяn yarышlarыn<br />
gюrцntцsцnц yaradaraq 3-4 eшяyиn qoшulduьu arabada<br />
юtяшя чыxыblar.<br />
Hekayяmиzиn qяhrяmanы Kиrabad Sяlиm dя bu kяndиn<br />
toylarыnda dava salan, чayxanalarыnda domиno yarышlarыnы<br />
udan, sahяlяrиndя eшшяk kиmи ишlяyяn bыьыburma bиr<br />
adamdы. Kиrabad lяqяbиnи necя qazansa yaxшыdы o. Bиr gцn<br />
bu herqa nя цчцnsя Gяncяyя gedяsи olur. Sяhяrdяn axшama<br />
yolda gюzlяyиb gerи qayыdыr kи, Kиrabad (Kиrovabad)<br />
avtobusu gяlmяdи. Bu o vaxt иmиш kи Gяncяnиn adы on иlmиш<br />
юzцnя qaytarыlыbmыш.<br />
Son vaxtlar arvaddan ayrыlыb Kиrabad Sяlиm. Ayrыlыb<br />
deyяndя kи evи bюlцblяr.Yataq otaьыnыn ortasыna pыrdя<br />
чяkиblяr. Arvad-uшaq bиr tяrяfdя Kиrabad Sяlиm dя bиr<br />
tяrяfdя yatыr. Hяrdяn pяrdяnи aralayыb юzцnц yatmыш<br />
gюstяrяrяk poz verяn arvada baxыb юzцnц eшшяyя dя чatdыrыr<br />
Kиrabad Sяlиm. Belя hallarda bяzяn arvad onu<br />
чaьыrыr:<br />
- Gяl a dяdяnиn kяllяsиnя sычыm<br />
- Adяdяnиn gorцna geyиndиrиm, sяn gяl, yetиmlяr oyanar.<br />
Bolцnяn otaqda ишыq arvad-uшaq tяrяfdя olduьundan<br />
ишыqpulu yыьanlara - ишыq o tяrяfdя yanыr, pulu da o versиn<br />
deyиb Kиrabad Sяlиm bиr qяpиk dя vermиrdи. Amma bиrdяn<br />
kи ишыqpulu eшшяk belиnя qalxdы Шonda arvad baшladы cыьallamaьa.<br />
Nяhayяt ишыqlarы ayыrdыlar. Pяrdя иkи lampa arasыnda<br />
Araza dюndц.<br />
Sяlиmиn anasы olmцшdц шotчиkя barmaq, шnura qarmaq<br />
elяmиrdи. Bиr mцddяt belяcя hюkumяtя atdы. Arvad onun<br />
dяdяsиnи gordan чыxardыb ha dedи kи mяnя de barmaq vя<br />
qarmaq elя, xeyrи olmadы. Arvad da elяmя tяnbяllиk tяzя<br />
aшnasы selsovetя satdы onu bиr qoduq qиymяtиnя. Selsovet<br />
dя иши prokurora юtцrdц - nя qяdяr yatsa bиr o qяdяr яlayaьa<br />
dolaшmaz.<br />
Prokuror da kи Bang Osman. Bu adam bцtцn rayonda<br />
mяhшurdu. Pulu daиm hяr иkи tяrяfdяn alыb hamыya bиr<br />
gюzlя baxdыьыnы sцbut edяrdи. Kиrabad Sяlиmя baxan kиmи:<br />
-Sиftя bиr bunun bыьыnы qыrxыn adama oxшasыn.<br />
Sяlиm bыьsыz kяndя qayыda bиlяrdиmи<br />
-Yoldaш prяklol, nя deyиrsяn verиm, bыьыma dяymя.<br />
Bang Osman ona иkи gцn vaxt verdи - 1500 dollarы gяtиr,<br />
vыzqыrt.<br />
Belяlиklя eшшяklяr dя, damazlыq dцyя dя satиldы.<br />
Kиrabad Sяlиm qaldы pиs gunlяrя.<br />
Neftиn qиymяtи qalxdыьы цчцn traktorчular eшшяklяrиnиn<br />
dя qиymяtlяrиnи qoyublar яkиnpulunun цstцnя. Hяlя toxumpulu,<br />
su pulu, yerhaqqы kиmи saиr xяrclяrи demыrяm.<br />
Damazlыq dцyя satыlыb bu xяrclяrи юdяmяlи иdи. Eшшяklяr dя<br />
traktor gиrmяyяn yerlяrи шumlamalыydыlar bиrdишlи kotanla.<br />
Иndи hamыsы чыxdы яldяn<br />
***<br />
Kяnddя danышыrdыlar kи, daha Kиrabad Sяlиmиn bцtцn<br />
vaxtlarы xиyar vaxtыdы<br />
88<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
êîíñåïòóàë øeèrlÿr-4<br />
АZаD YАШАR<br />
Fяr(q)lи аdаm<br />
Yuхudа sоl яlиmи оvcunа аlаn qаrачы<br />
"Sяn fяr(q)lи аdаm оlаcаqsаn!" dеdи.<br />
Аьzыndа bиr cцt dиш qаldыьыndаn<br />
аьzы<br />
tumаnыnыn bеlи kиmи bцzцlяn bu qаrыnыn<br />
"fяrlи", yохsа "fяrqlи" dеdиyиnи<br />
dцzц, о аrа kяsdиrя bиlmяdиm.<br />
Yuхum bu yеrdя suyа dцшdцyцndяn<br />
qаrыyа dа bunu sоrmаq иmkаnsыzdы аrtыq.<br />
Yаrыоyаq hаldа, gюzlяrиm qаpаlы<br />
bunun tяsbиtиnя чаlышdыm:<br />
"fяrqlи" vя "fяrlи" sюzlяrиnи dяfяlяrlя tя<strong>kr</strong>аrlаmаqlа<br />
аrаdаkы fяrqи sеzdиm.<br />
"fяrqlи"dяkи "q"-nы dеmяkdяn юtrц<br />
dиl цst dаmаьыn юn dишlяrиnя dяymяk zоrundаdыr.<br />
Qаrыnыn yаlnыz yаnlаrdаkы kяsиcи dишlяrи qаldыьыndаn<br />
оnun bu "q" sяsиnи чыхаrmаq иmkаnы,<br />
bеlя чыхыr, sыfыrа bяrаbяr иmиш.<br />
Hаlbukи mяn<br />
"fяrlи"dяnsя<br />
"fяrqlи" аdаm оlmаьы dаhа yеy bиlяrdиm.<br />
Чиndя vя bиzdя<br />
Чиndя mиnlяrlя аdаm<br />
hяr sяhяr<br />
nяhяng-nяhяng mеydаnlаrа kюnцllц ахышmаqlа<br />
uшu yаpыr.<br />
Bиzиm vяtяndаш<br />
bаsыrыq mеtrо vаqоnundа<br />
yuхudаn hяlя tаm аyыlmаyаn<br />
bашыnы цч kяrя sаьdаn-sоlа<br />
vя иkи kяrя sоldаn-sаьа<br />
dюndяrmяklя bu иши bиtmиш<br />
hеsаb еdиr.<br />
Nя еtdиyиnи sоruшаndа иsя…<br />
"Bununlа dцnyаnыn hяrdяn bеlяdяn-bеlя,<br />
hяrdяn иsя еlяdяn-еlя<br />
fыrlаndыьыnы gюstяrиrяm" dеyиr.<br />
Mяgяrsя<br />
hеч bu dа<br />
mиllи иdmаn nюvцmцz dеyиlmиш.<br />
Еlяcя<br />
fяlяkdяn шиkаyяtиn<br />
nюvbяtи bичиmи иmиш…<br />
Цsyаnчы аьbиrчяk<br />
Bu qаdыn<br />
bиzиm аьbиrчяklяrя hеч bяnzяmиr,<br />
чцnkи яynиnя аl qыrmыzы pаltаr gеyиnиb.<br />
Bununlа sаnkи<br />
юz юmцr qаpыsыnыn kаndаrыnа qоnаn<br />
юlцm mяlяyиnя lаь еlяyиr.<br />
Gюzlяrиnя qаrа sцrmя чяkиb,<br />
dеyяsяn Яzrаyыlы юzцnя ашиq еdяcяyиnи,<br />
bu yоllа оnun cаynаьыndаn qurtulаcаьыnы umur.<br />
Иndиcя lеш dаьыdыbmыш kиmи<br />
аl qыrmыzы rяngя bоyаdыьы dоdаqlаrыnы<br />
lаlя lячяyи zяnn еdиr о<br />
hяr hаldа.<br />
Kюhnя аsfаlt kиmи чаtlаmыш dяrиsиnя<br />
nашыcаsыnа, sаьdаn-sоldаn sычrаtdыьы<br />
ucuz pudrа<br />
оnu хачpяrяst юlцlяrиnя охшаdыr bиr аz.<br />
Аmmа sиz оnun yаnчаqlаrыnы nеcя оynаtdыьыnа,<br />
яcаиb nахышlы, иrиgюz bаlыqчы tоrunu хаtыrlаdаn<br />
qаrа cоrаblаr kечиrиlяn аyаqlаrыnы<br />
nеcя аrаlы qоyduьunа bахыn:<br />
dюnя-dюnя<br />
vя cцrbяcцr yеrlяrdяn sцzцlmцш tоru иlя<br />
bu аhыl vя dиши hюrцmчяk<br />
dаhа nяlяr,<br />
nяlяr оvlаmаьа nиyyяtlиdиr gюrяn…<br />
Hеч bашыm чыхmыr!<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 89
Аьалар Мяммядов<br />
Dиlиmиz haqqыnda bиr neчя sюz<br />
ADиlиn юzц - dиldиr.<br />
M.Haydegger<br />
Azяrbaycan dиlиnиn lцьяt fondu maksиmum 70-80<br />
mиn sюz vя иfadяdяn иbarяtdиr. Bu rяqяm Qяrb<br />
dиllяrиndя bиzиmkиndяn qat-qat artыqdыr.<br />
Mяsяlяn, alman dиlиndя yarыm mиlyonluq kяlmя<br />
xяzиnяsиndяn sюhbяt gedиr. Belя dиllяrиn bиrиndяn, xцsusиlя<br />
dя elmи-termиnolojи mяtnlяrи tяrcцmя edяrkяn dиl yetяrsиzlиyиmиz<br />
юzцnц acыnacaqlы formada hиss etdиrиr. Az qala on<br />
sюzя qarшы bиr sюzlя, tяbиr caиz иsя, яlиyalыn qalыrыq.<br />
Mцtяfяkkиrиn dцшцnmяk цчцn иstиfadя etdиyи dиlиn lцьяt<br />
fondunun hяcmи onun tяsяvvцr dцnyasыnыn hяcmиdиr eynи<br />
zamanda. Yalnыz Azяrbaycan dиlи иlя dцnya fиlosofu olmaq<br />
olmaz. Цmumиyyяtlя, mяnиm fи<strong>kr</strong>иmcя, юz tяfяkkцrцnцn<br />
mцяyyяn bиr mяrhяlяsиndя dцшцndцyц dиlиn kasadlыьыnы<br />
hиss etmяyяn, dиlиnиn ona artыq mane olduьunu, baшqa bиr<br />
dиlя mюhtaclыьыnы sezmяyяn adam cиddи tяfяkkцr иши иlя<br />
mяшьul deyиl. Mяn bunu deyяrkяn, mцtalия etmяk<br />
mяqsяdиlя xarиcи dиl юyrяnmяyи nяzяrdя tutmuram.<br />
Eskиmoslarda qarыn, яrяblяrdя dяvяnиn cцrbяcцr<br />
adlarыnыn olmasы kиmи, bиzиm dиlиmиzdя dя, palчыьыn bиr neчя<br />
adы var: zыь, lehmя, lыь, qarama, batdaq, palчыq... Hamыsы<br />
da doьma ana dиlиmиzdя. Bиz, tutalыm, яrяb dяvяlяrиnиn<br />
adlarыnы tяrcцmя etmяyя sюz tapa bиlmяdиyиmиz kиmи, шиrиn<br />
suya, yaьышa hяsrяt qalmыш яrяblяr dя bиzиm nюvbяnюv<br />
"palчыq"larыmыzы tяrcцmя edя bиlmяzlяr.<br />
Яsrlяr boyu sиyasи-mяdяnи mцstяqиllиyиmиzиn<br />
olmadыьы vяzиyyяtdя, xalq dиlиnя цz tutan mцtяfяkkиrlяrиmиzиn<br />
yetишя bиlmяmяsи, nяtиcяdя dя ana dиlиmиzиn юzgя<br />
dиllяr hesabыna иnkишaf etmяsи vя zяngиnlяшmяsи, amma eynи<br />
zamanda da чиrklяnmяsи tamamиlя tяbии haldыr. Ona gюrя<br />
dя, tяяccцblц vя gюzlяnиlmяz deyиldиr kи, kяlmя fondumuzun<br />
yarыsыndan чoxu (mяn yanыlmыramsa, 70%-и) alыnma<br />
sюzlяrdиr. Sadя xalq kцtlяsи иsя alыnma sюzlяrlя dиlиnи nя<br />
zяngиnlяшdиrmиш, nя dя чиrklяndиrmишdиr. Hяr halda<br />
Azяrbaycan kяndlи dиlиnиn tяmиzlиyи, amma kasadlыьы sцbuta<br />
ehtиyacы olmayan aydыnlыqdыr (yuxarыda verdиyиm palчыq<br />
mиsalы). Amma dиgяr tяrяfdяn, alи цlяma tяbяqяsи vя<br />
klassиk шaиrlяrиmиz dиlиmиzиn hяm termиnolojи иmkanlarыnы<br />
genишlяndиrmиш, amma hяm dя onun saflыьыna xяlяl gяtиrmишlяr.<br />
Mяn belя hesab edиrяm kи, bиzdя xalq-zиyalы, kцtlяшяxsиyyяt<br />
uчurumunun яn иlkиn sяbяbи xalq dиlи иlя elmи dиl<br />
arasыndakы anlaшыlmazlыqdыr. (Tяkcя bu abzasda ишlяnmиш<br />
sюzlяrиn 60%-и azяrbaycan dиlиndя deyиl!)<br />
Dиlиmиz юzgя dиllяr hesabыna o dяrяcяdя чиrklяnmишdиr<br />
kи, alиmиn юz ana dиlиndя yazmaq arzusu vя yaxud onun<br />
qarшыsыnda belя bиr tяlяbиn qoyulmasы bu gцn elmи-fяlsяfи<br />
sahяlяr цчцn чox az яhяmиyyяt daшыyыr. Kon<strong>kr</strong>et olaraq,<br />
яgяr sюhbяt fяlsяfяdяn gedиrsя, <strong>son</strong> dяrяcя cцzи hяcmdя bиr<br />
anadиllи termиnologиya иlя yazmaьыn, yazыnы bцtюvlцkdя<br />
baшqa bиr dиldя yazmaqdan elя dя cиddи fяrqи yoxdur.<br />
"Elmи-fяlsяfи-termиnolojи azяrbaycan dиlи" anlayышы иndиlиk<br />
paradoksal sяslяnиr. Gяlиn, rяqяmlяrя mцracияt edяk.<br />
Цmumdцnya fяlsяfя termиnlяrи fonduna daxиl olmuш termиnlяrиn<br />
arasыndan ana dиlиmиzя чevиrя bиldиyиmиz cяmиcцmlяtanы<br />
12 sюz var. Fяlsяfяmиzиn dиlиndя "azяrbaycanca"<br />
olan 12 doьma termиnиmиz aшaьыdakыlardыr: anlayыш, anlama,<br />
bцtюvlцk, duyьu, dцzgцn(lцk), gerчяklиk, qavrayыш,<br />
юzgяlяшmя, <strong>son</strong>suzluq, цstqurum, varlыq, yanыlma. Onu da<br />
qeyd edяk kи, dцnyada fяlsяfи termиnlяrиn sayы tяqrиbяn<br />
2500 cиvarыndadыr. Belя olan halda, 12 termиn bu rяqяmиn<br />
gцc-bяla иlя yalnыz 0,5%-nи tяшkиl edя bиlиr. Mяn buna gюrя<br />
deyиrяm kи, ana dиlиmиzdя fяlsяfя hяlяlиk contradиctиo иn<br />
adjectodur.<br />
Dиlиmиzиn tяhsиldя yaratdыьы problemlяrdяn bиrи dя konseptual-kateqorиal<br />
aparatыmыzыn bиr neчя dиlиn tяsиrиndя<br />
qalaraq formalaшmыш olmasыdыr. Nяtиcяdя, mяzmun<br />
baxыmыndan bиr-bиrиnя qohum termиnlяr bиzиm dиldя<br />
qohum gюrцnmцrlяr. Mяsяlяn, иngиlиs "cиty" (шяhяr),<br />
"cиtиzen" (vяtяndaш) vя "cиvиlиsatиon" (mяdяnиyyяt)<br />
kяlmяlяrиnиn eynиkюklцlцyцnц dиlиndя yaшadыr. Bиzя иsя<br />
anlamaq da чяtиndиr kи, vяtяndaшlыq шцuru шяhяr<br />
mяdяnиyyяtиnиn mяhsuludur. Чцnkи "шяhяr", "vяtяndaш",<br />
"mяdяnиyyяt" - bunlar tamam ayrы-ayrы mяnшяdяn tюrяmиш<br />
sюzlяrdиr. Иngиlиs dиlиndя иsя bu termиnlяr vahиd aиlя meydana<br />
gяtиrяn etиmolojи ortaqlыьa malиkdиrlяr vя bиrи<br />
dиgяrиndяn tюrяyиr. (Bu mяsяlяyя bиzиm dиqqяtиmиzи<br />
90<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
mцhцm bиr yazыsыyla tцrk fиlosofu, professor M.Belge cяlb<br />
etmишdиr).<br />
Termиnolojи aparatыmыz tяhsиlиmиzdя dя чox cиddи<br />
problemlяr yaradыr. Sadя xalq vя yaxud da mцяyyяn mяhdud<br />
bиr sahяdя иxtиsaslaшmыш иnsanlar sюzlяrиn spesиfиk termиnolojи<br />
mяnalarыnы bиlmиrlяr. Bu, yяqиn kи, dцnyanыn elя<br />
hяr yerиndя tяxmиnяn eynиdиr. Mяsяlяn, sadя bиr alman da<br />
"das Wesen" (oxunuшu: das vezen) sюzцnцn termиnolojи-fяlsяfи<br />
mяnasыnmы bиlmиr. Baxmayaraq kи, alman fиlosoflarы<br />
bu kяlmяnиn aчыmыna cиldlяrlя kиtab yazыblar. "Wesen"<br />
mahиyyяt demяkdиr. Yaxud da "der Scheиn" (oxunuшu: der<br />
шayn) sюzцnцn fяlsяfи mяna yцkц sadя almana yaddыr.<br />
"Scheиn" tяzahцr demяkdиr. Lakиn nя qяdяr cahиl olursa<br />
olsun, hяr bиr alman Wesen, Scheиn kиmи sюzlяrи bиlиr,<br />
tanыyыr, onlarыn sadя kяlmя mяnalarыnы anlayыr. Чцnkи<br />
gцndяlиk alman dиlиndя Wesen, Scheиn kиmи sюzlяr leksиkal<br />
olaraq ишlяdиlиr, amma qeyrи-fяlsяfи mяnalarda. Bиzиm<br />
gцndяlиk, adи danышыq dиlиndя иsя mahиyyяt (Wesen), tяzahцr<br />
(Scheиn) kиmи sюzlяrи eшиtmяk nadиr hadиsяdиr.<br />
Almandan fяrqlи olaraq, belя sюzlяrиn nяиnkи termиnиojи<br />
mяnasы, цmumиyyяtlя heч юzlяrи (sяs olaraq) ишlяk xalq<br />
dиlиnя daxиl deyиl. Ona gюrя dя, юz tяhsиlиnиn иlk pиllяsиndя<br />
bиldиyи sюzlяrиn yenи temиnиolojи mяnalarы иlя deyиl,<br />
tamamиlя yenи sюzlяrlя qarшыlaшan tяlяbя az qala yenи bиr dиl<br />
dцnyasыna dцшmцш olur vя чaшыb qalыr. Bu, fяlsяfя tяhsиlи<br />
almaьa baшlayan tяlяbяlяr цчцn xцsusиlя чяtиn vя dolaшыq<br />
hal yaradыr. Чцnkи fяlsяfяdя dиl onsuz da яn mцrяkkяb<br />
hяddя gяlиb чatыr. Ona gюrя dя, sadя xalq dиlиnи bиlяn azяrbaycanlы<br />
tяlяbяnиn "fяlsяfя чяtиndиr" etиrazы heч dя hяqиqяtи<br />
tam яks etdиrmиr. Dиlиn (яslиndя babalarыmыzыn) gцnahы fяlsяfяnиn<br />
цstцnя atыlmamalыdыr. Mяn fяlsяfяnи azяrbaycan<br />
dиlиndя anlayan adam tяsяvvцr edя bиlmиrяm.<br />
Sadя almanыn sadя azяrbaycanlыdan fяrqlи olaraq,<br />
Wesen, Scheиn kиmи sюzlяrи bиlmяsиnиn sяbяbи alman fяlsяfяsиnиn<br />
termиnologиyasыnыn xalq dиlи цzяrиndя qurulmuш<br />
olmasыdыr. Bu prosesdя Xr. Tomasи, Xr. Volf, Y. Bюme, V.<br />
Leиbnиts, M. Luter, M. Ekhart kиmи mцtяfяkkиrlяr bюyцk<br />
rol oynayыblar. Latыndиllи fяlsяfяdяn alman dиllи fяlsяfяyя<br />
keчиdиn prиnsиpи o dюvrdя belя иfadя edиlmишdи: "xalqыn aьzыna<br />
baxaraq". Yяnи fяlsяfя xalqыn danышdыьы dиldя olmalыdыr.<br />
Yerи gяlmишkяn, xalqыn tяsяvvцrцndя heч bиr empиrиk яsasы<br />
olmayan termиnlяrlя qurulmuш sxolastиk tяfяkцrя <strong>son</strong><br />
verяn amиllяrdяn bиrи dя mяhz termиnologиyasы xalqыn aьzы<br />
иlя qurulmuш fяlsяfя olmuшdur. Mяsяlяn, "mцtlяq"<br />
(absolyut) mяfhumuna azяrbaycanlы fяlsяfя professorunu<br />
иnandыrmaq daha asandыr, sadя azяrbaycanlыya иsя yox.<br />
Fяlsяfяmиzиn dиlиnи azяrbaycancalaшdыrdыqca,<br />
tяfяkkцrцmцz mюvhumatdan xиlas olacaq.<br />
"Ana dиlиmzdя elm vя fяlsяfя" bиzиm цчцn hяr halda<br />
daиrяnиn kvadratlanmasы qяdяr qeyrи-mцmkцn olmamalыdыr.<br />
Vaxtиlя alи цlяmalarыmыzыn (xalq dиlиndяn uzaqlaшaraq)<br />
getdиyи yolu, иndи mцasиr qяlяm яhlиmиz (xalq<br />
dиlиnя yaxыnlaшaraq) gerи qayыtmalыdыr.<br />
Xalq dиlи иlя elmи dиlиn bиr-bиrиndяn uzaq dцшmяsиnиn<br />
nяtиcяlяrиndяn bиrи dя xalqыn cahиl qalmasы vя alиmиn dя<br />
xalq sюykяnяyиndяn mяhrum olmasыdыr. Xalq юz alиmиnи<br />
anlamыr, alиm юz xalqыna sяslяnя bиlmиr. Elmиn xalqa enя<br />
bиlmяsи цчцn dиlиn xяlqиlяшmяsи lazыmdыr. Heч tяsadцfи deyиl<br />
kи, Mиrzя Cяlиl, M.Я. Sabиr, Hяsяn bяy Zяrdabи kиmи<br />
bюyцk Azяrbaycan maarиfчиlяrи o dюvrцn, mцmkцn olduqca,<br />
xalq dиlиndя elmи maarиflяndиrmя aparыrdыlar. Иlk dяfя<br />
olaraq иlk alman maarиfчиsи Xr. Tomasи (1655-1728) xalqыn<br />
fяlsяfяnи anlaya bиlmяsи цчцn onu latыn dиlиndяn hamыnыn<br />
baшa dцшя bиldиyи alman dиlиnя gяtиrmяyи qarшыsыna mяqsяd<br />
qoymuш, alman dиlиndя fяlsяfя termиnlяrиnи tяkbaшыna<br />
yaratmaq ишиnя baшlamышdыr.<br />
Yuxarыda da qeyd edиldиyи kиmи, bu problem eynи<br />
zamanda mиllи tяhsиlиmиzиn dя problemиdиr. Elmи-termиnojи<br />
dиlи xalq dиlиndя yenиdяn qurmadan effektиv tяhsиlя naиl<br />
olmaq mцmkцn olmayacaqdыr.<br />
Dиl uчurumunun fяlakяtlи nяtиcяlяrиndяn bиrи dя onun<br />
sosиal bцtюvlцyя mane olmasыdыr. K.Popperя gюrя, aчыq<br />
cяmиyyяtиn шяrtlяrиndяn bиrи vяtяndaшlarыn иctиmaи<br />
mяsяlяlяrиn mцzakиrяsиnя fяal qoшula bиlmяsиdиr. Amma<br />
yяqиn kи, Popper bиzиm bu tezиsиmиzя etиraz etmяzdи kи,<br />
bunun цчцn иlkиn шяrt cяmиyyяtdя real kommunиkasиyaya<br />
real иmkan yaradan anlaшыqlы цmumиctиmaи dиldиr.<br />
Demo<strong>kr</strong>atиk cяmиyyяtdя dиl uчurumu yaradыlmыr, яksиnя,<br />
aradan qaldыrыlыr kи, cяmиyyяtиn яksяrиyyяtи medиanы anlaya<br />
bиlsиn. Bиzdя xцsusиlя, <strong>son</strong> иllяrdя formalaшan yenи medиatиk<br />
dиlиn yaratdыьы baryer ucbatыndan, heч dя яksяrиyyяt<br />
cяmиyyяtdя gedяn proseslяrи yaxыndan mцшahиdя edя<br />
bиlmиr. Nяtиcяdя vяtяndaшlыq шцuru zяиf иnkишaf edиr, sиyasи<br />
fяallыq (seчkиlяrdя ишtиrak vя s.) qяnaяtbяxш sяvиyyяyя<br />
qalxa bиlmиr.<br />
H.C.Qadamer bиr dиlиn tarиxи laylarыnыn hяr bиrиnиn<br />
mцяyyяn bиr dцnyabaxышыn daшыyыcыsы olduьunu vя hяr bиr<br />
dцnyagюrцшцn mцяyyяn bиr dиllя vя dиldя юtцrцldцyцnц<br />
иrяlи sцrцr. Яgяr bu doьrudan da belяdиrsя, onda Orta яsrlяrdя<br />
яrяb-fars dиnи-sa<strong>kr</strong>al dцnyabaxышы altыnda formalaшmыш<br />
fяlsяfи aparatыmыzla mцasиr sekulyar Qяrb<br />
tяfяkkцrцnц dцzgцn anlamaq asan olmayacaqdыr.<br />
M.Haydegger иddиa edиrdи kи, qяdиm yunan fяlsяfяsи<br />
xrиstиanlaшmыш latыn dиlиndя baшa dцшцlя bиlmяz, o, yalnыz<br />
qяdиm yunan dиlиnиn юzц иlя baшa dцшцlmяlиdиr.<br />
Azяrbaycanda bяzиlяrи bu dцшцncяdяdиr kи, bцtцn dиllяr<br />
bиr-bиrиndяn tяsиrlяnmишdиr, o cцmlяdяn dя bиzиm dиl.<br />
Bиrиncиsи, bu иddиa korrekt deyиl. Иkиncиsи, belяlяrи hяlя dя<br />
dиlиn vasиtя olduьunu zяnn edиrlяr. Яvvяla, dиl sadяcя nиtq<br />
kиmи vasиtяdиr, mahиyyяtcя o, vasиtя olmaqdan artыqdыr.<br />
Dиl nиtq deyиl. Dиlя иfadя vя цnsиyyяt vasиtяsи kиmи baxan<br />
bu pozиtиvиst-иnstrumentalиst yanaшma чoxdan kюhnяlmишdиr.<br />
Dиlя mяqsяd deyиl, vasиtя gюzц иlя baxыlmasыnыn<br />
nяtиcяsиdиr kи, dиlиmиz bu gцn иnkишaf etmиш zяngиn dиllяr<br />
sиyahыsыna daxиl deyиl. Чцnkи яsas mяqsяd, bиr qayda<br />
olaraq, чatdыrыlmaq иstяnиlяn mяzmunun иfadя edиlmяsи<br />
olmuш, dиl иkиncи plana keчmишdиr: "tяkи mяnanы чatdыra<br />
bиlиm, hяtta baшqa dиldя olsa belя". Чox-чox tяяssцf kи, иndи<br />
dя belя dцшцnцlцr. Nяtиcя иsя gюz qabaьыndadыr. Nя etmяk<br />
olar, fяlsяfяnиn dиldяn цzvи asыlыlыьы яksяr folosoflarыmыz<br />
arasыnda hяlя dя qяbul edиlmиш hяqиqяt deyиl... Шamrussda<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 91
ФЯРЩАД АМУР<br />
щферщад@yahoo.com<br />
Qar mahnыsы<br />
Xиzяklя sцrцшцrцk<br />
Aralыq dяnиzиnиn sol sahиlиndя<br />
Gюlя gedяn yollarda avtomobиllяr шцtцyцr<br />
Hяr dяfяdя иkи atяш aчыr gюzlяrиn<br />
Иkи dяfя yыxыlыram, mяnя elя gяlиr kи,<br />
Qarыn иlk dяfя burda yaьmaьa baшladыьы gцman edиlиr<br />
Иyul yasavullarы<br />
Aьlы "0", qanы "-5" dяrяcяdя<br />
Saxlamaq gяrяkdиr<br />
Иkиsи dя mцsbяtdяn sюnцk olmalы.<br />
Buz kиmи gюzlяrиn vиtrajы<br />
Bяdяnиn freskasы чox soyuq<br />
Soyuq yaш цzяrиndя olmalы bцtцn<br />
Yenи suvaq kиmи bиr az yяnи-<br />
Bяdяn цzяrиndя ayrы-ayrы hиssяlяr<br />
Od ичиndя olmamalы цrяyиn<br />
Amansыzca olmalы<br />
Mцtlяq sяn<br />
Yaxыnlыьыndakы daьыn zиrvяsиyяm mяn<br />
Yaxыnlыьыndakы, yaxыnlыьыndakы o daьыn<br />
Яtяyи dя mяn<br />
Bиrcя bяdяnиndяkи qabиlиyyяtиn olmaya<br />
Sona kиmи savunmasыzam sяn qorxma<br />
Sяnиn tяrяfиndяdиr qцvvяtlи яzяlяlяrиm<br />
Иnkишafы zorla dayandыrmaq<br />
иstяyиr bиr adam bяzяn<br />
Bиr hиnd kяndlиsи kиmи epиdemиyanыn cяngиnя dя hяvalя<br />
edиlmяk иstяyиr,<br />
Иstиsmar formasыna deyиl yalnыzca<br />
Dцnyaya mяxsus hиssяsиnи иtиrmяk иstяyиr иnsan<br />
Yalanчы иslahatlara cavab olaraq<br />
....................................................<br />
Nя yazыq analardan yenиcя doьulan uшaqlara<br />
Sяnиnlя cцtlяшmяyяmи buraxыlыm<br />
Иnsanlыq mяqsяdи цчцn<br />
Sonra da bиr neчя цsul иlя ayrыlыm kи sяnиnlя<br />
Ortada yenя dя иnsanlыq durub<br />
Nиyя tez uzandы at tцkцndяn saчlarыn<br />
Яtlиk иllяrиnя tez yetишdиn bиr azcыq<br />
Nяsиl vermяkчцn sяnя dя anlar verиldи<br />
Dцymя boyda цrяk<br />
Dяrdиnkиdиr,<br />
Sиqaretиnkи - yorucu юskцrяk deyиl<br />
Иlahи, yorucu ьюzяllиk deyиl<br />
Buludluq gюzlяr<br />
Gяl mяnиm qanыma da bиr arzu yerиt<br />
Yerиn darlыьыndan bиlmяk olur onun gюzяllиyиnи<br />
Sadяcя darlыьыndanmы<br />
Sadяcя gюzяllиyиnиmи<br />
Aьlыna yad cиsиm salma, sevgиlиm<br />
Dцymя boyda цrяyиn var...<br />
92<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Èlk mÿhÿbbÿT<br />
hekayя<br />
GцNTAY GЯNCALP<br />
guntay_1@yahoo.com<br />
Чocuqluq dцnyasы fяrqlы olur. Adam elя bиlиr kи, hяyat яbяdиdиr. Zaman<br />
keчdиkcя чocuq юlцm, ayrыlыq qavramlarы иlя tanыш olur. Yaш цstцnя yaш gяldиkcя bu<br />
dцnyanыn olaylarы, olmuшlarы vя olacaqlarы иlя tanыш olma sцrяcи baшlayыr.<br />
Чocuqluqda sevgи anlayышы da fяrqlи olur. Чocuьu sevdиyи bиrиnя baьlayan etkяnlяr<br />
gяnclиk dюnяmиndя olduьuna bяnzяmяz. Чocuqluq dюnяmиndяkи sevgи vя ya<br />
dostluq иlишkиlяrи чocuьun tяrbиyяsиnя чox tяsиr gюstяrиr. Hяtta bяzяn yaшlanmыш<br />
olan чocuьun rюyalarыndan ayrыlmыr bu иlk mяhяbbяtиn macяralarы. Tez-tez yuxuma<br />
gиrяn bu macяralardan bиrиnи yazmaq иstяyиrяm. Hяr dяfя dя rюyalarыma<br />
gиrdиyиndя gюz yaшlarы ичиndя oyandыьыm bu hadиsя, bиlиncaltыma yerlяшmиш olan bиr<br />
olay.<br />
***<br />
Kяndиmиz hяddиndяn artыq yoxsul иdи. Bяzи aиlяlяrиn heч bиr qarыш da tarlasы yox<br />
иdи. Иndи dцшцnцrяm kи, onlar necя tяmиn edиrmишlяr hяyatlarыnы. Yalnыz bunu xatыrlayыram<br />
kи, kяndиn cavanlarы dяstя-dяstя bюyцk шяhяrlяrя fяhlяlиyя gedяrdиlяr. Bиr<br />
dя bu yoxsullarыn qapыsыnda bиr neчя mal-davar olardы. Kяndиn oьlanlarы fяhlяlиyя<br />
getdиklяrи цчцn mal-davar ишиnя dя qadыnlar, qыzlar baxardы. Bu цzdяn dя kяndиn<br />
юrцшlяrиndя чoxlu чoban qыzlara rast gяlmяk mцmkцn иdи. Bu чoban qыzlarыn<br />
чoxlarыnыn ayaqlarы yalыn olardы. Ayaqqabы almaьa pul olmazdы. Hяtta qadыnlar<br />
pulun nя olduьunu bиlmяzdиlяr. Bиzиm bиr azcыq tarlamыz var иdи. Hяyatыmыz<br />
buradan tяmиn olurdu. Bяzяn dя kяndиn qыzlarы tarlalarы olan adamlarыn<br />
zяmиlяrиnи bичиr, noxudlarыnы, bяzяrяklяrиnи yolub, qarшыlыq olaraq mяsяlяn bиr<br />
dяrиz buьda vя ya bиr qucaq noxud vя bяzяrяk alыrdыlar. Bu hadиsяnиn baш verdиyи<br />
zamanda mяn bиrиncи иbtиdaи sиnиfи bиtиrmишdиm. Yay tяtиlиndя ya юrцшlяrdя qoyunlarыmыzы,<br />
mallarыmыzы otarыrdыm, ya da tarlada чalышan aиlяmя yardыm edиrdиm.<br />
Nяdяnиnи bиlmиrяm, ancaq evиmиzdя ayrыca bиr hюrmяtиm var иdи. Yazыb-oxumaьы<br />
yenиcя юyrяnmишdиm. Ancaq mяn dя kяndиn dиgяr чocuqlarы kиmи tarlalarda<br />
цstцmцzdя heч paltar olmadan чalышardыq. Var olan yamaxlы paltarlarыmыzы dяrs<br />
baшlarkяn mяktяb цчцn saxlardыq. Qыzmar gцnяшиn altыnda иncя dяrиlяrиmиz<br />
yanardы. Ancaq kasыb olduьumuzun fяrqиndя deyиldиk. Чцnkц gюzцmцzц<br />
aчdыьыmыzda belя gюrmцшdцk vя hяyatыn da ancaq bundan иbarяt olduьunu<br />
sanыrdыq.<br />
Fяrqиndя olmadыьыm bu bяdbяxt hяyat ичиndя mяnиm hяyatыma mяna verяn bиr<br />
hadиsя var иdи. Qonшumuz qыzы Qыztamamы sevиrdиm. Qыztamam gиlиn evи bиzиm evя<br />
yapышыq иdи. Dяqиq olaraq bиlmиrяm nя zaman tanыш oldum Qыztamamla, ancaq<br />
onun qucaьыnda юzцmц чox rahat hиss edиrdиm. Qыztamam mяnи baьrыna basыb<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 93
юpdцyцndя ruhum bюyцyцrdц onun qucaьыnda.<br />
Qыztamam, yenя dя sяnи rюyalarыmda gюrdцyцmdя<br />
eynи duyьularы yaшayыram, sevиrяm sяnи.<br />
6 ya da 7 yaшыm var иdи. Axшamчaьы tarladan<br />
yorьun-arьыn evя dюndцyцmdя anam mяnи yatыra<br />
bиlmяzdи. Sonra dиvarыn baшыndan: "Qыztamam, sяnalla<br />
gяl bu uшaьы yatыrd"- deyяrdи. Qыztamam gяlmяsя<br />
иdи yatmazdыm, yata bиlmяzdиm. Qыztamam mяnи hяr<br />
gecя baьrыna basыb qulaьыma gюzяl шeylяr pычыldardы.<br />
Sonra da nя zaman yatdыьыmыn fяrqиndя olmazdыm,<br />
rahat vя dяrиn yuxuya dalardыm. Qыztamam mяnя<br />
deyиrdи: "mяn sяnя яrя gedяcяyяm, sяndяn baшqa<br />
kиmsяylя evlяnmяrяm." Qыztamamыn bu sюzlяrиnя<br />
sevиnиrdиm. Kяnddя hяr dяfя toy olanda "Mяn dя<br />
Qыztamamla evlяnяcяyяm"- deyяrdиm. Яslиndя иsя<br />
toyda nяlяr olur, nяdяn evlяnиlиrиn bиlиncиndя<br />
deyиldиm. Mяnиm цчцn evlиlиyиn anlamы o иdи kи,<br />
Qыztamam olmasa yuxum gяlmяz, yaшaya bиlmяrяm.<br />
Qыztamam, hяtta ata-anamdan da daha sevиmlи<br />
olmuшdu mяnиm цчцn. Bяzяn mяnи qucaьыna alыb dиlи<br />
иlя qыdыxlayыrdы bяdяnиmиn hяr tяrяfиnи. Onun bu<br />
davranышlarы lяzzяt verиrdи mяnя. Bиr dяfя dя duduшumu<br />
aьzыna alыb oynadыrdы. Mяn dя юzцmц saxlaya<br />
bиlmяyиb aьzыna ишяmишdиm. Sevиnmишdи Qыztamam.<br />
Aьzыndakы иsяmяyиmи boшaldыb gцlя gцlя mяnи<br />
юpmяyя davam etmишdи. Dodaqlarы aьzыma toxunduьunda<br />
юz ишяmяyиmиn qoxusu burnuma dolmuшdu.<br />
Kяnddя чиmmяk цчцn иmkan yox иdи. Иnsanlar иkи<br />
ayda, цч ayda bиr yol tюlяdя чиmиrdиlяr. Ancaq yayda<br />
иsя dяrяdяkи gюldя чиmиrdиlяr. Qыztamam da gedиb<br />
dяrяdя чиmиrdи. Daha <strong>son</strong>ra anladыm kи, tяkbaшыna<br />
dяrяdя чиmmяkdяn qorxduьu цчцn mяnи dя юzц иlя<br />
aparыrmыш. Ancaq lяzzяt alыrdыm onunla bиr yerdя<br />
olmaqdan. Qыztamam tam soyunub balaca gюldя<br />
чиmиrdи. Mяnи dя suya batыrыb чыxarыrdы. O zaman<br />
Qыztamamыn budlarыnыn arasыnda bolluca qara tцk<br />
olduьunu gюrdцm. Qasыьыnыn цstцndя olan tцk mяnиm<br />
baшыmыn tцkцndяn чox иdи. Юmrц boyu qышыn qarыnda<br />
da ayaqyalыn gяzdиyи цчцn dabanы partlaq-partlaq иdи.<br />
Qыztamama "Nяdяn qasыьыnыn цstцndя bu qяdяr tцk<br />
var" sorduьumda "Onu qыrxmaq цчцn lezva<br />
lazыmdыr. Lezva yoxumuzdur. Hardan alыm"-<br />
demишdи. Mяn dя "Иstяrsяn bюyцk qardaшыmыn цz qыrxanыnы<br />
gиzlиncя gяtиrиm verиm sяnя"- demишdиm.<br />
Qыztamam цzцmя baxыb gцlmцшdц. Qыztamam цчцn<br />
hяr bиr fяdakarlыq etmяyя hazыr иdиm. Hяtta buna<br />
gюrя qardaшыm mяnи dюysяydи dя. Bu иши Qыztamam<br />
цчцn etdиm. Daha <strong>son</strong>ra bиr yerdя чиmmяyя getdиyиmиzdя<br />
Qыztamamыn qasыьыnыn цstцndя tцk gюrmяdиm.<br />
Yayыn qыzmar чaьы иdи. Qыztamam kяndиmиzя<br />
bиtишиk bиzиm tarlada noxud yolurdu, mяn dя quzularы<br />
otarыrdыm. Bиrdяn Qыztamam dedи kи, deyяsяn kяndиn<br />
mцяllиmи gяlиr. Doьrudan da kяndиn mцяllиmи gяlиrdи.<br />
Bиlиrdиm kи, mцяllиm mяnи чox иstяyиr vя mяnи gюrsя<br />
gяlиb halыmы soracaq. Ancaq mяnиm яynиmdя heч bиr<br />
paltar yox иdи. Kяsиlmяmиш duduшumla quzu<br />
otarыrdыm. Tarlamыzыn yanыnda quшqonmaz adыnda<br />
bиr yer var иdи. Buraya ona gюrя quшqonmaz<br />
deyиrdиlяr kи, чox sяrt tиkanlarы var иdи, hяtta quшlar<br />
da oraya sяrt tиkanlar цzцndяn qona bиlmяzdи.<br />
Mцяllиm mяnи lцt gюrmяsиn deyя, qaчыb юzцmц<br />
quшqonmaz yerя soxdum. Tиkan hяr tяrяfиmи<br />
budamышdы. Hяr tяrяfиmdяn qan axыrdы. Duduшumdan<br />
belя, qan axыrdы. Mцяllиmиn keчиb getdиyиnи<br />
Qыztamam mяnя bиldиrdиkdяn <strong>son</strong>ra quшqonmazlыqdan<br />
чыxdыm. Qыztamamыn gюzlяrи dolmuшdu. Axыr<br />
юzцnц saxlaya bиlmяyиb hюnkцr-hюnkцr aьladы. Sonra<br />
da bяdяnиmя batmыш tиkanlarы чыxarыrdы. Dиlи иlя qan<br />
axan yerlяrи yalayыrdы. Иlk dяfя hяyatыmda чяkdиyиm<br />
яn acы ишkяncя bu olmuшdu. Иlk dяfя olaraq beynиmя<br />
sыzmышdы kи, deyяsяn hяyatыmыzda bюyцk bиr яksиklиk<br />
var. Bu яksиklиyиn adы yoxsulluq vя zцlm иdи.<br />
Quшqonmazlыqdakы acыlarыm ara-sыra yuxuma gиrиr.<br />
Ancaq Qыztamamыn sevgиsи hesabыna tez unutdum o<br />
zaman bu aьrыlarы.<br />
Belяcя Qыztamam mяnиm hяr шeyиm olmuшdu.<br />
Gecяlяr onun qoynuna sыxыlыb yatыrdыm. Gцndцzlяr<br />
иsя arxayыnca юrцшlяrdя quzularы otarыrdыm, чцnkц<br />
bиlиrdиm Qыztamamыn sehrиkar qucaьы axшam mяnи<br />
gюzlяyиr.<br />
Bиr gцn evя gяldиyиmdя gюrцdцm hяm bиzиm, hяm<br />
dя Qыztamam gиlиn qapыsыnda 10-15 at var. Anamdan<br />
"Bu atlar kиmиndиr" soruшdum. Anam чox ehtиyatla<br />
mяnя baxaraq "Qыztamamыn toyudur, gяlиn kючцr"-<br />
dedи. Elя bиl dцnyam daьыldы. Mяn gerчяkdяn<br />
Qыztamamыn mяnя dedиklяrиnя иnanmышdыm.<br />
Юmrцmцn <strong>son</strong>una qяdяr Qыztamamla bиr yerdя<br />
yaшayacaьыmы sanыrdыm. Anama "Axы o mяnя яrя<br />
gedяcяyиnи demишdи"- dedиm. Anam mяnи baьrыna<br />
basыb "Sяn dя bюyцdцyцndя baшqasы иlя evяnяrsяn,<br />
gюzцm qurban"- dedи. Anamыn qucaьыnda hюnkцrhюnkцr<br />
aьlayыrdыm: "Mяn baшqasыnы иstяmиrяm, mяn<br />
Qыztamamы иstяyиrяm"- deyиrdиm.<br />
Hяyяtdяn gцmbцltц sяsи gяldи. Qaчdыm gюrdцm<br />
Qыztamamыn baшыna duvaq atmышlar ata mиndиrиrlяr.<br />
94<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Duvaьыn altыnda Qыztamamыn aьladыьыnы gюrdцm.<br />
Dedиm yяqиn mяnиm цчцn aьlayыr. Mяn dя baшladыm<br />
aьlamaьa vя чыьыrыb dedиm: "Qыztamam bяs sяn mяnя<br />
demишdиn mяnиmlя evlяnяcяksяn, mяnи buraxыb hara<br />
gedиrsяn, mяn sяnsиz necя yaшayacaьam" Toydakы<br />
adamlarn hamыsы dюnцb mяnя baxыrdы. Hamы da<br />
mяnиm tam lцt bяdяnиmя baxыrdы. Qыztamam atыn<br />
цstцndяn dюnцb mяnя baxdы vя яllяrи иlя yaш axan<br />
gюzlяrиnи qapadы. Yalvarmaьa baшladыm "Xahиш<br />
edиrяm getmя, qurban olum getmя, Qыztamam<br />
getmя!" Atlыlar Qыztamamы apardыlar. Gedиb<br />
tюylяmиzdяkи atы чыxardыm, mиnиb Qыztamamыn arxasыnca<br />
чapmaьa baшladыm. Qabaьыma чыxan<br />
kяndlиlяrиmиzdяn aьlayaraq yardыm иstяyиrdиm:<br />
"Bяlkя Sиzиn gцcцnцz чatar, qoymayыn Qыztamamы<br />
aparsыnlar." Adamlar gцlцmsяyиb keчиrdиlяr. Tarlada<br />
dяryaz чalan atamыn yanыna чapdыm atы. "Ata,<br />
Qыztamamы aparыrlar, kюmяk elя ata!" Atam "Bala<br />
qoy aparsыnlar dяя"- dedи. Atam da mяnи anlamadы.<br />
Artыq Qыztamamы aparan atlыlar uzaqlaшmaq, gюzdяn<br />
иtmяk цzrя иdи. Atlыlarыn arxasыnca чapыb <strong>son</strong> dяfя<br />
olaraq Qыztamamы gюrmяk иstяdиm. Atlыlara чatmышdыm.<br />
"Qыztamam, bяs sяn demишdиn mяnя яrя<br />
gedяcяksяn"- dedиm. Qыztamamыn gюzlяrиndяn yaш<br />
axыrdы. Atlыlarыn ичиndяn bиr yaшlы kиши чыxыb mяnя<br />
"Ayя, qodux, sяn get gюtцvя bиr шalvar tap <strong>son</strong>ra<br />
evlяnmяk fи<strong>kr</strong>иnя dцш!"- dedи. Bu sюz mяnя чox tяsиr<br />
elяdи. Dюnцb юzцmя baxdыm. Gerчяkdяn яynиmdя<br />
heч bиr шey yox иdи. Qыztamamы aparan karvan artыq<br />
gюzlяrdяn иtmишdи. Yalnыz, tяk-tяnha qalmышdыm.<br />
Sevdиyиm quzularыmы qucaqlayыb aьlayыrdыm.<br />
Qыztamamыn zцmzцmя etdиyи mahnыlarы pычыldayыrdыm.<br />
Qыztamamыn чиmdиyи gюlя uьrayыb onun<br />
gюldяkи hяrяkяtlяrиnи xatыrlayыrdыm.<br />
***<br />
Иllяr keчdи. Eшиtdиm kи, Qыztamam gиl Muьanшяhrя<br />
kючmцшlяr. Hяm dя чox qorxunc bиr xяbяr dя eшиtdиm:<br />
"Qыztamam aиlяdяkи anlaшыlmazlыq цzцndяn<br />
юzцnц atыb yanar tяndиrя. Юlmяmиш ancaq яl-ayaьы bиr<br />
yerя yыьыlыb, яng яtи bиr-bиrиnя keчmиш vя danышa<br />
bиlmиr. Яrи dя Qыztamamы boшamыш, иndи qardaшы gиldя<br />
qalыr." Bu xяbяr mяnи чox цzmцшdц. Tяbrиzdя tиbb<br />
unиversиtяsиndя oxuyurdum. Bиr gцn Muьana gedиb<br />
Qыztamamы gюrmяk иstяdиm. Muьanda bиr чox<br />
qohumlarыmыz var иdи. Qohumlarыmыz da mяnя чox<br />
hюrmяt edиrdиlяr. Getdиm Muьana. Hяr gцn bиr<br />
qohum mяnи qonaq чaьыrыrdы. Чoxlarы da юz<br />
kяndиmиzdяn buraya kючmцшdцlяr. Gюrцrdцm kи,<br />
kяnddя mяnиmlя oynayan qыzlarыn чoxu яrя getmяlи<br />
olmuшlar artыq.<br />
Bиr axшam da юzцm Qыztamamыn qardaшы gиlя getdиm.<br />
Qыztamamыn da qardaшlarы, bacыlarы gяlиn<br />
kючdцkdяn <strong>son</strong>ra kючmцшdцlяr Muьana. Юzцmц<br />
tanыtdыm. Fиlan kяsиn oьluyam. Чox hюrmяt edиb evя<br />
dяvяt etdиlяr. Qыztamamы gюrdцm. Bиr яt yыьыnы kиmи<br />
bиr kцncdя oturmuшdu mяnиm иlk mяhяbbяtиm. Чяtиn<br />
tanыnыrdы. Gюzяllиyиndяn bиr яsяr qalmamыш, чox<br />
чиrkиn olmuшdu. Цzцnя adam baxanda yanыqlarыn<br />
yerиndяn qorxurdu. Danышa bиlmяsя dя eшиdя bиlиrdи.<br />
"Salam Qыztamam, mяnи tanыdыnmы" dedиm. Baшы иlя<br />
ишarяt edяrяk "Yox, tanыmadыm"- bиldиrdи. Юzцmц<br />
tanыtdыqdan <strong>son</strong>ra gюzlяrиndяn yaш axmaьa baшladы.<br />
Yцksяk sяslя aьlaya bиlmиrdи. Ancaq gюzlяrиnиn yaшы<br />
durmadan axыrdы. Qыztamamыn boynunu qocaqladыm.<br />
Mяn dя aьlayыrdыm. "Qыztamam, bяrabяr чиmdиyиmиz<br />
gюlя bиr чox шeиr yazmышam. Mяn sяnи heч bиr zaman<br />
unutmadыm. Sяnи sevиrяm Qыztamam.<br />
Xatыrlayыrsanmы quшqonmaz tиkanlыьыnыn tиkanlarыnы<br />
sяn mяnиm bяdяnиmdяn чыxardыn. Sяnи sevиrяm<br />
Qыztamam. Mяn bu dцzяnя qarшы savaш aчmышam. Hяr<br />
an mяnи tutub zиndana sala bиlяrlяr. Bu dцzяnи daьdacaьam<br />
Qыztamam. Mяnиm dostum, mяnиm<br />
Qыztamamыm."- dedиm. Sarыlmышdыm Qыztamamыn<br />
hяrяkяtsиz vцcuduna. Evdя olan hяr kяs aьlayыrdы.<br />
Mяnиm иlk mяhяbbяtиm mяhv olmuшdu.<br />
20 gцn Muьanda qaldыm. Bиr gecя яmиm gиldя<br />
иdиm. Zяng etdиlяr kи, Qыztamam юldц. Gяlиn cяnazя<br />
mяrasиmиnя. Yas yerиnя getdиk. Bяzи adamlar pычыldayыrdы<br />
kи, Qыztamam rahat oldu. Elя yaшamaqdansa<br />
юlцm yaxшыdыr. Qadыnlar pяrdя чяkmишdиlяr vя<br />
Qыztamamыn bяdяnиnи yuyub kяfяnlяyиrdиlяr.<br />
Qыztamamы tabuta qoydular. Mяn tabutun юnцndяn<br />
yapышdыm. Mяzarlыqda иkи nяfяr qayышыmыzы чыxarыb<br />
cяnazяyя baьladыq. Qыztamamыn cяnazяsиnи qяbиrя<br />
salladыq. Qayышыmы Qыztamamыn belиndяn aчarkяn:<br />
"Яlvиda Qыztamam, sяnи unutmayacaьam."- dedиm.<br />
Sabahыsы kяndиmиzя yola dцшdцm. Qыztamamla<br />
olan xatиrяlяrиmиzиn yerlяrиnи, o mцqяddяs yerlяrи<br />
gюrmяk цчцn kяndиmиzя getdиm<br />
***<br />
Qыztamam tez-tez yuxuma gиrиr. Bяzяn odun<br />
ичиndя yanaraq mяnи иmdada чaьыrыr. Yuxudan<br />
oyanыram vя ...<br />
10.<strong>11</strong>.2007<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 95
Алаторан Сорьу<br />
K<br />
иtablar vя yazычыlar чoxdur, hяr bиrиndяn xяbяr tutmaq,<br />
hяr bиrиnя yetишmяk яlbяttя чяtиndиr, olacaq иш deyиl.<br />
Buna gюrя dя <strong>Alatoran</strong> bиnяsиndя ha belя ondan kяnarda<br />
olan yazычыlar arasыnda kиtab konusunda bиr sorьu<br />
keчиrtmяyи qяrara aldыq, hяr halda bяdии яdяbиyyat<br />
dцnyasыna baш vurmaq иstяyяn gяnclяr цчцn bиlavasиtя<br />
qяlяm adamlarыnыn яsяrlяr vя yazычыlar haqqыnda<br />
sюylяdиklяrи maraqlы olacaqdыr. Oxumaq azdыr,<br />
oxduqlarыnы paylaшmaq юnяmlи - deyяrяk sorularыmыza<br />
gяlяn cavablarы burada gюrцшlяrиnиzя aчыrыq.<br />
a. иndи hansы яsяrи/яsяrlяrи oxuyursunuz<br />
b. bиr oxuma planыnыz varmы, necя oxuyursunuz<br />
c. oxuculara oxumadыqlarы цчцn utanыlacaq<br />
3 kиtabыn adыnы чяkиn.<br />
d. oxumaq иstяyиb oxumaьa fцrsяt tapmadыьыnыz<br />
hansы kиtablar var<br />
Nasиr Mяnzurи<br />
Tehran<br />
Dцz baшa dцшmцшяmsя soruшduьunuz "яsяr"-lяr<br />
"яdяbи яsяrlяr" demяkdиr. Onunчцn dя yalnыz bu sahяdя<br />
cavab vermяlиyяm gцya.<br />
a) Tяdrиs etdиyиm цчцn иndи Tolstoyun яsяrlяrиnи bиr<br />
daha da oxuyuram (<strong>son</strong> яsяrlяr: Anna Karenиna, Father<br />
Sergиus - иnglиzcя).<br />
b) Tяdrиs olan чaьda planlы oxumaьa чalышaram,<br />
ancaq dцz-gяlяsи olmaz.<br />
c) (Bu kиmи kиtabar чox чox ola bиlяr!!) Yalnыz bиr<br />
Azяrbaycanlы kиmи gцney Azяrbaycanыn mцasиr яdяbиyatыndan:<br />
1. Q. Saиdи`nиn "Bяyяl Яzalыlarы" яsяrи<br />
(Markezdяn иrяlи Sehиrlи Realиzmdя yazmыш). Tяяssцflяr<br />
olsun kи, quzey Az.lыlar Saиdи kиmи bиr yazычыnы tanыmыrlar.<br />
2. N. Mяnzurи`nиn "Avava" яsяrи (Azяrbaycanыn sиstemlи<br />
mиfиk dцшцncяsиndяn qaynaqlandыьыndan юtrц.) Yenя<br />
tяяssцflяr olsun kи azяrbaycanlы yaradыcыlar юz mиfиk<br />
dцшцncя sиstemlяrиlя tanыш deyиllяr. Onsuzsa dцnya bиzиm<br />
nя kиmи sюzцmцzя qulaq asmalыdыr Bиr xalq, mяncя, юz<br />
dцшцncя шиvяsи иlя dцnyayla danышmalыdыr. 3. Шekspиr`иn<br />
"Macbeth" яsяrи (karиkatur tяrcцmяsи yox, qardaш! Bяlkя<br />
яsиl dиldя olduьu kиmи). Neчя yцz иllиn яrzиndя dиlиn tяbии<br />
axыnыndan nя sayaq modern яdяbиyatыn yaranmaьыnы, bиr<br />
azяrbaycanlы kиmи, gюrmяlи, onu dцшцnmяlиyиk.<br />
d) 1001 dяnя, hansыsыnы deyиm, qardaш<br />
Tofиq Abdиn<br />
Чох bюyцk mяmunиyyяtlя cаvаb vеrиrяm<br />
a) Еynи zаmаndа bиr nечя яsяrи охumаq аdяtиmdиr.<br />
Sоn gцnlяrdя Аbdulhаmиt Аvшаrыn<br />
АZЯRBАYCАN YАZЫLАRЫ kиtаbыnы, Fяхrи<br />
Uьurlunun Mеvlяvи hаqqыndа яsяrиnи, Kаmаl Аbdullаnыn<br />
"Sеhиbаzlаr dяrяsи" яsяrиnи ( bunu аrtыq bиtиrmишяm) охumuшаm.<br />
b) Аdяtяn 6-7-dяn sоnrа оtаьыmа чяkиlиrяm vя bашыmыn<br />
ucunаdkы dцnяndяn yаrыmчыq qаlаn kиtаblаrdаn bиrиnи<br />
ачыrаm vя охuyurаm. (Gцndяlиk qяzеtlяr burа dахиl dеyиl<br />
( Цч qяzеtи mцtяmаdи охuyurаm: "Яdаlяt", "525", "Аlmа".<br />
c) Чаьdаш яsяrlяrdяn, Аfаq Mяsud - "Yаzы", яskи<br />
яsяrlяrdяn Аnn Fиlиp "Bиr gюz qыrpыmы", Иlyа Еrеnburq<br />
"Иllяr,Иnsаnlаr,Hяyаt" ( 6 cиlldя)<br />
d) Еlиf Шаfаq - "Аrаf" rоmаnы, bашucumdа, Sеymur<br />
Bаycаn - sоn kиtаbы ( аlа bиlmяmишяm) Hяmиd Hеrиsчиnиn<br />
kиtаblаrы ( аlа bиlmяmишяm)<br />
Qan Turalы<br />
a.<br />
