Shkurt 2009 - Gazeta rrenjet

Shkurt 2009 - Gazeta rrenjet Shkurt 2009 - Gazeta rrenjet

from news.albemigrant.com More from this publisher

10.02.2015 Views

∑ Per scoprire le radici dell’albero genealogico bisogna essere muniti di conoscenza e coraggio, cose che a noi albanesi non mancano. «Le stelle non si vergognano di sembrare lucciole, ma anche le lucciole si onorano di sembrare stelle». ∑ ∑ Te zbuloshe rrenjet e trungut gjinetik patjeter duhet te jesh i paisur me dituri e kurajo, te cilat ne shqiptareve nuk na mungojne. «Yjet nuk e kane per turp te duken si xixellonja,por dhe xixellonjat e kane per nder te duken si yjet». ∑ . Anno 7 . numero 1 . Febbraio 2009 . Mensile di attualità e cultura italo-albanese . Direttore editoriale: Hasan Aliaj . Distribuzione gratuita in: Albania, Australia, Belgio, Canada, Germania, Grecia, Francia, Italia, Stati Uniti e Svizzera Identità europea degli albanesi Identiteti europian i shqiptarëve In Febbraio del 2006, il Presidente della Commissione Europea, Barroso, viaggiò verso Tirana per firmare l’Accordo tra (UE) il grande continente Europeo e la piccola Albania. Alcuni anni fa la parola “accordo” (molto nota all’Europa), sarebbe fatale in l’Albania, cosi tanto da poter spedire in prigione o fucilazione chiunque. Per l’Europa era idonea una sola parola, quella contraria all’accordo, cioè “disaccordo”. L’assoluto disaccordo, l’instancabile, eternamente. Era questo l’ordine primario del tempo. L’invariato programma comunista. Detto diversamente: Il verdetto contro l’Albania. A Dicembre del 1990, questo verdetto si calpestò con i piedi e si spezzò. Le parole “Vogliamo l’Albania come l’Europa” erano le prime che echeggiarono a forma di un inno, di un nuovo programma. Insieme con esse, alcune settimane dopo, la statua dell’uomo più antieuropeo conosciuto da questo Paese si rupe e inoltre si trascinò. Da quell’epoca, l’Europa, precisamente l’Europa atlantica, non smise di essere il vizio, principale per gli albanesi. Nel 1997, quando per la nostra vergogna, lo stato albanese cade, fu l’Europa ad appoggiarci nella fatalità. Non venne come l’avevamo aspettato, con i visti, para e, dio sa cosa ma armata, per pacificarci gli uni con gli altri. Prima che l’Europa e la NATO presero questa grande decisione, di volta in volta fiorì il dubbio che gli albanesi arrabbiati e in modo in cui armati, sparassero le truppe intermediarie. Fortunatamente, questo non accade. In mezzo alla stupidaggine, il popolo albanese commise almeno una cosa intelligente. Nel Paese dove il non calpestare della frontiera dagli stivali del soldato straniero, era convertito in mito, nessun’arma, sia anche per tradizione, non sparò contro l’esercito euro-atlantico. Era la prima volta che nella storia dell’Albania succedeva una cosa simile. Era una grande testimonianza, una testimonianza toccante perché quell’esercito che stava sbarcando a via marittima e aerea, gli albanesi lo considerarono come se fosse propria. Consapevoli in mezzo al caos, senza retorica d’integrazione, senza essere spinti da nessuno, gli albanesi mostrarono con chiarezza di sentirsi europei. Loro sottoscrissero cosi un atto monumentale, il ritrovo dell’Europa perduta. Due anni dopo, come risposta di comprensione, accade l’incredibile. Lo stesso esercito euro atlantico, con l’aereo e artiglierie pesanti, intervenne per la liberazione della maggioranza albanese che vive in Kosovo. Sembrò come se il Continente madre pentito della lunga smemorataggine, finalmente si ricordava del popolo abbandonato. Se le relazioni dell’Europa con il più bizzarro delle sue tre Penisole del sud, i Balcani, si poteva dire che erano contraddittorie, le relazioni con il piccolo paese albanese oltrepassavano ogni reminiscenza. Prima di ricordare brevemente la cronaca storica, riportiamo alla memoria gli anni della transizione, che sono impresi a tutti. Subito dopo la prima sborniata per l’Europa, ansi in mezzo alla tale sbornia, non si rese chiaro mai, ciò che spinse il primo governo democratico a fare una mossa contraddittoria. Completamente come uccello accecato, una delegazione albanese prese il volo per Xhedal, volo dopo il quale Albania si vegliò nella Lega Islamica. L’opposizione sinistra fece una sorta di rumore contraddittoria, ritenuta giustamente falsa, giacché, quando fu essa a governare, non fece nulla per riesaminare partecipazione ancora non convalidato in parlamento. Questa ebbe duplice spiegazione. La prima, l’opposizione accusata, a causa dei suoi leader, come corrente greca, interessava. Un colore ben distinta islamica per annebbiare la Shqiptarët në Shtetin Papnor pagina 2 sua corrente greca. La seconda, i costosissimi alberghi di Dubai, accompagnati, forse, da costosissimi regali, erano più tosto affascinanti per la sinistra. Quando fu evidente che dopo questa confusione si realizzò una specie di consenso tra le due forze politiche, la sinistra e la destra, connessi all’Europa, quando sembrò pressappoco superata la gelosia di ognuna delle parti, che l’entrata all’Europa la realizzasse quella e assolutamente l’altra parte; brevemente, quando si è visto che finalmente la luce sospirata appariva dall’altra parte del tunnel, invece della chiarezza di strategia politica albanese, alcune nubi nere coprirono l’orizzonte. Erano alcune immaginate sempre più angoscianti, (come titubanze come se fossero filosofiche), come se fossero Hamletiane: siamo o no europei Esserci, o non essere simili L’Albania lo è o non Europea È Est o Ovest È più ovest invece di Est È più musulmana che cattolica È sia l’una sia l’altra Non è né cosi, né colli ecc, ecc. Sembrarono come zizzanie comiche all’inizio. Nel frattempo, le immaginazioni e gli amletismi con il tempo aumentarono. Diciamola meglio ciò che abbiamo tenuto non visibile. Perchè far sembrare quelli che non siamo Perché mostrarsi come europei, quando si sa che non siamo simili Brevemente, perchè vergognarsi dalla nostra identità non europea Più si avvicinava la stipulazione dell’atto della statale albanese con l’Europa, tanto più si sentivano le mormorazioni. Tanto quanto si avvicinava la nomina dello status del Kosovo, in altre parole, la credibilità di Europa e di America che il Kosovo poteva entrare come stato indipendente nella famiglia continentale, tanto più insistente diventava gracchio che gli albanesi erano come carne straniera, cioè non voluta per l’Europa. Non compiuto ancora l’ultima settimana delle trattative di Vienna per lo status del Kosovo ed erano trascorse solo alcune ore che l’aereo del Presidente della Commissione europea Barroso atterrò in Aeroporto di Tirana, quando le mormorazioni quasi caotiche aumentarono. Esse appaiono perfino là, dove meno si aspettassero, come per esempio in alcuna dichiarazione dell’accademico di Kosovo Rexhep Qosja. Il nocciolo del suo articolo “Identità nazionale e consapevolezza religiosa” è l’impegno per dimostrare che solo metà degli albanesi appartiene alla civiltà europea. segue a pagina 3 nga Ismail Kadare Në shkurt të vitit 2006, kryekomisioneri i Këshillit të Europës, Barroso, fluturoi me avion për në Tiranë për nënshkrimin e Marrëveshjes së Shqipërisë së vogël me kontinentin e madh europian. Disa vite më parë, fjala “marrëveshje”, e përdorur për Europën, do të ishte fatale në Shqipëri, madje aq fort saqë do të çonte në burg ose në pushkatim cilindo. Për Europën ishte e përshtatshme vetëm një fjalë, ajo e kundërta me marrëveshjen, pra “mosmarrëveshja”. Mosmarrëveshje e plotë, e palodhshme, e përjetshme. Ky ishte urdhri numër një i kohës. Programi i pandryshueshëm komunist. Thënë ndryshe: verdikti kundër Shqipërisë. Në dhjetor të vitit 1990, ky verdikt u shkel me këmbë e u thye. Fjalët “e duam Shqipërinë si Europa” ishin të parat që gjëmuan në trajtën e një himni, e një programi të ri. E bashkë me to, disa javë më pas, shtatorja e njeriut më antieuropian që kishte njohur ky vend u thye e u zvarrit gjithashtu. Që nga ajo kohë, Europa, më saktë Europa atlantike, nuk pushoi së qeni xanxa kryesore për shqiptarët. Më 1997-n, kur për turpin tonë shteti shqiptar ra, ishte Europa që na u gjend në fatkeqësi. S’na erdhi ashtu siç e kishim pritur, me viza, para dhe, Zoti e di çfarë, por me armë dhe topa, për të na pajtuar me njëri-tjetrin. Përpara se Europa me NATO-n të merrnin këtë vendim të madh, disa herë u ngrit dyshimi se mos shqiptarët e ndërkryer, ashtu të armatosur siç ishin, të qëllonin trupat ndërhyrëse. Për fat të mirë, kjo nuk ndodhi. Midis marrëzisë, populli shqiptar e bëri së paku një gjë të mençur. Në vendin ku mosprekja e kufirit prej çizmes së ushtarit të huaj ishte kthyer në mit, asnjë armë, qoftë edhe për zakon, nuk u shkreh kundër ushtrisë euroatlantike. Ishte hera e parë që në historinë shqiptare ndodhte një gjë e tillë. Ajo ishte një dëshmi e madhe, dëshmi prekëse se atë ushtri, që po zbarkonte nga deti dhe nga ajri, shqiptarët e quajtën si të tyren. Vetvetishëm midis kaosit, pa retorikë integruese, pa u shtyrë prej askujt, shqiptarët treguan qartë se ndiheshin europianë. Ata nënshkruan kështu një akt monumental: rigjetjen e Europës së humbur. Dy vite më pas, si një përgjigje e mirëkuptimit, ndodhi e pabesueshmja. E njëjta ushtri euroatlantike, me avionë, raketa e bombardime, ndërhyri për çlirimin e Shqipërisë së jashtme, Kosovës. U duk sikur kontinenti mëmë, i penduar për harresën e gjatë, po kujtohej më në fund për popullin e braktisur. Deklaratë e Unionit të Gazetarëve Shqiptarë Studentët diplomantë të fakulteteve të Gazetarisë meritojnë diploma të njohura institucionalisht dhe që legjitimojnë investimin e tyre për nivelet e formimit profesional Unioni i Gazetarëve Shqiptarë i është përgjigjur pozitivisht kërkesës së një përfaqësie të studentëve të Fakultetit të Gazetarisë së Universitetit Publik të Tiranës për t’u solidarizuar me kërkesën e tyre drejtuar rektoratit dhe Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës për refuzimin e modelit të paraqitur aktualisht si diplomë e tyre për nivelin 3-vjeçar. Unioni i Gazetarëve Shqiptarë përmes kësaj deklarate shpreh qëndrimin mbështetës ndaj kërkesës së studentëve diplomantë të gazetarisë dhe u drejtohet institucioneve të linjës dhe drejtuesve të lartë shtetërorë, kryeministrit Sali Berisha dhe vecanërisht rektorëve të universiteteve që kanë fakultete gazetarie, ministrit të Arsimit dhe Shkencës zotit Fatos Beja, të reagojnë menjëherë për rishikimin e vendimit dhe nëse është e nevojshme edhe amendimin e ligjit që rregullon njohjen dhe klasifikimin e diplomave. Unioni i Gazetarëve Shqiptarë shpreh mbështetjen e plotë për kërkesat e studentëve dhe konstaton se ky problem i hapur është shprehje e realitetit informativ që dominon realitetin mediatik të vendti tonë, i cili sic dëshmon edhe problemi i diplomimit të studentëve të gazetarisë nuk nis e mbaron vetëm nëpër gazeta dhe ekranet televizive, por fatkeqësisht fillon qysh tek injorimi i diplomave të studentëve të gazetarisë nëpër fakultetet publike. Unioni i Gazetarëve Shqiptarë duke qenë solidar dhe mbështetës i vendosur i kërkesave të studentëve paralajmëron se nëse autoritetet e institucioneve përkatëse nuk do të reagojnë në kohë pro kërkesave të studentëve, do të përballen me reagimet e mëtejshme dhe instensifikim të vendosmërisë së studentëve dhe komunitetit të gazetarëve profesionistë të vendit, deri në realizim të tyre sipas standartit dhe sistemit të miratuar zyrtar, atij të Bolonjës. Kopjimi informal që i bëhet këtij sistemi, cimenton tranzicionin në gazetarinë shqiptare dhe i zgjat jetën informalitetit. Ne jemi të vendosur ta pengojmë këtë jetëgjatësi të informalitetit në shkollën dhe tregun tonë mediatik. Unioni i Gazetarëve Shqiptarë Kryetari Aleksandër Çipa Nëse marrëdhëniet e Europës me më trillanin e tre gadishujve të saj jugorë, Ballkanin, mund të thuhej se ishin kundërthënëse, ato me shtetin e vogël shqiptar e kapërcenin çdo përfytyrim. Përpara se të kujtojmë tepër shkurt kronikën historike, le të sjellim ndërmend vitet e tranzicionit, ato që i mbajnë mend të gjithë. Fill pas dehjes së parë për Europën, madje mu midis dalldisjes për të, nuk u bë e qartë asnjëherë se çfarë e shtyu qeverinë e parë demokratike të bënte një lëvizje kundërthënëse. Krejt si një shpend i verbër, një dërgatë shqiptare fluturoi me avion për në Xhedal, fluturim pas të cilit Shqipëria u gdhi në Ligën Islamike. Opozita e majtë bëri njëfarë zhurme kundërshtuese, që u quajt me të drejtë e pasinqertë, ngaqë, kur ajo vetë erdhi në pushtet, nuk bëri asgjë për ta rishqyrtuar anëtarësimin ende të paratifikuar në parlament. Kjo u shpjegua dymënyrash. E para, opozitës së akuzuar, për shkak të liderëve të saj, si grekofile, i interesonte një ngjyrim i tejshquar islamik për t’u mjegulluar filogreqizmi i saj. E dyta, hotelet e shtrenjta të Dubait, të shoqëruar, ndoshta, nga dhurata të shtrenjta, ishin mjaft joshëse gjithashtu për të majtën. Kur u duk se pas kësaj turbullire njëfarë konsensusi u arrit midis dy krahëve kryesorë politikë, të djathtës dhe të majtës, lidhur me Europën, kur u duk se u kapërcye disi edhe xhelozia e secilës palë, që futjen në Europë ta kryente ajo e kurrsesi pala tjetër; shkurt, kur u duk më në fund se dritëza e shumëpritur në anën tjetër të tunelit po shfaqej, në vend të kthjellimit të strategjisë politike shqiptare, ca re të zeza e mbuluan horizontin. Ishin ca hamendje përherë e më shqetësuese, ca si mëdyshje kinse filozofike, kinse hamletiane: jemi, apo s’jemi europianë Të jemi, a të mos jemi të tillë Është Shqipëria Europë, a s’është Evropë Është Lindje, a Perëndim Është më shumë Perëndim se Lindje Është më shumë myslimane se e krishtere Është edhe ashtu, edhe kështu S’është as ashtu, as kështu etj., etj. U dukën si përçartje komike në fillim. Ndërkaq, hamendjet e hamletizmat sa vente shtoheshin. Le ta themi më mirë haptas atë që kemi fshehur. Përse të hiqemi ata që s’jemi Përse hiqemi si europianë, kur dihet që s’jemi të tillë Shkurt, përse të na vijë turp nga identiteti ynë joeuropian Sa më shumë që nënshkrimi i marrëveshjes së Shqipërisë shtetërore me Europën afrohej, aq më fort ndiheshin murmurimat. Sa më shumë që afrohej caktimi i statusit të Kosovës, me fjalë të tjera, besimi i Europës e i Amerikës se Kosova mund të hynte si shtet i pavarur në familjen kontinentale, aq më këmbëngulëse bëhej krrokama se shqiptarët ishin si mish i huaj, pra i padashur, për Europën. S’ishte mbushur as java e fillimit të bisedimeve të Vjenës për statusin e Kosovës e s’kishin kaluar veç disa orë që avioni i kryekomisionerit europian Barroso ishte ulur në Aeroportin e Tiranës, kur urmurimat disi kaotike u shtuan. Ato u shfaqën madje edhe atje ku priteshin më pak, si për shembull në ndonjë deklarim të akademikut nga Kosova Rexhep Qosja. Thelbi i shkrimit të tij “Identiteti kombëtar dhe vetëdija fetare” është përpjekje për të treguar se shqiptarët vetëm përgjysmë i përkasin qytetërimit europian. Sipas Qosjes, shqiptarët s’kanë pse të shtiren si europianë, ngaqë ata “i takojnë qytetërimit islamik hiç më pak se qytetërimit të krishterë”. segue a pagina 3 A ka qënë shqiptar Marin Barleti pagina 7

∑

Per scoprire le radici

dell’albero genealogico

bisogna essere

muniti di conoscenza e coraggio,

cose che a noi albanesi

non mancano.

«Le stelle non si vergognano

di sembrare lucciole, ma

anche le lucciole si onorano

di sembrare stelle».

∑

Te zbuloshe rrenjet e

trungut gjinetik patjeter

duhet te jesh i

paisur me dituri e kurajo, te

cilat ne shqiptareve nuk na

mungojne.

«Yjet nuk e kane per turp te

duken si xixellonja,por dhe

xixellonjat e kane per nder

te duken si yjet».

∑

. Anno 7

. numero 1

. Febbraio 2009

. Mensile di attualità e cultura italo-albanese .

Direttore editoriale: Hasan Aliaj

. Distribuzione gratuita in:

Albania, Australia,

Belgio, Canada, Germania,

Grecia, Francia, Italia,

Stati Uniti e Svizzera

Identità europea

degli albanesi

Identiteti europian

i shqiptarëve

In Febbraio del 2006, il Presidente della Commissione

Europea, Barroso, viaggiò verso Tirana per

firmare l’Accordo tra (UE) il grande continente

Europeo e la piccola Albania. Alcuni anni fa la parola

“accordo” (molto nota all’Europa), sarebbe fatale in

l’Albania, cosi tanto da poter spedire in prigione o fucilazione

chiunque. Per l’Europa era idonea una sola

parola, quella contraria all’accordo, cioè “disaccordo”.

L’assoluto disaccordo, l’instancabile, eternamente. Era

questo l’ordine primario del tempo. L’invariato programma

comunista. Detto diversamente: Il verdetto contro

l’Albania. A Dicembre del 1990, questo verdetto si calpestò

con i piedi e si spezzò. Le parole “Vogliamo l’Albania

come l’Europa” erano le prime che echeggiarono

a forma di un inno, di un nuovo programma. Insieme

con esse, alcune settimane dopo, la statua dell’uomo

più antieuropeo conosciuto da questo Paese si rupe e

inoltre si trascinò. Da quell’epoca, l’Europa, precisamente

l’Europa atlantica, non smise di essere il vizio,

principale per gli albanesi. Nel 1997, quando per la

nostra vergogna, lo stato albanese cade, fu l’Europa ad

appoggiarci nella fatalità. Non venne come l’avevamo

aspettato, con i visti, para e, dio sa cosa ma armata, per

pacificarci gli uni con gli altri. Prima che l’Europa e la

NATO presero questa grande decisione, di volta in volta

fiorì il dubbio che gli albanesi arrabbiati e in modo in

cui armati, sparassero le truppe intermediarie. Fortunatamente,

questo non accade. In mezzo alla stupidaggine,

il popolo albanese commise almeno una cosa intelligente.

Nel Paese dove il non calpestare della frontiera dagli

stivali del soldato straniero, era convertito in mito,

nessun’arma, sia anche per tradizione, non sparò contro

l’esercito euro-atlantico. Era la prima volta che nella

storia dell’Albania succedeva una cosa simile. Era una

grande testimonianza, una testimonianza toccante perché

quell’esercito che stava sbarcando a via marittima e

aerea, gli albanesi lo considerarono come se fosse propria.

Consapevoli in mezzo al caos, senza retorica d’integrazione,

senza essere spinti da nessuno, gli albanesi

mostrarono con chiarezza di sentirsi europei. Loro sottoscrissero

cosi un atto monumentale, il ritrovo dell’Europa

perduta. Due anni dopo, come risposta di comprensione,

accade l’incredibile. Lo stesso esercito euro

atlantico, con l’aereo e artiglierie pesanti, intervenne

per la liberazione della maggioranza albanese che vive

in Kosovo. Sembrò come se il Continente madre pentito

della lunga smemorataggine, finalmente si ricordava del

popolo abbandonato. Se le relazioni dell’Europa con il

più bizzarro delle sue tre Penisole del sud, i Balcani, si

poteva dire che erano contraddittorie, le relazioni con il

piccolo paese albanese oltrepassavano ogni reminiscenza.

Prima di ricordare brevemente la cronaca storica,

riportiamo alla memoria gli anni della transizione, che

sono impresi a tutti. Subito dopo la prima sborniata per

l’Europa, ansi in mezzo alla tale sbornia, non si rese

chiaro mai, ciò che spinse il primo governo democratico

a fare una mossa contraddittoria. Completamente

come uccello accecato, una delegazione albanese prese

il volo per Xhedal, volo dopo il quale Albania si vegliò

nella Lega Islamica. L’opposizione sinistra fece una sorta

di rumore contraddittoria, ritenuta giustamente falsa,

giacché, quando fu essa a governare, non fece nulla per

riesaminare partecipazione ancora non convalidato in

parlamento. Questa ebbe duplice spiegazione. La prima,

l’opposizione accusata, a causa dei suoi leader,

come corrente greca, interessava.

Un colore ben distinta islamica per annebbiare la

Shqiptarët

në Shtetin Papnor

pagina 2

sua corrente greca. La seconda, i costosissimi alberghi

di Dubai, accompagnati, forse, da costosissimi regali,

erano più tosto affascinanti per la sinistra. Quando fu

evidente che dopo questa confusione si realizzò una

specie di consenso tra le due forze politiche, la sinistra

e la destra, connessi all’Europa, quando sembrò

pressappoco superata la gelosia di ognuna delle parti,

che l’entrata all’Europa la realizzasse quella e assolutamente

l’altra parte; brevemente, quando si è visto che

finalmente la luce sospirata appariva dall’altra parte

del tunnel, invece della chiarezza di strategia politica

albanese, alcune nubi nere coprirono l’orizzonte. Erano

alcune immaginate sempre più angoscianti, (come

titubanze come se fossero filosofiche), come se fossero

Hamletiane: siamo o no europei Esserci, o non essere

simili L’Albania lo è o non Europea È Est o Ovest

È più ovest invece di Est È più musulmana che cattolica

È sia l’una sia l’altra Non è né cosi, né colli

ecc, ecc. Sembrarono come zizzanie comiche all’inizio.

