aktualizacja inwentaryzacji przyrodniczej gminy polkowice - Biuletyn ...

AKTUALIZACJA INWENTARYZACJI PRZYRODNICZEJ
GMINY POLKOWICE
AKTUALIZAC JĘ INWE NTA R YZAC JI OPRAC OWANO
W BIU RZE URZĄ DZA NIA LA SU I GE ODEZJI LEŚNEJ ODDZIAŁ W BRZE GU
Inwentaryzację zaktualizował zespół w składzie:
dr Anna Wójcicka-Rosińska (flora, siedliska przyrodnicze, grzyby wielkoowocnikowe)
mgr inż. Urszula Franczak (fizjografia, turystyka i rekreacja)
mgr inż. Katarzyna Drozd (baza danych GIS, opracowanie kartograficzne)
inż. Hanna Fałtynowicz (biomonitoring)
mgr inż. Iwona Kijora (ichtiofauna)
dr Grzegorz Kosior (mszaki)
dr Dariusz Łupicki (herpetofauna, teriofauna)
dr Adam Malkiewicz (entomofauna)
mgr Katarzyna Pietrzykowska (biomonitoring)
dr Dariusz Rosiński (zabytki i dobra materialne, klimat)
mgr Janusz Stępniewski (ornitofauna)
Nadzór naukowy nad inwentaryzacją:
..................................................
dr Dariusz Rosiński
(Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej)
..................................................
dr Anna Wójcicka-Rosińska
(Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej)
Akceptuje:
sekretariat@brzeg.buligl.pl
www.brzeg.buligl.pl
Dyrektor Oddziału
.............................................
mgr inż. Janusz Bańkowski
BRZEG 2012

SPIS TREŚCI
I. WSTĘP....................................................................................................................... 7
II.
I.1. Podstawa formalno-prawna ........................................................................................ 7
I.2. Cel opracowania .......................................................................................................... 7
I.3. Zakres opracowania ..................................................................................................... 8
CHARAKTERYSTYKA FIZYCZNOGEOGRAFICZNA..........................................................14
II.1. Położenie administracyjne......................................................................................... 14
II.2. Położenie geograficzne .............................................................................................. 14
II.3. Położenie geobotaniczne ........................................................................................... 15
II.4. Położenie przyrodniczo-leśne .................................................................................... 17
II.5. Rzeźba terenu i typy krajobrazu naturalnego ........................................................... 18
II.6. Budowa geologiczna i hydrogeologiczna ................................................................... 19
II.7. Warunki klimatyczne ................................................................................................. 23
II.8. Wody powierzchniowe .............................................................................................. 24
II.9. Gleby .......................................................................................................................... 26
II.10. Literatura ................................................................................................................... 27
III. WYNIKI PRAC INWENTARYZACYJNYCH ......................................................................28
III.1. Mikobiota ................................................................................................................... 28
III.1.1. Dotychczasowe rozpoznanie .............................................................................. 28
III.1.2. Zakres prac i metodyka badań ........................................................................... 32
III.1.3. Grzyby wielkoowocnikowe ................................................................................. 32
III.1.4. Porosty ............................................................................................................... 34
III.1.4.1. Porosty epigeiczne ...................................................................................... 34
III.1.4.2. Porosty epifityczne ...................................................................................... 35
III.1.5. Podsumowanie ................................................................................................... 36
III.1.6. Literatura ............................................................................................................ 36
III.2. Flora ........................................................................................................................... 38
III.2.1. Historia badań florystycznych i stan zbadania flory ........................................... 38
III.2.2. Metodyka badań ................................................................................................ 38
III.2.3. Aktualne stanowiska roślin chronionych, zagrożonych i rzadkich ..................... 39
III.2.4. Gatunki obce, w tym inwazyjne ......................................................................... 52
III.2.5. Charakterystyka szaty roślinnej.......................................................................... 57
III.2.6. Mszaki ................................................................................................................. 64
III.2.7. Mikroflora ........................................................................................................... 65
III.2.8. Literatura ............................................................................................................ 66
III.3. Siedliska przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy 92/43/EWG ................................... 68
III.4. Fauna ......................................................................................................................... 71
III.4.1. Bezkręgowce ...................................................................................................... 71
III.4.1.1. Wstęp .......................................................................................................... 71
III.4.1.2. Metodyka badań ......................................................................................... 72
III.4.1.3. Wyniki ......................................................................................................... 73
III.4.1.4. Dyskusja i podsumowanie ........................................................................... 81
III.4.1.5. Literatura ..................................................................................................... 85
3

III.4.2. Ryby .................................................................................................................... 85
III.4.2.1. Wstęp .......................................................................................................... 85
III.4.2.2. Metodyka badań ......................................................................................... 85
III.4.2.1. Wyniki ......................................................................................................... 86
III.4.2.2. Podsumowanie............................................................................................ 90
III.4.2.3. Literatura ..................................................................................................... 92
III.4.3. Płazy i gady ......................................................................................................... 92
III.4.3.1. Wstęp .......................................................................................................... 92
III.4.3.2. Metodyka badań ......................................................................................... 93
III.4.3.3. Wyniki ......................................................................................................... 95
III.4.3.4. Podsumowanie.......................................................................................... 123
III.4.3.5. Literatura ................................................................................................... 125
III.4.4. Ptaki .................................................................................................................. 126
III.4.4.1. Wstęp ........................................................................................................ 126
III.4.4.2. Metodyka badań ....................................................................................... 126
III.4.4.3. Wyniki ....................................................................................................... 128
III.4.4.4. Dyskusja i podsumowanie ......................................................................... 151
III.4.4.5. Literatura ................................................................................................... 156
III.4.5. Ssaki .................................................................................................................. 156
III.4.5.1. Wstęp ........................................................................................................ 156
III.4.5.2. Metodyka badań ....................................................................................... 157
III.4.5.3. Wyniki ....................................................................................................... 159
III.4.5.4. Podsumowanie.......................................................................................... 192
III.4.5.5. Literatura ................................................................................................... 196
IV. OCHRONA PRZYRODY ............................................................................................. 197
IV.1. Wstęp ....................................................................................................................... 197
IV.2. Istniejące formy ochrony przyrody .......................................................................... 198
IV.2.1. Obszarowe formy ochrony przyrody ................................................................ 198
IV.2.1.1. Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie” ........................... 198
IV.2.1.2. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Guzicki Potok” ................................. 200
IV.2.1.3. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Trzebcz” .......................................... 203
IV.2.2. Indywidualne formy ochrony przyrody ............................................................ 205
IV.2.2.1. Pomniki przyrody ...................................................................................... 205
IV.3. Proponowane formy ochrony przyrody .................................................................. 206
IV.3.1. Historia terenów proponowanych do obszarowej ochrony przyrody
na terenie gminy .............................................................................................. 206
IV.3.2. Aktualnie proponowane obszarowe formy ochrony ....................................... 209
IV.3.2.1. Proponowany rezerwat przyrody „Żukowskie Śnieżyce” ......................... 210
IV.3.2.2. Proponowany rezerwat przyrody „Dolina Lipówki” ................................. 215
IV.3.2.3. Proponowany rezerwat przyrody „Lasy Barszowskie” ............................. 218
IV.3.2.4. Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Tarnówek” ............... 221
IV.3.2.5. Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Strumień Stobna” .... 224
IV.3.2.6. Proponowany użytek ekologiczny „Dolina Skłoby” .................................. 226
IV.3.2.7. Proponowany użytek ekologiczny „Rozlewisko w Jędrzychowie” ............ 228
4