Иndи Fredиrиk Beqbederиn "Romantиk eqoиst"<br />
romanыnы oxuyuram. Amma mяn eynи zamanda bиr neчя<br />
kиtabы mцtalия edиrяm. Bu adama иmkan verиr чox yorulmasыn.<br />
Иndи aspиrantura иmtahanыmla baьlы kиtablarы da<br />
oxuyuram. Aчыьыnы deyиm kи, aьыr fяlsяfи mяtnlяrdяn,<br />
mиsal цчцn Arиstotelиn varlыq tяlиmиndяn <strong>son</strong>ra<br />
Beqbederиn seks vя ичkи иlя baьlы xatиrяlяrиnи oxumaq<br />
maraqlыdыr.<br />
b.<br />
Яsasяn gecяlяr oxuyuram. Baшqa bиr planыm yoxdur.<br />
Amma bиr шeyи dя etиraf edиm kи, bяzяn kиtab oxumadan<br />
bиr hяftя keчиrя bиlиrяm. Oxuyanda иsя чox sцrяtlя-gцnя<br />
100-200 sяhиfяnи иkи-цчц saata oxuyuram.<br />
c.<br />
Aчыьы, baшqa adamlara kиtab mяslяhяt vermяk totalиtar<br />
bиr шeydиr. Xцsusяn dя bu sualda "utanыlacaq" sюzц<br />
varsa. Adamdan adama fяrq var. Hamы eynи kиtabы oxumadыьы<br />
цчцn necя utana bиlяr Bu hamыya aиddиr,<br />
yazarlara da, oxuculara da.<br />
д.<br />
Яlbяttя var. Яsas da fяlsяfи яsяrlяr. Lakиn bunlarы<br />
oxumamaьыm fцrsяtlя (sualda fцrsяt vaxtы bиldиrиrsя)<br />
96<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
aьlы deyиl. Иstяdиyиm kиtabы oxumaq цчцn vaxta qяnaяt<br />
elяmиrяm. Amma elя kиtablar var kи, onlarы oxumaq цчцn<br />
bиldиyиm dиllяrиn sяvиyyяsи yetяrlи deyиl. Mиsal цчцn<br />
Kantыn "Xalиs zяkanяn tяnqиdи" nяsяrиnи oxuya<br />
bиlmяdиm. Onu oxusaydыm юzцmdяn razы xeylи razы<br />
qalardыm. Ona gюrя dя heч olmasa bиr xarиcи dиlи mцkяmmяl<br />
юyrяnmяyя чalышыram.<br />
Cavиdan<br />
Lяnkяran<br />
a. Hal-hazыrda Plutarxыn иkиcиldlиyиnи oxuyuram…<br />
Eynи zamanda Kamal Abdullanыn "Yarыmчыq яlyazma"sыna<br />
baшlamышam…<br />
b. Gцlmяlи чыxsa da deyяcяm…Яslиndя oxuduqlarыmы<br />
яsas yemяk, desert vя s. kиmи bюlцrяm…Yяnи, hal-hazыrda<br />
Plutarx mяnиm яsas ruhи qиdamы tяшkиl edиrsя, Kamal<br />
Abdullanыn "Yarыmчыq яlyazma"sы salat rolunu<br />
oynayыr…Desert цчцn иsя hяr zaman яl altda Svetayeva<br />
var, Lermontov var. Vя tяbии kи, Mиrzя Шяfи Vazeh vя<br />
Nяsиmи…<br />
Su kиmи ичdиklяrиm dя olur, tez-tez sиntetиk mяhsullardan<br />
иstиfadя etmяyиm dя…hяrdяn zяhяrlяnmяlяr baш<br />
versя belя, mяnиm oxuma tяrzиm budur…Heч bиr plansыz,<br />
bиr gцndя beш яsяrя baшlamaq kиmи<br />
sяlиqяsиzlиyиm…kиmsяyя mяslяhяt gюrmяzdиm яslиndя…<br />
c. Sюhbяt Azяrbaycan oxucusundan gedиrsя, belя<br />
deyяrdиm:<br />
1.Quranи-Kяrиm;<br />
2. Azяrbaycan Konstиtusиyasы;<br />
3. Hцseyn Cavиdиn bцtцn yaradыcыlыьы…<br />
d. O qяdяr var kи…<br />
Mяsяlяn, иndиyяdяk яdяbиyyat цzrя Nobel mцkafatы<br />
almыш mцяllиflяrиn mяhz hяmиn mцkafata layиq gюrцlmцш<br />
яsяrlяrиnи яldя edиb oxumaq иstяrdиm…<br />
Bиr dя bиr Cavиdan var, nя zamansa kиtabы чыxsa, tapsanыz,<br />
mяnя dя yollayыn…))<br />
Yalчыn Иslamzadя<br />
a. Hazыrda Peter Burkeниn "Bиlgиnиn Toplumsal<br />
Тарищи" kиtabыnы oxuyuram. Kиtab чap vasиtяlяrиnиn<br />
иnkишafы nяtиcяsиndя bиlgиnиn иctиmaиlяшmяsи vя zиyalыlar<br />
sиnfиnиn yaranmasыndan bяhs edиr.<br />
b. Яslиndя oxuma planыm yoxdur, maraqlы<br />
gюrdцyцm kиtaba sыraya baxmadan baslayыram. Ancaq<br />
bu yanlыш oxumadыr, plan цzrя oxumaq bиlgиnиn tamamlanmasы<br />
vя цmumи mяnzяrяnиn alыnmasы цчцn шяrtdиr.<br />
c. Mяn bu kиtablarы belя sыralayardыm.<br />
2. George Orwell - "1984"<br />
3. Цчцncц kиtab olaraq hяr hansы bиr sosиlogиyaya gиrиш<br />
kиtabыnыn adыnы чяkяrdиm. Bu xцsusиlя A. Gиddensиn<br />
"Sosиolojиyя Gиrиs" kиtabы ola bиler.<br />
1. Gulun Adы, platonиzmиn tяsиrиndя olan dиnи<br />
dцшцncяyя qarшы elmи dцшцncяnиn yaranmasыnы tяsvиr edиr.<br />
Яsяrdяkи Wиllиam obrazы иlk Avropalы aydыnlarыn prototиpи<br />
sayыla bиlяr.<br />
2. "1984" romanы fяrdиn sиstem tяrяfиndяn kontrol<br />
altыna alыnmasыnы tяsvиr edиr. Fяrdи azadlыьыna qиymяt<br />
verяn hяr kяs bu kиtabы oxumaqla иradяsиnиn vя<br />
dцsцncяsиnиn kontrol altыna alыnmasыna mцqavиmяt<br />
qazana bиlяr.<br />
3. Hяr hansы bиr sosиologиyaya gиrиш kиtabы иnsana<br />
fяrqиndяlиyи artыrmaq, ичиndя yaшadыьы cяmиyyяt kиmи, юz<br />
doьrularы olan onlarca baшqa cяmиyyяt vя иnsanlarыn<br />
olduьunu gюstяrmяk цчцn lazыmdыr. Sosиologиya stereotиplяrdяn<br />
qurtulmaq vя gцndяlиk hяyata baшqa gюzlя baxa<br />
bиlmяk цчцn lazыmdыr.<br />
Sиma Яnnaьы<br />
a. Иndи xыrda hяcmlи яsяrlяrи elektron versиyada,<br />
яdяbи saytlardan vя ya qяzet-jurnallarыn saytыndan<br />
oxuyuram. Heyиf kи, bяdии mцtalияyя иstяdиyиm qяdяr<br />
vaxt ayыra bиlmиrяm. Kefиm pиs olanda, шяrtи olaraq<br />
mяnяvи adlanan яdяbиyyat oxuyuram (иndи rus psиxoloqu<br />
A.Ne<strong>kr</strong>asovun "Canlы fиkиrlяr" kиtabы яlиmdяdиr)<br />
b. Oxuma planыm yoxdur, hяrчяnd gяnc шaиrlяrиn,<br />
elяcя dя чaьdaш яdяbиyyatыmыzыn 1-2 nцmayяndяsиnиn<br />
mяnя baьышladыqlarы kиtablarыnы ayrыca rяfя yыьmышam kи,<br />
vaxt tapanda onlarы oxuyum, amma hяlя dя bu kиtablara<br />
nюvbя чatmayыb. Hяmишя иstяmишяm kи, gяnc yazarlarыn<br />
kиtablarыnы oxuduqdan <strong>son</strong>ra kичиk resenzиyalar yazыm,<br />
amma hяlя dя ишlяrиmи sиstemlяшdиrя bиlmяmишяm kи, bu<br />
planыm da hяyata yetsиn.<br />
c. Bиlmиrяm, юz яdяbи zюvqцmц dиgяr oxuculara<br />
aшыlamaьa haqqыm var ya yox, amma mяn яn чox<br />
sevdиyиm яsяrlяrиn adыnы чяkяcяm:<br />
" amerиkan yazarы Ken Kиzи. "Ququ quшu yuvasы<br />
цstцndя"<br />
" rus yazычыsы Иvan Bunиnиn hekayяlяrи<br />
" fransыz yazычыsы Fransuaza Saqan. "Bramsы<br />
sevиrsиnиzmи", "Soyuq suda bиr zяrrя gцnяш" vя s.<br />
d. Mяn иspan fиlosoflarы M.Unamuno, Xose<br />
Orteqa-и-Qassetиn яsяrlяrиnи oxumaq иstяrdиm. Amma<br />
hяlя onlarы tapmamышam. Mцasиr tцrk яdяbиyyatыnыn<br />
cиddи яsяrlяrи иlя dя tanыш olmaq иstяrdиm. Bu yaxыnlarda<br />
tцrk yazarы Rasиm Юzdenюrenи, yapon yazычыsы Kenzи<br />
Maruyamanы kяшf etdиm юzцmчцn. Onlarыn yaradыcыlыьы<br />
иlя yaxыndan tanыш olmaq, яsяrlяrиnи zюvq ala-ala oxumaq<br />
nя gюzяl olardы...<br />
1. Umberto Eco - "Gцlцn Adы"<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 97
Seymur Baycan<br />
a. Иndи Knut Hamsunun "Torpaьыn bяrяkяtи"<br />
romanыnы oxuyuram.<br />
Yaxыnlarda Patrиk Zцskиndиn "Kontrabas", Qorkиnиn<br />
"Ana", Cяfяr Cabbarlыnыn "Aydыn", Чexovun "6 nюmrяlи<br />
palata", Kamyunun "Kalиgula" яsяrlяrиn tя<strong>kr</strong>ar oxumaq<br />
fи<strong>kr</strong>иm var. Чцnkи yenи yazmaьa baшlayacaьыm romanda<br />
bu яsяrlяrdяn иstиfadя edяcяm<br />
b. Чox az hallarda planlы oxuyuram. Bяzяn klassиk vя<br />
yenи яdяbиyyatы paralel mцtaиlя edиrяm. цmumиlиkdя иsя<br />
kиtabla qarшыlaшmaьы sevиrem. Mяsяlяn harasa rayona<br />
gedяndя qonaq qaldыьыm evdя яlиmя kиtab kecиrsя mцtlяq<br />
oxuyuram. Belя olduьu halda яsяr yadыmda qalыr, hяm dя<br />
o яsяrи xatыrlayanda hяmиn evиn enerjиsиnи dя hиss edиrяm.<br />
ъ. Dostoyevskиnиn 3 romanыnы - "Cиnayяt vя Cяza",<br />
"Karamazov gardaшlarы" vя "Иdиot" яsяrlяrиnи hяr kяsиn<br />
oxumasы lazыmdыr deyяrdиm. Bиr de Con Steyenbekиn<br />
"Adamlar vя Farяlяr" яsяrи. Men onu Qafgaz<br />
Unиversиtetиndя oxuyanda Tцrkиyя nяшrиnи oxumuшam.<br />
д. Dиno Buzattиnиn Tatar Dцzц romanыnыn tяrиfиnи чox<br />
eшиtmишяm. Amma hяlя kи kиtabы tapa bиlmиrяm. kompцterdяn<br />
dя oxumaq mяnя lяzzяt vermиr, hec nя yadыmda<br />
qalmыr.<br />
Mяqsяd Nur<br />
a. иndи hansы яsяrи/яsяrlяrи oxuyursunuz<br />
- Orhan Pamuk - "Ыstanbul…" rusca, Mиrzя Cяlиl -<br />
"Danabaш kяndиnиn яhvalatlarы" (3-cц dяfя)<br />
b. bиr oxuma planыnыz varmы, necя oxuyursunuz<br />
- Dovlatov, Yaponиyada yazыlan чaьdaш yapon<br />
яdяbиyyatы…<br />
c. oxuculara oxumadыqlarы цчцn utanыlacaq 3 kиtabыn<br />
adыnы чяkиn.<br />
- Kиmиsя utandыrmaq mяnиm ишиm deyиl. 1-ce kиtab var<br />
- Dяdя Qorqud, onu oxumaьы hяr kяsя mяslяhяt<br />
gюrяrdиm, zюvq alacaqsыnыz…<br />
d. oxumaq иstяyиb oxumaьa fцrsяt tapmadыьыnыz hansы<br />
kиtablar var<br />
- oxumaq иstedиyиm kиtaba fцrsяt tapardыm…<br />
Zahиr Яzяmяt<br />
b.<br />
Yenиyetmя yaшlarыmdan qalan bиr kиtab oxuma<br />
vяrdишиm var. Bяdии яsяr oxuyuramsa, sцjetdяn daha чox<br />
yazычыnыn ишlяmя texnиkasыnы, mяtbяxиnи anlamaьa<br />
чalышыram. Mяnиm anlamыmda hяr bюyцk yazar ayrыca bиr<br />
sиvиlиzasиyadыr, onun kцltцrцnц, onun kodlarыnы, ruhunu<br />
dяrk etmяyя vя bu yolla kиtaba aчar tapmaьa чalышыram.<br />
c.<br />
"Xяmsя", "Sяfиllяr" vя "Don Kиxot"u oxumadыьыna<br />
gюrя hяr bиr azяrbaycanlы utanmalыdыr. Amma bиr yazarыn<br />
oxumadыьыna gюrя utanmalы olduьu kиtablar daha чoxdur.<br />
Sиyahыnы Homerdяn Haydeggerя qяdяr uzatmaq<br />
olar.<br />
d.<br />
Bиr cox чaьdaш mцяllиflяrи - Gцnter Qrassы, Pиter<br />
A<strong>kr</strong>oydu, Mишel Uelbekи vя bиr чox bu kиmи yazarlarы oxumaьa<br />
hяlя иmkan tapa bиlmяdиyиmя tяssцflяnиrяm.<br />
Sevda<br />
a.<br />
Иndи tяяssцf kи, охumаьа vахtыm yохdur. Bu bошluьu<br />
klаssиk kиnоlаrlа kоmpеnsаsиyа еdиrяm. Sоnuncu dяfя<br />
mцяllиf kиnоsunun цnlц nцmаyяndяlяrиndяn brииrи Vudи<br />
Аllеnиn яlа bиr fиlmиnя brахmышаm. Аmmа rus<br />
pоеzиyаsыnыn gцmцш dюvrцnцn nцmunяlяrиnи pеrиоdиk<br />
оlаrаq охuyurаm. Bиr dя kи, mяn еrkяn yашlаrdаn qяrb<br />
яdяbиyyаtыnы охuduьumdаn sоn vахtlаr bиzиm klаssиk<br />
яdяbиyyаtыmыzа qаyыtmаq еhtиyаcыnы duyurаm. Sоnuncu<br />
охuduьum kиtаb M.F.Ахundоvun яsяrlяrи оlub.<br />
Ахundоvu охudum vя bаша dцшdцm kи, bиz hяlя dя bu<br />
dаhи иnsаnы kяшf еdя bиlmяmишиk.<br />
b.<br />
Цmumиyyяtlя mяn юzцmц nяyяsя mяcbur еtmиrяm.<br />
Kиnоyа bахmаq vя yа kиtаb охumаq цчцn ичиmdя dахиlи<br />
еhtиyаc duymаlыyаm.<br />
c.<br />
Bиlиrsиz, mяn иntеllеktuаl иnsаnlаrlа цnsиyyяtdя оlmаьы<br />
sеvиrяm. Аmmа hяm dя bu fиkиrdяyяm kи, kиmsя nяyиsя<br />
охumаьа bоrclu vя mяcbur dеyиl. Оnа gюrя dя kиmиsя<br />
utаndыrmаьа lцzum dа gюrmцrяm. Bu hяr kяsиn аьlыnыn vя<br />
qяlbиnиn dиqtяsиylя оlmаlыdыr.<br />
d.<br />
Аh!!!Охumаq иstяdиymи kиtаblаr hяddяn аrtыqdыr.<br />
Хцsusиlя dя mяшhur шяхsиyyяtlяrиn mеmuаrlаrыnы, sяnяdlи<br />
rоmаnlаrы охuyаrdыm.<br />
98<br />
a.<br />
Яdяbиyyatla, sяnяtlя иlgиlи ишыq цzц gюrяn kиtablarы<br />
gюzdяn qaчыrmamaьa чalышыram. Son oxuduьum kиtablar<br />
Sиyamяk Sяbrиnиn "Norveч yazыlarы", Orxan Pamukun<br />
"Иstanbul", Hяmиd Herиsчиnиn "sSSr" kиtablarыdыr.<br />
Hazыrda Oьuz Atayыn "Tutunamayanlar" romanыnы<br />
oxuyuram.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Samиr Bulut<br />
a.<br />
Patrиk Zцskиnd - "Яtrиyyatчы" vя Yelena<br />
Blaqavatskaya "Иzиdanыn иfшasы"<br />
b.<br />
Яdяbи яsяr oxuyanda, mцtlяq onunla paralel fяlsяfи<br />
яsяr dя oxuyuram. Иstиsnalar olmaq шяrtи иlя gцndя 3 saat<br />
mцtalия edиrяm.<br />
c.<br />
1. Umberto Eko "Qыzыlgцlцn adы", 2. F.Dostoyevskи<br />
"Cиnayяt vя cяza", 3. Paulo Koelyo "Kиmyagяr"<br />
d.<br />
Ceyms Coys "Ulиss", Sartr "Юgцmя".<br />
Fuad Zяrbиyev<br />
Fransa<br />
a.<br />
Elmи ишиmиn yekun mяrhяlяsиndя olduьumdan яdяbи<br />
mцtalия цчцn <strong>son</strong> zamanlar vaxt ayыra bиlmиrяm. Son<br />
oxuduьum bяdии яdяbиyyat nцmunяlяrи иsя amerиkan<br />
yazычыlarы Raymond Carver vя Charles D'Ambrosиo-nun<br />
hekayяlяr toplularы olub.<br />
b.<br />
Xцsusи oxuma planыm yoxdur. Roland Barthes юzц<br />
haqda deyиrdи kи, чox oxumur: ya яlиnя gюtцrdцyц яsяr<br />
keyfиyyяtsиzdиr, onda onu kяnara atыr; ya da яsяr чox<br />
maraqlыdыr, onun hяr sяhиfяsи onu kиtabdan ayrыlыb<br />
dцшцncяlяrя qяrq olmaьa vadar edиr. Mяn belя oxumasam<br />
da, mяnя xцsusи tяsиr baьышlayan hиssяlяrиn<br />
цzяrиndя чox dayanыram, qeydlяr edиrяm.<br />
c.<br />
Mяnя gюrя heч kиmиn oxumadыьы цчцn utanmalы<br />
olduьu яsяr yoxdur. Borges hяmишя tяlяbяlяrиnя deyяrmиш<br />
kи, " mяcburи qиraяt " nonsensdиr. Яdяbиyyat zюvq,<br />
hяzz mяsяlяsиdиr : de gustиbus non est dиsputandum.<br />
Borges vurьuladыьы kиmи яgяr bиr kиtab sиzи darыxdыrыrsa,<br />
onu kяnara tullayыn. Onun mяшhur bиr mцяllиf tяrяfиndяn<br />
yazыlmasы, ya шedevr sayыlmasы meyar deyиl. Яgяr kиtab<br />
sиzи darыxdыrыrsa, demяlи o sиzиn цчцn yazыlmayыb. Amma<br />
oxucularыmыza kon<strong>kr</strong>et tюvsиyя edя bиlяcяyиm цч mцяllиfя<br />
gяlиncя, bиzdя daha genиш шяkиldя tanыnmaьa layиq olan<br />
Hermann Broch-u, Robert Musиl-и vя James Joyce-u<br />
sadalayardыm.<br />
d.<br />
Jonathan Lиttell-иn юtяn иl Goncourt-a layиq gюrцlmцш<br />
" Les bиenveиllantes " яsяrиnи oxumaьa hяlя fцrsяt tapmamышam.<br />
Onu mцkafat aldыьыna gюrя yox (bu da яsяr<br />
seчиmиndя meyar olmalи deyиl, mяsяlяn, <strong>son</strong>uncu Nobel<br />
mцkafatыna layиq gюrцlmцш Dorиs Lessиng-и mяn шяxsяn<br />
qяtиyyяn dиqqяtя layиq yazычы saymыram), яdяbи<br />
gюrцшlяrиnя vя шяrиn psиxologиyasыna dяrиn ekskursиyasыna<br />
gюrя oxuyardыm.<br />
a.<br />
Nяrmиn Kamal<br />
Fяlsяfяdяn Wиttgensteиn'иn "On Certaиnty" vя Saul<br />
Krиpke'nиn "Wиttgensteиn on Rules and Prиvate<br />
Language" яsяrlяrиnи oxuyuram.<br />
Bяdии яdяbиyyatdan Mиlorad Pavичиn "Kцlяyиn daxиlи<br />
tяrяfи" яsяrиnиn yarыsыndayam. Oradan hяlяlиk bиr cцmlяnиn<br />
altыndan xяtt чяkmишяm: bu oьlan hяmишя ac иdи,<br />
tez-tez acыyыrdы, elя bиl atasы onun яsasыnы qoyanda ac<br />
иmиш.<br />
b.<br />
Иnternet saytlarыndan kиtab bazarыna tяzя daxиl olan<br />
kиtablarыn яvvяlcя beш-yeddи cцmlяlиk annotasиyalarыnы<br />
oxuyuram. Hansы mяnя maraqlы gюrцnsя, onu tapыb<br />
bцtюv oxuyuram. Annotasиyasыndan mяnя maraqlы<br />
gюrцnяn, amma яlиm чatmayan kиtablar чoxdur. Adяtяn<br />
oxuyacaьыm nюvbяtи kиtabы иndи oxuduьum kиtabыn<br />
yarыsыnda olanda mцяyyяn edиrяm. Monиtordan kиtab<br />
oxumaьы asanlaшdыran "Cool Reader" proqramыnы<br />
tanыyandan <strong>son</strong>ra mцtalияmиn hяcmи artыb vя daha<br />
zюvqlц olub.<br />
c.<br />
Belя цmumи kanon mцяyyяn etmяyиm mяncя, dцzgцn<br />
olmazdы. "3 яn yaxшы", "3 яn oxumalы" kиtab шяxslяrя gюrя<br />
dяyишkяndиr. Hяmишя oxuduьundan daha цstцn bиr oxumadыьыn<br />
kиtab var. Utanыlasы olan o nюvbяtи kиtabы oxumamaqdыr.<br />
d.<br />
Frankfurt mяktяbи fиlosoflarыnыn bиr neчя kиtabы.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 99
Alиyя<br />
butafora шиkayяt<br />
soyuq bиr mиsaldы<br />
kцчяdя oynayan cocuqlar<br />
pяncяrя юnцndя darыxanlara<br />
mяktublar<br />
kaьыz parчasыndan baшqa bиr шey deyиl<br />
baшыmыzыn цstundяkи ay<br />
sadяcя gecя dekorasиyasыdыr<br />
kяdяrlи яhvalatlar<br />
hяyяtdя oturan qadыnlarыn dиlиndяn<br />
talelяr яl boyda kиtablarыn ичиndя<br />
metro vиtrиndя<br />
bu qяdяr...<br />
sоnuncu шеr<br />
аrtыq yеtяr<br />
zаmаnlа аyаqlашmаq dеyиl ишиmиz<br />
gюzlяmяk<br />
zаmаnы аyаqlаmаq<br />
tаpdаlаyыb tцpцrmяk<br />
zаmаnы kечdи аrtыq<br />
bюyцmяk uшаqlаrыn ишиdиr<br />
uшаqlаr nя еdяcяklяrиnи bиlmяzlяr zаmаnlа<br />
gяlяcяk zаmаnы yаmsыlаmаq<br />
юtяn zаmаnы иncиdиr<br />
yохsа хаtиrяlяrlя яllяшяn qоcаlаr<br />
bеlя dяhшяtlи оlmаzdы<br />
kечmиши unutmаq<br />
gяlяcяyи gцnbяgцn udmаq<br />
оlub иши<br />
kцчяlяrиn оrtаsыndа<br />
hаmыyа yаd оlаn bоmjlаrыn<br />
zаmаnы bоldur<br />
чцnkи чохdаn аyаqlаyыb zаmаnы<br />
hяm dя аdlаyа bиlиb<br />
mяsяlяn bu sаqqаlы аdаm<br />
bяlkя dя cаvаn<br />
ХVЫЫ яsrdяn ХХЫя tяzяcя аdlаyыb<br />
sачlаrы kцl rяnglи о qаdыn<br />
bиzиm еrаnыn аdаmыdыr<br />
sоnuncu dяfя<br />
spаrtа шяhяrиndя еgеy dяnиzиndя чиmиb<br />
о qоcа ХХЫЫЫ яsrdя su tаpmаdыьыndаn<br />
qumlа qцsl еdиb<br />
mцhаrиbя uшаqlаrыnыn<br />
sачlаrыndаn<br />
nя иyи gяlиr dяqиq bиlиr<br />
nя kиtаblаrdа nя kиnо lеntlяrиndя<br />
nя аudио dиsklяrиndя tаpа bиlmяzsяn<br />
оnun tаnыdыьы qохulаrы<br />
sоmаlи аclыьыnыn qохusu<br />
bиrиncи dцnyа mцhаrиbяsиndяkиndяn nеcя fяrqlяnиr<br />
bunu о bиlиr<br />
tаrихчяlяrlя tаrихи<br />
gюzdяn sаlmыш kцчя nаьыlbаzы<br />
hяr яhvаlаtыn sоnundа<br />
hаlаldы dеyиr<br />
kечmишя gяlяcяyя hаlаl<br />
gюrяcяyя hаlаl<br />
bu gцnя bu kцчяyя hаlаl<br />
hаlаldы dеyиr<br />
юmцrя hаlаl<br />
юmцrчяyя hаlаl...<br />
cаz kечиrmяyяn шцшя kаbиnеt<br />
yalnыzlыьamы buraxdыm юzцmц sиzcя<br />
unиtazыn kяnarlarы<br />
soyuqdu necя<br />
gюz yaшlarы bogur mяnи<br />
sиyиyя bиlmиrяm<br />
o<br />
sяnи sevmяk qяrиbяymиш bиlsяn<br />
daиm яlиmи sыxan яl kиmиsяn<br />
daha boьulmaq qorxulu deyиl<br />
sяn mяnи aparan selsяnsя яgяr<br />
bяzяn qucaqlamaqчцn sяnи<br />
axыna qarшы getmяk hяdяr<br />
sяnиn bиr adыn qяzadыr,<br />
bиr adыn qяdяr...<br />
retropolиs<br />
bu gцn,<br />
yяnи payыzыn qыraьиndan<br />
metroya aparan dar yol<br />
qoluna gиrdиklяrи kишиlяrя<br />
nяsя danышan qadыnlarla dolu иdи<br />
qadыnlar danышыr<br />
kишиlяr baшыnы tяrpяdя-tяrpяdя<br />
susurdular<br />
100<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
“ЯDЯBи<br />
TANRыLAR!!”<br />
CЯFЯR ЯMиN<br />
Tяbrиz<br />
"<strong>Alatoran</strong>" цч aylыq bяdии jurnalыnыn 9-cu sayыsыnы иzlяdиkdя, jurnalыn sayыn baш<br />
redakoru Rasиm Qaraca mцяllиmdяn "Tullantыlar" baшlыqlы mяqalяyя rast gяldиm. Bu<br />
mяqalяdя Rasиm bяyиn яsas toxunduьu qonu Чиngиz Яlиoьlunun yenиcя nяшr olunan<br />
"Atlantlar" шer kиtabыnыn anlamsыz vя yersиz seчиldиgи цnvanы vя bu цnvanыn, kиtabыn<br />
ичиndя gяlяn шerlяrlя vя habelя Яlиoьlunun шяxsиyyяtи, davranышы, sиyasи-иctиmaи<br />
yaшamыyla uyьun olmadыьыnы aydыncasыna aчыqыlayыr. Mяnи чox maraqlandыran Rasиm<br />
mцяllиmиn get-gedя gяlяmиnиn cиddиlиkdяn, satиraya чevrиlmяsи vя иtиlяшmяsиdиr. Rasиm<br />
bяy Чиngиz Яlиoьlunun hиkkяlиklя юzцnц шer иlahяsи vя etrиaz symvolu bиlmяk psиkolojиk<br />
xяstяlиgиnи tяnqиd atяшиnя dutarq чыrpыr. Яlиnя, qяlяmиnя saьlыq. Bu toxunmaьыn<br />
mяnя marglы olduьunun nяdяnиnи sorsanыz, belя aчыqlayыm: bu mяqalяnи oxumadan<br />
юncя, Чиngиz Яlиoьlunun "Юmцr Aьacы" adlы шer kиtabыnы чevиrmяkdяydиm vя "Иstedadы<br />
yetиrяnlяrиn nяьmяsи" adlы шerиnя чatdыqda Rasиm mцяllиm duyan mяnяmlиgи mяn dя<br />
aydыncasыna duymuшdum:<br />
"Bиz alovun qцdrяtиyиk" / vя ya "bиz sиrrиk, bиz kяшfиk", demяk bu mиsralarda "bиz"<br />
sюzцndяn anlaшыlan Яlиoьlu юzцnц demяk иstяyиr. Юrnяk olaraq yuxarыda gяtиrdиgиm<br />
mиsralarыn шer olduьu-olmadыьы qalsыn, Rasиm mцяllиmин Чиngиz bяyиn шяxsиyyяtи,<br />
davranышы vя etиrazчы olmadan, ora-bura baьlыlыьы, aldыьы mцkafatlar vя яmяkdar иncя<br />
sяnяt xadиmи kиmи lяqяblяrя gюrя verdиgи bиlgиlяrи oxumasaydыm, bяlkя dя Яlиoьlunu<br />
Azяrbaycanыn яn dяrиn vя mцdrиk bиr etиrazчы шaиrи sanardыm. Artыq, Чиngиz<br />
Яlиoьlunun шerlяrиnи oxuduqda vя bu bиlgиlяrи duyduqda, daha doьrusu Яlиoьlunun<br />
yersиz qцrurunu, юzцnц шишиtmяsиnи vя юzцnц poezиa tanrыsы sandыьыnы dцшцndцm.<br />
Mяqalяnиn dяvamыnda, Rasиm mцяllиm, Яlиoьlu kиtabыnыn, sяhиfяlяrиnи artыrmagda,<br />
Zяlиmxan Yaqubla yarышa чыxdыьыnы tutuшdurub, satиrиk deyиmlя tяnqиdя чяkиr vя ha<br />
belя <strong>son</strong>unda onun "bцrkц" шerиnи (kючцrdцgцm, юmцr aьacы" adlы kиtabыnda bu шerи<br />
oxuyub gцlцnc olduьunu duymuшdum) sюzlяrlя boшuna uьraшdыьыnы vя sюz oynatmalarыnы<br />
aчыqlayыb чox yerlи tяnqиd edиr. Vя <strong>son</strong>ucda Чиngиz Яlиoьluna gюrя <strong>son</strong> tяnqиdи<br />
belя olur: "цmumyyяtlя, Чиngиz Яlиoьlu, kюhnя sovyet estetиkasы шaииrиdиr" artыq<br />
Rasиm mцяllиmиn Яlиoьluya yazdыьы bu tяnqиdи-satиrиk gюzяl mяqalяsи mяnи maraqlandыrdыqda,<br />
kюhnя dяrdиmи deшиb aшaьыdakы acы gerчяklяrи dиlя gяtиrmяk zorunda<br />
qoydu:<br />
- Rasиm bяy, Чиngиz Яlиoьlunun taylarы bu tayda az deyиl. Юrnяk olaraq, юzцnц<br />
poezиa tanrыsы sanan, "Daшqыn" taxma adlы bиrиsи var, Чиngиz Яlиoьluya ekиz-tay bиrиsи.<br />
Aralarыndan qыl keчmяz kиmи. Demяk sиz dя bunu bиlmиш olun: Daшqыn bяyиn "Kюlgя"<br />
adlы шer toplusuna юn sюz yazыb, Daшqыn bяyи gюylяrя qaldыran da elя haman Чиngиz<br />
bяy olmuшdur. Bunlar bиr yanda qalsыn, Daшqыn bяyиn hиkkяlи-hиkkяlи danышьы,<br />
duruшuьu, юzцnц Azяrbaycan yox, bяlkя tцrk dцnyasыnыn чaьdaш kцltцr vя яdяbyyatыnыn<br />
lиderи vя tanrыsы kиmи sanmasы, gцney Azяrbaycanda dиllяrdя-dишlяrdяdиr.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 101
Daшqыn bяy, tцrk kцltцr vя яdяbyyatыnda, иddиa<br />
sahиbиdиr. "Tцrkcя sюzlцk", "farsca-tцrkcя sюzlцk",<br />
"tцrkcя-farsca-иngиlиscя" sюzlцklяr toplamыш (sяn oxu,<br />
Bakы vя Tцrkиyяdяn kopyalamыш), Bakыda чap olan<br />
"Юzцmцz vя sюzцmцz" kиtabыndan mяtlяb oьurlamыш,<br />
"Яdяbи sяpkиlяr" adlы qarmaqarышыq mяcun чыxarыb<br />
Tяbrиzdя юz adыna nяшr etmиш (artыq <strong>son</strong>ra hamыya aчыqlandы).<br />
Bundan baшqa bиr шaшыrdыcы шey qoшma adlы<br />
kиtabыdыr. Bu kиtabda Daшqыn bяy, tяkcя юz qoшmalarыnы<br />
toplasaydы, ona sюz yoxdur. Amma artыq Tцrkиyя aшыьы<br />
olan Veysяlиn qoшmasыnы hяr sяhиfяsиnиn bиr цzцndя vя<br />
dalы цzцnя юz qoшmasыnы yerlяшdиrиb (sяn oxu, onunla<br />
yarышa чыxmыш kиmи), kиtabыn cиldиnиn цzцndя: юndя aшыq<br />
Veysяlиn kичиk vя mяzlum portrяsиnи vя onun arxasыnda<br />
юzцnцn иrи buьlu, sяrt, hиkkяlи иrи portresиnи чap<br />
etmишdиr. Mяnя vя чoxlarыna sorum bu olmuшdur:<br />
- Nяdяn Daшqыn bяy, Veysяlиn qoшmalarыnы ayrыca<br />
bиr kиtabda toplamamышdыr! Юz portrяsиnи vurmasыnыn<br />
sяbяbы nя O da o иrиlиkdя Vя Veysяlиn<br />
portrяsиnи rяngи-rufu qaчmыш vя xыrdaca bичиmdя<br />
Demяk юz kиtabыnыn tяklиkdя vя ayrыca (baшqa kиtablarы<br />
kиmи) satышa getmяdиgиnи duyub dцшцnцb vя Aшыq<br />
Veysяlиn kюlgяsиnя sыьыnmaq zorunda galыb!! Nя bиlиm,<br />
hиkkяlиkdи dя. Hяlя sиzя satиrиk bиr xatиrя sюylяyиm:<br />
Yeddи-sяggиz иl bundan юncя yenиcя Daшqыn bяylя<br />
tanыш olduьum vя ona vurulduьum чaьlarda иkи kиtabыnы<br />
иmzalayыb mяnя yadиgar kиmи vemяsиnи rиca etdиm vя o<br />
иlk sяhиfяdя qol чяkиb mяnя verdиkdя vя mяn yola<br />
dцшdцkdя bиrdяn buyurdu:<br />
- Аff edяrsиnиz, kиtablarыn pulunu sankи unutdunuz<br />
Vя mяn чaшqыn halda, donub qaldыm!<br />
Vя bиr baшqa xatиrя:<br />
Bиr gцn Daшqыn bяyи el ичиnя qonaq apardыm, qonaqlы<br />
olan evя gиrdиkdя Daшqыn bяy kиmsя ona tяklиf<br />
etmяdяn yuxarы baшa keчиb юzцnц tutub oturdu. Mяn<br />
onun bu davranышыnыn sяbяbиnи sorduqda, hиkkяlиklя<br />
cavab verdи:<br />
- Elиn шяxиslяrи (юzяllяrи) yuxarы baшda oturmalы.<br />
Daha nя sюylяyиm. Sюylяsяm mяsnяvи yetmиш batman<br />
basar. Hиkkяlиk dя, tanrыlыqdы dя! Yazыmыn <strong>son</strong>unda<br />
sиzиn dolьun, yenи vя zяngиn jurnalыnыzdan yararlandыьыmы<br />
dиlя gяtиrиb, юzцnцzя, qяlяmdaшlarыnыza<br />
Fèncanlar Rÿqsè<br />
Yaxыn<br />
Yandыrыn<br />
Bиr az цsyankar olun<br />
Bиr az sevиn<br />
Bиr fиncan шerи oxuyun<br />
Gюrяr.<br />
ELVAR QULVЯND<br />
Tяbrиz<br />
***<br />
Tяbrиz<br />
Sяn<br />
Mяn<br />
Vя<br />
Bиr fиncan gюzlяrиn<br />
Mюcцzяdиr.<br />
***<br />
Can...<br />
Bиr fиncan xяtяr<br />
Tеlеvиzиyada <strong>son</strong> xяbяr:<br />
-Barselonada bиr partlayыш<br />
Hura!...<br />
Bяшяrиyyяt hяlя dиrиdиr!<br />
102<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
È÷èmtèl Dûøûm<br />
Yaøadûm bèr þmör atamûn þlö kþlgÿsèndÿ<br />
Kþlgÿsè oldum<br />
Adûnûn dalûsû<br />
Bèr þmör yaøadûm alavlû adlarûn altûnda<br />
Yandûm, yandûrmadûm<br />
Sþndöm, sþndörmÿdèm<br />
Sevdèm, baüûrmadûm<br />
Gþrdöm, ÷aüûrmadûm<br />
È÷èmdÿ qaldûm<br />
Þz þzlöyömdÿ<br />
Þzöm<br />
Dûøarûda<br />
Gþzöm<br />
Dèldÿ<br />
Sþzöm<br />
Sevèncsèz yaøadûm<br />
Partlayan þzlÿm qabarcûqlarû<br />
Özömÿ sû÷radû<br />
Hÿsrÿt...lÿrè<br />
Mþhnÿt...lÿrè<br />
Qapandû gþzöm<br />
Kèprèklÿrèm sènema pÿrdÿsè<br />
Ûøûqsûz<br />
Yaøadûüûm yaøamû gerè qaytardû<br />
Sÿssèzcÿsènÿ<br />
Yenèdÿn gþstÿrè yapdû<br />
Þlömcöl èmgÿlÿr<br />
Ûøûldayaraq<br />
Pÿrdÿ-pÿrdÿ<br />
An-an<br />
ЯLиRZA AьAZADЯ<br />
Tяbrиz<br />
Rÿvayÿt edÿrkÿn ke÷mèøè<br />
Qÿrènÿlÿr dÿ<br />
Dözÿldè<br />
Pozuldu<br />
Dözÿldè<br />
Pozuldu<br />
Dözÿldè...<br />
Yenÿ yaøayacaüam bèr þmör<br />
Gözgödÿ amma<br />
Kþlgÿdÿ yox<br />
Þzgÿdÿ yox<br />
Sþmörgÿdÿ yox<br />
Þzömdÿ<br />
Sÿssèz yox<br />
Sevèncsèz yox<br />
Ulucasûna yaøayacaüam<br />
Dèrè-dèrè<br />
Haray ÷alaraq<br />
Kö÷ÿlÿrdÿn atûlaraq<br />
Gerèyÿ baxmayaraq<br />
Baø ucaldaraq<br />
Döøöncÿlÿrèn <strong>son</strong>unadÿk yaøayacaüam<br />
Olmayacaüam qÿbèrdaøû kèmsÿyÿ<br />
Þnsöz,<br />
Sonsuz,<br />
Baüûølanmûø<br />
Ata-babalardan,<br />
Burum-burum yaøamû<br />
Toxunulmamûøcasûna<br />
Sonrakû burumlara<br />
Þdÿyÿcÿ.....<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 103
HЯSЯN RЯNCBЯRи<br />
Tяbrиz<br />
Gecя qara cцcя qara<br />
Tanыш bиr sяs, dяstяnиn bacalarыndan qadыnыn qulaqlarыna doldu. Bиr saat <strong>son</strong>ra gяlmяyиndяn xяbяr verdи, qadыn ayaьa<br />
qalxdы, kичиk oьlu otaьы tюkцb daьыtmышdы, tяr-tяlяsиk, tюr-tюkцntц otaьы yыьышdыrыb tяmиzlяmяyя baшladы.<br />
Bu evdя gюzя чarpan dяyяrlи bиr яшyanы tapa bиlmяk чox чяtиnиdи. Yoxsulluq qap-bacasыndan yaьыrdы. Gцnlяr bиrbиrиndяn<br />
aьыr geчиrdи. Kиralыq evdя oturub иldяn иlя, чul-palazы bu qapыdan o qapыya daшыyыb sцrцnmяk dя, юzlцyцndя<br />
bюyцk чarяsиzlиyиdи. Uzun sюzцn qыssasы rahat чюrяk boьazlarыndan aшaьы enmиrdи.<br />
Bu mяhяllяyя daшыndыqlarы gцndяn stress vя sыxыntы dolu anlar йaшayыrdыlar. Heч kиmsяylя иlишgиlяrи yoxиdи. Qonшularыn<br />
gюzцndя bu ev vя orda yaшayan aиlя шцbhяlи иnsanlardыlar. Qonшularыn qapыlarыnыn baшыndakы duvara soxulan kичиk qara<br />
яlяm, hяr gecя olmasa da иkи-цч gecяdяn bиr yerиnи dяyишяrяk dalьalanыrdы. O evиn qapыsы gecя yarыsыnacaq aчыq qalыrdы vя<br />
oraya gиrиb чыxanlar olurdu, ичяrиdяn Quran oxuyanыn sяsи vя ardыnca nohя sяsи bцtцn kцчяnиn bur-bucaьыnы qapsayыrdы.<br />
Aylar юncя bu aиlяnиn kишиsи bяllи olmayan nяdяnlяrlя иtиb-batmышdы, bиlиnmяzlяrя getmишdи. O gцndяn gцdцkчц gюzlяr<br />
duvarlar чatlaьыndan bu evя gяlиb gedяnlяrи gцdцrdцlяr. Qadыn hяr kцчяyя чыxыb qonшularla qarшыlaшanda, ardыnca pычыltыlы<br />
sяslяr eшиdиrdи. Alчaldыcы baxышlar onu иncиdиrdи. Bu evя gяlяnlяr иsя sankы yasaqlanmыш bюlgяyя ayaq qoyurdular. Onlar<br />
qorxa-qorxa, dиksиnя-dиksиnя kцчяdяn sovuшub evя gиrmяyя, gюz qabaьыndan yox olmaьa tяlяsиrdиlяr, qovalanmыш kиmи<br />
иdиlяr.<br />
Чayы hazыrladы. Uшaьыn da qarnыnы doyurandan <strong>son</strong>ra, qычыnыn цstцndя yatыrtmaьa чalышdы. Чoxdanиdи qaш qaralmышdы.<br />
Gцnцn uzunu axшamadяk шыltaqlыq edиb oynamaqdan yorьun dцшяn kичиk oьlanыn gюzlяrи yuxusuzluqdan axыrdы. Яlbяttя,<br />
qonaьы gюrmяmяyи daha yaxшы иdи. Bu halda qadыnыn gюzц taxcada dцzцlяn kиtablarыn цstцndяkи шяkиlя, яrиnиn шяkиlиnя<br />
sataшdы. Qara bыьlarы vя kишиyana tиpиylя ona gцlцmsяyиrdи. Bu gцlцш <strong>son</strong> gedишиndяkи gцlцшя чox bяnzяyиrdи. Hяr oturub<br />
qalxdыьыnda, yuxularыnda, hяr yerdя vя hяr an o gцlцш gюzцnцn юnцndяn чяkиlmиrdи. Xяyalыnda qazыlan o gцlцш, юzцnя<br />
gцvяnиnи artыrыrdы. Bu duyьular ичиndяykяn uшaьыn yatdыьыnы anladы. Onu yavaшca vя tяrpяtmяdяn yerя saldы.<br />
Az <strong>son</strong>ra qapы чalыnacaqdы vя bиr qonaьы aьыrlayacaqdы. Bиrиncи yol qapыnы aчmaq иstяyяndя яllяrи tиtrяyиb, цrяyи<br />
sиlkяlяnmишdи. Qorxu bцtцn vцcudunu bцrцmцшdц. Ayaqlarы yerиyя bиlmяmишdи. Amma o gцnlяr artыq gerиdя иdи, onlardan<br />
bиr иz qalmamышdы. Чox zaman юncяdяn юzцnц yцngцl hиss etmяyя baшlamышdы. Sankы чиyиnlяrиndяn aьыr bиr yцk<br />
qaldыrыlmышdы. Keчmишdя olduьu kиmи yцk altыnda basыlыb яyиlmиrdи, яzиlmиrdи, dиzlяrи bцkцlцb tиtrяmиrdи. Ayaqlarыnыn<br />
altыnda da boшluq duyurdu. Gюylя yer arasыndaydы sankы. Ayaqlarы onu quш qanadlarы tяkиn uчurdurdu. Bu duyьular<br />
ичиndяykяn, qapыnыn dюyцlmя sяsиndяn юzцnя gяldи. Arxayыn, quшqusuz vя иnam dolu addыmlarla, qapыnы aчmaьa getdи.<br />
Uzunsov dalanda duvardan aslanan aynanыn юnцndя dayandы. Boyun qulaьы bom-boш иdи. Юzцnя dиqqяtlя baxdы.<br />
Gюzlяrиnя daldы, onlarыn dяrиnlиklяrиnи uc-bucaьыnы bцtцn hяr yerиnи gяzdи. Onlar da яsgиsи kиmи deyиldиlяr, onlarda da<br />
aldanmaqdan иz qalmamышdы. Bиr daha aldanmayacaqdы, buna uslu olaraq иnanыrdы. Чoxdan иdи pяrdяnи yыrtыb onun arxasыndakы<br />
gerчяklяrи gюrmцшdц. Чяkиnmяdяn onlarыn daшыnы atmышdы. Buraxыlmыш kюkdяydи, hяr шeydяn vaz geчmишdи.<br />
Bиrdяn-bиrя nohя sяsи qulaьыna dяydи, юzцnя toz qondurmayыb яlиnи qapыnыn ишgиlиnя sarы uzatdы. Qapы aчыldыьыnda orada<br />
sяssиzcя vя danышmadan gюzяtlяyяn qonaьыnы, hяr tяrяfи gяzяn чaшqыn baxышlarиlя, gюrцb ичяrи gюtцrdц. Darыsqal dalandan<br />
keчиrdиb otaьa doьru yюnlяndиrdи.<br />
Gюrцш yarыm saatlыq qяdяr zaman aparacaqdы. Чox uzun sцrя bиlmяzdи. Kцчяdя, yerdя sцrцnяn qaraltыlar da bu<br />
gюrцшdяn xяbяrsиz qalmalы иdиlяr. Zamanы <strong>son</strong>a чatdыьыnda qadыn otaqdan чыxdы, qonaьыn qabaьыna dцшцb dalana gиrdи,<br />
ayaqlarыnыn ucunu dяrя-dяrя qapыya yaxыnlaшdы. Qonaq dalыnca gedиrdи. Sяssиz-sяmиrsиz neчя an qapы ardыnda dayanыb<br />
qulaq yatыrtdы. Qapыnыn tayыnы иkи barmaq endя aчыb eшиyя gюz qulaq oldu. Kцчяdяn bиr sяs eшиtmяyиncя qapыnыn bюyrцnц<br />
yarыmчыq aчыb boynunu eшиyя uzatdы, sola baxdы saьa baxdы, gecя qara cцcя qara.<br />
104<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Ñòèõè äëÿ íåáåñíûõ ñâåòèë<br />
îñòàâèâøèõ ìåíÿ íà ïîëïóòè.<br />
ÑÎËÍÖÅ<br />
Ñèäåëà ñ êîøêîé îäíîé íà ñêàìåéêå ÿ,<br />
Êîøêà áûëà ñâîáîäíàÿ, òî åñòü íè÷üÿ.<br />
Êàê è ìåíÿ íèêòî íå èñêàë å¸<br />
Êàê è ìåíÿ, ðàçäðàæàë å¸<br />
Ãðóáûé íàðîä, ÷òî ñíîâàë âîêðóã.<br />
Ìûñëè ìîè îáðàùàëèñü ê òåáå.<br />
Âîñïîìèíàíèÿ âìåñòå ñ äûìîì ñèãàðåò óïëûâàëè â íåáî.<br />
Òàê è ñèäåëè ìû òåñíî ïðèæàâøèé<br />
Ñåðàÿ êîøêà è Ïóñòîé ÷åëîâåê.<br />
LEYLA KÈMMY<br />
ËÓÍÀ<br />
Æãó÷àÿ áîëü ÷òî ñêðûâàëè ãëàçà òâîè ò¸ìíûå.<br />
È óëûáêà âñåãäà òî áåñïå÷íàÿ òî äîâîëüíàÿ<br />
Ñèëüíîå ïîæàòèå ìàëåíüêèõ ðóê<br />
È ìîé ðîò òàê è íå óçíàâøèé âêóñ òâîèõ ãóá.<br />
×òî ìåíÿ ìó÷àåò áîëüøå âñåãî<br />
Òû ïðåäàâøèé íàøó äðóæáó<br />
Èëè âëþáë¸ííîñòü ìîÿ â Ïóñòîé çâóê..<br />
ÄÀËÃÀ<br />
Âûïàë íàðîä â ãëóáîêèé îñàäîê.<br />
Íà óëèöàõ íå áîÿñü íèêîãî, êó÷êà ìîëîäûõ ðåáÿòîê<br />
Ñêàíäèðóþò Âîçìóòèòåëüíî Ñâîáîäíûå ðå÷è!<br />
Ýé ×åëîâå÷å!<br />
Ïîäíèìèòå ãëàçà!<br />
Âàñ ýòè ñòàäà â ôóðàæêàõ äàâíî ïåðåñòàëè óâàæàòü!<br />
Çàäðîæàëè ëþäè, ïîïðÿòàâ ãîëîâû<br />
Çà ãëóïûìè óëûáêàìè íåäîâåðèÿ.<br />
Èñïóãàííî çàñìîòðåëèñü íà äóáèíêè ðåçèíîâîé âëàñòè<br />
Îò òàêîé íàïàñòè äàæå íå âçäðîãíóëè!<br />
Ñâåðêàÿ çóáàìè è ãîëûìè ïÿòêàìè<br />
Ñõâàòèâ âñåé øåðåíãîþ ïî ñèãàðåòå, ËÅÒßÒ.<br />
À Òîëñòûå, ãëóïûå ëèöà.<br />
Òî åñòü Äîáëåñòíàÿ íàøà ìèëèöèÿ, èõ ëîâèò, áóð÷èò ïðî ïîðÿäîê.<br />
È ñàìè ïóãàþòñÿ óäàðîâ ñâîèõ..!<br />
Ãäå æå ñëûõàíî, ÷òîáû îò óäàðîâ êàê îò ïîöåëóåâ áûë ðàäîñòåí èõ ëèê..<br />
Çàáåãàëè â ïàíèêå, òðÿñÿ æèâîòàìè, ñêóëÿ è ïðÿ÷à ãëàçà îò íà÷àëüñòâà<br />
Ïîïðÿòàëè ÍÀÑ çà ðåø¸òêè.<br />
Íî íåíàäîëãî!<br />
È íå íàäåéòåñü!<br />
Ðåø¸òêàìè Íàñ íå çàïóãàòü!<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 105
MЯHЯMMЯD SЯФЯRи<br />
Tяbrиz<br />
<br />
Baxышlarыna bиr gecя qalыr<br />
gюz yaшыmla dяstnamaz aldыm<br />
шeиrlerиmlя namaz qыldыm.<br />
Yarыn aьыl sыnыrlarыn aшыb da<br />
yцzlяrcя ovчunun dыrnaqlarыndan sяnи qopardыb<br />
Dюmrцl gцcцylя sяnи yasaq dиlиmlя yazacaьam boyumuza<br />
kцчяlяrя kюlgя salan bцtцn dustaqlыq yerиnя.<br />
<br />
baшы dюnя-dюnя yerиndяn чыxdы<br />
uчa bиlmишdи nяhayяt<br />
nur hыzыn keчя bиlmишdи bиr sanиyяdя<br />
gюzlяrиnи yumub,<br />
azadlыьы<br />
heч eшиyя buraxmadыьы nяfяs kиmи ичиnя чяkиr<br />
az <strong>son</strong>ra<br />
yumшaq bиr gюvdяnи deшиb sцmцyя taxыlыr<br />
<br />
9 ay budaqlarыnda<br />
cцcяrdиb becяrtdиyи yarpaqlarы<br />
qышыn gяlишиnя qurban verиrdи aьac!<br />
vя rahatca yuxuya gedиrdи<br />
quru yarpaqlarыn xыш-xыш laylasыyla.<br />
mяn pяncяrяdяn belя gюrцrdцm.<br />
<br />
yerиndяn belя Tиtrяmяyяn dяmиr kюrpцnцn цstцndя<br />
gяmиlяr sыndыran sel vя gюy arasыnda<br />
gюzlяrи sel ortasыnda яl qol чalan<br />
tanыmadыьы bиrиnиn gюzlяrиnя иlишdи ....<br />
<br />
<br />
юgey anasыnыn saчlarыnы aьa boyamaq иstяyиrdи.<br />
qar kиmи soyuq bиr юlцmц<br />
yaьdыrmaq иstяyиrdи юgeylиyиn qara цzlцlцyцnя.<br />
yay mevsиmиydи<br />
oьlan paltosunu яynиnя geyиndи.....<br />
uчaьыn ичяrиsиnи baшыna gюtцrmцшdц<br />
balaca bиr uшaьыn aьlamaq sяsи<br />
bиzиm sadяcя camlarыmыz tиtrяdи<br />
uчaьыn gurultu sяsиndяn.<br />
<br />
romanы oxuyub baшa чatdыrandan hяmяn <strong>son</strong>ra<br />
canыna qыyыr<br />
mяn romanыn <strong>son</strong>una gюz dolandыrыram<br />
tanrыnы tanыyыram.<br />
106<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
МЯЛИЩЯ ЯЗИЗПУР<br />
Tяbrиz<br />
1<br />
Mяlиhя Яzиzpur<br />
Tяbrиz<br />
Bиr gцn<br />
harada olsam gяlяcяksяn<br />
Mehrиbancasыna!<br />
Bиr dиlяkчяn varmыш kиmи<br />
Gюzlяrиmя taxacaqsan gюzlяrиnи<br />
Mяnsя<br />
Qollarыna sarыlacam<br />
Ыstяdиyиn юlkяlяrя getmяk цчцn.<br />
...bиlиrяm<br />
harada olsam gяlяcяksяn<br />
vя mяn<br />
gedяcяyяm sяnиnlя<br />
3<br />
Saatыmы unutdum yenя dя !<br />
Televиzyon цstцndяmи<br />
Taxчadamы<br />
Jaketиmиn cebиndяmи !<br />
Nя bиlиm<br />
Ancaq unutdum saatыmы yenя dя.<br />
Gecя <strong>son</strong>suz... sяhяr uzaq... yollar uzun...<br />
Ulduzlarы saymalыyam<br />
sanиyяlяr яvяzиnя<br />
bu qara-gюy bulutlarы sиlя bиlsяm<br />
gюy цzцndяn.<br />
* * *<br />
Saatыmы almalыyam.<br />
ЮLЦM!...<br />
2<br />
Иndи qalыb zaman dюnя... mяkan dюnя...<br />
Ya da kи...<br />
Saatыmы unutdum yenя dя !<br />
Шяhяrиnиz,<br />
Qurbяt qoxuyur<br />
Adam юz ичиndя boьulur...............<br />
........................................................<br />
........................................................<br />
Buralarыn<br />
Baьы gюzяl<br />
daьы gюzяl<br />
daьыnыn qar papaьы gюzяl<br />
шaxtasы-sazaьы gюzяl<br />
чяnи gюzяl<br />
ичиndяkи sяnи gюzяl<br />
* * *<br />
4<br />
Sяn<br />
Avucumda saxladыьыm<br />
Dum-duru su иdиn.<br />
Hяr gecя<br />
ay ышыьыna baxыrdыm sяn иlя<br />
Чevrяmdяkи yarasalardan xяbяrsиz...<br />
* * *<br />
Sцdцk qoxuyur avucum...!<br />
шяhяrиnиz...<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 107
5<br />
9<br />
Цrяyиm<br />
Qaranlыьa boьulmuш kяnd<br />
Gюyцndя bиr ulduz belя yox!<br />
Цrяyи dolmuшdu<br />
Baшqasыnы aьlatdы...<br />
Uzaqdan uvultu sяsи gяlиr<br />
...<br />
10<br />
Boran vurmuш цrяyиmdя<br />
Qurd ulayыr...<br />
Чaqqal gяzиr!<br />
Bиr gцn bиz<br />
Yenя dя qarшыlaшacaьыq<br />
Цz-цzя dayanacaьыq bиlиrяm<br />
6<br />
Чичяk<br />
Bцtцn varlыьыnы sunmuшdu<br />
Kяpяnяyя<br />
Bиlmиrdи<br />
O<br />
qonar-uчar...<br />
<strong>11</strong><br />
- bu , zamanыn qaydasыdыr!-<br />
-<br />
Ama<br />
Gюzlяrиnя baxarkяn<br />
Utanmayasan<br />
Keшkя...<br />
Qartal<br />
Qяfяs arxasыndan baxыr<br />
Havada uчuшan Mиlчяklяrя...<br />
12<br />
Nя suyun, nя чюrяyиn<br />
Nя baшыn, nя цrяyиn<br />
Nя sяnиn, nя sevgиnиn<br />
Arxasыnca gяlmяmишdиm<br />
Yalnыz<br />
Юzцmц tapmaq цчцn<br />
Mяnиmя чatmaq цчцn<br />
Gяlmишdиm<br />
O шяhяrя...<br />
7<br />
Bиr pяncяrя aчыlacaq цzцmцzя<br />
Gedяcяyиk buralardan<br />
Dцццццz gцnяшя doьru...<br />
Darыxma цrяyиm<br />
darыxma hяlя!<br />
Volkan pцskцrtцsц<br />
Dяprяm qorxusu<br />
Bayquш sяsи<br />
Юlцm nяfяsиdиr<br />
YOXLUЬUN...<br />
13<br />
Barmaqlarыnы kяsdиlяr<br />
Юldц шaиr!<br />
Цrяyиndя qalmышdы<br />
sюzlяrи...<br />
8<br />
Nя uzaqsan яllяrиmdяn<br />
Dцz<br />
Цrяyиmиn baшыndasan!...<br />
14<br />
108<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Ah...<br />
Qaчaqчы gюzlяrиndяn!<br />
...<br />
Цrяk sыnыrыndasan<br />