Nel frattempo, le immaginazioni e gli amletismi con il

tempo aumentarono. Diciamola meglio ciò che abbiamo

tenuto non visibile. Perchè far sembrare quelli che non

siamo Perché mostrarsi come europei, quando si sa

che non siamo simili Brevemente, perchè vergognarsi

dalla nostra identità non europea Più si avvicinava la

stipulazione dell’atto della statale albanese con l’Europa,

tanto più si sentivano le mormorazioni.

Tanto quanto si avvicinava la nomina dello status

del Kosovo, in altre parole, la credibilità di Europa e

di America che il Kosovo poteva entrare come stato

indipendente nella famiglia continentale, tanto più insistente

diventava gracchio che gli albanesi erano come

carne straniera, cioè non voluta per l’Europa. Non

compiuto ancora l’ultima settimana delle trattative di

Vienna per lo status del Kosovo ed erano trascorse solo

alcune ore che l’aereo del Presidente della Commissione

europea Barroso atterrò in Aeroporto di Tirana,

quando le mormorazioni quasi caotiche aumentarono.

Esse appaiono perfino là, dove meno si aspettassero,

come per esempio in alcuna dichiarazione dell’accademico

di Kosovo Rexhep Qosja. Il nocciolo del suo

articolo “Identità nazionale e consapevolezza religiosa”

è l’impegno per dimostrare che solo metà degli albanesi

appartiene alla civiltà europea.

segue a pagina 3

nga Ismail Kadare

Në shkurt të vitit 2006, kryekomisioneri i Këshillit

të Europës, Barroso, fluturoi me avion për

në Tiranë për nënshkrimin e Marrëveshjes së

Shqipërisë së vogël me kontinentin e madh europian.

Disa vite më parë, fjala “marrëveshje”, e përdorur për

Europën, do të ishte fatale në Shqipëri, madje aq fort

saqë do të çonte në burg ose në pushkatim cilindo. Për

Europën ishte e përshtatshme vetëm një fjalë, ajo e

kundërta me marrëveshjen, pra “mosmarrëveshja”. Mosmarrëveshje

e plotë, e palodhshme, e përjetshme. Ky

ishte urdhri numër një i kohës. Programi i pandryshueshëm

komunist. Thënë ndryshe: verdikti kundër Shqipërisë.

Në dhjetor të vitit 1990, ky verdikt u shkel me

këmbë e u thye. Fjalët “e duam Shqipërinë si Europa”

ishin të parat që gjëmuan në trajtën e një himni, e një

programi të ri. E bashkë me to, disa javë më pas, shtatorja

e njeriut më antieuropian që kishte njohur ky vend

u thye e u zvarrit gjithashtu. Që nga ajo kohë, Europa,

më saktë Europa atlantike, nuk pushoi së qeni xanxa

kryesore për shqiptarët. Më 1997-n, kur për turpin

tonë shteti shqiptar ra, ishte Europa që na u gjend në

fatkeqësi.

S’na erdhi ashtu siç e kishim pritur, me viza, para

dhe, Zoti e di çfarë, por me armë dhe topa, për të na pajtuar

me njëri-tjetrin. Përpara se Europa me NATO-n të

merrnin këtë vendim të madh, disa herë u ngrit dyshimi

se mos shqiptarët e ndërkryer, ashtu të armatosur siç

ishin, të qëllonin trupat ndërhyrëse. Për fat të mirë,

kjo nuk ndodhi. Midis marrëzisë, populli shqiptar e bëri

së paku një gjë të mençur. Në vendin ku mosprekja e

kufirit prej çizmes së ushtarit të huaj ishte kthyer në

mit, asnjë armë, qoftë edhe për zakon, nuk u shkreh

kundër ushtrisë euroatlantike. Ishte hera e parë që në

historinë shqiptare ndodhte një gjë e tillë. Ajo ishte

një dëshmi e madhe, dëshmi prekëse se atë ushtri, që

po zbarkonte nga deti dhe nga ajri, shqiptarët e quajtën

si të tyren. Vetvetishëm midis kaosit, pa retorikë

integruese, pa u shtyrë prej askujt, shqiptarët treguan

qartë se ndiheshin europianë. Ata nënshkruan kështu

një akt monumental: rigjetjen e Europës së humbur. Dy

vite më pas, si një përgjigje e mirëkuptimit, ndodhi e

pabesueshmja. E njëjta ushtri euroatlantike, me avionë,

raketa e bombardime, ndërhyri për çlirimin e Shqipërisë

së jashtme, Kosovës. U duk sikur kontinenti mëmë,

i penduar për harresën e gjatë, po kujtohej më në fund

për popullin e braktisur.

Deklaratë e Unionit të Gazetarëve Shqiptarë

Studentët diplomantë të fakulteteve të Gazetarisë meritojnë diploma

të njohura institucionalisht dhe që legjitimojnë investimin

e tyre për nivelet e formimit profesional

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë i është përgjigjur

pozitivisht kërkesës së një përfaqësie

të studentëve të Fakultetit të Gazetarisë së

Universitetit Publik të Tiranës për t’u solidarizuar

me kërkesën e tyre drejtuar rektoratit dhe Ministrisë

së Arsimit dhe Shkencës për refuzimin e modelit

të paraqitur aktualisht si diplomë e tyre për nivelin

3-vjeçar.

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë përmes kësaj

deklarate shpreh qëndrimin mbështetës ndaj kërkesës

së studentëve diplomantë të gazetarisë dhe

u drejtohet institucioneve të linjës dhe drejtuesve

të lartë shtetërorë, kryeministrit Sali Berisha dhe

vecanërisht rektorëve të universiteteve që kanë fakultete

gazetarie, ministrit të Arsimit dhe Shkencës

zotit Fatos Beja, të reagojnë menjëherë për rishikimin

e vendimit dhe nëse është e nevojshme edhe

amendimin e ligjit që rregullon njohjen dhe klasifikimin

e diplomave.

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë shpreh

mbështetjen e plotë për kërkesat e studentëve dhe

konstaton se ky problem i hapur është shprehje e

realitetit informativ që dominon realitetin mediatik

të vendti tonë, i cili sic dëshmon edhe problemi

i diplomimit të studentëve të gazetarisë nuk nis e

mbaron vetëm nëpër gazeta dhe ekranet televizive,

por fatkeqësisht fillon qysh tek injorimi i diplomave

të studentëve të gazetarisë nëpër fakultetet publike.

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë duke qenë solidar

dhe mbështetës i vendosur i kërkesave të

studentëve paralajmëron se nëse autoritetet e institucioneve

përkatëse nuk do të reagojnë në kohë

pro kërkesave të studentëve, do të përballen me

reagimet e mëtejshme dhe instensifikim të vendosmërisë

së studentëve dhe komunitetit të gazetarëve

profesionistë të vendit, deri në realizim të tyre sipas

standartit dhe sistemit të miratuar zyrtar, atij të

Bolonjës. Kopjimi informal që i bëhet këtij sistemi,

cimenton tranzicionin në gazetarinë shqiptare dhe

i zgjat jetën informalitetit. Ne jemi të vendosur ta

pengojmë këtë jetëgjatësi të informalitetit në shkollën

dhe tregun tonë mediatik.

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë

Kryetari

Aleksandër Çipa

Nëse marrëdhëniet e Europës me më trillanin e tre

gadishujve të saj jugorë, Ballkanin, mund të thuhej se

ishin kundërthënëse, ato me shtetin e vogël shqiptar

e kapërcenin çdo përfytyrim. Përpara se të kujtojmë

tepër shkurt kronikën historike, le të sjellim ndërmend

vitet e tranzicionit, ato që i mbajnë mend të gjithë. Fill

pas dehjes së parë për Europën, madje mu midis dalldisjes

për të, nuk u bë e qartë asnjëherë se çfarë e

shtyu qeverinë e parë demokratike të bënte një lëvizje

kundërthënëse. Krejt si një shpend i verbër, një dërgatë

shqiptare fluturoi me avion për në Xhedal, fluturim

pas të cilit Shqipëria u gdhi në Ligën Islamike. Opozita

e majtë bëri njëfarë zhurme kundërshtuese, që u quajt

me të drejtë e pasinqertë, ngaqë, kur ajo vetë erdhi

në pushtet, nuk bëri asgjë për ta rishqyrtuar anëtarësimin

ende të paratifikuar në parlament. Kjo u shpjegua

dymënyrash. E para, opozitës së akuzuar, për shkak të

liderëve të saj, si grekofile, i interesonte një ngjyrim i

tejshquar islamik për t’u mjegulluar filogreqizmi i saj.

E dyta, hotelet e shtrenjta të Dubait, të shoqëruar, ndoshta,

nga dhurata të shtrenjta, ishin mjaft joshëse gjithashtu

për të majtën. Kur u duk se pas kësaj turbullire

njëfarë konsensusi u arrit midis dy krahëve kryesorë

politikë, të djathtës dhe të majtës, lidhur me Europën,

kur u duk se u kapërcye disi edhe xhelozia e secilës

palë, që futjen në Europë ta kryente ajo e kurrsesi pala

tjetër; shkurt, kur u duk më në fund se dritëza e shumëpritur

në anën tjetër të tunelit po shfaqej, në vend

të kthjellimit të strategjisë politike shqiptare, ca re të

zeza e mbuluan horizontin. Ishin ca hamendje përherë

e më shqetësuese, ca si mëdyshje kinse filozofike, kinse

hamletiane: jemi, apo s’jemi europianë Të jemi, a të

mos jemi të tillë Është Shqipëria Europë, a s’është

Evropë Është Lindje, a Perëndim Është më shumë

Perëndim se Lindje

Është më shumë myslimane se e krishtere Është

edhe ashtu, edhe kështu S’është as ashtu, as kështu

etj., etj. U dukën si përçartje komike në fillim. Ndërkaq,

hamendjet e hamletizmat sa vente shtoheshin. Le

ta themi më mirë haptas atë që kemi fshehur. Përse të

hiqemi ata që s’jemi Përse hiqemi si europianë, kur

dihet që s’jemi të tillë Shkurt, përse të na vijë turp nga

identiteti ynë joeuropian Sa më shumë që nënshkrimi

i marrëveshjes së Shqipërisë shtetërore me Europën

afrohej, aq më fort ndiheshin murmurimat. Sa më shumë

që afrohej caktimi i statusit të Kosovës, me fjalë të

tjera, besimi i Europës e i Amerikës se Kosova mund

të hynte si shtet i pavarur në familjen kontinentale, aq

më këmbëngulëse bëhej krrokama se shqiptarët ishin

si mish i huaj, pra i padashur, për Europën. S’ishte

mbushur as java e fillimit të bisedimeve të Vjenës për

statusin e Kosovës e s’kishin kaluar veç disa orë që

avioni i kryekomisionerit europian Barroso ishte ulur

në Aeroportin e Tiranës, kur urmurimat disi kaotike

u shtuan. Ato u shfaqën madje edhe atje ku priteshin

më pak, si për shembull në ndonjë deklarim të akademikut

nga Kosova Rexhep Qosja. Thelbi i shkrimit

të tij “Identiteti kombëtar dhe vetëdija fetare” është

përpjekje për të treguar se shqiptarët vetëm përgjysmë

i përkasin qytetërimit europian. Sipas Qosjes, shqiptarët

s’kanë pse të shtiren si europianë, ngaqë ata “i

takojnë qytetërimit islamik hiç më pak se qytetërimit

të krishterë”.

segue a pagina 3

A ka qënë

shqiptar

Marin Barleti

pagina 7

Le lontane origini dei

centri albanesi nell’antico

Stato Pontificio

Uno studio storiografico fa luce sulla poco conosciuta ricostruzione

dell’immigrazione schipetara in Italia

Angelo Masci nel suo Discorso sugli Albanesi del

Regno di Napoli (1807, riedito da Marco, Lungro

1990), pur limitando la ricerca al reame

partenopeo riferisce accenni alla presenza schipetara

nel Regno di Sicilia, ma non fa menzione di quella avvenuta

poco più di mezzo secolo prima nello Stato della

Chiesa. L’unica emigrazione albanese nei confini politici

del Papa non ebbe un’eco appropriata sino a quando

lo studioso M. Puccini ne «La Lettura» – rivista mensile

del «Corriere della Sera» (aprile 1915) – non svelò al

Paese l’esistenza di questo piccolo ma omogeneo insediamento:

Paesi albanesi nel Lazio.

Trascorse un lungo periodo di tempo e Gianni Ribeca,

in una tesi di laurea del 1948, rinvenuta nel 2005

dalle àlacri ricerche di Italo Sarro, trattò l’argomento.

Ancora ad oltre un quarto di secolo e la questione fu

nuovamente affrontata da Luigi Fioriti, che risollevò il

problema in «Zjarri»: La comunità albanese di Pianiano

(1975, N. 1-2) e Un’emigrazione albanese nella Tuscia

(1989, N. 33). Inoltre furono pubblicati di Elettra Angelucci,

Gli Albanesi a Pianiano («Biblioteca e Società»,

VII/1985 e VIII/1986) e il recentissimo Pianiano-Un

insediamento albanese nello Stato Pontificio del predetto

Prof. Sarro (S.Ed. Editore, Viterbo, 2004).

Vediamo da vicino lo svolgersi di quegli eventi che

originarono l’effimero tempo dell’Arbëria romana, sconosciuta

ai più. A sud-ovest del lago di Bolsena, nel

territorio che si estende fra Montalto di Castro e Viterbo

s’incontrano a rari intervalli piccoli paesi e rocche.

Li circonda la maremma laziale. Collinette con grotte

e grotticelle naturali e boschi, che le dànno tuttora

l’aspetto selvaggio dei luoghi disabitati. I piccoli paesi

della zona – scriveva Puccini – «che hanno costruzioni

perfettamente albanesi si chiamano Ischia di Castro e

Pianiano». Quest’ultimo è un piccolo borgo e frazione

del comune di Cellere, patria del leggendario brigante

antisavoiardo Domenico Tiburzi. Pianiano è una rocca

sollevata su un banco di tufo con una corona di alcune

case. Ischia di Castro, Comune sempre in provincia di

Viterbo, è a poca distanza da Montefiascone (la città del

noto vino Est est est). È un paese grazioso di circa 2.500

abitanti, situato su un banco di tufo di origine vulcanica

e si eleva a 384 metri sul mare; visto da levante esso

appare come una larga nave bianca. Il suo castello che

apparteneva ai Farnese è tra i più belli e antichi della

regione. Ricostruiamo storicamente la presa di possesso

di questi paesi da parte della colonia albanese. Nel

1753 un mercante albanese, Antonio Remani, approdò

a Senigallia. Qui, nelle Marche ed allora città dello Stato

Pontifìcio, si svolgeva e si svolge tutti gli anni, e fin

dalla prima metà del Seicento, la rinomata Fiera della

Maddalena. Il Remani, ogni anno vi giungeva con lettere

commendatizie per le autorità papali dell’Arcivescovo

di Bar (Antivari) e del Vescovo di Shkodër (Scutari).

Quella volta recò con sé, oltre le commendatizie, un gran

numero di missive di albanesi che volevano abbandonare

le loro case per le persecuzioni degli ottomani: essi

invocavano da Papa Benedetto XIV (1740-58) aiuto e

protezione, ottenendoli. Tornato in Albania, Remani radunò

in consiglio gli albanesi più in pericolo e, trovato

l’imbarco – diremmo oggi gli «scafisti» – trentanove

famiglie scutarine e 218 persone in tutto, salparono alla

volta delle coste italiane. Il viaggio intrapreso nel gennaio

1756 durò trentatré giorni fra soste e maltempo, fin

quando non arrivarono ad Ancona. L’addetto pontificio

nel capoluogo marchigiano, Corrado Ferretti, dette disposizione

al Gonfaloniere, marchese Trionfi, di offrire

ricovero e vitto ai profughi. A Remani, che proveniva da

una stirpe di bajraktarët della zona di Velipojë presso

il fiume Bunë (Bojana), e che per quell’impresa aveva

perduto tutti i suoi averi, consistenti in terreni, in case

(tra cui una villa a Shkodër) e in beni negoziabili, il

Papa assegnò otto scudi al mese, e il fratello sacerdote,

Stefano, che si trovava in Roma in Propaganda Fide, fu

eletto direttore spirituale della comunità con nove scudi

al mese. Dopo poco tempo questi assegni furono tolti

e Antonio Remani, ridotto in povertà, morì lasciando

vari figli. Ferretti, impietositosi, si rivolse al Cardinale

Giovanni Francesco Banchieri, Tesoriere Generale

della Reverenda Camera Apostolica, con lettera del 14

ottobre 1757, pregandolo di aiutare in qualche modo la

famiglia Remani e le altre (per il momento ad Ancona);

perciò il Cardinale Banchieri ottenne dalla Reverenda

Camera Apostolica l’investitura o enfiteusi perpetua di

alcune estensioni di terreno incolte situate nell’estinto

borgo di Pianiano dell’antico Stato di Castro (Terra di

Canino). Borgo che dal 1734 era del tutto abbandonato

e che comportava gravi perdite erariali; situazione che

si sarebbe protratta fino all’arrivo degli albanesi, che lo

avrebbero rimesso in sesto. Lo studioso Puccini ritrovò

lo strumento di questa concessione, datato 29 novembre

1757, in atti Boncompagni, notaio di Capodimonte.

La copia fu esibita per pubblica fede in atto del notaio

Salvatori il 10 giugno 1758. Esso è notevole non tanto

per la forma quanto per il contenuto. La donazione, infatti,

non era comune in quel periodo: e l’averla fatta

di Giovanni Armillotta

Angelo Masci në Diskutimin mbi Shqiptarët e

Mbretërisë së Napolit (titulli në origjinal Discorso

sugli Albanesi del Regno di Napoli, 1807,

ribotuar nga Marco, Lungro 1990), megjithëse kufizon

kërkimin në atë mbretëri, prek shkarazi edhe praninë

shqiptare në Mbretërinë e Siçilisë, por nuk përmend

atë çka kishte ndodhur mbi gjysmë shekulli më parë në

Shtetin e Kishës.

I vetmi emigracion shqiptar në kufijtë politikë të

Papës nuk pati jehonën e duhur derisa studiuesi M. Puccini

në revistën “La Lettura”, e përmuajshme e gazetës

“Corriere della Sera” (prill 1915), nuk i tregoi vendit

për ekzistencën e këtij ngulimi të vogël por homogjen:

Fshatra shqiptarë në Lazio. Kaluan shumë vjet deri kur

Gianni Ribeca, në një tezë diplome të vitit 1948, të

gjetur në vitin 2005 falë kërkimeve të Italo Sarros, trajtoi

argumentin. Kaloi sërish mëse çerek shekulli dhe

çështja u shqyrtua përsëri nga Luigi Fioriti, që ringriti

problemin në revistën “Zjarri”: Komuniteti shqiptar i

Pianianos (1975, Nr. 1-2) dhe Emigracion shqiptar në

Tuscia (1989, Nr. 33). Veç tyre, u botuan nga Elettra Angelucci,

Shqiptarët në Pianiano (“Biblioteca e Società”,

VII/1985 e VIII/1986) dhe më i fundit libër Pianiano-

Një ngulim shqiptar në Shtetin Papnor nga i sipërpërmenduri

Prof. Sarro (S.Ed. Editore, Viterbo, 2004).

Le të shohim nga afër zhvillimin e atyre ngjarjeve

që sollën në jetë epokën jetëshkurtër të Arbërisë rocon

così grande semplicità di mezzi, ha un significato

importante e non marginale. Furono inoltre assegnati ai

profughi albanesi «quaranta capi di bestiame, nonché

ferramenti e ordegni necessari per sboscare, sterpare e

ridurre a stato di coltura i terreni».

Nel 1759 si sparse la voce che le famiglie albanesi

sarebbero ritornate in Patria e quindi in uno strumento

di affitto che esse avevano stipulato a favore dei signori

Pietro-Paolo e Benedetto Valdambrini, si appose il

passo che, lasciando queste famiglie lo Stato di Castro,

fosse lecito agli affittuari di entrare in possesso dei terreni.

Il 28 novembre 1760, a cagione delle insalubri

condizioni della zona, che aveva mietuto già settantasei

vittime, gli schipetari non tornarono in Albania ma, col

permesso di Papa Clemente XIII (1758-69), emigrarono

verso la Capitanata nel Regno di Napoli, e, con altri

italiani e stranieri fondarono Poggio Imperiale, come

documentano le carte dell’allora Vescovo di Lucera,

Mons. Giuseppe Maria Foschi. Ricordo che nella vicina

Chieuti (Qefti), v’era di già una presenza albanese

dal XV secolo. La nascita di Poggio Imperiale era stata

dovuta a Placido Imperiale, Principe di Sant’Angelo dei

Lombardi (Avellino) e Signore di Genova che viveva

alla Corte di Napoli.

NStoriaM

. Anno 7 . n. 1 . Febbraio 2009 . pagina 2

Gli Etruschi

Nel museo archeologico GUARNACCI della città etrusca di Volterra,

si trova una pietra cubica, con una iscrizione importante dal punto

vista tecnologico. Questa lunga iscrizione, dove è facile incontrare

delle isoglosse comuni all’Ilirico e all’Etrusco, la cui ricostruzione è

possibile solo mediante l’Albanese.

da Maria Teresa Carnevali Pisani

Shqiptarët në Shtetin Papnor

Ngulmimi i vetëm shqiptar në kufijtë politikë të Shtetit Papnor është një

qëndrim i përkohshëm në një fshat të Viterbos. Të pakënaqur nga klima

moçalore shqiptarët e vendosur në Viterbo do të largoheshin pak vjet më

vonë drejt Mbretërisë së Napolit për të themeluar, bashkë me të huaj të

tjerë, qytetin e sotëm të Poggio Reales

L’origine di questo popolo è immersa nel mistero

e le notizie che ne risultano appaiono

contraddittorie.