IV.3.2.8. Proponowany użytek ekologiczny „Park podworski w Nowym Dworze” . 231
IV.3.2.9. Proponowany użytek ekologiczny „Rosiczka pod Sobinem” .................... 233
IV.3.2.10. Proponowany użytek ekologiczny „Źródło w Żelaznym Moście” ............. 235
IV.3.2.11. Proponowany użytek ekologiczny „Szafirek”............................................ 237
IV.3.2.12. Proponowany użytek ekologiczny „Glinianki w Polkowicach” ................. 239
IV.3.2.13. Proponowany użytek ekologiczny „Leśne glinianki koło Pieszkowic” ...... 241
IV.3.3. Zalecenia ochronne dla proponowanych form ochrony obszarowej .............. 243
IV.3.3.1. Podsumowanie.......................................................................................... 246
IV.3.4. Indywidualne proponowane formy ochrony przyrody .................................... 247
IV.3.4.1. Metodyka .................................................................................................. 247
IV.3.4.2. Inwentaryzacja dendroflory ...................................................................... 248
IV.3.4.3. Inwentaryzacja obiektów przyrody nieożywionej .................................... 258
IV.4. Ekologiczny system przestrzenny ............................................................................ 258
IV.4.1. Układ przestrzenny istniejących i proponowanych obszarowych
form ochrony .................................................................................................... 259
IV.4.2. Bariery ekologiczne .......................................................................................... 262
IV.4.3. Wskazania do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy 263
IV.5. Literatura ................................................................................................................. 265
V. ZARYS ZAGROŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ............................................... 266
V.1. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego ........................................................ 266
V.1.1. Główne źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego ........................... 267
V.1.2. Działania niezbędne do przywrócenia standardów jakości powietrza ............ 269
V.1.3. Wpływ zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na komponenty
przyrodnicze ..................................................................................................... 270
V.2. Gospodarka wodna i ściekowa ................................................................................ 270
V.2.1. Stan wód powierzchniowych ........................................................................... 270
V.2.2. Stan wód podziemnych .................................................................................... 271
V.2.3. Główne źródła zanieczyszczeń wód ................................................................. 272
V.2.1. Wpływ stanu wód na komponenty przyrodnicze ............................................ 272
V.3. Gospodarka odpadami ............................................................................................ 273
V.3.1. Wpływ gospodarki odpadami na komponenty przyrodnicze .......................... 273
V.4. Literatura ................................................................................................................. 274
VI. BIOINDYKACJA ZANIECZYSZCZEŃ ATMOSFERYCZNYCH ............................................ 275
VI.1. Wstęp ....................................................................................................................... 275
VI.2. Metodyka ................................................................................................................. 279
VI.3. Wyniki ...................................................................................................................... 281
VI.3.1. Lista gatunków porostów nadrzewnych .......................................................... 281
VI.3.2. Analiza bioty porostów nadrzewnych .............................................................. 284
VI.3.3. Ocena stanu atmosfery .................................................................................... 289
VI.4. Podsumowanie ........................................................................................................ 291
VI.5. Literatura ................................................................................................................. 291
VII. WPŁYW SPOSOBU UŻYTKOWANIA GRUNTÓW NA WALORY PRZYRODNICZE GMINY 293
VII.1. Tereny rolnicze ........................................................................................................ 293
VII.2. Tereny leśne ............................................................................................................ 295
5

VII.3. Tereny przemysłowe ............................................................................................... 299
VII.4. Komunikacja ............................................................................................................ 300
VII.5. Urbanizacja .............................................................................................................. 301
VII.6. Literatura ................................................................................................................. 302
VIII. TURYSTYKA I REKREACJA ........................................................................................ 304
VIII.1. Walory kulturowe .................................................................................................... 304
VIII.1.1. Zabytki .............................................................................................................. 304
VIII.1.2. Cmentarze ........................................................................................................ 317
VIII.1.3. Zespoły zieleni zabytkowej ............................................................................... 319
VIII.1.4. Aleje przydrożne ............................................................................................... 324
VIII.2. Turystyczna baza komunikacyjna ............................................................................ 326
VIII.2.1. Szlaki i trasy turystyczne................................................................................... 326
VIII.2.2. Ścieżki edukacyjno-turystyczne ........................................................................ 328
IX. LITERATURA ........................................................................................................... 331
X. SPIS ZAŁĄCZNIKÓW ................................................................................................ 340
X.1. Karty ewidencyjne i zestawienia – skatalogowane informacje dotyczące
zinwentaryzowanych stanowisk fauny i flory oraz pozostałych elementów objętych
inwentaryzacją. ........................................................................................................ 340
X.2. Dokumentacja kartograficzna.................................................................................. 340
X.3. Dokumentacja fotograficzna ................................................................................... 340
6

I. WSTĘP
Człowiek każdego dnia wywiera silny wpływ na otaczające go środowisko naturalne.
Siła tego wpływu jest zazwyczaj bagatelizowana lub trudna do określenia, pomimo
zachodzących przekształceń, których efektem mogą być nieodwracalne zmiany
w środowisku. Istnieje wiele sposobów na eliminację lub przynajmniej ograniczenie
postępującej degradacji otaczającej przyrody, jednak ustalenie działań ochronnych
zmniejszających antropopresję musi być poprzedzone rzetelnymi obserwacjami i analizą
stanu aktualnego zasobów przyrodniczych. Podjęte przez gminę Polkowice w 1996 roku
działania, których efektem była „Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Polkowice” świadczą
o trosce, z jaką gospodarze gminy pochylili się nad tym silnie przeobrażonym przez
człowieka obszarem. Efektem prac licznego zespołu autorskiego było opracowanie, w którym
wskazano najcenniejsze obszary i obiekty przyrodnicze. Kompleksowe opracowanie stało się
punktem wyjścia do prowadzonej aktualizacji inwentaryzacji, jednak z uwagi na to, że wiele
z propozycji objęcia ochroną prawną najcenniejszych obszarów nie doczekało się realizacji,
aktualnie prowadzona inwentaryzacja jako cel główny zakłada ponowną weryfikację
i wskazanie najcenniejszych obiektów przyrodniczych do ochrony przed degradacją.
I.1. PODSTAWA FORMALNO-PRAWNA
„Aktualizacja inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice” realizowana jest
w oparciu o Umowę pomiędzy Gmina Polkowice a Biurem Urządzania Lasu i Geodezji
Leśnej Oddział w Brzegu nr 220/04/11 zawartą w dniu 7 kwietnia 2011 roku. Zakres prac
obejmuje wykonanie inwentaryzację w terenie oraz wykonanie dokumentacji zgodnie
z opisem podanym w załączniku do Umowy. W drodze konsultacji za zgodą Zamawiającego
i Wykonawcy Umowa została uszczegółowiona notatką służbową z dnia 25 sierpnia 2011
roku, w której Strony doprecyzowały zakres prac do wykonania oraz szczegóły metodyczne
i techniczne.
I.2. CEL OPRACOWANIA
Celem głównym opracowania jest weryfikacja i wzbogacenie o dodatkowe informacje
istniejącej inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice poprzez ponowną inwentaryzację
flory i fauny. W oparciu o cel główny zespół autorski określił cele cząstkowe, na które
składają się:
1. Wykonanie obserwacji terenowych flory i fauny, badań literaturowych oraz wywiadów
z przedstawicielami samorządu lokalnego i pracownikami administracji PGL LP;
7