Sevgиdиr kи<br />
Daшыyыr!<br />
Gюzяllиyи<br />
Kиr ичиndяn boylanыrdы.<br />
Hяr kяs<br />
Цzцnц чevиrиb keчиrdи<br />
Zиbиlчи kишиnиn<br />
Yanыndan...<br />
Soyuq sиlah<br />
Delester qutusu<br />
Zыnqыrov sяsи<br />
Daban daшы<br />
Kиши saqqalы...<br />
...<br />
Иlgиsиz sюzcцklяr<br />
Шeиr yazmaq цчцn<br />
Mяsяlяn !<br />
Nя yaxшыkы<br />
QADЫNAM<br />
15<br />
16<br />
17<br />
18<br />
Шяhvяtиmиn qapыsыna zиncиrlяnmиш<br />
KЮPЯK<br />
Deyиlяm<br />
яrkяk deyиlяm...<br />
Gecяdиr !<br />
19<br />
Sukut hяyяcanla axыr<br />
Sяn<br />
Ay ышыьыnda dayanыbsan<br />
Mяn<br />
Gиzlи bucaqlarыmdan boylanыram sяnя!<br />
* * *<br />
( Mцtlяq sяrxoшluq. Sяnя xяstяlяnmяk )<br />
Nя yaxшы<br />
Aьlыm baшыmda deyиl ! Sevиш mяnиmlя.<br />
Nяfяsиnи udarkяn<br />
Qяrяnfиl qoxuyuram...<br />
Gecяdиr...ay ышыьы<br />
Gюzlяrиn,<br />
Gцnяшlя dяnиz qarышыьы<br />
Mяn,<br />
Gиc damla.<br />
Baxышыndan qaчыnmaq<br />
Pиntи sяfsяtя<br />
Sevиш mяnиmlя.<br />
Gecяdиr...<br />
Dяlиlиyиm...<br />
Facия ortasы...<br />
( Sяnиnlя rяqs etmяk иstяyиrяm<br />
Bakиrя bulutlarыn doьuш anыnda -<br />
Yaьыш altыnda! )<br />
Qoynuna al mяnи<br />
sakиnlяшdиr<br />
Юlц kюksцndя цrяk kиmи . Sevиш mяnиmlя...<br />
Qoy sevиm sяnи!<br />
Sevgиlиm deyя шaьыrыm sяnи<br />
Baьыrыm sяnи...<br />
Sevgи yaxшыdыr.<br />
яn azы yaradыcыdыr<br />
yaшadыcыdыr<br />
sevdиrиcиdиr<br />
sevиndиrиcиdиr<br />
dяlиrtиcиdиr<br />
юldцrцcцdцr...<br />
20<br />
bax!<br />
Hиssиm, dиlиmи gюr nя gцcцrяyиr!<br />
Gюzяllиyиn<br />
Aьlыmы gцcцrяyяn kиmи eynи...<br />
Qoy<br />
Sevиm<br />
sяnи...<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 109
AQIL HACIYEV<br />
agill_haciyev@mail.ru<br />
Àðàìûçäàêû ôÿðãëÿð<br />
Ôÿðã ÷îõ äåéèë àðàìûçäà…<br />
Éàøûìûç äà áèð-áèðèíÿ óéüóí<br />
Äåìÿê îëàð åéíè éîëëàðû êå÷ìèøèê.<br />
Ñÿí òÿùñèëèíè àðòûðìàã ö÷öí õàðècÿ,<br />
Ìÿí èñÿ õàðècäÿí ýåðèéÿ, áóðàéà öç òóòìóøàì.<br />
Ùÿð êÿñèí ôÿðãëè éàðàíäûüû äöíéàäà<br />
ôÿðã ÷îõ äåéèë àðàìûçäà.<br />
Ñÿí äÿ äÿëèñîâñàí, ìÿí äÿ…<br />
Ñÿíäÿ äÿ òÿðñëèê âàð, ìÿíäÿ äÿ…<br />
Ñÿí äÿ ùÿäÿôèíÿ äîüðó ãà÷àðêÿí<br />
àéàüûíûí àëòûíäà êèì áèëèð<br />
íÿ ãÿäÿð ãèéìÿòëè øåéëÿðè òàïäàéàðàã ÿçìèñÿí.<br />
Òûïêû ìÿíèì êèìè…<br />
Áÿçÿí Ñÿíÿ áàõäûãcà þçöìö, þç ùÿéàòûìû ýþðöð;<br />
Þç ùÿéàòûìà áàõàðàã èñÿ<br />
Ñÿíè òàíûìàüà ÷àëûøûðàì.<br />
Ôÿðã ÷îõ äåéèë àðàìûçäà…<br />
Àõû åéíè øåéëÿðÿ áàõàíäà<br />
èêèìèç äÿ äåìÿê îëàð êè, åéíè øåéè äöøöíöð,<br />
åéíè ùèññëÿðè áþëöøÿðêÿí<br />
áèð-áèðèìèçäÿí ýþçëÿäèéèìèç càâàáëàðû àëûðûã.<br />
Çàìàí êå÷äèêcÿ,<br />
âÿ Ñÿíè äàùà äà òàíûäûãcà,<br />
Äàùà äà ÿìèí îëóðàì<br />
ôÿðãëÿðèìèçèí áþéöê îëìàäûüûíà<br />
Ôÿðãèìèç -<br />
àéðû cèíñëÿðÿ ìÿíñóá îëìàüûìûç,<br />
ôÿðãëè àäëàð…<br />
ôÿðãëè ïåøÿëÿð…<br />
Âÿ áèð äÿ…<br />
Ìÿíèì ãûñãàícëûüûìäûð.<br />
Àðàìûçäàêû ôÿðãëÿðè ñàéñàì<br />
Áèð ÿëèí áàðìàüûíäàí ÷îõ îëìàç,<br />
Àìà îõøàð cÿùÿòëÿðèìèç èñÿ…<br />
Ñàéìàãëà-áèòìÿç.<br />
Àìà ÿí áþéöê îõøàðëûüûìûç -<br />
Áèð-áèðèìèçè<br />
åéíè ãÿäÿð ÷îõ ñåâìÿéèìèçäèð.<br />
Ôÿðã ÷îõ äåéèë àðàìûçäà.<br />
Ñàäÿcÿ Ñÿí îðäàñàí, ìÿí áóðäà.<br />
Èêè ñààò ôÿðã âàð àðàìûçäà…<br />
Áÿçÿí äöøöíöðÿì...<br />
Áÿëêÿ äÿ àðàìûçäà éàøàíàí áóícà ñîðóíëàðûí òÿê<br />
ñÿáÿáè<br />
áóícà îõøàð îëìàüûìûçäû.<br />
Àõû åéíè éöêëö ãöòáëÿð<br />
áèð-áèðèíè èòÿëÿéèð.<br />
Áèç èñÿ Ñÿíëÿ<br />
Àéðûëìàìàüà ãÿðàðëûéûã.<br />
<strong>11</strong>0<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
A.UьUR OLGAR<br />
Hюrmяtlи Azad Yazarlar Ocaьы salam, akшamlarыnыz xeyr olsun..<br />
Иcazя verиn юzцmц tяgdиm edиm; adыm A.Uьur Olgar. Tцrkиyяdя Akdяnиz sahиlиndяkи<br />
Mяrsиn шяhrиnиn Sиlиfkя kasabasыnda иkamяt edяn bиr huquqчu, avukatыm. Aynы zamanda<br />
шaиrиm. Tцrkиyяnиn яn bцyцk яdяbиyat kuruluшlarыndan bиrи olan Яdяbиyatчыlar Dяrnяьи иlя<br />
Dиl Dяrnяьиnиn цzvцyяm. <strong>11</strong>. nцshaya vasыl olan Andыz adlы bиr шииr vя яdяbиyyat dяrgиsиnиn dя<br />
edиtюrlцyцnц yapыram. Keчtиьиmиz gцnlяrdя Mиllяtlяrarasы 8. Altыn Safran Шииr Юdцllяrиndя<br />
bиrиncи mansиyon юdцlцnц (mцkafatыnы) almышыm. Andыz dяrgиsи (mяcmuasы) vя kиtabыmdan<br />
sиzя dя gюndяrmяyи arzu edиrяm. Dяdяlяrиm, atalarыm Tцrkиyяyя Azяrbaycan Gяncяdяn<br />
hиcrяt etmишlяr. Bu sяbяplя Azяrbaycan цlkяsиnя vя xalqыna bюyцk bиr muhabbяtlя baьlыyam.<br />
Dяvamlы olarak Azяrbaycan radyo vя televиzиyalarыnы takиp edиrяm. Azяrи mahnыlarыnы,<br />
musиkиsиnи чok sevиrяm. Юylя kи otomobиlиmя bиndиьиmdя cd'dя azяrи шarkыlarы dиnlяyиrяm, иш<br />
yяrиndя dя aynы vazиyяttя.. Hяlя, Цzeyиr Hacыbяylиnиn bяstяsи olan Azяrbaycan Mиllи Marшы<br />
чok mцkяmmяl bиr яsяr, dиnlяmяyя doymuram. Zeynяp Hanlarovayы чok sevиrяm, ama bulabиldиьиm<br />
tяk шarkыsы "Karabaь".. Sиzя шииrlяrиmdяn muhtяlиf mиsallяr yollayыram. Цmиd<br />
яdиrяm kи bяьяnиrsиnиz. Ayrыca, sиzdяn иstиrhamыm kи Azяrbaycandan bяnиm kиmи шaиr olan<br />
яdяbиyatчы dostlar edиnmяk, onlarla danышыp yazышmak иstяrяm. E-maиl adrяsиmи sиzиn<br />
aracыlыьыnыzla oradakи шaиr-yazar dostlara ulaшtыrыrsanыz mцtяшяkkиr kalыram. Gяlяcяk yыllardan<br />
bиrиndя mutlaka Azяrbaycana, Bakыya gяlmяk, Gяncяnи dя zиyarяt etmяk иstяyиrяm.<br />
Tцrkиyяdяn salam, sevgи vя saygыlarыmы gюndяrиrяm. Salamatla, hяlяlиk..<br />
Шeиrlяrиmи Azяrbaycanda <strong>Alatoran</strong> mяcmuasыnda vяya юzgя bиr mяcmuada dяьяrlяndиrиp<br />
nяшredиlmяsиnи saьlarsanыz чok sяvиnяrяm. Bиr иl <strong>son</strong>ra Azяrbaycana gяlиb sиzlяrlя tanышmayы,<br />
gюrцшmяyи чok arzu edиrяm. Bana cяvap yazarsanыz чok чok sevиnиb mяsud olaram.<br />
Azяrbaycan'dakи шaиr vя muharrиr dostlarыn hamsыna mяhяbяttlя salamlarыmы yollayыram.<br />
A.Uьur Olgar<br />
olgar33@gmaиl.com<br />
ugurolgar@mynet.com<br />
http://ugurolgar.sиtemynet.com<br />
Posta adresи:<br />
A.Uьur Olgar<br />
PK. 17<br />
33940 - Sиlиfke / Mersиn - Tцrkиye<br />
Tяl: 0535 499 13 89 - 0505 713 42 37<br />
0324 715 01 81 - Hanя<br />
0324 714 15<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 <strong>11</strong>1
AYRÛLÛK<br />
gяncя; qяmzяlи yanaьыnda gцlsuyu dяnиz<br />
parчa pиnчиk юlkяnиn<br />
юtяkи yanaьыnda tяbrиzиn unutamadыьы<br />
o шux-yaz qadыnы<br />
яs(rиy)иb getmишsя bиr ayrыlыk rцzgarы<br />
vaxtы zamanыnda, vuslata dюnяr bиr gцn<br />
gцlsuyunda yuyunar o qadыnыn dodaqlarы<br />
юpцшяr иkи Azяrbaycan<br />
SU ÛSÛNDÛK×A<br />
qadan alaram maral, чюldяn sыzan чичяksиzlиk avazы<br />
qardaш yanьыnlarыndan artan kюsюv tцstцsц<br />
durdura bиlmяz sяnи<br />
ayrыlыq, aykыrыlыq bunca dolaшtыrsa da<br />
чяlишkи yumaьыnы qandallы ayaqlarыna<br />
o qяdяr sыnыrsыzsan kи.. eшq olsun…<br />
o qяdяr anlamsыz kи qapыlar, dиvarlar, tel hюrgцlяr<br />
bakиrя gюzlяrиn ичиn..<br />
sяn qarabaьdan sцzцlяcяk barышыn qan иzи<br />
doьacaq yeшиl gцnяш bяbяnиn dиzиsяn<br />
иmяklяyяn ormanыn qundaьыnda<br />
lяzgиnka dиnlяrkяn bюyцyяcяk su<br />
heyran xanыmыn hecalarы<br />
яskи bиr yцzиlиn ичиndяn dцшцr<br />
ar(u)za kцs gecяlяrиn sяhяr ovчusu<br />
yuxu tutmaz gюzlяrиnя<br />
xяzяr dяnиzиndя yangыn var; bюyцyцr<br />
hяsrяt kюrцklяdиkчя, dюrt yanыmda<br />
чыra ormanlarы nяfяssиz tutuшurkяn<br />
nяdиr, arazыn sяssиzcя karышmasы<br />
kцrцn яrgяn gцnlяrиnя<br />
ay, sana иndи bakыdan baxan<br />
o heч gюrmяdиyиm, adыnы bиlmяdиyиm<br />
heч юpmяdиyиm gцl qыza<br />
ичиmdя чaьlayaraq axan sudan<br />
bиr nяbzя olsun yansыt<br />
QÛZÛL KAMELYA<br />
иndи qapandыn юzцnя, яldя deyиl<br />
axшamыn bardaш qurmasы qafqaz sofrasыna,<br />
gecя basqыn olar daьlarыn harяlи яtяklяrиndя<br />
kяndlяrиn dodaqlarы чatlar<br />
gцn юpцшsцz<br />
sяhяr tezdяn gюzlяyиrяm, dцz danышalыm<br />
dцz sevишяlиm, bиr dя mяnя yatacaq yer ayыr<br />
topraьыnda qыzыl kamelya<br />
gиrmяk olar qucaьыna<br />
sюylяmяsяn dя olur adыmы<br />
yanьыn sюnяr bяlkя, su ыsыndыqca..<br />
MARAL<br />
maral, su ичtи<br />
bиr kaktusun alыndыьы<br />
bиr kaktusun qыrыldыьы yerdяn<br />
hяsrяt qurudu, qovuшmaq чatlamыш dodaq<br />
topraьыn qafqaz alnыnda<br />
bяklя azяrbaycan, иlk trenя atlayыb gяlяcяyяm<br />
yolda saydыьыm gюyяrчиnlяrи anlatacaьam sana<br />
kaч boylam boyunca yaxaladыьыm dиlsиz saatlarы<br />
abanoz saчlarыndan<br />
bяklя, gяncяdяn keчяcяyяm bиr gecя<br />
kиmsя bиlmяyяcяk aradыьыmы gцn gцllяrиnи<br />
sяssиzcя ышыdыьыm sяhяrdя<br />
<strong>11</strong>2<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
QARDAшXAN HAQQ ARAR<br />
Qardaшxan Яzиzxanlы, Alи jurnalиst vя hцquq tяhsиlи var.<br />
"Qaшla gюz arasыnda" (1990), "Otuz yeddиnи keчяndя" (1997),<br />
"Цrяyиn baxdыьы yerdяn" (2001) adlы шeиr kиtablarыnыn vя<br />
"Seчиlmишlяr vя mяn" (2000) publиsиstиk toplunun mцяllиfиdиr.<br />
Чиngиz Abdullayevиn "Luчшe bыt svyatыm" ("mцqяddяs olmaq<br />
иstяyи") romanыnы, fransыz sosиoloqu vя psиxoloqu Gцstav fon<br />
Lebonun "Kцtlя psиxologиyasы " яsяrиnи rus dиlиndяn, alman шaиrи<br />
Y.V. Qюtenиn шeиrlяrиnи orиjиnaldan dиlиmиzя чevиrиb.<br />
***<br />
Bu baшmaq Yerя dиrяyиb<br />
иkи ayaьыmы da mяn<br />
dцnyanы dюrdяllи tutum<br />
чыxacaq иkи яlиmdяn<br />
hяrkи-hяrkи dцnya olub<br />
юlцb tяrkи dцnya olum<br />
qalыb tяrkиdцnya olum<br />
cяlayи vяtяn olmayыm<br />
quшlarыn sяsиndяn baшqa<br />
heч nя eшиtmиrяm daha<br />
Yaradan dualarыmы<br />
eшиdиr шцkцr Allaha<br />
***<br />
" Qara qыza nишan gяlяr..."<br />
Tцrkиyяdяn sultan gяlяr<br />
Rusиya gяlяnя yoldaш<br />
иngиlиs amerиkan gяlяr<br />
яlac olsa ишxan gяlяr<br />
bцtцn kцllи Иran gяlяr<br />
bюyцkdц qonaqlarыmыz<br />
kичиkdи otaqlarыmыz<br />
genишdи цrяklяrиmиz<br />
doludu yataqlarыmыz<br />
иl qoyun ola ay nя ay<br />
иш oyun ola naynanay<br />
bu cцrя gяlиn harda var<br />
mиnnяtиn olsun qaynana<br />
***<br />
Bцtцn dцnyalar dиvar<br />
bцtцn dиvarlar saat<br />
bцtцn saatlar юlцm<br />
bцtцn юlцmlяr hяyat<br />
bцtцn hяyatlar yoxuш<br />
bцtцn yoxuшlar qadыn<br />
bцtцn qadыnlar enиш<br />
bцtцn enишlяr kиши<br />
bцtцn kишиlяr yaьыш<br />
bцtцn yaьышlar arшыn<br />
bцtцn arшыnlar Vяtяn<br />
bцtцn Vяtяnlяr behишt<br />
***<br />
gюzцm Yer yarыmkцrяsи<br />
qarasы quru aьы su<br />
gюzцmцn aьы qarasы<br />
gюzцmцn ишыьы gedиr<br />
aь gedиr qara azalыr<br />
su gedиr quru azalыr<br />
gюzцmцn nuru azalыr<br />
gюzцmцn ишыьы gedиr<br />
qaranlыq dцnyaya uyub<br />
ишыьы duyanы qoyub<br />
ишыqlы dцnyanы qoyub<br />
gюzцmцn ишыьы gedиr<br />
***<br />
Nя etsяn qarшыna чыxыr<br />
dцzя dцz aшиna чыxыr<br />
nя getsя yerя qayыdыr<br />
yцzя yцz gerи qayыdыr<br />
qarы dolusu yaьышы<br />
gцn atяшиnиn yaxышы<br />
gюy qяlbи dolu yaxшыdы<br />
gюy qяlbи ulu yaxшыdы<br />
o bиzи gюydя yaratdы<br />
aldadыldыq yerя atdы<br />
иblиs yerdя dя alчaldыr<br />
Allah ruh verиb ucaldыr<br />
***<br />
Zцlmdяn Allaha doьru<br />
ruh mяnи чяkиb aparar<br />
Яzrayыl alыcы quш tяk<br />
kюksцmя чюkцb aparar<br />
иkи-цч bayram o yana<br />
иkи-цч bayram bu yana<br />
gюylяrиn цrяyи yanar<br />
gюz yaшы tюkцb aparar<br />
zяиfиn zalыmы dцnya<br />
gюzlяmя zalыmы dцnya<br />
bu cah-calalыmы dцnya<br />
bиr bezя bцkцb aparar<br />
***<br />
gцnяш daь dalыnda batыr<br />
gцnяш yaь balыnda batыr<br />
gцnяш yыьvalыnda batыr<br />
burda bиr oьlun dяlиsи<br />
bax atlы oьlandы belя<br />
daь atlы oьlandы belя<br />
aь atlы oьlandы belя<br />
yurda bu oьlun dяlиsи<br />
daш atlы oьlun da ola<br />
daшaltы oьlundan ola<br />
beш-altы oьlun da ola<br />
bиr dя bu oьlun dяlиsи<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 <strong>11</strong>3
<strong>11</strong>4<br />
RЯBиQЯ<br />
***<br />
sяnя qяdяr bиlmиrdиm<br />
belя dя ola bиlяr<br />
hиssя-hиssя yaшanar mяhяbbяt.<br />
mяsяlяn, yalnыz sяs qulaqlarы ala bиlяr,<br />
tяbяssцm цrяyи.<br />
pencяk яllяrи чaьыrar.<br />
mяn bиlmиrdиm<br />
иnsanlardan daha чox aradakы mяsafя<br />
чыьыrar,<br />
aьrыyar чыxыlmazlыьa.<br />
Bиlmиrdиm, barmaqlardan da almaq<br />
olar dodaqlarыn hяrarяtиnи.<br />
Soyuq hяmишя иsиnmяyя ишarя deyиl,<br />
qaranlыq yaxыnlыq цчцn deyиl hяmишя.<br />
Иndи чox шeyи bиlиrяm<br />
vя mяяttяl qalmыram bu ишя...<br />
Aynura<br />
Qыzыm, paltarыnы yыь, yыьыш gedяk,<br />
daha buralarda bиr ишиmиz yox.<br />
Bиzиm иndиmиz yox, keчmишиmиz yox,<br />
bиrcя yolumuz var, o da gяlяcяk.<br />
Bиz gцclц deyиlиk, zяиfиk, zяиf,<br />
gяlяr цstцmцzя daшla adamlar.<br />
Baш aчa bиlmяrиk nя иstяyиrlяr<br />
Bu cavan adamlar, yaшlы adamlar.<br />
- Hara gedяcяyиk - Burdan uzaьa.<br />
- Orda mяktяb varmы<br />
- Яlbяttя kи, var.<br />
- Bяs, tяzя evиmиz, orda qalmayaq<br />
- Bиzsиz dя o evdя qalan tapыlar.<br />
Daha sual vermя, cavabыm yoxdur,<br />
hяr gцn яsяblяrиm иtиr bu yerdя...<br />
Darыxma, nяnяnя zяng elяyяrsяn,<br />
dayыna bиr mяktub yazarsan hяrdяn.<br />
Bяsdи sюzя tutdun,<br />
vaxt yoxdu, quzum,<br />
uzun yolumuz var - цzц qцruba.<br />
Qыrmыzы kяrpиcdяn evиmиz olsa,<br />
bиr dя шиmal qышы, balaca soba.<br />
Nиyя geyиnmиrsяn, gюzlяmиrяmmи<br />
Deyиrsяn, qaranlыq dцшцbdц artыq<br />
Eybи yox, bu gцn dя qalasы olduq,<br />
Sяhяr paltarlarы yыьышdыrarыq.<br />
Gцnahkar шeиr<br />
Яllяrи gиzlяdяr onu... qыzыndan,<br />
danышmaьa qorxar -<br />
bиrdяn чaшar,<br />
dиlиndяn yad sюzlяr чыxar.<br />
Gюzlяrиnя baxmaьa gцcц чatmaz,<br />
bиrtяhяr<br />
цzцnц яlиlylя gиzlяdяr.<br />
Qulaq asar yalnыz dиnlяmяz.<br />
Nяdяn danышыr bиlmяz.<br />
Bиrdяn doьru olar...<br />
Ay Allah,<br />
Uшaqlar nиyя belя hяssasdыlar<br />
Baшыna sыьal чяkmяz<br />
яllяrиndяn qorxar -<br />
aьrыsыnы юtцrя bиlяr.<br />
Яllяrиndяn qorxar -<br />
яlиfbanы yenи юyrяnяn qыzы<br />
nя vaxtsa иndи yazdыьы шeиrdяn sиtat<br />
gяtиrя bиlяr...<br />
Яllяrиnи kяsиb atmaq lazыmdы...<br />
***<br />
Bяhanя<br />
Bиr fиncan чay<br />
яn yaxшы bяhanяdи sюhbяt цчцn<br />
sюhbяt dя bяhanяdи sяnи gюrmяyя<br />
sяnи gюrmяk dя bяhanяdи...<br />
sяn bиlиrsяn,<br />
mяn dя bиlиrяm -<br />
vaxtыn baшыnы aldadaq.<br />
***<br />
Moruqlar gюz gиlяsи kиmи<br />
parыldayыr kolun цstя.<br />
Axшam dцшцr… Иkи damla шeh,<br />
Иzи dцшцr qolum цstя.<br />
Dodaqlarыna bяnzяr qыrmыzы…<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008<br />
Цzцnцn xalы sяnиnkи kиmи -<br />
bиrи yanaьыnda, bиrи boynunda…<br />
Чoxdandы sяnи gюrmцrяm<br />
Yoxsa yuxuma gяlmиsяn moruq<br />
donunda..<br />
***<br />
Bиr az qum<br />
bиr az da su tapacam<br />
gцcцmц, sяbrиmи toplayыb<br />
palчыq dцzяldяcяm<br />
qяlиbя salacam<br />
иnadkar olacam<br />
daьыdыb bиr dя dцzяldяcяm<br />
иstяdиyиm kиmи.<br />
bиr dя dцzяldяcяm<br />
nяfяsиmdяn verяcяm<br />
yenиdяn doьulacaqsan яllяrиmdяn<br />
***<br />
Sяnи gцclц bиlиrdиm -<br />
sevgиdяn,<br />
nиfrяtdяn,<br />
qиsasdan.<br />
Nя yazыq,<br />
bu gцn anladыm -<br />
sяn dя mяnиm qяdяr иnsansan...<br />
Borc<br />
Bиr hяftяlиk borc alsam<br />
bяsdи dяnиz sяfяrиnя.<br />
Hяftя <strong>son</strong>larыndan vaz keчdиm<br />
Beш gцn dя bяs edяr mяnя…<br />
Цч gцnlцk иcazя alsam,<br />
Tяyyarяylя bиrbaш Parиsя.<br />
Elя bиrcя gцn dя az deyиl<br />
Иmkan tanыsalar bиzя.<br />
Vallah, bиr saata da razыyam<br />
Hяr шeyи tanыmaq цчцn.<br />
Beш dяqиqя dя bяs edиr<br />
Gяlяcяk yaratmaq цчцn…<br />
Bиr toxunmalыq zaman da yetяr<br />
bцtцn юmrц yaшamaьa.<br />
Bиr юmцr иstяmиrяm -<br />
Sяnи bиr anlыьa borc verяrlяrmи
XOSROV BARышAN<br />
BиR юPцшMЯK VARAьы<br />
Gюyц dя юpdцm;<br />
Dяrиnlяшdи bax..!<br />
Dяnиzи юpdцm;<br />
Susatdы eyvax..!<br />
Topraьы юpdцm;<br />
Doьuldu yenи..!<br />
Zamanы юpdцm;<br />
Quyladы yenя..!<br />
Юpdцm rяsmиnи;<br />
Susadы, cumdu..!<br />
Doьdu, gюmцldц..!<br />
Yenиdяn, yenя;<br />
Aшиqяm eyvax...<br />
Dodaqlara bax...<br />
Nя sяn, Nя mяn<br />
Vя...<br />
Yaшayыш gцzgц sayaq!<br />
Nя sяn bиr yanan шamsan,<br />
Nя mяn<br />
Bиr od tutan kяpяnяk!<br />
Sadяcя<br />
Bиr soyuq gecяdя<br />
Yara gюyяrdяn yataqda<br />
Sayыqlamышыq<br />
Tяb<br />
bяlяyиndя.<br />
Elя bu.<br />
Nя sяn bиr leylиsяn,<br />
Nя mяn bиr mяcnun!<br />
Sadяcя;<br />
Varaqlamышыq<br />
Bиr xumarlыq romanыn.<br />
Elя bu.<br />
Nя sяn bиr шиrиnsяn,<br />
Nя mяn bиr fяrhad!<br />
Sadяcя;<br />
Daьlarыn heykяlиnи<br />
Yollarыn fыrlanышыnda qazmышыq...<br />
Elя bu.<br />
Pяs nяydи bu!<br />
Иndи nяdиr!<br />
Aha..n<br />
Ahan<br />
Hяя..я<br />
Yansыlarkяn<br />
yaшamaьыn davranышыn<br />
Gцzgцyя gюz<br />
Zиllяmишиk<br />
Elя bu.<br />
SERЧЯ<br />
Цrяyиm<br />
Чыrpыnыr<br />
A..ah,<br />
Serчя яlиndя tиrяyиr<br />
Yцksяk<br />
Baьыrmaq иstяyиr:<br />
((burax mяnи...<br />
Burax mяnи...<br />
Burax mяnи...))<br />
Buraxsan da,<br />
Faydasы yox!!!<br />
Sыnыb quшun qanadlarы.<br />
24 SAAT<br />
Qaranlыqdan<br />
Addыmыmы яsdиrmя.<br />
Bиz bиr<br />
24 saatыq.<br />
Sяn;<br />
aydыnlыqlar qucaьыnda doьulan<br />
Gцndцz.<br />
Mяn;<br />
Qaralыqlar qollarыnda boьulan<br />
Gecя.<br />
Nяdяnи;<br />
Qan pяncяsиndя oьulan<br />
Gцnяш!<br />
Qaranlыqdan<br />
Addыmыmы яsdиrmя.<br />
Hяlяlиk sevdиcяyиm,<br />
Mяn gedиrяm,<br />
Sяn yaшa hяp.<br />
Hяlяlиk.<br />
Bиz bиrиk,<br />
Amma...<br />
HEYKЯL<br />
Dodaьыmda<br />
Юpцшцnцn ayaq иzи,<br />
Sankи;<br />
Hяsrяt heykяlиdиr<br />
Qяlbиmиn bуlvarыnda!!!<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 <strong>11</strong>5
Рза Бярящани<br />
"Qulamhцseyn Sa'иdия"<br />
Sюkdцlяr yerиndяn<br />
Qarmaladыlar qapыnы<br />
Atdыlar bиr araba цstцnя apardыlar.<br />
Hцrцt-hцrцt baxыr qapы boшluьun.<br />
Gцnяш altыnda susayыb lяhlяyяn yalnыz иtgиn.<br />
Otaqlarы apardыlar.<br />
Yalnыz qalыbdыr sыnыq camlar,<br />
Boш dиvarlar,<br />
Bиr dя uduzmuш pяncяrяlяr.<br />
Gюz gюrя-gюrя evиmиzи dя apardыlar.<br />
Иndиsя duyьularыmыz , azqыn dцшяn arыlar kиmи,<br />
Bиr-bиr иtgиn pяtяklяrиnи axtarыrlar.<br />
Sonra "Savalan"a gяldиkcя,<br />
Bиz uшaqlar daьыn яtяyиndя яl-яlя verиb seyr edиrdиk.<br />
Bиzи saymadan ишlяrиnя baшlamышdыlar..<br />
Bиtиrdиlяr lяhlяyя-lяhlяyя,<br />
"Savalan"ы da qarmaladыlar,<br />
Arabanыn цstцnя atdыlar.<br />
"Tяbrиz"иn ulduzlarla dolьun gюyцnц dя<br />
sюkцb atdыlar arabanыn цstцnя.<br />
Mиnlяrcя parlayan Tяbrиzlи gюz<br />
arabanыn цstцndяn hayqыrыrdы:<br />
" apardиlar bиzи , apardыlar"<br />
Tяbrиz kяndlяrиnиn чичяklяrи,<br />
Aьlaшdыlar onda kи "Яrk"и dя atdыlar araba цstцnя.<br />
Иndиsя Gцnяшиn soraьыnы alыrыq kor qarыlardan!<br />
Sяnиsя yoxsan!<br />
Nяdяnkи gяlиb sяnи dя araba цstцnя atdыlar, apardыlar..<br />
Sяnsиz bu topraq dцnyada neylяrиk bиz!<br />
Yuxuda da zamanыn uzaqlarыndan yцz mиnlяrcя arabanыn<br />
hay-kцyцnц eшиdиrиk.<br />
Bиr gяlяydиlяr, bиzи dя aparaydыlar.<br />
ряссам: Айхан Ялизадя<br />
<strong>11</strong>6<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Tÿbrèzdÿn<br />
RцQЯYYЯ SЯFЯRи<br />
1<br />
Mяn bиr qыш qцnцndя yox<br />
Yayda doьulsaydыm sarayda<br />
Yenя dя aьladardыmы gюzlяrиmи<br />
Acыndan юlmцш uшaьыn шяkиlи<br />
Vя yandыrardыmы цrяyиmи<br />
Шяhиd anasыnыn sыzыltыlarы!<br />
Mяn yayda doьulsaydыm vя sarayda<br />
Bяlkя heч dцшцnmяzdиm<br />
Yaшayarkяn юlяrmиш иnsanlar.<br />
2<br />
Gecя yarыlarы dolanmaьa чыxыram<br />
Yalqыz deyиlяm!<br />
Mяn bиr dя юzцm<br />
Gяzиrиk beynиmdя addыm-addыm.<br />
Bяzяn yol uzanыr,<br />
Elя kи, sяhяrя kиmи bиtmяyиr<br />
Bяzяn elя qыsa olur kи,<br />
Bиr saata bцtцn beyиnи ayaqdan salыrыq<br />
Юzцm dиkdaban geyиnяr<br />
Mяnsя ayaqyalыn.<br />
Hяlя qыш olmayыb<br />
Чaylarыn шaqqыltыsыna yuxuya gedиrиk.<br />
3<br />
Юzgяlяшиr шяhяrиmиn kцчяlяrи<br />
buldozerlяr caynaьыnda<br />
vя quylanыr<br />
uшaqlыq xatиrяlяrиm<br />
mиn bиr gecя naьыllarыnda yaшadыьыm<br />
anlarla.<br />
Sovrulur<br />
xяzan vurmuш arzularыm<br />
mяzarlыьыn цzяrиnя.<br />
Bu шяhяrиn hяr kюшяsи юzgяlяшиr<br />
юzlцyцnц unudarkяn duvarlarы<br />
bulduzerlяr caynaьыnda.<br />
4<br />
Sяn getmя!<br />
Sяn getsяn<br />
dцnya чюkяr, daьыlar<br />
hayat sюnяr<br />
varlыq unudular.<br />
Mяn getsяm<br />
sadяcя<br />
vя sadяcя<br />
baьчamыzda sяnя яkdиyиm чичяk solar.<br />
5<br />
Aьac yayыn ortasыnda<br />
bиr yarpaqdan belя arы<br />
Aьac quru!<br />
Pяncяrяdяn<br />
gюzцm dцшцr<br />
budaьыndakы yuvaya!<br />
Цrяyиmиn kюшяsиndя<br />
qoca sevgи<br />
qoynunda qurulan umud<br />
ayaq basыr<br />
gяlяcяyя.<br />
6<br />
Kцlяk, payыzы кцряйир<br />
Tяbrиzя sovurur<br />
Dюngяlи kцчяlяrиnя.<br />
Yerиyиrkяn duyuram<br />
Xыш- xыш sяsиnи<br />
Elяdиr<br />
Sevgиmиzи xatыrladыr.<br />
7<br />
Qыnamadыm иnsan oьlunu<br />
arabayla pишиyя чarpыb<br />
arxaya baxmadan keчиb gedяndя<br />
…<br />
O mцharиbяlяr salыb,<br />
иnsan юldцrяrmиш!!!<br />
8<br />
Kцчяlяr daracыq vя sыcaq.<br />
hяrяsиndя on qapы<br />
hяr qapыda on uшaq.<br />
Baьышlayыn hesabdan az bиlиrяm,<br />
cяmlяyя bиlmиrяm.<br />
Zиbиllиklяrи dя var<br />
nя sakиtdиr oralar<br />
havasы da durьun<br />
gюrяn olmasыn tяkи<br />
bиr saatlыq dцшцnцm юzцmц bu yerlяrdя.<br />
Hяr gцn bu kцчяlяrdяyяm<br />
yalqыzlыьыm baшыmdan aшыb daшыr.<br />
9<br />
Hяyat bиr sanиyяlиk юmцrdц<br />
onu mяn, sяn<br />
vя bu an yoldan keчяn belя yaшayыr.<br />
Baшdan-baшa bu юmцrц<br />
mяn mяnи<br />
sяn mяnи<br />
vя o sяnи belя aldadaraq yaшayыr<br />
Sonunda<br />
mяn mяnи hяyata umudlandыrыb<br />
Sяn mяnи sevdиyиnя иnandыrыb<br />
vя o sяnи mяndяn aldыьыna<br />
юyцnяrяk yaшayыr<br />
Bu bиr sanиyяdя nяlяr olmayыr kи!!<br />
10<br />
Su kиmи tюkцlцr beynиmdяn dцшцncяlяrиm<br />
vя cumur torpaьa<br />
cцcяrиncя ayaqlanыr<br />
яzиlиr dцшцncяlяrиm quylanыr<br />
Bu torpaq dцшцncя mяzarlыьыdыr bяlkя.<br />
<strong>11</strong><br />
Sяn beynиmи tamsыnыrsan<br />
mяnsя юzцmц yeyиrяm<br />
nя dadlыdыr цrяyиm<br />
sяdaqяt dadыr<br />
Hыыыыы<br />
Az qala barmaqlarыmы da yeyяcяyяm<br />
nuш olsun….!!!<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 <strong>11</strong>7
Xaqanи Яlиyev 1980-cи иldя Aьdam шяhяrиndя doьulub. ADU-nun tяrcцmя fakцltяsиnи bиtиrиb.<br />
2005-cи иldя яdяbи tяrcцmя sahяsиndя qazandыьы uьurlara gюrя Azяrbaycan Respublиkasы Gяnclяr vя<br />
Иdman Nazиrlиyи tяrяfиndяn "Иlиn яn yaxшы tяrcцmячи-шaиrи nomиnasиyasы " цzrя mцkafatla tяltиf olunub.<br />
XAQANи ЯLиYEV<br />
***<br />
Zяng edиb bazar gцnц qatarla gяlяcяyиnи sюylяdиn.<br />
Duшdan tяzяcя чыxmышam, gяlишиnи gюzlяyиrяm.<br />
Buludlar okeanыn цzяrи иlя sakиtcя sцzцr,<br />
mяnя baьышladыьыn yaшыl kюynяk<br />
elя bиl otaьы xяfиfcя ишыqlandыrыr.<br />
Bayaqdan bяrи "Salam"ы baшqa tяrzdя demяyи mяшq edиrяm.<br />
Qиyamяt sяslяnиr.<br />
"Saь ol" deyяndя gюzlяrиnя kяdяr чюkdц.<br />
Elя kяdяrlяnmишdиm kи...<br />
Dцkanlar baьlы, sяma aydыn vя mavи иdи.<br />
Sяn gedяn gцndяn sяrgяrdan gяzяrяk kяdяrиmи<br />
yolda salыb иtиrmяyя чalышdыm.<br />
Nя иllah elяdиm alыnmadы kи, alыnmadы...<br />
Dцnяnя kиmи yaxamdan яl чяkmяdи...<br />
***<br />
Dodaqlarыmыzla ruhumuzu gюrцшdцrdцk<br />
Qurtuldular bиr mцddяt geyиm, yemяk, чиmmяk<br />
Qulluq tяlяb edяn cиsиmlяrиmиzdяn<br />
Qovuшub bиrlяшdиkdяn <strong>son</strong>ra<br />
Ayrыlыqdan яbяdи olaraq qurtulmaq цчцn<br />
Uчmaьa чalышdыlar<br />
Yarandыqlarы ana torpaьa<br />
Baьlы olan bala cиsиmlяr onlarы<br />
Mиsmarlandыqlarы yerя чяkиb<br />
Юzlяrиndя hяbs etmяyя чalышdыlar<br />
Nяhayяt, ruhlarыmыz yanыmыzdan юtяnlяrиn<br />
Ya paxыllыqdan, ya da xяbяrsиzlиkdяn<br />
"Necя utanыb юlmцrlяr ey !" sюzlяrи иlя<br />
Яbяdиyyяtя bяrabяr uчuшa <strong>son</strong> verиb<br />
Bяdяnlяrиmиzя enиш etdиlяr.<br />
Bяdяn evиmиzиn gюz "pяncяrя"lяrиnиn<br />
"pяrdя"lяrиnи qaldыrыb qarшы "ev"иn sakиnиnя<br />
sevиnc vя sevgи qыьыlcыmlarы gюndяrdиk.<br />
***<br />
Яslиnиn tиlsиmlяnmиш dцymяlяrи kиmи<br />
Tиlsиmlяnmишиk bиz dя<br />
Qurtum-qurtum ичdиkcя<br />
Bиr-bиrиmиzи<br />
Odlayыrыq tяшnяmиzи<br />
Xиlas olaraq qurtulmaq цчцn<br />
Ya sяn mяnи bиrnяfяsя ич<br />
Ya da mяn sяnи чяkиm baшыma<br />
***<br />
Чяtиnя dцшяndя yox,<br />
Aьlыn kяsяndяn<br />
Sяhяr durandan<br />
Allaha "Шцkцr!" deyиb dursan<br />
Sadяcя yaxшыlыq xatиrиnя<br />
yaxшыlыq etsяn<br />
Kиmиsя юzцnя yox,<br />
Юzцnц Allaha alяt etsяn<br />
Alanda yox,<br />
Verяndя sevиnsяn<br />
Allahы dиlиndя yox,<br />
Beynиndя vя цrяyиndя bиrиncи etsяn<br />
Malиk olmadыqlarыnы yox,<br />
Malиk olduqlarыnы gюrя bиlsяn<br />
Bиrdя bu -sa,-sяlяrи rяdd elяyя bиlsяn<br />
Tanrы dяrgahыnda bиrиncиsяn.<br />
***<br />
Mяn sevgиmdяn bиr hяdиyyя<br />
baьladыm bu gцn anama.<br />
Sevgиdяn gюzяl heч bиr шey<br />
tapa bиlmиrяm, qыnama.<br />
Cиsmиm yazыr bu namяnи,<br />
bиldиrsиn ruhun fи<strong>kr</strong>иnи.<br />
Kиmsя sevя bиlmяz sяnи,<br />
mяn sяnи sevdиyиm kиmи!<br />
Kяlamla шer toxuyan<br />
sяnяtkarlar юlkяsиndя<br />
arabиr parыldarыq<br />
dahиlяrиn kюlgяsиndя.<br />
Mяnя cиsmanи toxunma,<br />
sadяcя gюzlяrиmя bax.<br />
Ruhum ruhunla danышsыn,<br />
mяnя mяlhяmdиr bu ancaq.<br />
Qяlbdя kюz var,<br />
dиldя sюz var,<br />
sюzdя dцz var,<br />
bиr dя yцz var,<br />
tяksиz sыfыrlar qoysalar.<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
***<br />
Xeyиr шяr ичиmdя bиr-bиrиn dиdяr.<br />
Pиslиk yox, yaxшыlыq qяlbиmя gиrя.<br />
Yaradan hamыnы tяmиz endиrяr.<br />
Kaш qяlbи nиfrяt yox, sevgи dиndиrя.<br />
<strong>11</strong>8<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Mяn Pяnah Яlиyev 1986-cи иldя anadan olmuшam. 2004-cц иldя orta mяktяbи bиtиrиb Azяrbaycan<br />
Beynяlxalq Unиversиtetиnиn stomotolojи fakultяsиnя qяbul olmuшam. Hal-hazыrda hяmиn unиversиtetиn<br />
4 kurs tяlяbяsиyяm. 6 иldя rяssamlыqla mяшьul olmuшam. Fяlsяfя vя psиxologиya иlя dяrиndяn<br />
maraqlanыram. Vя bu yюndя яsяrlяr oxumaьы vя araшdыrma aparmaьы sevиrяm.<br />
PЯNAH NиRVANA<br />
p.nirvana@yahoo.com.tr<br />
Qaчыram цzц bezgиnlиyя yenlиyи rahat seчя bиlиm,<br />
Qaчыram цzц sevgиyя nиfrяtи rahat ata bиlиm,<br />
Qaчыram цzц demo<strong>kr</strong>atиyaya azadlыьы rahat tяmиn edя bиlиm,<br />
Qaчыram цzц sяssиzlиyя sяsиmи rahat dиnlяyя bиlиm,<br />
Qaчыram цzц kиmsяsиzlиyя sяnи rahat unuda bиlиm,<br />
Qaчыram цzц sяnsиzlиyя ruhumla rahat sevишя bиlиm,<br />
Qaчыram цzц zцlmяtя qaranыlqla rahat dяrdlяшя bиlиm,<br />
Qaчыram цzц sabaha dцnяnи rahat dцшцnя bиlиm,<br />
Qaчыram цzц zamana geчиkmяdяn rahat юlя bиlиm,<br />
Hey durmadan qaчыram цzц…<br />
Uzanmышam. Yenя dя sяnи dцшцnцrяm.<br />
Sяnиn fиqurunu, sяnиn dadыnы, senиn иyиnи.<br />
Heч bиrи чыxmыr yadыmdan.<br />
Bu dяqиqя sяnиn yanыnda olmaq,<br />
Цrяyиmи sяnя boшaltmaq иstяyяrdиm.<br />
Yenя sыxыlыr цrяyиm. Sяnя ehtиyaчыm var.<br />
Mяnи baшa dцшяn, mяnи dиnlяyяn,<br />
Mяslяhяt vermяdяn mяnя qulaq asan sяnsяn.<br />
Elя mяnи sяnя baьlayan da budur.<br />
Adыn yenя beynиmdя fыrlanыr.<br />
Neчя gюzяl sяslяnиr adыn: Araq.<br />
Nюvlяrиn tцkяnmяz, aчы dadlarыn bиtmяz.<br />
Sяn bиr sado, mяn bиr mazo.<br />
Sяnи ичdиyиmdя verdиyиn яzab, mяnи aldыьыm lяzzяt.<br />
Чox darыxыram. Telefon zяng чalan dostumdur.<br />
-Alo<br />
-Alo<br />
-Yenя gedиrиk vurmaьa. Gяlиrsяn<br />
Unutmaq иstяyиrяm. Hяr шeyи unutmaq.<br />
Sяnиnlя tanыш olduьum gцnц unutmaq.<br />
Sяnя toxunduьum gцnц unutamaq.<br />
Unutmaq sяnиnlя юpцшdцyцm anы.<br />
Sяndяn dostlarыma danышdыьыm sюhbяtlяrи.<br />
Sяnя yazdыьыm smslяrи, aldыьыm cavab smslяrиnи unutmaq.<br />
Sяsиn hяlя dя qulaьыmda, gюzяllиyиn gюzlяrиmиn юnцndя.<br />
Hamыsыnы beynиmdяn atmaq иstяyиrяm.<br />
Иstяyиrяm sяnиnlя baьlы olan xatиrяnи,<br />
Beynиmиn hяr hцceyrяsиndяn sиlиm.<br />
Sиlиm hяr xatиrяnи, sяnиnlя keчиrdиyиm gцnlяrи.<br />
Amma alыnmыr.<br />
Xatыrlayыram hяr шeyи,<br />
Sяnиnlя tanышdыьыm gцnц, sяnиnlя юpцшdцyцmц,<br />
Sяndяn dostlarыma danышdыьыm sюhbяtlяrи,<br />
Smslяrи, sяnиnlя baьlы olan hяr шeyи.<br />
Чцnkи sяnи unutduьumu xatыrlamaьы unuda bиlmиrяm.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 <strong>11</strong>9
Mцsahиbя<br />
Zeyqяm Яzиzov:<br />
"...postmodernèzm<br />
÷ox saülam dèskursdur"<br />
"Post-kolonиalиzm, post-иndustrиalиzm, post-freydиzm,<br />
post-femиnиzm... hяr bиrи sыxыlmышlarыn, яzиlmишlяrиn qarшыsыna<br />
olduqca mцhцm mяsяlя qoyur."<br />
zeigamazizov@talk21.com<br />
(Зейгям Язизовла сющбяти чапа щазырлады Нярмин Камал)<br />
Tanыш olun, Zeyqяm Яzиzov Иngиltяrяdя иncяsяnяt vя onun nяzяrиyyяsи иlя mяшьul<br />
olan, bu sahя цzrя Londonda bиr neчя unиversиtetdя mцhazиrячи ишlяyяn azяrbaycanlыdыr.<br />
Adи mяktublaшmalarыnda bиzиmlя azяrbaycanca yazышan Zeyqяm Яzиzov elm vя<br />
sяnяt mюvzularыnda иngиlиscя юzцnц daha rahat иfadя etdиyиndяn, mцsahиbяdя<br />
иngиlиscя danышdы. Onun maraqlы hяyat tarиxчяsи haqda юz dиlиndяn eшиdяk:<br />
Zeyqяm Яzиzov: Mяn Azяrbaycanыn чox kичиk bиr kяndиndя fиloloq aиlяsиndя<br />
doьulmuшam. Azяrbaycanda keчяn hяyatыmda yeganя mцяllиmиm atam olub. O,<br />
mяndя яdяbиyyat, fяlsяfя vя иncяsяnяtя maraq yaradыb. Baшqa tяhsиl mяnbяyиm<br />
kиtablar olub. Mяn hяmишя bюyцk kиtabsevяr olmuшam, elя иndиnиn юzцndя dя.<br />
Oxumaьы яvяz edя bиlяcяk baшqa heч bиr шey yoxdur. Fи<strong>kr</strong>иmcя, иnsanlar oxumaьыn<br />
haqqыnы юdяmяlиdиrlяr, яgяr oxuyurlarsa, яlbяttя!<br />
1985-cи иldя иkи иl Sovet Ordusunda xиdmяt edяndяn <strong>son</strong>ra Azяrbaycandan<br />
Rusиyaya kючmцшяm. 1989-cu иlя kиmи Sankt-Peterburqda yaшamыш vя orada чox<br />
maraqlы иnsanlarla tanыш olmuшam. O шяhяrdя mяn cиddи шяkиldя иncяsяnяtя cяlb olundum<br />
vя юzцmц <strong>son</strong>suz oxumaq, sяnяt яsяrlяrиnя tamaшa etmяklя, bиr чox bюyцk fиlmlяrя<br />
baxmaqla ardыcыl tяhsиllяndиrdиm. Bюyцk azяrbaycanlы rяssam vя шaиr, yaxшы dost<br />
olan Babи иlя Sankt-Peterburqda tanыш oldum. 1987-cи иldя Sankt-Peterburqun чox<br />
bюyцk bиr иncяsяnяt qalereyasыnda onunla bиrlиkdя sяrgиmиz oldu. 1989-cu иldя яsяrlяrиmи<br />
Bиrmиnhemdя nцmayиш etdиrmяk цчцn dяvяt aldыm vя bura, Иngиltяrяyя gяldиm.<br />
Az <strong>son</strong>ra yenиdяn Иngиltяrяyя dюndцm vя budur, bu gцnя kиmи burdayam. 1989-cu иl<br />
mяnиm цчцn hяm dя facияlи иl oldu, atamыn юlцmц mяnи sarsыtdы. O, tяяssцf kи, layиq<br />
olduьu tanыnmanы heч vaxt almamыш bюyцk иntellektual иdи.<br />
1990-cы иllяr formalaшmaьыm baxыmыndan olduqca vacиb иllяr иdи: Mяn nяhяng<br />
mиqdarda иntellektuallar vя sяnяt adamlarы иlя qarшыlaшdыm. Иlk nюvbяdя qяrara aldыm<br />
kи, tяhsиlиmlя, bununla yanaшы, sяnяt fяalиyyяtиmlя baьlы formallыqlarы tamamlayыm.<br />
Иngиltяrяdя fяlsяfя цzrя magиstr dяrяcяsи, bundan az <strong>son</strong>ra Fransada иncяsяnяt цzrя<br />
magиstr dяrяcяsи aldыm. Hяmиn vaxt Amerиkaya, xцsusяn Nyu-Yorka uzun bиr<br />
sяyahяtиm oldu vя bиr dя Avropadakы muzeylяrиn hamыsыnы tяk-tяk gяzdиm. Derrиda,<br />
Lyotard, Agamben, Stuart Hall vя dиgяrlяrи haqda mцhazиrяlяr dиnlяdиm vя fяlsяfя,<br />
иncяsяnяt haqqыnda юzцm dя yazmaьa baшladыm. Яlbяttя, bиlavasиtя иncяsяnяt yaratmaьыm<br />
da юz yerиndя. Hazыrda яsяrlяrиmиn nцmayиши vя yazы ишlяrиmlя yanaшы,<br />
120<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
St.Martиns College, London Unиversиtetи vя dиgяr bиr<br />
neчя unиversиtetdя mцhazиrячиyяm.<br />
Nяrmиn Kamal: Azяrbaycan kиmи цчцncц dцnya<br />
юlkяlяrиnиn sяnяt sahяsиndя perspektиvlяrи nяlяrdиr<br />
Zeyqяm Яzиzov: Иcazя verиn, mяsяlяnи belя qoyum:<br />
иstяk varsa, dцnyadakы hяr bиr kяs цчцn perspektиvlяr<br />
var. Arzuya иstehsalчы maшыn kиmи baxan Dюlюz vя<br />
Qatarиnи bяyяnиrяm. Arzu иstehsalчыdыr, чцnkи o, tяkan<br />
verиr, hяrяkяt etdиrиr vя ayaьa qaldыrыr. Цчцncц<br />
Dцnyadan danышarkяn qarшыmыza maraqlы bиr paradoks<br />
чыxыr. Bиr tяrяfdяn, яvvяllяr яzиlяn mяdяnиyyяtlяr цчцn<br />
иndи mцяyyяn aчыqlыq var, dиgяr tяrяfdяn, mяsяlя<br />
kon<strong>kr</strong>et "debat bяrabяrlиyи" чяrчиvяsиndя dalana<br />
dиrяnиr. Tяxmиnяn belя bиr vяzиyyяt яmяlя gяlиr; иndи<br />
bиz qlobalыq vя baшqalarыnы sevиrиk, lцtfяn gяlиn danышaq,<br />
amma ehtиyatla danышыn, юz mяnbяlяrиnиzdяn danышыn,<br />
иncяsяnяt tarиxиndя artыq edиlmишlяrя иsя qarышmayыn.<br />
Bиr neчя baxыmdan bu sиtuasиyada perspektиv yanaшma<br />
vя strategиyadan da asыlыdыr. Burada bиr neчя bюyцk<br />
sяnяtkar var kи, keчmиш kolonиyalardan gяlиblяr. Яgяr<br />
Цчцncц Dцnya adlandыrыlan dиskurs varsa, ona yaradыcы<br />
yanaшmaq lazыmdыr, axы hяr bиr dиskurs yaradыcы<br />
mцяssиsяdиr...<br />
N.K: Azяrbaycanыn mцasиr яdяbиyyatыna<br />
"<strong>Alatoran</strong>"ыn tяqdиm vя tяtbиq etdиyи, <strong>son</strong>radan bиzиm<br />
юlkяdя dя genишlяnиb bюyцk bиr sяnяt hяrяkatыna<br />
чevrиlяn Postmodernиzm yolu bиzиm sиtuasиyamыzda<br />
яn mцnasиb, yaxud яn uьurlu seчиm иdиmи Sиzcя, sяhv<br />
etmяmишиk kи<br />
Zeyqяm Яzиzov: Bu, чox maraqlы sualdыr. Bиr nюv<br />
deyя bиlяrиk kи, postmodernиzm qloballaшma цчцn<br />
baшqa addыr. Bu, dцnya planetя, tarиx zamana<br />
чevrиlяndя baш verиr! Яksяr nяzяrиyyяlяrlя razыlaшsaq,<br />
bu elя belяdиr, - alиmlяrиn mиn иllяrlя topladыьы bиlиk bиzи<br />
иnformasиya bumuna, bиlиyя vurьu salmaьa aparыr.<br />
Bяzяn buna "bиlиk sяnayesи" deyиrlяr. Modernиzm<br />
mяdяnиyyяtиndя predmetиn mцяyyяnlяшdиrиlmяsи vя<br />
bunu fяalиyyяtиn bцtцn sahяlяrиnя yaymaьыn yerи var<br />
иdи. Postmodernиzmdя bunun яksи gюrцnцr: bu, predmetdяn<br />
цstцn bиr шey - fяalиyyяt sahяlяrиnи mцяyyяn<br />
etmяk vя mцxtяlиf fяalиyyяtlяrиn baшlыca funksиyasы<br />
kиmи predmet yaratmaьыn anlaшыlmasыnыn mцhцmlцyцdцr.<br />
Bunun tиpиklиyя bиrbaшa aиdиyyatы var, lakиn<br />
sиyasи vя sяnяt hakиmиyyяtи olmadan tиpиklиk mцmkцn<br />
deyиl. Postmodern debat mцasиr reallыьы gюzячarpan<br />
edиr: bu, tиpиklиyиn bюhranыdыr! Яgяr sиyasяt sahяsиndя<br />
baш verяnlяrя baxsaq, bюhranы daha asanlыqla gюrmяk<br />
mцmkцndцr. Lakиn bu bюhran mяdяnиyyяtиn necя<br />
ишlяmяsиndяn asыlыdыr: postmodern debat sayяsиndя<br />
dяyишяn dиskurslar "post" юn шяkиlчиsи иlя mюvcud olur:<br />
post-иndustrиalиzm, post-freydиzm, post-femиnиzm, postkolonиalиzm<br />
vя s. Bu dиskurslardan hяr bиrи<br />
sыxыlmышlarыn, яzиlmишlяrиn qarшыsыna olduqca mцhцm<br />
mяsяlя qoyur. Modernиzm mцkяmmяl gюrцnmяkdяn<br />
юtrц юz яrazиsиndяn "иstяnmяyяn" predmetlяrи чыxarыr,<br />
postmodernиzm arada buraxыlmыш, чatышmayan юlчцlяrи<br />
- tяrk edиlmишlяrи, unudulmuшlarы, yaxud sadяcя иqnor<br />
edиlmишlяrи gerи gяtиrиr. Bu mяnada postmodernиzm чox<br />
saьlam dиskursdur. Lakиn hяr bиr dиskursda olduьu<br />
kиmи, onun da mяnfи tяrяflяrи var, gяlиn bunu baшqa<br />
mцsahиbяyя saxlayaq. Ыndи, яn azы mяnиm dцшцncяmя<br />
gюrя, postmodernиzm bиzиm zamanыmыzыn paradokslarыnы<br />
"иdeya doьuluшu", yaxud "predmetиn юlцmц"<br />
mяsяlяlяrиndя mцbarиzяyя yox, mяdяnиyyяtиn qalыqlarы<br />
mяsяlяsиndя mцbarиzяyя иtяlяyиb. Иtalyan fиlosofu<br />
Gиorgиo Agamben vяzиyyяtи 'bюhran dюvlяtи' kиmи tяsvиr<br />
edиr. Bu bюhranыn юzgя mяdяnиyyяtlяrи tanыmaq<br />
sahяsиndяkи чяtиnlиklяrlя edяcяyи чox шeylяr var,<br />
saьlam postmodernиzm buna cavabdыr.<br />
N.K: Azяrbaycan иncяsяnяt vя яdяbиyyatы<br />
Londondan necя gюrцnцr Цmumиyyяtlя, gюrцnцrmц<br />
Zeyqяm Яzиzov: Yox, Londonda иnsanlar bu barяdя<br />
чox az шey bиlиrlяr! Mяnиm юzцm цчцn иnformasиya<br />
mяnbяyи "<strong>Alatoran</strong>" jurnalы vя Babиnиn mяnя dedиklяrиdиr.<br />
Hяmчиnиn иnternetdя yayыlanlarы ardыcыl<br />
иzlяyиrяm.<br />
N.K: Fи<strong>kr</strong>иnиzcя, Azяrbaycan postkolonиya sayыla<br />
bиlяrmи Яgяr sayыlыrsa, bu bиzя nя цstцnlцklяr<br />
qazandыrыr<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 121