Le consuetudini di vita e le concezioni religiose

degli Etruschi risultano estranee agli altri popoli

della Penisola.

Alcuni studiosi negano a questo

popolo un alto grado d’originalità

e d’indipendenza

culturale; vi si riscontrano,

infatti, influssi greci, medio-italici

e persino preindoeuropei,

traco-illirici,

tutti popoli discendenti dai

pelasgi, popoli antichissimi

che abitavano in quello

regione dove in seguito si

insediarono i greci. Dalla

lavorazione del fabro che

per primi i pelasgi usarono,

dalla forma patriarcale

della famiglia che si assimila

a quella degli antichi

albanesi, dalla radice

comune delle parole che tuttora

esistono nell’uso corrente, da tutto ciò

si deve convenire che il ceppo comune non poteva

essere che quello pelagico e perfino in alcune aree

italiche.

Alcuni esempi:

-pelasgo – il lirico ; liri = liberta, albanese odierno

– liri, italiano – liberta. Proprio lo studio delle

parole dalla radice comune si può decifrare anche

la lingua etrusca. E soprattutto prendendo ariferimento

la lingua albanese che della lingua pelagica

è depositaria. Vi è chi ritiene probabile che fossero

un popolo autoctono, ma la versione più convincente

è quella della loro provenienza dall’Asia Minore

e dalle isole dell’Egeo.

Tra l’IX e lo VIII secolo a.C. il popolo etrusco

subentra nella zona dell’attuale Toscana sovrapponendosi

alla Civiltà Villanoviana - che non sparì del

tutto - ed i nuovi arrivati vi stabilirono un proprio

ordine politico incentrato su una Lega di dodici città

presieduta da un magistrato. Alla prova dei fatti,

però spesso, ogni popolo finiva per combattere per

la propria città trascurando l’interesse comunitario,

mentre le assemblee mantenevano, più che altro un

interesse religioso.

Luogo di riunione degli associati era Fanum

Vulturum nei pressi dei Monti Volsini.

Intorno allo X secolo a.C. gli Etruschi occupavano

quasi l’intera penisola italica fino a Genova e

Venezia dove si erano organizzati in società agricola.

Gli insediamenti più vitali, invece, si realizzarono

nel Centro e nel Sud, dove ebbero lasciato tracce

più indicative.

Gli scavi di ricerca sugli Etruschi che cominciarono

a divenire più importanti dall’Ottocento,

cominciarono a portare alla luce molti esempi d’oggettistica

evoluta, in bronzo, ferro, oro,

utensili, vasellame per la casa e

gioielli di raffinata fattura.

Le Tuscae Historie,

una forma rudimentale di

scrittura, giunta fino a noi

attraverso la traduzione di

storiografi greci, evidenziano

forme in qualche modo

di vita sociale e religiosa.

Gli etruschi curavano

particolarmente il corpo ed

i rapporti sociali: cimentandosi

frequentemente in

esercizi ginnici, frequentavano

le terme; assistevano

a rappresentazioni teatrali

– cui accedevano anche le

donne che, fra l’altro, occupavano

una posizione importante nella conduzione

della casa e nella vita sociale. La religione

era improntata al timore degli dei e del loro volere.

In questo senso per trarre gli auspici gli etruschi

usavano rivolgersi agli aruspici. Costoro, dopo l’immolazione

dell’animale sacrificato, ne traevano il

fegato e se questo era ben conservato ne conseguiva

che gli dei erano favorevoli e disposti ad aiutare la

popolazione nelle proprie imprese sociali o belliche.

Dai documenti scritti e dai rilevamenti archeologici

si evince l’impressione che il popolo etrusco

trascorre una vita piuttosto serena.

Una loro particolarità era la cura dei sepolcri assomiglianti

a vere e proprie abitazioni che dotavano

di suppellettili ed accessori vari nella convinzione

che, dopo la morte e scontate le pene, si continuasse

un percorso assai simile a quello trascorso da

vivi. Un atteggiamento di gran serenità nei confronti

della morte. Inizialmente l’uso era quello dell’incinerazione:

le ceneri del morto venivano, quindi,

raccolte nei doli – grossi vasi di forma e materiale

vario - entro il quale le ceneri erano custodite raccolte

in piccole anfore.

Successivamente, però, gli etruschi adottarono

progressivamente l’uso degli abitanti autoctoni.

Di inumare i corpi dei defunti in vere e proprie

tombe.

(continua nel prossimo numero)

mane, thuajse të panjohur. Në jug-perëndim të liqenit

të Bolsenës, në territorin që shtrihet nga Montalto di

Castro deri në Viterbo, ndeshen me intervale të rrallë

fshatra të vegjël dhe kështjella. Ato i rrethon marema

e Lazios. Kodra të vogla, me shpella natyrore dhe pyje,

që i japin edhe sot e kësaj dite aspekt të egër vendeve

të pabanuara.

Fshatrat e vegjël të zonës - shkruante Puccini - “që

kanë ndërtesa krejtësisht shqiptare quhen Ischia di

Castro dhe Pianiano”. Kjo e fundit është një lagje e

vogël dhe fraksion e bashkisë së Celleres, vendlindje e

banditit legjendar antisavojard Domenico Tiburzi. Pianiano

është kështjellë e ngritur mbi një shtresë shtufi

me disa shtëpi. Ischia di Castro, edhe ky në provincën

e Viterbos, është pranë Montefiascones (qytet i njohur

për verën Est est est). Është fshat i këndshëm me rreth

2.500 banorë, mbi një shtresë shtufi vullkanik, 384

metra mbi nivelin e detit; i parë nga lindja duket si

një anije e gjerë e bardhë. Kështjella e tij që i përkiste

familjes Farnese është ndër më të bukurat dhe më të

lashtat e krahinës. Le të shohim historikisht marrjen e

këtyre fshatrave nga kolonia shqiptare. Në vitin 1753

një tregtar shqiptar, Anton Remani, zbarkoi në Senigallia.

Këtu, në Marche, që atëherë ishte qytet i Shtetit

Papnor, zhvillohej dhe vazhdon të zhvillohet çdo vit,

që nga gjysma e parë e Gjashtëqindës, i famshmi Panair

i Madalenës (Fiera di Maddalena). Remani, çdo vit

mbërrinte me letra rekomandimi për autoritetet papnore

të Arqipeshkopit të Barit dhe të Peshkopit të Shkodrës.

Atë herë solli me vete, përveç rekomandimeve, një numër

të madh letrash shqiptarësh që donin të braktisnin

shtëpitë e tyre për shkak të persekutimit otoman: ata

i kërkonin Papa Benediktit XIV (1740-1758) ndihmë

dhe mbrojtje dhe ai pranoi t’ua japë. Me t’u kthyer në

Shqipëri, Remani mblodhi shqiptarët më në rrezik dhe,

me të gjetur një mjet lundrues - sot do të thonim “skafistët”

- tridhjetenëntë familje shkodrane, gjithsej 218

vetë, u nisën për në drejtim të brigjeve italiane. Udhëtimi

i ndërmarrë në janar të vitit 1756 zgjati 33 ditë deri

kur më në fund mbërritën në Ancona. I ngarkuari i

Papës në kryevendin markixhan, Corrado Ferretti, urdhëroi

Golfalonierin, markezin Trionfi, t’u jepte strehë

dhe ushqim të ardhurve. Remanit - që vinte nga një fis

bajraktarësh të zonës së Velipojës pranë lumit Buna,

dhe që për aktin e kryer kishte humbur të gjitha pasuritë

e tij, si troje, shtëpi (mes të tjerash edhe një vilë

në Shkodër) dhe mallra të tregtueshëm - Papa i caktoi

8 skude në muaj. Ndërsa vëllai i tij prift, Stefani, që

ndodhej në Romë në Propaganda Fide (kongregacion

që kishte për detyrë organizimin e të gjithë veprimtarisë

misionare të kishës), u zgjodh drejtues shpirtëror i

komunitetit i shpërblyer me 8 skude në muaj.

Pas pak kohësh këto çeqe nuk iu dhanë më, dhe

Anton Remani, i katandisur në mjerim, vdiq duke lënë

pas shumë fëmijë. Për mëshirë Ferretti iu drejtua Kardinalit

Giovanni Francesco Banchieri, Arkëtari i Përgjithshëm

i të Nderuarës Dhomë Apostolike (organi

më i lartë administrativ i Shtetit të Papës), me letrën

e datës 14 tetor 1757, duke iu lutur të ndihmojë në

njëfarë mënyre familjen Remani dhe të tjerat (në atë

kohë në Ancona); kështu, Kardinali Banchieri mori nga

e Nderuara Dhomë Apostolike në përdorim të përhershëm

terrene djerrë në lagjen e pabanuar të Pianianos

të shtetit antik të Castros. Lagje e braktisur krejtësisht

që nga viti 1734 dhe që sillte humbje të mëdha për

arkat e shtetit; situatë që do të rregullohej vetëm me

mbërritjen e shqiptarëve.

Studiuesi Puccini rigjeti instrumentin e këtij koncesioni,

me datë 29 nëntor 1757, mes dokumenteve të

Boncompagnit, noter i Capodimontes. Kopja u shpall

publikisht nga noteri Salvatori më 10 qershor 1758. Instrumenti

i koncesionit është me vlerë të vyer më tepër

për përmbajtjen sesa për formën. Në fakt, dhurimi nuk

ishte gjë e zakonshme për atë kohë: fakti që u bë në

mënyrë kaq të thjesht është kuptimplotë. Për më tepër,

refugjatëve shqiptarë iu dhanë “40 krerë bagëti, si dhe

mjete pune për shpyllëzim, heqjen e rrënjëve dhe për

të kthyer tokën nga djerrë në të punueshme”. Në vitin

1759 u përhap fjala që familjet shqiptare do të ktheheshin

në atdhe kështu që me një instrument qiraje që

ato kishin lidhur në favor të zotërinjve PietroPaolo dhe

Benedetto Valdambrini, u hodh hapi i parë që, pas largimit

të familjeve nga Shteti i Castros, të ishte e ligjshme

për qiramarrësit marrja e terreneve. Më 28 nëntor 1760,

për shkak të kushteve të pashëndetshme të zonës, që u

kishte marrë jetën 76 vetëve, shqiptarët nuk u kthyen

në Shqipëri por, me ndihmën e Papa Klementit XIII

(1758-1769), emigruan drejt Capitanatës në Mbretërinë

e Napolit, dhe bashkë me italianë e të huaj të tjerë themeluan

qytetin Poggio Imperiale, siç dëshmojnë dokumentet

e Peshkopit të asokohe të Lucerës, Imzot Giuseppe

Maria Foschi. Dua të kujtoj që edhe në Qefti-n

(italisht: Chieuti), dy hapa nga Capitanata, kishte një

komunitet shqiptarësh që prej shekullit XV. Poggio Imperiale

lindi falë Placido Imperiales, Princ i Sant’Angelo

dei Lombardi (në Avellino) dhe Signore i Gjenovës që

jetonte në Oborrin e Napolit.

pagina 3 . Anno 7 . n. 1 . Febbraio 2009 .

NCulturaM

Drama renqethese “Sikur te Vdekurit te Degjonin”

Zëri i Amerikës: Luftrat, varfëria, globalizimi

dhe ndryshimi i sistemeve politike janë

faktorët kryesorë qe sjellin emigracionin.

Ky fenomen, që vazhdon të krijojë probleme politike

dhe sociale në Perëndim, mbart historitë e

trishtuara dhe ngulmimin e lodhshëm të miliona

njerëzve në kërkim të një jete më të mirë.

Akademiku dhe shkrimtari shqiptar në Britaninë

e Madhe Dr Gëzim Alpion shtjellon temën e

identitetit kombëtar shqiptar në shumicën e veprave

të tij në gjuhën angleze, por veçanërisht në

tre librat Nënë Tereza: Shenjtore apo e Famshme,

Takimet e Civilizimeve: Nga Aleksandri i Madh tek

Nene Tereza, dhe Sikur të Vdekurit të Dëgjonin,

që sapo është botuar këtu në Shtetet e Bashkuara

nga shtëpia botuese Globic Press në Karolinën e

Veriut. Libri Sikur të Vdekurit të Dëgjonin është

një dramë e cila u vu ne skene fillimisht ne Angli

nga teatri Dreamscape, me regji te Marcus Fernando,

fillimisht ne vitin 2006 dhe se fundi ne Marsin

e ketij viti. Aktualisht Dr Alpion është lektor për

Sociologji dhe Studimet e Medias në Universitetin

e Birminghamit në Angli.

Per tu informuar me shume me keto botime

dhe vecanerisht per temen e trajtimit te refugjateve

shqiptare ne Perendim ne do te zhvillojme tani

nje bisede te drejtperdrejte nga studioja jone ne

Londer me Dr Alpion.

Dr Alpion, doja t'ju pyesja fillimisht c'fare ju

shtyju ju per te trajtuar kete teme, pra emigracionin,

dhe perse ky titull ... ngjethes, Sikur te

Vdekurit te Degjonin

Dr Gëzim Alpion: Identiteti kombetar dhe

imazhi i Shqiperise jane disa nga temat qe une

i shtjelloj ne librat e mi. Per mendimin tim, ka

ardhur koha, per te mos thene qe jemi vone, qe

intelektualet shqiptare, akademiket dhe krijuesit

te angazhohen me seriozisht me ceshtjen e identitetit

kombetar. Kur te angazhohemi me kete ceshtje,

duhet qe debati te moj jete i tonit qe perdoren

Kadareja dhe Qosja sepse ceshtja e identitetit

kombetar eshte shume me e rendesishme se egoja

personale.

Ne lidhje me imazhin tone, do te permendja

disa faktore te cilet, mendoj une, kane ndikuar qe

fatkeqesisht ne Perendim, vecanerisht ne Britani,

imazhi i Shqiperise te jete negativ. Ka disa shekuj

qe fqinjet tane ne Ballkan kane qene te interesuar

qe ta ulin imazhin e Shqiperise. Kohet e fundit,

disa bashkeatdhetare ne Perendim qe angazhohen

ne aktivitete kriminale, kane bere qe te ulet edhe

me tej imazhi i Shqiperise. Komunitetet shqiptare,

diaspora shqiptare si dhe i gjithe kombi shqiptar

jane denuar ne menyre kolektive si rezultat i ketyre

personave te papergjegjshem. Por le te mos

harrojme qe arsyeja kryesore qe Shqiperia ka nje

imazh negativ eshte niveli shqetesues i korrupsionit

ne Shqiperi.

Pra ne dramen time, titulli eshte me te vertete

shqetesues, sic thoni ju, sepse nepermjet te

'vdekurve' ne kete veper ne menyre direkte apo

indirekte une u drejtohem te 'gjalleve'. Ne duhet

te jemi me te angazhuar me temen e identitetit

kombetar dhe ta trajtojme ate me integritet.

Fjalori Anglisht-Shqip

I Kostë Çekrezit

(Chekrezi’s English - Albanian Dictionary)

Fjalori Anglisht-Shqip i Kostë Çekrezit është

një libër i rrallë, me vlerë historike dhe lingusitike

në fushën e fjalorëve dy gjuhësh. I

botuar në Boston, U.S.A më 1923, tani kopje të këtij

fjalori ka të ngjarë të ndodhen vetëm në bibliotekat

personale të emigrantëve të hershëm shqiptarë, te

ato familje që ruajnë kujtimet e prindërve të tyre si

gjëra të shenjta, ose te bibliofilët që interesohen për

vlerat e kulturës kombëtare. Publisher (Botonjës)

figuron ILIA CHAPULLARI në Boston, ndofta me

kuptimin sponsor, ndërsa vepra u shtyp nga Rosenfield

Printing Company, 100 Purchase Street, Boston

U.S.A.

Vlen të hetohet nëse ka patur edhe botime të

tjera në gjuhën shqipe nga ky person, ose nga shtëpia

botuese, sepse Kostë Çekrezi hartoi dhe botoi

edhe libra shkollore. Faik Konica te parathënia e

fjalorit, vë në pah meritat e veprës. Ai përmend se

para këtij fjalori kanë dalë përmbi njëzet fjalorë të

shqipes në gjuhëra të ndryshme, midis tyre Dictionarum

Latino-Epiroticum (Fjalori Latinisht-Shqip)

i Frang Bardhit, (Romë 1635), Fjalori i Shoqërisë

Bashkimi (Shkodër 1908), po ndërkohë thekson se

shqipja është “shokëruar” (shoqëruar), rrallë me

anglishten. Konica na informon se dijetari englez

William Martin Leak, ka botuar një gramatikë të

shqipes dhe shtatëdhjet faqe të mëdha fjalor trigjuhësh

greqisht-shqip-anglisht,te libri i tij Research

in Greece (Kërkime në Greqi), (London 1814).

Pak studiues kanë dijeni për këtë vepër. Fjalori

i parë English-Albanian Dictionary (Anglisht-

Shqip) i përket vatranit të njohur Dennis J. Kambury,

botuar në Jamestown, N.Y. (1917), me qëllimin

fisnik t’u vinte në ndihmë emigrantëve shqiptarë.

Konica gjen te fjalori i Çekrezit, vlera të spikatura

sidomos në përcaktimin e saktë të kuptimit të

fjalëve “dëftej,” “kallzoj,””rrëfej,””tregoj.” Te SHË-

NIMET, që vlen të konsiderohet si parathënia e tij

Botuar më 1923

nga Naum Prifti

Akademiku i mirënjohur dhe shkrimtari shqiptar ne Britanin e Madhe Dr

Gezim Alpion per dramen “Sikur te Vdekurit te Degjonin” me qetesi

te thote: , titulli eshte me te vertete shqetesues, sic thoni ju, sepse nepermjet

te 'vdekurve' ne kete veper ne menyre direkte apo indirekte une u drejtohem

te 'gjalleve'. Ne duhet te jemi me te angazhuar me temen e identitetit

kombetar dhe ta trajtojme ate me integritet.

për librin, Çekrezi thekson se iu përvesh punës të

hartonte një fjalor të tipit të vogël, fjalor xhepi, për

emigrantët shqiptarë, jo për gjuhëtarët dhe filologët.

“Jemi munduar që ta bëjmë sa më praktik … dhe

sa më të plotë që të jetë e mundur,” shkruan ai te

shënimet. Fjalori ka 187 faqe të shkruara në dy kollona,

afërsisht gjashtë mijë fjalë, tok me shqiptimet

përkatëse, për t’iu përgjegjur nevojave më imediate

dhe më praktike të emigrantëve. Në fund Fjalorit

autori ka disa faqe, të cilat autori i quan Shtime,

(Shtesa). Aty jepen të dhëna për shtetet e botës me

sipërfaqen, popullatën, kryeqytetin dhe qeveritarët

e tyre.

Te tabela e Shteteve të Bashkuara të Amerikës,

ai shënon numrin e banorëve që ka çdo shtet dhe

krahas tyre numrin e shqiptarëve në çdo shtet, sipas

regjistrimit të 1920. Sipas statistikave në Amerikë

kishte 5.008 shqiptarë, nga të cilët 4.543 burra

dhe 547 gra, pa llogaritur fëmijët e tyre të lindur

në Amerikë.

Për Shqipërinë sjell këto të dhëna:

Forma e qeverimit, e pavendosur.

Kryeqeveritarë: Këshilla e Naltë: Sotir Peci,

Refik Topia, Xhafer Ypi, Gjon Çoba.

Sipërfaqe - 11,000 mila të katërcipta, përafërsisht.

Popullatë - 850.000 shpirt. (Almanaku i Worldit,

1923, e tregon popullatën 1,700,000).

Kryeqytet (i hëpërhëshëm) - Tirana, 16,000

shpirt (përafërsisht).

Almanaku i World-it me sa duket përfshin edhe

shqiptarët që jetonin te trojet etnike, jashtë kufijve

të cunguar të vitit 1913.

Sikurse shihet nga kjo panoramë e shkurtër,

Fjalori English-Albanian i Çekrezit ka vlera të

shquara gjuhësore, kulturore dhe etnografike, ndërsa

për historinë e emigracionit shqiptar në Sh.B.A.,

përbën një gur themeli me të dhënat që sjell nga dy

dekadat e para të shek.

Intervistoi Rudina Dervishi

Zëri i Amerikës: Dr Alpion, ndersa keni marre

vleresime positive nga kritika ne disa vende ne

Perendim dhe ne Azi per trajtimin pa doreza te

temave 'delikate' dhe 'tabu', pra jeni vleresuar si

nje shkrimtar dhe akademik qe nuk perfillni korrektesine

e tepruar politike, do te ishte me interes

te dinim se si ka reaguar kritika ne hapesirat

shqiptare per dramen si dhe per librin tuaj per

Nene Terezen

Dr Gëzim Alpion: Duke pasur parasysh qe

drame dhe te gjithe librat e mij ne Perendim jane

botuar ne gjuhen angleze, dhe kohet e fundit nje

liber ne gjuhen italiane, eshte disi e veshtire per

kritiket shqiptare qe te angazhohen me veprat.

Ndoshta kur te botohen ne shqip, do te kete nje

angazhim me te madh. Deri tani ne shtypin shqiptar

dhe ne hapesirat shqiptare eshte shkruar per

veprat por me teper nga gazetaret, dhe megjithesa

ka patur shkrime dinjitoze, nuk ka akoma nje

angazhim te kritikeve. Me sa di une, vetem nje

recence e mirefillte nga Z Abdi Baleta eshte botuar

ne Tirane. Megjithate me duhet te theksoj se

intelektualet shqiptare ne Perendim kane treguar

interesim te vazhdueshem. Keshtu, per shembull,

Dr Altin Ilirjani, Editori i revistes shkencore Albanian

Journal of Politics ne Amerike, disa here

ka kontaktuar studiues shqiptare dhe te huaj per

te shkruar recenca per librat e mij.

