Miesięcznik nr. 140

próba Gawaina na zamku trwała 3 dni, Zielony Rycerz godzi weń toporem, nie mieczem, a jego
żona po prostu jest Morganą le Fay. Zaś druga część animowanej ekranizacji Władcy Pierścieni
powstała, choć nie była szeroko rozpowszechniana (została pokazana na tegorocznym Polconie).
O ocenie Eowiny (hasło PANIE ORĘŻNE I BOJOWE) zmilczę. Nie mówi ona nic a nic
o tej bohaterce ani o autorze Władcy Pierścieni, wiele natomiast, i to niemiłego – o autorze
Rękopisu.... Nie jedyny to zresztą przypadek, gdzie przemawiają przez niego raczej stereotypy
i fobie niż racje: w tym przypadku jeden z głupszych stereotypów feministycznych, znacznie
częściej – stereotypy „panceltyckie” i fobia antychrześcijańska (a nie tylko antykościelna).
Z innej beczki: pisze nasz autor, że Odyn jest bogiem „panteonu nordyckiego i germańskiego”,
a Ogier Duńczyk walczy „o wolność Danii (..) z germańskim najeźdźcą”. Tymczasem „nordyckie”
jest częścią „germańskiego”, a Duńczycy są oczywiście Germanami. Stosownym
przeciwstawieniem jest tu „teutoński”. A skoro już jesteśmy przy tym – Krymhilda, inaczej niż
Brunhilda, z pewnością nie jest przykładem „bojowej niewiasty”.
Zdziwienie, że wczesnośredniowieczni rycerze lądowali na wybrzeżu węgierskim, bierze
się z nieznajomości historii – adriatyckie wybrzeże Chorwacji należało do Węgier od 1102 do
1918 r. El Cid (Cyd) ani Rajmund z Tuluzy (zresztą postacie historyczne, obaj żyli w XI w.),
nie byli, jako żywo, paladynami Karola Wielkiego. Zaś iluminaci, skoro byli stowarzyszeniem
tajnym, nie mogli być „wiernie wzorowani” na jezuitach, którzy takim stowarzyszeniem nigdy
nie byli.
W haśle BEOWULF Sapkowski streszcza jedynie pierwszą część poematu – tą, która stała
się podstawą Grendela; pomija zaś drugą, równie ważną, traktującą o walce bohatera ze smokiem,
kończącej się śmiercią obydwu. Czyżby znał ten poemat tylko z książki Gardnera Z kolei w haśle
WALGIERZ WDAŁY autor streszcza Powieść o Udałym Walgierzu Żeromskiego, ale pomija ją
w bibliografii. Wreszcie w haśle CZUDA – JUDA a. Dziki Wieprja (powinno dikij wiepr’ –
dzika świnia) nie opowiada Sapkowski żadnej bajki rosyjskiej, ale streszcza (niekiedy wręcz
tłumaczy prozą) podaną w bibliografii piosenkę Wysockiego, w której tekście nie ma mowy
o carze, lecz o królu, a strzelec chce się napić portweinu, a nie siwuchy.
Można by tak długo. Przez kilka, może kilkanaście stron. Redakcja Miesięcznika by tego
nie zdzierżyła. Wytknę jeszcze tylko zamieszczanie bez tłumaczenia pokaźnych fragmentów po
angielsku, francusku, niemiecku (na ogół dość archaicznych) i łacinie, oraz makaronizmy typu
rukzak (ros. plecak, zresztą germanizm) ustrojstwo (ros. urządzenie) i formę domowoja zamiast
domowego. Aha, i jeszcze misfit, słowo istotnie trudne do oddania po polsku – ale czy dla
takiego mistrza języka, jak Sapkowski
Autor programowo nie rozróżnia porządku historycznego od mitycznego, czy wręcz
baśniowego, pisze kpiarskim, ironicznym, często aroganckim tonem, niekiedy pastiszuje starą
polszczyznę. Świetnie się to czyta. I wiele jest w tej książce rzeczy wartościowych, interesujących,
pożytecznych – dla tego, któremu starczy krytycyzmu i wiedzy, by je wyłowić. Ale to nie jest
leksykon i wydawca nie miał prawa „sprzedawać” tej książki jako źródła wiedzy o europejskiej
tradycji mitologicznej oraz literaturze fantasy.
Co napisawszy, życzę wszystkim dobrej zabawy przy lekturze Rękopisu, znalezionego
w smoczej jaskini, sowizdrzalskiego prześpiewu (tak można oddać po polsku retelling)
tradycyjnych legendariów, fikcji literackiej, nieco tylko innej niż Saga o wiedźminie.
Tadeusz A. Olszański
Andrzej Sapkowski: Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy. Wyd.
SuperNOWA, Warszawa 2001.
PS. W sprawie tytułu tej recenzji patrz hasło DYL SOWIZDRZAŁ.
20