Zeyqяm Яzиzov: Hя, яlbяttя! Azяrbaycan<br />
kolonиalиzm tarиxиndя xцsusи yer tutur vя bюyцk bиr<br />
hиssяsи hяlя dя kolonиya kиmи qalmaqdadыr, bunu sиz<br />
yaxшы bиlиrsиz. Mяn Gцney Azяrbaycanы nяzяrdя tuturam.<br />
Fяqяt postkolonиalиzmdяn danышarkяn hяr zaman<br />
fи<strong>kr</strong>иmиzdя tutmalыyыq kи, postkolonиalиzm fяrqlи<br />
mяdяnиyyяtlяrи ишarя etmяk цчцn иxtиra edиlmиш sюzdцr,<br />
bayaqkы totalиtarиzmlяrиn yerиnи иndи qloballыq<br />
чaьыrышlarы tutur vя bu mяnada postkolonиyanыn hяr bиr<br />
яrazиsи, mиsal цчцn, Rusиya Azяrbaycan kиmи юz keчmиш<br />
kolonиyalarыnы иtиrиr vя bиr nюv mцstяqиllиk яldя edиr.<br />
Qloballaшma anlayышы яtrafыnda yaradыlmыш dиskurs<br />
fяrqlиlиklяrи cиddи шяkиldя юz цzяrиnя gюtцrцr. Bu<br />
fяrqlяr dиllяrя, чoxalan mяdяnиyyяtlяrя, formalara,<br />
цslublara vя onlarыn <strong>son</strong>suz mяna mяhsullarыna aиddиr.<br />
Яgяr kolonиalиzmи mцяyyяnlяшdиrmяk nюqtяsи torpaq,<br />
sяrhяdlяnmиш яrazи иdиsя, yenи kolonиalиzmиn sяlahиyyяt<br />
verdиyи vacиb kapиtal - mяdяnиyyяt formasыnda davam<br />
edиr. Bu, hяmчиnиn postkolonиalиzmиn aspektlяrиndяn<br />
bиrиdиr. Tяяccцblц deyиl kи, Azяrbaycanda yaradыcы<br />
иnsanlarыn чoxu hяlя dя rus dиlиndяn иstиfadя edиr,<br />
keчmиш kolonиyanыn dиlи иndи dя onlarыn ишgцzar dиlиdиr.<br />
Nцmunя цчцn, Londonda yaшayan azяrbaycanlы bиr<br />
шaиrя - Nиgar Hяsяnzadя tяrcцmячиlяrиnя rahatlыq<br />
yaratmaq цчцn rusca yazыr vя s. Fяqяt burada bиr<br />
xцsusи mяqam var: tarиxи Azяrbaycan Xиlafяt, Иran<br />
Иmperиyasы, Osmanlы Иmperиyasы vя <strong>son</strong>ra Rusиya<br />
Иmperиyasы tяrkиbиndя mюvcud olub. Onlardan hяr bиrи<br />
Azяrbaycan dиlиndя vя gцndяlиk hяyatыnda юz иzlяrиnи<br />
buraxыb, nяtиcя etиbarиlя, bu юzцnц яdяbиyyatda,<br />
иncяsяnяtdя vя fяlsяfяdя gюstяrиb, sиyasяtиn иsя adыnы<br />
чяkmиrяm. Baшqa sюzlя, kolonиalиzm tarиxи gerчяklиk<br />
kиmи <strong>son</strong>a чatыb, amma aqиbяtи, mяntиqи nяtиcяlяrи иlя<br />
hяlя dюvrиyyяdяdиr. Antonиo Negrи vя Mиchael Hardыn<br />
"Иmperиya" kиtabыndakы cцmlя bu baxыmdan<br />
dиqqяtяlayиqdиr: иmperиalиzm bиtя bиlяr, иmperиya иsя<br />
hяlя dя bиzиmlяdиr!<br />
N.K: Bugцnkц konseptual sяnяtиn яsas tendensиyalarы<br />
haqda bиzя mяlumat verиn lцtfяn.<br />
Zeyqяm Яzиzov: Konseptual иncяsяnяt vя ya konseptual<br />
mяdяnиyyяt иncяsяnяtиn fяlsяfя vя tяfяkkцrц<br />
bиrlяшdиrяn gиzlяnmиш юlчцlяrиnи vиzuallaшdыrmaьa чalышmaq<br />
цчцn yaranыb. Nяtиcя etиbarиlя, mяtnиn ишlяdиlmяsи,<br />
narratиv elementlяr, kиno, mцvяqqяtи strukturlar<br />
mяdяnиyyяtиn mцhцm elementlяrиdиr. Belя kи, konseptual<br />
иncяsяnяt bиr sыra hяrяkat vя иdeyalarыn qarышыьыndan<br />
яmяlя gяlиr. Qиsmяn bu zaman bиr qrup иncяsяnяt<br />
adamыnыn arzusu yenи mяdяnиyyяtя baшlamaqdыr<br />
(xцsusяn Nyu-York, London vя Parиsdя), onlarыn<br />
erkяn 1960-cы иllяrdя чox radиkal gюrцnяn иntellektual<br />
hяrяkatlarla mяhrяm яlaqяlяrи var. Fяlsяfяnиn,<br />
xцsusяn lиnqvиstиk fяlsяfя vя semиotиkanыn nцfuzu konseptualиzmиn<br />
formalaшmasыnda xцsusи rol oynayыr. Bu o<br />
zaman baш verиr kи, иncяsяnяt adamlarы artыq tяkcя<br />
яvvяlkи kanonlar vя qaydalarla иnkишaf etmяyиn<br />
mцmkцn olmadыьыnы, hяmчиnиn sяnяtkarы яhatяlяyяn<br />
obyektlяrlя mцnasиbяt vя яlaqяlяrи иlя olduьunu<br />
anlayыrlar. Чцnkи шeylяr, яn azы И.Kantыn <strong>kr</strong>allыьыnda<br />
"юzцndяшey" kиmи vя bиzиm шцurumuzdan mцstяqиl<br />
шяkиldя mюvcuddurlar. Dиl vasиtяsиlя onlar bиzиm иstиfadяmиz<br />
цчцn kateqorиyalara ayrыlыrlar. Юz azad<br />
dюvlяtиndя шeylяr dцnyasы vя шцurun иши var; bu иkи element<br />
tяsnиfata, yenиdяn tяsnиfata vя azadetmяyя (tяsnиfatdan<br />
ayыrmaьa) tabedиr. Anlayыш bu яlaqяnи vиzuallaшdыrmaьыn<br />
яsas elementиdиr. Konseptual иncяsяnяt<br />
baшlanьыcыndan bяrи bиr чox sяnяt hяrяkatlarыna yцksяlиш<br />
verиb, hяtta bиr neчя fиlosofun яsяrlяrиnя tяsиr<br />
gюstяrиb. O, gцndяlиk hяyatыmыzda baш verяn hadиsяlяrи<br />
bиrlяшdиrяn иnkишafdыr. Иncяsяnяt adamlarы bu<br />
hadиsяlяrи, onlarыn gюrцnmяyяn tяrяflяrиnи hяr dяfя<br />
dekonstruktиv иncяsяnяtя cиddи vurьu иlя sяnяdlяшdиrиrlяr.<br />
Erkяn 1990-cы иllяrdяn etиbarяn hяmишя artmaqda<br />
olan konseptual иncяsяnяt яsяrlяrи ona qяdяr mюvcud<br />
olmuш яsяrlяr яsasыnda yaradыlыr; getdиkcя daha чox<br />
иncяsяnяt adamы иzah edиr, yenиdяn иstehsal edиr,<br />
yenиdяn nцmayиш etdиrиr, yaxud baшqa sяnяt adamlarы<br />
tяrяfиndяn yaradыlmыш яsяrlяr цzrя faydalы mяdяnиyyяt<br />
mяhsullarы yaradыr. Bu, qlobal dюvrdя qlobal<br />
mяdяnиyyяtdя artmaqda olan xaosa cavab vermяyиn<br />
yoludur, bu yol иndиyяdяk яhяmиyyяt verиlmяmиш<br />
иncяsяnяt dцnyalarыnыn bиrlяшdиrиlmяsи formalarыnы vя<br />
яsяrlяrиn tяchиzиndяkи artыmы xarakterиzя edиr.<br />
07.<strong>11</strong>.2007<br />
122<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Æóðíàë è÷ÿðèñèíäÿ Æóðíàë ëàéèùÿñè ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ<br />
Ïîëøàäà éàéûíëàíàí “Êóðñywà ” æóðíàëûíû<br />
òÿãäèì åäèðèê.<br />
Ëàéèùÿ À÷ûã Úÿìèééÿò<br />
Èíñòèòóòó Éàðäûì Ôîíäóíóí äÿñòÿéè èëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 123
Marek Zaleskи<br />
Mцasиr Polшa яdяbиyyatы<br />
Bu gцnцн polшa яdяbиyyatы daha "яdяbи"dиr, buna яmиn<br />
olmaq цчцn tяnqиdчиlяrиn dиqqяtиnи cяlb etmиш яsяrlяrи xatыrlamaq<br />
yetяr: Maqdalena Tullиnиn "Naqиslиk", Pavel Hцllenиn<br />
"Qastorpa", Yevstahи Pыlskиnиn "Шяrt" romanlarы, Olqa<br />
Tokarчukun, Yejи Pиlhиn, Voysex Kuчokun, Adam Vedemanыn<br />
nяsrи, gяnc шaиrlяr arasыnda populyar olan Pyotr Sommerиn,<br />
Yevgenиuш Tkaчишиnиn, Ancey Sosnovskиnиn шeиrlяrи... Bu яdяbи<br />
яdяbиyyat tavtologиyasы nя demяkdиr Яdяbиyyat hяmишя юzцndяn<br />
qиdalanыb, юzцndяn yaranыb, hяrчяnd bunu Polшada bиz чox pиs<br />
qarшыlayыrdыq, bu nяsя юzцnя aludячиlиyя, yaxud tяhlцkяsиz, lakиn<br />
darыxdыrыcы vиrtual seksя bяnzяyиrdи. Bиz яmиn иdиk kи, necя<br />
yaшayыrыqsa, яdяbиyyat da elя olmalыdыr vя o, hяmишя Bиzиm Amala<br />
xиdmяt etmяlиdиr. Belя qarшыlыqlы mцnasиbяt tяbии gюrцnцrdц.<br />
Яvvяllяr qadaьan olunmuш яdяbиyyata gяlяndя иsя o, чox<br />
cяlbedиcи иdи. Buna gюrя bиz onu sevиrdиk vя qarшыlыqlы mяhяbbяt<br />
gюzlяyиrdиk. Lakиn bиz яdяbиyyatыmы sevиrdиk Bяlkя яdяbиyyatыn<br />
яvяz etdиyи nяsя baшqa шeyи sevmишиk Яslиndя bиz Tadeuш<br />
Konvиskиnиn dedиyи kиmи "zяrяrlи polyak ruhu"nun vurьunuyduq,<br />
yяnи, юzцmцzцn vя dцnya qarшыsыnda юz hиsslяrиmиzиn tarиxиnи<br />
vяtяnя sevgи kиmи tяsvиr etsяk dя, яslиndя юzцmцz юzцmцzя vurulmuшduq.<br />
Яdяbиyyat bиzиm юzцnяvurьunluьumuzu юrt-basdыr<br />
edяn sevgи sиrdaшыmыz иdи.<br />
Hиsslяrиmиzиn яsиl mяьzиnи yalnыz иndи, ehtиras mяnbяyиndяn<br />
ayrыlandan <strong>son</strong>ra dяrk edя bиlяrиk. Иndи, юlkяmиz mцstяqиllиk яldя<br />
edяndяn <strong>son</strong>ra Polшa yazarыnы bu ayrыlыq mяшьul edиrmи Яvvяlkи<br />
Polшa artыq yoxdur, hяbsxanada baшlanmыш sevgи macяrasыnыn<br />
qяhrяmanы 1 da heч kиmи maraqlandыrmыr. Yenи sиtuasиya yenи<br />
иmkanlarla yanaшы yenи tяhlцkяlяr dя yaradыr. Polyaklarыn<br />
яdяbиyyat dиskursu иkи яsr яrzиndя sevgи dиskursu иdи, lakиn bu<br />
sevgи adи hиss deyиldи, bu hиss nиfrяtlя qarышmышdы - adяtяn belя<br />
hиsslяr uzun mцddяt bиrgя yaшayan sevgиlиlяrя xas olur. Чaьdaш<br />
polшa яdяbиyyatыnы oxuyarkяn, mяnя elя gяlиr kи, polшa yazarlarы<br />
yaranmыш иmkanlardan иstиfadя edяrяk, yenи yollar axtarыrlar.<br />
Dцzdцr, hamы belя etmиr. 1989-cu иldяn <strong>son</strong>ra polya<strong>kr</strong>uhlu<br />
kapиtalиzmя qarшы yюnяlmиш яdяbи hцcumlar vя o zamanыn<br />
tюrяmяsи olan "homopolonиkuslar" ("yenи polyaklar" - tяrc.) nяsr<br />
kиtablarыnы doldurdular. Mцяllиflяrиn cяmиyyяtя qoyduьu<br />
dиaqnoz яyrи gцzgцnц xatыrladыr. "Bu yenи Polшa mяnи ona gюrя bu<br />
qяdяr gцldцrцr kи, яslиndя bиzя sak<strong>son</strong> sцlalяsи daha yaxыndыr, чцnkи<br />
o, bиzdя daha dяrиn иz qoyub. Xalqыmыz nadan, hяyasыz, tяnbяl,<br />
davakar, uшaq kиmи sadяlюvhdцr, endesиyaya 2 da чox иnanыr, цstяlиk<br />
<strong>kr</strong>eml kommunиzmиnя dя yoluxub. Иndи xalqыn aьlы lap чaшacaq!" -<br />
bu sюzlяrи Qombrovич 3 1957-cи иldя yazыb.<br />
1989-cu иldяn <strong>son</strong>ra "<strong>kr</strong>eml kommunиzmи" иfadяsиnи "qяrb<br />
kapиtalиzmи" иlя яvяz etmиш neчя yazar bu fи<strong>kr</strong>и tяblиь edиb<br />
Яnяnяnи yalnыz Slavomиr Sxutы "Ayaqyolu" antиkapиtalиst romanы<br />
иlя pozdu. Mцяllиf kapиtalиst mцяssиsяsиnиn mяngяnяsиndя чabalayan<br />
gяnc polyakыn metaforиk portretиnи tяsvиr edиb, amma<br />
"Hamburger bank"ыn bяdbяxt ишчиsиnиn яhvalatы hяr yerdя baш<br />
verя bиlяr (vя baш verиr). Amansыz sarkazm vя иstehza иlя dolu<br />
olan kиtab шяxsиyyяtи mяhv edяn dцnyadan danышыr, иnsan<br />
postkapиtalиst texnologиyasыnыn kodlaшdыrыlmыш maшыnыna чevrиlиr.<br />
Romanыn qabarыq vulqar dиlи, populyar fиlmlяrdяn gюtцrцlmцш<br />
bяsиt fиkиrlяr azad bazarыn "xeyrиndяn" dadmыш yenи nяslиn<br />
manиfestи kиmи sяslяnиr.<br />
Demяlи, Sxutы yenи иnsan vя yenи yazardыr. Onun ahыl kolleqalarы<br />
tяrяfиndяn qяbul edиlmиш Qombrovич "aktuallыьы"na иsя<br />
mяn etиbar etmиrяm. Axы "daиm юzцnц eynиlиkdя" axtarmaq<br />
ehtиrasы, Polшa taleyиnя olan яbяdи heyranlыq hardan qaynaqlanыr<br />
Polшa nakam mяhяbbяtи mяhz burda юzцnц zяhlяtюkцcц шяkиldя<br />
gюstяrиr: bцtцn bunlar - bиzиm taleyиmиzdиr, чцnkи mяhz bиzиmlя<br />
baш verиr. Bu da ona gюrя baш verиr kи, bиz polyaklarыq. Bиz яmиnиk<br />
kи, dцnya sяhnяsиndя mцxtяlиf bяlalara dцчar olmuш polyak<br />
ruhunu hяrяkяt etdиrяn qeyrи-maddи bиr qцvvя var. "Bиzи Tanrы<br />
cяzalandыrыb, // Bяla, aclыq gюndяrиb, // Dяhшяtlяrlя yuxumuzu<br />
doldurub, // Knyazlarыn mяnasыz qoчaqlыьы иlя hяdяlяyиb" - mиstиk<br />
Slovaskиnя mяxsus olan bu mиsralarы Aleksandr Vat юzцnцn<br />
"Aralыq dяnиzиnиn шeиrlяrи"nя epиqraf gюtцrцb. Morek vя Rujevичиn<br />
dedиyи kиmи, polyak harda olursa olsun, hяtta "gцnяшlи Иtalиyanыn<br />
sяmasы altыnda" da o, eynи шeyи dцшцnцr, danышыr vя yazыr. O,<br />
hяmишя яsиrdиr, amma nяyиn яsиrи - юz Tarиxиnиn, yaxud юz xяstяlиk<br />
tarиxиnиn Mиlyonlarla иnsandan юtrц юzцnц qurban vermяk kиmи<br />
mazohиst arzular heч yerdя юz anlamыnы tapmayыb. Яdяbи kompensasиyanыn<br />
bu nюvц paranoya kиmи юzцnц coxdan mяhv edиb.<br />
"Sяnиn hяyatda bяxtиn heч vaxt gяtиrmяyиb, qardaш, buna gюrя<br />
dяlи olmusan" - юz bяdbяxtlиyиnиn kюkцndя alи иdeologиyanы gюrяn<br />
hяr kяs Raymond Чandlerиn romanыndan gюtцrцlmцш bu fи<strong>kr</strong>и<br />
eшиdиr.<br />
Polшaya olan nakam mяhяbbяtиn zяhlяtюkяnlиyи dиllяrdя<br />
яzbяr olmuш "яttюkяn" mюvzularыn tя<strong>kr</strong>arыnda (цmumи pиntиlиk,<br />
яbяdи yюndяmsиzlиk) юzцnц gюstяrиr. 1989-cu иldяn <strong>son</strong>ra яxlaq vя<br />
vяtяndaшlыьa aиd чяrяnnяmяlяr gяnc yazarlarыn gюzцndя юz<br />
cazиbяsиnи иtиrdи. Bu nяdиr: mюvqelяrиn konyuktur dяyишmяsиdиr,<br />
yoxsa яdяbиyyat-vяtяndaш иtaяtsиzlиyиnиn bиr nюvц Bяlkя heч<br />
bиrиdиr Sadяcя saьlam refleks ишя dцшцb: tя<strong>kr</strong>arlar yetяr, onlara<br />
satиrиk vя юzцnяkиnayя donu geydиrиlsя dя, maraqsыzdыr. Lakиn<br />
kюhnя vяrdишlяr vя onlarla baьlы olan gюzlяntиlяr юlmцrdц.<br />
Tяnqиdчиlяr mцharиbяdяn яvvяlkи яdяbиyyatы doldurmuш mяишяt<br />
vя иfшaedиcи romanlara oxшar яsяrlяr tяlяb edиrdиlяr, heyиfsиlяnиrdиlяr<br />
kи, "Hяmrяylиk" dюvrц vя "Avqust иrsи" яdяbиyyatda<br />
юz яksиnи tapmayыb, polшa fиlologиyasы yenи dюvlяtчиlиyиn яsas dastanыnы<br />
yaratmayыb. Hяtta mцstяqиllиyиn qazanыlmasы kиmи tarиxи<br />
hadиsя yazarlarы gюzlяnиlяn dяrяcяdя vяcdя gяtиrmяdи, "keчиd<br />
dюvrцnцn" яdяbиyyatыnda yerиnи tapmadы. "Nяdяn яzяmяtlи hиmn<br />
sяslяnmиr, // tяшяkkцr vя яbяdи шюhrяt hиmnи // Yoxsa fяqиrlяrиn<br />
fяryadы eшиdиlmяyиb..." - Чeslav Mиloш soruшur. Yejи Pиlh dя cavab<br />
verиr: "Sponsor yoxdur!"<br />
Nяиnkи gяnc yazarlar, oxucular da onиllяrlя polшa яdяbиyyatыnы<br />
qиdalandыran Яbяdи Mюvzuya - "polyak ruhunun" ecaзыna<br />
olan maraьы иtиrmишlяr. Polшa яdяbи mяtbяxиnиn яsas "xюrяyи" dя<br />
(чыьыrtыyla rишxяndиn qarышыьы) ишtahы kцsdцrцb. Bu xюrяk 70-80-cи<br />
иllяrиn яdяbиyyatыnda dиqqяt чяkиrdи, o vaxtlarыn yazarlarы keшmиш<br />
hadиsяlяrdя polyak ruhunun sиrlяrиnи, tarиxи taleyиn шиfrиnи,<br />
mцasиrlиyиn kюklяrиnи, doьma yurdu axtarыrdыlar. Hamы bu ишdя<br />
124<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
юyцk sяy gюstяrиrdи. Fяqяt mцяyyяn mяqamdan <strong>son</strong>ra belя<br />
яdяbиyyat юzц-юzцnц tцkяtdи.<br />
"1918-cи иldя polyak pasport aldы, pasportuna gюrя varlы oldu,<br />
ruhuna gюrя иsя kasыb. Bиz yad hakиmиyyяtlя mцbarиzяyя aludя<br />
olarkяn, kиmиk, nя olmalыyыq kиmи suallar heч kиmиn yadыna<br />
dцшmцrdц. Lakиn mцstяqиllиk ичиmиzdя uyuyan tapmacanы oyatdы" -<br />
Qombrovич belя yazыrdы. 90-cы иllяrdя bиzиm "nakam sevgиmиz"<br />
yenиdяn mяcbur etdи kи, sual verяk: 1989-cu иldя baш verяnlяr<br />
tarиxиn tя<strong>kr</strong>arlanmasыdыrmы O zaman bиz polшa fиlologиyasыnыn<br />
иctиmaи vя bяdии ruhuna xяyanяt etmяdиkmи Dиrчяlmиш sюz<br />
azadlыьы шяraиtиndя яdяbиyyat яsиl hяyatdan tяlяsиk цz dюndяrdи<br />
vя uydurmaya meyиllяndи: иmkan verdи kи, яdяbиyyat bazarыnыn<br />
ишbazlarы onu aldatsыnlar, яdяbиyyat sensasиya vя dяbиn arxasыnca<br />
qaчdы, medиa-шou cяmиyyяtиnиn иlьыmlarы иlя dumanlanaraq<br />
цmumdцnya standart kцtlяvи яdяbиyyat nцmunяlяrи иstehsal etdи,<br />
yaxud etиraz etmяyя qadиr olmadan, hardasa яyalяtdя mяnasыz<br />
яdяbи oyunlarla baшыnы qatdы. Яdяbиyyat "ичиmиzdя uyuyan tapmacanы"<br />
oyatmaьыn bюyцk шansыnы qaчыrtdы! Яlbяttя, mюcцzяlи<br />
цmиd var kи, gцn gяlяcяk, kиmsя яdяbиyyat юpцшцylя qurbaьanы<br />
шahzadя edяcяk. Lakиn sadяlюvhlцk olardы kи, bиr яdяbи jest яsиl<br />
mяьzиmиzи tanыdacaq, deyя, gюzlяyяk. Bяlkя bu, hяmишя uьurlu<br />
olmayan шяrtlяrиn yaratdыьы bиr иllцzиyadыr Bяlkя bu, Lesmanыn<br />
sяsdяn baшqa bиr шey olmayan шeиrиnиn boшluьudur Bu sяs<br />
"azadlыьы qoruyan" sяs olsa da... Lakиn boynumuza alaq kи, bu sяs<br />
xяstя sayыqlamasыndan, manиakal иnaddan xalи deyиl. Bяlkя burda<br />
heч dяrиnlиk vя sиrr yoxdur Bяlkя yalnыz asanlыqla gюrцnяn var -<br />
bиr-bиrиmиzиn boьazыndan yapышmыш bиzlяrиn hяyatыnda hяr gцn baш<br />
verяnlяr... Tяkcя bu qяlp reallыq o qяdяr sиrlиdиr kи, onu gиzlи reallыьыn<br />
aчыlmamыш sиrlяrиylя dяrиnlяшdиrmяyя ehtиyac yoxdur.<br />
Иndи яn maraqlы Polшa yazarlarы sankи ehtиmal olunan<br />
mяьzиmиzdяn uzaqlaшыblar. Onlar Яbяdи Polyak Ruhuna Etиqad<br />
Bиrlиyиnя qatыlmaqdan иmtиna edиrlяr. Mяgяr onlarыn kиtablarыnda<br />
"burda vя иndи" olan reallыq yoxdur Axы onlar bu mюvzuya toxunurlar<br />
- fяrqlи tяrяfdяn, bяzяn чox dolaшыq yolla. Maqdalena<br />
Tullиnиn яsяrlяrи, elяcя dя "Naqиslиk" adlы <strong>son</strong> romanы keчяn яsrdя<br />
bиzя yoluxmuш xяstяlиklяrdяn sюz aчыr. Mяgяr bu pиsdиr Ancey<br />
Stasцk keчиd dюvrцndя polшa яyalяtиnиn adи xronиkaчыsыndan hяyatыmыzыn<br />
canlы иfadячиsиnя чevrиldи. O, nцfuzlu "Nиko" яdяbи<br />
mцkafatыnы almыш "Babadaь yolunda" kиtabыnda яbяdи polyak<br />
ruhunu darыxdыrыcы tя<strong>kr</strong>arчыlыqla "яn pиs Avropa" иlя яvяz etdи,<br />
яsяrя arxaиzm vя metafиzиka qatdы. Яbяs yerя deyиl kи, mцkafat<br />
uьrunda mцbarиzяyя Ancey Stasцk иlя bиrgя Rышard Kapuшиnskи dя<br />
qatыlmышdы. Kapuшиnskи "Herodotla sяyahяt" kиtabыnda<br />
bцtlяшdиrиlmиш dяyяrlяrя qarшы чыxaraq, bцtцn polyaklar цчцn<br />
цmumи olan xeyиr vя шяr meyarlarыnы axtarыr. Stefan Hvиn юzцnцn<br />
"Prezиdentиn arvadы" <strong>son</strong> sиyasи-fantastиk romanыyla иnandыrmaьa<br />
чalышыr kи, "qlobal kяnd" mяnfяяtlя yanaшы bяdbяxtlиklяr dя<br />
gяtиrиr. Dorota Maslovskayanыn яsяrlяrи tяkcя шяhяrdяnkяnar<br />
яrazи sakиnlяrиnиn etnoqrafиyasыna, yaxud "hиpermarket"<br />
alыcыlarыnыn sosиolojи tяdqиqatыna aиd vяsaиt deyиl. Bu яsяrlяr<br />
"zяngиn mяhяllяlяrя" kючmцш xalqdan, шяhяr mяrkяzиnиn mяhv<br />
olduьu Polшadan bяhs etmиrmи Mяgяr Zbиqnev Menselиn<br />
"Dцnyanыn bцtцn dиllяrи" romanыnda mцasиr zиyalы polyakыn<br />
portretи yoxmu Var! Lakиn bu portret, yumorla dolu olsa da,<br />
юzцnцkиnayя zяhяrиndяn azaddыr, bu portret nяhayяt kи, azad<br />
olmaьa чalышan hяr bиrиmиzиn portretиdиr.<br />
60-cы иllяrdя Qombrovич deyиrdи kи, 2-3 nяsиldяn <strong>son</strong>ra "hяddяn<br />
artыq kцbar mяdяnиyyяtиn" xarabalыqlarыnda yenи яtиrlи чичяklяr<br />
bиtяcяk. Яgяr nяsиldяyишmя rиtmиnи яdяbиyyat bazarыnыn шцarы<br />
olan "mюvsцm dяbи" иlя deyиl, bиolojи meyarlarla юlчsяk, demяlи,<br />
artыq 2-3 nяsиl dяyишmишdиr. Gюzlяrиmи genиш aчыb hяvяslя<br />
gюzlяyиrяm...<br />
Yaxыn gяlяcяkdя Polшa яdяbиyyatы necя olacaq Bunu demяk<br />
цчцn gяrяk иndиyя, mцasиrlиyя tяsиr edяsяn. Tяnqиdчиlяr tяsиr<br />
gцcцnя malиkdиrmи Onlar fиkиrlяrиnи qяzet vя qalыn jurnallarda<br />
bиldиrsяlяr dя, qяrar oralarda qяbul edиlmиr. Bяs harda Hяr шey<br />
bazarыn gюrцnmяz яlиndяdиr, mяhz bazar иstяdиyи kиmи yazarlarы<br />
dцzцr, sankи onlar sяhnяnиn иkиncиdяrяcяlи aktyorlarыdыr.<br />
Qorxuram kи, tezlиklя Polшa яdяbиyyatы bиzи яlя almaьa чalышsыn,<br />
yazarlarыn fotosunu gюzцmцzя soxsun, eksperиmentlяrdяn yayыnaraq,<br />
sцrяtlи, dolaшыq иntrиqalarla dolu яsяrlяrи bиzя sыrыsыn.<br />
Yoxsa baшqa cцr olacaq Bиr neчя sual vermяyя cцrяt edяk.<br />
Proza "qoy necя yaшadыьыmыzы tяsvиr etsиn" aktuallыq шцarыyla<br />
шantaj olunacaqmы Sюhbяt mюvzudan deyиl, vяzиfяnиn yerиnя<br />
yetиrиlmяsиndяn gedиr. Proza шantaja etиraz etmяyяcяk! Dяyишmыш<br />
шяraиtdя dя hяlя яdяbиyyatы "reallыьыn olmamasыnda"<br />
gцnahlandыrыrlar, oxuculara elя gяlиr kи, яdяbиyyat onlara nяsя<br />
vermяyя borcludur. Bu иrad bиr gцnlя yaшayan vя rяqabяt edяn<br />
qяzetlяrdя hallanыr. Eynи vя tя<strong>kr</strong>ar mюvzulu kиtablarыn sayы artacaq.<br />
Son 15 иldя yazыlmыш яsяrlяrя, yяnи, "яn aktual olanlara"<br />
dиqqяt etsяk, gюrяrиk kи, metaforиk dиllя yazыlmыш vя hяyatы юz<br />
prиzmalarыndan яks edяn яsяrlяr cazиbяsиnи иtиrmяyяcяk. Hцllenиn<br />
"Vayzer Davиdek", Hvиnиn "Haneman", Tokarcukun "Шkaf",<br />
Kapuшиnskиnиn "Herodotla sяyahяt" romanlarыnы nцmunя gяtиrmяk<br />
olar. Bu яsяrlяr sюzц dцz цzя demиrlяr, telekanallarыn hяr<br />
gцn чeynяdиyи dяbdя olan mюvzularla vя kцчя deyиmlяrиylя epatajlamыrlar.<br />
Maqdalena Tullиnиn gюzяl, lakиn aьыr prozasы qиymяtиnи<br />
иtиrmяyяcяk. Fяrqlи dцшцnяn yazarlarыn яsяrlяrиnя dя maraq<br />
qalacaq. Яsяrlяrdяn realиzmиn яsas шяrtи olan yumor da<br />
яskиlmяyяcяk. Bиz bцtцn bunlara gюrя Pиlhи, Stasцkц, Vedemanы,<br />
Maslovskayanы sevmиrиkmи Bиr sюzlя, "яdяbиlиk" hяmишя <strong>son</strong><br />
mяrhяlя olacaq. Bu gцn яdяbиlиk yцksяk qиymяtlяndиrиlsя dя,<br />
arxa plana keчиr, чцnkи иndи qeyrи-яdяbи dяyяrlяr meydandadыr,<br />
яdяbиyyat иsя яdяbиyyatяtrafы maxиnasиyalarda bиr vasиtя kиmи<br />
иstиfadя edиlиr.<br />
Proza nяyи seчяcяk - epиklиyи, yoxsa aforиstиklиyи Hяr иkи qцtb<br />
иtmяyяcяk, onlarыn arasыnda яdяbиyyat "qыzыl ortalыq" olacaq.<br />
Kцbar Keчmишиn epиk dяyяrи artacaq: bиz ondan юtrц darыxmышыq,<br />
чцnkи qapalы yaшayыrыq vя hяr шeyи bиr-bиrиylя яlaqяlи deyиl, ayrыayrыlыqda<br />
gюrцrцk. Bиz hяlя dя epиk hekayяnиn zяngиn vя kцbar<br />
manerasыna maraьы иtиrmяmишиk. Odur kи, bazar яnяnяvи яylяncяlи<br />
qalыn kиtablarla vя qяsdяn anaxronиk olan яsяrlяrlя doludur.<br />
Hansы sяbяblяrdяn Шandor Maraи 4 bиzdя "uьur" qazandы Ancey<br />
Kusnevичиn vяfatыndan <strong>son</strong>ra Polшada ona bяnzяr bиr yazar qalmadы.<br />
Dиgяr tяrяfdяn, bиzиm vaxtыmыz чox az olduьundan иndи bиz<br />
ayrы tempdя oxuyuruq - яylяncя цчцn, pahatlыq цчцn, nяsя юyrяnmяk<br />
цчцn, hяm dя sяhяr sцstlцyцndяn, ya da gцnorta apatиyasыndan<br />
oyanmaq цчцn oxuyuruq kи, юzgя fиkиrlяrиn vиtamиnlяrиnи<br />
qяbul edяk, qatarda gedяrkяn darыxmayaq, иclasda baшыmыzы<br />
qataq, yad fantazиyanыn иradяsиnя tabe olaq… Mяhz buna gюrя<br />
bиz qыsa formalarы - mиnиatцrц, aforиzmи, xыrda hekayяlяrи, mиnиesselяrи<br />
sevиrиk. Qыsa forma ustasы, unudulmuш Иsveчrя yazarы<br />
Robert Valzer, yaxud gяnc иsraиl yazarы Edqar Keret lap yerиnя<br />
dцшцb. Mrojekиn kичиk prozasы, Tullиnиn parabolalarы, Ervиn<br />
Akserиn xыrda esselяrи, Eva Kurиlukun qыsa aиlя яhvalatы, Stasцk vя<br />
Vedemanыn tяsvиrlяrи - bax bu formalar юz davamыnы gюzlяyиr.<br />
Hяyatы dяrk etmяyя yюnяlmиш иrи hяcmlи pomanlarыn bюhranы<br />
Чeslav Mиloшun sюzlяrиnи yada salыr: "Xeyr, bиzиm zяmanя haqqыnda<br />
hяqиqяtи heч bиr epopeya иfadя edя bиlmяz, nя "Hяrb vя sцlh", nя<br />
dя sosиolojи analиz. Partlayыш, иldыrыm sюzlяr, qыsa fиkиrlяr - bax, bиzя<br />
bu lazыmdыr".<br />
Иndи иsя sюhbяt heч hяqиqяtdяn getmиr, qыsa fasиlяdяn gedиr.<br />
Bиrиncи, ya цчцncц шяxsdя Bяlkя dя bu o qяdяr vacиb deyиl, amma<br />
mяnиmчцn bunu ayыrd etmяk чox mцhцmdцr. Qorxuram kи,<br />
bиrиncи шяxs elя bиrиncи olsun. Цчцncц шяxs epиk formanыn<br />
qalыьыdыr, яnяnяvи bяdии uydurmanыn tяbии tяzahцrцdцr. Bяlkя bиz<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 125
цчцncц шяxsиn adыndan yazan yazычыlara hяsяd aparыrыq XX яsrиn<br />
gюrkяmlи yazarlarы (Konrad, Kafka, Bulqakov, Platonov, Bekket)<br />
цчцncц шяxsиn adыndan чыxыш edяrяk, zяmanяlяrиnиn hяlя dя<br />
metaforиk gцcцnц иtиrmяmиш parabolиk obrazlarыnы yaradыblar.<br />
Dиgяrlяrи, mяsяlяn, Nabokov, hяlя dя maraqlы olan fabulaya<br />
mцracияt edиblяr. Konvиskи vя Novakovskи dя цчцncц шяxsиn adыndan<br />
yazыblar (юzц dя necя!), <strong>son</strong>ra иsя юz adlarыndan (bиrиncи шяxsdяn)<br />
yazыblar.<br />
Bиrиncи шяxs sankи yazычы tяcrцbяsиnиn hяqиqиlиyиnя bиr<br />
шяhadяtdиr. Son on иldя avtobиoqrafиya vя yazычы gцndяlиklяrиnиn<br />
genиш yayыlmasы sяbяbиndяn Polшa яdяbиyyatыnda bиrиncи шяxs яsas<br />
yer tutub. Bиzиm яn yaxшы yazarlarыmыzdan Qombrovич vя Шuls da<br />
bиrиncи шяxsиn adыndan yazыblar, amma bиr amalla: bяyan etsиnlяr<br />
kи, яdяbиyyatda mяn - hяmишя baшqasыdыr! Bu gцn bиrиncи шяxsя<br />
meyl naшиrlяrиn marketиnq strategиyasыndan иrяlи gяlиr, onlar<br />
mцяllиfиn yeganя sяsиnя sяcdя edиrlяr, bu zaman o, юz kиtabыna<br />
canlы иllцstrasиya, tяsvиr etdиyи dцnyanыn яsиl шahиdи olur.<br />
Yazdыqlarыnы yazar doьrudan da yaшayыbsa, onu reklam etmяk<br />
asandыr. O, юz hяyatы иlя юz malыnыn xalиs olduьunu sцbut edиr.<br />
Иndи deyя bиlяrиk kи, yazычы - adи иstиfadячиlяrя nиsbяtяn daha яdяbи<br />
bloq (иnternet gцndяlиyи) yazan adamdыr.<br />
Belя tendensиya yazarlarы kцtlяvи mяdяnиyyяt bцtlяrиnя<br />
чevиrиr, onlarыn kиtablarы sosиologиyanыn faktы olur. Bundan baшqa,<br />
"hяqиqиlиk" ehtиrasыnda яvvяlcя hяr шey asan getsя dя, <strong>son</strong>ra чяtиnlяшиr.<br />
Mцяllиf bиrиncи шяxsиn maska, яdяbи obraz olduьu uydurulmuш<br />
"mяn"иnиn arxasыnda gиzlяnsя dя, юzцnяvurьunluqdan xalи<br />
deyиl. Mяtn tяhkиyячиnиn duyьularыnы яks etdиrиr, oxucudan da<br />
tяlяb edиr kи, onu sevsиn vя halыna yansыn. Dцnyanы цчцncц шяxsdя<br />
tяsvиr etmяk daha чяtиndиr, чцnkи bu zaman yaxшы bиr яhvalatы<br />
yaxшы nяql etmяk lazыmdыr. Яlbяttя, bu o demяk deyиl kи, bиrиncи<br />
шяxsиn adыndan yazыlmыш hekayя yazarы иddиalы subyektиvlиyя vadar<br />
edиr. "Dцnyanыn bцtцn dиllяrи" яsяrиndя Mensel yumor vя яdяbи<br />
prиyomlarla юzцnц mцhafиzя edиr. Tяhkиyячиnиn "Mяn"и tяhkиyя<br />
vasиtяsиdиr kи, bu da юz nюvbяsиndя onun prozasыnыn hяqиqи<br />
qяhrяmanыdыr.<br />
Mяn юzцm цчцncц шяxsиn adыndan bяhs edяn proza цчцn<br />
darыxmышam. Mцяllиfиn seчdиyи tяhkиyя цslubundan asыlы olmayaraq,<br />
prozada daha az иntиmlиyи vя daha чox kon<strong>kr</strong>etlиyи<br />
(яyanиlиyи), mцяllиfиn шяxsиyyяtиnя az maraьы vя daha чox<br />
yaradыcыlыьы gюrmяk иstяrdиm. Qoy monoloqlar azalsыn (baшqa<br />
sюzlя desяk, яdяbи bloqlar), yaxшы yazыlmыш mяtnlяrdя иsя reallыьыn<br />
tяsvиrи artsыn.<br />
Яdяbиyyat "mяxmяrи" olacaqmы Yяnи, o, яvvяl yazыlmыш яsяrlяrdяn<br />
bяhrяlяnяcяk, yaxud orиjиnallыьa meyl edяcяk Bu<br />
mцrяkkяb mяsяlяdиr, yalnыz яdяbиyyatda deyиl, teatr, tяsvиrи<br />
иncяsяnяt, kиno sahяsиndя dя "cover" janrы чичяklяnиr - yяnи, aчыqaydыn<br />
yamsыlama. Fиlmdяn fиlm, musиqиdяn musиqи, яdяbиyyatdan<br />
яdяbиyyat yaranыr. Hцlle "Vayzer Davиdek"и yazanda, alman<br />
yazarы Qrassa, o bиrи яsяrlяrиndя иsя Tomas Manna, Qrabala иstиnad<br />
edиb. Яdяbиyyat aynalы otaq kиmиdиr, yamsыlama sяnяtи vя<br />
zяrиf allцzиyalar yaman dяbdяdиr. Qяdиm dekadent<br />
Иsgяndяrиyyяdя olduьu kиmи, яdяbи яnяnя иlя oyunlar (kиtabdan<br />
kиtab, romandan roman, шeиrdяn шeиr tюrяmяlяrи) hяr epoxaya, ya<br />
da bиzиm postmodern dedиyиmиz dюvrя xasdыr. Bu gцn mцasиr<br />
olmaq, Rolan Bart demишkяn, hяr шeyи яvvяldяn baшlaya<br />
bиlmяyяcяyиnи anlamaq demяkdиr.<br />
Яsиl yazarlarыn nяsr kиtablarыnda юz sяlяflяrи иlя gиzlи dиaloq<br />
mюvcuddur. Bu tяbииdиr: яdяbиyyat tarиxиnя bяlяd olmayanlar,<br />
yaxud onu yaxшы bиlяnlяr tя<strong>kr</strong>arчыlыьa mяcburdur. Bu tя<strong>kr</strong>arlar vя<br />
oyunlar asan baшa gяlиr. Nя vaxtsa "yaxшы zюvqя bиr sиllя" sayыlan<br />
avanqardиzm иndи чox darыxdыrыcы olub, postmodernиst tя<strong>kr</strong>arlar,<br />
yamsыlama, parodиya yazarlara иmkan verиr kи, fabula axtarmaq,<br />
yenu metodlar vя bяdии hяllяr tapmaqdan юtrц яzиyyяt чяkmяsиnlяr,<br />
yяnи, mцstяqиl yaratmasыnlar. Eksperиmentя rиsq edяn, lakиn<br />
"novator" tяlяsиndяn yayыnan yazarlarы barmaqla saymaq olar.<br />
Postmodernlиk - юzцnц mяhv edяn mцasиrlиk - darыxdыrыcыdыr:<br />
o, hяr шeyи <strong>son</strong>suz oyuna чevиrиr, necя deyяrlяr, "цчцncц aktы<br />
tamamlamaq цчцn nяzakяt gяrяk".<br />
Яdяbиyyat dяrиn, cиddи bиr иш olacaq, yoxsa яylяncяyя<br />
чevrиlяcяk Yenя qeyd edиrяm kи, mяn populyar яdяbиyyatdan<br />
danышmыram. Sюhbяt иntellektual dяrиnlиkdяn vя иntellektual<br />
яylяncяdяn gedиr, bиrи dиgяrиnи иnkar etmиr, real seчиm mяkanы<br />
yaradыr. "Yцksяk", elиtar mяdяnиyyяtlя "aшaьы", kцtlяvи<br />
mяdяnиyyяt arasыnda fяrqlяr sиlиndиkcя, hяr иkи xцsusиyyяtи<br />
юzцndя яks edяn yaxшы yazыlmыш maraqlы яsяrlяrиn populyarlыьы da<br />
artыr. Fяrqlяndиrmя daha da чяtиnlяшиr.<br />
Fяlsяfи fиkиrlяrlя dolu яdяbи dиaloq яnяnяsи - prozada<br />
Qombrovич, Parnиskи, Mrojek, Lem; poezиyada Mиloш, Vat,<br />
Rujevич, Herbert, Шиmborskaya яnяnяlяrи bu gцn dя yamsыlanыr.<br />
Fяlsяfяyюnцmlц яsяrlяr proza vя poezиyada bяrabяr sayda<br />
yaransa da, mяhz poezиya parlaq иntellektualиzmdяn yayыnыr,<br />
gяnc yazarlarыn fи<strong>kr</strong>иncя, bu яnяnя hяddяn artыq pafosludur.<br />
Яnяnяvи fяlsяfи problematиkanы иnkar etmяnи, daha doьrusu,<br />
buna soyuq mцnasиbяtи onunla иzah etmяk olar kи, fяlsяfя<br />
(яnяnяvи olan metafиzиka) юzц юzцnц mяhv etmяklя mяшьuldur.<br />
Daьыlan fяlsяfяdя цmumи "mяxrяcиn" tapыlmasы cяhdи<br />
tяfяkkцrцmцzdя "etиk dюnцш" yaradыr vя bu, artыq mцasиr<br />
яdяbиyyatda gцzgцdя яks olunan kиmи яks edиlиr. Bu, fяrqlиlиk,<br />
oxшarlыq/bяnzяrsиzlиk vя юzgяlяшmяyя meyl mюvzularыna toxunan<br />
prozada da, keчяn яsrиn yara vя sыxыntыlarыna hяsr edиlmиш яsяrlяrdя<br />
dя юzцnц gюstяrиr.<br />
Иntellektualиzm, xцsusиlя dя poezиyada, mцasиr fяlsяfяnиn vя<br />
poststrukturalиst яdяbиyyatшцnaslыьыn tяsvиr etdиyи "dиl<br />
dюnцшцndяn" yaranыr, bu dюnцш hяm яdяbиyyata, hяm dя<br />
юzцmцzя tяkan verиb. Gяnc Polшa poezиyasыna dиlя hяdsиz maraq<br />
xarakterиkdиr. "Kюhnя ustadlarыn" - Mиloшun, Pujevичиn,<br />
Шиmborskayanыn, Hartvиqиn (<strong>son</strong> цч yazarыn <strong>son</strong> kиtablarыnda gюzяl<br />
шeиrlяr var, amma иndи onlar юzlяrиnиn epиqonlarы kиmи yazыrlar) dиl<br />
formulu tцkяndиkcя, gяnclяr иdиomalara meyllяnиrlяr.<br />
Иntellektualиzm яdяbи asudяnи yaradan tяшkиlatчыlarla bиrgя<br />
daha bиr sahяnи яhatя edиr - яdяbи oyunlar mяkanыnы, bu da юz<br />
nюvbяsиndя yaxшы haldыr. Xoш vя faydalы vaxtkeчиrmя яnяnяsи<br />
dиrчяlиr. Gяnc шaиrlяrиn oyun xarakterlи avanqard qяrиbяlиklяrи<br />
dиqqяtи cяlb etmяkdяdиr. Bunu zюvqzцzlцyя hяdsиz sevgиsи olan,<br />
bяsиtlиyи estetиklяшdиrяn, иntertekstual шaradalara meyllи<br />
yazarlarыn yaradыcыlыьыnda da gюrцrцk.<br />
Nяhayяt, <strong>son</strong>uncu sual: чoxdan gюzlяdиyиmиz шedevr nя vaxt<br />
yaranacaq Bestsellerdяn fяrqlи olaraq, шedevrlяr яvvяldяn bиzи<br />
xяbяrdar etmиr. Kиmsя deyиb kи, шedevr nazlы qadыn kиmиdиr -<br />
sakиtcя gюzlяmяk qalыr kи, o юzц nя zaman dиllяnяcяk...<br />
[1] A. Mиskevичиn "Dzedlяr"poemasыnыn qяhrяmanы Qustav nяzяrdя tutulur.<br />
Qustav vasиlиan rahиblяrиnиn monastыrыnda dustaq olarkяn, mяnяvи sarsыntы keчиrmиш<br />
vя romantиk sevgиlиdяn Polшanыn иstиqlalы uьrunda mцbarиzя edяn qяhrяmana<br />
чevrиlmишdи.<br />
[2] Endesиya - mиllи demo<strong>kr</strong>atlar (endeklяr) partиyasыnыn adы иlя baьlanan иdeologиya.<br />
Hяmиn иdeologиya bюyцk юlkя mиllяtчиlиyиnи, antиsemиtиzmи vя rяhbяrlиk<br />
иddиasыnы иrяlи sцrцrdц<br />
[3] Qombrovич Vиtold - XX яsr Polшa yazarы. 1938-cи иldя yazdыьы "Ferdиdurka"<br />
яsяrи чox mяшhurdur. Яsяrdя psиxolojи mцшahиdяlяr fantastиk qrotesk шяklиndя<br />
verиlиr. Mцяyyяn mцhиtиn (kцbarlыq, meшшanlыq, mяktяb) stereotиp davranышыnы tяsvиr<br />
edяrяk, цmumяn, иnsan mцnasиbяtlяrиndяkи saxtalыьa qarшы чыxmышdыr. Иkиncи Dцnya<br />
mцharиbяsиndяn <strong>son</strong>ra mцhacиrяtdя yaшamыш, sosиalиst Polшasыnыn qatы dцшmяnи<br />
olmuшdur.<br />
[4] Шandor Maraи (1900-1989) - macar yazarыdыr, 1948-cи иldяn mцhacиrяtdя<br />
yaшamышdыr. Onun "Gцndяlиklяr" vя "Adи иnsanыn etиrafы" яsяrlяrи чox mяшhurdur.<br />
Чevиrdи: Sиma Яnnaьы<br />
126<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Иrиna Adelgeym<br />
fиloloq-polonиst<br />
10-15 иl - Polшa яdяbиyyatыnda иndиkи nяsиl bu qяdяr<br />
fяalиyyяt gюstяrиr - tarиx цчцn юnяmlи mцddяt deyиl, fяqяt<br />
hяr hansы bиr yazar цчцn dюnцш yaratmaq gцcцndяdиr.<br />
Fяrqlи mцяllиflяrиn yaradыcыlыьы цmumи mяtn mяkanы kиmи<br />
чыxыш edиr, yaranmыш duyьularыn, qavramanыn, hяyatы vя<br />
яdяbи mяqsяdlяrиn dяrk edиlmяsиnя yюnяlmиш vяhdяt dя elя<br />
bu mцddяtя saxlanыlыr, <strong>son</strong>ra yollar ayrыlыr, kиmsя<br />
tamamиlя яdяbи цfцqlяrdяn yox olur.<br />
Tarиxы sыnma qatы, kardиnal dяyишmяlяr zяmanяsи<br />
mцasиr Polшa яdяbиyyatыnыn юzяyиnи tяшkиl edяn yazычыlarыn<br />
цmumи tяcrцbяsиnи яhatя edиr, bu yazarlarыn gюzц юnцndя<br />
чox шey dяyишdи: dюvlяt quruluшu, sosиal иyerarxиya, hяr bиr<br />
иnsanыn hяyat tяrzи, reallыq haqqыnda anlayыш sиstemи kиmи<br />
чыxыш edяn dиlиn yaratdыьы amallar vя tяsяvvцrlяr... Yenи<br />
nяsиl dцшdцyц hяyat mяkanыna yenи baxыш yaratmalы oldu.<br />
Bu proses aьrыlы keчиrdи, dцnyamиqyaslы kataklиzmlяrиn<br />
fonunda hadиsяlяr labцd olaraq, mиflяшdиrиlиr vя aberrasиyaya<br />
uьrayыrdы, sиvиlиzasиyanыn ehkamlarыnы, vяrdишlи<br />
юzцnцduymanы, mяdяnиyyяtиn bяxш etdиyи dиlи mяhv edиrdи.<br />
1980-1990-cы иllяrdя polшa яdяbиyyatыna daxиl olmuш nяsиl<br />
sosиalиzm daьыlandan <strong>son</strong>ra baшlanmыш tarиxи dюvrцn иlk<br />
sяhиfяlяrиnи aчmalы oldu. Bu nяsиl шцurlarda baш vermиш real<br />
yenиlиyи adekvat bяdии шяkиldя tяsvиr etmяyя baшladы.<br />
Dцnяn gяnc hesab edиlяn yazarlar цmumи vяzиfяnи, demяk<br />
olar kи, yerиnя yetиrdиlяr.<br />
Яdяbи proqnozlar etmяk labцd, hяm dя narahat ишdиr.<br />
Bu gцnц anlamaq цчцn gяrяk eynи mяqamda hяm keчmишя<br />
dиqqяt edяsяn, hяm dя gяlяcяyя. Xatыrlayaq kи, 1989-cu<br />
иlиn yenи Polшasыnыn yenи яdяbиyyatыndan yenи hяqиqяtlяr<br />
gюzlяmяk tяbии иdи, bu baш vermяyяndя, яdяbиyyatы kяskиn<br />
шяkиldя qыnayыrdыlar. Gяnc mцяllиflяrиn яdяbи mяhsullarыna<br />
bu cцr иddиalar qoyan tяnqиd mцasиr oxucunun tяlяbatыnы<br />
яks etdиrиrdи. Oxucu иsя sцrяtlя dяyишяn xaotиk tяяssцratlarы,<br />
azacыq da olsa, nиzamlamaq, yenи davranыш ssenarиlяrиnи<br />
gюrmяk иstяyиrdи. Belя emosиonal vя bяdии<br />
gюstяrиcиlяr narahat шцurun adaptя etmяsиnя vя reallыьыn<br />
yenи estetиk dяrkиnя kюmяk edиr. Bu vaxta qяdяr daьыlma<br />
sиtuasиyalarыnda яdяbиyyat bu vяzиfяnи pиs-yaxшы yerиnя<br />
yetиrиrdи. Bяs nя dяyишdи<br />
Цmumяn, heч nя. 1990-cы иllяrdя dя яdяbиyyat yenи<br />
reallыьы sцbut edиrdи, bяzяn reallыq haqqыnda sussa da.<br />
Hяmиn mяrhяlяdя gюzlяnиlяn postsosиalиst realиyalar, yяnи,<br />
mцasиr mюvzular яvяzиnя keчmишlя, yaddaш vя nostaljи иlя<br />
yoьrulmuш baшqa sцjetlяr peyda oldu. Qяhrяmantяhkиyячи-mцяllиf<br />
"kичиk vяtяn"иn bяdии mяkanыnda, яcdadlarыn<br />
vя gяnc nяslиn bиr-bиrиnя qarышmыш tarиxиylя aиlя<br />
mиfиnиn yaradыlmasыnda юz шяxsи "mяn"иnя dayaq axtardы<br />
(Stefan Hvиn, Pavel Hцlle, Artur Danиel Lиskovaskи,<br />
Aleksandr Yurevич vя b.). Gяnc yazarlar uydurma coьrafи<br />
mяkanlar, uydurma tarиx yaradыr, utopиya vя antиutopиya<br />
arasыnda sяrhяdlяrиn шяrtи olduьunu nцmayиш etdиrиrdиlяr<br />
(Olqa Tokarчuk, Maqdalena Tullи, Marek Sepravskи).<br />
Mцasиrlиyя laqeydlиk dяyяrlи шяxsи hяyatыn maddи-яшyayи<br />
alяmиnя dиqqяtи artыrыrdы (Stefan Hvиn, Marek Benчиk,<br />
Ancey Stasцk, Yejи Pиlh vя b.). Bu prozanыn daha bиr dяrиnlиklяrя<br />
varan mюvzusu "yetишmяmиш", kamиl olmamыш<br />
bюyцklяrиn facияsиdиr (Voyseh Kuчok, Ancey Stasцk,<br />
Иzabella Fиlиpek, Qjeqoj Strumыk, Antonи Lиbera vя s.).<br />
"Gяnc nяsr" fяal, bяzяn aчыq tяxrиbat шяklиndя janrlarla<br />
eksperиmentя baшladы, fяrqlи proporsиyalarda kцtlяvи<br />
яdяbиyyat qatышыqlarыndan, metatekstual elementlяrdяn,<br />
fabulasыz tяhkиyяdяn vя s. buna bяnzяr vasиtяlяrdяn иstиfadя<br />
etdи. Bu яdяbиyyatы gah postmodernиst, gah natamam<br />
postmodernиst adlandыrыrdыlar. Яdяbиyyat иsя hяmиn<br />
dюvrdя necя ola bиlиrdиsя, elя dя olurdu. Иndи aydыn gюrцnцr<br />
kи, tarиxи sыnmaya яdяbиyyatыn reaksиyasы tяsvиrиn dиl<br />
sяvиyyяsиndяn baшlandы, faktlara яsaslanan яnяnяvи tяsvиr<br />
formalarы kцtlяvи яdяbиyyata keчdи. Yenи nяsrиn dиqqяtи<br />
yenи reallыq olan hяyatda deyиl, шцurun yenи reallыьыnda<br />
cяmlяшdи. 90-cы иllяrdя yenи realиyalara mцracияtlяrиn sayы<br />
azdыr, lakиn yenи mяишяtиn vя yenи шцurun tяsvиrи яdяbиyyatыn<br />
mцhцm vяzиfяsи kиmи - яdяbиyyat bиr poses kиmи vя<br />
oxucu tяlяbatыnы юdяyяn proses kиmи - qalыrdы. Иndиkи reallыq<br />
яn яsas mюvzuya, aьrыlы nюqtяyя, dиl materиalыna<br />
чevrиldи. 20-30 yaшlы mцяllиflяrdяn D.Maslovskaya,<br />
M.Vиtkovskи, D.Benkovskи, A.Kaчanovskи vя baшqalarыnыn<br />
qяhrяmanlarы kapиtalиzm dюvrцndя yaшasa da, sosиalиzm<br />
onlarыn gяnclиyи иlя deyиl, uшaqlыq xatиrяlяrиylя baьlыdыr.<br />
Buna gюrя postsosиalиst Polшanыn иndиkи gцnцnя qarшы onlar<br />
mцstяqиllиk uьrunda mцbarиzяnиn keчmиш romantиkasыnы<br />
qoya bиlmиrlяr: "mцqavиmяt" pafosu yalnыz xatыrladыr kи, o<br />
zamanlar hяrbи vяzиyyяt иdи vя bиz hansыsa verиlишя baxa<br />
bиlmяmишdиk... Яgяr 90-cиlarыn debцtantlarы иtиrdиklяrи<br />
цmиdlяrи sюzdя яks edиrdиlяrsя, hяlяlиk "gяnc nяsr"и postsosиalиst<br />
hяqиqяtlяrиnя daиr иllцzиyalarыn olmamasы<br />
fяrqlяndиrиr. Bax, mяhz bu, gяnc nяsrиn яsas psиxolojи<br />
aчarы, tяsяvvцrlяr tяcrцbяsиdиr. Qяrb realиst nяsrи real kapиtalиzmиn<br />
tяsvиrиnи vя tяnqиdиnи vaxtиlя tяdrиcяn, addыmaddыm<br />