2. Weryfikacja stanu najcenniejszych obszarów i obiektów zlokalizowanych na terenie
gminy Polkowice w celu podtrzymania lub odrzucenia objęcia ich ochroną prawną;
3. Inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I Dyrektywy
Siedliskowej oraz innych cennych pod względem botanicznym i faunistycznym
obszarów;
4. Inwentaryzacja zabytków kulturowych;
5. Ocena stanu zagospodarowania turystycznego z określeniem szans jego rozwoju;
6. Ocenę stanu przyrody wraz ze wskazaniem ewentualnych zagrożeń i miejsc
szczególnej troski dla zinwentaryzowanej przyrody na terenie gminy;
7. Określenie wytycznych i wniosków do Studium zagospodarowania przestrzennego
gminy Polkowice i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
I.3. ZAKRES OPRACOWANIA
Opracowanie obejmuje wykonanie inwentaryzacji w terenie oraz wykonanie
dokumentacji zgodnie z załącznikiem do umowy nr 220/04/11 z dnia 7 kwietnia 2011 roku.
Prace terenowe objęły jeden pełen sezon obserwacyjny, co w wielu przypadkach okazało się
zbyt krótkim czasem do właściwego rozpoznania i potwierdzenia występowania wielu
gatunków szczególnie zwierząt. Badania prowadzili eksperci w składzie: dr Dariusz Rosiński
(zabytki i dobra materialne), dr Anna Wójcicka-Rosińska (flora, siedliska przyrodnicze,
grzyby wielkoowocnikowe), inż. Hanna Fałtynowicz (biomonitoring środowiska),
mgr Katarzyna Pietrzykowska (biomonitoring środowiska), mgr inż. Iwona Kijora
(ichtiofauna), dr Dariusz Łupicki (herpetofauna, teriofauna), dr Adam Malkiewicz
(entomofauna), mgr Janusz Stępniewski (ornitofauna). Ponadto w pracach kameralnych przy
opracowaniu całości udział wzięli: mgr inż. Urszula Franczak (fizjografia terenu), mgr inż.
Katarzyna Drozd (baza danych GIS, opracowanie kartograficzne), mgr inż. Barbara Kiedrzyn
(turystyka i rekreacja), dr Grzegorz Kosior (mszaki).
Nadzór naukowy nad całością wykonywanych prac inwentaryzacyjnych i
kameralnych prowadzili dr Anna Wójcicka-Rosińska i dr Dariusz Rosiński (Biuro
Urzadzania Lasu i Geodezji Leśnej).
Opracowanie składa się następujących części:
Opis ogólny przedstawiający wyniki inwentaryzacji pn. „Aktualizacja inwentaryzacji
przyrodniczej gminy Polkowice”
o część opisowa,
o wyniki inwentaryzacji i analiza poszczególnych elementów przyrody,
o podsumowanie poszczególnych elementów przyrody z analizą stanu
aktualnego do inwentaryzacji z lat 1996-1997,
8

o ocenę stanu przyrody wraz ze wskazaniem ewentualnych zagrożeń i miejsc
szczególnej troski dla zinwentaryzowanej przyrody na ternie gminy,
o podsumowanie zawierające syntetyczne wnioski końcowe z omówieniem
obszarów proponowanych do objęcia ochroną.
Karty ewidencyjne i zestawienia – skatalogowane informacje dotyczące
zinwentaryzowanych stanowisk fauny i flory oraz pozostałych elementów objętych
inwentaryzacją (ogółem 2006 kart) w tym:
o Zwierzęta (840 kart)
• Mięczaki (2 karty)
• Owady (57 kart)
• Ryby (17 kart)
• Płazy (111 kart)
• Gady (47 kart)
• Ptaki (352 karty)
• Ssaki (254 karty)
o Rośliny (884 karty)
• Mszaki (495 kart)
• Rośliny naczyniowe (389 kart)
o Grzyby (119 kart)
• Porosty (118 kart)
• Grzyby wielkoowocnikowe (1 karta)
o Pomniki przyrody ożywionej (2 karty)
o Obiekty o cechach pomników przyrody ożywionej (108 kart)
o Obiekty o cechach pomników przyrody nieożywionej (10 kart)
o Parki podworskie wpisane do rejestru zabytków (6 kart)
o Cmentarze wpisane do rejestru zabytków (2 karty)
o Parki podworskie nie wpisane do rejestru zabytków (4 karty)
o Cmentarze nie wpisane do rejestru zabytków (10 kart)
o Aleje nie wpisane do rejestru zabytków (21 kart)
o Zestawienie pomników przyrody ożywionej
o Zestawienie obiektów o cechach pomników przyrody ożywionej
o Zestawienie cennych obiektów przyrody nieożywionej
Dokumentacja kartograficzna – mapy w skali 1 : 10 000 (z podziałem na 4 arkusze)
przedstawiające wyniki inwentaryzacji:
o Mapa stanowisk roślin naczyniowych, porostów i grzybów wilkoowocnikowych,
o Mapa stanowisk zwierząt,
9

o Mapa cennych i rzadkich siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku
I Dyrektywy Siedliskowej,
o Mapa istniejących i proponowanych form ochrony przyrody (obszarowej
i indywidulanej) w tym:
• istniejące pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej
• obiekty przyrody proponowane do objęcia ochroną prawną w formie
pomników przyrody lub w innej formie
• istniejące obszary objęte ochroną prawną
• obszary proponowane do objęcia ochroną
Dokumentacja kartograficzna – mapa w skali 1 : 20 000 (bez podziału na arkusze)
na podkładzie projektu Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania
Przestrzennego gminy Polkowice (wyk. Biuro Urbanistyczne Ecoland, aktualność na
dzień 31 lipca 2012 roku)
o Ustalenia i wskazania do planów zagospodarowania przestrzennego i studiów
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.
Dokumentacja kartograficzna – mapy w tekście opracowania
o Zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne dla istniejących i proponowanych
obszarowych form ochrony przyrody.
Dokumentacja fotograficzna (łącznie 469 fotografii). Fotografie przedstawiają
najcenniejsze ekosystemy, wybrane chronione i rzadkie gatunki roślin i zwierząt,
pomniki przyrody (po 2 zdjęcia) oraz obiekty proponowane do ochrony na badanym
terenie (po 3 zdjęcia). Fotografie istniejących i proponowanych form ochrony przyrody
odnoszą się do konkretnych obiektów zinwentaryzowanych podczas prac
terenowych; fotografie roślin, siedlisk przyrodniczych i zwierząt nie przedstawiają
konkretnych lokalizacji (nie zawsze pochodzą z terenu gminy Polkowice), a jedynie
prezentują wygląd rośliny, siedliska przyrodniczego i zwierzęcia.
Płyta DVD, na której znajdują się:
o w katalogu „Polkowice”
• opis ogólny (tekst i tabele) przedstawiający wyniki inwentaryzacji pn.
„Aktualizacja inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice” (MS Word
2010 *.docx i Adobe Acrobat *.pdf),
• karty ewidencyjne i zestawienia (Adobe Acrobat *.pdf),
• baza pomników przyrody i obiektów cennych proponowanych
do ochrony (MS Access 2003 *.mdb),
• katalogi: fotografie, mapy, wydruki map.
10