Zëri i Amerikës: Ndersa shkakton problem per

vendet pritese, sigurisht emigracioni krijon edhe

nje zbrazeti te shtreses intelektuale ne vendin e

origjines, pra krijon te ashtuquajturin fenomenin

e rrjedhjes se trurit. Flitet shpesh per perpjekje

te qeverise shqiptare per te joshur emigrantet te

segue da pagina 1

Identità europea

degli albanesi

Secondo Qosja gli albanesi non hanno perchè fingere

come europei, perchè loro “appartengono alla civiltà

islamica non di meno che alla civiltà cattolica”. Poco

illuminato, superficiale e vago, l’accademico entra in

contraddizione con se stesso e i suoi anteriori scritti

nei quali lui veramente è stato seguace deciso della tesi

che la patria è una e le religioni sono tre, cioè, non

sono le religioni quelle che condizionano l’identità ma

altra cosa. E, nonostante tutto, quando si parla di certificare

l’euro-pianismo mancato albanese, Qosja utilizza

proprio le parole “islamico” e cattolico”, come se un

albanese cattolico può essere europeo, ma un albanese

musulmano assolutamente no! I disguidi nel suo articolo

non sono solo questi. Oltre al nervosismo illegittimo

verso quella tradizione culturale che è stata legata

all’antico cattolicesimo albanese, nervosismo che non

risparmia il portare del ritratto di Madre Teresa nelle

istituzioni del Kosovo, in questi scritti spicca qualcosa

di buio e anche pericolosa: la divisione dell’identità albanese.

La musica sembra conosciuta.

Nessuno può essere cosi cinici da non capire che

un’identità separata è una nazione divisa. Nessuno

può essere cosi leggeri di cervello da non capire che

l’esclusione della metà o della maggioranza albanese

dall’identità europea significherebbe l’esclusione

dall’Europa. L’esclusione dall’Europa non è lontana

dall’allontanamento dell’Europa. Questa non è una

conclusione teorica né filosofica. La nazione albanese,

prima di leggere nei libri, ha sentito dentro se stesso

questo ripugnanza.

I trasferimenti forzati sono entrati nella coscienza

traumatizzata di alcune generazioni albanesi. Questi

trasferimenti forzati non caddero come tuoni in cielo

limpido. Esse erano preparate per un lungo periodo da

uffici criminalisti, da ufficiali sadici, da accademici

oscuri come Vasa Çubrulloviçi, da mente di un’intera

popolazione imbevuta dalla febbre sciovinista. In questa

preparazione, se ricercherai, ora troverai il vecchio

paradigma. Una di queste è l’identità non europea degli

albanesi. Gli albanesi turchi venuti dall’Anatolia.

Gli albanesi, mussulmani, carne straniera per l’Europa

cristiana. Gli albanesi, pericolo per la civiltà europea.

Gli albanesi bisogna tenerli ristretti, spezzati a metà.

Lasciateci fare a noi questo lavoro. Tutta la strategia

di Milosevic di ricevere luce verde dall’Europa, per la

scomposizione almeno della metà della nazione albanese,

a lui “che non aveva l’identità europea” significherebbe

degli albanesi di religione mussulmana, si fondava

nel suo credere ceco, che l’Europa cadesse preda di

kthehen ne vendin e tyre. Nga ana tjeter, emigracioni

eshte nje faktor i rendesishem ekonomik me

te ardhurat qe i siguron Shqiperise. A duhet te

kthehen intelektualet shqiptare ne vendin e tyre

Dr Gëzim Alpion: Largimi i trurit nuk duhet

shikuar gjithmone si nje dicka teper negative sepse

intelektualet shqiptare ne Perendim mund te

luajne nje rol pozitiv si per permiresimin e imazhit

te Shqiperise ashtu edhe per vendosjen e lidhjeve

ndermjet institucioneve kerkimore e shkencore ne

Perendim dhe Shqiperi. Por nuk duhet te harrojme

qe intelektualet shqiptare ne Perendim kane

punuar shume per karrierat e tyre dhe veshtiresite

jane te shumta. Ne rastin tim, per shembull, dhe

te bashkeshortes time Dashit, na eshte dashur 23

vjet te punojme per te ndertuar karrierat qe kemi

ne Perendim. Dhe te kthehemi ne Shqiperi pas

nje pune kaq te madhe nuk eshte edhe aq e lehte.

Ajo qe ne mund te bejme eshte te vendosim keto

ura bashkepunimi qe permendem me pare, dhe te

kemi projekte te perbashketa. Ne qofte se ka inisiativa

nga Tirana, Prishtina apo universitetet ne

Tetove, une jam i sigurte se koleget e mi ne Perendim

do te jene te gatshem per te bashkepunuar.

Zëri i Amerikës: Si e shikoni ju rolin e diaspores

shqiptare ne jeten politike te vendit Megjithe

deshiren e mire per te ndihmuar Shqiperine, a

mund te jete diaspora koherente dhe ne te njejtin

ritem me ndryshimet qe ndodhin ne Shqiperi

Dr Gëzim Alpion: Diaspora mund te luaje nje

rol teper pozitiv por duhet te kemi parasysh qe diaspora

shqiptare eshte relativisht e re. Nuk mund te

realizohen shume gjera ne 17 vjet. Diaspora jone

eshte shume me e re se e fqinjeve tane, italianet

dhe greket. Fatkeqesisht, tani per tani, diaspora

jone nuk eshte e organizuar (sigurisht qe ka dallime

mes vendeve te ndryshme). Elita shqiptare

duhet te angazhohet me teper me problemet e diaspores

ne menyre qe te mos e leme diasporen ne

duart e elementeve te papergjegjshem.

quella trappola del genocidio. Noi sappiamo l’accaduto.

L’Europa e l’USA non caddero nella trappola e questo è

uno degli atti più brillanti della civiltà occidentale.

Identiteti europian

i shqiptarëve

I turbullt, i cekët dhe i pasaktë, akademiku bie në

kundërshtim me veten dhe shkrimet e tij të mëparshme

ku ai me të drejtë ka qenë ithtar i vendosur i tezës se

atdheu është një e fetë janë tri, pra, nuk janë fetë ato që

kushtëzojnë identitetin, por tjetër gjë.

E, megjithatë, kur vjen puna për të vërtetuar europianizmin

e munguar shqiptar, Qosja përdor pikërisht

fjalët “islamik” dhe “i krishterë”, thua se një shqiptar

i krishterë mund të jetë europian, por një shqiptar mysliman,

kurrsesi! Por keqkuptimet në shkrimin e Qosjes

nuk janë vetëm këto. Përveç nervozizmit të papërligjur

ndaj asaj tradite kulturore që ka qenë lidhur me katolicizmin

e hershëm shqiptar, nervozizëm që nuk lë pa

prekur mbajtjen e portretit të Nënë Terezës në institucionet

e Kosovës, në këto shkrime spikat diçka e errët

dhe e rrezikshme:ndarja e identitetit shqiptar. Muzika

ngjan si e njohur. Askush nuk mund të jetë aq naiv sa

të mos e kuptojë se një identitet i ndarë është një komb

i ndarë. Askush s’mund të jetë aq i ngathët nga mendja

që të mos e kuptojë se përjashtimi i gjysmës ose shumicës

së kombit shqiptar nga identiteti europian do të

thotë përjashtim nga Europa. Dhe përjashtimi nga Europa

nuk është larg dëbimit nga Europa. Ky nuk është

as përfundim teorik e as filozofik. Kombi shqiptar, përpara

se ta lexojë në libra, e ka ndier në mishin e tij këtë

lemeri. Shpërnguljet me dhunë kanë hyrë në vetëdijen

e traumatizuar të disa brezave shqiptarë. Këto shpërngulje

nuk ranë si rrufe në qiell të pastër. Ato ishin përgatitur

për një kohë të gjatë nga zyra kriminelësh, nga

ushtarakë sadistë, nga akademikë të zinj si Vasa Çubrulloviçi,

nga mendësia e një popullsie të tërë të dehur

prej etheve shoviniste. Në këtë përgatitje, po ta hulumtosh

tani do të gjesh paradigmat e vjetra. Njëra prej tyre

është identiteti joeuropian i shqiptarëve. Shqiptarët,

turq të ardhur nga Anadolli. Shqiptarët, myslimanë,

mish i huaj për Europën e krishterw. Shqiptarët, rrezik

për qytetërimin europian. Shqiptarët duhen mbajtur të

tkurrur, të thyer në mes. Na lini ne ta bëjmë këtë punë.

Gjithë strategjia e Millosheviçit për të marrë dritën jeshile

nga Europa për zhbërjen e së paku gjysmës së

kombit shqiptar, atij “që s’kishte identitet europian”,

domethënë të shqiptarëve me besim mysliman, bazohej

në besimin e tij të verbër se Europa do të binte në

këtë kurth gjenocidar. Ne e dimë ç’ndodhi. Europa dhe

SHBA-ja nuk ranë në kurth dhe kjo është një nga aktet

më të ndritshme të qytetërimit perëndimor.

(vazhdon ne numrin e ardhshem)

Ma quant’ è bello

guardare il mondo

coi loro occhi!

I nostri “amichetti blu”

ricordano così la loro prima

esperienza in un museo

di Sonia Bonacquisti

Të rriturit duhet

të mësojnë

prej fëmijëve

NAttualitàM

. Anno 7 . n. 1 . Febbraio 2009 . pagina 4

Gli adulti

devono imparare

dai bambini

Rispettare

Palazzo

Scanderbeg

di Roma

nga Hasan Aliaj

Noi insegnanti riteniamo che attraverso l’esperienza

culturale si possa promuovere l’unicità di

ciascun bambino, sfruttando i codici universali

dell’arte, della musica, delle scienze… L’interpretazione

del messaggio artistico va al di là dei differenti linguaggi,

delle diverse etnie, creando un vissuto comune

che si materializza nel colore, nelle linee, nelle diverse

luci ed ombre che ogni opera d’arte racconta.

Ai bambini, inoltre, sicuramente è data una maggiore

sensibilità rispetto alla lettura “sopra le righe”

oltre i limiti dei simboli e dei suoni di tutte le lingue

codificate.

Un esempio di questa esperienza di integrazione

e di sensibilità è data dallo scritto che segue, dove si

racconta con le parole di un bambino l’esperienza vissuta

dagli “amichetti blu” (li chiamano così, dal colore

del loro grembiulino) visitando la mostra di Picasso al

Vittoriano.

Abbiamo preso il pullman grande e siamo andati

al Vittoriano, alla mostra di Picasso. Il pullman

ci ha lasciato un po’ dietro e allora abbiamo

camminato. Per strada abbiamo incontrato due antichi

romani che ci hanno detto che si erano mangiati tutti i

leoni! A noi però ci sembravano indiani!

Dopo una piccola merendina siamo entrati, ci ha

accompagnato Ilaria, una ragazza simpatica perché ci

diceva tutte le cose. Prima siamo andati in un posto dove

lei ci ha raccontato di quando Picasso era piccolo e

faceva le zampe ai piccioni che disegnava il papà che

era un po’ pittore, poi ci ha spiegato del cubismo: che

per esempio in una faccia si fa un’altra faccia, una di

fronte e una della mezza… a Picasso non piaceva fare

le cose uguali.

Il primo quadro che abbiamo visto si chiama “L’italiana”,

che ha un vestito tutto colorato, il cestino, in

testa un fazzoletto e in fondo la chiesa di S. Pietro; poi

ne abbiamo visti tanti altri che poi ci abbiamo pure

comperato le cartoline: quello col portafrutta e la brocca

(“Brocca e fruttiera”) ci è tanto piaciuto perché c’era la

tovaglia strana e i colori tanto luminosi.

C’era l’ “Arlecchino musicista” con la chitarra vestito

di tutti i colori e sulla poltrona; poi c’era quello

della “Corrida” di tutti i colori, a noi è piaciuta tanto

la lancia, e pure il cavallo e il toro. Alla fine abbiamo

visto un po’ di ritratti e c’era una donna che sembrava un

Simpson: gli occhi erano a forma di treccia, il viso e le

altre cose erano tutte gialle, il vestito tutto colorato.

Mensile di attualità e cultura italo-albanese

∑

Anno 7 = Numero 1 = Febbraio 2009

∑

Direttore editoriale: Hasan Aliaj

Sede operativa presso: Hasan Aliaj

via di Villa Grazioli n. 19, 00046

Grottaferrata (Roma)

Tel. 3335912236, fax 069459856

hasan.aliaj@tele2.it - hasan.aliaj@yahoo.com

redazione.rrenjet@yahoo.it

Direttore responsabile: Massimo Marciano

Proprietario ed editore: Marciano Mediaservice

di Massimo Marciano

Hanno collaborato: Stefan Kume, Saimir Lojla, Moikom Zeqo,

Pavli Haxhillazi, Antoneta Deda, Andrea Llukani

Direzione, redazione e amministrazione:

via Cavour n. 21, 00044 Frascati (Roma). Tel. 069416366,

fax 0662276721, e-mail: mediaservice@massimomarciano.it

Registrazionedel Tribunale civile di Velletri n. 11/2003

del 25/6/2003.

Stampato nel mese di febbraio 2009 dalla tipografia La

Madonnina di Solustri Luisa, via Domenichino n. 28,

Grottaferrata (Roma)

Autobusi u vonua. Fëmijët në oborrin e kopshtit

“Suore Pallottine” në Grottaferrata filluan të

bridhnin si zogj. Zërat e gëzueshëm dëgjoheshin

poshtë në rrugë, ku prindërit prisnin autobusin. Koha

kalonte dhe ne të rriturit e humbëm durimin, ndërsa fëmijët

mes harmonisë e dashurisë fëminore lëviznin gjithandej.

Ky pushim i paparashikuar u shërbeu fëmijëve

që të loznin sadopak me njëri-tjetrin.

Ata ndjeheshin të lumtur në botën e tyre çapkëne.

Më në fund autobusi erdhi. Fëmijët bërtisnin prej

gëzimit, një gëzim që s’gjen dot fjalë ta përshkruash.

Atmosfera e krijuar buzë rrugës i bëri kureshtarë shumë

kalimtarë. Ata qëndronin dhe me buzë në gaz shikonin

fëmijët, të cilët shtyheshin përpara për të hipur në autobus.

Të gjithë u sistemuam dhe autobusi lëvizi drejt

Romës. Ata natyrshëm qeshnin e këndonin. Brenda në

shpirtin e tyre gufonte një gëzim i papërshkrueshëm.

Eh! Sa bukur ngjante aty brenda në autobus. Fëmijët

me çiltërisinë dhe energjinë e tyre ne te rriturve na kishin

larguar stresin e krijuar prej pritjes së autobusit.

Në sytë e prindërve shihej kjo atmosferë gëzimi. S’ka

gjë më të bukur, s’ka gjë më të shtrenjtë për ne, - thonin

njëzëri ata.

Fëmijët loznin të gjithë natyrshëm pa shikuar se

midis tyre kish dhe fëmijë të huaj: brazilianë, shqiptarë,

rumunë, polakë, boshnjakë etj. Për ta bashkëmoshatarët

emigrantë ishin shokë të një klase, shokë të

lojërave të shumta fëminore, shokë të afërt. Çdo gjë e

ndanin bashkë, jo vetëm fjalën e ëmbël, por edhe atë

embelsire o karamele që nëna u kishte vënë brenda në

cante. Me njëri-tjetrin loznin, por edhe ziheshin. Ato

zënka të vogla që zgjasnin me sekonda. Kushdo nga ne

i ka parasysh dhe është dëshimtar i zënkave fëminore.

Ja këta janë fëmijët tanë, të cilëve ne u përkushtojmë

gjithë kohën tonë për edukimin e tyre.

Gjate udhëtimit fëmijë shikonin përtej xhamave bukuritë

e Romës së lashtë. Të tjerët bisedonin ose dëgjonin

ndonjë përrallë që tregonin të rriturit. Ajo që më

bëri përshtypje në këtë udhëtim ishte biseda e ëmbël

e grupit të fëmijëve: Jakopo, Gabriele, Enri, Pietro etj.

Ata diskutonin si ne të rriturit, kur përfshihemi tërësisht

për të mësuar nga një gjuhë e huaj ato që s’i dimë.

Sa bukur e kuptonin njëri-tjetrin, sikur ndodheshin

në një konkurs pyesnin dhe përgjigjeshin. Jakopo, që

shquhet midis të tjerëve për kureshtjen, desh të mësonte

prej Enrit se si thuhej acua në gjuhën albanese dhe

Enri përgjigjej ujë dhe kështu me radhë vazhdonte me

Gabrielen e Pietron.

Ata pyesnin aq shumë sa dhe ne të rriturit do ta kishim

të vështirë të krijonim atë komunikim. Ej! Sa bukur

është kur fëmijët natyrshëm tregojnë interesim për

gjuhën e moshatarit të tyre, qoftë ai brazilian, shqiptar,

rumun, polak etj. Ata kuptojnë se sa më shumë të dish

ose të mësosh një gjuhë tjetër është kulturë. Por këtu

duhet të kuptojmë ata se bëjnë, se përfitojnë kulturë

ose dije.

Kjo mënyrë komunikimi tregon qartë se ata janë

të lidhur me njëri-tjetrin dhe duan të mësojnë e të dinë

më tepër për njëri-tjetrin. Ja kjo është një formë integrimi

për fëmijët emigrantë, të cilët është mirë mos të

përfshihen në diskutimet që po bëhen nga ne të rriturit,

sepse kështu ne u vrasim ëndrrën fëminore, u krijojmë

një ambient, ku ata mund të rriten me frikën, plogështinë

dhe diferencimin. A është e drejtë kjo Natyrisht

që jo! Flitet shume per integrim, por mund t’ju them se

s’ka integrim më të mirë se rasti i fëmijëve në autobus

Ky është një integrim i vërtetë për fëmijët emigrantë

që shkëmbejnë kulturë dhe përvojë ashtu siç e ndjenë

dhe siç ua thotë zemra. Prej këtij komunikimi të thjeshtë

fëminor ne të mëdhenjtë kemi se çfarë të mësojmë,

ndërsa politika patjeter duhet të jetë sa më largpamëse

dhe jo cinike.

Format e integrimit në shoqëri janë të shumta. Ato

janë në kundërshtim me përzgjedhjen dhe veçimin e

emigrantëve në një klasë të vetme. Si mund të integrohen

fëmijët emigrantë kur kërkohet t’i mbajnë të

ndarë prej fëmijëve italianë Për të arritur një integrim

total emigrantët që jetojnë dhe punojnë në Itali duhet

t’i kundërshtojnë bashkërisht këto barriera raciste.

Shembulli fëmijëve të kopshtit “Suore Pallottine” ne

Grottaferrata duhet marrë në konsideratë. Në këtë rast

ne të rriturit marrim një mësim të madh prej fëmijëve

dhe ashtu siç mësojnë fëmijët prej nesh për ato gjëra që

janë të drejta dhe të vërteta, ashtu edhe të rriturit duhet

të mësojnë prej fëmijëve.

ritardo. I bambini sul cortile dell’asilo

“Suore Pallottine” a Grottaferrata iniziarono

L’autobus

a correre come uccellini. Le loro voci allegre

si sentivano giù in strada, dove i genitori aspettavano

l’autobus. Il tempo passava e gli adulti diventavano impazienti,

invece i bambini correvano su e giù in armonia.

L’imprevedibile attesa servi ai bambini per giocare

insieme.

Loro si sentivano felici nel loro mondo monello. Finalmente

l’autobus arrivo. I bambini gridavano dalla

gioia, una felicità indescrivibile a parole. L’atmosfera

creata vicino alla strada attira l’attenzione dei passanti.

Loro si fermavano e sorridendo guardavano i bambini,

i quali si spingevano in avanti per salire sull’auto. Tutti

si sederono e l’autobus parti verso Roma. Loro in modo

naturale cantavano e ridevano. Dentro le loro anime

scaturì una gioia indescrivibile. Beh Che bella atmosfera

sull’auto. I bambini con la loro energia e la loro

sincerità hanno allontanato lo stress creato dall’attesa

dell’autobus. Sugli occhi dei genitori si notava questa

atmosfera gioiosa.

Non esiste cosa più bella, dicevano univocamente

loro. I bambini giocavano in modo naturale, senza guardare

che tra loro c’erano anche bambini stranieri: brasiliani,

albanesi, rumeni, polacchi e bosniaci. Per loro,

i coetanei immigrati erano compagni di classe, amici di

giochi d’infanzia, stretti amici.

Dividevano ogni cosa, non soltanto le dolci parole,

ma anche i dolci e le caramelle che le mamme mettevano

nei loro zaini. Insieme giocavano ma anche litigavano.

Piccole incomprensioni che durano secondi.

Ognuno di noi è testimone dei piccoli litigi infantili.

Eco, questi sono i nostri figli agli quali dedichiamo il

nostro tempo per educarli.

Durante il viaggio i bambini guardavano le bellezze

della Roma antica. Gli altri conversavano o ascoltavano

qualche favola che gli adulti raccontavano. La cosa

che attirò la mia attenzione durante il viaggio era la

dolce conversazione del gruppo dei bambini: Jacopo,

Gabrielle, Enri, Pietro ecc.

Loro conversavano come noi adulti quando vogliamo

imparare ciò che incuriosisce di una lingua straniera.

Si capivano bene tra di loro, facevano domande

e rispondevano, come in un concorso. Jacopo che si

distingue dagli altri per la sua curiosità, domandava a

Endri “come si dice acqua in lingua albanese” ed Endri

rispondeva “uje”e cosi continuavano con Gabrielle e

Pietro. Loro domandavano cosi tanto che anche a noi

adulti sarebbe difficile creare una simile conversazione.

Eh! Che bello è quando i bambini in modo naturale

mostrano l’interesse per la lingua dei loro coetanei, sia

lui brasiliano, albanese rumeno o polacco. Loro capiscono

che maggior conoscenza di una lingua straniera

è cultura. Ma sta a noi capire che loro non lo fanno per

acquisire cultura o sapienza.

Questo modo di comunicare dimostra chiaro che

sono legati tra di loro e vogliono imparare a conoscersi

meglio. Ecco, questo è una forma d’integrazione per i

nostri figli immigrati, che sarebbe meglio non coinvolgerli

nelle discussioni che si fanno da noi adulti, perche

cosi uccidiamo il loro sogno infantile, creando un ambiente

dove possono crescere con la paura, indolenza

e diversità.

E’ giusto questo

Naturalmente no. Si parla molto d’integrazione ma

posso dirvi che non esiste miglior integrazione di quel

caso dei bambini sull’autobus.

Questo è una vera integrazione per i bambini immigrati

che scambiano cultura e raccontano il loro vissuto

come la sentono, come lo dice il cuore. Da questa conversazione

abbiamo cosa imparare noi adulti, invece la

politica deve senz’altro essere più lungimirante e non

cinica. Le forme d’integrazione sono molteplici. Esse

sono in contrarietà con il raggruppamento e la separazione

dei bambini in un’unica classe.