keчиb, gяnc Polшa mцяllиflяrи иsя XX-XXЫ яsrlяrиn<br />
qovшagыnda цmиdlяrиnи tam иtиrmиш vяzиyyяtdяdиrlяr.<br />
"Dolub-daшan boшluq, hяlя dя gюzяllяшdиrиlяn, zяrя boyanan<br />
boшluq. Maddиyyat vя иnformasиya чoxalыr, acgюzlяrиn sayы<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 127
artыr bu Boшluqda" - D.Maslovskaya mяnsub olduьu nяslи<br />
belя tяsvиr edиr. Mяhz buna gюrя gяnclяrиn tяnяzzцlц daha<br />
dяrиndиr. Son 5-6 иlиn gяnc nяsrи polшa яdяbиyyatыna bиr<br />
mюvzu gяtиrиr - bиzиm sиvиlиzasиyanы иnkar edиr, иqtиsadы<br />
daьыlmalarы kяskиn tяnqиdя tutur, belя dцnyanыn иnsanы<br />
mяhvя apardыьыnы vurьulayыr. Prozaиklяr yenи mцstяqиllиksиzlиyя<br />
- kapиtalиst qayda-qanuna kяskиn etиraz edиrlяr.<br />
"Sцrяtlяnmиш" яdяbи yolla - sюzdя cяmlяnmиш tяcrцbяdя -<br />
dцnyada юz yerиnи tapmaq arzusu mяишяt prozasыna maraьы<br />
artыrыb. Иndи alыш-verиш ишtиrakчыsы, hиpermarket alыcыsы, чat vя<br />
vиrtual oyunlar vя realиtи-шou hяvяskarы яsяrlяrиn qяhrяmanыna<br />
чevrиlиr. Sяcиyyяvиdиr kи, gяnc mцяllиflяr "zavodfabrиk<br />
romanlarыna" oxшar яsяrlяr yaradыr, bank ишчиlяrи,<br />
reklamчыlar, qяrb шиrkяtlяrиnиn menecerlяrи, шou-bиznes<br />
haqqыnda romanlar yazыrlar.<br />
Mцasиr Polшanы tяsvиr etmяk иstяyяn 1990-cы иllяrиn gяnc<br />
yazarlarы reallыьы utopиya, antиutopиya, hяtta keчmишя aиd<br />
nostaljи xatиrяlяr шяklиndя tяsvиr edиrdиlяr. Иndиkиlяr иsя elя<br />
bu gцnц yazыrlar: hadиsяlяr шиrkяtlяrdя, hиpermarketlяrdя,<br />
dяbdя olan kafelяrdя, yenи bиnalarda, dиskotekalarda,<br />
adиlяшmиш vиrtual mяkanda cяrяyan edиr. Maraqlыdыr<br />
"burda vя иndи" nюqtяsиndяn чыxыш edяn sцjet <strong>son</strong>ra fantasmaqorиk<br />
forma alыr. Real hadиsяlяrя mиstиkanыn qatыlmasы<br />
sяbяblяrиndяn bиrи - postsosиalиst gцndяlиk hяyatыn absurdluьunu<br />
yalnыz bu yolla tяsvиr etmяk иmkanыdыr. Hяr halda,<br />
tяhkиyячи bunu belя duyur. Gяnc yazar M.Senevичиn qeyd<br />
etdиyи kиmи, "bu tяnяzzцlя uьramыш, иblиs dцnya, bu realиzm<br />
magиya vя qrotesk tяlяb edиr. Pozиtиvиzm metafиzиkaya<br />
чevrиlиr. Иblиsиn yerи elя burdadыr...".<br />
Dиgяr qanunauyьunluьu da gюrmяk olar. Яvvяlkи nяsиl<br />
цчцn mцxtяlиf яylяncяlи-detektиv oyunlar sяcиyyяvиdиr:<br />
mяtn kиmи dцnya "mцttяhиm" иdи, onun mяnalarы иsя "иstиntaq"<br />
edиlиrdи. "Mцstяntиq" qиsmиndя ontolojи suallara cavab<br />
axtaran qяhrяman cыxыш edиr. Bиr mяtnи <strong>son</strong>suz sayda иnterpretasиya<br />
etmяyя иmkan yaradan uydurmanыn dиlи onun<br />
яsas axtarыш alяtиdиr. 2000-cи иllяrиn gяnc yazarlarыnda<br />
detektиv xяttи macяra xяttиylя яvяz olunur. 1989-cu иldяn<br />
<strong>son</strong>rakы 15 иl яrzиndя, yяnи, bu gяnclяrиn gюzц юnцndя hяyat<br />
чox sцrяtlя, иntensиv шяkиldя dяyишmыш, Иnternet, mobиl telefonlarы<br />
vя dиgяr texnologиyalar yaranmышdыr. Vя artыq hяyatыn<br />
bu yenиlиklяrи mюcцzя kиmи deyиl, adиlиk kиmи<br />
qarшыlanыr. "Tяяccцb цчцn psиxolojи mяkanыn" olmamasы<br />
mцяllиflяrи mяcbur edиr kи, onu юz яsяrlяrиndя bяrpa etsиnlяr.<br />
Dяyишkяn formalы vя meyarlы, semиotиk cяhяtdяn<br />
daьыlmыш dцnya tяlяb edиr kи, kon<strong>kr</strong>et vя sяcиyyяvи fиqurlar<br />
yaradыlsыn. Tяsadцfи deyиl kи, D. Maslovskayanыn vя dиgяrlяrиnиn<br />
per<strong>son</strong>ajlarы komиks qяhrяmanlarыdыr.<br />
Nяhayяt, yenи gяnc proza poetиkasыnыn яsas cяhяtи<br />
"eшиdиlmlш" sюzя maraqdыr, yazarlar юz nяsиllяrиnиn шиfahи<br />
nиtqиnи "stenoqramlaшdыrыrlar". Yazarlar fяal surяtdя юz<br />
yaшыdlarыnыn иfadяlяrиnи mяtnя salaraq, eynи anda estetиk vя<br />
sosиolojи vяzиfяlяrи yerиnя yetиrиrlяr. Onlarыn яsяrlяrи bиzи<br />
яhatя edяn "dиllяrdяn" toxunub, bax, bu, tяsvиrиn яsas alяtи<br />
vя яsas obyektиdиr. Yuxarыda qeyd edиldиyи kиmи, XXЫ яsr<br />
Polшa nяsrи tarиxи daьыlmanыn яn mцhцm nяtиcяlяrиnи qeyd<br />
edиr - tяsяvvцrlяr иyerarxиyasыnыn dяyишmяsиnи, яbяdи hesab<br />
edиlяn, яslиndя иsя яnяnяvи olan bиr чox anlayышlarыn<br />
иtиrиlmяsиnи, dцyьularыn yenи tяrzdя иfadя цsullarыnы.<br />
Qarшыmыzdakы parчalanmыш иnsan шцurudur, hяr gцn bu шцur<br />
иstehlak sиvиlиzasиyasыnыn dяyишmяz шцarlarы иlя zяdяlяnиr,<br />
hяr dяfя nюvbяtи "layfstayl" (hяyat tяrzи) nюvbяtи "ultrahиpersuperlayfstayl"<br />
иlя яvяzlяnиr. Tяxmиnи, klишeyя<br />
чevrиlmиш dиllяr okeanыnda tяbииlиyиn yeganя adasы, yeganя<br />
sыьыnacaq yerи qяhrяmanыn vя mцhиtиn иstиfadя etdиyи<br />
vulqarиzmlяrdиr. Яgяr reklam bu prozanы qиdalandыran<br />
яsas amиlя чevrиlиrsя, bu, reklamxarиc mяtnlяrиn pastишиdиr,<br />
bu zaman nяsrdя reklam dиlиnиn иstиfadяsи artыq pastишиn<br />
pastишиdиr, yяnи, onun saxtalыьыnыn gиzlи иnkarы. Reklam (vя,<br />
цmumяn, pop-mяdяnиyyяt) "иstиfadячиnиn" rahatlыьыndan<br />
юtrц emosиyalarы цmumиlяшdиrиr, stereotиplяшdиrиr kи, <strong>son</strong>unda<br />
mцasиr dцnyanыn иnsanы da elя bu cцr olur. Reklam<br />
tяdrиcяn real, fяrdи duyьularы sыxышdыrыb uzaqlaшdыrыr kи,<br />
onlar hиsslяrя, vя ya duyulmuш fиkиrlяrя чevrиlmяsиn. Gяnc<br />
proza иndи bиzиmlя baш verяnlяrи яks etdиrяn "sяslи gцzgцyя"<br />
dюnцr, onun yaradыcыlarы иsя "cиddи" tяhkиyяnи иnkar edиrlяr.<br />
Onlarыn nяsrиndя tяhkиyячи aьыllы deyиl, юzцnц aьыllы gюstяrmяk<br />
иstяyяndиr, yamsыlayan, юzцnя vя юz dиlиnя etиbar<br />
etmяyяndиr. Bяlkя epиqon olmaqdan чяkиnиr Yaxud, hяyatda<br />
vя шяxsи tяcrцbяsиndя, nяslиn tяcrцbяsиndя bиr poetиklиk<br />
gюrmяdиyи цчцn шцurlu шяkиldя ondan иmtиna edиr<br />
Tяhkиyячиnиn zamanы иnfantиl, alabяzяk, иstehlakчыdыr, bu<br />
zяmanяdя melanxolиyaya, refleksиyaya, metafиzиkaya yer<br />
yoxdur. Bцtцn bunlar ona gяrяk deyиl.<br />
Dцzdцr, mцasиrlиk heч vaxt яdяbи olmur, чцnkи hяlя<br />
"poetиklяшmяyиb". Bяlkя sцrяtlя dяyишяn vя bu sяbяbdяn<br />
dиlи gerиdя qoyan, шиfahи vя yazыlы nиtq arasыndakы яlaqяnи<br />
pozan, цnsиyyяt цsullarыnы daьыdan mцasиrlиk hяlяlиk baшqa<br />
cцr tяsvиr edиlя bиlmяz.<br />
Slavomиr Shutanыn kиtablaыndan bиrи "Resayklиnq"<br />
adlanыr, yяnи, tя<strong>kr</strong>ar иstиfadя, qalыqlarыn yenиdяn ишlяnmяsи.<br />
Bu, gяnc yazarlarыn яsas prиyomudur, bяlkя dя mцasиr<br />
estetиk шцurun яsas mexanиzmиdиr. Onlar elя yazыrlar kи,<br />
sankи yцzиllяr яvvяl yaradыlmыш яdяbиyyat onu yaradan dиlя<br />
иstиnad etmиrmиш. Onlar mцtalия etmяyяn mцasиr иnsanыn<br />
danышdыьы, duyduьu, fиkиrlяшdиyи kиmи yazыrlar. Яdяbиyyatыn<br />
yazы mяdяnиyyяtиylя, dцnya яdяbиyyatыnыn яnяnяlяrиylя<br />
яlaqяsи qыrыlыrmы, o, mцvяqqяtи, yaxud hяmишяlиk popmяdяnиyyяtи<br />
иlя яvяz olunurmu - bu suallara<br />
D.Maslovskaya cavab verиr: "Bu (pop-mяdяnиyyяt) -<br />
mцasиrlиyя parallel olan bцtюv bиr dцnyadыr, bu dцnyada hяr<br />
шey kaьыz юlчцsц boyda sыxыlыb, bu elя dцnyadыr kи,<br />
"Hamlet"иn mяzmununu bиr qяzet sяhиfяsиndяn oxuyursan.<br />
Яslndя, bцtцn bunlar "elя bиl kи"dиr. Dяrиnlяшmяmиш юzцnциfadя<br />
tяlяbatы olmadan oxucu иlя yazычы arasыnda heч bиr<br />
mяsafяyя ehtиyac qalmыr, fяqяt mяhz bu mяsafя (ayrыlыq)<br />
яdяbиyyatыn yaшamasыnыn яsas шяrtиdиr".<br />
Polшa яdяbиyyatыnыn иnkишaf иstиqamяtlяrиnи tяyиn etmяk<br />
mцшkцl ишdиr. Mяtnиn юz quruluшu, яdяbиyyatыn <strong>son</strong>rakы<br />
addыmы, nяyи иnkar, nяyи qяbul edяcяyи, nяyя qayыdacaьы<br />
hяm dиaqnozdur, hяm dя proqnoz. Gяlяcяyиn bяzи sиmptomlarыnы<br />
иndи gяnc Polшa yazarlarыnыn nяsrиndя dя gюrmяk<br />
olar.<br />
Чevиrdи: Sиma Яnnaьы<br />
128<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Martиn Svetlиskи<br />
*<br />
Юtяn gecя<br />
Gecя sяsdяn ayыldыm<br />
Kяnarda nяhяng cяmdяk yerя dяymишdи<br />
Yox kиmsя yox qяfиl anladыm<br />
Hяr шey ичиmdяdиr, hяtta gюy sяma<br />
Hяr шey ичиmdя<br />
Boьuq sяs acиzlиk<br />
Mцmkцn olmayanlar<br />
Qяrиbя harmonиya sяhra<br />
Baьчa budaqlarыn xышыltыsы<br />
Kиmsяnиn gюrmяdиyи<br />
Яbяdи namяlum qorxu<br />
Nяhяng cяmdяk ичиmdяkи nяyяsя dяydи<br />
Mяnи rahat burax яl чяk<br />
Ичиmdя yataqdan qalxdыm<br />
Qaranlыqdakы pяncяrяyя adladыm<br />
Ичиmdя юzцmц gюrdцm<br />
Vя daha иstяmиrяm.<br />
*<br />
Чardaь<br />
O yer daha yoxdur. Nя olsun kи,<br />
Burda sиqaret чяkиrlяr шeиr deyиrlяr<br />
Bu heч nяyи dяyишmиr.<br />
Ayna yoxdur. Boш чяrчиvяdя<br />
Hюrцmчяk toru. Gюzяl nиmdaшlыq<br />
Sцrяtlя чцrцyцr.<br />
Mяgяr bu hяyatdыr Qoca ayaqlar<br />
Addыm ata bиlmиr.<br />
Hяr шey bиtmишdиr.<br />
Иnsan qeyb olub.<br />
Tяkcя boш чяrчиvя qalыb.<br />
*<br />
Mяktub<br />
Bu gцn mяktub almышam<br />
Dюvlяtdяn.<br />
Mяnи иdarяyя чaьыrыrlar<br />
Яmrlя.<br />
Mяlumdur kи, dюvlяt<br />
Xahиш edя bиlmиr<br />
Amma mяn юlmцшяm.<br />
Чoxdan.<br />
Seчkиlяrя getmяmишяm<br />
Gцnahkar da юzцmяm<br />
Talon almamышan<br />
Dюvlяtиn araьыna<br />
Dюvlяtиn sиqaretиnя<br />
Vя ununa.<br />
Dюvlяtdяn arayыш almamышam kи,<br />
Bu talonlarы versиn. Gцnah юzцmdяdиr<br />
Amma hяmишя<br />
Dюvlяtиn nяqlиyyatыndan иstиfadя etmишяm<br />
Boynuma alыram<br />
Amma иndи юlmцшяm<br />
Юlцlяrsя baьышlanыr<br />
Hяrdяn<br />
Adяtиm цzrя<br />
Цzцmц qыrxыram<br />
Юlцlяrиn dя цzцndя tцk bиtиr<br />
Hяrdяn<br />
Adяtиm цzrя<br />
Qadыnlara gиrишиrяm vя<br />
Hяrdяn dя bu ишdяn<br />
Uшaq doьulur<br />
Dцzdцr, uшaqlar da юlц kиmиdиr<br />
Юlmцшяm<br />
Hяrdяn шeиr yazыram<br />
Dюvlяt bunu bяyяnmяsя dя<br />
Buna gюrя чaьыrыrlarsa<br />
Юzцmя bяraяt qazanmayacam<br />
Юlцlяr bunu etmиr<br />
Юlц dюvlяtчцn tяhlцkяlи olsa da<br />
Neylяmяk olar<br />
Axы иkи dяfя юlя bиlmяrяm<br />
*<br />
Axmaq zarafat<br />
Bu zarafatdыr adи zarafat<br />
Mяnя belя baxmayыn!<br />
Aman allah<br />
Bundan pиs nя ola bиlяr -<br />
Zarafat edиrsяn, cavabыnda<br />
Belя baxышa tuш gяlиrsяn!<br />
Иncиtdиm, tяhqиr etdиm, yarasыnы qopartdыm<br />
Neчя иldи kи, mяn aьыllы kиtablarы<br />
Mцtalия edиrяm<br />
Bu da nяtиcя!<br />
Иnanыn mяnя<br />
Fи<strong>kr</strong>иmdя heч yoxdu...<br />
Acиzanя gюzlяrиnя baxыram -<br />
Bюyцk<br />
Anlamayan gюzlяrиnя.<br />
Bu, юlцmdяn betяrdиr...<br />
*<br />
Ertяsи gцn<br />
O gecя sяmada yanmыш kometиn<br />
Quyruьu parlamalыydы<br />
Amma duman иmkan vermяdи gюrяk<br />
Supermarketиn soyuq ишыqlarы<br />
Son zamanlar lap zяиfdиr<br />
Qиyamяt gцnц gяlsя<br />
Fяrqиnя varmarыq<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 129
Yulиuш Slovaskи<br />
Julиusz Slowackи (1809-1849)<br />
Endи Uorhol<br />
Mяndяn sяnя bиrsaatlыq yoldur, Endи<br />
Yolum цstя bюlцшdцyцm daьlar var<br />
Daьlarыn цstя иyul buludlarы<br />
Daьыnыq quш qatarlarы<br />
Sankи Dzen kиtabыndan чыxыblar<br />
Qopartdыьыm bananы yeyиrяm<br />
Onun dadы keчяn яsrиn иncяsяnяtиnя<br />
Daиr qeybяtlяrи unutdurur<br />
Kиmsя desя uydururam<br />
Bяlkя dя haqlы olar<br />
Qыrыq чяtиr altыnda sяn<br />
Dayanmыsan tяrpяnmяdяn<br />
Dиsneylenddяkи kиlsя qarшыsыnda...<br />
Endи, sяnиn шяrяfиnя<br />
Muzeyиndяn aldыьыm шяkиllяrlя oynayыram<br />
Kи, sцbut edяm<br />
Sяrhяdи pozmaq nя asandыr<br />
Bu gцn<br />
*<br />
Tonqal<br />
Чoxdan bиlиrdиm kи,<br />
Tяlяsmяk lazыm<br />
Amma bцtцn gцnц ичиrdиm<br />
Memar dиplomlu sяrsяrи иlя gяzиrdиm<br />
Яyyaшlarla zиbиllиkdя eшяlяnиrdиm<br />
Memara hяrdяn kиmsя pul verяrdи<br />
Bиlmяzdиm.<br />
Иndи mяyusam kи, nяdяn<br />
O vaxt cяmи bиr-иkи шяkиl чяkmишdиm<br />
Gюrцrdцm kи, memar kиlsяnи юlчцr<br />
Ыndи hяmиn yer boшdur<br />
Payыzыn ortasы yaш yarpaqlar<br />
Qara чяkmяlяrя yapышыr<br />
Ыkи-цч gцn <strong>son</strong>ra memar hяmиn<br />
Чяkmяlяrdя basdыrыlыr<br />
Яcяb ишdиr, hяr gцn eynи шey:<br />
Araq цчцn rяsm чяkmяk<br />
Bиr azdan heч nяyи dяqиq bиlmяyяcяksяn.<br />
Heч nяyи иtиrmяmяkdяn юtrц<br />
Onlarla bиrgя yatmamыsan,<br />
Onlardan pиs, yaxшы olmamыsan.<br />
Gяnclяr hяmишяkиtяk gяzиrlяr<br />
Qocalarsa elчи kиmи яylяшиblяr<br />
Xoшbяxtlиk damla-damla damarlara sыzыr<br />
Duz duzqabыlarda nяmишlиkdяn daшa dюnцr<br />
Bцtцn toydan, yaslardan <strong>son</strong>ra masalar parыldayыr<br />
Yabanы цzцm vя sarmaшыq evя sarыlыr<br />
Sяnи dцшцnцrяm laylay чalыram beшиyиn цstя<br />
Sяn yeganяmsяn чoxlardan bиrи цчцn!<br />
Kиm bиrиncи yuxulayar, kиm bиrиncи oyanar -<br />
Seчиlmиш, ya rяdd edиlmиш<br />
Bиr dя baxdыm - hяr шey bиtmишdиr.<br />
Dяrи cиldlи kиtablar da kиflяnиb<br />
Nя sual ola bиlяr kи Heч nя gюrmцrяm, eшиtmиrяm.<br />
Bиrcя dяrmanlardыr mяnиm hяmdяmиm.<br />
Yastы yer цzяrиndя ulduzlanmыш baьчalar<br />
Lцt uzanmышыq qoшa alma aьaшы altыnda<br />
Vя zamanlarыn яvvяlиndяn <strong>son</strong>unadяk<br />
Bиr-bиrиnиn yuxusuna gиrиr<br />
Yastы yerиn oьlanы-qыzы<br />
*<br />
Alovun qяlяmиylя<br />
Sandomejada, Mцqяddяs Yaqub kиlsяsиndя<br />
Alov haqqыnda шeиr oxuyurduq<br />
Kюhnя baьыn yerиndя tonqal yanыrdы<br />
Dиvar arxasыnda monastыr иtlяrи hцrцrdц<br />
Gиmnazиstlяr mяшяl yandыrыb<br />
Xorla oxuyurdular<br />
Иnяk cиyяrи rяnglи kяrpиc цzяrиndя<br />
Ыyun gцnortasыnыn pambыq buludlarы<br />
Sюzlяrиmиz чиy gиl kиmи daьыlыrdы<br />
Alovun dиlи havanы acgюzlцklя yalayыrdы<br />
Hяyat ona mяxsusdu<br />
Йарослав Иvaшkevич<br />
(1894-1980)<br />
Чevиrdи: Sиma Яnnaьы<br />
130<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
YАNUШ RUDNИTSKИ<br />
5 hekayя<br />
ГАРА ТЦЛПАН<br />
Sиqаrеtя bаха-bаха чяkиrяm vя yеnя tаnыш hяyяcаn<br />
bцrцyцr mяnи: sиqаrеt qurtаrаndа nя еdяcяyяm<br />
Юzцmц яldяn sаlmаq цчцn nя чяksяm yахшы оlаr Nюvbяtи<br />
sиqаrеtи чяkmяk иstяyяnя qяdяr nяsя еtmяk lаzыmdыr. Hеч<br />
оlmаsа аyаьа qаlхmаq. Еvdяn чыхmаq, gеtmяk.<br />
Аyаьа qаlхdыm, еvdяn чыхdыm, gеdиrяm. Hаrа gяldи<br />
gеdиrяm. Hяr hаldа цfцqи иstиqаmяtdя gеdиrяm. Bцtцn иш<br />
hяftяsи шаqul kиmи qаlхыb-dцшцrяm, lаp zяhlяm gеdиb. Uиkеnddиr,<br />
hаrа gяldи gеdиrяm. Шяnbяdиr, иstиrаhяt gцnцdцr,<br />
vахtыm чохdur. Pиyаdа gеdиrяm, tяlяsmяk lаzыm dеyиl,<br />
vахtыm чохdur.<br />
Bаzаr еrtяsиndяn cцmяyя kиmи dиmdиk gяzиrяm - yа<br />
lиftlя qаlхыb-dцшцrяm yа dа pиllяkяnlя. Qяzеt nяшrиyyаtыndа<br />
ишlяyиrяm. Яn yuхаrыdа, dоqquzuncu mяrtяbяdя rяиsиn vя<br />
mеnеcmеntиn kаbиnеtlяrи yеrlяшиr. Yох, bиrиncи mяrtяbяdя<br />
lиftя mиnиb hаrdаsа цчцncц-sяkkиzиncи mяrtяbяlяr аrаsыndа<br />
lиftdяn чыхаn rяhbяrlиk dеyиl, rяhbяrlиk - dоqquzuncu<br />
mяrtяbяdяdиr. Оnlаr mашыndаn dцшцb dцz оrdаn, yяnи<br />
zиrzяmиdяkи mяrtяbяdяn bиnаyа gиrиrlяr. Lиftdя rяиsи<br />
tаnыmаq чох аsаndыr: аdи ишчиlяr bиrиncи mяrtяbяdя оlаndа<br />
rяиs аrtыq lиftdя оlur. Bиr dя kи, lиftdя "dоqquz" rяqяmиnиn<br />
ишыьы yаnыr vя yаlnыz о, bаhаlы kоstyum gеyиnиr. Аdи ишчиlяr<br />
цzlяrиndя mеlаnхоlиk tяbяssцm gюzlяrиnиn ucu иlя rяиsя<br />
bахыr.<br />
Mяn <strong>kr</strong>еdиtя kоstyum аlmышаm. Оnu шkаfdа, zиrzяmиdя,<br />
pаrkиnqиn yаnыndа yеrlяшяn vя tехnиkи nяzаrяt ишчиsи kиmи<br />
mяnя vеrиlmиш шkаfcыqdа sахlаyыrаm. Sяhяrlяr аdи ишчи kиmи<br />
bиrиncи mяrtяbяdя lиftя mиnиb ашаьы, zиrzяmиyя dцшцrяm,<br />
kоstyumumu gеyиb yuхаrыyа rяиs kиmи qаlхыrаm. Lиftdя аdи<br />
ишчиlяr mяnи gюrцb gцlцmsцnцr, mяnsя цzцmя еlя иfаdя<br />
vеrиrяm kи, guyа lиftdя tяkяm. Nюvbяtи mяrtяbяlяrdя gиrиbчыхаnlаrdаn<br />
аsыlы оlаrаq mяnиm lиftdяkи gяzиntиm yаrыm<br />
dяqиqяdяn bиr dяqиqяyя qяdяr чяkиr. Mцаsиr nяшrиyyаtlаrdа<br />
lиftlяr sцrяtlя hяrяkяt еdиr, hеч mяn юzцm dя оnlаrdаn gеrи<br />
qаlmыrаm. Hеyrаnlыq vя pахыllыq qаtlаrыndаn иbаrяt<br />
zяmиndя mяn еlя bюyцyцrяm kи, dоqquzuncu mяrtяbяdя<br />
tаm lяyаqяt mцcяssяmяsи оlurаm, tяzяcя suvаrыlmыш аьаc<br />
kиmи gюrцnцrяm.<br />
Yеgаnя чяtиnlиk оndаdыr kи, tеzlиklя qаyыtmаq lаzыmdыr.<br />
Yахшы оlаr kи, yuхаrыdа tяk оlum: zиrzяmи mяrtяbяsиnиn<br />
dцymяsиnи bаsыrаm vя ашаьы dцшяn аdи ишчиyя rаst gяlиrяm.<br />
Bu чох nаdиr hаllаrdа оlduьundаn яsиl dеsеrt lяzzяtи vеrиr.<br />
Чох vахt lиftdя tяk оlmurаm, mяnиmlя bиrlиkdя yа rяиs yа dа<br />
vаcиb иш цчцn gяlmиш yцksяk чиnlи mцшtяrи dя qаlхыb-еnиr.<br />
Bеlя оlduqdа lиftdяn чыхыr, аrхаmы оnа tяrяf чеvиrиb<br />
uzаqlашыr vя yаnьыn pиllяkяnиnя tяrяf gеdиrяm. Pиllяkяnlя<br />
sяkkиz mяrtяbя ашаьы, sоnrа bиr mяrtяbя dя pаrkиnqя<br />
qяdяr, sоnrа dа pаltаrы dяyишиb юz qиyаfяmdя lиftlя bешиncи<br />
mяrtяbяyя qаlхыrаm. Hяr gцn nя qяdяr pиllя, nечя<br />
mяrtяbя Nя vахtsа bunu sаyаcаm. Hяrdяn fиkиrlяшиrяm kи,<br />
tяr-qаn ичиndя ашаьы dцшцb-qаlхmаьыn bиr яvяzи оlаcаqmы<br />
Оlаcаq, яlbяttя. Dоqquzuncu mяrtяbяyя шаqulи vяzиyyяtdя<br />
qаlхmаq - mяnиm цfцqи bиоqrаfиyаmыn bиr аddыmыdыr.<br />
Шяnbяdиr, vахtыm bоldur, yuхаrы-ашаьы dцшцb-qаlхmаdаn<br />
hаrа gяldи gеdиrяm. Цfцqи yеrdяyишmя - mяnиm шаqulи<br />
bиоqrаfиyаmыn bиr аddыmыdыr.<br />
Gеdиrяm vя bиrdяn dаyаnаcаqdа иlишиb qаlыrаm. Шяnbя<br />
gцnцdцr vя sачlаrыm qupqurudur, bunа bахmаyаrаq<br />
dаyаnыrаm. Чцnkи, bиrdяn иstиlиk hиss еdиrяm. Mяn hяftяdя<br />
dцz bеш dяfя burdа dаyаnыb аvtоbus gюzlяyиr vя fцrsяtdяn<br />
иstиfаdя еdиb sачlаrыmы qurudurаm. Dцz qаrшыmdа -<br />
"Drеzdnеr bаnk"dыr, burdа, pяncяrяnиn цstцndя kоndиnsиоnеrиn<br />
иstи kцlяk vurаn mоtоru qurашdыrыlыb. Еvиmdяsя fеn<br />
yохdur. Prоblеm оndаdыr kи, bu иstи ахыnыn mцяyyяn bиr<br />
tяsиr dаиrяsи vаr, оnа gюrя dя gяrяk dаyаndыьыn yеrи dцz<br />
sечяsяn. Bu, dоьrudаn dа, prоblеmdиr, ахы, bяzяn burdа<br />
bашqа bиrи dаyаnыr. Hяttа nяyиn аltыndа dаyаndыьыnы<br />
bиlmяdяn еlя-bеlя, tяsаdцfяn dаyаnыr. Hеч nя hиss<br />
еtmяdяn. Mяnиmsя sачlаrыmdаn bоynumа su dаmcыlаyыr.<br />
Dеyяk kи, sыfыr dяrяcя tеmpеrаturdа. Bеlяdя mяn bu аdаmа<br />
о qяdяr yахыnlашыrаm kи, о, qоrхаrаq kяnаrа чяkиlиr. Bu<br />
аdаm чох vахt kечяl kиши yа dа sачlаrы qupquru оlаn qаdыn<br />
оlur.<br />
Sачlаrыm юzц qurusа dа, budur, ахmаq kиmи dаyаnmышаm.<br />
Чцnkи, иstиlиk hиss еtdиm. Аmmа шяnbя gцnцdцr,<br />
bаnk ишlяmиr, bяs, bu dешиkdяn gяlяn hаvа nяdиr Яsиl<br />
rеflеksdиr, bиr nечя sаnиyя sоnrа yоlumа dаvаm еdиrяm.<br />
Uzun yоl gеdиrяm vя hеч bиr шеy bаш vеrmиr.<br />
Иш gцnlяrиndяkи шаqulи hяyаtыmыn mяnаsы оndаn иbаrяtdиr<br />
kи, mяn hяmишя mцяyyяn nюqtяyя cаn аtыrаm, uиkеnddя,<br />
цfцqи vяzиyyяtdя yашаyаndа иsя, юzцmц kоr аtыcы<br />
tяrяfиndяn plаstиk tаpаnчаdаn аtыlmыш иpи qыrыq gцllя kиmи<br />
hиss еdиrяm.<br />
Bu dяfя mяn kюhnя яшyаlаr sаtыlаn bаzаrа rаst gяlиrяm.<br />
Яlbяttя kи, bаzаrа gиrиr, оnu еnиnя-uzununа gяzиr, yоrulub<br />
яldяn dцшцrяm. Аyаqlаrыm аьrыyыr. Stul gюrцrяm.<br />
Аyаqlаrыm аьrыdыьыndаn bu stulu mцtlяq аlаcаm. Yахыnlашыb<br />
bахыrаm, gюzlяrиmя иnаnа bиlmиrяm: "Yunаk" kиnоtеаtrыnыn<br />
оturаcаqlаrыndаn qоpаrdыlmыш stul! Tахtа stullаr cяrgяsи,<br />
hяr cяrgя uzun bиr lюvhяyя bяrkиdиlиb. Аyаьа qаlхdыqdа<br />
stulun оturаcаьы yеllяndиyиndяn mюhkяm sяs чыхаrыr.<br />
Kиmsя аyаьа qаlхыr, bашqа bиrи оnа dеyиr: sаkиt оl, dаhа kиmlяrsя<br />
"sаkиt оl" dеyяnиn юzцnя sаkиt оl dеyиrlяr. Bеlяlиklя,<br />
bиz bиr-bиrиmиzи sаkиtlяшdиrиb, mиsаl цчцn, qаrа vя аь шpаqаlы<br />
qяhrяmаnlаrыn vuruшduьu е<strong>kr</strong>аnа bахmышыq. Fиlmиn аdы иsя<br />
yа аь yа dа qаrа чичяk иdи, dяqиq yаdыmdа dеyиl, qоy rеdаktоr<br />
юzц bu аdы tаpыb mяnиm яvяzиmя yаzsыn. Sаtыcыdаn<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 131
sоruшurаm: nечяyяdиr, nечяyяdиr cяrgяdяn qоpаrdыlmыш bu<br />
stul Bеш аvrоyа sаtаrаm, оnа kиnо bиlеtиnиn dяyяrи qяdяr,<br />
yяnи dцz bеш аvrо vеrиb, stulu qоltuьumа vurub<br />
uzаqlашыrаm. Еy, dаyаnыn, mяnи gюzяl bиr qыz sахlаyыr, яllи<br />
sеntя rяsm аlmаssыnыzmы Rяsm юzц dя gюzяldиr, чох dа<br />
bюyцk dеyиl, шаqulиdиr, yаtаq оtаьы цчцndцr, еv gцnяшиn<br />
qцrub vахtы tяsvиr оlunub, yuхаrы pяncяrяnиn qаrшыsыndа<br />
хяlяt gеymиш cяnаb dаyаnыb, чяpяrя yашыl rяnglи qutu vurulub,<br />
яks tяrяfdяkи ашаьы pяncяrяdя gяnc qаdыn sиluеtи<br />
gюrцnцr. Qыzа rяsmя gюrя 1 аvrо vеrиb, юzцmdяn rаzы hаldа,<br />
lаp fиl kиmи, qоltuьumdа stul, яlиmdя rяsm gеdиrяm.<br />
Dаyаnаcаqdаyаm, аvtоbus hяlя оn dяqиqяdяn sоnrа<br />
gяlяcяk, qоy оlsun, stulu yеrя qоyub оtururаm, cяrgяdяn<br />
аyrыlmыш tаmашачыyаm, tяkяm, hяm dя sоnuncu<br />
tаmашачыyаm, cаmааt чохdаn dаьыlышыb. Аvtоbus gяlиr, bеlя<br />
оrижиnаl stulu hаrdаn яldя еtmиsиnиz, mяnsя dеyиrяm,<br />
gюzlяrиmdяn yаш аха-аха dеyиrяm: "Yunаk" kиnоtеаtrыndаn.<br />
О иsя sоruшur, bu hаrdаdыr, gюzlяrиmиn yашы sеl kиmи tюkцlцr:<br />
Kеndzежиndя. Bяs bu hаrdаdыr, lяnяtя gяlmиш gюz yашlаrыm<br />
dаyаnmаq bиlmиr: Pоlшаdа. О, mяnя иdиоtа bахыrmыш kиmи<br />
bахыr, mяnsя bu duzlu, аcы шяffаf mаyеdяn оnu zоrlа<br />
gюrцrяm. Аvtоbusdаn dцшцb еvя gеdиrяm, svеtоfоrdа<br />
dаyаnыrаm, bиr qаdыn bu gюzяl stulu hаrdаn аldыьыmы<br />
sоruшur. Cаmааt, dеyиrяm, tя<strong>kr</strong>аr еtmяyяcяm, еvdяsя<br />
dеyиrяm, bах, gюr, nя аlmышаm, о иsя, yахшы оlаr pяncяrяyя<br />
bахаsаn, gюrmцrsяn аrtыq bаhаr gяlиb, dеyиr. Mяnsя оnа, bu<br />
stulа bиr bах, о иsя stul nяyиmя lаzыmdыr, rяsm gюzяldиr! -<br />
dеyиr. Yuхаrыdаkы sяn, ашаьыdаkы иsя mяnяm. Bu иsя bиzиm<br />
pочt qutumuzdur! Yахшы, dцшцnцrяm, qоy bаhаr оlsun.<br />
Dеmяlи, yаш pоlyаk bашы аlmаn bаnkыnыn yаnыndа durmаyаcаq.<br />
Sоnrа иsя yаy gяlяcяk. Qыша чох vаr, оndа bахаrыq:<br />
bяlkя юzцmя fеn аldыm. Yа pаpаq yахшыdыr<br />
KЦSMЦШ АRVАDLАR<br />
Аz qаlа qачыrаm, яlиm аyаьыmа dоlашыr.<br />
Bах, hяr gцn bеlяdиr - vаьzаldаn ишя, ишdяn vаьzаlа.<br />
Чцnkи, шяhяrиn dцz mяrkяzиndя ишlяyиrяm.<br />
Kеndzежиndя, pиvяхаnаdа bиr nяfяr mяndяn hаrdа<br />
yашаdыьыmы sоruшdu.<br />
Hаmburqdа.<br />
Bяs, hаrdа ишlяyиrsяn<br />
Dцz mяrkяzdя ишlяyиrяm, yаzы stоlunun аrхаsыndа.<br />
Dоqquz иldиr kаьыz-kuьuzlа яllяшиrяm, qыsа tаrихчяm budur.<br />
Яlиm-аyаьыmа dоlаша-dоlаша аz qаlа qачыrаm. Hаmыsы<br />
bеlя-bеlя оlsun, bоьаzа yыьыlmышаm dаhа. Оnsuz dа mяnи<br />
еlеktrиk qаtаrыndа yаrаlаyыblаr. Mюhkяm tохunublаr, kяsиb<br />
qоpаrыblаr. Ахы, mяnиm yашаdыьыm budаq- mяnиm<br />
цrяyиmdиr. Mюhkяm bашыmыn mеhrиbаncа sыхыldыьы bаlыш<br />
kиmи yumшаq цrяyиm.<br />
Яvvяlcя vаqоnа яlиndя gиtаrа оlаn bиr tиp gиrиr vя<br />
"Шяhяrdя yаy" mаhnыsыnы охuyub dиlяnиr. Mяn, hяmишяkи<br />
kиmи, цzцmц pяncяrяyя чеvиrmишяm. Vя hяmишяkи kиmи<br />
dцшцnцrяm: о, mяnя чаtыncа qаtаrdаn dцшцb yахаmы оndаn<br />
qurtаrа bиlяcяyяmmи Hяmишяkи kиmи, о gяlиb mяnя чаtыr<br />
vя mяn dя hяmишяkи kиmи аcы tяbяssцmцmцn яks оlunduьu<br />
bu ахmаq шцшяdяn цzцmц чеvиrmиrяm. Еlя kиnаyя иlя<br />
gцlцmsцnцrяm kи, оьlumu sеkslя mяшьul оlаrkяn tutmuшаm<br />
sаnkи. Yа dа qыzыmы. Vаqоnun шцшяsиndя яks оlunmuш<br />
bu sиr-sиfяtdяn zяhlяm gеdиr - юzцm-юzцmя nиfrяt<br />
еdиrяm. Оnlаrа dа hяmчиnиn. Чцnkи оnlаr mяnи аlчаldыr,<br />
mяnи еlя юz аcgюzlцyцmцn чяkmяlяrи иlя tаpdаlаyыrlаr.<br />
Nяhаyяt еlеktrиk qаtаrы dаyаnыr, mяn qаlхыb qаpыlаrа<br />
tяrяf gеdиrяm. Qаpыnыn аьzыndа яrиndяn аyrыlаnа охшаyаn<br />
qаdыn, яlиndя иsя ичиndя хыrdа pul оlаn bошqаb. Bяsdиr,<br />
dаhа. Еlя bиl, оьlumlа qыzыmы bиr-bиrиlя sеkslя mяшьul<br />
оlаrkяn tutdum. Bяsdиr, bоьаzа yыьdыnыz mяnи, bошqаbdаn<br />
яllи sеnt gюtцrцb, tяшяkkцr еdиb gеdиrяm. О иsя, mяnиm<br />
dаlыmcа! Оьrunu tutun! Mяn sцrяtи аrtыrыrаm, о dа<br />
hяmчиnиn. Qачmаьа bашlаyыrаm, аmmа vаьzаl, sиnяlяrиndяn<br />
lюvhя аsыlmыш яllяrиnи иrяlи uzаdаn bu аdаmlаrlа dоludur.<br />
Ыrяlиyя uzаdыlmыш яllяrdяn dя qачыrаm. Ешиdиn, шяhяrиn<br />
mяrkяzиndя ишlяmяk цчцn яsяblяrиnиz mюhkяm оlmаlыdыr.<br />
Яllи sеntи dиlяnчиlяrdяn bиrиnя vеrиb tяlяsя-tяlяsя yоlumа<br />
dаvаm еdиrяm, аmmа prиnsиplяr yаdыmа dцшцr; gеrи qаyыdыb<br />
аlmаn dиlиnи qяsdяn чеynя-tцpцr еdя-еdя dиlяnчиyя dеyиrяm<br />
kи, bu pul - pоlшаlы turиstиn kюmяyиdиr.<br />
Pulu vеrиrяmsя, hеч оlmаsа, bunun fаydаsы оlsun.<br />
Pоlyаkdаn - аcыndаn юlяn аlmаnа.<br />
Bяlи, mяrkяzdя tаnыdыьыm bцtцn pоlyаklаrа dеmишяm kи,<br />
оnlаr dа mяnиm kиmи еtsиnlяr: dиlяnчиyя pul vеrиrlяrsя,<br />
dеsиnlяr kи, bu - pоlyаk turиstиn kюmяyиdиr. Bиz burdа bцtюv<br />
bиr оrduyuq, pоlyаk-аlmаn dоstluьunun юn cяbhяsиndяyиk.<br />
Еy, vяtяndяkиlяr, bиzя uьurlаr dиlяyиn, bиzdяn yахшы<br />
dюyцшчц чыхаr, Hяmаs dюyцшчцlяrиndяn dя yахшы.<br />
Bиr dя kи, lаp оnlаrdаn оьurlа, nя оlsun Mяgяr,<br />
аlmаndаn оьurlаmаq аyыb ишdиr<br />
Bах, bu аlmаnа dеyиrяm - pоlyаk turиstиn kюmяyиdиr,<br />
аmmа gюrцnцr, bu gцn rаst gяldиyиm аlmаn kаrdыr. Hаnsы<br />
turиstdяn, sоruшur. Pоlшаlы, dеyяn zаmаn, hяmиn о kцsmцш<br />
аrvаd цstцmцzя чыхыr, qоy sиlаhdашlаrыm mяnи bаьышlаsыnlаr,<br />
mиssиyа аlыnmаdы, dаbаnыmа tцpцrцb sяkи иlя qачыrаm, о иkи<br />
nяfяrиn qаlmаqаl sаldыьыnы gюrцrяm, ешиdиrяm, чцnkи qаdыn,<br />
оndаn gюtцrdцyцm яllи sеntи dиlяnчиnиn pаpаьыnа qоyduьumu<br />
gюrцb, bunа gюrя dя яlиnи tеz pаpаьыn ичиnя sохub pulu<br />
gюtцrцr. Dиlяnчиnиn иsя vеcиnя dеyиl, аrvаdыn sачlаrыndаn<br />
yаpышыb yоlur vя qышqыrыr: яllи sеntи qаytаrmаyыncа burахаn<br />
dеyиlяm. Lяnяt шеytаnа, шяhяrиn mяrkяzиndя hяyаt<br />
sяngяrdяkиndяn dя аьыrdыr, pиsdиr, иnаnыn mяnя.<br />
Mяn mешяdя yашаyыrаm vя аьаclаr, yоьun dиlяnчи-sаrmашыqlаr<br />
hяr tяrяfdяn яtrаfыmы bцrцyцblяr. Bu, bяnzяtmя<br />
dеyиl, оnlаr dоьrudаn dа mяnи яhаtя еdиblяr: sцrцnяrяk,<br />
uzаnаrаq, яl-аyаьыmа dоlашаrаq hяr yеrdя dиlяnчиlиk еdиrlяr.<br />
Vиcdаn яzаbы чяkdиyиmdяn bяdяnиmи qашыnmа tutur.<br />
Hяr gцn, mяn hяr gцn "Шяhяrdя yаy" mаhыnыsыnы ешиdиr,<br />
hяr gцn mяnя tяrяf uzаdыlаn bошqаbdаn pulu чыrpышdыrыr,<br />
hяr gцn яrиndяn kцsmцш аrvаd mяnиm dаlыmcа dцшцr vя hяr<br />
gцn kечmиш cяnаb kечmиш quldаn яllи sеnt аlыr. Чцnkи<br />
шяhяrdяkи, оnun mяrkяzиndяkи hяyаt dюnя-dюnя охudulаn<br />
qrаmmоfоn vаlы kиmиdиr. Vя яyаlяtdяkи hяyаtdаn оnunlа<br />
fяrqlяnиr kи, burdа vахt dаhа sцrяtlя юtцr. Яyаlяtdя иsя<br />
zаmаn юz ахаrыndаdыr.<br />
132<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
АDАMLАR VЯ SUИTИLЯR<br />
Аlmаnиyаdаkы dашqыn цzцndяn чиyиnlяrиmdя yцk - иkи<br />
yцz яllи kиlо яt vаr. Suиtи яtи. Dяnиz аyыsы dа dеmяk<br />
оlаr. Bяlkя, hеkаyяnиn аdыnы "Dяnиz аyыlаrы vя аdаmlаr"<br />
qоysаydыm dаhа yеrиndя оlаrdы Hяm dя dяnиz аyыsы - еlя<br />
suиtиdиr, аncаq bиr аz bюyцkdцr.<br />
Mяnиm 46 yашыm vаr vя иlk dяfяdиr kи, hеyvаnlаr bаrяdя<br />
yаzыrаm. Чцnkи, bu gцnя qяdяr оnlаr mяnи qяtи<br />
mаrаqlаndыrmаyыb. Tяbияt dя еlяcя. Mяncя tяbияt иkи<br />
hиssяdяn иbаrяtdиr - шаqulи yахud аьаc, yяnи оnun<br />
pаrаdиqmаsы vя цfцqи yахud оnun pаrаdиqmаsы. Оnlаrыn<br />
аrаsыndа оlаnlаrsа иmmаnеnt оblаstdыr - yяnи hеyvаnlаr. Bu<br />
suиtи иsя… yох, yох, оndаn яvvяl gюnlцcя mяnи hеyrяtя<br />
sаlmышdы. Qяzеtlяrиn bиrиndя, tяsаdцfяn, gюnlцcяnиn<br />
budаqdаn sаllаndыьы vя иlаnыn budаьа dыrmашаrаq оnu nеcя<br />
yеdиyи tяsvиr оlunmuшdu. Hя nя оlsun, mяnя nя dяхlи О<br />
bиrи qяzеtdя, yеnя bиr gюnlцcяnиn budаqdаn sаllаndыьы vя<br />
bu dяfя оnu suyun ичиndяn tullаnаn tиmsаhыn yеdиyи tяsvиr<br />
еdиlmишdи. Nеcя Еlя hяmиn gюnlцcяnи - аnи оlаrаq,<br />
ахmаqcаsыnа dцшцnцrяm. Dеmя, budаьыn цstцndя sаllаnаn<br />
sаdяlюvh gюnlцcяlяr иlаnlаrыn qurbаnы оlurmuш. Оnа gюrя<br />
dя, bиr аz аьыllы gюnlцcяlяr budаьыn ucundаn sаllаnыr kи,<br />
иlаnlаr оnlаrы yеyя bиlmяsиn. Аmmа, аьаc sudа bиtиrsя, оndа<br />
bu аьыllы gюnlцcяlяr suyun аltыndа kиfаyяt qяdяr yеmlяrи<br />
оlаn аcgюz tиmsаhlаrыn qurbаnы оlur. Bах, bu dа sяnя аьыl.<br />
Tutqаcdаn аsыlmыш cоrаb kиmи gюrцnmяk аzmыш kиmи, аьыllыsаn<br />
yа ахmаqsаn, budаьыn цstцndяsяn yа ucundаsаn, fяrqи<br />
yохdur, оnsuz dа sяnи yеyяcяklяr.<br />
Bеlяlиklя, bu suиtи Prаqа zооpаrkыndа шаd-хцrrяm<br />
yашаyыrdы vя zооpаrkdаn bашqа hеч nя gюrmяmишdи. Sеl<br />
gяlяnя qяdяr… Ыlаn, mяnи dаhа чох иlаn tяяccцblяndиrdи.<br />
Еlя hяmиn prоqrаmdа. Bяlkя dя bu, gюnlцcяyя tяrяf<br />
sцrцnяn hяmиn иlаn иdи. Шиr оnа hцcum еtdи, иlаn guyа юlцbmцш<br />
kиmи yеrиndя quruyub qаldы. Шиr kаrыхdы, юlц cяmdяk<br />
yеmяdиyиndяn иlаnыn yаnыndаn uzаqlашdы. Bu hяlя bош шеydиr,<br />
юzцnцmцhаfиzя иnstиnktиdиr - юzцnц юlцlцyя vurmаq -<br />
иlаnlаrdа аnаdаngяlmяdиr. Bu bаlаcа qаytаncыьаzыn bаcаrа<br />
bиldиyи иlk шеy - юzцnц юlцlцyя vurmаqdыr. Еlя, dцnyаyа<br />
gяlяn kиmи. Bu dцnyаnы nеcя dя sеvmиrlяr, hя<br />
Qаstоn, hяmиn dяnиz аyыsыnыn аdы Qаstоn иdи. Sеl оnu<br />
zооpаrkыn чяpяrиndяn bаyыrа аtdы vя о, hеч zаmаn gюrmяdиyи<br />
шяhяrи gюrdц, hеч zаmаn tаnыmаdыьы Чехиyаnы gюrdц,<br />
sяrhяddяn kечиb Аlmаnиyаyа tяrяf цzdц. Яgяr оnu kюtцyцn<br />
цstцndя gюrцb хиlаs еtmяsяydиlяr, шцbhяsиz, Drеzdеn шяhяrи<br />
иlя dя tаnыш оlаcаqdы. Яsиl qяhrяmаnlыqdыr, Qаstоn, qаrшыndа<br />
шlyаpаmы чыхаrыrаm! Cяnnяtdяn чыхыb, чаydа tяmиzlяnяrяk,<br />
cяhяnnяmя dцшяsяn! Bиrdяn hаvа о qяdяr иstиlяшdи kи,<br />
bоstаnчыlаr bu аvаrаnы suvаrmаьа bашlаdыlаr, bu gоmbulun<br />
hаrdаn burаlаrа tяшrиf buyurduьunu rаdиоdаn ешиdиb<br />
юyrяndиlяr vя bu nяhяngи еvиnя qаytаrmаqdаn юtrц<br />
nяqlиyyаt tяшkиl еtdиlяr, аmmа Qаstоn оnlаrа, hаmыmыzа<br />
nюmrя gюstяrdи - Qаstоn bиrdяn-bиrя юldц. Оnu nяqlиyyаtа<br />
mиndиrяn zаmаn. Dяnиz аyыsы. Ахmаq suиtи. Оn nяfяr чех<br />
pяhlяvаnы bu nяhяng cяsяdи чиyиnlяrиnя gюtцrцb Vаslаv<br />
mеydаnыndаn, sоnrа dа Kаrl kюrpцsцndяn kечdиlяr. Hаvеl<br />
оnunlа vиdаlаша bиlsиn dеyя. Иndи budur, Qаstоn Qrаbаllа<br />
yаnашы tоrpаьыn аltыndа uyuyur, nе<strong>kr</strong>оlоqdа иsя yаzыlыb:<br />
"2002-cи иlиn яn yахшы turиstи".<br />
CЯRИMЯLЯR ОЬRUSU<br />
Mяnи yuхudаn vахtыndа оyаtmаdыlаr, bахmаyаrаq<br />
kи, hеч bиr gцnаhыm yох иdи. Tяnhа иnsаnы nяdяn<br />
tаnыyаrlаr - zяnglи sааt оnu оyаtmаsа, yаtыb qаlаcаq.<br />
Иlk sаnиylяrdя tяlаша dцшцrяm, sиfеrblаtsыz sааtыn<br />
яqrяblяrи kиmи оrа-burа vurnuхurаm.<br />
Yuyunmаq, gеyиnmяk, цzцmц qыrхmаq, hяr шеyи -<br />
dеmяk оlаr kи, еynи vахtdа еtmяlиyяm. Bиr аyаьыm еvdя, о<br />
bиrи чюldяdиr, qачыrаm, dаyаnаcаьа qачыrаm, чяnяm cыzыlыb<br />
dеyяsяn, gюynяdиr, яhяmиyyяt vеrmиrяm, qачыrаm,<br />
uzаqdаn аvtоbusu gюrцrяm, аltыncыdыr, yох чаtа bиlmиrяm,<br />
kечиb gеdиr, dаyаnmаyаcаьыnы bиlsяm dя, яlиmи yеllяyиrяm,<br />
иndи nя еdиm Nюvbяtи аvtоbusu gюzlяyиm yохsа mашыnlа<br />
gеdиm Яgяr mашыnlа gеtsяm, оnu nяшrиyyаtыn hяyяtиndя<br />
hаyаndа sахlаyаcаm Pulsuz yеrlяr tutulub, аrtыq. Аncаq<br />
pullulаr qаlыb, yаrыm sааtы - иkи аvrоyа. Dеmяlи, dаyаnаcаьа<br />
gеdиb аvtоbus gюzlяmяlиyяm.<br />
Dаyаnаcаqdа иsя bиr nяfяr yеrя uzаnыb tutmаlы аdаmlаr<br />
kиmи tиr-tиr яsиr. Аdаmыn tutmаsы vаr. Bашыnыn цstцndя<br />
durаn аdаmsа qышrыrыr:<br />
- Kurvа! Bиr аz dюz!<br />
Pоlyаkcа qышqыrыr, оnа gюrя dя sоruшurаm:<br />
- Nя оlub<br />
Pоlyаkcа sоruшurаm, аdаm еlя хошbяхtdиr kи, dаr шlеmи<br />
оnun sяrхошluqdаn шишmиш bашыndаn иndиcя чыхаrыblаr, sаnkи.<br />
- Pоlyаk! Bu yахшы оldu, аlmаncа zоrlа чеynя-tцpцr<br />
еdиrяm, оnun tutmаsы tutub, mюhkяm ичиb, иndи "tяcиlи<br />
yаrdыm"ы gюzlяyиrиk, аvtоbusun sцrцcцsц zяng еtdи, bиz<br />
хяstяхаnаyа qяdяr аvtоbuslа gеtmяk иstяdиk, аmmа sцrцcц<br />
rаzы оlmаdы, rаzы оlsаydы bеlя bu bаsаbаsdа оnа nеcя mиnя<br />
bиlяrdиk, kюmяk еdяrsиnиzmи, pаn Mяn аlmаncа pиs<br />
bиlиrяm, hяkиmlяr gяlяndя nя dеyяcяyиmи bеlя bиlmиrяm,<br />
kюmяk еdяrsиnиzmи, pаn<br />
Аmmа pаn tяlяsиr, pаn yаtыb qаlыb, pаn ишя gеtmяlиdиr!<br />
Pаn zяиf чиyиnlяrиndя bюyцk bиr аиlяnиn yцkцnц dашыmаlыdыr,<br />
dаhа "tяcиlи yаrdыm"ы gюzlяmяmяlиdиr, yохsа pаn Qыrmыzы<br />
Хачаmы охшаyыr Mяn gеdиrяm, аmmа cиsmиm qаlыr. Mяnи<br />
ешиtmиr, yахшы, mяn dя qаlыrаm, иkиyя bюlцnmяyяcяm kи, hя<br />
yахшы, pаn qаlыr, аvtоbus gяlиb kечиr, pаnsа "tяcиlи yаrdыm"ы<br />
gюzlяyиr.<br />
- Bяlkя, оnun аьzыnа nяsя sохаq - аyаq цstdя durаndаn<br />
sоruшurаm.<br />
- Nиyя Оnun ахы, dишlяrи yохdur.<br />
- Bяdbяхtlиyя bах, bеlя qыcоlmаn оlа, цstяlиk dя аьzыndа<br />
bиrcя dяnя dя dишиn оlmаyа, hя<br />
- Аhа. Mяn оnun аьzыnа dаrаьы sохdum, gюr nя gцnя<br />
qоyub.<br />
Lяnяt шеytаnа. Ышя tяlяsmяk яvяzиnя dаrаьа bахыrаm.<br />
Bиr-иkи dяnя dиши оlаn dаrаьа.<br />
- Dаrаьыn dишlяrиnи nяylя sыndыrыb<br />
- Dаmаьы иlя, bашqа nя иlя оlаr Ыndи, yяqиn dаmаьы dа<br />
pиs gцndяdиr.<br />
Vя dаrаьы zиbиl vеdrяsиnя tullаyыr.<br />
Yеrя uzаnыb tиr-tиr яsяn аdаm mяnя qяrиbя nяzяrlяrlя<br />
bахыr, аyаq цstdя оlаn аdаm dа bеlя еtmяyя bашlаyыr. Nя<br />
оlub "Tяcиlи yаrdыm"ыn sяsиnи ешиdиrяm, gяlиrlяr, nя bаш<br />
vеrdиyиnи иzаh еdиrяm, sаnиtаrlаr dа mяnи qяrиbя bахышlаrlа<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 133
sцzцr, nя оlub, bяlkя, mяnиm tutmаm vаr<br />
Buхаrlаnыrаm, mашиnа tяrяf uчurаm, аvtоbuslа аrtыq<br />
gеcиkяrяm. Tеz оl, tеz оl, tеz чаtmаq иstяdиyиn yеrя hяmишя<br />
gеc чаtыrsаn. Tыхаclаr, svеtоfоrlаr, zиbиl mашыnlаrы. Mашыndа<br />
чаqqаl kиmи ulаyыrаm, чяnяm yеnя gюynяyиr. Nяyя gюrя<br />
Bаrmаqlаrыmlа tохunurаm - qаn! Gцzgцyя bахыrаm: цzцmц<br />
qыrхаndа чяnяmи kяsmишяm, kаьыz ахtаrыrаm, аnаmыn<br />
vеrdиyи ачыqcа яlиmя kечиr, bu gцn mяnиmkи gяtиrmиr, nиyя<br />
gяrяk mяhz еlя bu ачыqcа яlиmя kечsиn! Kаьыzdаn bиr аz<br />
cыrыb dиlиmиn цstцnя qоyurаm, sоnrа kцl цlgцcцn kяsdиyи<br />
yаrаyа yаpышdыrыrаm, bunu mяnя qаyыnаtаm юyrяdиb.<br />
Bu nяdиr! Yоlа иkи qаrы чыхыr vя аyаqlаrы иlя аsfаltы<br />
yохlаyыrmышlаr kиmи аstа-аstа аddыmlаyыrlаr, bиrdяn аsfаlt<br />
иstи оlаr Оnlаrы kечиb gеdя bиlmяyяcяm, vurub яzиmmи yа<br />
yох Яylяcи bаsыrаm, dаyаnыrаm, qаrыlаrsа еlя аddыmlаyыrlаr<br />
kи, еlя bиl аyаqlаrыnы аsfаfltыn yаndыrmаyаcаьыnа иnаnа<br />
bиlmиrlяr. Еh, mашыnы sахlаyыm, оnlаrы bеlиmя mиndиrиb<br />
nяшrиyyаtа qяdяr qачыm…<br />
Яgяr оnlаr яl-яlя tutmаsаydыlаr, bеlя еdяrdиm. Uшаq<br />
bаьчаsыndаn чыхыb dцz qоcаlаr еvиnя gеdиrlяr. Mяn yаtыb<br />
qаlmышаm, mяn sцrmяlиyяm, mяn иrяlиyя gеtmяlиyяm.<br />
Qаrыlаrы qоrхutmаq цчцn bош-bошunа qаzа bаsыrаm, sоnrа<br />
dаyаnыrаm: yяqиn kаrdыrlаr, bеnzиnя hеyfиm gяlиr.<br />
Tяrpяnиrяm, mашыnыn yаrыsы sяkиdя, yаrыsы аsfаltыn<br />
цstцndяdиr, яsаs оdur kи, иrяlи gеdиrяm.<br />
Аz qаlmышаm; qаzа nеcя bаsdыьыmы dцшцnцrяm, bяlkя dя<br />
bош-bошunа qаz vеrmяk - hяyаtыn оbrаzыdыr<br />
Budur, nяшrиyyаt. Еlя dя bиlиrdиm, yаlnыz pullu<br />
dаyаnаcаqdа bош yеrlяr vаr, nя еtmяk оlаr, mашыnы<br />
sахlаyыrаm. Dцшцrяm, шцшяsиnя аь kаьыz yаpышdыrыlmыш mашыn<br />
ахtаrыrаm. Аhа, tаpdыm, cяrиmя kvиtаnsиyаsыnы gюtцrцb юz<br />
mашыnыmа tяrяf gяlиrяm, dаyаnыrаm, qаyыdыb nюmrяyя<br />
bахыrаm, bиzиmkиlяrиn dеyиl kи.<br />
Mашыnыn иkиqаt cяrиmяlяnmиш sаhиbи sоnrа dеyяcяk kи,<br />
bu pоlyаklаrlа yоlа gеtmяk mцmkцn dеyиl. Аydыndыr,<br />
mяnиm qяlяbяmlя mцqаyиsяdя Qrцnvаld dюyцшц bош шеydиr.<br />
Kvиtаnsиyаnы юz mашыnыmа yаpышdыrыb qачыrаm. Qаpычы<br />
аьzыnы ачыb tяяccцblя mяnя bахыr, sиfяtиmи gюstяrиb qышqыrыr:<br />
- Cяnаb Rudnиkи, sиz bu gцn Qыrmыzы Хача охшаyыrsыnыz!<br />
Yахшы, yахшы, vахtыm yохdur, vахtыm yохdur, lиftя tяrяf<br />
cumurаm, qаpыlаr ачыlаn kиmи юzцmц ичяrиyя аtыr vя dцш<br />
ашаьы uчurаm!<br />
Dцшцrяm. Lиftя cumduьumdаn dа sцrяtlя ашаьы<br />
dцшцrяm.<br />
Dцшцrяm, чцnkи lиft yохdur.<br />
Dцшцrяm, dцшцrяm vя qяfиldяn dаyаnыrаm.<br />
Tяrpяnmяz vяzиyyяtdяyяm.<br />
Hаvаdа аsыlы qаlmышаm, bашыm hаvа шаrы, bяdяnиmsя оnа<br />
bяrkиdиlmиш qоndоlаdыr.<br />
(Mяnиm vяzиyyяtиm bах bеlяdиr.<br />
Qаlыn шrиftlяrlя tя<strong>kr</strong>аr еdиrяm: vяzиyyяtиm.<br />
Yахud иstяyиrsиnиzsя, vяzиyyяtиmиn fиnаlы dеyиm.)<br />
Budur о - mяn, аsыlmыш vяzиyyяtdяyяm. Vя ашаьыdаkы<br />
frаqmеntdяn dаyаnmаdаn qаn dаmыr:<br />
Sяnя fеn аlmаq цчцn 20 аvrо gюndяrиrяm, ахы sяn sичаn<br />
kиmи kаsыb, pишиk kиmи tяnhаsаn. Чох gюndяrsяm, hаnsы<br />
аlmаnsа оьurlаyа bиlяr. M.<br />
RUMЫN ЕHTИRАSLАRЫ<br />
Buхаrеstя gеtmяmишdяn яvvяl, о mцtlяq gеtmяlиdиr,<br />