o w katalogu „fotografie” znajduje się dokumentacja fotograficzna
przeprowadzonej aktualizacji inwentaryzacji przyrodniczej podzielona na
katalogi niższego rzędu odpowiadające podziałom stosowanym w tekście
inwentaryzacji; fotografie przedstawiają najcenniejsze ekosystemy, wybrane
chronione i rzadkie gatunki roślin i zwierząt, pomniki przyrody (po 2 zdjęcia)
oraz obiekty proponowane do ochrony na badanym terenie (po 3 zdjęcia);
fotografie istniejących i proponowanych form ochrony przyrody odnoszą się
do konkretnych obiektów zinwentaryzowanych podczas prac terenowych;
fotografie roślin, siedlisk przyrodniczych i zwierząt nie przedstawiają
konkretnych lokalizacji (nie zawsze pochodzą z terenu gminy Polkowice),
a jedynie prezentują wygląd rośliny, siedliska przyrodniczego i zwierzęcia;
wszystkie pliki zostały zapisane z kompresją JPG;
o w katalogu „mapy” umieszczone zostały warstwy GIS, podkłady rastrowe,
projekty map (przygotowane programem ArcMap ver. 10) wszystkie zapisane
w Państwowym Układzie Współrzędnych Geodezyjnych 2000; katalog
zawiera 7 podkatalogów:
• dane_warstwy – warstwy przekazane przez Zamawiającego do
wykonania aktualizacji inwentaryzacji w tym Studium
Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego
gminy Polkowice (wyk. Biuro Urbanistyczne Ecoland, aktualność
11

o
na dzień 31 lipca 2012 roku), dane z ewidencji gruntów
i budynków, projektowane zalesienia pochodzące
z opracowywanego w trakcie prac nad aktualizacją
inwentaryzacji przez Dolnośląskie Biuro Geodezji i Terenów
Rolnych we Wrocławiu Oddział w Legnicy projektu granicy rolnoleśnej
gminy Polkowice;
• inne_warstwy – warstwy pomocnicze do prawidłowego wysietlania
projektów map (*.mxd) zapisanych w katalogu „projekty_mxd”;
• ortofotomapa – ortofotomapa wykorzystywana w wydrukach map
• projekty_mxd – projekty map wykonane przy wykorzystaniu programu
ArcMap ver. 10 (*.mxd);
• rastry – mapy topograficzne wykorzystywane w trakcie prac nad
aktualizacja inwentaryzacji (*.tif);
• warstwy_inwentaryzacja_przyrodnicza – wyniki inwentaryzacji – baza
danych GIS zapisana zgodnie ze Standardem danych GIS w ochronie
przyrody (warstwy shape, dodatkowe tabele *.dbf, metadane);
• warstwy_wskazania_do_SUiKZP_MPZP – wyniki analiz do aktualizacji
inwentaryzacji jako wskazania do istniejących dokumentów
planistycznych w tym projektowanym Studium Uwarunkowań i
Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Polkowice oraz
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (warstwy
shape, metadane).
W katalogu „wydruki_map” umieszczone zostały obrazy map – wyników
inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice w postaci wydruków
wielkoformatowych w plikach Adobe Acrobat *.pdf:
• w skali 1 : 10 000 (z podziałem na 4 arkusze):
Mapa stanowisk roślin naczyniowych, porostów i grzybów
wilkoowocnikowych,
Mapa stanowisk zwierząt,
Mapa cennych i rzadkich siedlisk przyrodniczych
wymienionych w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej,
Mapa istniejących i proponowanych form ochrony przyrody
(obszarowej i indywidulanej) w tym:
o istniejące pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej
o obiekty przyrody proponowane do objęcia ochroną
prawną w formie pomników przyrody lub w innej formie
12

o istniejące obszary objęte ochroną prawną
o obszary proponowane do objęcia ochroną
• w skali 1 : 20 000 (bez podziału na arkusze) na podkładzie projektu
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania
Przestrzennego gminy Polkowice (wyk. Biuro Urbanistyczne Ecoland,
aktualność na dzień 31 lipca 2012 roku)
Ustalenia i wskazania do planów zagospodarowania
przestrzennego i studiów uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego.
• Ponadto w podkatalogu „zagrozenia_wewnętrzne_i_zewnetrzne”
zapisane zostały mapy użyte w tekście opracowania (mapy w różnej
skali zapisane w postaci plików Adobe Acrobat *.pdf i plików
graficznych z kompresją JPG *.jpg)
Zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne dla istniejących
i proponowanych obszarowych form ochrony przyrody.
W opracowaniu użyto nazw geograficznych zgodnych z Państwowym Rejestrem
Nazw Geograficznych udostępnianej przez Geoportal Infrastruktury Informacji Przestrzennej
poprzez portal internetowy geoportal.gov.pl. Baza danych portalu aktualna na dzień 5 lipca
2012 roku.
13

II. CHARAKTERYSTYKA FIZYCZNOGEOGRAFICZNA
II.1. POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE
Gmina miejsko-wiejska Polkowice położona jest w północno-zachodniej części
województwa dolnośląskiego, blisko granicy z województwem lubuskim, w centrum powiatu
polkowickiego. Graniczy z trzema gminami powiatu: Radwanice i Chocianów na zachodzie
oraz Grębocice na północnym-wschodzie. Od północy sąsiaduje z gminą Jerzmanowa,
leżącą w powiecie głogowskim, zaś od południa i wschodu z gminami Lubin i Rudna,
należącymi do powiatu lubińskiego. Gmina Polkowice jest drugą co do wielkości gminą
powiatu i jedną z większych w województwie dolnośląskim - 32. miejsce ze 169 gmin
w województwie (źródło: GUS, stan na 2010 r.). Jej powierzchnia wynosi 168 km 2 (16 765
ha). Podzielona jest na 15 sołectw, a na jej obszarze znajduje się 15 miejscowości oraz
miasto Polkowice. Obszar gminy zamieszkiwany jest przez 26 411 mieszkańców. Teren
miasta zajmuje ok. 14% powierzchni gminy i zamieszkuje go ponad 84% ludności. Gęstość
zaludnienia wynosi 158 osób/km 2 i należy do najwyższych w powiecie oraz jednych
z wyższych w województwie (źródło: GUS stan na 2010 r.).
II.2. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE
Zgodnie z regionalizacją fizycznogeograficzną Kondrackiego (Kondracki 2009) gmina
położona jest na terenie następujących jednostek:
Prowincji Nizin Środkowopolskich (318)
Makroregionu Wał Trzebnicki (318.4).
Mezoregionu Wzgórza Dalkowskie (318.42)
Mikroregionu Wzgórza Polkowickie (318.424)
Mikroregionu Grzbiet Dalkowski (318.423).
Południowo-zachodnia część gminy w obrębie miejscowości Jędrzychów, Sobin
i Nowa Wieś Lubińska należy do:
Prowincji Niziny Śląsko-Łużyckiej (317)
Makroregionu Nizina Sasko-Łużycka (317.7)
Mezoregionu Wysoczyzna Lubińska (317.76)
Mezoregionu Równina Szprotawska (317.75)
Mezoregion Wzgórza Dalkowskie położony jest pomiędzy Wzniesieniami Żarskimi
na zachodzie a Obniżeniem Ścinawskim na wschodzie i stanowi środkową część
makroregionu Wału Trzebnickiego. Jest to wał moren czołowych i kemów o szerokości do 15
km w części wschodniej i wysokości do 223 m n.p.m., wyróżniający się w krajobrazie
wysokością względną około 100-150 m w stosunku do otaczających obniżeń. W budowie
14