Come possono integrarsi i bambini immigrati quando

si cerca di tenerli separati dai bambini italiani Per

una migliore integrazione, gli immigrati che lavorano

e vivono in Italia devono confrontarsi con il razzismo

e superare queste difficoltà. L’esempio dei bambini

dell’asilo ”Suore Pallottine” di Grottaferrata si deve

prendere in considerazione. In questo caso noi adulti

impariamo una bella lezione dai bambini, cosi come

loro imparano da noi ciò che è giusto e vero anche noi

adulti dobbiamo imparare dai bambini.

Non tutti sanno che Palazzo Scanderbeg, sito

a Roma nelle adiacenze di fontana di Trevi,

nell’omonima piazza al numero civico 117,

è stato residenza romana del principe, strenuo difensore

della civiltà occidentale e fondatore della

nazione albanese, Giorgio Castriota Scanderbeg.

Qualcuno definisce questo eroe il più grande stratega

di tutti i tempi: in ogni parte del mondo numerose

strade, piazze, monumenti, fin dal 1500, gli sono stati

tributati, oltre a migliaia di libri scritti in tutte le

lingue e in tutte le regioni terrestri, per onorarne le

imprese e la memoria. Le sue gesta militari e la sua

abilità diplomatica contro l’impero ottomano hanno

influito enormemente anche sull’evoluzione del Rinascimento

Europeo.

Palazzo Scanderbeg per oltre sei milioni di

cittadini di origine illirica è considerato luogo di

altissimo valore simbolico e riferimento spirituale

irrinunciabile:le nostre autorità, che spesso si

contraddistinguono per episodi di insensibilità nei

confronti degli altri Popoli amici, non hanno ancora

provveduto nemmeno a mettere una targa all’esterno

dell’edificio a ricordo del grande eroe albanese, né

penserebbero nemmeno lontanamente di fare in modo

che all’interno dello stesso sia riservato un piccolo

spazio dove porre in mostra dei cimeli dell’epoca

di Scanderbeg, per soddisfare curiosità e desideri

dei tanti visitatori albanesi che spesso vanno in visita

in tale luogo che conserva una parte della loro

memoria storica.

Da anni importanti uomini di cultura del Paese

delle Aquile si rivolgono a noi per fare qualcosa

per sensibilizzare gli amministratori politici su tale

problema: la distrazione,forse, dell’attuale classe dirigente,

impedisce però la soluzione più giusta alla

legittime richieste del mondo culturale albanese.

Speriamo che esista ancora qualcuno, nel nostro Paese,

capace di comprendere l’importanza di risolvere

in amicizia tali questioni culturali,nell’interesse,

soprattutto,delle buone relazioni di reciproco rispetto

tra Italia ed Albania.

a cura del Circolo Pd

di via Crema Roma

Centro Ottico

ELMAR

•Optometria

•Contattologia

•Rieducazione visiva

•Occhiali dall’economico

al firmato

•Occhiali di marca

a prezzi eccezionali

•controlli della vista

gratuiti

Via Gasperina, 220

roma - Tel. 06/7231552

pagina 5 . Anno 7 . n. 1 . Febbraio 2009 .

NStoriaM

A ka qënë shqiptar Marin Barleti

(Dy fjalë për origjinën e

këtij humanisti të shquarë)

Mendoni për nje çast sikur të mos kishte qënë

Marin Barleti, a do të kishim këtë Skënderbe

që ne kemi sot, jo vetëm në Shqipëri por edhe

në botë Mendoj se figura e plotë dhe tepër madhështore

e Heroit tonë Kombëtar dhe qëndrimi heroik i shqiptarëve

në Shkodër, na vijnë vetëm prej penës së ndritur

të këtij humanisti të shquar shqiptar i cili fatkeqsisht

nuk ka lënë, ose të paktën nuk njihet asnjë e dhënë për

jetën e vet private. Kjo është arsyeja që shpesh i jepet

kombësi e huaj nga keqëdashës të kombit tonë apo nga

hajdutë kulturash. “ Historia e jetës dhe e veprave të

Skenderbeut, Princit te Epiriotëve” ose thjeshtë siç e

njohim ne, “Histori e Skënderbeut”, shkruar në latinisht

“Historia de Vita et Gestis Scanderbegi, Epirotarum

Principis” e botuar në Romë rreth vitit 1508.

Kjo vepër në kohën e vet u ribotua latisht tri herë,

u përkthye në shumë gjuhë evropiane dhe u bë burim

i një literature të gjerë për heroin tonë kombëtar, të

shkruar në gjuhë të ndryshme të botës, që nga italishtja,

spanjishtja, rusishtja, frengjishtja, greqishtja e deri në

japonisht. Sot kjo vepër gjendet e përkthyerë mbi 30

gjuhë të botës. F.S.Noli ka shkruar me të drejtë se vepra

e Barletit “fitoi këndonjës anëmbanë botës dhe e bëri të

pavdekshëm kujtimin e Skënderbeut në Evropë”. S’jam

historian i mirefilltë prandaj më të drejtë mendoj për

historianët tane se si nuk i bënë një biografi të plotë

Marin Barletit dhe të mbyllin njëherë e përgjithmonë

hamëndjet se Barleti s’ka qënë shqiptar! Marin Barleti

e ka thëne vetë në veprën e tij që është shqiptar dhe bir

shqiptari dhe kjo ua bën punën fare të lehtë historianve

që duanë ti bëjnë biografinë, pamvarsisht se jeta e tij

personale është akoma e panjohur pasi nuk janë bërë

kërkime serioze për gjetjen e saj.

Me këtë shkrim po mundohem që të jap disa të

dhëna në mënyrë modeste të cilat mi jep vetë Barleti

që ne të thëmi me gojën plotë se Marin Barleti ka qënë

shqiptar dhe bir shqiptari, kështu, mendoj, do të nxis

ndonjë historian që këtë punë ta vazhdojë më tej për të

na dhënë një biografi të plotë të tij. Nuk është mirë që

të mbyllësh sytë dhe të jesh “i paanshëm” në gjykimin

e kombsisë se tij kur ai e pohon vet se është shqiptar!

Bindjen se Barleti ka qënë shqiptar nuk e kam vetëm

me zemër por edhe me fakte që askush s’mund ti kundërshtojë,

kjo për dy arsye madhore që i venë vulën se

Marin Barleti ka qënë shqiptar.

E para, është atdhedashuria e madhe e Marin

Barletit për Shqipërinë (Epirin) e cila përshkruan

fund e krye të dy veprat e tij; “Historia e Skenderbeut”,

botuar në Romë më 1508, dhe tek vepra tjeter “De

obsidione Scodrensi” (Mbi rrethimin e Shkodrës) ose

siç e njohim ne, “Rrethimi i Shkodrës” të botuar në

Venedik më 1504 nga tipografi shqiptar Benardi Vitali.

Këto dy vepra e përshkruajnë dashurinë e Barletit për

Shqipërinë kaq bukur dhe kaq me pasion sa, si zor se

gjendet një shqiptar tjetër kaq shumë i dashuruar pas

vëndit të tij.

Të marrësh vetëm “Historinë e Skënderbeut do shohësh

se Barleti e jep Skënderbeun si personifikim të heroit

që mishëron forcën e njeriut, aftësinë dhe bukurinë

fizike e morale të kësaj krijese të mrekullueshme, sipas

botëkuptimit humanist. Figura e tij del madhështore, si

një hero legjendar, simbol i çlirimtarit dhe i mbrojtësit

të lirisë, prijës i një populli luftëtar e trim , të dashuruar

deri në dhembje me trojet e veta dhe me lirinë. Fatkeqësisht

sot, disa zëra shqiptarësh të shitur, mundohen ta

paraqisin Heroin Kombëtar te vogël, të shëmtuar dhe të

keq! Skënderbeu do të ngelet një luftëtar i ashpër dhe

prijës me një zemër të madhe njerëzore, madhështor

dhe legjendar në trup e mëndje – pasi është skalitur me

daltë nga pena e Barletit e që s’mund ta fshijë dot asnjë

bicak i ndryshkur. Në veprën “Historia e jetës dhe e

bëmave të Skënderbeut„ autori mbron të drejtën e një

populli për të jetuar i lirë, hymnizon njeriun dhe forcën

e tij, heroizmin njerëzor dhe dashurinë e natyrshme për

trojet e të parëve.

Në këtë dashuri kaq të madhe për vëndin e vet

të cilën ai nuk e shprehu vetëm me fjalë por edhe më

shpatë në dorë kundër armiqëve pushtues të Shqipërisë.

Të dalësh e të thuash se, “Barleti nuk ka qënë shqiptar”!

për mua është një vrasje e shqiptarizmës dhe një

lajthitje llogjike. Këta njerëz janë po ata që sot duanë të

ulin Kadarenë e madh vetëm e vetëm për te ngritur në

këmbë idetë e tyre të mbrapshta të ortodoksisë sllavokomuniste

që shkatërruanë Shqipërinë për 50 vjet, apo

më larg, të asaj periudhe anadollako-orientaliste, që

shkatërruanë kulturën, gjuhën dhe vëndin e Shqiponjave

për më shumë se 500 vjet. Për të vërtetuar dashurinë

shumë të madhe të Barletit për Shqipërinë e quaj më të

arësyeshme të citoj disa thënie të tij në këto dy vepra që

pasqyrojnë qartë këtë dashuri që ai kishte për vëndin e

vet, të cilat flasin më shumë se 1000 biografi të tij.

“Shkruaj nga fuqia e dashurisë për atdheun, për të

cilin, me arësye dhe me të drejtë, çdo qytetar e ka për

detyrë të derdhë edhe gjakun, deri në pikën e fundit të

tij.” M.B. “Rrethimi i Shkodrës”. Tiranë, 1967, fq.24.

Çfar komenti mund ti bësh pohimit të Barletit kur

shkruan “për atdheun e vet” me të cilën nënkupton

Shkodrën dhe Shqipërinë!

“Unë kam parë vetë, shumë robër..., kur fati i zi e

solli të mbaja armët e pa fat për të mbrojtur Atdheun

tim, nga kujtimi i të cilit tani përtërihem si për mrekulli,

por edhe për të cilin nuk mund të mos shkruaj pa lot

në sy.” M.B.” Historia e Skënderbeut”, Tiranë,fq 257

Për të mos u lënë asnjë keqinterpertim keqdashësve

të Shqipërisë ai e përforcon mendimin se duke luftuar

për Shkodrën, ai ishte duke luftuar, siç thotë vetë, “për

të mbrojtur Atdheun tim...” Kjo thënie e Marin Barletit

i vë kapak diskutimve pa baza se Barleti nuk ka qënë

shqiptar! Por le të tregojmë ato pak të dhëna që dihen

për jetën e tij për të patur një përshtypje se kush qe

Barleti dhe se ku ai mori kulturën dhe formimin humanist.

E dyta, Marin Barleti ka folur shqip

e ka shkruar shqip pamvarsisht se shqipja e shkruar

është zhdukur më vonë. Shqipja dhe veprat e shkruara

në shqip, u ndaluan dhe u zhdukën gjatë 500 vjetëve të

pushtimit turk. Ngelën vetëm ato vepra që ishin shkrurë

në latinisht ose greqisht siç është dhe rasti i veprave të

M. Barletit. (Nëse kanë qënë edhe në shqip me shkronja

latine apo greke, ato me siguri që janë djegur nga turqit,

grekët dhe armiqtë e tjerë të Shqipërisë). Barleti mendohet

të këte lindur në vitin 1451 (jo në vitin 1461 siç

thuhet dhe kjo do të vërtetohet më poshtë) në Shkodër!

“Marini është shkolluar në atdheun e tij, në Shkodër

në një mjedis të kulturuar, - na thotë historiani rumun

Francesk Pall, - dhe më von, në Itali, ai plotesoi kulturën

që kishte marrë në Shqipëri dhe u njoh nga afer

me rrymat kulturore - shkencore të kohës.” Marrë nga

monografia “Marino Barlezio, uno storico umanista” kapitulli

i dytë i volumit “Melanges d’historie generale” i

akademisë së shkencave rumune, Bucuresti, 1938.

Me që në rrethimin e dytë, 1478-1479 “Marini ishte

i rritur rreth 25-27 vjeç dhe e shohim duke luftuar kundër

turqëve...” siç na thotë botimi në gjermani i “Historisë

së Skënderbeut” i vitit 1578, fq.57, ne mendojme

që datëlindja e tij duhet të jetë në vitet 1451, 1452,

1453. Ky libër ështe gjetur në biblikotekën e Shtjefen

(Marian Bardheci 1451-1513)

nga Agim Bacelli - New York

Si Shpella e Shkruar

e Lepenices

Kontributi i Muzafer Korkutit për njohjen dhe deshifrimin

e shpellës së shkruar të Lepenicës

nga Gëzim Llojdia

Drejtor i parqeve arkeologjike Amantia-Orikum

Lugina e lumit të Vlorës, ruan në brendi të vet thesare të pashpallura, që janë thinjur nga ciklet e gjatë

të stinëve në muzgje të kohërave. Katundet e shtrirë në të dy anët e lumit Shushicë e vetmja dege e

Vjosës me rrjedhjen e poshtme, që përshkon pjesën më të madhe të gjatësisë lindore të Vlorës afro

80 km. Fillimin e rrjedhjes e ka ne gryken e Kuçe. Gjurma e thellë e qytetërimit të lashtë të kësaj lugine ka

hapur një brazdë të thellë, ndonëse ndodhet në fillesë të saj. Përpara ardhjes së parë të arkeologëve në këtë

luginë mulliri i kohës kishte gdhendur më tepër bestini se sa realitete duke fshehur në tokën e sajë të sertë,

shkëmbore, aty ku gruri gjendet në “shtëpinë e vet”, diamantet e qytetërimit të saj, historinë e shkruar dhe

gjurmët që kanë lënë qytetërimet.

Në rrjedhën e kësaj lugine gjenden disa qyteza ilire që kanë njohur qytetërime madje kanë pasur

zhvillime të fuqishme siç është kryeqendra Amantia në Plocën e sotme, kodra në formë koni nën këmbët

e malit të Kudhësit, Cerja, Olympja ose Mavrova e sotme, shpella e Velcës. Në mes të rrugës Vlorë - Kuç

me gjatësi rreth 70 km është një katund i vogël përmbi bregun e Shushicës, që thirret Lepenicë. Në pranverën

e vitit 1972, shkruan Muzafer Korkuti i shoqëruar nga drejtori i shkollës së Lepenicës morra rrugën

këmbësore për në mal siç i thonë vendasit, që të çon tek shpella e shkruar. Cila është historia e shpellës

së shkruar si dhe të dhënat shkencore citojmë nga Muzafer Korkuti:”Arti shkëmborë në Shqipëri: “Piktura

e Lepenicës”

(Muzafer Korkuti)

Piktura e Lepenicës

Piktura prehistorike shkëmbore e Lepen¬ices gjendet ne shpatin e malit homonim te rrethit te Vlorës,

ne territorin e Shqipërisë Jugore. Ujërat e malit te Lepenices derdhen ne lumin e Shushicës, qe është

një nga degët kryesore te lumit te Vjosë- në rrjedhjen e tij te poshtme (Fig. 1).Lugina e Shushicës

është e ngushte dhe ku¬fizohet ne te dy anët me male te larte. Ajo shtrihet gati tërësisht ne brezin e makies

mesdhetare e cila ngjitet deri ne lartësinë 900 m (Fig.7).Lugina, nga pikëpamja arkeologjike, është ende e

pa studiuar ne mënyrë te mjaftueshme. Ne vitet 30 te shek. XX u bene kërkime ne shpellat pre historike

te Velçes, (Mustili 1954-1955). Nga sa mund te gjykojmë nga njoftimet paraprake qe janë dhënë, nga disa

materiale qe ruhen ne muzeun historik te Vlorë dhe nga fragmente qe kemi patur mundësi t'i mbledhim

mbi sipërfaqen e vendbanimit shpel¬lor, kultura e Velçes i takon neolitit te vone e lidhet ne kohe me kulturën

Maliq (Prendi, 1976). Epoka e bronzit dhe ajo e hekurit, ne luginën e Shushicës,i janë te njohura nga

zbulimet e bëra ne tumat e Vajzës, lënda arkeologjike e te cilave ka tipare te qarta te kulturës ilire (Prendi,

1957).

Edhe gjate periudhës qytetare e me pas kjo lugine ka qene banuar pandërprere. Qyteza e Mavrovës

(Olympe), kalaja e Cerjes dhe qyteti i rendesishem ilir i Amantias janë dëshmi te zhvillimit dhe te nivelit te

larte qe arriti kultura qytetare ilire ne këtë zone (Anamali, 19-7'). Piktura e Lepenices është realizuar ne

tava¬nin e një strehe shpelle, (Fig.8),e cila ndodhet ne shpatin verilindor te malit te Lepenices ne rrethin e

Vlorës ne një lartësi rreth 800 m mbi nivelin e detit. Për te mbërritur tek piktura, ose si e quajnë vendasit,

tek "Shpella e Shkruar", duhet te marrësh rrugën automobilistike Vlore-Kuq e, pasi te ndalesh ne fshatin

Lepenice, te ngjitesh ne këmbë për dy ore, për te arritur tek "Shpella e Shkruar", nga ku mund te zotërosh

me shikim tere luginën e mesme te lumit te Shushicës. Streha e Shpellës është e vogël.

(vazhdon ne numrin e ardhshem)

Gjeçovit. Barleti vetë na thotë se ka lexuar shumë libra

te “shkruara në gjuhën popullore” (in lingua vernacula)

që do të thotë në gjuhën e tij të folur, dhe gjuha e tij

e folur ishte shqipja. Kjo thënie është gjendur edhe në

shkrimet e familjes Muzaka e në shkrimet e Marin Beçikemit

dhe mendohet që jo vetëm shumë histori të Shkodrës

shkruheshin në atë kohë në shqip por edhe shkrime

në të gjithë trevat shqiptare. Por kjo është një temë

tjetër, sidoqoftë le të themi dy fjalë për çka, të paktën

mendoj për këtë problem. Nuk e di se sa e vërtetë është

një thënie që e kam dëgjuar shumë vite me parë se:

“Në Suedi ndodhet origjinali i një vepër etnografike të

shkruar nga dora e Skënderbeut! “ Tregonin se Profesor

Aleks Buda ka bërë përpjekje për ta risjelle në Shqipëri

këtë libër por pa sukses sepse është kërkuar nga pala

suedeze një shumë kolosale për këtë vepër! Mendoni,

Shqipëria Komuniste harxhonte vetëm në shtypshkronjën

e Aleksandrisë në Egjypt 22.000 dollarë çdo vit për

të botuar veprat e Enverit në gjuhën arabe. (Këtë pohim

e kam marrë nga ish ambasadori i Enverit në Egjipt,

z. A.Cerga.) Po kjo Shqipëri nuk kishte para të blinte

këtë shkrim me vlera kombëtare të pallogaritshme! Sot,

nuk e di (nese është e vërtetë) se me çfar gërmash ishte

shkruar ajo vepër por, sipas zërave që tregonin, mund

të jetë shkruar me germa latine.

Ajo vepër (gjithëmonë sipas zërave) ishte blerë në

Vjenë nga një princ suedes. Po ashtu kam parsysh edhe

Profesor Spiro Kondën i cili ka hedhur tezën para të

tjerëve se “Shqipja (pellazgjishtja) është nëna e të gjitha

gjuhëve indo-europiane...” për të cilën po flitet kaq

shumë sot, dhe se kjo gjuhë, “ ka qënë e shkruar dhe

se në këtë gjuhë dhe jo në atë greke, janë shkruar pothuaj

të gjitha historitë e lashta që sot quhen me patedrejtë

greke.” Konda ishte njohës i shkëlqyer i të gjitha

gjuhëve kryesore europiane dhe i arabishtes bashkë disa

gjuhë që sot konsiderohen të vdekura. Konda (mendimi

im) është historiani më i madh i gjuhës shqipe

ende i pazbuluar. Nuk e di psenë e asaj që ai u luftua

aq shumë nga të gjithë pushtetarët dhe shkencëtaret

shqiptarë të shekullit të 20, sidomos nga Aleks Buda

dhe Eqerem Çabej! Nga ana tjetër, Enver Hoxha e vizitonte

shpesh Prof. Kondën duke bërë takime private

që zgjatnin me orë të tëra në prani vetëm të një të

treti, të Zotit M.Grabocka. Profesor Konda thoshte se,

“Turqia i ka sjellë një dëm shumë të madh historisë

dhe kombit tonë pasi ajo jo vetëm e ndaloi gjuhën shqipe

të shkruhej por edhe zhduku të gjitha veprat dhe

dorëshkrimet e shkruara në shqip dhe kombin shqiptar

e detyroi të identifikohej me kombin turk!” (Marrë

nga doreshkrimet e tija ende të pa botuara.) Mendoj

që kjo do të jetë arsyeja që edhe vepra origjinale në

gjuhën shqipe e Humanistit Marin Barleti e cila para

se të shkruhej latinisht duhet të jetë shkruar patjetër

në shqip, do të jetë zhdukur nga turqit.

Me renien e Shkodrës në 1479, Barleti dhe mijra

shqiptarë të tjerë emigruanë në Venedik ku ai qëndroi

deri në vitin 1507 dhe në këtë vit ai shkoi në Romë.

Vdekja e tij mund të jete në vitin 1513 dhe këtë

konkluzion e nxjerrim nga që në vitin 1512 vdiq Pjetër

Ëngjëlli dhe po në këtë vit Barleti shkrojti për vdekjen

e Pjetrit si dhe ka lënë një shënim ku thotë se, “Historia

e Skënderbeut” i kushtohet këtij trimi të Skënderbeut

bashkë me të nipin e Gjergjit, “Skënderbeun e Ri” të

cilët ai ka dashur ti frymëzojë për të rimarrë Shqipërinë

e pushtuar. Tjetër arësye, sipas Prof.Shuteriqit, është

sepse: “Botimi i dytë i “Historisë së Skënderbeut” i

vitit 1555 na jep te dhëna të qarta që pas vitit 1512 të

gjitha të dhënat në këtë botim nuk janë të Barletit por

të një autori italian i cili e ndal Barletin në vitin 1512.

(“Drita”, Tiranë, 24.6.1979.) Disa autorë te huaj Barletin

e nxjerrin italian ose dalmat. Me origjinë italiane

e nxjerrin historianët Nikolla Jorga dhe A.Hetzer që

të dy historianë të shk.XX dhe asnjë historian i kohës

së Barletit nuk thotë që Barleti nuk ka qënë shqiptar.