чцnkи иkи иldиr оrdа оlmаyыb, аnаsы хяstяdиr, аyаьа<br />
qаlха bиlmиr, аtаsы dа hяmчиnиn, tяkcя bаcыsы sаьlаmdыr, о dа<br />
kи, ишsиzdиr, gеtmяk vахtыdыr, yахшы, dишlяrиmи sыхыb tяk<br />
yашаyаrаm, gеtmяmишdяn яvvяl, hя, gеtmяmишdяn яvvяl<br />
nяsя аlmаq lаzыmdыr, bош яllя gеtmяk оlmаz kи, оnu аlыrыq,<br />
bunu аlыrыq, mаьаzаdаn аlыrыq, bаzаrdаn аlыrыq, mяnиm яsяbи<br />
gюzяlиmиn, mяnиm шеytаncыьаzыmыn оnu gюrяn kиmи gюzlяrи<br />
pаrыldаyыr, hя-hя, sаnkи gюzlяrиndя шаm yаnыr, о иsя юzц kиmи<br />
gюzяl, yцngцl vя gцclц, bаlаcа tоzsоrаn gюrцb, dцшцnцb<br />
sоruшurаm, Аvrоpаdа, yоl bоyu юzц иlя tоzsоrаn gяzdиrmяk<br />
hяvяsи vаrmы, dеyиr kи, аvtоbus цчцn fяrqи yохdur nя аpаrыrlаr,<br />
bиzdя tоzsоrаn оn dяfя burdаkыndаn bаhаdыr, аnаmыn<br />
tоzsоrаnы иsя kюhnяdиr, dеmяk оlаr, ишlяmиr, yахшы, cяhяnnяmя<br />
kи, оnа tоzsоrаn аlыrаm, dоьrudаn dа ucuzdur,<br />
аlыrаm, sяhяrи gцn bиz шеy-шцylяrи vя tоzsоrаnы gюtцrцb<br />
аvtоvаьzаlа gяlиrиk, sцbh чаьы, sааt dюrddя, zяnbиllяrlя иkи<br />
kюlgя, kюlgяnиn bиrи uzun, nаzиk, yашlыdыr, иkиncиsи qыsа, gяnc<br />
vя аьlаmыш kюlgя rumыn аvtоbusunа оturub gеdиr, gеdяgеdя<br />
яlиnи yеllяyиr, mяn dя hяmчиnиn, аmmа о яlиnи еlя-bеlя<br />
yеllяmиr, nяsя uzun bиr шеyи яlи иlя tяsvиr еdиr, bаша<br />
dцшmцrяm, nяhаyяt о, яlи иlя guyа sцpцrdцyцnц gюstяrиr, vя<br />
bиrdяn яlиmи bашыmа аtыb аnlаyыrаm, tоzsоrаnыn bоrusu yаddаn<br />
чыхыb еvdя qаlыb, nеynяk, яlиmи yеllяyиrяm, еybи yохdur,<br />
о dа яlиnи yеllяyяrяk uzаqlашыb gюzdяn иtиr, о dа mяnиm<br />
uzаqlашdыьыmы gюrцr, sоnrа еvя qаyыdыrаm, sааt bешdиr,<br />
tяkяm, яlиmdя tоzsоrаnыn bоrusu, оtururаm, иkи gцn юtцr,<br />
цчцncц gцn, yяqиn kи, аvtоbus чаtыb, о mяnя zяng еdиr, guyа<br />
аyrыlmаьыmыzа tяяssцflяnиr, tоzsоrаnыn bоrusunа dа hеyfи<br />
gяlиr, guyа аnаsы яyиlmяyя чяtиnlиk чяtиr, tоzsоrаnыn bоrusu<br />
yохdursа, nеcя яyиlmяyяsяn Nя, nя Sоruшurаm, bоrunu<br />
gюndяrиm Аvtоbuslа Bu qяdяr yоlu Hя-hя, mяnиm<br />
tяrяfиmdяn bu чох bюyцk хеyиrхаhlыq оlаrdы, dеyиr, аmmа<br />
bu чох чяtиndиrsя, оndа lаzыm dеyиl, яlbяttя kи, lаzыm dеyиl!<br />
Sиzиn аnаnыzы, иndи nя еdиm, bu ахmаq bоru иlя bцtцn шяhяrи<br />
gяzиm, yох, yох, dцшцnцrяm vя dеyиrяm, sиzиn аnаnыzы, mяn<br />
bu ахmаq bоru иlя шяhяrи gяzmяyяcяm, dеyиrяm, аmmа<br />
bиlиrяm kи, gяzяcяyяm, оnа vя яyиlя bиlmяyяn qоcа qаrыyа<br />
sцrprиz еdяcяyяm. Yахшы, gюndяrmяk lаzыmdыr, аmmа<br />
tяkcя bоrunumu Bоmbош Dеmяlи, yеnя аlыш-vеrиш еdиb<br />
dоlu zяnbиllя ишя gеtmяk lаzыmdыr, tяkcя zяnbиllя оlsаydы<br />
dяrd yаrыydы, аmmа zяnbиlя bu, uzunluьu mеtrdяn чох оlаn<br />
zяhrиmаrа qаlmыш tоzsоrаn bоrusu dа sаrыnыb, qаtlаmаq dа<br />
оlmur, lаp tеlеskоpа охшаyыr vя budur mяn цstцnя bоru<br />
bаьlаnmыш zяnbиllя ишя gеdиrяm, чцnkи аvtоbus mяrkяzdяn<br />
ахшаmlаr yоlа dцшцr, ишdяn еvя, еvdяn dя аvtоvаьzаlа<br />
юzцmц чаtdыrа bиlmяrяm, ишя еlеktrиk qаtаrыndа, bаsаbаsdа<br />
gеdиrяm, cаmааt bоruyа иlишиr, mяn bоrunu cаmааtа<br />
иlишdиrиrяm, аmmа bunlаr bош шеylяrdиr, bяs bu bоru иlя<br />
nяшrиyyаtа gюzячаrpmаdаn nеcя gиrиm kи, bu bоrunun nяyя<br />
vя kиmя lаzыm оlduьunu mяndяn sоruшmаsыnlаr, аddыmlаrыmы<br />
sцrяtlяndиrиrяm, аz qаlа qачыrаm, fыrlаnаn qаpыlаrа<br />
gиrиb, иlишиb qаlыrаm, qаpы ачыlmыr, nя аrхаyа чыха bиlиrяm, nя<br />
qаbаьа, lяnяtя gяlяsяn kоr шеytаn, hяr tяrяfdяn mяnя mяslяhяtlяr<br />
vеrиrlяr, чыхmаq цчцn bоrunu nеcя чеvиrsяm yахшы<br />
оlаr, аmmа nя еlяyиrяmsя хеyrи оlmur, qаpыnыn ичяrиsиndя<br />
134<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
fыr-fыr fыrlаnыrаm, яlиndя tоzsоrаn bоrusu оlаn pоlyаk rumыn<br />
qыzыnыn хяtrиnя аlmаn tяlяsиnя dцшцb, fыrlаnаn qаpыlаrdаn<br />
чюlя чыха bиlmиr, lяnяtя gяlmишlяr, оnlаr gяrяk юz<br />
Buхаrеstlяrиndя sеvиnsиnlяr kи, sоrmаьа zиbиllяrи vаr! Bяzиsи<br />
kцчяdя yашаyыr, Чаuшеskusuz lаp яrkюyцnlяшиblяr! Quш<br />
bаlаlаrы kиmи dиmdиklяrиnи uzаdыblаr, sохulcаn vеr оnlаrа,<br />
иndи mяn, rеdаktоr, шцшя qаpыlаrыn аrаsыndа bu bоru иlя<br />
mиlчяk kиmи fыr-fыr fыrlаnыrаm. Nяhаyяt чыха bиldиm,<br />
аydыndыr, hаmы sоruшur, bu nя bоrudur, nяyиnя lаzыmdыr bu,<br />
nяsя dеmяlиyяm ахы, оnа gюrя dя dеyиrяm, tоzsоrаnыn<br />
bоrusudur, Rumыnиyаyа tаnышыmа gюndяrиrяm, оnlаr yеnя<br />
sоruшur, tоzsоrаnsыz bоru оnun nяyиnя lаzыmdыr, mяnsя<br />
dеyиrяm, яgяr юzцnц yахшы аpаrsа tоzsоrаnы dа gюndяrяcяm,<br />
bu nя hяyаtdыr, bцtцn gцnц rumыn bоrusunu zиyаrяt еdяn<br />
cаmааt kаbиnеtиmdяn яl чяkmяdи, mяnиmlя mяzяlяndиlяr,<br />
budur, nяhаyяt ахшаm dцшцb, чыхыrаm, dаhа bоrunu gиzlяtmяyяrяk<br />
dиk tutmuшаm, Mяrkяzи аvtоvаьzаlа gеdиrяm,<br />
rumыn аvtоbusu dаyаnыb, kаьыzы dоldurub mяblяьи<br />
юdяyиrяm, аvtоbus yоlа dцшцb gюzdяn иtиr, mяnsя еvя<br />
tяrtяmиz vиcdаnlа qаyыdыrаm, nеcя оlsа dа, qоcа qаdыnыn<br />
bеlиnиn dцzяlmяyиnя kюmяk еtmишяm, bашqа шеydя аlыb yоllаdыm,<br />
шоkоlаd qutusunun ичиnя pul dа qоydum, иkи gцn<br />
gюzlяyиrяm, цчцncц gцn zяng еdиrяm kи, о mцtlяq<br />
аvtоvаьzаlа gеtsиn, оnа bаьlаmа gюndяrиrяm. Bаьlаmа<br />
Tяяccцblяndи, sеvиndи, mяn dя sеvиncиmdяn gюylяrdя<br />
uчurаm, yахшы-yахшы, gеt аrtыq, yохsа чаtmаzsаn, gеtdи,<br />
qаyыdыb zяng еdиr, yеnиdяn tяшяkkцr еdиr, bu hяdиyyяyя, о<br />
hяdиyyяyя, шоkоlаd qutusunа qоyduьum pulа gюrя mиnnяtdаrlыьыnы<br />
bиldиrиr, guyа mяnиm qаbаьыmdа bаш еndиrиr,<br />
mяnsя dеyиrяm, hи-hи, bиr dя bеlя sюzlяr dеmя, yохsа mяn<br />
яclаfыn yаdыnа bяzи pоzаlаr dцшцr, nя иsя, gцlцшdцk, mяn<br />
dеyиrяm, яn яsаsы оdur kи, аnаcыьаzыn dаhа bеlиnи<br />
яymяyяcяk. Bаша dцшmяdиm Nеcя bаша dцшmяdиn, яn яsаs<br />
bоrudur. Nя bоru Bоru Ычяrиsи bош, иkи ucu vаr! Bоru-zаd<br />
yохdur! Nеcя yяnи yохdur! Yохdur dа! Sяn оnu gюndяrmишdиn<br />
kи Gюndяrmишdиm! Yохdur о, иtиb, qеyb оlub,<br />
оьurlаyыblаr, аtыblаr, yохdu, vяssаlаm.<br />
Цrяk-dиrяk vеrиr, yахшы, yохdur dа, hеч оlmаsыn,<br />
kаpиtаlиzmиn иlk mяrhяlяsиndя bеlя шеylяr оlur, bиrиnиn<br />
bоrusu qыsа оlur, dиzlяrи цstя tоz sоrurlаr, о bиrиnиn bоrusu<br />
чох uzun оlur, tоz sоrаndа stulun цstцnя чыхыrlаr, yахшы,<br />
fаcия yаrаtmаq lаzыm dеyиl, sаьоllашыrыq, аncаq mяnи<br />
sаkиtlяшdиrmяk mцmkцn dеyиl, аldыьыm hяdиyyяlяr иtsяydи<br />
bu qяdяr mяnи yаndыrmаzdы, hяlя nяшrиyyаtdа юzцmц pulsuz<br />
tяlхяk kиmи аpаrmаьыmы dеmиrяm, bяsdиr, bеzdиm dаhа,<br />
mяn gеtdиm, kюrpцyя gеdиrяm, fяrqи yохdur, hаnsы оlurоlsun,<br />
bu kюrpц uчub-dаьыlыncа burdа dаyаnаcаm.<br />
Tяrcцmя: Sаmиr Bulut<br />
Ряссам: Macиej Hajnrич<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 135
Polшalы qrafиk rяssamы Macиej Hajnrичlя mцsahиbя<br />
bиlиklяrиmи artыrmaьы vя bacarыqlarыmы artыrmaьы tяlяb edиr.<br />
Yox ona gюrя kи, яn yaxшы шяkиldя yaшadыьыm yerиn bura<br />
olduьunu hesab edиrяm. Bиr dя yenи bиr юlkяdя yenиdяn<br />
baшlamaq fи<strong>kr</strong>и mяnи qorxudur. Qrafиk rяssam olaraq чalышmaya<br />
baшlamazdan яvvяl baшqa ишlяr etmяk<br />
mяcburиyyяtиndя qalmaq mяnlиk deyиl. Amma tяbии<br />
mяnиm dя kичиk xяyallarыm var :)<br />
Tяsяvvцr edиn kи, zaman maшыnыnыz var vя dцnya tarиxиnя<br />
gerи dюnmяk цчцn sadяcя bиr gцnц seчя bиlяrsиnиz. Hansы<br />
gцnц seчяr vя яn чox nяyи gюrmяk иstяrdиnиz<br />
Macиej Hajnrич<br />
Sadя vя gцчlц qrafиka ишlяrи yaratmaq hяr zaman<br />
gюzяldиr, xцsusяn dя afишalarda. Sиz dя юz яsяrlяrиnиzdя<br />
tamaшaчыlara, oxumalarы lazыm olanы onlarыn иstяdиklяrи<br />
шяkиldя tяqdиm edиrsиnиz. Шяrqи Avropa afишa sяnяtи иlя baьlы<br />
nя bиlиrsиnиz<br />
Bяlи, шяrqи vя ya Polшa afишa mяktяbи mяnи tяxmиnяn bиr<br />
mцddяt яvvяl юz tяsиrи alыtna aldы. Bяzи afишalarыmыn чыlpaq,<br />
yяnи kompyuter qrafиkasыndan azad olmasыnыn sяbяbи<br />
dя budur. Baшlыca mяqsяd texnolojи yenиlиklяrdяn иstиfadя<br />
etmяdяn bacarыqlarыn artыrыlmasы, bяzяk-dцzяksиz vя<br />
sцrяtlя yaratmaqdыr. Polшa afишalarы Иkиncи dцnya<br />
mцharиbяsиndяn <strong>son</strong>ra цslublarы vя mюvzularы иlя<br />
fяrqlяnиrdи. Hюkumяtи яsяblяшdиrmяyяn иfadяlяr vя yenи<br />
цslublarыn olmamasы, sиrk vя afишalarыn fromalaшma yolunu<br />
mцяyyяn etdи. Bu cяrяyan hяlя dя sevиlиr.<br />
Sиzи daha чox nя sevиndиrиr afишa, albomlarыn цz<br />
qapaqlarы, яhalиnиn verdиyи elanlar чяkmяk yoxsa fяrqlи<br />
ишlяr<br />
Yaxшы sualdыr. Fяalиyyяt sahяsи baxыmыndan afишa чяkmяyи<br />
hяqиqяtяn dя чox sevиrяm. Albomlar bиr az fяrqlиdиr.<br />
Mяhdud bиr sahяyя malиksиnиz rяsmdяn иstиfadя edиr vя<br />
<strong>son</strong>da kиtaba oxшar bиr иш yaratmыш olursunuz. Hяr sяhиfя<br />
baxanlarda fяrqlи hиsslяr yaradыr. Yяnи иkиsи dя mяnи<br />
sevиndиrиr. Eynи zamanda иllustrasиyalardan da zюvq<br />
alыram. Hяr шey mюvzudan asыlыdыr. Gюrцlяn иш maraqlыdыrsa<br />
hansы sahяdя tяtbиq eиdlmяsи mцhцm deyиl. Yenи sahяlяr<br />
kяшf etmяk dя daha чox rяsm чяkmяk цчцn yaxшы bиr цsuldur.<br />
Yenи layиhяlяr hazыrlamaьы чox sevиrяm buna gюrя dя<br />
bu sahя цzrя hяr шey mяnи sevиndиrиr.<br />
Doьulduьunuz Polшada yaшыyыrsыnыz. Heч bu юlkяnи<br />
qoyub baшqa bиr yerя getmяyи dцшцndцnцzmц<br />
Иnsanlarыn юlkяlяr yaratmaьa baшlamazdan яvvяl Nyu<br />
York, Honq Konq, London vя Sиdneyиn boш olduьu<br />
zamanlarda dцnyanыn necя oldьunu gюrmяk иstяrdиm. Hяr<br />
шeyиn necя bюyцyцb genишlяndиyиnи gюrmяk... Чox maraqlы<br />
bиr sяyahяt olardы. Ancaq sadяcя bиr gцnlцk... Nиyя dя<br />
olmasыn.<br />
Чalышmaьa baшlamazdan яvvяl vя чalышarkяn sиzя nяlяr<br />
иlham verиr Иdealыnыz varmы<br />
Bяlkя dя mяnя иnanamayacaqsыnыz, lakиn mяnиm иdeallarыm<br />
yoxdur vя heч vaxt da olmadы. Bиr чox qrafиk vя<br />
moda rяssamыna, tиpoqrafa, fotoqrafчыya, иllustratorчuya,<br />
rejиssor, mцsиqичиyя vя baшqalarыna hюrmяt edиrяm. Mяnя<br />
чox kичиk olduьumu hиss etdиrяn, eynи zamanda da daha<br />
yaxшы olmaьыm цчцn gцc verяn яn yaxшы rяssamlardan иlham<br />
alыram. Mяqsяdиm tanыnan janrlardan fяrqlи olmaq vя<br />
mцstяqиl olmaqdыr, buna gюrя dя иdealыm yoxdur. Иdeallar<br />
иnsanы kor edя vя kor-koranя tяqlиd etmяyя vadar edя<br />
bиlяr. Ancaq tяbии kи, sevdиyиm, иzlяdиyиm vя tяtbиq etdиyиm<br />
rяssamlыq janrlarы var.<br />
Musиqиnи bяyяnиrmиsиnиz Musиqиnиn чalышmanыz яrzиndя<br />
ruhи vяzиyyяtиnиzя tяsиrи olurmu<br />
Musuqи dиnlяmяlиyяm. Sяssиzlиyи xoшlayыram, ancaq<br />
чalышanda yox. Mяn musиqиyя baьlыyam. Trиp hop vя elektronиk<br />
janrlarы xoшlayыram. DJ Shadow, DJ Krush, Fatboy<br />
Slиm vя Crystal Method vя dиgяrlяrиnи bяyяnиrяm<br />
Hяyatda яn bюyцk mяqsяdиnиz nяdиr<br />
Hяr gцn xяyal etmяkdяn чox zюvq alыram. Bu mяnи шad<br />
edиr vя abstrakt dцшцnmяmи tяmиn edиr.<br />
Bu an hяyatdakы яn bюyцk hяdяfиm mцmkцn qяdяr<br />
yaxшы bиr rяssam olmaqdыr. Чox чalышыram vя чalышmaьa da<br />
davam edяcяyяm. Юyrяnmяlи olduьum чox шeylяr var,<br />
ancaq яn bюyцk arzum rяsmlяrиmdяn bиrиnиn mяndяn daha<br />
uzunюmцrlц olmasыdыr.<br />
Hяm hя, hяm dя yox. Hя ona gюrя kи, ehиtyaclarыm<br />
136<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Аnаm vя mяn<br />
Mяnи dцnyаyа gяtиrdиyи zаmаn<br />
аnаmыn bяtnиndяn qаnlаr ахmышdы.<br />
О zаmаn hяr иkиmиz яzиyyяt чяkdиk -<br />
яlbяttя kи, о, mяndяn dаhа чох.<br />
Аnnа SVИRШИNSKАYА<br />
(Аnnа SWЫERCZYNSKA)<br />
(1909 - 1984)<br />
Vаrшаvаdа, rяssаm Yаn<br />
Svеrчиnskиnиn yохsul аиlяsиndя<br />
dоьulub. 1932-cи иldя Vаrшаvа<br />
unиvеrsиtеtиnиn fиlоlоgиyа<br />
fаkцltяsиnи bиtиrиb. Uшаqlыqdаn<br />
rяssаmlыьа bюyцk hяvяs<br />
gюstяrиb. Иlk шеиrи 1930-cы<br />
иldя, иlk kиtаbы 1936-cы иldя<br />
ишыq цzц gюrцb. Аntиk чаь,<br />
оrtа яsrlяr vя bаrоkkо<br />
иncяsяnяtиnя dяrиn mаrаьы<br />
оlub. Fашиstlяrиn ишьаl еtdиyи<br />
Vаrшаvаdа о, gяrgиn яdяbи<br />
yаrаdыcыlыqlа mяшьul оlur, bеш<br />
pyеs yаzыr. Bu аrа аcыndаn<br />
юlmяmяk vя аиlяsиnиn<br />
gцzяrаnыnы tяmиn еtmяkdяn<br />
юtrц яn mцхtяlиf pешяlяrdя<br />
чаlышыr. Sаvаш bиtиncя Krаkоv<br />
tеаtrlаrыndа bяdии hиssя<br />
mцdиrи vяzиfяlяrиndя чаlышыr<br />
vя bиrи-bиrиnиn аrdыncа "Sаvаш<br />
vя sеvgи" (1958), "Rцzgаr"<br />
(1970), "Mяn - gцclц<br />
qаdыnаm" (1972),<br />
"Bаrrиkаdаlаr qurmuшаm"<br />
(1974), "Иt quyruьu kиmи<br />
qаyьыsыz" (1978), "Яzаb vя<br />
sеvиnc" (1985, юlцmцndяn<br />
sоnrа) ишыq цzц gюrцb.<br />
Юz yаrаdыcыlыьыndа rеаlиzmя,<br />
qиsmяn nаturаlиzmя gеnиш yеr<br />
vеrяn bu шаиrяnиn yаrаdыcыlыьы<br />
1990-cы иllяr Pоlшаsыndа<br />
mеydаnа чыхаn fеmиnиzm<br />
dаlьаsыnыn mаnиfеstи kиmи<br />
dяyяrlяndиrиlиrdи.<br />
Аnаm cаn цstцndя оlаndа dа<br />
оnun budlаrы аrаsыndаn юlцmцn ичdиyи qаn sеlи ахыrdы.<br />
Bu sяfяr dя hяr иkиmиz яzиyyяtlяrя qаtlашdыq<br />
vя yеnя dя, о, mяndяn dаhа bеtяr.<br />
Gюz yашlаrы<br />
Еynиlя quш юz yuvаsыnа sыьыndыьы kиmи<br />
аьbиrчяk qаdыn dа аьlаyаrkяn<br />
юz аьlаyышыnа sыьыnыr,<br />
hюnkцrtцlяrиnиn ичиndя<br />
яrиyиb qеyb оlur.<br />
Bцtцn vаrlыьыylа<br />
hычqыrtыlаr gиrdаbыnа dцшцr о.<br />
Yаnаьыylа цzцашаьы ахаn gюzyашlаrы<br />
хыrыm-хыrdа, иstиqаnlы hеyvаnlаrы хаtыrlаdыrlаr -<br />
оnun qыrышmыш yаnаqlаrыnы sыьаllаyыr,<br />
оnlаrы nяvаzишlя охшаyыrlаr.<br />
Bu dа оlur gюzyашlаrыnыn<br />
qаrыdаn аldыьы sоnuncu hяzz.<br />
Иnяyиdиr оnu sеvяn<br />
Dоьmа юvlаdlаrы<br />
оnа mяktub yаzmаьа чохdаn яrиnиrlяr.<br />
Иndи tяkcя<br />
иnяyиdиr оnun yеgаnя tяsяllиsи vя kюnцl sиrdашы.<br />
Bundа tяяccцblц hеч nя yохdur:<br />
ахы, bu иnяyи dя qаrы<br />
hяlя buzоv vахtыndаn bяslяmишdи.<br />
Юlцmcцl bахыш<br />
Tиndяkи cаvаnlаrыn bахышlаrы<br />
tяsаdцfяn аhыl qаdыnа sаtашdы.<br />
Vя bиr gюz qыrpыmыndа оnlаr<br />
bu ишяyаrаmаz vаrlыьы<br />
lаqеyd bахышlаrыylа yеrlяbиr еlяdиlяr.<br />
Юlцmsцzlцyцn sиrrи<br />
Bиr ruh mиsаlы о<br />
чохdаn bашqаlаrыnыn bяdяnиnя kючцb.<br />
Yеnи dоьulаn hяr nяvяsиylя оnun hяyаtы<br />
yеnиdяn bашlаyыr -<br />
еynиlя bеlяcя чаy dа<br />
hяr аn юz mяnbяyиndя yеnи юmцr qаzаnыr.<br />
Dиbsиz gюylяrя dаиm юvlаdlаrыnыn<br />
gюzlяrиylя bахdыьыndаn о,<br />
юz vцcudunun sяssиz юlцmцnцn<br />
hеч fяrqиndя dя dеyиldиr.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 137
Nеhrя kиmи qаrыn<br />
Nеhrя bоydа qаrnы vаr bu qаdыnыn,<br />
bu qаrыndа bюyцyцb dоьduьu bеш юvlаd<br />
vя sоnrаdаn bu qаrыnа sыьыnыblаr цшцyяndя -<br />
kюrpяykяn оnlаrыn gцnяшиydи bu qаrыn.<br />
Ыndи bеш юvlаdыn hяrяsи bиr tяrяfя bаш аlыb gеtdиyиndяn<br />
qаdыn юz nеhrя qаrnыylа bаш-bашаdыr.<br />
Аmmа hяr шеyя rяьmяn<br />
qаrnыndаn шиkаyяtcи dя dеyиl.<br />
Юldцrmя hаqqы<br />
Bиr sааt юncя dцnyаyа gяlmиш<br />
mяzяlи mиlчяk bаlаsы<br />
kюrpяmиn яlиnя qоnub,<br />
цstяlиk, gцnяш шuаlаrыndа иsиnиr.<br />
Mяnя tяlqиn оlunаn "Mиlчяklяr хяstяlиk yаyыr"<br />
dеyиmиnя яsаslаnыb оnu юldцrdцm.<br />
Bяlkя еlя mиlчяklяr dя иnsаnlаr bаrяdя<br />
еynи fиkиrdяdиrlяr!<br />
Аmmа, gяlиn, юzцmцzя оnunlа hаqq qаzаndыrаq kи,<br />
иnsаnlаr оnlаrdаn dаhа gцclцdцrlяr.<br />
Аnаsыnыn bцtцn юmrц<br />
яzаblаrlа bаш-bаша kечиb -<br />
mиn bиr яzиyyяtlя<br />
dоьub оnu.<br />
Bиr qыzыn еtиrаzы<br />
О иsя яzиyyяtя qаtlашmаq иstяmиr.<br />
Цzцyumшаq аnаsыnа dа nиfrяt еdиr.<br />
Оdur kи, еtиrаz иnstаnsиyаsы kиmи<br />
gюylяrя sаrы qаldыrdыьы yumruqlаrыylа<br />
цfцqdяn-цfцqя uzаnаn sяmаyа<br />
"Иstяmиrяm!" sюzцnц yаzыr.<br />
Mяn чаnаq dашыyыrdыm<br />
Sаnиtаr чаlышdыьыm zаmаnlаr<br />
hоspиtаldа nя dяrmаn vаrdы, nя dя su.<br />
Durmаdаn иrиn, qаn vя nяcиs dоlusu<br />
чаnаqlаr dашыyыrdыm mяn.<br />
О аrа mяn иrиnи, qаnы vя nяcиsи sеvmишdиm,<br />
чцnkи яtrаfыmdа gеtdиkcя<br />
hяyаt юlяzиmяyя bашlаdыьыndаn<br />
tяkcя оnlаrdа duyulurdu hяyаtыn sоn nишаnяlяrи.<br />
Dцnyаmыzыn юlцmlя яlbяyаха<br />
оlduьu bиr vахtdа mяn<br />
yаrаlыlаrа чаnаq dашыyаn bиr cцt яl иdиm.<br />
Kцчяnиn оrtаsыndа tюvbя<br />
"Bu - gцnаhlаrыmыn qаrшыlыьыdыr" dеyя ulаyыrdы qаdыn.<br />
"Bu - Аllаhыn cяzаsыdыr" dеyя fяryаd еdиrdи.<br />
"Mяn bиr kюmbя чюrяyи nишаn цzцyцnя sаtmышdыm,<br />
sцdяmяr kюrpя цчцn sцdц qыzыl sааtа dяyишmишdиm,<br />
mяndяn dяrmаn иstяmишdиlяr - vеrmяmишdиm,<br />
mяndяn иstяnяn yоdu "yохdur" dеyя gиzlяtmишdиm.<br />
Bашыmа gяlяnlяr о dяhшяtlи gцnаhlаrыm цчцndцr, Ыlаhи!<br />
Mяnи bеlя аmаnsыz cяzаlаndыrmаьа hаqqыn vаr, Ыlаhи!"<br />
Dиzlяrи цstя qаldыrыmdа sцrцnяn vя<br />
cаnsыz kюrpяsиnиn bюyrцndяkи sяkи dашlаrыnа<br />
dюnя-dюnя bашыnы чыrpаn qаdыn<br />
bu tюvbяnи gюylяrя bцlяnd еtmишdи.<br />
Nаtцrmоrt<br />
Qаnlаr qаrышыq pаlчыq gюlцndя,<br />
yаrыyаnmыш аt cяsяdи иlя<br />
yаrыyаnmыш иnsаn bяdяnи аrаsыndа,<br />
kаnаlиzаsиyа bоrusu, <strong>kr</strong>еslо, чаydаn vя<br />
шцшя qыrыqlаrы аrаsыndа<br />
bиr kяnаrы yаnmыш<br />
sеvgи mяktubundаkы<br />
"Еlя хошbяхtяm kи!" cцmlяsи<br />
dяyиr gюzя.<br />
Duш аltыndаkы Чиngиzхаn<br />
Duш аlыtndа vцcudumu<br />
bumbuz su иlя mюhkяmlяdяrkяn<br />
юzцmц bцtцn Аsиyаnы аsыb-kяsяn, kюlяyя чеvиrяn<br />
Чиngиzхаn kиmи hиss еdиrяm.<br />
Sеvиnclя sаdиzmиn qаrышыmы<br />
hаkиm kяsиlиr ичиmя.<br />
Юz bяdяnиnиn fаtеhи - Чиngиzхаnы оlmаьыn<br />
юzц dя аz шеy sаyыlmаz, mяncя.<br />
Dяlиlиk tаnrыsы<br />
Dяlиlиk tаnrыsы<br />
иnsаnы sачlаrыndаn yаpышmаqlа qаldыrdы.<br />
Yеrdяn цzцlяn аyаqlаrыylа hаvаnы tяpиklяyяn<br />
иnsаn, rаzыlашыn kи, mяzяlи шеydиr.<br />
Dяlиlиk tаnrыsы bиr аrа unutdu kи,<br />
иnsаnы sачыndаn hаvаyа qаldыrыb -<br />
чцnkи юz ишlяrиnя<br />
qаrышmышdы bашы.<br />
Цstяlиk, иnsаnыn юlцmlц vаrlыq<br />
оlduьunu dа unutmuшdu zаlыm.<br />
тяръцмя: Азад Йашар<br />
138<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Vиslаvа ШЫMBОRSKАYА (Wиslawa SZYMBORSKA)<br />
1923-cц иldя Pоznаn vоyеvоdаlыьыnыn Kurnиk шяhяrиndя dцnyаyа gяlиb. 1935-cи иldя dахиl оlduьu gиmnаzиyа fашиst<br />
ишьаlы nяtиcяsиndя 1939-cu иlиn pаyыzыndа bаьlаndыьыndаn о, 1941-cи иldя аttеstаtыnы аlа bиlиr. Ыlk шеиrи 1945-cи иldя чаp<br />
оlunub. 1945-47cи иllяrdя Yаgеllоn unиvеrsиtеtиndя pоlоnиstиkаnы (pоlшашцnаslыьы) vя sоsиоlоgиyаnы юyrяnиr. 1948-54-cц<br />
иllяrdя шаиr Аdаm Vlочеklя еvlиlиk hяyаtы yашаyыb. 1958-81-cи иllяrdя Krаkоvdа чыхаn "Jиче lиtеrачkе" hяftяlиyиndя<br />
чаlышыr. Шеиr kиtаblаrы ашаьыdаkыlаrdыr: "Bundаn юtrц yашаyыrыq" (1952), "Юzцmя yюnяltdиyиm suаllаr" (1954), "Yеtиyя<br />
sяslяnиш" (1957), "Sоl" (1962). Цmumиlиkdя иsя о, оn шеиr kиtаbыnыn, чешиdlи mюvzulаrdа еssеlяrиn mцяllиfиdиr. Frаnsыz<br />
pоеzиyаsыndаn uьurlu чеvиrиlяr mцяllиfи kиmи dя tаnыnыr. Аvrоpаdа vя АBШ-dа яsяrlяrи чаp оlunub. 1991-cи иldя Gюtе,<br />
1995-cи иldя Gюrdеr mцkаfаtlаrыnа, 1996-cы иldя иsя яdяbиyyаt цzrя Nоbеl юdцlцnя lаyиq gюrцlцb.<br />
Иsvеч Аkаdеmиyаsыnыn mцkаfаtlа bаьlы ачыqlаmаsыndа dеyиlиr kи, "иnsаn hяyаtыndа tаrихиn vя bиоlоjи qаnunlаrыn rоlunu<br />
kиnаyя иlя, hяm dя yеtяrиncя dяqиqlиklя tяsvиr еdяn pоеzиyаsыnа gюrя" jцrи цzvlяrи V.Шиmbоrskаyаnыn nаmиzяdlиyиnя<br />
цstцnlцk vеrиblяr.<br />
Kиfаyяt qяdяr иntеllеktuаl юzяllиklяrя sаhиb Шиmbоrskаyа pоеzиyаsы bяшяrиyyяtиn hаzыrkы иnkишаf dюnяmиndя yоl<br />
vеrиlяn аьыlsыz sечиmlяrи, юnяmlи оlmаsыnа bахmаyаrаq юz hяllиnи tаpmаyаn prоblеmlяrиn аrха plаnа kечиrиlmяsиnи<br />
хцsusи аmаnsыzlыqlа qаmчыlаyыr. Шаиrяnиn dаиm охuduьu mцяllиflяr аrаsыndа Blеz Pаskаlыn vя Tоmаs Mаnnыn аdlаrыnыn<br />
оlduьu fаktыnа dа охuculаrыmыzыn dиqqяtиnи чяkmяyи uyьun gюrцrцk.<br />
Азад Йашар<br />
Yцzиlиn sоnundа<br />
Bиzиm иyиrmиncи yцzиl яvvяlkиlяrdяn dаhа yахшы оlmаlыydы.<br />
Аmmа bunu bаcаrmаdы -<br />
аrtыq sаyыlы иllяrи qаlыb,<br />
аddыmlаrыndа иnаmsыzlыq,<br />
nяfяsиndя иsя tяnglяшmя duyulur.<br />
Bаш vеrmяmяsи gяrяkяn<br />
чох шеylяr bаш vеrdи bu yцzиldя.<br />
Gюzlяnиlяnlяrиn, umulаnlаrыn иsя<br />
чохusu dоьrulmаdы nяdяnsя.<br />
Яn аzыndаn яbяdи bаhаr vя хошbяхtlиk<br />
dцnyаyа hаkиm оlа bиlяrdи, mяsяlяn.<br />
Qоrхu dаьlаrdаn vя dяrяlяrdяn qачаq dцшя bиlяrdи.<br />
Hяqиqяt иsя yаlаndаn dаhа еrkяn<br />
чаtа bиlяrdи юz hяdяfиnя.<br />
Bиr чох bяdbяхtlиklяrи юnlяmяk оlаrdы,<br />
mяsяlяn, sаvаш, аclыq vя sаиrя<br />
юnlяnя bиlяrdи<br />
яn аzыndаn.<br />
Kиmsяsиzlяrя yаrdыm, qаrшыlыqlы иnаm<br />
vя sаиr dаhа чох dяbdя<br />
оlа bиlяrdи.<br />
Dцnyаyа gюzlяrи dоlusu bахmаq иstяyяnlяrиn аrzusu,<br />
tяяssцf kи,<br />
gюzlяrиndя qаldы yеnя.<br />
Bеlя оluncа, nя ахmаqlыьа gцlmяk оlur,<br />
nя dя mцdrиklиkdя tяskиnlиk tаpmаq.<br />
Цmиd иsя<br />
bиr vахtlаr оlduьu kиmи, аrtыq, еt cаеtеrа,<br />
sцtцl bиr qыzlа mцqаyиsя оlunа bиlmяz.<br />
Gеc dя оlsа, Аllаh gцclц vя хеyиrхаh иnsаnы<br />
bашqаlаrыndаn dаhа чох dяstяklяmяlиydи,<br />
hаlbukи иnsаf vя gцc, яvvяlkи kиmи,<br />
еynи аdаmа bиrdяn bяхш оlunmur.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 139
"Nеcя yашаmаlы" suаlыnы mяktubdа<br />
mяnя sоrаn bиrиsиnя еlя mяn dя<br />
еynи suаlы цnvаnlаyаrdыm яslиndя.<br />
Kечmишlяrdя оlduьu kиmи<br />
yеnя dя kяsdиrиb bашыmыzыn цstцnц<br />
юzцnя cаvаb ахtаrаn<br />
яn bяsиt suаllаr buludu.<br />
Ачыqlаmа: еt cаеtеrа - lаtыncа vя yа иngиlиscя "о cцmlяdяn"<br />
dеmяkdиr.<br />
Bяzиlяrи шеиrи sеvиrlяr<br />
Bяzиlяrи sеvиrlяr,<br />
yяnи hаmы yох.<br />
Чох аz аdаm, yяnи чохluq dеyиl.<br />
Hяttа gяlяcяk шаиrlяrя<br />
шеиrя mяcburи sеvgиnиn ашыlаndыьы mяktяblяrdя dя<br />
hяr mиn nяfяrdяn иkи шеиrsеvяr gцclя tаpыlаr.<br />
Yеrdя qаlаnlаr иsя<br />
яrишtяnи sеvиrlяr, mяsяlяn,<br />
mаvи rяngя vя yа yаьlы tяrиflяrя bаyыlыrlаr,<br />
nиmdаш шяrflяrиndяn hеч cцr аyrыlа bиlmиrlяr hяlя dя,<br />
юz dеdиklяrиndя mых kиmи durmаьы<br />
vя yа sаhиbsиz иtи nяvаzишlя sыьаllаmаьы sеvиrlяr dаhа чох.<br />
О kи qаldы шеиrя…<br />
Nяdиr ахы, bu "шеиr" аdlаnаn шеy!<br />
Bu suаlа иndиyяdяk bиr sцrц<br />
аnlашыlmаz vя hяllяm-qяllяm cаvаblаr vеrиlиb.<br />
Mяn иsя bu bаrяdя nя dеyяcяyиmи<br />
hяlяlиk bиlmяdиyиmdяn<br />
bиr dиvаr kиmи<br />
юz bиlgиsиzlиyиmиn аrdыnа sыьыnыrаm.<br />
Dяfn mяrаsиmи<br />
"еlя qяfиl bаш vеrdи kи… kиmиn аьlыnа gяlяrdи"<br />
"hаmы оnun yа яsяbdяn,<br />
yа dа tцtцndяn gеdяcяyиnи dеyиrdи оnsuz dа"<br />
"bиr шеy dеyиl, cаnыm, sаь оlun"<br />
"чичяk dяstяsиnи ач"<br />
"qаrdашы dа цrяktutmаsыndаn gеtmишdи,<br />
bu - оnlаrdа nяsиllиkcяdиr"<br />
"bu sаqqаllа Sиzи hяlяm-hяlяm tаnыmаzdыm, vаllаh"<br />
"gцnаh юzцndяdиr, burnunu hяr yеrя sохurdu"<br />
"о yеnиcя gяlяn аdаm чыхыш еdяsиydи,<br />
nяdяnsя gюzя dяymиr"<br />
"Kаzиk Vаrшаvаdаdыr, Tаdиk иsя хаrиcdя"<br />
"чяtиr gюtцrmяk tяkcя sяnиn аьlыnа gяlиb"<br />
"hя, nя оlsun kи, mяrhum hаmыdаn dаhа dиrиbаш иdи!"<br />
"оtаьы bюlmяyя Bаskа hеч cцr rаzыlыq vеrmяz"<br />
"яlbяttя, о, hаqlыydы, аmmа яsиl sяbяb hеч dя bu dеyиldи"<br />
"tаbutun qиymяtи оnun lаklы qаpаьыndаn dа bяllи оlur"<br />
"иkи yumurtа sаrыsы, bиr dя bиrcя qашыq шяkяr"<br />
"оnа nя dяхlи vаr иdи bunun, оturаydы dа yеrиndя"<br />
"аncаq mаvи rяnglи vя nаrыn оlmаlаrы шяrtdиr"<br />
"dцz bеш kяrя, hаmыsы dа cаvаbsыz qаldы"<br />
"rаzыyаm, bunu mяnиm kиmи еlя sяn dя bаcаrаrdыn"<br />
"yахшы kи, hяlя qаdыn ишlяyиr"<br />
"nя bиlиm, яшши, bяlkя dя qоhumlаrыndаn kиmsя"<br />
"bu ksеndz dя lаp Bеlmоndоyа bяnzяyиr"<br />
"mяzаrlыьыn bu qиsmиnя hеч yоlum dцшmяmишdи"<br />
"bиr hяftя юncя yuхumа gиrmишdи, еlя bиl ичиmя<br />
dаmmышdы, vаllаh"<br />
"qыzы cаnlаrа dяyяn шеydиr"<br />
"яldяn nя gяlяr, hаmыmыzыn sоn mяnzиlи - burаdыr"<br />
"mяrhumun хаnыmыnа чаtdыrыn kи, mцtlяq о tяdbиrя<br />
gеtmяlиydиm"<br />
"аmmа lаtыncаdа аyиnlяr dаhа dяbdяbяlи чыхыr"<br />
"vаr иdи vя yохdur"<br />
"gюrцшяnяdяk, pаnи"<br />
"bяlkя gеdиb bиr yеrdя pиvяlяyяk, hя"<br />
"zяng еlя аrаdа, чяnя dюyяk"<br />
"yа оn иkи, yа dа оn dюrd nюmrя иlя"<br />
"mяn bu tяrяfя gеdяsиyяm"<br />
"bиz иsя о yаnа"<br />
Ачыqlаmаlаr:<br />
Kаzиk - Kаzиmиr, Tаdиk иsя Tаdеuш аdыnыn qыsаltmаsыdыr.<br />
Ksеndz - Pоlшаdа kаtоlиk rаhиb.<br />
Pаnи - pоlyаk dиlиndя qаdыnlаrа mцrаcияtdя<br />
"хаnыm" sюzцnцn qаrшыlыьыdыr.<br />
Brеygеlиn bиr cцt mеymunu<br />
Hяr gеcя yuхudа еynи иmtаhаnы vеrиrяm:<br />
zяncиrlяnmиш bиr cцt mеymun pяncяrяdя оturub,<br />
pяncяrяnиn о bиr цzцndя иsя<br />
mаvи dяnиz lяpяlяnиr, sяmа bяrq vurur.<br />
Ыmtаhаn "Ыnsаnlыq tаrихи" fяnnиndяndиr.<br />
Dиlиm еlя hеy dоlашыr vя kяkяlяyиrяm.<br />
Mеymunlаrdаn bиrиsи kиnаyя иlя mяnи sцzцr,<br />
юzцnц yuхulu kиmи gюstяrяn dиgяrи иsя<br />
vеrиlяn suаlыn cаvаbыnы bиlmяdиyиmdя,<br />
duruхduьumdа<br />
юz zяncиrиnи cиngиldяtmяklя<br />
cаvаbы mяnя хаtыrlаdыr.<br />
Pиtеr Brеygеl (1525-1569) - аllеqоrиk mюvzulаrdа<br />
tаblоlаr yаrаtmыш mяшhur hоllаnd rяssаmыdыr.<br />
140<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Tаdеuш RUJЕVЫЧ (Tаdеusz Rоzеwиcz)<br />
1921-cи иldя dоьulub. Tаnыnmыш Pоlша шаиrи, nаsиrи, drаmаturqu vя еssеиstиdиr. Bиr чох mиllи яdяbиyyаt<br />
юdцlцnцn sаhиbиdиr. Fашиst ишьаlыnа qаrшы Pоlша Mцqаvиmяt hяrяkаtыnыn ("Аrmиyа Krаyоvа"nыn) sыrаlаrыndа яlиnя<br />
sиlаh аlыb vuruшmuш, оnun fяаl цzvlяrиndяn bиrи оlmuшdur. Ыkиncи dцnyа sаvашыndаn sоnrа Krаkоv unиvеrsиtеtиndя<br />
иncяsяnяt tаrихи vя fиlоlоgиyа цzrя аlи tяhsиl аlыb.<br />
Шеиr kиtаblаrы: "Nаrаhаtlыq" (1946), "Qыrmыzы яlcяk" (1948), "Bеш pоеmа" (1949), "Gяlяcяk zаmаn" (1950),<br />
"Шеиrlяr vя rяsmlяr" (1952), "Dцzяnlиk" (1954), "Gцmцшц sцnbцl" (1955), "Tяbяssцmlяr" (1956), "Ачыq pоеmа"<br />
(1957), "Bичиmlяr" (1958), "Шаhzаdя иlя sюhbяt" (1960), "Yашыlы qыzыlgцl" (1961), "Аnоnиm sяs" (1961), "Prоspеrо<br />
юrtцyцnя bцrцnmцш hеч nя" (1963), "Цчцncц шяхs" (1968), "Rеgио" (1969), "Trаvmаtиk hеkаyяt" (1979), "Sечиlmиш<br />
шеиrlяr" (1987), "Яbяdи frаqmеnt. Rеcyclиng" (1998), "Prоfеssоrun bычаьы" (2001) vя sаиr. Mяшhur Аvstrиyа yаzаrы<br />
Frаns Kаfkаnыn fаcияlи hяyаtыndаn bяhs еdяn "Tяlя" (1986) аdlы pyеsи оnun иmzа аtdыьы оnа yахыn яsяrиn яn<br />
mяшhurdur.<br />
Юlцmdяn qurtulаn<br />
Cяmи иyиrmи dюrd yашыm vаr<br />
vя mяn<br />
sаllаqхаnаdаn dиrи qurtulаn bиrиsиyяm.<br />
Mяndяn юtrц<br />
иnsаn vя hеyvаn<br />
sеvgи vя nиfrяt<br />
dоst vя dцшmяn<br />
zцlmяt vя ишыq<br />
kиmи аdlаr bош vя yа fяrqsиzdиrlяr.<br />
Чцnkи иnsаnыn еynиlя hеyvаn kиmи<br />
юldцrцldцyцnя,<br />
furqоnlаrа dоldurulаn иnsаnlаrыn<br />
gеdяr-gяlmяzя gюndяrиldиyиnя шаhиd оlmuшаm.<br />
Хеyиr vя шяr<br />
dоьru vя yаlаn<br />
gюzяl vя иyrяnc<br />
mяrdlиk vя аьcиyяrlиk<br />
mяndяn юtrц qurucа sюzdяn bашqа bиr шеy dеyиldиr.<br />
Еynи аdаmыn hяm cиnаyяtkаr,<br />
hяm dя хеyиrхаh bиrиsи оlduьunu<br />
gюrdцyцmdяn<br />
bu аnlаyышlаrыn еynиlиyиnя иnаnыrаm mяn.<br />
Иndи mяn bиr bашbиlяn vя yа pеyьяmbяr<br />
sоrаьыndаyаm kи, bяlkя mяnя яvvяlkи<br />
nиtqиmи, gюrmя vя ешиtmя qаbиlиyyяtиmи qаytаrа,<br />
bяlkя hяr шеyя yеnиdяn аdlаr vеrя,<br />
ишыьы о gюzdешяn zцlmяtdяn аyыrа.<br />
Cяmи иyиrmи dюrd yашыm vаr<br />
vя mяn<br />
sаllаqхаnаdаn dиrи qurtulаn bиrиsиyяm.<br />
Nя yахшы<br />
Mешяdя mоruq yыьа bиlиrяmsя<br />
nя yахшы…<br />
hаlbukи nя mешя vаr sаnыrdыm,<br />
nя dя kи mоruq.<br />
Аьаclаrыn kюlgяsиndя uzаnа bиlиrяmsя<br />
nя yахшы…<br />
hаlbukи аьаc kюlgяlяrиnиn<br />
qеybя чяkиldиklяrиnи sаnыrdыm.<br />
Иndи sяnя sыьыnыb цrяyиnиn dюyцntцlяrиnи<br />
dиnlяyиrяmsя nя yахшы…<br />
hаlbukи иnsаnыn<br />
юz цrяyиnи яbяdиlиk иtиrdиyиnи sаnыrdыm.<br />
Dюrdаyаq иmяklяyяn<br />
Yаnеkиn bиr yашы vаr<br />
bиr dя bахdыm kи<br />
аrtыq аyаqlаrы цstя durub.<br />
Fоkus yеnя bаш tutdu<br />
Kюksцmц юtцrцb dцшцndцm:<br />
"Bяlи, bu qоcаmаn bяшяrиyyяtиn fоkusu<br />
nюvbяtи dяfя bаш tutdu dеyяsяn".<br />
Dиlиmиzя чеvиrdи :<br />
Аzаd YАШАR<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 141
ЧЕSLАV MЫLОШ<br />
TОMАS MАYN RИD HАQQЫNDА<br />
Чехоvun 1887-cи иldя yаzdыьы "Оьlаnlаr"<br />
hеkаyяsиndя оn иkи yашlы Vоlоdyа Mиlаd<br />
bаyrаmыndа mяktяbdяn еvlяrиnя gяlяndя<br />
юzц иlя sиnиf yоldашы чиl-чиl Чечеvиtsыnы dа gяtиrиr.<br />
Uшаqlаr юzцnц qяrиbя аpаrыr, kцncя чяkиlяrяk<br />
pычыldашыr, еvdяkи ишlяrя dиqqяt bеlя yеtиrmиrlяr.<br />
Nяhаyяt, Чечеvиtsыn dюzmцr vя юzцnцn яslиndя kиm<br />
оlduьunu Vоlоdyаnыn bаcыlаrыnа еtиrаf еdиr: "Mяn<br />
mяьlubеdиlmяzlяrиn rяhbяrи, Qаrtаl Cаynаьы<br />
Mоntиqоmоyаm". Юmrцndя Mаyn Rиdи охumаyаnlаrdаn<br />
цstцn оlmаsыnы hиss еdяn Чечеvиtsыn qеyrиихtиyаrи<br />
оlаrаq еtиrаf еdиr.<br />
" - Яvvяlcя Pеrmя… - Чечеvиtsыn sаkиtcя dеdи… -<br />
оrdаn Tцmеnя… sоnrа Tоmsk… sоnrа… sоnrа…<br />
Kаmчаtkаyа… Аdаmyеyяnlяr burdаn sяnи qаyыьа<br />
mиndиrиb Bеrиnq bоьаzыndаn kечиrиrlяr… Bu dа sяnя<br />
Аmеrиkа… Burdа чохlu hеyvаnlаr yашаyыr.<br />
- Bяs Kаlиfоrnиyа - Vоlоdyа sоruшdu.<br />
- Kаlиfоrnиyа ашаьыdаdыr… Чяtиnи Аmеrиkаyа<br />
dцшmяkdиr, Kаlиfоrnиyа uzаqdа dеyиl. Оv еtmяklя vя<br />
оьurluqlа dоlаnmаq mцmkцndцr."<br />
Vоlоdyаnы zиddиyyяtlи hиsslяr bцrцyцr, vаlиdеynlяrиnя<br />
yаzыьы gяlиr, аmmа о, Qаrtаl Cаynаьыnыn<br />
sюzlяrиnя иnаnаrаq оnunlа bиrlиkdя еvdяn qачыr vя<br />
qаrшыlаrыnа чыхаn иlk stаnsиyаyа gяlиr.<br />
Bu mаcяrаnыn gцnаhkаrы оlаn Mаyn Rиd Rusиyа -<br />
dаkы kиmи hеч yеrdя gяnc охuculаrыnыn аrzulаrыnы bu<br />
cцr cошdurmаmышdы. Mяktяb yашlы uшаqlаr dа hеч<br />
yеrdя юz sеvиmlи yаzычыlаrыnа bu qяdяr sаdиq оlmа -<br />
mышdыlаr. Bu gцn Mаyn Rиd еlя nаdиr yаzычыlаr dаn dыr<br />
kи, о, шюhrяtя оnu оrиjиnаldа охuyаnlаrыn hеsаbыnа<br />
dеyиl, яsяrlяrиnиn tяrcцmя оlunduьu yеrlяrdя чаtыb.<br />
Mяn, ичяrиsиndя аtаmыn gиmnаzиyа иllяrиndя<br />
tоplаdыьы хяzиnя оlаn sаndыqчаnы tаpаndа оn yашыm<br />
vаrdы. Sаndыqча Mаyn Rиdиn яsяrlяrиnиn ruscа tяrcцmяsиndяn<br />
иbаrяt cиldlяrlя dоlu иdи. Яlиfbа иlя<br />
vuruша-vuruша шяkиllяrиn аltыndаkы yаzыlаrы zоrlа<br />
охudum. Bu mяnиm rus dиlиndя оlаn иlk kиtаbыm иdи.<br />
Аmmа Rusиyаdа иш иnqиlаbа qяdяrkи nяшrlяrlя mяhdudlашmыrdы.<br />
Аmеrиkаlы tаnышlаrыm mяnя dаnыш -<br />
mышdыlаr kи, оnlаr bu yахыnlаrdа Mоskvаdа оlаrkяn<br />
Mаyn Rиdиn kиtаblаrыnыn hеyrяtаmиz tиrаjlаrlа<br />
burахыlmаsыnы юyrяnяndя nеcя чашыb qаlmышlаr. Оnlаr<br />
bu аdы ешиtmяmишdиlяr bеlя. Аmеrиkаlыlаrы qыnаmаq dа<br />
оlmаz: аnqlоsаksоn юlkяlяrиndя yеnиyеtmяlяr цчцn<br />
яdяbиyyаt о qяdяr zяngиndиr kи, Mаyn Rиd tаmаmиlя<br />
unudulmuш vя иndи bяzи еnsиklоpеdиyаlаr yаlnыz bиr<br />
nечя sяtиr оnа hяsr еdиr.<br />
Tоmаs Mаyn Rиd 1818-cи иldя Иrlаndиyаnыn<br />
шиmаlыndа аnаdаn оlub. Аtаsы prеsvиtеrиаn kиlsяsиnиn<br />
kешиши иdи, оьlunu dа ruhаnи kаryеrа яldя еtmяk цчцn<br />
hаzыrlашdыrыrdы. Bunа gюrя dя Mаyn Rиdиn gяnclиyи<br />
dаrыхdыrыcы kечsя dя, о, pиs tяhsиl аlmаmышdы.<br />
Dюyцшkяn хаrаktеrlи оlduьundаn шаnlы qяhrяmаnlыqlаr<br />
bаrяdя хяyаllаr qururdu. Иrlаndиyаnыn яzаblаrы<br />
иlя yашаyыr vя burdа hюkm sцrяn mоnаrхиzmlя<br />
bаrышmыrdы. О, 1840-cы иldя Аmеrиkаyа kючцr vя tеzlиklя<br />
аnlаyыr kи, оnun bиldиyи lаtыn vя yunаn dиllяrи burdа<br />
hеч kиmя lаzыm dеyиl; юz yаzыlаrыndа klаssиk tяhsиlя<br />
hцcumlаr еdиr, оnu vахtы kечmиш аdlаndыrыr. Mаyn Rиd<br />
оv hяvяskаrы иdи vя trаppеr pешяsи оnun dоlаnышыьыnы<br />
tяmиn еdиrdи. Bundаn bашqа о, nюvbя иlя mцяllиmlиk,<br />
аktyоrluq еdиr vя хыrdа tиcаrяtlя mяшьul оlur.<br />
Mаtеrиkиn vяhши чюllцklяrиndя, Luиzиаnаdаn tutmuш<br />
ucqаr яyаlяtlяrя qяdяr sяyаhяt, Mиssurи mешяlяrи,<br />
hиndulаr, bиzоnlаr, qrиz-lи аyыlаrы - bцtцn bunlаr sоnrаlаr<br />
оnun rоmаnlаrыnыn mаtеrиаllаrы оldu. Tеzlиklя<br />
Mаyn Rиd юzцndя шаиrlиk vя qяzеtчиlиk bаcаrыьы hиss<br />
еdиr; о, юzцnцn rоmаntиk-lиrиk шеrlяrиnи yашаdыьы<br />
Fиlаdеlfиyа шtаtыnыn dюvrи mяtbuаtыndа dяrc еtdиrиr. О<br />
dюvrdя оnun яn yахыn dоstlаrыndаn bиrи Еdqаr Аlаn<br />
Pо иdи.<br />
142<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Mеksиkа иlя mцhаrиbя bашlаyаndа Rиd kюnцllц<br />
оlаrаq dюyцшя gеtdи. Оnun hяyаtыndа sиyаsяt ахыrыncы<br />
rоl оynаmыrdы, оnа gюrя dя 1816-cы иlиn hаdиsяlяrи<br />
bаrяdя bиr qяdяr gеnиш dаnышаq.<br />
Mеksиkа иlя mцhаrиbя tиpиk mцstяmlяkячиlиk<br />
mцhаrиbяsи иdи. Mяqsяd Kаlиfоrnиyаnы bиrlяшdиrmяk<br />
иdи, аmmа иndиkи yох, о vахtlаr Nеvаdа, Yutа,<br />
Аrиzоnа, Nyu-Mеksиkо, qиsmяn dя Vаyоmиnq vя<br />
Kоlоrаdоnu яhаtя еdяn Kаlиfоrnиyаnы. Bиrи mаyе иlя<br />
dоlu, dиgяrи bош оlаn иkи qаbы bиrlяшdиrяn zаmаn<br />
hяrяkяtиn bашlаnmаsы nя qяdяr mяntиqиdиrsя, bu<br />
mцhаrиbя dя mяntиqи оlаrаq bаш vеrmишdи. Ucsuzbucаqsыz<br />
tоrpаqlаr uьrundа gеdяn mцbаrиzяdя hиndu<br />
mяskяnlяrи vя иspаnlаrdаn иbаrяt иkи-цч kяnd Sаntа-<br />
Fе шяhяrи иlя bиrlиkdя Pаrиsиn Hяmrяylиk mеydаnыndа<br />
qum dяnяlяrи kиmи gюrцnцr. Sаkиt оkеаnыn sаhиllяrиnя<br />
qяdяr иnsаn yашаmаyаn tоrpаqlаrыn mюvcudluьu<br />
"Mаnиfеst Dеstиny" шцаrыndа dа яks оlunmuшdu.<br />
Оn dоqquzunчu яsrиn mяшhur аmеrиkаn yаzычыlаrы<br />
sяnаyе-tиcаrяt sаhяsиndяkи иnkишаfа хош bахmыrdыlаr.<br />
Plеbеy аcgюzlцyц, fыrыldаqчыlыq, qяddаrlыq, kоltun yа<br />
dа rцшvяtиn kюmяyи иlя tоplаnmыш sяrvяt, pаmbыq plаntаsиyаlаrы<br />
sаhиblяrиnиn qul яmяyиndяn иstиfаdя еtmяklя<br />
vаrlаnmаsыnы аdи hаl kиmи qяbul еdяn mяnяvиyyаt<br />
оnlаrdа hиddяt dоьurmаyа bиlmяzdи. Оnlаr hеsаb<br />
еdиrdиlяr kи, hяr bиr vиcdаnlы иnsаn bu яmяllяrя rяvаc<br />
vеrяn dюvlяtdяn, hаkиmиyyяtdяn mцmkцn qяdяr<br />
uzаq durmаlыdыr. Оnа gюrя dя dюvlяtиn аpаrdыьы<br />
mцhаrиbя "чиrklи" mцhаrиbя kиmи qиymяtlяndиrиlиrdи.<br />
Bu yаzычыlаr hяmиn оnиllиklяrdя юzlяrиnя чыхыш yоlu<br />
tаpmышdыlаr, Аmеrиkаlы иntеllеktuаllаr bu yоldаn иndи<br />
dя иstиfаdя еdиrlяr. Mеlvиll sаf tяbияt qоynundа<br />
хиlаsоlmа bяrяdя яfsаnя yаrаtdы (Аvrоpаdа оnun<br />
аrdыcыllаrы Lоtи vя Qоqеn оldu - оnlаr Tаиtи аdаsыnыn<br />
хошbяхt mиfоlоjи hяyаtыnы tяsvиr еtdиlяr). Mеlvиll<br />
яdяbиyyаtа иlk иnsаnыn хошbяхtlиyиnи, dаьыdыcы gцcцnц<br />
tяrяnnцm еdяn prоtеstаnt mиssиоnеrи оbrаzыnы gяtиrdи.<br />
Оnun "Tаypи" аdlы иlk rоmаnы 1846-cы иldя ишыq цzц<br />
gюrdц. Tоrо юz Pоlиnеzиyаsыnы Yеnи Ыngиltяrя<br />
mешяlяrиndя tаpdы. Hяr bиr иnsаn аyrы-аyrыlыqdа юzц<br />
цчцn nяyиn хеyиr, nяyиn шяr оlduьunu qяt еtmяlи<br />
оlduьundаn (bu mяnаdа Tоrо dахиlи qаydа-qаnunа<br />
яsаslаnаn vя tехnиkаsыz юtцшяn иnsаn cяmиyyяtи<br />
иdеyаsыndаn uzаq иdи) о, иnsаnа mяslяhяt gюrцrdц kи,<br />
яgяr dюvlяt юzцnц аmоrаl аpаrыrsа, оndа sаdяcя иtаяtsиzlиk<br />
gюstяrsиn. О, аyrы-аyrы иnsаnlаrdаn иbаrяt<br />
bяшяrиyyяtиn яхlаqи иnstиnktиnя иnаnыrdы. "Vяtяndаш<br />
иtаяtsиzlиyи" аdlы mяшhur очеrkиndя Tоrо yаzыrdы:<br />
"Mеksиkа иlя иndиkи mцhаrиbяnи nцmunя gюtцrцn -<br />
hюkumяtdяn аlяt kиmи иstиfаdя еdяn bиr qrup иnsаn<br />
mцhаrиbяnи аlоvlаndыrmышdы, хаlq bununlа hеч zаmаn<br />
bаrышmаzdы". Bu hяqиqяt иdиmи yохsа иntеllеktuаllаr<br />
юzlяrиnи аldаdыrdыlаr Mяncя, иkиncиsи иdи. "Аyrы-аyrы<br />
аdаmlаrыn bеlиnя qоyulmuш yцkц иndи bцtцn<br />
bяшяrиyyяt dашыyыr" - dеyяn Еmеrsоn яхlаq dцшkцnlцyцndяn<br />
kяdяrlяnиrdи, аmmа хошаgяlmяz hяqиqяtdяn<br />
uzаqlашыb, gяlяcяkdяkи "яbяdи иnsаn" bаrяdя<br />
dцшцnяrяk sаkиtlиk tаpmаьы bаcаrmышdы. Оnun<br />
hяyаtыnы bиr аz dа gюzяl еvlя цч qulluqчu yцngцllяшdиrmишdи.<br />
Yеrиndяn tяrpяnиb qяrbя tяrяf иstиqаmяt gюtцrяn<br />
qяlяbяlиk qаrшыsыnа чыхаn hиndulаrы mяhv еdя-еdя<br />
иrяlиlяyяndя (mоrmоnlаrы dа hяmчиnиn), Yеnи<br />
Ыngиltяrяnиn хош dцшцncяlи яdяbиyyаtчыlаrы, mяsяlяn<br />
Mиtskеvичиn цrяyиnя yахыn оlаn Mаrqаrеt Fullеr,<br />
иnsаnlаrыn хиlаsыnы яmlаkыn sоsиаlиst yюnцmlц<br />
цmumиlяшdиrиlmяsиndя gюrцrdц. Оnlаr "Bruk Fаrm"<br />
fаlаnstеrиnя dоluшаrаq (fаlаnstеr - furyеrиstlяrиn<br />
utоpиk-иctиmаи nяzяrиyyяsиndя: kоmmunаdа-fаlаnqаdа<br />
аdаmlаrыn yашаmаsы цчцn хцsusи bиnа - S.B.) оt<br />
bичиr, иnяklяrи sаьыr vя Furyеnи иnаdlа юyrяnиrdиlяr.<br />
Оnlаr юzlяrиnиn "Hаrbиncеr" dяrgиsиndя еynи иnаdlа<br />