Wzgórz Dalkowskich biorą udział spiętrzone warstwy neogenu i starszego plejstocenu.
Warstwy te zostały wyciśnięte podczas dwóch pierwszych zlodowaceń -
południowopolskiego i środkowopolskiego (stadiał Odry) i przykryte resztkami osadów
lodowcowych i fluwioglacjalnych. Spiętrzenie moren końcowych nastąpiło tu ponownie
w stadiale Warty przed około 200 -180 tys. lat, którego maksymalny zasięg wytyczają
Wzgórza Dalkowskie. W obrębie tego obszaru w zasięgu terytorialnym gminy Polkowice
znajdują się dwa mikroregiony - Wzgórza Polkowickie i Grzbiet Dalkowski, pomiędzy którymi
przebiega dolina rzeki Moskorzynki. Pierwszy mikroregion zaczyna się pod miastem
Polkowice i tworzy w kierunku wschodnim łuk wygięty na południe, osiągając miejscami
wysokość do 224 m n.p.m. Z kolei Grzbiet Dalkowski ma formę wału wznoszącego się ponad
doliną Moskorzynki i opadającego łagodnie ku południu do Równiny Szprotawskiej
(Kondracki 2009).
Mezoregion Wysoczyzna Lubińska wznosi się kilkadziesiąt metrów ponad
otaczającymi ją obniżeniami Równiny Szprotawskiej, Obniżenia Ścinawskiego i Równiny
Legnickiej. Obejmuje niewielki południowo-zachodni fragment gminy położony poniżej
miejscowości Jędrzychów. Budują go głównie gliny morenowe częściowo przykrytych lessem
zagospodarowane jako pola uprawne oraz łąki (Kondracki 2009).
Mezoregion Równina Szprotawska jest kotlinowatym obniżeniem doliny rzeki
Szprotawy pomiędzy Wzgórzami Dalkowskimi a Wysoczyzną Lubińską. Jest to obszar
akumulacji glacjalnej i fluwioglacjalnej (wodnolodowcowej), zmieniony holoceńską erozją
i akumulacją. Przepływa tędy rzeka Szprotawa, prawy dopływ Bobru. Północne obrzeża
stanowią równinę moreny dennej i wykazują niewielki spadek z kierunku Wzgórz
Dalkowskich. Dno kotliny jest płaskie, podmokłe i rozczłonkowane przez sieć drobnych
cieków. Cechuje je wysoki poziom wód gruntowych. W obrębie tej jednostki fizycznogeograficznej
znajduje się przygraniczny, wysunięty ku południowemu-zachodowi fragment
gminy, poniżej linii miejscowości Jędrzychów – Nowy Dwór – Nowa Wieś Lubińska, pokryty
lasami i polami uprawnymi (Kondracki 2009).
II.3. POŁOŻENIE GEOBOTANICZNE
Regionalizacja geobotaniczna jest podstawową informacją o pokrywie roślinnej
regionów i przedstawiana jest jako usystematyzowany podział przestrzeni, konstruowany na
podstawie zróżnicowania roślinności danego regionu geograficznego. W latach
pięćdziesiątych XX w. powstał geobotaniczny podział Polski autorstwa Władysława Szafera
(Szafer 1959, Szafer i Zarzycki 1972), zmodyfikowany przez Jana Matuszkiewicza (1993,
2008). Według niego obszar gminy Polkowice przypisany został do zasięgu następujących
jednostek geobotanicznych:
15

Prowincja Środkowoeuropejska
Podprowincja Środkowoeuropejska Właściwa
B. Dział Brandenbursko-Wielkopolski
B.4. Kraina Południowowielkopolsko – Łużycka
B.4b. Kraina Południowowielkopolska
B.4.9. Okręg Szprotawsko-Prochowicki
B.4.9.a Podokręg Szprotawsko-Chocianowski
B.4.10. Okręg Wzgórz Dalkowskich
B.4.10.a Podokręg Głogowski
B.4.10.b Podokręg Lubiński
Pod koniec lat 90-tych w oparciu o szczegółową analizę aktualnego zróżnicowania
roślinności naturalnej i naturalnych krajobrazów regionu został opublikowany geobotaniczny
podział Dolnego Śląska opracowany przez Zespół Zakładu Systematyki i Fitosocjologii
Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierownictwem Ireny Kuczyńskiej (Szafer 1972; zmienione
przez Kuczyńska i in. 1997). Podział ten lokalizuje gminę Polkowice w granicach
następujących jednostek geobotanicznych:
Prowincja Niżowo-Wyżynna
A. Dział Bałtycki
Poddział Pas Wyżyn Środkowych
2. Kraina Wał Trzebnicki
2.1 Okręg Żarsko-Trzebnicko-Ostrzeszowski
2.1.2 Podokręg Dalkowski
oraz w niewielkiej części południowej:
Poddział Pas Kotlin Podgórskich
6. Kraina Kotlina Śląska
6.1 Okręg Nizina Śląsko-Łużycka
6.1.2 Podokręg Równina Szprotawska
Okręg Żarsko-Trzebnicko-Ostrzeszowski wyróżnia wśród wszystkich okręgów
niżowych Dolnego Śląska największe zróżnicowanie. Jego fragment – podokręg Dalkowski –
obejmuje większość obszaru gminy aż do linii zabudowy miejscowości Jędrzychów – Nowy
Dwór – Sobin. Południkowy układ wyniesień i zróżnicowana pokrywa glebowa powodują, że
stoki północne i południowe mają odmienną pokrywę roślinną. Warunki glebowo-klimatyczne
południowych stoków sprzyjają rozwojowi ciepłolubnych postaci grądów, łęgów oraz dąbrów,
a także ciepłolubnych zarośli, okrajków i zbiorowisk murawowych. Potencjalnie jest to obszar
występowania bardzo rzadkich obecnie gatunków roślin, m.in. sasanki łąkowej Pulsatilla
16

pratensis, róży francuskiej Rosa gallica, pięciornika skalnego Potentilla rupestris i in. Na
stokach południowych odpowiednie siedliska znajdują również zbiorowiska higrofilne, m.in.
lasy z udziałem buka i jodły, osiągających tu lokalne granice zasięgów. W buczynach mogą
pojawić się gatunki subatlantyckie górskie, m.in. paprotnik kolczysty Polystichum aculeatum,
podrzeń żebrowiec Blechnum spicant, widłaczek torfowy Lycopodiella inundata, przenęt
purpurowy Prenanthes purpurea, wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum. Aktualnie na
obszarze gminy Polkowice wskutek degradacji większości cennych zbiorowisk leśnych oraz
ograniczeniu ich powierzchni doszło do zaniku i utraty wielu gatunków roślin związanych
z cienistymi lasami liściastymi. Z wymienionych wyżej obecnie spotyka się jedynie
wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum.
Okręg Nizina Śląsko-Łużycka obejmuje podokręgi Bory Dolnośląskie i Równinę
Szprotawską. W granicach gminy znajduje się fragment podokręgu Równiny Szprotawskiej,
gdzie na ubogich piaszczystych glebach dominuje sosna. Swój zasięg występowania mają tu
gatunki atlantyckie i subatlantyckie, m.in.: wrzosiec bagienny Erica tetralix, nadbrzeżyca
nadrzeczna Corrigiola litoralis, gałuszka kulecznica Pilularia globulifera, widłaczek torfowy
Lycopodiella inundata nie występujące jednak na terenie gminy Polkowice.
II.4. POŁOŻENIE PRZYRODNICZO-LEŚNE
Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej na podstawach ekologicznofizjograficznych
(źródło: zaktualizowana regionalizacja Tramplera, SGGW 2008) obszar
gminy położony jest w zasięgu Krainy Śląskiej (V), w mezoregionie Wzgórz Dalkowskich (V-
1).
Mezoregion Wzgórz Dalkowskich, stanowiący północno-zachodnią część Krainy
Śląskiej, charakteryzuje się występowaniem środkowoeuropejskich zespołów leśnych i ich
odmian. Pierwotnie na terenie gminy Polkowice, w jej zachodniej części wśród zespołów
leśnych tego typu dominowały przede wszystkim suboceaniczne bory świeże Leucobryo-
Pinetum, obecnie w dużej mierze zastąpione ubogimi monokulturami sosnowymi. Z kolei na
południowych krańcach obszaru gminy, w okolicach Jędrzychowa w powierzchniowym
udziale zbiorowisk leśnych wyróżniały się fragmenty olsu porzeczkowego Ribo nigri-Alnetum,
które stanowiły w przeszłości istotny element kompleksu leśnego na Obszarze Chronionego
Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”. Uległy one jednak znacznej degeneracji i zanikowi
wskutek prowadzonych przez lata melioracji wodnych terenów podmokłych. Kompleksy
leśne północno-wschodniej części gminy reprezentowały większe zróżnicowanie siedliskowe.
Żyzne siedliska świeże porastał zespół żyznej buczyny niżowej Galio odorati-Fagetum,
zajmujący z reguły wypukłe formy terenu, oraz grąd środkowoeuropejski Galio-Carpinetum w
formie niżowej, zajmujący formy wklęsłe. Obecnie buczyny uległy niemal całkowitej
17