Fatkeqësisht sot ka edhe shumë shqiptarë qe jo vetëm

i besojnë këtyre të dyve por edhe i trumpetojnë thëniet

e tyre pa asnjë lloj baze që Barleti nuk është shqiptar!

Përgjigje kundërshtuese të argumentuar, dy të parëve,

u ka dhënë Fan Noli por edhe disa studiues shqiptarë

dhe jo shqiptarë, midis tyre po përmënd fjalë për fjale

historianin rumun F.Pall i cili thotë:

«Në penën e shkodranit të zellshëm kujtimi i Skënderbeut

përtej kufijëve të Shqipërisë do të ishte shlyer

nga mëndja e njerzve brënda një kohe të shkurtër. Ato

informata të pakta, që janë ruajatur në plurin e disa

arkivave, nuk do te kishin mundur që të na siguronin

ne një paraqitje aq koherente dhe të gjallë të gjithë veprës

së tij, si ajo që na ka siguruar Barleti, dhe aq më

pak do ta kishin bërë figurën e tij aq popullor edhe të

paharruar për shekujt e ardhshëm.»

Marrë nga «George Castrioti Scanderbeg, 1405-

1468, by Bishop Fan Stylian Noli, Univ. Press. New

York, 1947, fq fq 140.

U kthehemi përseri pohimeve të Barletit se

«...kjo dhembje kërkonte diçka prej meje që kisha qënë

një gjymtyrë, një pjesë me rëndësi e atij dheu që kërkonte

prej meje ta përjetsoja në një përmendore...» Marrë nga

«George Castrioti Scanderbeg, 1405-1468, by Bishop

Fan Stylian Noli, Univ. Press. New York,1947,fq.78

Kjo tregon se ai e bëri më së miri detyrën e dheut të vet

që ja kërkonte këtë gjë. Ndoshta edhe duke i shkruar

në shqip veprat e tij. A. Hetzer shkruan se Barleti

është nga Barletta e Italisë, dhe S. Prifti i përgjigjet:

«Po të ishte nga Barletta ai do të thirrej Barlettum ose

Barettum sipas trajtës së vjetër të latinishtes dhe jo

Barleti.»Cituar E.Çabej në «Disa faza me të moçme të

shqipes në dritën e gjuhëve fqinje.» Botuar ne Nr. 1

në Shkodër në vitin 1964. Asnje autor italian nuk e

përkrah tezën e të qënit Barleti italian sepse është në

kundështim me gjuhën e tyre. Kjo është njëlloj, fjala

vjen, sikur të themi ne sot se mbiemri Berluskoni është

shqipëtar! A do të ketë ndonjë shqiptar që do ta besojë

kë gjë Po ashtu, pyetja tjetër që mund të shtrojmë është,

a mundet të jetë italian apo pulian një historian që

s’ka shkruar asnjë fjalë për Italinë apo Puljen Barleti

ka shkruar vetëm për Shqipërinë dhe shqiptarët sepse

ishte shqipëtar dhe bir i Shqipes.

Për trimerintë e shkodranëve Barleti shkruan:

«Këtë qëndres trimash, që nuk e gjetën ushtritë

grabitqare në Kroaci, në Kranie, Karini, Stiri, Dalmaci

dhe Slloveni, ata e gjetën në Shqipëri, përpara mureve

të Shkodres.»

Marrë nga Konferenca e dytë e Studimeve

Albanalogjike,Tiranë ‘68, fq. 213.

A mundet një pulian të shkruajë duke ulur popullin

e vetë dhe të ngrejë shqiptarët pa qënë shqiptar!

Barleti jo vetëm që na tregon heroizmin e popullit

shqiptar në luftra tepër të pabarabarta me armikun

por na tregon edhe tabllo të pamjes së mrekulleushme

të Shqipërisë si në këto pakë fjalë të vëna në gojen e

Sulltan Mehmetit:

«Oh, se ç’vënd të shkëlqyeshëm dhe të lartë që

paska zgjedhur Shqiponja për vehte dhe për folenë e

zogjëve të saj!»

M.B.»Rrethimi i Shkodrës» Triranë, 1967, fq. 52.

Kjo tregon jo vetëm dashurinë për popullin e vet

por edhe për vëndin e vet; Vëndin e Shqiponjave për

të cilin ai bëri gjithëçka për ta lartësuar dhe njohur në

tërë botën. Kjo, mendoj që është edhe arsyeja pse ai i

shkrrojti këto dy kryevepra shqiptare në gjuhën latine

që ishte në atë kohë gjuhë ndërkombëtare siç është sot

anglishtja.

NStoriaM

. Anno 7 . n. 1 . Febbraio 2009 . pagina 6

Paramithiotet

dhe Gjuha e Tyre!

E megjithate Skenderbeu

ishte serish i madh

Ne memorandumin e delegateve shqipetare

te Lidhjes Shqipetare te Janines drejtuar

Salsberit me 12.05.1879, butuar ne(Blue

Book,Grecce, Nr.1, 1878, dok.225) ku protestohej

per vendimet e padrejta te kongresit te Berlinit te

vitit 1878, qe i shkeputi padrejtesisht Shqiperise

etnike mjaft toka citojme: "Greqia u zgjerua per

afro 9275 km2 toke shqipetare. Popullsia e Epirit

ne 1879 perbehej prej 650.000banoresh dhe prej

tyre 74.000 grekofoles, deshmi kjo qe mund te

provohet jo me origjinen greke por me mungesen

e nje alfabeti te shqipes." Keta 74.000 banore qe

flisnin gjuhen greke ishin shqipetare etnike, atdhetare

te flakte, qe ne ate kohe jetonin ne qytetin e

Paramithise dhe ne malesine e ketij qyteti ne Sul e

diku tjeter. Po cila eshte kronologjia e shfaqjes se

gjuhes greke ne banoret e qytetit te Paramithise

Si arriti greqishtja t'i zere vendin gjuhes shqipe ne

gojen e atyre njerezve qe s'reshten asnje cast se

luftuari per shqiptarizmin!

Flitet per paramithjotet, banoret e kryeqendres

se Camerise, informacioni per te cilen ne opinionin

e sotem shqipetar eshte ende i paket, ndaj per

te sqaruar shfaqjen nder ta te gjuhes greke duhet ti

referohemi kronologjikisht historise. Po tu referohemi

autoreve te lashte greke si Straboni: "Kufiri

verior i kombesise greke dhe i gjuhes greke fillon

ne bregun jugor te gjirit te Artes. Po kete perserisin

dhe autoret e tjere greke si Herodoti dhe

Tukididi qe e etiketojne popullsine e atehershme

jo helene me termin "barbare". Ky emertim i atehershem

ishte i barazvlefshem me fjalen i "huaj".

Tukididi duke folur per heladen thote se ajo nuk

ekzistonte me pare dhe se "emrin" ja dhane asaj.

sipas emrave te tyre fiset e ndryshme, me teper

pellazget. Albanologu austriak Hahn ne vepren e

tij "Studime shqipetare" botuar ne Vjene ne vitin

1854 thote: "Iliret kane qene nje nga deget themelore

te popullsise se sterlashte ballkanike, qe qendronte

me vete, pa asnje lidhje fisnore me greket e

vjeter dhe se ilirishtja eshte nje gjuhe pellazgjike

ne kuptimin e gjere te fjales."

Ishin po keta historiane te ndritur te greqise

se lashte si Herodoti, Tukididi, Straboni e tjere qe

Epirin e konsideronin pa asnje ekuivok si territor

te banuar nga fise ilire. Greket e lashte ua njihnin

fare bukur menyren e jeteses ketyre fiseve, pasurine

dhe vlerat morale te tyre dhe ushqenin nderim

nga Cam Kadri Ali

dhe tolerance ndaj kesaj popullsie dhe fese se saj.

Greket antik nuk i ngaterronin kojnete dhe formacionet

shteterore epiriote me ato greke. Madje as

perfaqesuesit e shquar si Pirroja e te tjere nuk i

bene eline dhe as me pak nuk i futen ne Panteonin

frek. Edhe ne periudhen e bizantit etnia e epirioteve

mbeti po ajo qe ishte me gjithe ndryshimet ne

strukturen sociale dhe politike. As gjuha, as zakonet

e epirioteve nuk u perzien me ato te grekerve.

Makrostruktura bizantine dhe pse si gjuhe zyrtatre

kishte greqishten, megjithese kishte dhe gjuhe te

tjera zyrtare nuk i asimiloi aspak etnite qe jetonin

ne te. Ajo ishte mjaft tolerante ne shume aspekte

dhe kanonet e pergjithshme administrative e sociale

nuk munden te zhduknin autonomine dhe

vecorite e popujve qe jetonin ne bizant.

Loran Pukevili(1770-1838)konsull prane

oborrit te Ali Pashait ne studimet e tij mbi epiriotet

permend qe nje pjese e ketij populli ilir quhet

Eamis. Prej ketij populli rrjedh dhe mori emrin

popullsia came. Megjithate te tjere studiues kembengulin

qe popullsia came e mori kete emer ne

lashtesi nga lumi Thiamis. Ne vitin 1320-1362,

perandori bizantin Jan.VI Kantakuzeni ne vepren

e tij ka shkruar per konfliktet direkte me shqiptaret

kete e theksojne dhe historiane te tjere si Laoniku,

Dukas, Franza e tjere. Keta historiane tregojne se

shqipetaret ishin forca kryesore politike, luftarake

e gjysmes se dyte te shekullit te XIV. F.S. Noli tregon

per ndikimin e fese katolike ne shqiperi, pas

ardhjes se kryqtareve dhe dominanteve veneciane

dhe napoletane, si kunderveprim i bizanteve dhe

i serbeve. Ne shekullin e XV kishte rreth 18 peshkopata

te ritit latin. Ajo luajti rol ne bashkimin

kombetar dhe ndihmoi lidhjet shqiptare me boten

e krishtere evropiane. Ne kete kohe perfaqesohet

katolicizmi nga Zenebishtet e Gjirokastres, Mazareket

e Camerise, Shpatajt e Nartes(1354) ne kete

kohe Gjergji i pare Balsha ngjall nje perandori

Iliriane e cila ishte pese here me e madhe se shqiperia

sot, duke u shtrire nga Kosturi ne jug, Dalmaci,

Shebenik ne veri, Adriatiku ne perëndim

duke perfshire nje pjese te madhe te Maqedonise

ne Lindje. Ne jug pertej Gjirokastres niste despotati

i Nartes i cili permblidhte tere Camerine dhe

zgjatej pertej Etolise, Akarnanise deri ne zemer

te greqise.

(vazhdon ne numrin e ardhshem)

E

kishte mbaruar. Kur ne fund, i hodhi dhe

nje sy nje dokumenti te fundit sllav, qe kishte

mbi tavoline. Hakmarrja e Skenderbeut

nuk filloi si rastesisht, por kishte nje fillese. Vrasja

e te atit kishte lene mbrese te ai, qe do t'i sillte per

25 vjet andralla pa fund Osmaneve ne Ballkan. I

duhej ta rishkruante historine e tij. Pak me pas,

historiani i njohur rrefen sesi ka marre pjese ne

nje komplet me Mehmetin, me ate qe do te jete

pak me vone dhe armiku i tij me i madh. E keshtu

me radhe.

Keshtu qetesisht, me nje rrefenje dhe me nje

shqipe te rregullt ka filluar dje prezantimin e monografise

se tij studimore 'Skenderbeu", Oliver

Jens Schmitt ne Pavionin Mesjetar te Muzeut Historik

Kombetar ne Tirane. E perkthyer me kujdes

nga Adrian Klosi dhe permes nje pune gati dy vjecare,

studimeve te Skenderbeut i eshte shtuar dhe

nje botim i ri, qe ka lidhje me heroin tone kombetar.

Ai eshte pare ne nje optike tjeter, krejt ndryshe

nga ajo qe jemi pare deri tani. Schmit ka pare me

kujdes Kuvendin e Lezhes, diplomacine e Skenderbeut

dhe elementet e tjere. Ka ndjekur burimet

arkivore perendimore dhe ka nje bibliografi, qe

duhet thene se e respekton shume vepren e tij. Libri

eshte i ndare ne pese pjese. Pjesa e pare eshte

e titulluar "Burri nga Dibra" dhe hedh drite per

fillesat e tij. Pjesa e dyte ka lidhje me karizmen e

tij, tradhtine, rivalet dhe elementet e brendshem te

pushtetit te tij; ne pjesen e trete kemi perballjen e

tij si nje Hero i Rilindjes Evropiane; ndersa pjesa

e katert eshte Lufta Totale. Ne pjesen e peste qe

afrohet me shume me imazhin ngritur ne ditet tona

eshte e ashtuquajtura "Fama Pereniss"...qe ai e

ndan ne Kujtimi, harresa dhe rikujtimi...Libri ka

nje dokumentacion te pasur dhe nje bibliografi te

admirueshme...Schmitt i eshte dashur te shpjegoje

se figura e Skenderbeut nuk eshte c'mitizuar, ajo

eshte ripare ne nje optike ndryshe.

nga Ben Andoni

"Une nuk do te flisja per "ridimensionim", por

nje ri-interpretim. Ne fakt, kjo pyetje eshte shume

komplekse dhe nuk eshte e mundur, qe ta permbledh

ne hapesiren e pak reshtave. Skenderbeu

vete pati mundesine qe te vizitonte Dubrovnikun

(Raguzen), Napolin dhe Romen, qe ishin qendrat

kryesore te informacionit dhe te kultures se Rilindjes.

Keshtuqe, ai u be i dukshem per eliten italiane,

qe kishte zakonisht nje vizion te vagullt per

zhvillimet politike ne Ballkan. Atehere, si vasal i

Mbretit te Napolit, Skenderbeu perfitoi shume nga

rrjeti diplomatik i Napolit ne Evrope:lidhjet e tij

me Burgundine, per shembull, do te kishin qene

gati te pamundura pa mbeshtetjen e Napolitaneve",

ka thene ai.

Skenderbeu filloi qe heret qe te nderkombetarizoje

kryengritjen e tij kunder Osmaneve duke

derguar delegacione ne gati te gjithe Oborret kryesore

ne Shtetet e Jugut dhe Perendimit te Evropes.

Bujaret e tjere e humben kete makine kaq

te sofistikuar, megjithate te gjithe kishin perfaqesuesit

e tyre diplomatike neper Evrope. Duhet te

theksojme, megjithate, qe ata kishin nje politike

strategjike shume me pak te paster se qendrimi

i Skenderbeut ne drejtim te Osmaneve: Dukagjinet

gati per cdo vit ndryshonin krahun; Aranitasit

ishin nje familje ortodokse dhe kur nuk shkuan

drejt Katolicizmit ashtu si beri Skenderbeu; Topiasit

gati ishin asgjesuar ne Luften e Beratit me

1455, ndersa Muzaket thjesht nuk luanin ndonje

rol te rendesishem.

E vetmja familje, qe terhiqte shume interes ne

Itali, per shkak te fuqise ushtarake ishte Familja

e Dukagjineve, ka sqaruar ai. Eshte folur fare pak

per historine e "Skenderbeut" te Kristo Frasherit,

ndersa radha e gjate e historianeve te pranishem

thjesht i kane bere elozhe pa fund vepres se mire

te z.Schmitt. E cila duhet thene se eshte nje kontribut

i madh ne keto studime.

Theodor Ippen

(Konsulli i Austrisë):

“Balesium, Qyteti i Balshajve”

Perëndesha Dardane

Ikonografia e monumenteve, simbolet dhe funksionet

Perëndesha Dardane, e paraqitur si Dea

Dardanicae në tri monumente të periudhës

romake, është një hyjneshë që del

me funksione të llojshme dhe ofron mundësi për

përcjelljen e zhvillimit të kulteve dhe të besimit

dardan në faza të ndryshme kohore. Monumentet

e përkushtuara Perëndeshës Dardane duken me

një ikonografi të pasur dhe shumësi të simboleve,

për ta arritur kulmin me trajtim të labyrinthit, si

shprehje teogjenike, kozmologjike dhe filozofike.

Kështu, monumentet dëshmojnë rëndësinë e Perëndeshës

dhe, njëkohësisht, shtrojnë nevojën për

një studim më të hollësishëm të monumenteve të

cilat i janë përkushtuar. Po ashtu, përmes studimit

të tyre ofrohet mundësia për një rinjohje më

të përafërt, ndonëse jo të plotë në këtë fazë të hulumtimeve,

të zhvillimit të kulteve dhe të besimit

dardan dhe nivelin e krijuar të një sistemi religjioz

dardan, gjë që mëtohet të niset me këtë punim.

Që në fillim duhet thënë se studimi i këtij lloji

ndeshet me disa sfida të caktuara, siç janë: (1)

pamjaftueshmëria e të dhënave të autorëve antik,

(2) mungesa e objekteve relevante të periudhës

pararomake dhe (3) numri i vogël i monumenteve

epigrafike të periudhës romake me përkushtim

perëndive autoktonë. Autorët antik nuk trajtojnë

fare çështjet e besimit tek dardanët, ndërsa, në

anën tjetër, ka tejet pak materiale arkeologjike të

periudhës pararomake, të cilat do ta mundësonin

nga Edi Shukriu

krijimin e një pasqyre më reale të zhvillimit të besimit

dardan pararomak. Mungesa e monumenteve

të periudhës pararomake lidhet me mos gjetjen e

materialeve arkeologjike të shekujve IV-I dhe me

traditën e drugëdhëndjes, e cila u përcoll në gur/

mermer pas pushtimeve romake. Si pasojë, emrat e

perëndive vendës u njohën vetëm nga monumentet

gurore të periudhës romake të fillimit të shekullit

III, dukuri kjo që lidhet me kthimin e traditave

vendëse. Në dy shekujt e parë të sundimit romak

perënditë vendës janë prezent me emra të perëndive

të huaj - interpretatio romana, andaj dhe identifikimi

i tyre bëhet më i vështirë.

Perënditë e respektuar në Dardani janë të shumtë,

por, me prejardhje dardane janë dëshmuar

deri më sot vetëm emrat e dy prej tyre: (1) Perëndesha

Dardane (Dea Dardanica) dhe (2) hyu Andin

(Andinus). Përderisa Perëndesha Dardane është

dëshmuar në disa monumente votive, hyu Andin

ëshët dëshmuar deri më sot vetëm në monumentin

e Kaçanikut dhe në atë të Vushtrrisë. 1

(vazhdon ne numrin e ardhshem)

(1) J.A. Evans, Antiquarian researches in Illyricum, Part III-

IV, Westiminter ,1885, 74, f.n. a; Th. Mommsen, CIL III, 8184:

F. Papazoglu, Srednjebalkanska plemena u predrimsko doba,

Akadmeija Nauka i Umetnosti Bosnje i Hecegovine, Sarajevo,

1969, 173; Z. Mirdita, Antroponomia e Dardanisë në kohën romake,

Rilindja, Prishtinë ,1981, 246, nr. 205.

Në rrethinat e Shkodrës ka ekzistuar në kohët

e lashta qyteti Balessium prej të cilit,

siç thotë Barleti, që nga viti 1448 s ‘kish

mbetur tjetër gjë veç emrit.Ai ishte shkatërruar

prej barbarëve, por duket se ishte rindërtuar, pasi

pas periudhës avare përmenden ipeshkvë të dioqezave

Palachiensis dhe Bal1eacensis. Emri i parë

del nga një letër që i drejtohet arqipeshkvit të Tivarit

në vitin 1062 nga Papa Aleksander II (Farlati,

IIlyricum sacrum). Ipeshkvia ishte në varësinë

e arqipeshkvit të përmen¬dur. Mesa duket ajo kish

qenë më parë nën mitropolinë e Dokleas, e cila

më vonë qe zhvendosur në Tivar. P. Vassilico S. J

më ka njoftuar se në shekullin e XIV ka ekzistuar

një ipeshkv me emrin Guljelmus, më vonë një Andreas

dhe së fundi një ipeshkv Gervicus, që ishte

emëruar nga Papa Klemens VI në vitin 1370. Nga

viti 1356 në arkivin e Vatika¬nit ruhet një letër e

Papës Inocent që i drejtohet ipeshkvit të Balcensisit

Andreas, e cila thotë se të ardhurat e manastirit

të Shën Johanit të urdhrit benediktin do të

mbarteshin në dioqezën Drivastum. Ky ma¬nastir

shënohet si “ab regni Rasciae schismaticis quasi

totaliter dissipatum”.

Mbart ja e këtyre detyrimeve bëhej ngaqë dioqeza

e Balesiumit ishte plaçkitur dhe varferuar prej

skizmatikëve. Manastiri në fjalë, i cili shë¬nohet

5000 hapa larg kishës së Balesiumit, është manastiri

i Rashit, që trajtohet në një nënkapitull në

vijim të këtij studimi. Balesiumi si qytet duhet të

ketë pushuar së ekzistuari që prej mesit të shekullit

XIV, kështu që në vitin 1448 vërtet nuk kish

mbetur tjetër veç kujtimit të tij. Ipeshkvia vazhdoi

edhe më gjatë, përderisa titulli mbahej akoma nga

një ipeshkv në vitin 1478. Në vitin 1448, gjatë

luftës kundër venecianëve të Shkodrës, Skënderbeu

zgjodhi vendin ku ndo¬dhej më parë qyteti

Balesium për ndërtimin e një fortifikimi, garnizoni

i të cilit duke mbajtur nën kërcënim të vazhdueshëm

zonën e qytetit të Shkodrës, do t’i mbante të

gozhduara forcat veneciane të atij qyteti dhe do r’i

pengonte ato të përdoreshin për lirimin e Danjës

së rrethuar nga Skënderbeu. Barleti e përcakton

pozicionin e këtij fortifikimi në shpatin Deri tani

nuk është fiksuar se ku ndodhej qyteti i dikurshëm

dhe kështjella e mëvonshme e Skënderbeut.

Me ndihmën e të dhënave të Barletit dhe duke u

bazuar tek vetë emri i njëjtë unë besoj se pozicioni

i Balesiumit mund të lokalizohet në kodrën Maja e

Ballecit, e cila ndodhet në kra¬hinën e komunës

së Rriollit.