yаzыrdыlаr kи, Mеksиkа иlя mцhаrиbяnи bеlя аnlаmаq<br />
lаzыmdыr: pиrоq bцtюvdцr, lаp sяn оnu yеsяndя, yяnи -<br />
sяn яllяrиnи tяmиz sахlаyа bиlяrsяn, qоy чиrklи иши<br />
bашqаlаrы gюrsцn.<br />
"Tаmаmиlя аydыndыr kи, utаnc gяtиrяn bu<br />
fыrыldаqчыlыьыn tяhrиkчиsи "bош tоrpаqlаrы" Kаlиfоrnиyа<br />
sаhиllяrиnя qяdяr gеnишlяndиrmяk vя Mеksиkаnыn<br />
яrаzиsиndяn yахшы bиr pаrча qоpаrmаq nиyyяtи иdи, -<br />
хаlq bu nиyyяtи yеrиnя yеtиrmяyя tаm hаzыr vяzиyyяtdяydи.<br />
Bu qаrяt аqrеssиyаsыnа nеcя yаnашsаn dа, оnu<br />
vяhши яdаlяtsиzlиk аdlаndыrmаq иnsаfsыzlыq оlаrdы;<br />
яslиndя bu аqrеssиyа - иnkишаf еtmиш sиvиlиzаsиyаlы<br />
хаlqlаrыn аьыl vя иrаdяsиnи иnsаnlаrыn sцrц шяklиndя<br />
yашаdыьы yеrlяrdя yаymаqlа, bцtцn mаnеяlяrи dяf<br />
еdяrяk bu yеrlяrя bиlиk, еlm vя иncяsяnяt gяtиrmяklя<br />
Аllаhыn nиyyяtиnи tяcяssцm еtdиrиrdи. Bunа tаlе,<br />
qяzаvц-qяdяr dя dеmяk оlаrdы; sиlаh - yаlnыz vаsиtяdиr,<br />
bunun kюmяyи иlя gяlяcяkdя хаlqlаrыn bиrlяшmяsи<br />
bяlkя dя mцmkцn оldu… Bununlа dа Ыlаhи Qцvvя<br />
qеyrи-аdи цsullаrdаn иstиfаdя еdяrяk vя иlk bахышdаn<br />
bиr-bиrиnя zиdd оlаn, аmmа sоn mяqsяdя uyьun gяlяn<br />
mоtиvlяrи hяrяkяtя gяtиrяrяk юz nиyyяtиnи hяyаtа<br />
kечиrиr."<br />
Burdа gюtцr-qоy еtmяk lаzыmdыr. Gюrцnцr, bиz<br />
bеlя mцlаhиzяlяrя о qяdяr юyrяшmишиk kи, оnlаrыn<br />
vяhшиlиyиnи dяrhаl hиss еtmиrиk. Bеlяlиklя, Аllаhыn<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 143
dюvlяt vя cяmиyyяt quruluшunа dаиr nяsя bиr plаnы vаr.<br />
Bu - хеyиrхаh plаndыr, чцnkи Аllаh-Tяаlа шяr иstяmяz,<br />
bашqа sюzlя - о, tаrихdяn vаsиtя kиmи иstиfаdя еdяrяk<br />
yеr kцrяsиndя хеyиr яmяllяrиn yаyыlmаsыnа nаиl оlur.<br />
Еqоиst dцшцncяyя mаlиk иnsаnsа Оnun яlиndя yаlnыz<br />
аlяt оlduьunu аnlаyа bиlmиr. Яslиndя иsя оnlаrыn bцtцn<br />
vurnuхmаlаrы аlи mяqsяdя хиdmяt еdиr. Budur, uzun<br />
иllяr bоyu хrиstиаnlыьыn kюlgяsиndя tяdrиcяn иnkишаf<br />
еdяn dцnyяvи иdеyа - Dюnmяz Tяrяqqи ХVЫЫЫ яsrdя<br />
цzя чыхыr. Ыndи yаlnыz Ыlаhи Qцvvяnи Tаrих аdlы bашqа<br />
fиqurlа яvяz еtmяk qаlыr.<br />
Аydыndыr kи, оrtа аmеrиkаlы bеlя иkиlяшmяnи<br />
bиlmиrdи. Оnu nя аlи mяqsяd, nя dя vаsиtяlяr<br />
mаrаqlаndыrыrdы. Оnun цчцn dеmо<strong>kr</strong>аtиyа, еkspаnsиyа,<br />
ишьаl оlunmаmыш kоntиnеnt bиr nюqtяdя bиrlяшиrdи: bu<br />
bиzиm tаlеymиzdиr. Аclыqdаn hяlаk оlаnlаrыn qеyrииnsаnи<br />
яmяyи, иlkиn sаkиnlяrиn hиndu охlаrы, иши sоnа<br />
чаtdыrmаьы tяlяb еdиrdи. Хяrиtяdя gюstяrиlmиш шяrtи<br />
sяrhяdlяr bu hяrяkаtы sахlаyа bиlmяzdи.<br />
Yашаmыn mеksиkаnlаrlа yаn-yаnа sцrdцyц yеrlяrdя<br />
mяdяnиyyяtlяr kоnflиktи dя yаrаnыrdы. Dашцrяklи,<br />
kоbud yаnkи, иspаn иncяlиyиnя, mяrаsиmlяrя, nиzаmиntиzаmа,<br />
fеоdаl иyеrаrхиyаsыnа, pаpиst<br />
mюvhumаtчыlыьыnа аьzыnы аrаlаyыb tяяccцblя bахыrdы.<br />
Tяsаdцfи dеyиldи kи, шяhяrlяrdя yашаyаn аmеrиkаn<br />
yаzычыlаrы Rеspublиkаnыn hаy-kцylц hяyаtыnы tяqdиr<br />
еdяndя qяtиyyяn vиcdаn яzаbы чяkmиrdиlяr. Bruklиndя<br />
yашаyаn чаpчы vя rеpоrtyоr gяnc Uиtmеn ачыq-ачыьыnа<br />
hаmыnы mцhаrиbяyя чаьыrыrdы. Hяm dя bunа sаdя<br />
sяbяb gюstяrиrdи: bиzиm цчцn hеч kиm qаnun dеyиl -<br />
чцnkи bиzиm flоt dцnyаdа яn gцclцdцr. Dцшцnцrяm kи,<br />
оnu vя оnа охшаrlаrы аьыldаn kяmlиkdя qыnаmаq<br />
dцzgцn dеyиl. О dюvrlяrdя Hеgеlи nяиnkи Mоskvа vя<br />
Vаrшаvаdа, hяmчиnиn Nyu-Yоrkdа dа охuyurdulаr,<br />
юzц-юzцnц qаnunиlяшdиrmиш Ыnkишаf иsя hяmишя<br />
оptиmиzm yаrаdыr. Bяzиlяrи kечmишя nяzяr yеtиrяrяk<br />
bеlя fиkиr yцrцdцrdцlяr kи, guyа Mцqяddяs Rus bашqа<br />
хаlqlаrы mцstяmlяkя аltыndа sахlаmаq hцququnа<br />
mаlиkdиr, чцnkи tаrихиn ruhu оnа bu хцsusи mиssиyаnы<br />
hяvаlя еdиb. Bиr bашqаlаrы иsя tиrаnlаrыn tюkdцyц qаnlаrы<br />
hеsаbа аlmаdаn gяlяcяkdя Аzаdlыьыn bяrqяrаr<br />
оlmаsыnы gюzlяyиrdиlяr. Еlяlяrи dя vаrdы,<br />
furyеrиstlяrdяn fяrqlи оlаrаq, ачыq шяkиldя bяyаn<br />
еdиrdиlяr kи, яgяr mеksиkаlы иnkишаfыn qаrшыsыnы kяsиrsя,<br />
оndа оnа аmаn vеrmяk оlmаz. Bеlя dцnyаgюrцшlяrиn<br />
цmumхаlq hяyяcаnы vя шоvиnиst hаy-kцylя qиdаlаndыьы<br />
yеrlяrdя dеmо<strong>kr</strong>аtиyаnы gаh Аmеrиkаdаkы mеksиkаnlаrыn,<br />
gаh dа Аvrоpаdаkы dеspоtlаrыn mяhv еdиlmяsи<br />
kиmи bаша dцшцrdцlяr. Bunа nцmunя kиmи tяkcя<br />
Аvrоpа аzаdlыqsеvяrlиyиnиn tяrяfdаrы оlаn Uоlt<br />
Uиtmеn dеyиldи. Bu dаlьыnlыьа Mаyn Rиd dя<br />
qаpыlmышdы.<br />
1846-47-cи иllяrиn mцhаrиbяsи иnsаnlаr аrаsыndа<br />
sаvашdаn dаhа чох, mяkаnlаrыn dюyцшцnя охшаyыrdы.<br />
Lиvеnuоrt fоrtundаn Sаntа-Fеyя mаrшlа gиrяn, sоnrа<br />
dа Mеksиkаnыn dяrиnlиklяrиnя qяdяr 3500 mиl mяsаfя<br />
qяt еdяn pиyаdа vя аtlыlаrdаn иbаrяt sяfиllяr оrdusunun<br />
qяhrяmаnlыьы mцhаrиbяnиn nяtиcяsиnя hеч bиr<br />
tяsиr gюstяrmяdи. Rиdиn bяхtиnя иsя hяllеdиcи dяstяdя<br />
- gеnеrаl Uиnfиld Skоttun dеsаnt qошunlаrыndа ишtиrаk<br />
еtmяk dцшmцшdц. Шоvиnиst ruhlu rеpоrtyоr Uоlt<br />
Uиtmеn sяhv еtmяmишdи: иши dоьrudаn dа аmеrиkаn<br />
flоtu hяll еtdи. Qяlяbя яldя еtmяsя dя, hяllеdиcи rоl<br />
оynаdы. Gяmиlяrя dоldurulmuш vя Vеrа Krus yахыnlыьыndа<br />
sаhиlя чыхаrыlmыш bеш mиn яsgяrlя bиrlиkdя Rиd<br />
dя gцllяbаrаn аltыnа dцшdц. Sаhиlя dеsаnt чыхаrmаq<br />
аьыlsыz tяdbиr иdи, bашqа mюvqеlяrdя аmеrиkаnlаrыn<br />
qцvvяsи kиfаyяt dеyиldи; оnlаr Kоrtеsа yоlu иlя Nyu-<br />
Mеksиkоyа tяrяf hяrяkяt еdиrdиlяr, аmmа dцшmяn<br />
оrdusu gеrиyя yоlu bаьlаyыb оnlаrы mцhаsиrяyя<br />
sаlmышdыlаr. 1847-cи иlиn аvqustundа оnlаr pyаtахtа<br />
чаtdыlаr, шяhяr mюhkяm qаlаlаrlа, яn яsаsы Чаpultеpеk<br />
fоrtu иlя mцdаfия оlunurdu. Burdа pоruчиk Mаyn Rиd<br />
юz шяrяflи gцnцnц yашаdы. Шаhиdlяrиn sюzцnя иnаnsаq,<br />
qыzьыn dюyцшdя mяhz оnun иrяlиyя cummаsы tяrяzиnиn<br />
gюzцnц аmеrиkаnlаrыn хеyrиnя dяyишdи. Rиd<br />
хаtиrяlяrиndя yаzыr kи, о, hяr шеyи yахшы аnlаyыrdы:<br />
bаtаrеyа аtяшиnиn qаrшыsыnа cummаq юlцm dеmяk иdи,<br />
аmmа fоrtu яlя kечиrmяmяk dя юlцmя bяrаbяr иdи. О,<br />
kюnцllцlяrи tоplаyыb hцcumа kечdи. Yаrаlаnыb yыхыldы,<br />
аmmа yоldашlаrы qаlаnыn dиvаrlаrыnа чыха bиldиlяr.<br />
Чаpultеpеkи яlя kечиrdиkdяn аz sоnrа, шяhяr bцtцnlцklя<br />
tяslиm оldu. Аmеrиkаdа Rиdиn юlцm хяbяrи<br />
yаyыldы, qяzеtlяr qяhrяmаnыn nе<strong>kr</strong>оlоqunu dяrc<br />
еtdиlяr, оnа шеrlяr qошdulаr. Ыgиd юzц иsя qяzеtlяrиn<br />
dеdиyи kиmи "юzцndя Аdnиslя Аpоllоnu bиrlяшdиrиb bиr<br />
аz dа Kеntаvr qаtаrаq" yаrаlаrыnы sаьаldыr, yеrlи<br />
sеnyоrиtаlаrlа kеf чяkиrdи. О, hяm dя burаnыn flоrа vя<br />
fаunаsыnы юyrяnmяklя mяшьul иdи.<br />
Шtаtlаrа qаyыtdыqdаn sоnrа dоstlаrы tяrяfиndяn<br />
Оhаkы fеrmаyа dяvяt оlunmuш Rиd burdа юzцnцn<br />
"Thе Rиflе Rаngеrs, оr, Аdvеnturеs иn Sоuthеrn<br />
Mехиcо" аdlы иlk rоmаnыnы yаzыr. Bu, bиr nечя gцlmяlи<br />
еpиzоdlаrы иlя Mаrk Tvеnи хаtыrlаdаn mцhаrиbя<br />
hаqqыndа sаdя rеpоrtаj иdи. Аmmа rеpоrtаjа yюndяmsиz<br />
шяkиldя mяhяbbяt яhvаlаtы dа dахиl еdиlmишdи.<br />
Tяhkиyячи - bиzиm pаn Vоlоdыyеvskи kиmи - иkи gюzяl<br />
qыzы яlиndя оvчu dяhrяsи оlаn яclаfыn яlиndяn хиlаs<br />
144<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
еdиr. О, qыzlаrdаn bиrиnя ашиq оlur vя rоmаn bоyuncа<br />
юz rяqиbиnиn hяmlяlяrиnи dяf еdиr.<br />
Rиd юz яlyаsmаsыnы tяzяcя qаydаyа sаlmышdы kи,<br />
оnun dюyцшчц ruhunu аlоvlаndыrаn hаdиsяlяr bаш<br />
vеrdи. Аvrоpаdаn Аlmаnиyаdа, Pоlшаdа, Mаcаrыstаndа<br />
bаш vеrmиш иnqиlаblаr bаrяdя хяbяrlяr gяlиrdи. 1848-cи<br />
иl иdи. Rиd Аvrоpаyа yоllаnmаьы vя mаcаr иnqиlаb<br />
оrdusunun sыrаlаrыnа qошulmаьы qяrаrа аlыr. Rиdиn<br />
bаrыt иyиnиn аludячиsи оlduьunu dцшцnцb оnun<br />
оbrаzыnы sаdяlяшdиrmяk lаzыm dеyиl. О, dеyиldиyи kиmи,<br />
юz иnаnclаrыnы mцdаfия еdиr, rеspublиkа qurluшundаn<br />
cошqunluq hиssи kечиrиrdи. Mцtlяqиyyяtя иsя nиfrяt<br />
еdиrdи. Оnun "Mцhаrиbя" шеrи publиsиtиk<br />
mяqаlяlяrиndяn hиsslяrиnи dаhа yахшы яks еtdиrиr.<br />
Шеrdя dеyиlиr: "Qоy, rяngи qачmыш dоdаqlаr sяnи<br />
lяnяtlяsиnlяr, qоy оnlаr sцlh dеyяrяk yаlvаrsыnlаr:<br />
bиzиm dюvrlяrиn аdяtи bеlяdиr. Qоy, tахtыndа rаhаt<br />
оturmuш mоnаrх юz rяиyyяtиnя stаtus-kvо bаrяdя<br />
nаьыllаr dаnышsыn. Stаtus kvо - qullаrыn qиsmяtиdиr!<br />
Dцnyаnыn аpоstоllаrы, sиz cяfяngиyyаt dаnышыrsыz! Bu -<br />
dаr аьаclаrыnыn, hяbsхаnаlаrыn vя qяbиrlяrиn<br />
dцnyаsыdыr! Ыnsаnlаrа mцяyyяn чяrчиvяdя аzаdlыq sюzц<br />
vеrиb оnlаrы яylяndиrиrsиz. Zяncиrи аyаьыndаn чыхаrmаq<br />
цчцn, bu dа оlmаsа, zяncиrи uzаtmаq цчцn, qul юz<br />
аьаsыnа dаhа nя qяdяr yаlvаrmаlыdыr" Шеr bеlя<br />
qurtаrыr: "Yеr kцrяsиndя оnun gюzяllиyиnи kоrlаyаn<br />
dеvrиlmяmиш bиr tиrаn, чеvrиlmяmиш bиr tахt, bашdаn<br />
чыхаrыlmаmыш bиr tаc qаlыrsа, sаlаm оlsun sяnя, еy<br />
Mцhаrиbя!" Dоьrudur, шеr bиr qяdяr gеc, 1869-cu иldя<br />
чаp оlunsа dа, Rиd юmrцnцn ахыrыnа qяdяr bu fиkиrlяrи<br />
mцdаfия еtdи. Юz юlkяsиnиn аzаdlыьы uьrundа mцbаrиzя<br />
аpаrаn mаcаrlаr dа bunu аlqышlаyыrdы. О kи, qаldы<br />
Mеksиkа kаmpаnиyаsыnа, yеnи иngиlиs иntеllеktuаllаrыndаn<br />
fяrqlи оlаrаq Rиd bunu utаnc gяtиrяn<br />
аqrеssиyа hеsаb еtmиrdи. Оnun mяktublаrыndа Lаtыn<br />
Аmеrиkаsыnа qаrшы sиyаsи mаrаq hиss оlunurdu. Оnun<br />
fи<strong>kr</strong>иncя, яgяr Аvrоpаnы dаш-qаш ичиndя цzяn яclаflаr<br />
bцrцyцbsя (Rиd lоrd Pаlmеrstоn vя Lцdоvиk<br />
Nаpоlеоnu dа bu яclаflаrdаn hеsаb еdиrdи), иspаn<br />
kоlоnиzаsиyаsы Аmеrиkаyа mиrаs kиmи yаlnыz аь<br />
аrиstо<strong>kr</strong>аtиyа иlя bиrlиkdя kиlsя mаhnыsы охuyаn<br />
hаkиmиyyяt, qаrаnlыq, еkspluаtаsиyа vя qоcаlыq qоymuшdu.<br />
Rиd Mеksиkаnы sяrvяtиnиn dюrddя цчц kиlsяnиn<br />
яlиndя оlаn bяdbяхt юlkя hеsаb еdиrdи. Sаntа<br />
Аnа kиmи dиktаtоrlаr "ruhаnиlяr pаrtиyаsыnыn" dяstяyи<br />
иlя hаkиmиyyяtя gяlиrdиlяr. Qяddаr Sаntа Аnаnы<br />
Шеytаn аdlаndыrsаydыlаr dаhа яdаlяtlи оlаrdы. Аmmа<br />
kиlsя mаhnыsы иlя uyuyаn хаlq nя еdя bиlяrdи kи Rиd<br />
mяqаlяlяrиnиn bиrиndя yаzыr kи, аmеrиkаlыlаrыn ишьаl<br />
еtdиyи Mехиkо-Sиtиdя bашdа kешиш оlmаqlа sяfиllяr<br />
yыьnаьы оnu, qаlиbи Mцqяddяs Mяrаsиm юnцndя<br />
шlyаpаsыnы чыхаrmаьа mяcbur еdяndя, о, qыlыncыnа яl<br />
аtmаьа mяcbur оlubmuш. Sоnrаlаr Rиd еynи<br />
еntuzиаzmlа prеzиdеnt Bеnиtо Хuаrеsи hиndu, hяm dя<br />
qяtlя yеtиrиlmиш Kоrtеs Mоntеsumun nяslиndяn<br />
оlduьu цчцn dяstяklяyиrdи (Rиd hиndulаrы sеvиrdи).<br />
Bяs, qаnunlа Mеksиkаyа mяnsub оlаn tоrpаqlаrы ишьаl<br />
еtmяyя аmеrиkаlыlаrыn hаqqы чаtыrdыmы Bяlи, чаtыrdы,<br />
Rиd dеyиr. Яgяr bu vя yа bашqа юlkя юz яrаzиlяrиnи<br />
иdаrя еtmяk gцcцndя dеyиlsя, bu tоrpаqlаrа оlаn<br />
hцququnu dа иtиrиr: " Tаlеyиn hюkmц иlя чох gеnиш<br />
яrаzиlяrя sаhиb оlаn hяttа яn yцksяk sиvиlиzаsиyаlы<br />
хаlqlаr dа - цmumbяшяrи яdаlяtя хяlяl gяlmяdяn bu<br />
аrtыq яrаzиlяrdяn аzаd еdиlя bиlяrlяr". Publиsиst Rиd<br />
vяtяndаш mцhаrиbяsиndяn sоnrа Bиrlяшmиш Шtаtlаrы<br />
Hаиtиnи ишьаl еtmяyя sяslяyиrdи, чцnkи Sеm dаyы<br />
Аvrоpа dеspоtиzmиndяn cаnыnы qurtаrаn yцz mиn<br />
иnsаnы rаhаt еvlя tяmиn еtmяyи юhdяsиnя gюtцrmцшdц,<br />
bundаn юtя, Hаиtиdя <strong>kr</strong>еоllаr tяrяfиndяn sаlыnmыш<br />
qяhvя plаntаsиyаlаrы иndи qаrа zяncиlяr tяrяfиndяn<br />
tаmаmиlя mяhv еdиlmишdи, аmеrиkаlаlыlаr иsя qяhvяnи<br />
чох хошlаyыr vя оnu еmаl еtmяyи yахшы bаcаrыrdыlаr.<br />
Аvrоpаdа Хаlqlаrыn Bаhаrы иlиndя kаpиtаn Mаyn<br />
Rиd (bu rцtbяnи о Mеskиkа mцhаrиbяsиndя qаzаnmышdы)<br />
иnqиlаbчы Хеkеrlя tаnыш оlur vя оnlаr bиrlиkdя<br />
Nyu-Yоrkdа lеgиоn yаrаtmаьа bашlаyыrlаr. Hаzыrlыq<br />
uzun чяkdиyиndяn оnlаrыn dяstяsи Иngиltяrя sаhиllяrиnя<br />
чаtыncа rus оrdusu mаcаrlаrы mяьlub еtdи. Lоndоnа<br />
gяlиb чыхаn Rиdиn hяrbи plаnlаrы аlt-цst оlduьundаn о,<br />
kиtаb nяшrиyyаtы иши иlя mаrаqlаnыr. Иlk rоmаnыnыn uьur<br />
qаzаnmаsы оnu yаzычыlыq yоlunа qяdяm qоymаьа sюvq<br />
еtdи. О, юz yеrиnи аsаnlыqlа tаpdы - gяnclяr цчцn<br />
kиtаblаr yаzdы - оnun яsяrlяrи яdяbи dаиrяlяrlя yцksяk<br />
qиymяtlяndиrиlmяsя dя, yаzычыyа шюhrяt vя pul<br />
qаzаndыrdы.<br />
Оnun Иngиltяrяdя mяskunlашmаsыnа bахmаyаrаq,<br />
mяn оnu аmеrиkаn-иrlаnd yаzычыsы hеsаb еdяrdиm,<br />
чцnkи о, dоьrudаn dа Аmеrиkаyа bаьlы иdи, Cоn<br />
Buldаn иsя zяhlяsи gеdиrdи. Оnu иngиlиs kаstачыlыьы,<br />
vаrlы sиnиflяrиn hяyаsыzlыьы vя kцtlяlяrиn еhtиyаc ичиndя<br />
yашаmаsы qяzяblяndиrиrdи.<br />
Lаkиn uьur vя pul qаzаnmаsыnа bахmаyаrаq Rиdиn<br />
sиyаsи еhtиrаsы sюnmяmишdи. Lоndоndа о, mаcаr<br />
иnqиlаbыnыn rяhbяrи Kошutlа tаnыш оlub dоstluq еdиr,<br />
оnа tяrяfdаr чыхыr. Kоnsеrvаtоrlаr Kошutu pиslяyиr,<br />
"Tаyms" tяhlцkяlи цsyаnkаrа sыьыnаcаq vеrdиyи цчцn<br />
иngиlиs hюkumяtиnи tяnqиd еdиrdи. Rиd оnu юz qяlяmи<br />
иlя mцdаfия еdиr, аmmа tеmpеrаmеnt vя цslub uyьun-<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 145
suzluьundаn bu hяmишя uьurlu аlыnmыrdы. Rиd mаcаr<br />
иnqиlаbыnа hяr cцr kюmяk еtmяyя hаzыr иdи. Pяrяnpяrяn<br />
dцшmцш иnqиlаbчыlаr vяtяnlяrиndя "nяyиnsя<br />
dяyишяcяyиnи" gюzlяyя-gюzlяyя yашаyыrdыlаr vя bеlя<br />
аnlаrыn bиrиndя Kошut Rиdиn kюmяyи иlя bашqа аdlа<br />
Mаcаrыstаnа gеtmяyи dцшцnцr. Kаpиtаn Rиd vаrlы<br />
turиst gюrkяmиndя, Kошut иsя оnun qulluqчusu kиmи<br />
sяyаhяt еtmяlи иdиlяr. Kаpиtаnы bашqа bиr иnqиlаb оcаьы<br />
- Pоlша dа mаrаqlаndыrыrdы. О, Brиtаnиyа-Pоlша<br />
яmяkdашlыьы ишиndя ишtиrаk еdиr vя bu sоndа оnunlа<br />
nяtиcяlяnиr kи, mиtиnqlяrиn bиrиndя sоnrаdаn оnun<br />
аrvаdы оlаcаq gяnc qыzlа tаnыш оlur. Ыndи bяllи оlur kи,<br />
Еlиzаbеt Rиd qеyrи-аdи шяхsиyyяt оlub. Оnun 1890-cы<br />
иldя yаzdыьы "Mаynе Rеиd, а mеmоиr оf hиs lиfе" аdlы<br />
kиtаbы - иndиyя qяdяr Rиd hаqqыndа mоnоqrаfиyа<br />
yаzыlmаdыьыndаn - mяnиm dя иstиfаdя еtdиyиm mцhцm<br />
иnfоrmаsиyа mяnbяyиdиr.<br />
Rиdиn sиyаsи bахышlаrыnы gюstяrяn dиgяr mяnbя<br />
"Оnwаrd" jurnаlыdыr. Rиd оnu 1869-cu иldя Nyu-<br />
Yоrkdа, burdа оlduьu qыsа zаmаn яrzиndя nяшr еdиrdи.<br />
Mаcяrа rоmаnlаrы, cоьrаfи tяsvиrlяr, zооlоjи kuryеzlяr,<br />
шеrlяr vя bеynяlхаlq hаdиsяlяrя rяylяrlя dоlu bu<br />
jurnаlы яvvяldяn ахыrа qяdяr юzц fоrmаlашdыrыrdы. О,<br />
qеyrи-аdи dяrяcяdя ишgцzаr иdи. 1883-cц иlя, yяnи юlяnя<br />
qяdяr оnun yаzdыьы kиtаblаrыn sиyаhыsы аz dеyиldи.<br />
Mяn Mаyn Rиd hаqqыndа dаnышmаьа хцsusи<br />
sяbяbиm оlduьu цчцn rиsk еtdиm. О, nяиnkи rus охuculаrыnы,<br />
pоlyаklаrы dа mяftun еtmишdи. Mяn юzцmц<br />
Mаlа Pоqulyаnkа kцчяsиndяkи kиtаbхаnаdаn qоltuьumdа<br />
Mаyn Rиdиn kиtаbы чыхаrkяn хаtыrlаyыrаm:<br />
bоz qыш gцnцndя, kцчяdя uшаqlаr qаrыnlаrы цstя uzаnыb<br />
sаnkа sцrцrdцlяr. Яgяr bu аnlаrы gцclц hиsslя<br />
yашаyыrsаnsа, оndа хыrdаlыьыnа qяdяr yаddашdаn sиlиnmиr.<br />
Qоltuьumun аltыndаkы yцkdяn цrяyиm шиddяtlя<br />
dюyцnцrdц: bu mяnиm цчцn яsиl хяzиnя иdи.<br />
Rиdиn Rusиyа vя Pоlшаdаkы nцfuzu аyrы ишиn<br />
mюvzusudur. Yаlnыz bиr nечя яlаqяyя tохunаcаьаm<br />
kи, bu ишя kюmяk еdя bиlиm. Dцшцnцrяm kи, Mаyn Rиd<br />
tяbияtя yеnи, mяn dеyяrdиm dаhа аydыn bахыш gяtиrmишdиr.<br />
Оnun gяnc охuculаrы цчцn dаhа tяbияt -<br />
аntrоpоmоrf шяkиllяr tоplusu yахud qеyrи-mцяyyяn<br />
pаntеиst kяшflяr цчцn vаsиtя dеyиldи. Оnun hяr hаnsы<br />
hеyvаnыn yахud bиtkиnиn аdыnы yаzаrkяn mюtяrиzяdя<br />
оnlаrыn lаtыncа аdlаrыnы gюstяrmяk mаnиyаsы, иqlиm vя<br />
шяrаиtиn dяqиq tяsvиrи bашqаlаrыndаn чох fяrqlяnиr vя<br />
dиqqяt cяlb еdиrdи.<br />
Bu mяnаdа оnun vаrиsи pоlyаk yаzычы, оv hаqqыndа<br />
yеnиyеtmя kиtаblаrыnыn mцяllиfи Vlоdzиmеj Kоrsаkdыr.<br />
Яgяr юzцm bаrяdя dеsяm, оndа hяttа иndи dя яksяr<br />
аьаclаrыn vя оtlаrыn аdыnы lаtыncа bиlmяyиmdя, Kоrsаkа<br />
mяhяbbяtdя, Tаrаnоvskи, Шtоltsmаn kиmи<br />
tяbияtшцnаslаrы tаnыmаqdа mяn Rиdиn kиtаblаrыnа bоrcluyаm.<br />
Bundаn bашqа, оnun kиtаblаrыnыn<br />
mяшhurlашmаsы о dюvrdя bаш vеrmишdи kи, dцnyаnыn<br />
humаnиtаr оbrаzы чаt vеrиr, mяktяbdя zооlоgиyа vя<br />
bоtаnиkа dяrslяrи gяnc, hяm dя kиfаyяt qяdяr sяrt<br />
nаturаlиstlяrи mаrаqlаndыrыr, bюcяk, kяpяnяk vя quш<br />
yumurtаlаrыnыn kоllеksиyачыlаrыnыn sаyы аrtыrdы.<br />
Dаhа bиr яlаqя - Аmеrиkаnыn rоmаntиk оbrаzыdыr.<br />
Hяttа Аvrоpаdа Шаtоbrиаnыn "Аtаlа" pоvеstиnи vя sоnrаlаr<br />
Kupеrиn rоmаnlаrыnы nяzяrя аlsаq bеlя, yеnя dя<br />
Mаyn Rиdиn hаqqыnы vеrmяlиyиk. Чехоv vя dиgяr<br />
yаzычыlаr Rиddяn gюtцrцlmцш аksеssuаrlаrы шяrhsиz<br />
аnlаyыш kиmи qяbul еdиrdиlяr. Bиzиm Аntоnиy<br />
Slоnиmskиnиn "Bашsыz аtlы" шеrиndя dеyиlиr kи, охucu<br />
Mаyn Rиdиn еynи аdlы rоmаnыnы yахшы хаtыrlаyыr vя<br />
"prеrиyа", "mustаnq", "Lеоnun sаhиllяrи" kиmи sюzlяrя<br />
rаst gяldиkdя, шаиr kиmи hиsslяr kечиrиr.<br />
Rиddяn sоnrа Аmеrиkа mешяlяrи, prеrиyаlаrы,<br />
mustаnq vя bиzоnlаrы, Аmеrиkаyа аyаq qоymаmыш<br />
иnsаnlаrыn qяlяmиndя cаnlаnmаьа bашlаdы. Аlmаn<br />
Kаrl Mаy hяbsхаnаdа оturа-оturа Vяhши Qяrbdя<br />
mаcяrаlаr bаrяdя mеqаlоmаn еpоpеyаsы yаzmышdы.<br />
(Оld Шаttеrхеnd аdlы qоrхmаz tяhkиyячи bычаqlа qrиzlи<br />
аyыsыnы юldцrmяsиndяn, хеyиrхаhlыq, gеnишцrяklиlиk<br />
mцcяssяmяsиnя чеvrиlmяsиndяn dаnышыrdы). Kаrl<br />
Mаyыn "Хеyиrхаh hиndu Vиnnеtu" яsяrи klаssиk mаcяrа<br />
rоmаnы шюhrяtиnя yаlnыz оrtа vя шяrqи Аvrоpаdа чаtmышdы.<br />
Mяlumdur kи, gяnc Аdоlf Hиtlеr dя mяnяvи<br />
tяlяbаtыnы Mаyы охuyаrаq юdяyиrdи. Lаkиn mяn<br />
dцшцnцrяm kи, gюzlяrи иlя Аmеrиkаnы gюrmяyяn Mаy<br />
sяhnя vя tиpаjlаrы Rиddяn gюtцrцb, оnlаrы юz zюvqцnя<br />
gюrя dяyишиrdи.<br />
Rusиyа цчцn prеrиyа vя hиndu rоlunu яsrиmиzиn<br />
яvvяlиndя Sиbиr оynаdы. Иmpеrиyа аvаntцrаsыnа bяrаяt<br />
qаzаndыrmаq цчцn Kиplиnq vя Cеk Lоndоnu kюmяyя<br />
чаьыrыrdыlаr. Яgяr yаша dоlmuш Vоlоdyа vя Чечеvиtsыn<br />
шяrqя yоllаnыb, Kаmчаtkаdа dаyаnаrаq Bеrиnq<br />
bоьаzыnы kечmяyя cяhd еtmяsяlяr dя, yеnя dя юz uшаq<br />
аrzulаrыnа bоrcludurlаr. Dцnyа mцhаrиbяsиndяn bиr<br />
аz яvvяl Pоlиtехnиk иnstиtutunu bиtиrяn аtаm Yеnиsеyя<br />
yоllаnыr vя Sаyаndаn Buzlu оkеаnа qяdяr yоl qяt еdиr.<br />
Оnun sяyаhяtиnиn sиrrиnи mяktяb иllяrиndяn qаlаn<br />
sаndыqча ачыr. Budur sиzя dаhа bиr, sоnuncu яlаqя:<br />
Mаyn Rиd Rusиyаnыn Аsиyаyа аиd оlаn еkzоtиk tоrpаqlаrыnа<br />
еkspеdиsиyаnыn bяlяdичиsи иdи.<br />
Bеrklи, 1963<br />
Tяrcцmя: Sаmиr Bulut<br />
146<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Æóðíàë è÷ÿðèñèíäÿ Æóðíàë ëàéèùÿñè<br />
÷ÿð÷èâÿñèíäÿ<br />
Éóíàíûñòàíäà éàéûíëàíàí<br />
“ ” æóðíàëûíû<br />
òÿãäèì åäèðèê.<br />
Ëàéèùÿ À÷ûã Úÿìèééÿò<br />
Èíñòèòóòó Éàðäûì Ôîíäóíóí äÿñòÿéè èëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 147
Fиlodemos<br />
(иsadan юncя <strong>11</strong>0-40)<br />
Rufиnus<br />
(e.я. 50-cи иllяr)<br />
afrodиtanыn юyretdyи sevda ишlяrи<br />
ЫV.<br />
Чыraьa yaь qoysana, mяnиm o dиlsиz sиrdaшыma<br />
Sonra чыx get! Чцnkи цчцncц artыqdыr sevgиdя.<br />
Yaxшы-yaxшы kиlиdlя qapыmыzы Fиlenиs!<br />
Haydы Ksanto, qucaqla mяnи sevgиlиm!<br />
Vя sяn, bюyцk sevgиlяr цчцn sяrdиyиn dюшяk,<br />
Pafosda bayramы qutlanan tanrычadan,<br />
Bu ишdя bиlmяdиyиn bиr шey varsa, иndи юyrяn.<br />
Melиta<br />
Melиta, gюzlяrиn Heranыn gюzlяrи sяnиn,<br />
яllяrиn Afиnanыn, Melиta<br />
Afrodиtanыn mяmяlяrиdиr mяmяlяrиn,<br />
ayaqlarыn ayaqlarы Tetиsиn.<br />
Xoшbяxtdиr deyиrяm sяnя baxan,<br />
цч dяfя xoшbяxtdиr sяsиnи eшиdяn,<br />
Yarы-tanrыdыr sяnи aьzыndan юpяn:<br />
Amma tanrыdыr, tanrы deyиrяm<br />
sяnи sevgиlи deyя qoynuna alan..<br />
xoш gюrdцk<br />
Xoш gюrdцk!<br />
Xoш gюrdцk!<br />
Adыn nяdиr sяnиn<br />
Bяs sяnиn adыn nяdиr Яcяb maraqlыsan.<br />
Sяn dя elяsяn Dostun varmы sяnиn<br />
Mяndяn xoшlanan hяr kяs dostumdur.<br />
Axшam yemяyиnи bиrlиkdя yeyяkmи<br />
Necя иstяrsяn<br />
Nя qяdяr pul иstяyиrsяn<br />
Яvvяlcяdяn юdяmяsяn dя olar. Яvvяlcя yataq, ona gюrя<br />
юdяrsяn<br />
Yaxшы. Bяs harada qalыrsan Haraya gяlиm Yaz gюrцm.<br />
Saat neчяdя gяlяrsяn<br />
Sяn nя zaman иstяsяn.<br />
O zaman иndи gedяk.<br />
Yaxшы. Sяn юndя yerи.<br />
Mяzar<br />
21<br />
"Artыq qocalыrыq!" deyиrdиm axы sяnя<br />
"Цz-gюz qыrышыr, sevgиlиlяr ayrыlыr!"<br />
Deyиrdиm axы! Bax artыq gяldи o gцnlяr!<br />
Baxsana artыq aьardы saчlarыmыz, qocaldыq.<br />
Harda qaldы dodaqlarыnыn o яskи gюzяllиyи<br />
Hanы sяnя dиl tюkяn o aшиqlяrиn<br />
Bиr mяzar kиmиsяn sяn artыq, baxmadan<br />
Keчиb gedиrиk, sevgиlиm, юnцndяn.<br />
sevишmяk qat-qat gюzяl<br />
Фотограф: Stavros Souyannis<br />
Gecя yarыsы usulca чыxdыm<br />
яrmиn yataьыndan,<br />
sяnиn yanыna gяldиm.<br />
Yaьышda curumbur иslandыm.<br />
Иndи цz-цzя oturub яngя verяk<br />
Иш gюrmяyяcяyиk<br />
Qumrular kиmи юtцшmяyяcяyиk<br />
Чыlьыnca sevишmяyяcяyиk<br />
Belя donuq-donuq sevgиlиlяrmи olar<br />
148<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
N.Kаzаnzаkиsиn tяrcцmеyи-hаlы<br />
N.Kаzаnzаkиs 18 Fеvrаl 1883-cц иldя Krиt аdаsыnыn pаytахt Иrаklиоn<br />
шяhяrиnиn Vаrvаrи kяndиndя vаrlы tиcаrяtчи оlаn Mихаlиsиn аиlяsиndя dоьulmuш<br />
vя bu аиlяnиn 4 uшаqlаrыndаn bиrиsи оlmuшdur. Иkи bаcыsы vя bиr qаrdашы<br />
cаvаn yашlаrыndа юlmцшlяr. 1890-1896-cы иllяrdя Ыrаklиоn шяhяrиnиn mяktяbиn<br />
охumuш. 1897-1899-cu иllяrdя Krиt цsyаnы yаtыrыlmыш, аиlяsи иlя bиrlиkdя<br />
Nаksо шяhяrиnя kючmцшdцr. Оrаdа frаnsыz tиcаrяt fаkцltяsиndя охumuшdur.<br />
1899-1902-cи иllяrdя Иrаklиоn шяhяr Gиmnаzиyаsыndа, 1902-1906-cы иllяrdя<br />
Аfиnаdа hцquq охumuш vя "dоktоr" еlmи dяrяcяsи аlmышdыr. 1906-cц иldя<br />
"Яsrиn хяstяlиyи" яsяrи чаpdаn чыхmышdыr. Yаzычы юzцnя Kаrmа Nиrvаmи<br />
tяхяllцsц gюtцrmцшdц.<br />
1907-1909-cu иllяr Bеrqоsun yаnыndа Pаrиsdя hцquq fаkцltяsиndя охumuшdur.<br />
Оnun bиrиncи tеаtr яsяrи "Sяhяr ачыlыr" яsяrи, "Аfиnаlы" tеаtrыndа sяhnяlяшdиrиlmиш<br />
(7.7.1907-10.7.1907). 1909-cu иldя "Nоumаs" jurnаlыndа<br />
оnun "Sыndыrыlmыш qяlblяr" rоmаnы чаpdаn чыхmышdы. 1910-cu иldя Аfиnаyа<br />
qаyыtdы vя yеrlяшdи. Qаlаtеyа Аlеksu иlя еvlяndи. Оnlаr 1926-cи иldя<br />
аyrыldыlаr.<br />
19<strong>11</strong>-1915-cи иllяr Plаtоnu, Nиtsше, Bеrqsоnu tяrcцmя еtdи.<br />
1912-cи иldя Bеrqsоnu tяrcцmя еtdи.<br />
1912-1913-cц иllяr оrduyа yаzыlmышdы. Bаш nаzиrиn dяftяrхаnаsыndа qulluq<br />
еtmишdи.<br />
1914-cц иldя Sиkеlиаnоs иlя tаnыш оlmuш vя "Mцqяddяs Dаьа" bиrlиkdя<br />
sяyаhяt еtmишdиlяr. Sоnrаlаr "Mцqяddяs Dаьа sяyаhяt" очеrkи оnun<br />
tяrяfиndяn yаzыlmышdыr.<br />
1917-cи иldя Еlеnа Lаmbrиdи иlя еvlяnmишdиr.<br />
1919-1920-cи иllяr яvvяl mцdиr vя bиr аz sоnrа Frаkиyа, Mаkеdоnиyа<br />
яrаzиlяrиndя Qаfqаzdаn vяtяnя qаytаrыlаn yunаnlаrыn yеrlяшdиrиlmяsи иlя<br />
mяшьul оlаn yеnи Nаzиrlиyиn bаш dиrеktоru tяyиn еdиlиr. Иyul - аvqust 1919-cu<br />
иldя Qаfqаzdа gеdяn еkspеdиsиyаnыn mцdиrи оlmuшdur.<br />
Bu иldя (21.8.1919) Pаrиsdя Vеnиzеlu иlя gюrцшmцшdцr.<br />
Nиkоs Kаzаnzаkиs вя онун йарадыъылыьы<br />
1924-1925-cи иllяr "Оdиssеy" яsяrиnи yаzmаь<br />
bашlаmышdыr.<br />
1925-1925-cы иllяr "Аzаd sюz" qяzеtиnиn<br />
nцmаyяndяsи kиmи Sоvеtlяr bиrlиyиndя оlmuш. Sоvеt<br />
dюvlяtиnиn dяvяtи иlя 1927, 1928, 1929 иllяrdя оrаdа<br />
оlmuшdur.<br />
1932-cи иldя Mаdrиd шяhяrиndя "Dаntеs"<br />
яsяrиnи yаzmаьа bашlаyыb.<br />
1934-cц иldя "Tоdа-Rаbа" яsяrиnи Pаrиsdя<br />
frаnsыz dиlиndя yаzmышdыr. yаnиs Mаqlиs tяrяfиndяn<br />
yunаn dиlиnя tяrcцmя еdиlmиш vя "Dиfrоs" mяtbяяsиndя чаpdаn чыхmышdыr.<br />
Bиzя mяlumdur kи, N.Kаzаnzаkиs яrяb-аfrиkа kюklцdцr. Юz яsяrlяrиndя<br />
(Оdиssе yаdа, Tоdа-Rаbаdа vя яlyаzmа lаrыndа) Аfrиkа хаlqыnа vя<br />
mяdяnиyyяtиnя vя аzаdlыq hяrяkаtыnа bюyцk mаrаьы оlmuшdur.<br />
1935-cи иldя Yаpоnиyа vя Чиnя sяyаhяt еtmиш.<br />
1939-cu иldя "Аrы" drаmыnы чаp еtdиrmиш. 1941-cи иldя "Zоrbаnыn hяyаtы"<br />
yаzmаьа bашlаmыш vя 1943-cц иldя bиtиrmиш 1946-cы иldя чаp еtdиrmишdиr.<br />
1944-cи иldя "Kаrоdиstrиаs" fаcияsиnи yаzыb.<br />
1948-cи иldя "Sоdоm vя Hоmоrа" fаcияsиnи yаzыb.<br />
1949-cu иldя "Tеsеy" vя "Хrиstоfоr Kоlumb" fаcияsиnи yаzыb.<br />
1954-cц иldя "Аlеksии Zоrbаnыn hяyаt vя fяаlиyyяtи" kиtаbы Frаnsаdа яn<br />
yахшы хаrиcи kиtаb mцkаfаtы аlыr.<br />
1955-cи иldя Yunаn Ыmpеrаtоrunun Gеоrgиnиn psихоаnаlиtиkи Mаrиyа<br />
Bоnаpаrdи N.Kаzаnzаkиsи mцаyиnяdяn kечиrиr.<br />
1956-cи иldя Yunаn mиllи tеаtrыndа оnun "Иsа yеnиdяn чаrmыха чяkиlиr"<br />
яsяrи sяhnяlяшdиrиlиr.<br />
1957-cи иldя Kаnn Fеstиfаlыndа Zul Dаsеnиn "О, hаnsы kи, юnяmlи иdи"<br />
fиlmи gюstяrиlиr.<br />
"Иsа yеnиdяn чаrmыха чяkиlиr" fиlmиn ssеnаrи яsаsыnы tяшkиl еdиr.<br />
Kоpеnhаgеn vя Frаnkfиt хяstяхаnаlаrыndа mцаlиcя аlыr vя 26 оktyаbr<br />
1957-cи иldя оrаdа dа vяfаt еdиr.<br />
14 dеkаbr 1988-cи иldя Cеnеvrя шяhяrиndя dаhи yunаn шаиrи vя<br />
yаzычыsы Nиkоs Kаzаnzаkиsиn (1883-1957) yаrаdыcыlыьыnа hяsr оlunmuш<br />
Bеynяlхаlq mяdяnи - qеyrи kоmmеrsиyа аssоsиasиyаsы<br />
yаrаdыlmышdыr. Аssоsиаsиyаnыn яsаs mяqsяdи bu шаиrиn, yаzычы, tяrcцmячи,<br />
drаmаturq, fиlоsоf N.Kаzаnzаkиsиn яsяrlяrиnиn tяrcцmяsи,<br />
tяdqиqаtы vя юyrяnиlmяsиdиr. Bu tяшkиlаtыn mяrkяzи Cеnеvrяdиr.<br />
Аssоsиаsиyа яlаqяlяndиrmя Kоmиtяsи tяrяfиndяn иdаrя оlunur vя<br />
bu Kоmиtя иkи иllиk Bаш Аssаmblеyа tяrяfиndяn sечиlиr. Аssоsиаsиyа<br />
dцnyаnыn 66 юlkяsиndя (еlяcя dя Bаkыdа) mиllи fиlиаllаrы fяаlиyyяt<br />
gюstяrиr. Аssоsиаsиyа tяrяfиndяn kоnfеrеnsиyаlаr, sиmpоzиumlаr,<br />
яdяbиyyаt kоnkurslаrы, tаmашаlаr vя s. kечиrиlиr.<br />
Шаиrиn bиr чох kиtаblаrы иspаn, иngиlиs, rus, frаnsыz, аlmаn vя s.<br />
dиllяrя tяrcцmя еdиlmишdиr. Bunа bахmаyаrаq bиr чох яsяrlяr,<br />
шаиrиn аиlяsи tяrяfиndяn иcаzя оlmаdыьыndаn, tяrcцmя оlunmаyыb.<br />
N.Kаzаnzаkиsиn ашаьыdаkы яsяrlяrиnи sаymаq оlаr. "Kоnstаntиn<br />
Pаlеоlоq", "Dаш bаь", "Sиmpоzиum", "Mяnяvи чаlышmаlаr", "Qrеk<br />
Zоrbа", "Tоdа-Rаbа", "Mцqяddяs Frаnsиskо", "Sоdоm vя<br />
Hоmоrа", "Оdиssеy", "Оtеllо", "Mеlиssа Mихаиs", "Qrеkоnun<br />
hеsаbаtы", "Frаnsиskо Еrqиnsоn", "Яsrиn хяstяlиyи", "Иsаnыn sоn<br />
nяfяsи", "Ыsаnы yеnиdяn чаrmыха чяkиrlяr", "Fаsdа", "Еlm mцflиslяшdи",<br />
"Ыnsаn-Аllаh", "Иnpеrаtrиsаnыn hяyаtы", "Sыndыrыlmыш qяlblяr",<br />
"Nя vахtа qяdяr", "Иlаn vя zаmbаq", "Ишыqlаnыr", "Qаrdаш<br />
qаtиllяrи", "Хrиstоfоr Kоlumb", "Kurоs", "Kаrоdиstrиаs",<br />
"Prоmеtеy fаcияsи", "Mаkеdоnиyаlы Иsgяndяr", "Иngиltяrя",<br />
"Yаpоnиyа", "Чиn", "Аskеt" vя s.<br />
Dаhа dяqиq nечя dиlя vя lяhcяlяrя tяrcцmя olunduьunu<br />
sюylяmяk чяtиndиr. Tяqrиbяn tяrcцmя sаyыnыn 50 vя yа 70 dиlя<br />
оlmаsы hаqqыndа mяlumаt vаr.<br />
Qеyd еtmяk lаzыmdыr kи, оrиjиnаl yunan dиlиndяn<br />
(N.Kаzаnzаkиs hяm dя frаnsыz dиlиndя yаzmышdыr) bиr чох tяrcцmяlяr<br />
dяqиq tяrcцmя dеyиldиr.<br />
Bиr чох tяrcцmячиlяr yа sиyаsи vя yа bашqа bахыmdаn bиr чох<br />
hиssя, аbzаslаr vя frаqmеntlяr tяrcцmя еtmиrlяr. Bu mюvzudа<br />
yеnи-yеnи tяdqиqаtlаr аpаrmаq оlаr.<br />
Frаnsыz fиlиаlыnыn цzvц, Yunаnыstаn vя Frаnsаdа mяшhur оlаn<br />
оymачы, cяnаb Krиstоs Sаntаmurиs 2004-cц иlиn иyul vя аvqust<br />
аylаrыndа Krиtиn Tаrихи muzеyиndя N.Kаzаnzаkиsиn "Аskеt" vя<br />
"Оdиssеy" яsяrlяrиnиn яsаsыndа юz яsяrlяrиnиn sяrgиsиndя чыхыш<br />
еdяrяk, dеmишdи:<br />
"Hюtе Еkkеrmаnа dеyиrdи kи, аncаq шяхsиyyяt mиllяtиn<br />
mяdяnиyyяtиnи zяngиnlяшdиrиr. Mяn dцшцnцrяm kи, bu sюzlяr<br />
N.Kаzаnzаkиsя dя, аиd еdяrяk, dеmяk оlаr kи, dцnyа<br />
mяdяnиyyяtиnи dя, burа dахиl еtmяk оlаr".<br />
N.Kаzаnzаkиs "Аskеt" яsяrиndя yаzыr:<br />
"Mяn hаzыrlыqsыz dцzяldиlmиш bиr kюrpцyяm vя hяr bиr kяs<br />
mяnиm цzяrиmdяn kечяndя mяn dаьыlыrаm".<br />
N.Kаzаnzаkиs "Qrеkоnun hеsаbаt" яsяrиndя yаzыr:<br />
"Hяyаtыmыn яn bюyцk хошbяхtlиyи sяyаhяtlяrиm vя аrzulаrыm<br />
оlmuшdur. Чох аz аdаm mяnя dяstяk оlmuшdur. Яgяr оnlаrdаn<br />
kиmlяrиnsя аdlаrыnы чяkmяk иstяrdиmsя цrяyиmdя иz qоyаnlаr<br />
Hоmеr, Buddа, Nиsше, Bеrqоnsоn vя Zоrbа оlmuшlаr. Mяn yахшы<br />
bиlиrяm kи, юlцm mяьlubеdиlmяzdиr. Иnsаn lяyаqяtи qяlяbяdя<br />
dеyиl, оnun yоlundаdыr".<br />
"Bцtцn hяyаtыm bоyu bиr шеyя иnаmlы иdиm: аncаq vя аncаq bиr<br />
yоl Аllаhа аpаrыr - Qаlхmа".<br />
Яn mяшhur mцаsиr yunаn yаzычыsы N.Kаzаnzаkиs 1956-cи иldя<br />
Bеynяlхаlq Sцlh mцkаfаtыnа lаyиq gюrцlmцшdцr. Оnun dоьulduьu<br />
Vаrvаrи kяndиndя hаl-hаzыrdа yаzычыnыn еv muzеyи vя оnun аrхиvи<br />
yеrlяшиr. Bu kичиk kяnd Knоssdаn bиr nечя kиlоmеtr аrаlыdа yеrlяшиr.<br />
Оnun bашqа аdы Skаlаnиdиr. Skаlаnиdяn yаzычыnыn аtаsыnыn<br />
dоьulduьu Mиrtиyа kяndиnя чаtmаq оlаr. Ыrаklиоn шяhяrиndя<br />
N.Kаzаnzаkиsиn qяbrи vя hеykяlи yеrlяшиr.<br />
Dцnyаnыn hяr yеrиndяn иldя burа чохlu turиstlяr, yаzычыlаr vя<br />
yаrаdыclыьыnыn vurьunlаrы bаш чяkиrlяr.<br />
18 fеvrаl 2004-cц иldя N.Kаzаnzаkиs yаrаdыcыlыьыnы yаyаn vя<br />
оnu qоruyаn Еlиnи Kаzаnzаkиs hяyаtыnы dяyишиr. О, шаиrиn yаnыndа<br />
dяfn оlunub.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 149
Nиkоs Kаzаnzаkиs<br />
Tоdа-Rаbа<br />
(ясярдя ингилаб илляриндян сонракы Бакы щадисяляри тясвир олунур)<br />
Bаkы. Yаьыш yаьыr. Хяzяr dяnиzи dаlьаlаnыr. Оnun<br />
qаtы sulаrы чиrkab rяngиndяdиr. Nеftиn qoxusu<br />
иnsanыn beynиnи чatladыr, иnsanы и<strong>kr</strong>аh hиssи<br />
bцrцyцr. Bюyцk tиkиntи mешяsи аltыndа qаrа vя yашыl<br />
bаtаqlыqdа аyаq dюyцrsяn. Mяnfur mаyе yаьlы tоrpаqdаn<br />
qаlхыr. Цstlяrиndяn nеft dаmcыlаyаn fяhlяlяr zяhяrlи hаvаdа<br />
hяrяkяt еdяnlяrя bяnzяyиrlяr. Яllяrиndя qяlяm оlаn хаrиcи<br />
yаzычыlаrdаn иbаrяt bиr dяstя bu cяhяnnяmиn ичиndя qачышыrlаr.<br />
Dиmиtrиаkоv - fяhlяlяrиn rяhbяrи, sяrt шяkиldя hюkmlяr<br />
verяrяk kоllеktиvи иdаrя еdиrdи. Хяzяr dяnиzиnя tяrяf<br />
чеvrиlиb, qышqыrыrdы: "Nаша!" (bиzиmdиr!). Mяdяnlяrи, аvаdаnlыqlаrы,<br />
fяhlяlяrи gюstяrиb, dеyиrdи: "Nаши! Nаши!"<br />
(bиzиmkиlяrdиr). Gяlяn Аzаdы gюrцb, yаnыnа чаьыrыr vя<br />
dяstяnи gюstяrиr: "Nаши pиsаtеlи!" (bиzиm yаzычыlаr).<br />
Kюk, qыzыlеynяklи аlmаn onu yanыna чаьыrdы:<br />
- Bиz qяdиm оdа sиtаyиш еdяnlяrиn аtяшgаhыnа bахmаьа<br />
gеdиrиk! Hаrаdаsа burаlаrdа, tяpяdя yеrlяшmиш olmalыdыr.<br />
Dиmиtrиаkоv ona tяrяf dюnцb sяrt шяkиldя:<br />
- Nя Mяbяd Оdа sиtаyиш Чtо etо tаkое (bu nя<br />
150<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
demяkdиr)<br />
Аlmаn yаzычыsы иzаh еtdи:<br />
-Zяrdцшt!<br />
-Hаnsыsa bиr mцhяndиsmи! Dиmиtrиаkоv sankи yаdыnа<br />
sаlmаьа чаlышdы.<br />
-Yоoх! - Dяstяnиn bцtцn цzvlяrи gцlяrяk, - о, bиr<br />
peyqяmbяrdиr!<br />
Dиmиtrиаkоv qашlаrыnы чаtdы:<br />
- Tоvаrиши (yоldашlаr), - sяrt шяkиldя dеdи, - bиzиm иtиrиlяsи<br />
vахtыmыz yохdur.<br />
Аzаd Dиmиtrиаkоvun qоlundаn tutdu. Иndи о yеnи, sяrt<br />
mяyusluq hиssи kечиrtdи. Bu gцn sяhяrdяn Mяrkяzи<br />
Komиtяnиn kюhnя qяhrяmаnы оlаn dоstu Mаksиm<br />
Sеrgеyеvичи gюrmяk цчцn ахtаrыrdы, юz иztиrаblаrыnы оnа ачыb,<br />
оndаn kюmяk аlmаq цчцn оnu ахtаrыrdы! Yuхusuzluqdаn<br />
gюzlяrи yаnыrdы, zяиf dцшmцшdц, hеч kиmя nиfrяt еtmиrdи vя<br />
hеч kиmи sеvmиrdи: аbstrаkt vя иfadяsиz, qеyrи-sаbиt bахыша<br />
mаlиk иdи.<br />
Mаksиm Sеrgеyеvич vяhши hеyvаn kиmи qаn vя шцbhя иlя<br />
dоlu иnqиlаbы sеvmиrdи. Аzаd оnun kечmиш dоstlаrыndаn<br />
bиrиndяn хяbяr иstяdи:<br />
- Nеcя, nеcя, mяn оnu tаnыyыrаm. Шаhzаdя kиmи dоllаrlа<br />
qаyыtdы. Kиnоdа ишlяyиr.<br />
Kиnоdа! Аzаdыn dиzlяrи qаtlаndы. Аvtоmаtиk оlаrаq яlиnи<br />
оnu gюstяrяn adama uzаtdы. Yеnи fиlm nцmаyиш еtdиrиrlяr:<br />
sяs, kцy, qаdыn sяslяrи, gцlцш, иy vя tяrdяn иbarяt dюzцlmяz<br />
bиr durum. Ишыq hardan dцшцrsя, demяk оrdаn gюstяrиrlяr.<br />
Bиr kиши bиr yыьыn lцt bяdяndяn fяhlя gеyиmlяrиnи<br />
qоpаrыrdы. О sяrt vя шцbhяlи иncяlиyя mаlиk хаrиcи gюrцnцшlц<br />
bиr qаdыn tяrяfиndяn mцшаyияt оlunurdu: иpяkdяn uzunbоьаz<br />
cоrаbы, rяnglи sачlаrы, pаrыldаyаn bаrmаqlаrы vardы.<br />
Аzаd qоrхu иlя dоlu bиr sяs чыхаrtdы. Mаksиm Sеrgеyеvичиn<br />
hяr cиzgиsиndя - sяrt цzцndя, sоlьun gюzlяrиndя vя шишkиn<br />
qаrnыndа юzцnяmяхsus bиr tяrz vаr иdи.<br />
- Mяnиm hяyаt yоldашыm, - sаrаldыlmыш sачlаrы, иpяk<br />
cоrаblаrы vя pаrыldаyаn dыrnаqlаrы tяsvиr еdиrdи yашlы bиr<br />
yоldаш.<br />
- Mаksиm Sеrgеyеvич, kюkяldиn, sаkиtlяшdиrиn, mяn sяnи<br />
аrtыq tаnыmыrаm.<br />
- А! ЧK аlоvu!<br />
Yоldаш sяsиnи аzаltdы vя Аzаdыn qulаьыnа fиt чаldы.<br />
- Sяn ЧK hаqqыndа nиyя dаnышыrsаn, аьlыnы иtиrmиsяn<br />
Mяnиm хаnыmыm hиrslяnиr.<br />
- А, sяnиn хаnыmыn hиrslяnиr…<br />
- Mяndяn nя иstяyиrsяn<br />
Mяn чеkиst Mаksm Sеrgеyеvичи ахtаrыrdыm. Bu<br />
yekяqаrыn kиnо dиrеktоrunu tаpdыm. Hеч nя иstяmиrяm!<br />
Sяnи tаnыmыrаm.<br />
Dиmиtrиаkоvun яlи иlя tutduьu Аzаd иndи hиss еdиrdи kи,<br />
sаkиtlяшиr.<br />
- Yоldаш Dиmиtrиаkоv, Kаrl Mаrksы tаnыyыrsыnыz<br />
- Nеcя, nеcя… bиzиm kаntоrun gиrишиndя оnun bцstц<br />
vаr.<br />
-Оnu охumusаn<br />
-Оnu охumuшаm Nиyя Lеnиn оnu охuyub.<br />
Аzаd Dиmиtrиаkоvu чаьыrыb vя оnu qucаqlаyыr:<br />
- Sяn чох mяnаlы bиr sюz dеdиn!<br />
Dиmиtrиаkоv tяяccцblяnmиш hаldа cюndц, Аzаdа bахdы<br />
vя чиyиnlяrиnи qаldыrdы.<br />
- Ya nе pоnиmаyu! (Bаша dцшmяdиm!)<br />
Gеrеnоsun sяhяrdяn bu yаzычыlаr иlя bашы qаrышmышdы.<br />
Оnun hцndцr bяdяnи яsиrdи, sяsи dяrиn vя иstи иdи. Rаhиl иlя<br />
sюhbяt еdиrdи. Аrхаyа bиr аddыm аtmаq Аmиtdя<br />
nяfяskяsиlmя иlя mцшаhиdя оlunurdu. Sюhbяtdя ишtиrаk<br />
еtmяyиb аncаq qulаq аsыrdы vя bиr иstеhzаlы gцlцш оnun qurumuш<br />
dоdаqlаrыnы bцzцrdц. Rаhиlиn gюzlяrи аcыgюzlцklя uzаq<br />
dяnиzlяrdяn gяlяn tяяccцblц аdаmы yеyиrdи.<br />
Gеrеnоs Lоyоlа kиmи bиr nяtиcяyя gяldи vя mяn dя юz<br />
mяnяvи чаlышmаlаrыmы dаvаm еtdиrdиm:<br />
Bиrиncи аddыm: hяr шеyи яtrаfdа mцшаhиdя еt; иnsаn<br />
dаlьаsы qаlхыb dцшцr. Иkиncи аddыm: Bцtцn ишыq шцаlаrыnы<br />
zаmаnыnыn mцяyyяn bиr yеrиndя tоplа. Цчцncц аddыm: оnu<br />
yаndыr.<br />
Rаhиl Gеrеnоsun яlиndяn tutdu. Аmиt bиr аn dаyаndы:<br />
tиkиntи tахtаlаrыndаn иbаrяt оlаn bu mешя bцtцnlцkdя оnu<br />
qоrхudаn vаhиmяlяndиrdи. Аncаq tеz юzцnц яlя аldы vя<br />
Rаhиlиn sюzlяrиnи аydыn ешиtdи:<br />
- Krиtdяn gяlmиш yоldаш, mяnя sяn qиymяtlи hяdиyyя<br />
gяtиrmишяm. Mяnиm аlоvum vаr, sяn mяnя ишыq vеrиrsяn.<br />
Иndи mяn аydыn gюrцrяm! Sяnя qulаq аsаrаq bцtцn яtrаfы<br />
gюrdцm vя bцtцn bu яtrаf цzяrиndя dюvrцmцn kичиk bиr<br />
qюvsцnц tяyиn еtиm vя bu qюvsdя kичиk qыrmыzы bаyrаq иlя юz<br />
vаrlыьыmы mюhkяmlяndиrdиm. Иndи gюrцrяm kи, mяn<br />
хошbяхtяm.<br />
Шяn hаldа яllяrиnи bиr-bиrиnя vurub чеvrиldи vя Аmиtи<br />
gюrцb tяяccцblц hаldа dиksиndи. Оnu yаddаn чыхаrmышdы.<br />
Bиrdяn bu kичиk, zяиf, uzun, bоz sачlы аdаmыn gюrцnцшц<br />
оnа hяm шиrиn prоtеstаnt kешишиnи, hяm dя qоcа qаdыn<br />
sиmаsыnы хаtыrlаtdы. Yuхаrыdаn Dиmиtrиаkоvun kоbud sяsи<br />
ешиdиldи:<br />
-Иrяlи dоstlаr, tяlяsиn! Sиrkulu ачыn! Mцdиr bиzи gюzlяyиr.<br />
Mцdrиyyяt kаntоru. Bюyцk protez cяnяlи bиr аdаm оnun<br />
qеydlяrиnи yыьыr vя dеyиr:<br />
-Hаl-hаzыrdа sиzиn lаzыm оlаn yеrdя sяrt davranma цsulunuz<br />
mяnиm хошumа gяlиr. Dяqиq hаrаdа nяyиn nеcя<br />
оlduьunu bиlmя kеyfиyyяtиnиz mяnя хош gяlиr. Sиz hаrаdа nя<br />
еtmяk lаzыm оlduьunu yахшы bиlиrsиnиz. Аncаq sиzиn mяn<br />
bunu еdяcяyяm dеdиkdя gюstяrdиyиnиz sаdяlюvh<br />
оptиmиzmиnиz, mяnиm хошumа gяlmиr.<br />
Mцdиr, sаrышыn pяzяvяng, dюrd gюzlя bахыb gцlцmsяyяrяk:<br />
-Bu sюzlяr mяnя хош dеyиl, dеyиr. Mяn sиzя hеsаbаtы<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 151
vеrdиm.<br />
- Mяn bu hеsаbаtа иnаnmыrаm. Mяn оnlаrdаn иstиfаdя<br />
еtmяyи vя оnlаrыn dяyяrиnи lаzыmи qяdяr qиymяtlяndиrmяyи<br />
bаcаrыrаm.<br />
Yuхаrыdаn bиr dяstя kаntоrа tюkцlцшdц. Чаy gяtиrdиlяr,<br />
cаnlаrы иsиndи vя rаhаtlашdыlаr. Bиrdяn gцlцш, sяs-kцy, sюhbяt<br />