eliminacji. W ich miejscu wykształciły się głównie kwaśne dąbrowy z klasy Quercetea roboripetraeae,
które dominują na znacznych obszarach pomiędzy Polkowicami i zbiornikiem
odpadów poflotacyjnych „Gilów”. Z panujących tu niegdyś zbiorowisk grądowych pozostały
jedynie drobne fragmenty grądów wysokich Galio-Carpinetum typicum oraz grądów niskich
Galio-Carpinetum stachyetosum na obszarze Wzgórz Dalkowskich na północ od Obiektu
Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych (OUOW) Żelazny Most w rejonie Tarnówka
i Żelaznego Mostu. Łęgi, związane głównie z dolinami rzecznymi i reprezentowane
w obszarze przez zbiorowiska łęgu wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum campestris, łęgu
jesionowo-olszowego Circaeo-alnetum oraz podgórskiego łęgu jesionowego Carici remotae-
Fraxinetum, zostały niemal całkowicie zastąpione użytkami rolnymi. Ich fragmenty zachowały
się jedynie w dolinach rzek i potoków m.in. w dolinach Lipówki i Guzickiego Potoku koło
Żukowa w postaci łęgów jesionowo – olszowych oraz łęgów jesionowych na północ od
OUOW Żelazny Most (Krajewski i in. 1996).
II.5. RZEŹBA TERENU I TYPY KRAJOBRAZU NATURALNEGO
Rzeźba terenu gminy Polkowice jest w znaczącej mierze efektem działania stadiału
Warty w zlodowaceniu środkowopolskim. W północnej części gminy dominują formy
pochodzenia lodowcowego wykształcone w postaci spiętrzonych wzgórz i pagórków
morenowych. Deniwelacje terenu przekraczają tu 126 m. Dno doliny rzeki Moskorzynki
poniżej Żukowa położone jest na wysokości 94,5 m n.p.m., zaś najwyżej położonym punktem
jest szczyt wzgórza o wysokości 223 m n.p.m., zlokalizowany w rejonie miejscowości
Żelazny Most, po północnej stronie wyłączonego z eksploatacji zbiornika odpadów
flotacyjnych „Gilów”. W południowej części gminy Polkowice, w obrębie mezoregionu
Równiny Szprotawskiej wykształciły się formy pochodzenia wodnolodowcowego w postaci
równin sandrowych i wodnolodowcowych. Wzdłuż południowej granicy gminy przebiega dno
doliny rzecznej Szprotawy, ponad którą wykształciły się tarasy akumulacyjne zalewowe oraz
erozyjno-akumulacyjne zalewowe i nadzalewowe. Wysokość tarasów waha się od 1 do 10 m
nad poziomem rzeki. Powierzchnia terenu w rejonie Równiny Szprotawskiej leży na poziomie
od 138 m n.p.m. w rejonie doliny Szprotawy, do 153 m n.p.m. w rejonie Sobina
(Kondracki 2009).
Ze względu na typologię krajobrazu naturalnego Polski (Richling 2009) na terenie
gminy Polkowice rozpoznano następujące rodzaje i gatunki krajobrazu:
Klasa: Krajobrazy nizin
Rodzaj: Peryglacjalne
Gatunek: Równinne i faliste
Gatunek: Wzgórzowe
18

Rodzaj: Fluwioglacjalne
Gatunek: Równinne i faliste
Klasa: Krajobrazy dolin i obniżeń
Rodzaj: Zalewowe dna dolin – akumulacyjne
Gatunek: Równin zalewowych w terenach nizinnych i wyżynnych
Krajobrazy równinne i faliste oraz wzgórzowe wyróżniono w północno-wschodniej
części gminy, gdzie związane są one z denudacją peryglacjalną. Wzdłuż denudacyjnej
równiny morenowej przebiega dolina Moskorzynki. Tereny te wykorzystywane są przede
wszystkim do celów gospodarki rolnej, zaś lasy reprezentują głównie bory mieszane i lasy
mieszane. Wzgórza peryglacjalne przekraczają 100 m wysokości względnej i tworzą formy
bardzo wyraźnie wyróżniające się w krajobrazie. Pokrywają je lasy pełniące funkcje
krajobrazowe.
Część wschodnia i południowa gminy reprezentuje krajobraz fluwioglacjalny -
równinny i falisty. Są to tereny sandrowe, nachylone ku południowi, zbudowane
z warstwowych piasków i żwirów o miąższościach malejących w miarę oddalania się od
czoła lodowca i noszących ślady starych odpływów. W obrębie ich powierzchni wyróżniają
się często poziomy odpowiadające różnym fazom odpływu. Sandry położone w zasięgu
najmłodszego zlodowacenia urozmaicone są przez zagłębienia wytopiskowe, zajęte w części
przez jeziora lub torfowiska, a w przypadku głębokich piasków i intensywnego odpływu
podziemnego – suche. Wody gruntowe występują tu głęboko. Ze względu na mało żyzne
siedliska, tereny fluwioglacjalne są w znacznej części pokryte lasami, głównie borami
świeżymi.
Krajobraz akumulacyjnych den dolin występuje w części południowej gminy,
położonej na równinie Szprotawskiej, w obrębie doliny Szprotawy. Równiny zalewowe w
terenach nizinnych i wyżynnych cechuje płytkie występowanie wód gruntowych i okresowe
zalewanie wodami rzecznymi, bogatymi w substancje mineralne. Stanowią one siedliska
lasów łęgowych i łąk typu zalewowego, częściowo przekształconych na pola uprawne.
II.6. BUDOWA GEOLOGICZNA I HYDROGEOLOGICZNA
Obszar gminy Polkowice położony jest na obszarze dużej jednostki geologicznej
zwanej monokliną przedsudecką. Głębsze podłoże monokliny przedsudeckiej budują skały
prekambru i starszego paleozoiku wykształcone w postaci łupków metamorficznych oraz
granitów i granitognejsów. Wyżej zalegają osady permu wykształcone w postaci lądowych
osadów czerwonego spągowca i morskich osadów cechsztynu (piaskowce, wapienie,
dolomity z iłołupkami miedzionośnymi, iłowce i anhydryty). Cechą charakterystyczną tej
19