Nga Alpet Pa¬tun zbret përroi malor i Shën

Rriollit, ndërsa nga mali i Bishkasit përroi Gura

Kurtit; të dy përrenjtë ndahen nga një kurriz kodre;

kundrejt derdhjes së tyre në lumin e përbashkët

vargu kodrinor përfundon me një kurriz të

sheshtë, mbi të cilin ngrihet një majë në formë konike

që njihet si Maja e Ballecit. Atje hasen disa

rrënoja, që njihen si Kisha Ballecit. Kjo gërmadhë

shënohet edhe në hartën e shtabit të përgjithshëm

austriak, por pa të dhëna për emnin. Me pozitën e

saj midis dy përrenjve kodra është një pikë fortifikimi

natyror. Prej saj mund të shohësh të gjithë

fushën e Shkodrës deri te kështjella e qytetit dhe

mund të zbresësh në fushë për një orë. Ajo i ka të

gjitha kushtet për të qenë një pikë vrojtimi. Maja

përfundon në pjesën e sipërme me një shesh me

perimetër rreth 1000 hapa. Ai është i mbushur nga

një pyll i dendur shkurresh, i cili ndoshta fsheh

mbeturinat e citadelës së vjetër. Sheshi mbyllet

nga një rreth muresh guri, për të penguar hyrjen

e kafshëve. Sipas mendimit tim ky rrethim qëndron

mbi mure të vjetra, të cilat në disa vende

ngri¬hen mbi tokë në lartësinë e një njeriu. Mbi

majën më të lartë ndodhen gërmadhat e një kishe

. Prej saj ruhet një pjesë e mureve të godinës dhe

një fragment nga apsida. Përmasat tregojnë për një

ndërtesë të vogël me gjatësi 20 hapa dhe gjerësi

10 hapa. Teknika e mureve është e thjeshtë dhe

nuk tregojnë asnjë zbukurim.”

pagina 7 . Anno 7 . n. 1 . Febbraio 2009 .

NCulturaM

A vjen përkthyes për mua

Nuk e di po në lagjen ku banoj unë shqiparët

“e moçëm” rrijnë gjithnjë bashkë,

flasin vetëm shqip e mblidhen darkave tek

një kafe ku e bëjnë tym dynjaja. Nuk di si e ka

regulluar pronari i dyqanit pirjen e duhanit aty kur

në çdo lokal duhani është i ndaluar nga ligji i Nju

Jorkut. Ndoshta jep diku bakshish nën dorë, a ku

di unë, por aty është shtëpi me “oxhak’ e ai po bën

para. I zoti i dyqanit ka vënë edhe një kompjuter

në një dhomë të vogël pranë, aty bashkë me dy

makinat e lojrave. Nga kompjuteri të interesuarit

marrin lajmet e freskëta nga Shqipëria nëpërmjet

internetit, e lëre seç vete. Vetëm politikë e duhan

ka në atë lokal. Gazetën e komunitetit e sjell një

zotëri me kapele çdo të premte. Lajmet nga atdheu

zgjojnë debatet e sherret e tifozëve të politikës.

Atë javë ishte kthyer Zoti Lec nga Tirana, pas dy

muaj pushimesh. Me vete kishte sjellë edhe të vëllain,

Zefin, që s’e kishte parë për dyzet vjet. Zefin

atë mbrëmje s’e lanë të dilte nga kafeja. Zefi nga

Lezha nuk kishte qenë ndonjë politikan i madh,

por ishte dëshmitar i freskët i jetës politike në

Shqipëri. Ndërsa Leci e la Zefin me kureshtarët,

vetë u tërhoq në një qosh me shoqërinë e tij të

vjetër. Marku qe habitur se si ai e kishte sjellë të

vëllanë, Zefin, në Amerikë. Nipërit e tij plasën të

vinin për të parë Amerikën, por ai nuk dinte se si

tua bënte dokumentat.

-Po si munde të merresh vesh me ato të ambasadës

anglisht more burrë E pyeti Marku Lecin.

Kishin qenë shokë arratie që dyzet vjet të shkuara.

Desh kishin lënë kockat në kufi. U kishin fëshkëllyer

plumbat tek veshët. Në fillim kishin dashur të

qëndronin në Jugosllavi, por pastaj i këshilluan të

shkonin në Amerikë, sa më larg shtetit komunist

shqiptar, e kështu bënë. Në Amerikë ato kohë qe

kollaj për punë. Me punë të vogla, pak këtu e pak

atje jo vetëm që u mëkëmbën por dalë e ngadalë

blenë shtëpi e pastaj u bënë edhe pronarë “pallatesh”.

Mësuan vetë të ndërtojnë e të riparojnë.

Kursenin shumë. Rrinin me njëri tjetrin, ndihmonin

njëri tjetrin. Në shkolla nuk shkuan se atë

pak anglishte që u duhesh e mësuan copa-copa ja

ashtu me të dëgjuar, e çdo gjë shkonte për bukuri

ato kohë. Vetëm kur u hap Shqipëria lindi një farë

nervozizmi që shoqëronte gëzimin e madh. Ata të

tërë ishin milionerë në sytë e familjarëve e kushërinjve

që kishin lënë atje. Vërshuan në Shqipëri

nga malli për njerëzit e për vendin. I prisnin

me mall e kureshtje. Gratë e kushërinjve amerikanë

të veshura me pardesy lëkure të zeza të gjata

deri në fund të këmbëve me tegela tek supet e pinin

kafenë tek Qendra Ndërkombëtare e Kulturës

e tek Hotel Dajti. Historitë e tyre që vetëm me një

rrogë mbahej e tërë familja i çudisnin kushërinjtë

e arave. Pale kur vinin pronarët e e “pallateve” me

mijra dollarë me vete, milionerët e mëdhenj, që

mund të blenin pa frikë hotele e godina të tëra.

Leci kishte në Bronx një shtëpi me gjashtë

apartamente që i kishte dhënë me qera. Familja

i kishte vuajtur në fshatrat e Lezhës që kur ai qe

arratisur. Donte të vente ta shihte, t’i shpërblente

nga Albana M. Lifschin - USA

për gjithë çkishin hequr për shkak te tij. I kishin

rekomanduar që me të mbrritur në Tiranë të shoqërohej

me një mjek, kështu që edhe po të sëmurej

Leci në Shqipëri e kishte doktorin me vete. Doktori

i kishte dalë vërtetë djalë xhevair, sepse kishte

marrë lejen e zakonshme vetëm për të shoqëruar

Z. Lec që vinte nga Amerika. Hera herës ai fliste

anglisht e Leci s’e kuptonte pse doktor Arbeni kishte

qejf të fliste anglisht.

- Unë kam dëshirë me fol shqip në vendin tim,

i tha Leci, në një moment, duke e lënë disi të habitur

Arbenin. Arbeni e mori si mall e si patriotizëm

atë kërkesë të emigrantit që s’e kishte parë vendin

e tij për dyzet vjet rrjesht…As që i shkonte mendja

tek sikleti që i krijohej Lecit kur e dëgjonte

doktorin të bisedonte me të anglisht. U ndanë për

atë kohë që Leci ndenji tek familja e tij në fshat.

Leci kishte menduar se s’do t’i duhej më doktori

deri atë ditë që i vëllai i kërkoi ta merrte me vete

në Amerikë.

– Po ç’farë din të bash o vëlla A din me pastru

Vëllai kishte qeshur. Ç’farë pastrimesh po

thu Ato janë punë grash!

- Andej nga ne, pastrimet janë edhe punë burrash.

Edhe është punë e mirë se e ke me unione.

I vëllai kishte heshtur i pakënaqur pa marrë vesh

shumë se çi thosh i vëllai nga Amerika.

- Po pse o vëlla, për të pastru do të vi unë në

Amerikë Tani i erdhi radha Lecit të heshte. I vëllai

kishte mjelë lopët e kooperativës deri dje në

Shqipëri e s’po i pëlqente pastrimi në Amerikë. Të

dy vëllezërit nuk e diskutuan më punën e punëve.

Le të vinte Zefi një herë në Nju Jork pastaj shihnin

e bënin. Po si i bëhej se fillimisht duhej ta merrte

me vete të vëllain në ambasadë. E pikërisht këtu,

Lecit iu kujtua Arbeni, doktori, që fliste anglisht.

Leci s’ia thoshte fare kur vinte fjala për të biseduar

me ata që punonin në zyra. S’ua kuptonte

anglishten fare. I bëri telefon doktorit.

- Ku je doktor A po e gëzon lejen Doktori i

qe përgjigjur se leja kishte mbaruar e tani ishte

kthyer në spital. Mos kishte nevojë për ndonjë vizitë

mjeksore Leci

- Jo, bre burrë, jo. Po më erdhi dita me u kthy

në Amerikë e po du me marr tim vëlla me vete.

Ti e dijshe anglishten ma mirë se unë. A vjen me

m’përkthy në ambasadë Lecit iu bë se doktori kishte

heshtur . Mos qe mërzitur doktori me Lecin

- Do të paguaj, Z Arben. Do te paguaj, qe

pasha Zotin ! Doktori kishte qeshur me të madhe

nga ana tjetër e telefonit. Atë të qeshur Leci e kishte

kuptuar vetëm në aeroplan kur e kishte zënë

në gojë këtë episod me Zefin.

- Po ç’mos me qesh mor vëlla. Ti je amerikan,

vjen prej Amerike pas dyzet vjetësh e kërkon të të

përkthejë në anglisht një njeri që ka qenë gjithë

jetën e vet në Shqipni

- Kur ke ndërmend me shku andej Pyeti Leci

Markun që kishte një copë herë që priste përgjigje

prej tij.

- Ndoshta nisem për nja një muaj. Leci ktheu

edhe një teke dhe i dha Markut emrin e doktorit…

Ishin vitet 80-te.Tingulli i çjerrë i orës me zile

në karrigen pranë krevatit më coi me alarm.

Ora ishte 3 e mëngjesit. Përtej dritares mes

errësirës mezi shquheshin konturet e shtëpive.

Vetëm një dritë e zbehtë vinte nga shtëpia diku

përkarshi në anën tjetër të rrugicës.Prej andej

me dritën përzihej mbytazi dhe jehona e goditjeve

te veglës së drunjtë.Zgjimit tim të përditshëm i

bënte shoqëri komshija ime e vjetër kockëfortë qe

“ilegalisht” përgatiste qilima që shiteshin pa bujë

dorazi. Vendosa në trastë shishet e qumështit dhe

ashtu hundë e buzë nga prishja e gjumit u nisa për

tek dyqani që ishte pak më tej nga rrugica jonë me

kalldrëm, aty ku fillonte asfalti.

Era e Moravës,te futëte drithma ne trup. Ishte

shkurt, me pak borë e shumë ngrica.Para derës së

dyqanit rradha e burrave ishte e gjatë.Edhe pse

më tre unë isha nga të vonuarit.Por shpresoja të

mos mbetesha pa qumësht. Si zakonisht dëgjohej

më shumë zëri i grave por edhe këtej nga rradha

e burrave per të shtyrë kohën aty, këtu bisedohej

mbyturazi. Zakonisht blerës të qumështit ishin pleqtë.Une

isha një nga pak të rinjtë që e kish zënë

halli të vinte në rradhë. Kjo bënte që më shumë të

isha dëgjues se pjësëmarrës në bisedat e pleqve.

Por këtë herë ndodhi ndryshe, dikush,nje burrë i

shkurtër, në moshë mesatare, krejt i panjohur për

mua,tek më pa të vecuar m’u afrua pranë.

Edhe ti në rradhë për qumësht! E pashë me

habidhe ndjeva në çast nervozizëm për këtë pyetje

pa kuptim. Ç’do të thuash, i thashë Ti ndoshta

Behari i “ngrirë”

s’më njeh, tha, por unë të njoh.Dje kishe botuar

në gazetë një shkrim, po,po pak a shumë behar

a pranverë në Korcë....Vërtet kisha botuar një të

tillë.Për herë të parë në dyqanet e Korcës u ekspozuan

perimet e ngrira të frigoriferit. Dukej një

novacion...Korcarët , të mësuar prej nevojës, me

traditë te mirë në konservimin familjar gjatë dimrit,

nuk nguruan të blinin keto perime....Ej, nuk

shaj perimet unë , vazhdoi burri.as ata që gjetën

mënyrën e trajtimit të tyre...Po...ku ku është kjo

pranverë e ky behar Ishte errësirë, e nuk mund të

dallohej përskuqja e fytyrës sime. Kaq tha e s’foli

më.Ndërkohë shitësja kishte hapur derën e kishte

filluar shitjen e qumështit.Ku,ku ishte behari. Në

këtë radhë mortore!

2.....Një banane.

Kisha vetëm pak muaj që kisha mbritur këtu

në rrethinat e Chicagos. Ende i paambjentuar

mirë, pa makinë, mbasditeve e kisha

bërë të zakonshme shëtitjen në anë të një parku,

ku për habinë time varreshin degët e manave të

kuqe. Kokrat e tyre janë më të vogla se të manave

të Drenovës e Boboshticës së Korcës nga të cilat

nxirret ajo raki e famëshme , e blertë dhe e sertë.

Edhe trungjet e pemëve nuk e kanë atë pamjen e

nga Kostaq Duka

frikëshme, me trajta te përcudnuara të manave të

vjetra të Drenovës.Janë me trajta të rregullta, te

qeta si të pemëve të zakonëshme dekorative nëpër

parqe.

Për kënaqësinë që më jepnin këto shëtitje nën

degët e manave e ftova dhe një mikun tim biznesmen

nga Shqipëria që porsa kishte ardhur, të

dilnim andej një mbasdite.Edhe ai u habit kur i

tregova manat. Mori një kokër dhe e provoi.Qënkan

njëlloj të shijshme, tha .Po a i mbledhin për

raki Qesha, vec në u kujtoftë ndonjë shqiptar.I

shpjegova se askush s’prek gjethet e jo me kokrat.

Drurët dekorativë janë po, aq të vlefshëm sa monumentet....

Kur në anën tjetër, shohim një burrë

të moshuar në drejtim të kundët të lëvizjes sonë.

Shikonte nëpër pemë,mbushte dorën me mana

dhe i rrufiste në gojë. C’të ishte.Me siguri thashë

me vete ndonjë shqiptar.... Dhe vërtet, kur po afrohej

miku im i thirri me emër e me shaka shtoi: Mos

të duket vetja se je ne Drenovë Tjetri sikur u zu

ngushtë.Po më ndiqnit

C’të bëj, s’rrihet në shtëpi,dal nganjëherë

këtej, coku lag gojën me këto manat. Miku im që e

njihte nga afër, donte ta ngacmonte nga pak.Do më

thuash të drejtën: Cfarë të mirë shikon ti në Amerikë

Tjetri s’e priste këtë pyetje dhe u mblodh si

një nxënës që s’di të hapë librat.Por pastaj gati me

gjithë mushkëritë, me zë të plotë u përgjigj: Cfarë

të mire Po ja, hamë më mirë.Miku im s’u përmbajt.

Shpërtheu një te qeshur që shkundi tërë trupin

e tij të shëndoshë.Pse për një të ngrënë,kapërceve

tërë atë oqean ti! - tha. Kësaj here tjetri u nxi

sikur të kishte thënë budallallëkun më të madh të

botës, pa nga unë si për të kërkuar mbështetje....

Por miku im i hodhi duart supeve e ndroi temë,

duke kujtuar Korcën... Ata flisnin dhe unë vetëtimthi

e cova mendjen tek dy, tre vjet perpara, tek

pazari i zhurmshëm, ekzotik i Korcës.Gati cdo ditë

më shumë për “argëtim”, kalim kohe se sa blerje

shkonim me gruan tek pazari, ku tezgaxhinjtë luajnë

tërë gjallëri, të shkathët e plot gjestikulacione

artin e shitjes me pakicë.

Pasi kishim bërë një shikim në të tëra qoshet,

në të dalë u ndalëm tek tezga e bananeve.

Tezgazhiu me të na parë e ngriti zërin: Banane të

shijshme, me peshë dhe copë! Pyetem për cmimin.

Për xhepin tonë ishte i kripur.Ikim i thashë

gruas.Ajo nguroi, po të paktën të marrim vetëm

një banane për djalin.Tezgaxhiu e dëgjoi dhe nderi

drejt nesh një banane, me një shikim ku lexohej

mendimi”Po këta edhe s’kanë lek dhe u afrohen

bananeve....” E morrëm një banane që në trastë

ngjante si të ishte nje peshk i vogël....Ej me tha

miku ku e ke mendjen Cfarë t’i thosha Te bananja,

tek manat e Drenoves, qe vleresohen “pasuri” e

patundeshme e jo drurë dekorativë, tek pazari ku

perditë peshohet në kandar vlera e mbieekzistenes

së jetës së zakonshme te përditëshme!...

Një prej hartuesve të Fjalorit të gjuhës shqipe

Prof. em. dr. Pavli Haxhillazi ka lindur në

Elbasan më 7.2.1941. Mësimet e para dhe

shkollën e mesme pedagogjike i ka kryer

në vendlindje. Studimet e larta i ka përfunduar në

Universitetin e Tiranës, në Fakultetin e Historisë e

të Filologjisë, në degën e gjuhës e të letërsisë shqipe,

në vitet 1958-1962. Në vjeshtën e vitit 1962 u

emërua në Institutin e Historisë e të Gjuhësisë të

Universitetit të Tiranës si punonjës shkencor dhe

më pas ka vijuar punën në Institutin e Gjuhësisë

e të Letërsisë të Akademisë së Shkencave të

Shqipërisë, ku punon dhe sot si leksikolog e leksikograf.

Pavli Haxhillazi është bashkautor në disa

vepra themelore të gjuhësisë shqiptare:

- Fjalor i gjuhës së sotme shqipe (Tiranë,

1980);

- Fjalor i shqipes së sotme (Tiranë, 1984);

- Fjalor i shqipes së sotme (Tiranë, 2002);

- Fjalor i shqipes së Plavës e të Gucisë (Tiranë,

2004);

- Fjalor i gjuhës shqipe (Tiranë, 2006);

Prej më shumë se 15 vjetësh është anëtar i redaksisë

së revistës shkencore “Gjuha jonë”, që e

boton Akademia e Shkencave të Shqipërisë dhe

Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë. Së fundi ka

përgatitur si bashkautor dy vepra kushtuar Kryepeshkopit

të parë të Kishës Ortodokse Autoqefale

të Shqipërisë, Dr. Visarion Xhuvanit: Vepra (Tiranë,

2007) dhe Na flet Visarion Xhuvani. Prof.

em. dr. Pavli Haxhillazit i është dhënë “Pena e

artë” për vitin 2008.

“Fjalori i gjuhës shqipe” është vepër leksikografike,

që ruan vlerat kryesore të fjalorëve të

nga Andrea Llukani, Tiranë

mëparshëm të shqipes. Në këtë fjalor janë përfshirë

shumë fjalë, shprehje e kuptime që përdoren

sot në gjuhën shqipe dhe që nuk gjenden në

fjalorët e mëparshëm shpjegues. Lënda e re e pasuruar

është nxjerrë nga vjelja leksikore e veprave

të letërsisë artistike, nga shtypi i përditshëm periodik

etj. “Fjalori i gjuhës shqipe” përmban rreth

48.000 fjalë. Hartimi i fjalorit u ndërmor si projekt

i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe i Programit

Kombëtar për kërkim dhe zhvillim. Projekti

ka synonuar hartimin e një fjalori të tipit të vogël

duke përdorur mënyra e mjete leksikografike më

ekonomike në strukturimin e zërave leksikografikë

dhe duke përdorur format të përshtatshëm e me

shkronja të vogla. “Fjalori i gjuhës shqipe” u shërben

një rrethi shumë më të gjerë përdoruesish. Ai

u drejtohet kryesisht shtresave shoqërore të nivelit

të mesëm arsimor dhe kulturor.

Ky fjalor është më praktik se fjalorët e mëparshëm

shpjegues të shqipes. Hartimi i fjalorit është

kryer nga një grup leksikografësh të Departamentit

të leksikografisë e të terminologjisë sipas kësaj

ndarjeje pune: Jani Thomai ka hartuar shkronjat

A, B; Miço Samara shkronjat H, K, M; Pavli Haxhillazi

shkronjat C, Ç, I, J, Ll, O, Q, Sh, Z, Zh;

Hajri Shehu shkronjat E, Ë, F, R, Rr, S; Thanas

Feka shkronjën P; Valter Memisha shkronjat D,

Dh, Gj, L, N, T, Th, X, Xh, Y; Artan Goga shkronjat

U, V. “Fjalori i gjuhës shqipe” është vepër e

përdorshme nga pedagogët, mësuesit, studiuesit,

nxënësit, emigrantët si dhe nga shkrimtarët, publicistët,

përkthyesit dhe nga të gjithë ata që merren

me gjuhën shqipe ose e mësojnë atë.

NCulturaM

. Anno 7 . n. 1 . Febbraio 2009 . pagina 8

Preng Doçi ky përsonalitet i madh i

kulturës dhe kombit shqiptar

Preng Doci lindi më 7 shkurt të vitit 1846 në

lagjen Parasporit në luginënë e Bulgërit. Shkollën

e nivelit të ulët ai e kryen në Kallmet ku ishte

rezidenca Ipashkëvnore e Lezhës. Në moshën 14 vjecare,

viti 1856 hyri në Seminarin Papënor të Shkodrës, ku

qëndroi deri në vitin 1861 kur shkoj në kolegjin Urban

të Romës. Në vitin 1971, kthehet në atëdhe i caktuar

si famullitarë në Karthpulë. Në vitin 1872 ai bëhet Kapelan

dhe sekretar i Abatit të Oroshit Gaspër Krasniqi

deri në vitit 1875.

Gjatë kryengritjeve të vitit 1876-1877 ai braktisi

gjithcka dhe u bashkua me forcat krengritëse antiturke.

Ishte ky shkaku që Ipeshkëvi i Dioçezës së Lëzhës,

Francesko Malcini, shtetas austriak, me kombësi ukrainase

e shkishëron Dom Preng Doçin nga shërbimi kishtarë.

Në vitin 1877, Dom Preng Doci u nis me shumë

shokë për të shkuar në Cetinë, por nuk mundën të

mbërrinin, pasi në Vuthaj të Gucisë, u zunë nga ushtarët

turq dhe prej andej u dërguan në Pejë dhe më pas në

Stamboll të Turqisë. Këtu 31 vjecari Preng Doçi fillonë

një jetë plot sprovë e cila zgjat jo pak por 11 vjet. Pas

njëmbëdhjet vjetësh ai dënohet për tu kthyer në Shqipëri

dhe endet në shumë vende të botës.