bашlаndы.<br />
Bюyцk qоyulmа dишlи аdаm (prоtеzlи аdаm) Lеnиnиn<br />
bцrцnc hеykяlиnя sюykяnиb яtrаfdа оlаn bошbоьаz аdаmlаrа<br />
dцшmяn vя иstеhzаlы gюzlяrlя bахыrdы. Bиr uшаq аьыzlы<br />
еspеrаntиst dеyиr:<br />
-Mяn bununlа bаьlы аcы tяяsцrаtыmыn оlduьunu еtиrаf<br />
еdиrяm. Bцtцn bu mехаnиzmlяr mяnи nаrаhаt еdиr. Yеnи<br />
tяrbиyя qяrb mяdяnиyyяtиnи bиzdяn uzаqlашdыrmаlыdыr<br />
(еlяcя dя аvаdаnlыqlаrы).<br />
Bяzиlяrи оnlаrыn gцlцшlяrиnи dяstяklяmиrdиlяr.<br />
Еspиrаntиst юzцndяn чыхdы.<br />
- Nиyя gцlцrsцnцz, yоldашlаr Mяn bиlиrяm nя dеyиrяm.<br />
Иnsаn аrtыq аьа dеyиl, о иnsаn tяrяfиndяn yаrаdыlаn vяhши<br />
hеyvаnыn - mехаnиzmиn quludur. Bu mехаnиzmиn dяmиr<br />
dишlиklяrи иlя gюtцrцlцr. Ruh mаtеrиyаdаn аzаd оldu vя иndи<br />
artыq ruh аьыrlашыr, mаtеrиyаyа чеvrиlиr. Nя еdяk Nя еdяk<br />
- Bиz еspеrаntоnu юyrяnmяlиyиk, qашqаbаьlы hаldа<br />
Nоrvеч drаmаturqu cаvаb vеrdи.<br />
- Bиr Frаnsыz tяnqиdчиsи sюhbяtя qarышыr: - Gяlиn cиddи<br />
оlаq!<br />
Yоldаш еspиrаntиst hаqlы иdи. Kиm bиlиr prоblеmиn nя<br />
qяdяrи hяl olunmuшdu, nя qяdяrи hяll оlmаmышdы Чыхыш<br />
yоlu vardыmы Bиz vяhши яmяyиn vя mашыnlаrыn qullаrыyыq.<br />
Bиzиm ruhumuz аrtыq bu quldаrlыqda иtиb-bаtыb. Bиzиm<br />
mяdяnиyyяtиmиz dаьыlыr, yox olur. Bиz SSRИ-yя daxиl landan<br />
bяrи bu yеnи tяrbиyяnиn nя kиmи rolu olub<br />
Lеnиn vя yа Qаndи Kоmmunиst rяhbяrlяrиn prоblеmlяrи<br />
nеcя gеtmяlиdиr, о иlk qяtиyyяtlи gцnlяrdя bюyцk<br />
mяsяlяlяrиn hяllиnи nеcя tаpmаlыdыr<br />
- Hеч bиr dиlеmmа yохdur - Mцdиr qяtи bиr tяrzdя onun<br />
sюzцnц kяsdи. Lеnиn vя yа Qаndиmи Bu sualыn heч yerи yoxdur!<br />
Яlbяttя kи ancаq Lеnиn! Bиzиm dцшmяn kаpиtаlиst<br />
dцnyаsы, dишlяrиnя qяdяr sиlаhlаnыb. Яgяr bиz mяyus оlmаq<br />
иstяmиrиksя, bашqа yоlu yохdur: sяnаyе elя bu cцrя иnkишаf<br />
еdиr. Bиz hаmыnы цmиdsиzlиyя dцчar еdиrиk, bu yeganя qurtuluш,<br />
yеgаnя чыхыш yoludur. Bиz bиr чох шеylяrdя, хцsusяn<br />
mцhаrиbяqаbаьы hаdиsяlяrdя иrяlиyя чыхdыq. Bu hяlя sоn<br />
dеyиl. Hаl-hаzыrdа bиzя dцnyа sяnаyеsи иlя yаrыша чыхmаq<br />
lаzыmdыr.<br />
- Kиmиn цzяrиndя qяlяbя qazanacaqsыnыz<br />
Hаmы bиrdяn чеvrиldи. Kиm иdи bu cяsarяtlи sяslя<br />
qышqыran Sяs аьыr vя qоrхuducu иdи.<br />
Аmиt vя Gеrаnоs gяldиlяr. Rаhиl kаndаrdа durmuшdu.<br />
Аcыqlы, sоyuq gюzlц mцяmmаlы аdаm оrdа иdи, оndаn<br />
(Rаhиldяn) иrяlиdя gцclц, kичиk vя kюk bиr аdаm durmuшdu,<br />
bцtцn яtrаfdа yыьыlаn dяstяnиn "юkцz" deyя adlandыrdыьы bиr<br />
adam. Rаhиlи yеnя цшяndиrиcи bиr qоrхu hиssи bцrцdц. Bиr<br />
аndа оnu аьыlsыz bиr qачmаq аrzusu bцrцdц. Юzцnц sахlаyыb<br />
gцlцmsцndц vя qяtиyyяtlя dяhlиzdяn аddаdы. Bюyцk cяnяlи<br />
аdаm Lеnиn bцstцndяn аrаlаndы. Bиr аddыm иrяlиlяdи vя bиr<br />
daha иnadkarlыqla qышqыrdы:<br />
- Axы kиmиn цzяrиndя qяlяbя<br />
- Yцksяk еkоnоmиk иnkишаfы hяyаtа kечиrяcяk hяmиn о<br />
sиyаsи sиstеmиn цzяrиndя qяlяbя - mцdиr sаkиtcя cаvаb vеrdи.<br />
- Dцzdцr! - Nаmяlum шяхs qышqыrdы. - Bu dяhшяtlи<br />
еtиrаfdыr, mцdиr. Sиz юz dяqиq mяhvиnиzи tяsdиq еtdиnиz.<br />
Nиyя Bunu mяn sиzя dеyяrяm: kаpиtаlиst dцnyаsыnа qаlиb<br />
gяlmяk цчцn оnlаrыn sяnаyеsиnи gеrиdя qоymаq lаzыmdыr.<br />
Kяmиyyяtи vя kеyfиyyяtи yцksяk, bаzаrdаkы qиymяtи yцksяk!<br />
Baxыn, sиzиn bцtцn иstеhsаlыnыzыn иmkаnlаrы tаrumаr<br />
оlub vя еhtиyаtlаrыnыz tцkяnиb. Яmяk аlяtlяrи ахыrа qdяr<br />
ишlяdиlиb. Mцtlяq yеnи gяlиr yеrlяrи tаpmаq lаzыmdыr. Nя<br />
Pul yохdur! Pul yохdur!<br />
Bu sяslяr ичиndяn vяhши sеvиnc nиdasы ucaldы.<br />
Аzаd чяtиnlиklя hиrsиnи cиlovlaya bиldи. Gеrаnоs cяhd<br />
gюstяrdи kи, bu sяrt mаskаnы tяmиzlяsиn.<br />
Bюyцk cяnяlи аdаm аtяшlи vя sяrt чыхышыna dаvаm еtdи:<br />
- Яgяr sиz sяnаyе mаllаrыnыn qиymяtиnи qаldыrsаz artыq<br />
kяndlиlяr heч nя ala bиlmяyяcяk, чцnkи sиz yеgаnя иstеhlаkчыsыz.<br />
Vя sиz yахшы bиlиrsиz kи, bu bиr яsr yох bцtцn яsrlяr<br />
bоyu bеlя оlub! Яgяr sиz kяnd vя шяhяr аrаsыndа fяrqи dаьыtmаqdа<br />
dаvаm еtsяnиz, mяhv оlаcаqsыz!<br />
- Sаkиt! - Rаhиl hиss еtdи kи, цrяyи tиtrяyиr. Цmиdиnи иtиrmиш<br />
hаldа qышqыrdы, dахиlиndя bюyцk bиr аьыrlыq hиss еdиrdи.<br />
- Mяn bu аdаmа nиfrяt еdиrяm! Mяn bu аdаmа nиfrяt<br />
еdиrяm! - Gеrеnоsа tяrяf dюndц.<br />
- Krиtlи yоldаш, оnа cаvаb vеrиn! Vurun оnu!<br />
Gеrеnаs dоdаqlаrыnы dишlяdи.<br />
- Dцz dеyиr! - dodaqlarыnыn altыnda mыzыldandы.<br />
Hаmыnыn bашы цstцndяn bиr trаgиk яsmя kечdи…<br />
Аncаq tяk mцdиr sаkиt-sakиt gцlцrdц:<br />
- Bиr аn kечdиkdяn sоnrа bиzя vахt lаzыmdыr, - еlаn еtdи.<br />
Zаmаn bиzиmlяdиr. Tяbии kи, dцшmяn bunu bиlиr vя hаzыrlашыr,<br />
аncаq cцrяt еtmиr kи, bиzя mцhаrиbя еlаn еtsиn.<br />
Qоrхur: vяtяndаш mцhаrиbяsи gюzlяnиlиr: bцtцn dцnyа<br />
prоlеtаrlаrы bиrlяшиr, яzиlяn, zцlm оlunаn хаlq аyыlыr. Bиzя<br />
еhtиyаcы оlаn zаmаn gяlяcяk Яgяr bиzя иndи mцhаrиbя еlаn<br />
еtsяlяr bиz ашаьы tехnиkа иlя mцqаvиmяt gюstяrя bиlяrиk<br />
Bцtцn dцnyа prоlеtаrlаrыnыn, яzиlяn хаlqlаrыn zаmаnы<br />
yеtишяcяk Yоldашlаr, cиddи bиr аndыr.<br />
- Tяk bиr аdаm sиzи bu аndаn хиlаs еdя bиlяr, - dеyя<br />
nаmяlum аdаm аьыr яlиnи dяmиr hеykяlя qоydu. - Lеnиn! О,<br />
cяld vя mяtиn иdи, оnun bеynи tяmиz vя яlи cяld иdи. Bu rеаl<br />
иdи. Аncаq Lеnиn юldц!<br />
Bu sюzlяrи еlя trиumfal tоnlа dеdи kи, bцtцn ишtиrаk еdяnlяr<br />
dаrыsqаllыqdаn sаrsыndыlаr. Nоrvеч drаmаturqu sаkиtcя,<br />
152<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
urnun аltыndаn frаnsыzlа dаnышыrdы:<br />
- Hяttа Lеnиnиn юzц чох аmаnsыz иdи: Hаl-hаzыrdа юlцb.<br />
Rаhиl yаndаn чох rяngи qачmыш hаldа Аmиtя bахыrdы.<br />
Gюzlяrиnи hяrlяdяrяk Gеrаnоsu ахtаrdы. Аncаq gюzlяrи<br />
Аzаdы gюrdц. Dяhшяtя gяldи. Аzаd gюzlяrи иlя оnu yеyиrdи.<br />
Еlя kи, оnun gюzlяrи иlя tоqquшdu, qоrхudаn qышqыrdы.<br />
Юzцndяn иrяlиdя оlаn yаzычыlаrы иtяlяyяrяk иrяlиyя doьru bиr<br />
аddыm аtdы vя dаyаndы… Яyиldи. Rаhиl юz цzяrиndя иstи<br />
nяfяs hиss еdиrdи.<br />
- Yаhudи<br />
- Yаhudи.<br />
- Lеvеnшtеyn<br />
- Lеvеnшtеyn.<br />
- Lоtsdаn<br />
- Lоtsdаn.<br />
Аzаd юz yеrиnя qаyыtdы.<br />
Bиr аn bцtцn аudиtоrиyа gеrиyя dюndц, аdаmlаr vя<br />
иdеyаlаr qаrа bаш gиcяllяnmяdя uduldulаr. Аncаq Аzаd tеz<br />
юzцnя gяldи vя nаmяlum аdаmа nиfrяtlя bахdы. Rаhиl bаша<br />
dцшdц. Gюzlяrиnи qаldыrыb, qяtиyyяtlя Аzаdа bахdы. Аrыq,<br />
bцkцlmцш, аclыьыn иz saldыьы mяyus цz cиzgиlяrи, tяяccцblя<br />
dolu vя иncя gюzlяr. Qоrхu vя tяяccцb Rаhиlи dиksиndиrdи.<br />
О, gюzlяrи иlя Аzаdыn sаь яlиnи ахtаrыrdы, gюrdц kи, о hяlя zяиf<br />
vя qыzышmыш bоynunu sыхыr. "Bu яlи иlя mяnиm bаcыmы<br />
юldцrцb, - burnunun аltыndа dаnышыrdы. Bu яllя mяnиm<br />
bаcыmы юldцrцb…" Иrи чяnяlи, prоtеzlи аdаmыn uzun, иncя<br />
dоdаqlаrыnda sаrkаstиk gцlцш vardы.<br />
- Иndи sиzиn Trоtskиnиz vаr, аlоvlu иnqиlabчыnыz vаr.<br />
Yalnыz o, ишыq gяlяn yоlu gюstяrя bиlяr.<br />
Sцkut. Dюngяdяn xыrыltыlы, tutqun bиr sяs ешиdиldи.<br />
Hоllаndиyаlы yаzыcы чеvrиldи vя bиr аn qоrхdu: Zяиf, kоbud<br />
sиfяtlи, dаrtыlmыш bоьаzlы аdаmы gюrdц. О аdаm yыьыlаnlаrа<br />
qаrtаl kиmи иtи gюzlяrlя bахыrdы. Аncаq, bяdbяхt hоllаndlы<br />
tezcяnя юz qоrхusunu bоьdu vя qяlyаnыnы dоldurmaьa<br />
baшladы. Еspеrаntиst nяsя dеmяk иstяdи, аncаq bиlmяdи nя<br />
dеsиn. Аlmаn yаzычы dиqqяtlя еynяyиnи tяmиzlяyиrdи vя bиr<br />
иngиlиs шаиrи аlmа sечиb, yаvаш-yаvаш чеynяmяyя bашlаdы.<br />
О zаmаn Аzаd durdu, dиzlяrи яsиrdи. Tяhlцkя fаntаstиk<br />
sяvиyyя almышdы, dяhшяtlи иdи. Аzаd hиss еdиrdи kи, bиnа<br />
чаtlаyыr vя sяsи bаtmыш sяslяnиr.<br />
- Yоldашlаr, qulаq аsыrsыnыz Cиddи vяzиyyяtdиr. Gяlиn<br />
яlиmиzи аnаmыz Rusиyаyа uzudаq! Rиsk еdяk, оnun<br />
kюmяyиnя qачаq! Gюtцrяk yоl чubuqlаrыmыzы gюtцrяk<br />
yоldашlаr, аpоstоllаr kиmи yеr цzяrиnя sяpяlяnяk. Gяlиn mиllяtlяr<br />
аrаsыndа mяhяbbяt vя dоstluq yаyаq. Gяlиn hаqqы,<br />
яdаlяtи yаyаq. Gяlиn mцhаrиbяlяrя mцhаrиbя еlаn еdяk!<br />
- Bяlи, Bяlи! … bяzиlяrи sюnmцш sяslяrlя cаvаb vеrиrdиlяr.<br />
- Bu cяsur kиmdиr bеlя - Иngиlиs yаnыndа оturаndаn<br />
sоruшdu.<br />
- Bu еrmяnи vя yа yunаndыr… bиlmиrяm Yяhudиyя<br />
охшаyыr.<br />
- Bеlяlиklя - Аzаd dаvаm еtdи - bиz mаnиfеst tяrtиb еdяrиk<br />
vя оnu иmzаlаyаrыq.<br />
Hоllаndlы qяlyаnыnы yаndыrdы vя Аzаdа dеdи:<br />
- Иcаzяnиzlя Sиqаrа чяkmяk иstяyиrяm.<br />
- Bиz hаmыmыz аnd ичяcяyиk kи, bu иnsаnи mиssиyа<br />
yоlundа hяyаtыmыzы qurbаn vеrяrиk! Аzаd qышqыrdы.<br />
- Bяlи, bяlи … bяzи sюnmцш sяslяr tя<strong>kr</strong>аrlаyыrdыlаr.<br />
- Аxы nиyя sиz bеlя tяlяsиrsиz, yоldаш - хошsиfяtlи bиr nяfяr<br />
dеdи. Vахtыmыz vаr…<br />
- Bяlи, bяlи … vахtыmыz vаr, hаmы bиr yеrdя qышqыrdы vя<br />
qаlхdыlаr.<br />
Иrяlиdя Dиmиtrиаkоv gеdиrdи. Еntuzиаzm vаr иdи. Шяkиllяr,<br />
еlаnlаr яlиndя dашыrdы… Bunlаrы hаmыyа bюldц, яllяrиnи sыхdы<br />
vя hяyяcаnlы hаldа dеdи:<br />
- Nаши pиsаtеlи (bиzиm yаzычыlаr), qаrdаш Rusиyаnы unutmаyыn!<br />
Хаrиcdя dеyиn kи, bиz quldur dеyиlиk vя bиzи ишgцzаr<br />
аdаmlаrы sеvиr, hаqq vя яdаlяtя иnаnыrыq.<br />
Иrи чяnяlи, prоtеzlи аdаm bu иnsаn ахыnыnа qошulmаq<br />
иstяmиrdи. Lеnиnиn bцstцnя sюykяnmиш hаldа, о, bиrbиrиlяrиnи<br />
иtяlяyяrяk qачаn, kюk vя yа аrыq, еynяklи, еynяksиz,<br />
sиqаrеtlя, qаlошdа pаlчыq ичиndя аddыmlаyаn аdаmlаrы<br />
mцшаhиdя еdиrdи.<br />
- Pыff! Dоnuz sяsи чыхаrыr bu bаlqаbаqlаr!<br />
Gеrеnоs yахыnlашdы. Bu sяrt аdаmdа fяth оlunmаz sиmpаtиyа<br />
vя nиfrяt hиss оlunurdu. Rаhиl Gеrеnоsun yаnыndа<br />
qulаqlarыnы vя gюzlяrиnи ачdы.<br />
- Sиzиn sюzlяrиnиzdя, mяntиqи dеsяk, tяяccцblц bиr nиfrяt<br />
hиssи vаr иdи, - Gеrеnоs dеdи. Аncаq dцшцnцrяm kи, sиzиn<br />
mяqsяdyюnlц хаrаktеrиnиz аbstrаkt иdеyаlаrыn qulluьunа<br />
vеrиlиb.<br />
Nаmяlum шяхs Gеrеnоsun sиfяtиnя acыqlы-acыqlы bахdы.<br />
- Аbstrаkt иdеyа - gцlцr. Bиr yыьыn kиtаblаrlа sиz<br />
яzиlяcяksиz, яzиlяcяksиz, яzиlяcяksиz!<br />
Dеdи vя оnа аrхаsыnы чеvиrdи. Tяk чыхdы, аьыr vя юlчцlц<br />
аddыmlаrlа vя dахиlиndя оnun hаqqыndа dцшцndц.<br />
"Gцclц sиlаhlаnmыш sиyаsяt. Zяиf sиlаhlаnmыш<br />
иqtиsаdиyyаt. Mяnиm bюyцk цmиdиm: musиqи, bюyцk<br />
qоrхum: аmеrиkаnlашdыrыlmыш Rusиyа. Yахшы gюrцr, tеz<br />
hяrяkяt еdиr, bu dяhшяt оlаcаq. Gяlиn tяlяsяk!"<br />
Rаhиl hиrsdяn аyаqlаrыnы yеrя vurdu.<br />
Nиyя cаvаb vеrmиrsяn Gеrеnоsun цstцnя qышqыrdы.<br />
Qоrхursаn<br />
Qоrхmurаm, Gеrеnоs dцz оnun yяhudиnиn gюzlяrиnиn<br />
ичиnя bаха-bаха cаvаb vеrdи. Аncаq о hаqlыdыr …<br />
- Mяn sяnиnlя gеtmяk иstяyиrяm! Rаhиlиn sяsи fиtи<br />
andыыrdы vя gюzlяrи Gеrеnоsun gюzlяrиnи, dоdаqlаrыnы, аlnыnы<br />
vя аcgюz sиmаsыnы аlоv kиmи yаlаyыrdы.<br />
- Gеrеnоs mяn sяnиnlя gеdяcяyяm!<br />
- Gеtdиk, yоldаш Rаhиl! Gеtdиk yоldаш Rаhиl.<br />
Mяn tяklиyи sеvиrяm.<br />
Rаhиl nиfrяtlя gцldц vя onunla gеtdи.<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 153
"О, чох gцclцdцr! Яsяrяk dцшцnцrdц. О чох gцclцdцr!"<br />
Gеrеnоs utаncаq hаldа Bаkыyа yоl tutdu. Hиss еdиrdи kи,<br />
utаndыьыndаn yаnаqlаrы yаnыr, еlя bиl оnu qаmчыlаmышdыlаr.<br />
"Mяn bu аdаmы sеvиrяm, fиkиrlяшdи. Яgяr mяn чох cяsur<br />
оlsаydыm оnun kиmи kоmprоmиsя gеtmяyяn, sяrt, cиnlи оlа<br />
bиlяrdиm. Utаnыrаm. Hяyаtыmы иdеyа vя sюzlяrlя оynаyаrаq<br />
sяrt еtdиm. Оьlum hаqqlыdыr. Mяn еpиtаfиyаyаm: "Burаdа<br />
хаоsdаn цstцn а<strong>kr</strong>оbаt yаtыr". Mяn sеvmяdиm яшyаlаrdаn<br />
яyrи хяttи vя qаrаnlыq fоndа rяnglяrи. Яzиldиn… Яzиldиn…<br />
Яzиldиn! Bяlи, bu яjdаhа hаqlыdыr. Mяnиm qяlbиm чяpишdиr".<br />
Mеhmаnхаnаdа оnu sцrprиz gюzlяyиrdи. Fyоdоr<br />
Tuqаnоv, оnun hяmvяtяnи olan lиrиk шаиr, Vоlqа чаyыndаn<br />
еndи vя Qаfqаzа qаyыtdы. О, чохlu шeиrlяr hяsr etdиyи vя чox<br />
sevdиyи Аnаdоludаn gяlmиш qаrdашы hаqqыndа hяr шeyи<br />
юyrяnmяk иstяyиrdи:<br />
"Шяrqdяn gяlяn иpяk vя яtиrlяrdяn иbаrяt kаrvаn<br />
хошbяхtlиkdиr. - Оnun цstцndя dяvяlяrиn аddыmlаrы цrяklяrdя<br />
яks-sяdа vеrяcяk. - Bяyаz gеcяlяrиn шиrиnlиyи qаrа<br />
qаtrаnы suvаrаcаq".<br />
Fyоdоr Turqаnоvun 50 yашы vаr, kечяldиr, burnu<br />
kичиkdиr, tеz чошаndыr, sяsи zяиf vя musиqиlиdиr, gюzlяrи rаhиb<br />
gюzlяrи kиmи xumar, mяzlum vя hиylяgяrdиr. Bюyцk kиши<br />
аyаqqаbыlаrы var ayaьыnda, qыrmыzы vя mаvи gцllяrlя<br />
bяzяdиlmиш аь kюynяk geyиnиr, bеlя kюynяklяrи qяdиmdя<br />
Nоvqоrоddа adяtяn cаvаn kешишlяr gеyиrlяrdиlяr vя bu<br />
kюynяklяr fиl sцmцyц kиmи aь-apaq иdи.<br />
Bеlя qиyafяtdя Gеrеnоsun qаrшыsыndа durdu, mиstиk vя<br />
sankи Шеytаnы vя Mяlяklяrи bиrlяшdиrяn, еyш-ишrяtи sеvяn<br />
Cяhяnnяm шаиrи kиmи.<br />
Sюhbяt bиrdяn qыzышdы:<br />
- Mяn tоp dцzяldяn vя sиyаsяt yцrцdяn Rusиyаyа аиd<br />
dеyиlяm, аncаq qыzыl nяsиl mцqяddяslяrиn hяyаtыndаn bяhs<br />
еdяn rяvаyяt vя шяkиllяr yаrаdыram.<br />
- Mцяllиm Tuqаnоv, sяnиn hяyаt hаqqыndа fи<strong>kr</strong>иn nяdиr<br />
- Bиz gяldиk kи... - шаиr шиrиn bиr fиt чаldы - Аllаhdаn bezяnlяr<br />
qarшыsыnda bиr иlahи bоrcu yеrиnя yеtиrяk.<br />
- Hяr bиr dюvrdя bоrc hиssи иnsanыn sиmаsыnы dяyишиr.<br />
Yеnи bиr шеytаn hяr bиr dюvrцn sаhиbиdиr. Kиm bиzиm dюvrцn<br />
шеytаnыdыr (dеmоnudur)<br />
- Hяr bиr dюvrdя hяr zаmаn шеytаn vя mяlеykяlяr<br />
dюyцшцrlяr. Vя bu иkиsиnиn хяncяrlяrи vаr. Bиz оnlаrы<br />
qаrышdыrmаmаlыyыq.<br />
- Шеytаnыn vя mяlяyиn hаnsы fяrqlяndиrиcи яlаmяtlяrи<br />
vаr Mяnиm цчцn mяlяk оdur kи, mяnи yuхаrы иtяlяyиr, о kи,<br />
mяnя tяnbяllиyиm, qоrхаqlыьыm vя еqоиzmиm цzяrиndя qаlиb<br />
gяlmяyя kюmяk еdиr. Elя bиrиsи kи, mяnиm цrяyиmи vя ruhumu<br />
gеnишlяndиrиr.<br />
Gеrеnоs susdu; sоnrа, yаvаш, шаиrи kюnцlц vя аьыllы<br />
шяkиldя, hяmsюhbяtиnи mаt vяzиyyяtиndяn чыхаrmаq цчцn,<br />
dеdи:<br />
154<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
- Mяnиm цчцn bu gцn mяnи yuхаrы аpаrаn kцlяk kоmmunиzmdиr.<br />
О mяnиm mяlяyиmdиr.<br />
Fyоdоr Tuqаnоv оnа yаvаш-yаvаш cаvаb vеrdи:<br />
- Gеrеnоs... - hиss еtdи kи, qяzяb оnu bоьur. Sоnrа шиrиn<br />
sяslя, yаvаш-yаvаш hиssиyаtlы bаrmаqlаrы иlя sцfrяnиn<br />
nахышlаrыnы sыьаllаyаrаq dоnquldаndы:<br />
- Mяn иlk dяfяdиr kи, kоmmunиzmиn hаqqыndа bеlя<br />
aчыqlama ешиdиrяm. Оlа bиlяr sюhbяt rus kоmmunиzmиndяn<br />
gеtmиr. Bиz rus xаlqыnыn 4-dяn 3-nц kоmmunиzmlя еlя bиl<br />
шеytаnlа цz-цzя qoymuш kиmи oluruq, hаlbukи kи, bu иnsаnlаr<br />
bиr-bиrиlяrиnи yemяk цчцn sиlаhlаnыblar. Mяn юz шяхsи<br />
tяcrцbяm hаqqыndа dаnышmыrаm. Яgяr mяnи yцksяldяn,<br />
nяcиblяшdиrяn kоmmunиzmdиrsя, bunа rиаyяt еtmяk mяnиm<br />
bоrcumdur Sиzdяn sоruшurаm mяnиm dиnи аtаm<br />
Tuqаnоv hяlя dя dаvаmlы olaraq susurdu. Gеrеnоs иrяlи<br />
чыхыb dеdи:<br />
- Hеч оlmаsа bиrиndя qurtuluш yоlu vаrmы Bиzиm hяr<br />
bиrиmиzиn аzаdlыьа аpаrаn юz yоlu vаr.<br />
- Hяr bиrиnиn аzаdlыьа аpаrаn юz yоlu vаr. Mяn юz yоlumu<br />
tаpdыm. Mяn юz dиnclиyиmи tаpdыm. Prаvоslаv dиnиnя<br />
иnаm mяnиm цrяyиmи dоldurur.<br />
- Mяn hяlя аzаdlыьа yоlu ахtаrыrаm. Mяn hяlя<br />
dюyцшцrяm, яllя yохlаyыrаm, иztиrаb чяkиrяm. Kоmmunиzm<br />
mяnиm цчцn аzаdlыьыn sяlяfи dеyиl. Иоаnn sяlяfчи. Mяnиm<br />
цrяyиmcя deyиl.<br />
- Mяnиm sиzя yаzыьыm gяlиr, qаrdашыm mяnиm.<br />
Rаvvиn dеdи: Иnsаn mяlяkdяn цstцndцr. Bеlя kи, иnsаn<br />
hяlя kаmиllиyя чаtmаyыb, hяlя иrяlиlяyя bиlяr. Аncаq mяlяklяr<br />
аrtыq kаmиllиyя чаtыb, иrяlиlяmяyи bаcаrmыrlаr…<br />
Fyоdоr Tuqаnоv yеnиdяn susdu. Kечяl bашы qыzаrdы.<br />
Qаlыn dоdаqlаrы яsиrdи. Оnun kичиk tцnd gюy gюzlяrи bиr аn<br />
Gеrеnоsа sаkиt vя sяbиrlя dиkиlmишdи.<br />
- Qаrdашыm mяnиm, - аcыqlы dеdи, - mяn bиr kаsыb<br />
musиqичиyяm, bаша dцшmцrяm.<br />
Rusиyа tоrpаьыnыn 4-dя 3-ц hиss еdиr kи, qаrшыsыndаkы<br />
dцшmяndиr vя аrtыq dаnышыb boшboьazlыq elяmиr. Vоdkа<br />
gяtиrиrlяr, hяvяslя bиr nечя dаmcы dаdыnа bахыr vя dеyиr:<br />
"Аllаh bюyцkdцr, Rusиyа bюyцkdцr, mяn qоrхmurаm."<br />
Ахшаm klubdа Аzяrbаycаn аrtиstlяrи tяrяfиndяn хаrиcи<br />
yаzычыlаr цчцn tяntяnяlи kоnsеrt vеrиlиr. Bиr оьlаn sяhnяyя<br />
qаlхdы. О, чох gюzяl иdи, gюzlяrи sцrmя иlя bяzяdиlmишdи,<br />
bяdяnи sаьы-sоlu юlчцrdц vя охumаьа bашlаdы vя bu mаhnыdа<br />
цmumи шяrq яzаblаrыndаn bяhs еdиrdи.<br />
Kцncdя kоr qоcа baшыnы dиk tutaraq bu mцddяtdя dиzи<br />
цstцndя bюyцk musиqи аlяtи tutmuшdu, шиrиn vя mоnоtоn<br />
mаhnыnы mцшаyяt еdиrdи. Bиr kичиk qыz yахыnlашdы. Аьыr qыzыllа<br />
bяzяnmишdи. Sяn оnun mцlаyиm sиfяtиnи gюrmцrsяn.<br />
Оnun яl dыrnаqlаrы qыrmыzы vя kичиk чыlpаq аyаqlаrы vаr иdи.<br />
О, чох аstа vя kюnцldяn охuyurdu. Dишlяrи аь, pаrыltыlы vя иtи<br />
иdи. Gеrеnоs dяhшяtя gяldи. Bu dцnyаdа иkи bюyцk tаmаша<br />
var kи иnsana sиrlи qоrхu gяtиrиr: ulduzlu sяmа vя rяqs еdяn<br />
qаdыn.<br />
Rяqs edяn bu kичиk mцsяlmаn qыzы Bаkыdаn иdи, юz<br />
sаrsыlmаz rяqsи иlя яn bюyцk hяzz, rяqsиn gюzяllиyиnи vя<br />
sяnяt аlоvunu яlчatmaz zиrvяyя qaldыrыrdы. Чеvrиldи. Оnun<br />
yаnыndа dayanmыш Аzаd аьlаyыrdы. Аvrоpаlыlаr gцlцr, dаrыхыr<br />
vя lаьа qоyurdulаr. Bиrиncи dяfя цчцn Gеrеnоs bаша dцшdц<br />
kи, bu шяrq ruhunu qяrbdяn аyыrаn чох gцclц хаоsdur. Еynи<br />
rяqsя gюrя qоrхаn vя аьlаyаn иkи nяfяr qаrdаш иdиlяr. Bцtцn<br />
qаlаnlаr иsя dиnsиzlяr vя dцшmяnlяrdиr.<br />
Gеrеnоs о zаmаn bаша dцшdц kи, o, Azadы nя dяrяcяdя<br />
sеvиr. Sаkиtcя яlиnи dоstunun чиynиnя qоydu. Аzаd cяld<br />
qаlхdы, чюndц, bиr аn yашlы gюzlяrlя xяyala dalmышdыlar. Еlя<br />
bu аn оnlаrdаn bu иkи nяfяr hяdsиz хошbяхtlиk hиss еtdиlяr.<br />
Еlя bюyцk хошbяхtчиlиk hиss еtdиlяr kи, tяk qаlmаq иstяdиlяr.<br />
Чыхdыlаr, kцчяnиn оrtаsыndа gяzишdиlяr, hяm sеvиncяk vя<br />
sоyuq hаvа иlя nяfяs аlыrdыlаr. Bюyцk mеhmаnхаnаnыn<br />
gиrяcяyиndя hиmаyяsиz uшаqlаr sоbаnы qucаqlаyыrdаlаr.<br />
Gцlцrdцlяr, аtdаnыrdыlаr vя pаpиrоs qыrыntыlаrыnы yыьыrdыlаr.<br />
Cаvаn kцчя qаdыnlаrы, dяhшяtlи цz-gюzц bяzяdиlmиш, яl-яlя<br />
vеrиb vаьzаldа dаyаnmыш kиnо sяnяtчиlяrиnиn qаbаьыndа sоlа<br />
sаьа gяzишиrdиlяr. Иkи nяfяr sяrхош fяhlя yыхыlа-yыхыlа yoldan<br />
юtцb keчиrdи.<br />
- Bu tяsаdцfяn sоvеt gеcяsиnиn gюrцnцшц dеyиlmи Аzаd<br />
gцlяrяk sоruшdu. Bu аn чох хошdur vя qяzяb dоьurmur.<br />
- Mяn хошbяхtяm, dеyиr vя gцlяrяk Gеrеnоsun яlиndяn<br />
tutur. Bu yеrdя mяn tяk dеyиlяm. Bunlаrы mяn<br />
Аvrоpаlыlаrа dаnышаndа, sяn еlя fиkиrlяшиrsяn kи, mяn tаmаm<br />
gцlцnc gюrцnцrdцm Mяn hяr шеyи gюrmцшяm vя eшиtmишяm:<br />
Оnlаrыn иstеhzаlы gюzlяrиnи, tоyuьun аrхаsы kиmи<br />
bцrцшmцш аьыzlаrыnы vя иngиlиsиn mяnи gюzцnцn ucu иlя<br />
gюstяrяrяk "Kиmdиr qяhrяmаn" sоrьusunu. Аncаq mяn<br />
bцtцn bu prаktиk dцшцnяn vя иncя аvrоpаlыlаrы<br />
uzаqlашdыrdыm, оnа gюrя kи, mяn sяnиn иldыrыm sачаn dаиrяvи<br />
шаhиn gюzlяrиnи gюrцrdцm.<br />
Gеrеnоs Аzаdыn gиcgаhlаrыndаn оnun аlоvlu nяfяsиnи<br />
hиss еdиrdи Gеrиyя dюndц. А! Bu gцn ахшаm цrяyиn bиr аz<br />
bошаlа bиlяrmи! Gеrеnоs bиr аn gюzlяdи, аncаq оnun цrяyи<br />
sяrt vя bаьlы qаlыr.<br />
Dоdаqlаrы bошаldы:<br />
- Mяn bцtцn varlыьыmla hиss еdиrdиm kи, о, qаrtаl kиmи,<br />
Аvrоpаlыlаrыn bашlаrыnыn цstцnц аlыb vя оndаn yаpышыb. Mяn<br />
sяnиn цrяyиnиn dюyцntцsцnц ешиtdиm. О dяrяcяdя<br />
vяhшиlяшdиm kи, sяsиmи аrtыq cиlоvlаyа bиlmяdиm.<br />
- Nеcя bиr sяs иdи<br />
- Dяqиq necя olduьunu mяn bиlmиrяm. Аydыn оlmаyаn<br />
kцcя чыьыrtыsы deyя bиlяrяm. О qышqыrыrdы, еlя bиl nяsя bеlя<br />
belя bиr шey deyиrdи: "Mеyиtlяr! Mеyиtlяr!" vя yа "Аzаd<br />
vur!" yа da: "Mцhаrиbя! Mцhаrиbя!"<br />
йунанъадан тяръцмя:<br />
Мящйяддин Ябдцлялийев<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 155
Yannиs RИTSOS<br />
Bиr шey bиlmиrяm - dedи -<br />
bиr шeyиm yox,<br />
bиr шey deyиlяm buradaysam,<br />
dцnyanыn ичиndя,<br />
чaxыlmыш bиr bюyцk qanadla kюksцmя,<br />
odur юyrяndиyиm tяk sюzcцk,<br />
sюylяr aьlaram- onu tanыyыram,<br />
onunla varam,<br />
onu hayqыrыram kцlяyя -<br />
yuxusuz tяnha gecяlяrdя<br />
юldцrцlяnlяrиn юyrяtdиklяrи<br />
o qяdяr daшыn daшlanmanыn altыnda -<br />
yalnыz bиr sюzcцk:<br />
Azadlыq,<br />
Azadlыq,<br />
Azadlыq.<br />
***<br />
Иslanmыш parlayыr damlar ay ишыьыnda.<br />
Qadыnlar<br />
шallarыna sarыnыrlar.<br />
Evlяrиnя qaчыrlar gиzlяnmяk цчцn.<br />
Bиr az daha яylяnsиnlяr eшиkdя,<br />
onlarы aьlarkяn yaxalayacaq ay.<br />
O adam hяr aynada, чыlpaqlыьы ичиnя qapadыlmыш<br />
bиr baшqa шяffaf qadыn olmasыndan шцphяlяnиr<br />
- sяn nя qяdяr oyandыrmaq иstяsяn dя onu,<br />
o oyanmayacaq.<br />
Bиr ulduzu qoxlayaraq yuxuya getmиш o qadыn.<br />
Adamsa ayыq yatыr qoxlayaraq eynи ulduzu.<br />
156<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Kоnstаntinоs KаVаFИS<br />
Иlk pillя<br />
Gяnc Еvmеn sюylяdi gilеylяrini,<br />
bir gцn Fео<strong>kr</strong>itlя юz sюhbяtindя:<br />
"Dцz iki ildir ki, шеr yаzыrаm,<br />
аncаq bircя idil yаrаdа bildim.<br />
Шеrim tаmаmlаnmыш kimi gюrцnцr,<br />
аncаq dik dаyаnыb nяrdivаn sаyаq.<br />
mяn аyаq bаsdыьыm ilk pillяlяrdяn,<br />
bir dаhа yuхаrы чыхmаyаcаьаm".<br />
Fео<strong>kr</strong>it sюylяdi "sяnin sюzlяrin<br />
яdаlяtli dеyil", hаqsыzdыr, dоstum.<br />
Birinci pillяyя аyаq bаsаndаn,<br />
Bununlа, hяmiшя fяхr duymаlыsаn.<br />
Sяn bюyцk zirvяlяr fяth еlяyibsяn,<br />
чаlышmаn яlyеtmяz sоn qаzаnыbdыr.<br />
Ахы yаvаш-yаvаш birinci pillя,<br />
hаmыnыn цstцnя qаldыrыb sяni.<br />
Аyаq bаsmаq цчцn bu pillяkяnя<br />
dцшцncяlяr шяhяrinя аzаd sаkin оlmаlыsаn,<br />
vяtяndашlыq оrdа аsаn qаzаnыlmыr.<br />
Qаnunчulаr оrdа sяrtdir, чох yаvuzdu,<br />
оnlаrы bош iшlяrlя чяtin оlur аldаtmаq.<br />
Sяn bюyцk zirvяlяr fяth еlяyibsяn,<br />
чаlышmаn чох bюyцk шюhrяt qаzаnыb.<br />
Qоcа<br />
Hаylы-kцylц kаfеnin iчяri оdаsыndа,<br />
bir mаsа аrхаsыndа dirяnib durub qоcа,<br />
юnцndя bir qяzеt vаr vя о, tаmаm yаlnыzdы.<br />
О sяfil qоcаlыьыn яzginliyi iчindя ,<br />
dцшцnцr ki, yаn юtцb оndаn hяyаtыn dаdы,<br />
gюzяllik vя gцcцndяn юmrц аz tаmаmlаnыb.<br />
О bilir ki, qоcаlыb, yахшы gюrцr hяr шеyi.<br />
Gяncliyi еlя bil ki, dцnяn оlub, юtяnlяr<br />
kiчicik bir mюhlяtdir, lаp kicicik bir mюhlяt.<br />
Ычindяki tяrяddцd dаim аldаdыb оnu,<br />
dяli kimi inаnыb riyаkаr еhtiyаtа,<br />
"Sаbаh bоl-bоl zаmаnыn vаr dеyяn" yаlаnчыyа.<br />
Чошьun duyьulаrыnы qаdаьаylа bоьub о,<br />
gюzцndяki sеvinci, fцrsяtlяri itirib,<br />
indi qачыrdыqlаrы оnа lаь еlяyirlяr.<br />
Яski хаtirяlяri dюvrя vurur bашыndа.<br />
Kаfеnin оrtаsыndа mаsаyа чюkцb qоcа<br />
vя uyьulаr iчindя о tаmаm iчib-bаtыb.<br />
Bаrbаrlаrы gюzlяyяrkяn<br />
Шяhяr яhli nя цчцn yыьышыbdыr mеydаnа<br />
Bаrbаrlаr gяlяcяk burаyа bu gцn.<br />
niyя yаtыb sеnаt, dаyаnыb iclаs,<br />
sеnаtоrlаr susur, qаnun vеrяn yох.<br />
Barbarlar gяlяcяk buraya bu gцn,<br />
sеnаtоrlаr nеcя qаnun vеrsinlяr.<br />
nяdяn impеrаtоrlаr оyаnыb еrkяn,<br />
шяhяrin girяcяk qаpыlаrыndа<br />
tахtыylа-tаcыylа hаzыr оturur<br />
Ахы bаrbаrlаr gяlяcяk burаyа bu gцn.<br />
Hюkmdаr gюzlяyir, о istяyir ki,<br />
gюrцшsцn оnlаrыn bашчыlаrыylа,<br />
аrtыq pеrqаmеntя fяrmаn yаzыlыb.<br />
Оrdа bяхш оlunаn fяхri аdlаr vаr.<br />
Bяs bizim kоnsullаr, bizim prеtоrlаr<br />
nяdяn аmеtistli qоlbаq tахыblаr.<br />
Zцmrцd цzцklяri bяrq vurur nяdяn<br />
Nяdяn яllяrinя аlыblаr bu gцn ,<br />
gцmцш шirmаyыlы яsаlаrыnы.<br />
Ахы bаrbаrlаr gяlяcяk burаyа bu gцn,<br />
аdяtяn bяr-bяzяk kоr еdir bаrbаrlаrы.<br />
Lаyiqli ritоrlаr tаpыlmыш yохsа<br />
Оnlаrыn nitqlяri dаyаnыb nяdяn<br />
Ахы bаrbаrlаr gяlяcяk burаyа bu gцn,<br />
аdяtяn bяr-bяzяk kоr еdir bаrbаrlаrы.<br />
Lаyiqli ritоrlаr tаpыlmыr yохsа<br />
Оnlаrыn nitqlяri dаyаnыb nяdяn<br />
Ахы bаrbаrlаr gяlяcяk burаyа bu gцn,<br />
аdяtяn хошlаmыr оnlаr nitqlяri.<br />
Nяdяn nаrаhаtdыr gюrяsяn шяhяr.<br />
Kцчяlяr, mеydаnlаr nяdяn bошаlыb<br />
Niyя hяyяcаnlа qачаn аdаmlаr<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 157
tяlяsя-tяlяsя dоlur еvlяrя<br />
Чцnki аrtыq gеcяdir, bаrbаrlаrdаn хяbяr yох,<br />
bаrbаrlаr яslа yохmuш sюylяyir sяrhяdчilяr.<br />
Bяs indi nеylяyяk biz bаrbаrlаrsыz<br />
Оnlаr bizim цчцn bir imtаhаndыr.<br />
Divаrlаr<br />
Аcыmаdаn, utаncsыz vя rяhmsiz,<br />
hцndцr divаrlаrы hюrdцlяr dюrd yаnыmа.<br />
Ыndi оturmuшаm tаmаm umudsuz,<br />
bu dяrd bеynimi gяmirir, аyrы шеy dцшцnmцrяm ,<br />
еlяnяcяk чох iшlяr vаr qаbаqdа.<br />
Аh, mяn nеcя gюrmяmiшяm bu ucаlаn divаrlаrы,<br />
mяn dцnyаdаn аyrы dцшdцm<br />
sяssiz-kцysцz sяmirsiz.<br />
Pяncяrяlяr<br />
Mяnя аьыr yашаm vеrmiш<br />
bu qаrаnlыq оtаqlаrdа,<br />
zцlmяtя bаш vurа-vurа<br />
bir pяncяrя ахtаrыrаm.<br />
Bаrы bircя pяncяrяni ача bilsяm ,<br />
mяn bir аnlыq rаhаtlыьа qоvuшаrdыm.<br />
Аmmа yоха чыхыb bu pяncяrяlяr,<br />
mяnя qismяt dеyil оnlаrы tаpmаq.<br />
Bяlkя dя qаrаnlыq оlsа yахшыdыr.<br />
Dаvаmsыz iшыq,<br />
yеni яziyyяtя bir yоldur bяlkя.<br />
Kim bilir, о dаhа nяlяri kяшf еdяcяkdir.<br />
Sяslяr<br />
Dоpdоьmа sяslяr … ахы hаrdаsыnыz<br />
- bir qism чохdаn юlцb, bашqаlаrы itirilib,<br />
sаnki оnlаr dа юlцdц.<br />
Оnlаr hяrdяn yuхulаrdа zцhur еdяcяk,<br />
оnlаr hяrdяn fi<strong>kr</strong>imizя чяkic dюyцcяk,<br />
vя юtяn юmrцn pоеziyаsыnы,<br />
bir sяdаylа оyаdаrаq,<br />
gеcя musiqisi tяk sюnяcяklяr.<br />
Иstяmяlяr<br />
Оnlаrа, оtuz yаша yеtiшmяdяn юlяnlяrя,<br />
vя bяzяkli gюmцlяnlяrя,<br />
оnlаrа,<br />
оnlаrыn gюzяl gюvdяsinя охшаmыrmы<br />
юtцb gеdяn istяklяr<br />
tаlеyin bir hяzz gеcяsi,<br />
nяшя яtа еlяdiyi istяklяr.<br />
Шаmlаr<br />
Qаrшыmdа dаyаnыb gяlяcяk gцnlяr,<br />
dаyаnыb аlышаn шаm sыrаsы tяk ,<br />
dipdiri, isti, qыzыlы шаmlаr.<br />
Юtцb kечяn gцnlяr qаldы аrхаdа<br />
qаldы kяdяrindя sюnmцш шаmlаrыn,<br />
hяlя tцstцlяyir yахыndаkыlаr,<br />
sоyumuш, яrimiш чаrяsiz шаmlаr.<br />
Mяn чох аcыyыrаm, оnlаr аz dеyil,<br />
оnlаrыn аlоvunu аnmаq mяnя аьыrdы.<br />
Qаbаьа bахыrаm, yаnаr шаm sыrаsыnа.<br />
Dюnmяk dя аьыrdы, gюrmяk dя аьыr,<br />
bоzumtul izdihаm sыхlашыr,<br />
sцrяtlя чохаlыr bu sюnяn шаmlаr.<br />
Dаrа<br />
Шаir Fяrnаz юz еtik dаstаnыndа,<br />
яn ciddi mяqаmа gяlib yеtiшdi.<br />
О bunu yаzыrdы, nеcя оldu ki,<br />
Qistаsp оьlu Dаrа Pеrsiyа tахtыnа gяlib оturdu<br />
(bizim шаnlы Mitridаt Yеfnаtоrun sоyu оndаn bашlаyыr).<br />
Burdа яsаs mяsяlя<br />
Dаrаyа hаnsы hissin hаkim оlduьunu аnlаmаqdыr.<br />
Mяьrurluq Mяmnunluq Оlsun ki, оnlаr.<br />
Sюzцn dцzц-yох. Bеlяliklя, шаir dцшцncяyя qяrq оlmuшdu.<br />
Vя qяfildяn nюkяr girdi iчяriyя,<br />
шаiri яllяшdiyi vаcib iшdяn аyыrаrаq.<br />
Mцhаribя. Biz kечmiшik bюyцk gцclя sяrhяdlяri,<br />
rumlulаrыn яzяl оlаn bаsqыnы sахlаyаrаq.<br />
Fяrnаz mяyus оlub. Tяrsliyя bir bах,<br />
Bizim bюyцk шаhа dаstаn dеyilmir.<br />
Sаvаш gеdяn zаmаn шеr охunmаz.<br />
Fяrnаz dяrd iчindя. Аьыrdы zяrbя.<br />
Mяhz indi, о юz "Dаrа"sыylа шюhrяt qаzаnыb,<br />
hяmiшяlik оnа qibtя еdяnlяrin аьыzlаrыnы yumаrdы bilяrdi,<br />
аmmа indi gюzlяmяlidir, yеnя dя gюzlяmяlidir.<br />
Nя qяdяr gюzlяsin Yаlnыz budurmu suаl,<br />
Kim bilir nя qяdяr dюzяcяk Аmis.<br />
Mюhkяmliyi gюrяsяn nеcяdir bu шяhяrin.<br />
Rоmаlыlаr qоrхulu dцшmяnlяrdi!<br />
Biz kаppаdоkyаlыlаr о qяdяrmi qцvvяtliyik, uduzmаyаq.<br />
Cаvаb vеrmяk gцcц vаrmы bizdя rоmа lеgiоnlаrыnа<br />
Kюmяk еdin bizя bizim аllаhlаr,<br />
nя dяrin hяyяcаn, nя dilхоrчuluq,<br />
шаirin fi<strong>kr</strong>ini sахlаyа bilmяz.<br />
Mяьrurluq bu idi Dаrаyа hаkim.<br />
Vя mяmnunluq. Mяьrurluq vя mяmnunluq.<br />
Pоnt hюkmdаrы Mitridаt VЫ Yеvnаtоrun (е.я.132-63) sаrаy шаiri<br />
Fеrnаz Kаfаvinin uydurduьu pеrsоnажdыr. Шеrdяki hаdisяlяr е.я.74-<br />
cц ildя Mitridаtыn Rоmаyа qаrшы цчцncц sаvашыnыn яvvяlindя bаш<br />
vеrir. Fяrnаzыn dаstаnы Яhяmяni шаhы Ы Dаrаyа (е.я.522-486) hяsr<br />
оlunub.<br />
158<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008
Иоniyа sаyаьы<br />
Nя цчцn biz оnlаrыn bцtlяrini dаьыtdыq,<br />
niyя qоvduq оnlаrы biz qяdim mяbяdlяrdяn -<br />
qоvulmаq оnlаrчцn юlцm оlmаdы.<br />
Оnlаr sяni yеnя dя sеvir, Ыоniyа tоrpаьы,<br />
оnlаrыn ruhlаrы sяni хаtыrlаyыr.<br />
Ucа аvqust gцnц bашыn цstdя qаlхаndа,<br />
оnlаrыn yашаm gцcц hаvаnа hоpur sяnin,<br />
hяrdяn bir cismsiz, cаvаn bir surяt,<br />
ачыb qаnаdыnы, yцngцl yеriшlя, цstцndяn kеcяcяk<br />
tяpяlяrinin.<br />
Иtаkа<br />
Иtаkаyа gеtmяk fи<strong>kr</strong>иnя dцшsяn,<br />
duа еt, qоy yоlun uzаnsыn bиr аz,<br />
mюcцzя vя bиlиk, mяcаrя yоlu.<br />
Qоy sяnи qоrхutmаsыn.<br />
Nя sиklоp, nя lеstrиqоn,<br />
nя оnlаr, nя Pоsеydоn,<br />
yоlunu kяsmяz sяnиn.<br />
Яgяr cиsmиn vя ruhun ucа hиssя sаdиqsя.<br />
Sиklоplаr, lеstrиqоnlаr vя hеybяtlи Pоsеydоn<br />
qаrшыnа чыхmаz sяnиn,<br />
яgяr sяn оnlаrы ичиndя аpаrmаsаn,<br />
vя юzцn юz yоlunа юz яlиnlя dцzmяsяn.<br />
Duа еt, qоy yоlun uzаnsыn sяnиn.<br />
Bиr yаy sяhяrиndя ичиndя шаdlыq ,<br />
mяchul lиmаnlаrа gиrmяk qиsmяtи,<br />
qоy чохlu dяfяlяr gяlsиn bашыnа.<br />
Bиz аz qоnаьы оl fиnиkyаlыflаrыn,<br />
qиymяtlи mаllаr аl оnlаrdаn bиr аz,<br />
qаrаьаc, mяrcаn аl, yаqut аl, dаш аl,<br />
яtиrlи оtlаr аl, cаn rаhаtlаyаn,<br />
чохlu яtиrlи оt аl, cаn rаhаtlаsыn.<br />
Sоnrа gяz Mиsиrиn шяhяrlяrиnи,<br />
еlmи mцdrиklиyя аcgюzlцklя bах.<br />
Uzun sяyаhяtиn sоn mяqsяdи tяk,<br />
qоy Иtаkа оlsun fиkиrlяrиndя.<br />
Yоlu qыsаltmаьа чаlышmа яslа,<br />
bиr nечя иllиyя uzаt bu yоlu,<br />
kи, qоcаlаndа аdаyа lюvbяr sаlаsаn -<br />
tоplа sяrvяtиnи sяn yоl bоyuncа ,<br />
qоcа Ыtаkаdаn hеч nя gюzlяmя.<br />
Sяnя bu цzцшц Ыtаkа vеrdи.<br />
Yохsа чыхаrdыnmы sяn uzun yоlа.<br />
Bиl, dаhа аyrы pаy аlmаyаcаqsаn.<br />
Vя яgяr sяn оnu zаvаllы gюrsяn,<br />
юzцnц аldаnmыш hеsаb еlяmя.<br />
Иndи sяn mцdrиksяn, чох yеr gюrцbsяn.<br />
vя dцz аnlаyыbsаn nяdиr Иtаkа.<br />
Qоrхulаr<br />
Mаrtиаs dеdи:<br />
(Иskяndяrиyyяdя surиyаlы mцяllиm-ustаd,<br />
Kоnstаnt аvqust vя аvqust Kоnstаntиn zаmаnыndа,<br />
bиr аz bцtpяrяstdиr, bиz аz хачpяrяst).<br />
"Dцшцncя vя еlmlя о qяdяr bяrkиmишяm,<br />
mяnиm qоrхum оlmаz еhtиrаsыmdаn.<br />
Vеrяcяm tяnиmи cаnишиnиmя,<br />
яn gюzяl hяzzlяrя bulашаcаьаm,<br />
яn еrоtиk иstяklяrя uьrашаcаьаm,<br />
qаnыmыn шяhvяtlи оynаmаsыndаn<br />
qоrхmurаm qяtи,<br />
чцnkи bиlиrяm kи, яgяr иstяsяm, -<br />
bunа шцbhя yохdur -<br />
dцшцncя vя еlmlя mяn bu qяdяr mюhkяmяm,<br />
hяr vахt шяhvяt yоlundаn gеrи dюnя bиlяrяm,<br />
yеnя bяrpа еdяrяm яskи аskеt ruhumu.<br />
Rяsm sяnяtи<br />
Ишиmя bахыrаm, sеvиrяm оnu.<br />
Аmmа bu gцn<br />
kоmpоzиsиyаnыn аьыr gеtmяsи<br />
hяvяsиmи qачыrdы.<br />
Чцnkи чох tяsиrlяndиm.<br />
Qаrаldыqcа qаrаlыr hаvа.<br />
Yаьыш vаr, kцlяk vаr.<br />
Dаnышmаq yох, sеyr еtmяk иstяyиr cаnыm.<br />
Ыndи, bu rяsmdя,<br />
чешmяnиn yаnыndа uzаnmыш yоrulub yяqиn.<br />
Nя gюzяl bиr cаvаn, иlаhи bиr аn.<br />
Dаdlы uyьulаrа yюnяldиb оnu.<br />
Bиr mцddяt bеlяcя bахыrаm оnа.<br />
Vя bu rяsm sяnяtи yеnиdяn nяfяs vеrиr mяnя.<br />
Иskяndяrиyyя чаrlаrы<br />
Yыьышыb Иskяndяrиyyя cаmааtы<br />
gюzяl Klеоpаtrаnыn оьlаnlаrыnа bахmаьа,<br />
bюyцyц Sеsаrиоn, kичиklяr Иskяndяr vя Ptоlеmеy,<br />
иlk dяfя dаnышаcаqlаr Gиmnаsиyаdа.<br />
Оrаdа оnlаrы чаr еlаn еdяcяklяr,<br />
bяrq vurаn оrdunun gюzц юnцndя.<br />
Mиdиyа, Pаrfиyа vя Яrmяnlяrя,<br />
шаnlы Ыskяndяrи bашчы qоydulаr.<br />
Fиnиkyа, Kиlиkyа vя Surиyаyа hюkmdаr -<br />
bаsиlеvs Ptоlеmеy оldu.<br />
Аmmа яn bиrиncи Sеsаrиоndu -<br />
чяhrяyы иpяkdя, bоynundа gиrlаnd,<br />
kяmяrи zцmrцdlц vя аmеtиstlи,<br />
аyаьыnы sаrаn lеntlяrdя иncи.<br />
Оnu qаrdашlаrыndаn yuхаrыyа qаldыrыb<br />
чаrlаr аrаsыndа чаr еlаn еlяdиlяr.<br />
Аьыllы Иskяndяrиyyяlяr аnlаyыrdы kи,<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008 159
u gюrцntцlяr yаlnыz bиr tаmашаdыr.<br />
Hаvа иlыq иdи, hяn yаndа шеr vаrdы,<br />
sяmаdа шяfяqlяr аt оynаdыrdы.<br />
Иskяndяrиyyя Gиmnаsиyаsы dоьrudаndа<br />
иlhаm sяnяtиnиn bаш tаcы иdи.<br />
(Klеоpаtrаnыn оьlu, шаnlы Lаqаnыn хяlяfи).<br />
Vя tяlяsя - tяlяsя Gиmnаsиyаyа qачыrdыlаr,<br />
fяхlя шцаrlаr qышqыrыrdыlаr,<br />
(yunаncа, яrяbcя vя yяhudиcя)<br />
pаrаdа yцyцrяn Ыskяndяrиyyяlиlяr.<br />
аmmа bиlиrdиlяr, yахшы bиlиrdиlяr .<br />
bu чаrlаr, чаrlыqlаr bош cиngиltиdиr.<br />
Rоmаnыn шяrq яyаlяtlяrиnиn иdаrяsиnи яlиnя аlаn Mаrk Аntоnии<br />
Mиsиr hюkmdаrы Klеоpаtrа иlя yахыnlашdы vя оnun юvlаdlаrыnа<br />
bюyцk mцlklяr bаьышlаdы. Шеrdяkи hаdиsяlяr е.я. 34-cц иldя bаш<br />
vеrиr. Tеzlиklя Rоmа sеnаtы Klеоpаtrаyа mцhаrиbя еlаn еdяcяk,<br />
Оktаvиаnыn qошunu Mиsиrя gиrяndя Klеоpаtrа vя Аntоnии юzцnц<br />
юldцrяcяk. Sеsаrиоnu юldцrяcяklяr, Klеоpаtrаnыn dиgяr uшаqlаrыnы<br />
Rоmаyа gиrоv аpаrаcаqlаr.<br />
Bиr gеcя<br />
Dаьыnыq, ucuz оdаlаrdаn bиrиydи,<br />
mяшhur mеyхаnяnиn цst qаtlаrыndа.<br />
Pяncяrяdяn kцчя gюrцnцrdц,<br />
dаrаcыq, kиrlи.<br />
Ашаьыdаn kаrt оynаyаn,<br />
zаrаfаtlашаn ишчиlяrиn sяslяrи ешиdиlиrdи.<br />
Vя оrаdа, kиrlи yаtаьыn цstцndя<br />
mяnиm оldu ешqиn bяdяnи,<br />
tаnыdыm dяrdиmя dяrmаn dоdаqlаrы,<br />
qыrmыzы vя иstяk dоlu шиpшиrиn,<br />
юylя dяrmаnыydы kи, о dоdаqlаr,<br />
иllяr sоnrа, yаzаrkяn bu sяtиrlяrи<br />
bu kиmsяsиz еvdя, sеvgиdяn sяrхошаm yеnя.<br />
Yаrыm sааt<br />
Hеч mяnиm оlmаdыn, оlаcаьыnы dа yох sаyыrаm.<br />
Bиr иkи sюz, bиr yаnашmа dцnяn bаrdаkы kиmиdиr.<br />
Яlbяttя, аcы bиr шеydиr bu.<br />
Аmmа bиz, sяnяtя хиdmяt еdяnlяr kиmи<br />
hяrdяn аzаd оlub dцшцncяlяrdяn<br />
cиsmаnи hяzzlяrи duyа bиlmиrиk,<br />
qыsа bиr zаmаndа tаmаm sаyьыsыz.<br />
Bах, dцnяn bаrdа dа bеlяcя иdи,<br />
dаdlы аlkоqоlun yаrdыmы иlя,<br />
шяhvяtlя dоpdоlu yаrыm sааt kечиrdиm.<br />
Sаnыrаm аnlаdыn hаlыmы mяnиm<br />
vя bиr аz аrtыq qаldыn yаnыmdа.<br />
Gяrяklиydи, bu чцnkц yuхu mеylиnя<br />
vя аlkоqоlun tяsиrиnя bахmаyаrаq,<br />
sяnиn dоdаqlаrыnы gюrmяlиydиm,<br />
иstяyиrdиm yаnыmdа оlsun bяdяnиn.<br />
Dцnyа gюzяlи<br />
Gцzgц yаlаn sюylяmиr, gеrчяklиkdи,<br />
bu dцnyаnыn яn gюzяl bиr qыzыyаm mяn.<br />
Bяdяnиm zяrиfdи, аyаqlаrыmы bяyяnиrlяr,<br />
аьаppаq яllяrиmи, bоynumu,<br />
иpяk sачlаrыmы,<br />
хrиstиаn dоьulsаydыm,<br />
gеcя-gцndцz юzцmц gюstяrяrdиm bцtцn аlяmя,<br />
gюzяllиyиmи gюrяn hеyrаn еrkяklяr,<br />
qыsqаnc qаdыnlаr, bиrаьыzdаn qяbul еdяrdи.<br />
Yаrаdаnыm bяnzяrиmи bиrdя yаrаtmаyаcаq.<br />
Ачыq bиr fаytоndа kечяrdиm,<br />
sяhяr-ахшаm Ыstаnbul kцчяlяrи bиr mяшhяr оlаrdы,<br />
mяnи gюrmяk иstяyяnlяrя.<br />
Охumаьа gяlmишdи<br />
Охumаьа gяlmишdи юnцndя ачыq kиtаblаr,<br />
tаrихчиlяr, шаиrlяr.<br />
Оn dяqиqя bиrtяhяr dюzdц, sоnrа burахdы охumаьы.<br />
Ыndи uyuqlаyыr yаtаqdа, kиtаblаrа vеrdи юzцnц<br />
- аmmа иyиrmи цч yашыndаydы vя чох yаrашыqlыydы.<br />
Bиr gцn Еpоs kечdи оnun gюzяl bяdяnиndяn,<br />
Dоdаqlаrыndаn, bяnzяrsиz bяdяnиndяn<br />
еpиtиk bиr иstиlиk kечdи<br />
vя о utаnc duymаdы ичиndяkи hяzzlяrdяn.<br />
Umudsuz<br />
Bцsbцtцn иtиrdи оnu, иndи ахtаrыr,<br />
hяr yеnи sеvgиlиnиn dоdаqlаrыndа sеvdиyиnиn dоdаqlаrыnы,<br />
qucаqlаrkяn bиr bашqаsыnы,<br />
иstяyиr аldаnsыn, еynи bиr kяsя,<br />
юzцnц hеy оnа vеrиrmиш sаnsыn.<br />
Bцsbцtцn иtиrdи оnu, sаnkи оlmаmыш kиmи.<br />
Чцnkи qurtulmаq - еlя dеmишdи,<br />
о qurtulmаq иstяyиrdи,<br />
хяstя tяnsяl яylяncяlяrиn lяkяsиndяn,<br />
lяkяsиndяn tяndяkи utаncыnыn,<br />
hяlя vахt vаr dеyиrdи,<br />
vахt vаr dеyиrdи, vахt vаr qurtulmаьа.<br />
Bцsbцtцn иtиrdи оnu,<br />
sаnkи оlmаmыш kиmи.<br />
Yuхulаrыndа, hиsslяrиndя,<br />
bашqаlаrыnыn dоdаqlаrыndа оnun dоdаqlаrыydы.<br />
О yаnыr, tяzяdяn duymаq цчцn tаnыш ешqиnи.<br />
тяръцмя: Елхан Зал<br />
160<br />
АЛАТОРАН № 12, ЙАНВАР 2008