warstwy jest występowanie złóż rud miedzi i złóż węglowodorów. Na nich zalegają utwory
lądowe piaskowca pstrego dolnego i środkowego triasu (piaskowce drobnoziarniste
z wkładkami łupków ilastych i mułowców), z przewarstwieniami wapieni, margli i dolomitów.
Miąższość tych utworów waha się od 120 do 250 m. Podłoże pocięte jest uskokami. Na nim
zalegają na całym obszarze utwory trzeciorzędowe (neogeńsko-paleogeńskie) (źródło: Mapa
geologiczna utworów starszych od trzeciorzędu 1: 500000).
Utwory neogeńsko-paleogeńskie reprezentowane są przez oligoceńskie piaski i iły
z przewarstwieniami węgli brunatnych, mioceńskie iły z węglem brunatnym oraz plioceńskie
iły pstre. Utwory te tworzą dość monotonny kompleks o miąższości od 300 do 350 m.
Stropowe partie neogeńsko-paleogeńskie w rejonie Wzgórz Dalkowskich wykazują
zaburzenia glacitektoniczne. Utwory czwartorzędowe występują na całym obszarze poza
rejonami, gdzie odsłaniają się na powierzchni, w formie płatów, utwory trzeciorzędowe.
Elementy te wskazują na istnienie różnic miąższości osadów czwartorzędowych, jak również
na urozmaiconą powierzchnię utworów podczwartorzędowych. Ich spąg stanowią na ogół
piaski, żwiry i iły peryglacjalne o miąższości od kilku do kilkunastu metrów, przykryte
piaskami i żwirami wodnolodowcowymi zlodowacenia środkowopolskiego o miąższości
przekraczającej lokalnie 50 m. Utwory peryglacjalne są częściowo izolowane od
fluwioglacjalnych płatami glin morenowych zlodowacenia południowopolskiego. Wśród
utworów fluwioglacjalnych występuje nieciągła warstwa glin morenowych zlodowacenia
środkowopolskiego, rozdzielająca w wielu miejscach piaski i żwiry na dwa horyzonty. Gliny te
tworzą rozległe wychodnie, nawet w strefach słabiej zaburzonych glacitektonicznie.
W strefach silnych zaburzeń glacitektonicznych, związanych z osiową częścią Wzgórz
Dalkowskich, obserwuje się wychodnie iłów plioceńskich i utworów peryglacjalnych. Na
znacznym obszarze gminy, ciągnącym się szerokim pasem od północnego zachodu przez
Polkowice do rejonu położonego pomiędzy OUOW Gilów i Żelazny Most, budowa utworów
czwartorzędowych i plioceńskich jest bardzo zmienna i skomplikowana (źródło: Mapa
geologiczna utworów starszych od czwartorzędu 1: 500000).
Wśród utworów powierzchniowych widoczna jest wyraźna przewaga lokalnie
zawydmionych piasków i żwirów wodnolodowcowych zlodowacenia środkowopolskiego
stadiału Warty. Z pozostałych utworów większe powierzchnie zajmują jedynie gliny zwałowe
tego zlodowacenia. W dolinach cieków występują na ogół mułki, piaski i żwiry rzeczne. Na
obszarze położonym pomiędzy Sobinem i Jędrzychowem występują duże powierzchnie
zajmowane przez torfy oraz osady jeziorne - iły, piaski, mułki, kredę jeziorną (źródło: Mapa
geologiczna utworów czwartorzędowych 1: 500000).
Obecność formacji cechsztyńskiej na terenie gminy decyduje o jej dużym bogactwie
surowców naturalnych, do których należą głównie surowce metaliczne, skalne, chemiczne,
20

energetyczne oraz zasoby kruszyw naturalnych i piasków (źródło: dane Państwowego
Instytutu Geologicznego).
Surowce metaliczne reprezentują stratoidalne, polimetaliczne złoża rud miedzi (Cu-
Ag), zlokalizowane niemal na całym obszarze gminy, z wyłączeniem niewielkich powierzchni
na południu i wschodzie. Występują one w złożach Retków (przy północnej granicy gminy),
Sieroszowice, Polkowice, Rudna oraz Lubin-Małomice i Radwanice-Wschód (źródło:
Centralna Baza Danych Geologicznych). Ich eksploatacja prowadzona jest obecnie
w obrębie ostatnich czterech spośród wymienionych. Złoża rud miedzi na terenie gminy
należą do typu pokładowego, charakteryzującego się zróżnicowaną miąższością
i intensywnością okruszcowania, a także zróżnicowaną budową wewnętrzną. Złoża te
związane są z cechsztyńską formacją łupków miedzionośnych. Okruszcowanie obejmuje trzy
typy litologiczne skał: wapienie i dolomity, łupki ilaste i dolomityczne oraz piaskowce.
Pierwiastkami współwystępującymi w rudzie miedzi są: srebro, złoto, nikiel, wanad,
molibden, ołów, kobalt, platyna, pallad, cynk, kadm, ren i arsen. Z eksploatowanej rudy
miedzi odzyskuje się srebro, złoto, ołów i platynowce. Pozostałą część wymienionych metali
w ilościach śladowych, jak również inne pierwiastki metaliczne i skalne, po procesie
przeróbczym deponowano pierwotnie w składowisku „Gilów”, a obecnie deponuje się
w OUOW Żelazny Most. Surowce skalne reprezentowane są przez złoża cechsztyńskich
siarczanów towarzyszące złożom miedzi. W spągowej części utworów cechsztynu można
wyróżnić pięć poziomów anhydrytów, pomiędzy którymi występują przerosty skał wapiennodolomitowych.
Surowcem chemicznym na terenie gminy jest sól kamienna złoża
Kaźmierzów, zalegająca w nadkładzie złoża rud miedzi Sieroszowice w utworach
cechsztynu. Z kolei surowcami energetycznymi są pokłady węgli brunatnych zalegające w
utworach trzeciorzędowych.Wśród nich znaczenie gospodarcze posiadają jedynie pokłady
węgla brunatnego z miocenu środkowego i górnego, jednakże dotychczas złoża te nie
zostały udokumentowane. Małe miąższości warstw, znaczne głębokości występowania, jak
i ich silne zawodnienie dyskwalifikują je z punktu widzenia wykorzystania gospodarczego. Do
surowców energetycznych zaliczono także torfy występujące w obniżeniach dolinnych
w pobliżu Jędrzychowa. Na obszarze gminy złoża te nie są eksploatowane (źródło: POŚ gm.
Polkowice 2011-2014). Gmina zasobna jest także w złoża kruszywa naturalnego: Guzice,
Guzice II, Żuków, Żelazny Most oraz złoże piasków podsadzkowych Sucha Górna. Jedynie
złoże Guzice II jest zagospodarowane, zaś złoża Żelazny Most i Sucha Góra są rozpoznane
szczegółowo.
Na obszarze gminy Polkowice, ze względu na budowę geologiczną i własności
kolektorskie serii skalnych w granicach obszaru miedzionośnego na monoklinie
przedsudeckiej wyróżnia się dwa zasadnicze kompleksy wodonośne (Boheńska, 1988):
kenozoiczny – obejmujący luźne i spoiste utwory czwartorzędu, neogenu i paleogenu;
21