Në vititn 1883-1884 u dërgua në Athinë me detyrën

e sekretarit të Arqipeshkëvit Katolik të Athinës

Marango. Gjatë rrugës Tivar- Pirae Preng Doçi u ndal

në Korfuz ku pati takim me anëtarët e Komitetit Shqiptar

të atjeshëm dhe me atëdhetarë nga Çamëria. Në

Athinë ai vijon lidhjet me shqiptarëte dhe me patriotët

shqiptarë në Greqi. Shërbimet në Tivarë dhe në Athinë

i shërben si urë lidhje me Shëipërinë.

Mbërrinë në Shqipëri në vititn 1888 me 6 nëntor

dhe i shoqëruar nga djemt e Mirditës shkel katund më

katund për të mbëritur në Orosh si Abat i Abacisë Nillius

të Oroshit.

Papa Leon i XII me dekret “Supra montenum Mirditarum”

dt 25 tetor 1888, e kishte përtërirë Abacinë

e Shën Llezhdrit, duke e shkëputur nga juridiksioni i

Ipeshkëvis së Lezhës, dhe duke e shpallur këtë Ipeshkëvi

drejtpërdrejt të varur nga Selia e Shenjtë në

Romë. Kongregacioni i shenjtë i propogandës Fide me

drekret S.Smus D: N: Leo” dt 27 tetor 1888, lajmëronte

se Dom Preng Doçin Papa e kishte zgjedhur si Abat të

Mirditës.

Duke qënë një njohës i thellë i qështjes shqiptare

në të katër vilajetet dhe sidomos njohës i thellë i gjendjas

fetare dhe kombëtare në Epir, ai i drejtohet selis

së shenjtë me një “promemorje” të cilën po e japim të

plotë më poshtë (botohet për herë të parë në shqip)

Doci propozon që; Misioni Katolik në Epir të ketë

sukses ai propozon që në epir të caktohen klerik Arbëresh,

të ardhur shekuj më parë prej Epiri prej Votrës

amtare. Njëherësh synon që të caktohen dhe ato në përbërje

të misionit, pra, të kthehen në Shqipëri. Nuk kemi

akoma të dhënë se jejonë pati praën Selis së Shenjtë

kjo promemorje.

Perveqse diplomat i shquar, Abat Doçi nderohej

edhe si poet dhe letrar. Poezinë dhe prozën e shkroi me

nje gjuhë të rrjedheshme dhe të përdorur mirë, duke

i botuar në Kalendarin Vepra Pijore, të vitit1916 dhe

Kalendar për të gjithë, të vitit1925.

Ai në vitin 1898 hap të parën shkkollë laike në

Mirditë në Orosh dhe një vitë më vonë sëbashku me

Fishtën, Gurakuqin, Dom Dod Kolecin etj. themeloj

shoqërinë “Bashkimi në Shkodër” e cila ka publikuar

rreth 32 vepra, ndër të tjera edhe fjalorin e dom Dodë

Kolesit të botuar për nëntë vjet nga shoqeria “Bashkimi”

në vitin 1899 dhe të ortografisë shqipe me gërma

latine, zë vend të merituar në literaturën shqiptare.

Përveç librave të botuar të prej kësaj shoqërie, kemi

edhe Alfabetin që Kongresi i Manastirit, i mbajtur

në nëntor të 1908-ës, që u miratua më pak ndryshime.

Abati cilësohet edhe si mbrojtës dhe nismëtar i hapjes

së shkollave shqipe në Mirditë e rrethina.

Vdiç më 22 shkurt 1917, në orën 14.30, ndërsa në

17 shkurt, duke dalë nga dhoma e nxehtë për të shetitur

në mes të murlanit, në oborrin të Abacisë ndjeu

dobësi dhe u rrëzua. E vizituan dy mjek austriak që

ndodheshin në Orosh me ushtrinë dhe e diagnostikuan

me bronkopolmoni e dobsim zemre.

Promemorje drejtuar

Papës

“Epirjotët – adhurues të se

vërtetës”

nga Gjon Marku

Hirësi e nderuar.

Ndërsa Hirësia Juaj përciell mendimin e çmuar

dhe në krahinat më të lashta të hemisferit, diku

për të mbështetur e përforcuar misionet e vjetra,

diku për të krijuar të reja nuk do të jetë pa vend në qoftë

se unë do t’ju flas për një pjesë të madhe të vendit tim.

Për Epirin, ku po të krijohet një mision, zelli juaj do të

kurorzohet, me siguri, me një sukses të lumtur. E para;

është mjaft afër. Ai shtrihet gjatë bregut të deit Jon nga

Gjiri i Artës deri në portin e Vlorës, duke përfshirë Manastirin

në Kufi me Maqedoninë dhe Mecovën në shpatet e

Pindit; E dyta; sepse rrethanat e kohëve të tashme dhe

qëndrimi i mirë i këtyre popujve të ushqejnë besimin që

tani ka ardhur koha edhe për ta rikthyer në gjirin e kësaj

kishe prej të cilës janë gjetur larg jo se ata janë rebeluar

por për një rast të vajtueshëm.

Duke vijuar ende sundimi i Portës së Lartë në Epir,

nuk e teproj po të them se është e lehtë që kjo pjesë

e shqiptarëve të kthehet (në fenë katolike) – shërbimi

ynë, P. D. e cila, pas pushtimit osman qe shtërnguar të

ndërroj fenë dhe të përqafojë kultin e Muhamedit. Flas,

pra, për ata që do të thosha, se pa e ditur, u gjendën

anëtar të kishës greke shizmatike.

1. Si ortodoksërt dhe myslimanët, në shekullin

e XV, ishin të gjithë katolik., por në kohën e Perendorisë

Bizantine u gjendën nënë varësinë e Patriarkut

të Kostandinopolit… Populli që ju qep maleve të Epirit

për të mos ndryshuar fenë, me kalimin e kohës pa të

kthehen midis tyre priftër, murgjër e peshkopë si nga

Greqia ashtu edhe nga Kostandinopoli. Por këto sollën

midis tyre shizmën (fenë ortodokse) që për shkak

të urrejtjes ndaj papëve dhe të popujve të Europës perendimore

Qeveria Osmane kishte filluar ti toloroj në

perendorinë e vet.

Me kohë filluan të vinë në Epir edhe Grekët,

dhe vlahet. Por popullsia shqiptare epirjote është shumë

më e madhe përderisa gjithë ortodoksët e Epirit arrinë

në 600 000 banorë. Katolik nuk ka në këto anë vec

disa qindra të shumtën tregtarë e punëtorë të përhapur

në qytetet kryesore të cilët kanë ardhur nga Shqipëria

e Epërme, nga Italia ose vendet e tjera dhe i përkasin

ritit latin. Këto kanë në Prevezë një misionarë italjanë,

në Vlorë një tjetër, pra në dy skajet e këtij vendi shumë

të gjërë. Janina qyteti i parë dhe qëndrorë është

vaçant prej kohësh. Kryepeshkopi i Durrësit ushtron

juridiksionin mbi qytete. Kisha Ortodokse që është

nënë juridiksionin e Patriarkut të Kostandinopolit ka

seli të ndryshme peshkopësh në Epir, si në Janinë ku

është orakulli antik i Dodonës, në Berat ose Belgradin

Shqiptarë, në Përmet, në Delvinënë Paramithi ose

kështjella e shën Donatit etje. Ka një numër të madh

klerikësh dhe manastire të ndryshme. Ato janë shpërndarë

në qytete dhe krahina. Qytete të njohura si Preveza,

Pargu, Himara, Delvina, Argjirokastra. Tepelena

ku ortodoksët janë të shumtë dhe kanë shkolla e klerin

përkatës. Durrësi i shtrirë në shqipërinë e mesme

(me Tiranë dhe Elabasan), ka shumë ortodoks, të cilët

nëpërmjet shkollave dhe mjeteve të tjera kishat ortodokse

kërkojnë t’i fusin nënë ndikimin dhe mbështetjen

me para të Greqisë.

Duke vënnë në dukje në mënyrë të veçantë se ka

disa kohë që mirëkuptimi midis vetë epirjotëve (shqiparëve-P.D.)

dhe epirjotëve grek ka pushuar të jetë e

përzemërt. Ky symptom vihet re edhe te kleri. Edhe

antipatia ëshë shkaktuar nga vetë Patriarku i Kostandinopolit,

i cili ka shtyrë Qeverinë Osmane të mos lejojë

literaturën shqipe në Epir. Greqia ka mbështetur këtë

patriark në synimet e tij, duke ndaluar gjuhën shqipe

në shkollat e tyre në Epir. Pra, si njeri si tjetri janë

ngritur haptazi si armiq të kombit shqiptar. Greqia, ka

dhënë edhe prova që do të shkëpusë lidhjet midis Shqipërisësë

Epërme dhe Epirit, duke pushtuar ose duke e

bërë të vetin këtë të fundit. Dhe Epirotët duke kuptuar

se qëllimi i Greqisë nuk është emancipimi i Atdheut të

tyre, por nevoja që ka Greqia për të formuar një ushtri

të vetën me djemtë e shqipërisë dhe përtë paguar borxhet

më pasuritë e këtij vendi shumë pjellor.

Forca lëvizës e çdo shqiptari, qoftë mysliman qoftë

i krishterë (ortodoks) është dashuri për ATDHEUN,

ndjenja e ruajtjes së kombësisë dhe e gjuhës së vet. Në

qoftë se ata do të arrijnë të kuptojnë se bashkimi në një

fe është një mjet për të ruajtur të paprekur gjuhën dhe

kombësinë e tyre, pa ngurrim përqafonin atë.

Grekët dhe sidomos shqiptarët janë tepër konservator

të traditave të tyre të lashta, sidomos në punëne

gjuhës dhe kultit. Në Greqi janë rreth 500.000 shqiptarë,

të cilët recitojnë ende lutjen në gjuhën e vet dhe

në greqisht.

Madje në Epir, sapo të hiçet pengesa e ritit dhe e

misionarëve latin, vështërsitë e kthimit në fenë katolike

do të jenë shumë më të vogla. Meqë ato nuk janë

shklëputur nga kasha romake për shkak të ndonjë rebelimi,

në zemrn e epirjotët janë ende katolik. Ata janë

nga natyra krenarë, të nderëshëm e fisnik dhe e duan

të vërtetën…Madje në këtë kohë kur ata dëshirojnë të

shkëputen plotësisht nga Greqia dhe Kostandinopoli

kujdesin dhe mbështetjen e Selis së Shënjtë do ta shikonin

si një shenjë paralajmëriuese të çlirimit të afërt

e të përparimit të tyre …Ata e dinë se Selia e shenjtë

nuk ka asnjë interes për të shkatërruar Kombin e tyre

dhe për ta zevendësuar me një tjetër gjuhën e stërgjyshërve

të tyre të lashtë, pellazgëve.

Pastaj është e sigurtë që myslimanët e Epirit, me

një ndërrim të administrratës fetare bahen të krishterë,

meqë në zemër janë të tillë me kohë. Është gjithashtu e

sigurtë se ato nuk do të bëheshin ortodoks vetëm sepse

urejnë Grecinë. S’ka dyshim se ato do të përçafonin

fenë tonë, në qoftë se kjo, në këto ndryshime, do të

kishte zënë rrënjë në këtë vend se vetëm kjo duke thënë

të vërtetën, ka qënë feja e gjyshërve të tyre Myslimanët

e Epirit arrinë në afro 700.000(2)

Ndërkaq, me që hirësia juaj me urtësi e quan opurtune

të krijoj misione në Epir, shpresoj se nuk do ta

ketë të vështirë të gjej misionarë shqiptar të ritit grek

e të gjuhës së epirit, që është e njejtë me atë të shqiptarëve

të Kalabrisë dhe të Sicilisë Peshkopët dhe kleri

i këtyre kolonive shqiptare mund të japë edhe mjetet

e nevojëshme që ndërmarrja e tyre bëmirëse të dalë

me sukses , duke formuar shoqata dhe duke mbledhue

fonde ndër bashkëatdhetar e tyre në Itali të cilët nuk

janë të pakët. Këto shqiptarë, të cilët kanë emigruar fill

nga Epiri në shekullin e XV e duan me shpirt atëdheun

e tyre të lashtë dhe kanë besim se me një shenjë të Selis

së Shenjtë do ti përvishen punës për të kthyer vëllezërit

e vet me gëzim dhe shpejtësi Ata me siguri do të mirëpriten

në Epir ku ende vajtohet largimi i tyre. Ata janë

të ditur dhe kanë mësuar në Itali për ti përdoruur mjetet

e qytetërimnit të krishterë me oportunitet sipas vendit

dhe kohës. Ndoshta edhe Qeveria Osmane do ta shohë

ardhjen dhe veprën e tyre në Epir, me më pak dyshim

se atë të Greqisë.

Ju lutem Hirësi të më falni për lirinë me të cilën e

parashtrova këtë promemoprje lidhur me misionet në

Epir

Me ndjenjë të nderimit të thellë Ju puth unazën

shpirtërore i urtë dhe i bindur i Hirësis suaj.

Romë. 20 tetor 1886

Preng Doci

Nxjerr nga libri;

F . Gordignano. L’Albania a traverso l’operare… vol.

3f 299-301

Standartet dhe jo Standartet

Perspektiva te reja gjuhsore verehen keto vjetet

e fundit ne historine e gjuhes shqipe te Rexhep

Ismajlit, kulturen gjuhsore te Gjovalin Shkurtajt

e Shefkije Islamajt, fonologjine e Kolec Topallit, stilistiken

e Xhevat Lloshit, gramatiken e Bahri Becit, dhe

se fundi ne sociolinguistiken e Ledi Shamku-Shkrelit

te cilat tregojne se gjuhsia shqiptare po pregatitet me

hy ne fazen postStaliniste. Veprat e ketyne gjuhtareve

dallohen per rigorizitet shkencor dhe secili prej tyne

(perjashto Xhevat Lloshin) e pranon se gegnishtes iu pat

ba padrejtsi. Megjithate, asnjani prej tyne nuk na tregon

se çfare padrejtsie iu pat ba gegnishtes. Sa per udhzimet

se si t’a eliminojme kete padrejtsi as qe bahet fjale ne

shkrimet e ketyne gjuhtareve. Vetem po te veresh bibliografine

e librit te fundit, “Standard the Neostandard”, te

Zj. Shamku-Shkreli mund te konkludohet se sotpersot

ajo asht avantgarda e gjuhsise shqiptare . Ne kete liber

deshmohet nji rigorizitet shkencore dhe nji familiaritet

me teorite dhe metodat e reja gjuhsore qe nuk gjindet ne

tekstet e gjuhtareve te tjere. Megjitheate, ky rigorozitet

shkencor dhe keto njohuni teorike harrohen kur vjen

puna per gegnishten. Fatkeqsisht Zj. Shamku-Shkreli

ka nji humnere te madhe ne mes te mendimit dhe te

veprimit (nqs mund te quhen veprime rekomendimet e

saje per gjuhsine). Neostandardi qe propozon ajo asht

Standardi’72 i folun prej klases se mesme te Tiranes.

Zj. Shamku-Shkreli e pershkruen Standardin ‘72 si nji

‘qenje me kater kambe’. Tri kambe te kesaje qenjeje,

Standardi ‘72, tosknishtja letrare, dhe neostandardi, thote

autorja, funksionojne ne rregull. Gegnishtja, kamba e

katert, vazhdon autorja, asht e atrofueme. Ky konstatim

asht i gabuem per dy arsye

1) tosknishte letrare + standardi ‘72 + neostandard

= Variacione te Tosknishtes

2) gegnishtja nuk asht e atrofueme, por e shkurtueme

Rekomandimet e autores per integrimin e gegnishtes

jane ne linje me rekomandimet e gjuhtareve dhe shkrimtareve

staliniste, pra “le t’i shotjme Standardit ‘72, i

cili perfshin Standardin Zyrtar dhe ate Letrar, disa fjale

gege dhe keshtu gjithçka do te rregullohet. P.sh. autorja

len me kuptue se sikur te zyrtarizojme fjalet “rane,

za, syni”, athere Standardi ‘72 do te bahej gjithperfshis.

Ketu merr fund edhe rigoroziteti shkencor i Zj. Shkreli.

Zj. Shamku-Shkreli duket se punon me nji fare frike.

P.sh. tue fole per perdorimin e pjesores se foljes

‘me pase’ ajo thote se forma ‘patur’ asht hiperkorrektizem.

Ketu kemi perpjekjen me mbulue nji padrejtsi qe

i asht ba gjuhes shqipe--ndersa fjalet e shprehjet gege

nuk mund te futen ne pune prej Standardit ‘72, fjalet e

shprehjet toske, edhe kur ato jane dialektalizma, pranohen

lehtesisht ne standard dhe shumices as qe u bjene ne

sy keto gabime. Ma e keqja asht se jane geget ata qe i

fusin shprehjet e frazet toske ne standard tue dashte me

qene sa ma korrekt. Kete fenomen Gjovalin Shkurtaj e

quan hipertoskizem. Keshtu duhej t’a quante edhe Zj.

Shkreli sepse tue e quajte ate hiperkorrektizem ajo na

ban me mendue se format korrekte jane vetem ato toske.

Pra Zj. Shkreli mendon keshtu, korrekt= tosknisht. Prej

kesaje ne mund te konkludojme se jokorrekt=gegnisht.

Ne kete liber me te cilin ajo mbrojti graden PhD nuk

flitet per ‘dhimbjen’ qe ndjen njeriu kur ndigjon kronistet,

akademiket dhe shtetaret kosovare tue fole ne standardin

‘72, te cilet, fatkeqsisht, tingellojne perçudshem

dhe jokompetent. Imagjino se si e flet Tosknishten ‘72

kosovari e tetovari i thjeshte.

nga Nik Leshai

Standardi i arnuem qe na ofron Zj. Shamku-

Shkreli nuk asht i mjaftueshem me korrigjue burimin

e ketij tingellimi karikaturesk te kosovareve dhe te te

gjithe gegeve tue fillue ne Tirane e tue mbarue ne Tuz.

Standardi ‘72 ka eliminue 5 tinguj te cilet geget nuk

mund t’i fshehin sado qe ata te mundohen me fole ne

Standardin ‘72 qe ka 5 tinguj ma pak sesa gegnishtja.

Geget nuk mund t’i eliminojne as tri gjatsite e zanoreve

te gegnishtes sadoqe ata te mundohen me i krasite zanoret

gege per t’jau pershtatje ato gjatsise se vetme qe

lejon Tosknishtja ‘72. Nji person qe flet ose shkruen per

Standardin e Gjuhes Shqipe dhe nuk permende shkaterrimin

qe iu ba gjuhes shqipe fonetikisht dhe morfologjikisht

reflekton ose mungese kompetence ose frike prej

autoriteteve shtetnore.

Kjo mangesi ne perspektiven gjuhsore te Zj.

Shamku-Shkreli asht ndikue ndoshta edhe prej ‘sampleve’

qe Zj. Shkreli ka vjele prej shqipfolesve sepse

rezultatet e saje jane çuditnisht jo reale. Nji sondazh

shkencor shqiptar do te vertetonte ate qe shkrimtari

dhe perkthyesi Shpetim Kelmendi me tha ne nji videointerviste—90%

e toskeve qe jetojne ne Tirane perdorin

paskajoren. Zj. Shkreli as qe e permende paskajoren.

Autorja nuk asht as stiliste as rhetoriste, por si gjuhtare

ajo duhet t’a kuptoje nevojen e paskajores dhe shkaterrimin

qe i bahet gjuhes shqipe tue e zevendesue ate me

lidhoren. Lidhorja asht nji forme diktuese, urdhnuese,

dhe akuzuese—krejt e paafte me shprehe universalitetin

e mendimit, larmine e perspektivave dhe singularitetin

e personit. Paskajorja, te cilen autorja ban sikur ne

nuk e kemi, asht gjithperfshise, universale, humaniste,

dhe humanizuese. Ma e keqja, autorja na ofron neoStandardin

si e ardhmja e gjuhes shqipe. Por neoStandardi

i saje asht Standardi ‘72 i perdorun pa kompetence, i

perziem me dialektalizma, huazime te panevojshme,

dhe zhargon qe disintegron gjuhen. Ajo nuk e kupton

se gjuha shqipe nuk asht, fjala vjen, gjermanishtja, frangishtja,

anglishtja ose edhe gegnishtja, te cilat munden

me i integrue dialektalizmat, zhargonet e slangjet sepse

ato kane nji strukture qe lejon prumje prej cdo sektori te

shoqnise. Por Standardi ‘72 nuk lejon prumje prej 70%

te shoqnise shqiptare. Vetem per te pa sesa i njajte asht

neoStandardi i Zj.

Shamku-Shkreli me Standardin ‘72 po i sjellim ne

mend lexuesit se per autoren perdoruesi ma i mire i

neoStandardit asht Ismail Kadare, cka besoj se asht e

vertete, por gjithashtu asht plotsisht e vertete se Kadare

perdore me rigorozitet Standardin ‘72. Zj. Shamku-

Shkreli sic duket nuk kupton ndryshimin ne mes te

gjuhes se shkrimtarit dhe gjuhes se akademikut; gjuhes

emocionale vs. gjuhen argumentative. Asht logjike qe

shkrimtaret te jene joformale dhe te sjellin fjale e shprehje

prej dialekteve, slangjeve e zhargoneve, prandaj

edhe ne cdo shoqni egziston nji Standard Letrar dhe

nji Standard Zyrtar sadoqe ne vendet e kulturueme keto

dy standarde mund te jene te veshtira me u identifikue

prej njeriut te thjeshte. Per ne shqiptaret, kur flasim per

Standardin e Gjuhes Shqipe, ne flasim per standardin e

administrates, shkollave, mediave dhe kompanive me

shtrimbje nacionale. Ky asht standardi Zyrtar--standardi

i vetem qe sjelle probleme. Kultura e saje gjuhsore e

ven Zj. Shamku-Shkreli ne krye te gjuhtareve shqiptare,

por libri i saje Standard dhe Neostandard asht nji

humbje kohe sepse nuk na ofron ndonji perspektive te

re ne lidhje me Standardin ‘72, standard i cili nuk mund

te çngurtsohet pa integrue edhe gegnishten.

Shkurt 2009 - Gazeta rrenjet

Shkurt 2009 - Gazeta rrenjet ... View more Shkurt 2009 - Gazeta rrenjet

Delete template?

Save as template ?

Shkurt 2009 - Gazeta rrenjet Shkurt 2009 - Gazeta rrenjet