triasowo-permski – występujący w zwięzłych, porowatych, szczelinowatych, a także
kawernistych skałach pstrego piaskowca, cechsztynu i czerwonego spągowca.
Kompleksy te różnią się wyraźnie wykształceniem litologicznym, sposobem
formowania i wielkością zasobów wodnych, rozkładem ciśnień piezometrycznych oraz
chemizmem wód. Mają też wspólną cechę wynikającą ze subartezyjskiego zwierciadła
występujących tam wód, za wyjątkiem większości wód przypowierzchniowych. Każdy
kompleks składa się z kilku pięter i wielu poziomów wodonośnych. Piętra i poziomy
wodonośne porozdzielane są seriami skał o cechach izolacyjnych lub pozostają ze sobą w
kontaktach hydraulicznych o charakterze lokalnym. Wody w starszych piętrach są słabo
rozpoznane i nie mają znaczenia użytkowego. Użytkowe piętra wodonośne stanowią wody
kompleksu kenozoicznego.
W kompleksie kenozoicznym, zalegającym od powierzchni terenu do głębokości
220-440 m p.p.t. wyróżnia się dwa piętra wodonośne:
czwartorzędowe, z poziomami wodonośnymi:
holocenu
plejstocenu
neogeńsko-paleogeńskie, z poziomami:
nadwęglowym (pliocen, górny miocen)
międzywęglowym (średni dolny miocen) neogenu
podwęglowym (oligocen) paleogenu
W piętrze neogeńsko-paleogeńskim użytkowe wody podziemne wstępują w poziomie
nadwęglowym. Związane są one z osadami piaszczysto-żwirowymi, które wstępują na
głębokości od 14 do ponad 200 m. Najczęściej poziom wodonośny zalega w przedziale
głębokości 50 m i ma ograniczony zasięg. Rozprzestrzenianie warstw zalegających na
głębokości 60 – 120 m jest większe. Sumaryczna miąższość użytkowych poziomów
wodonośnych trzeciorzędu na obszarze gminy wynosi ponad 40 m. Dla udostępnienia
eksploatacji rud miedzi prowadzi się odwodnienie poziomu cechsztyńskiego, jak
i trzeciorzędowego podwęglowego i międzywęglowego.
Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest z występowaniem piasków i żwirów
fluwioglacjalnych, glacjalnych i rzecznych zlodowaceń: południowo-, środkowo-,
północnopolskiego i holocenu. Zasilanie piętra odbywa się bezpośrednio z infiltracji wód
opadowych i powierzchniowych. Na obszarze gminy w utworach czwartorzędowych wydzielić
można poziomy wodonośne o charakterze użytkowym związane z plejstoceńskimi osadami
wodnolodowcowymi na obszarze Wzgórz Dalkowskich, w obrębie struktury kopalnej
„Potoczek – Jabłonów” przy zachodniej granicy gminy oraz w południowej części gminy –
strukturę „Sobin-Jędrzychów” (źródło: POŚ gm. Polkowice 2011-2014).
22

Na obszarze gminy Polkowice występuje jedna struktura hydrogeologiczna tworząca
Główny Zbiornik Wód Podziemnych. W południowej części gminy w rejonie Jędrzychowa
występuje zbiornik GZWP nr 316 zwany Subzbiornikiem Lubińskim. Jest to zbiornik
o charakterze porowym, gromadzącym wody piętra trzeciorzędowego. Warstwa wodonośna
w zbiorniku jest na obszarze gminy Polkowice mało odporna na przenikanie zanieczyszczeń,
ponieważ istnieją tu okna hydrauliczne, które ułatwiają migrację potencjalnych
zanieczyszczeń do wód trzeciorzędowych. Miąższość warstwy wodonośnej w obrębie
zbiornika wynosi kilkanaście metrów (źródło: POŚ gm. Polkowice 2011-2014).
II.7. WARUNKI KLIMATYCZNE
Charakterystykę klimatyczną gminy Polkowice oparto o wielkości wieloletnich
pomiarów meteorologicznych w stacji Legnica (=51 o 20’ N, =16 o 20’ E, H=124 m n.p.m)
znajdującej się poza granicami omawianego obszaru. Użyte do tego celu dane pomiarowe
z lat 1951-2005 pochodzą z globalnej historycznej bazy danych meteorologicznych (GHCN)
oraz z globalnej bazy danych wielkości dobowych (GLOBALSOD).
W gminie Polkowice, podobnie jak w całym regionie, klimat w głównej mierze
kształtują wielkoskalowe procesy cyrkulacyjne związane z obiegiem ciepła i wilgoci
w atmosferze. Pogodę kształtują całoroczne ośrodki baryczne Niż Islandzki i Wyż Azorski,
a także sezonowy Wyż Azjatycki oraz wyże powstające nad Europą Północną. W ciągu roku
dominują wilgotne masy powietrza polarno-morskiego (46%), podczas gdy powietrze
polarno-kontynentalne stanowi przeciętnie 38%. Sytuacje z napływem chłodnych mas
arktycznych stanowią tylko 10% dni w roku. Wysoki udział mas polarno-morskich sprawia, że
klimat jest dość ciepły i łagodny. Ciśnienie atmosferyczne jest wyrównane przez cały rok
z wyraźnie zaznaczonym maksimum w zimie. Klimat przejściowy Polski odznacza się dużą
częstością przemieszczających się frontów atmosferycznych, co wpływa na ogromną
zmienność pogody z dnia na dzień. Przechodzeniu frontu chłodnego (przeciętnie 126 dni
w roku) najczęściej towarzyszy wzrost prędkości wiatru i gwałtowny opad atmosferyczny.
Front ciepły (65 dni) oznacza zazwyczaj długotrwałe pogorszenie pogody, deszcz ciągły
o zmiennej intensywności.
Sąsiedztwo Sudetów od południa znacząco wpływa na panujące w regionie warunki
klimatyczne i pogodowe. Sudety ograniczają swobodny południkowy przepływ mas
powietrza, a kiedy już do tego dojdzie wpływają na znaczne jego ogrzanie i osuszenie
w procesach adiabatycznych związanych z przekraczaniem bariery orograficznej z południa
na północ. W tym regionie Polski wyraźnie dominuje wiatr z sektora zachodniego notowany
przeciętnie w trakcie ok. 52% pomiarów. Jego prędkość bardzo rzadko przekracza 5m/s.
23

Średnia roczna prędkość wiatru w gminie Polkowice wynosi ok. 2 m/s, przy ok. 15% udziale
cisz atmosferycznych.
W stacji Legnica średnia wieloletnia temperatura powietrza 8,8 o C. Dane z tej stacji
wskazują, że najcieplejszym miesiącem na tym obszarze jest zazwyczaj lipiec (19,1 o C) zaś
najchłodniejszym styczeń (-2,6 o C). Wpływ lokalnej rzeźby terenu na przestrzenne zmiany
temperatury ogranicza się do jej zróżnicowania następującego wraz z wysokością.
W wieloleciu 1951-2005 najchłodniejsza dekadą był okres 1961-1970, kiedy średnia roczna
temperatura powietrza wyniosła 8,2 o C, a najcieplejszą lata 1981-1990 (9,2 o C). Ostatnie
dziesięć lat w analizowanym okresie charakteryzuje najwyższa średnia temperatura
powietrza w wieloleciu 1951-2005 wynosząca 9,3 o C.
Średnia wieloletnia (1951-2005) suma opadu atmosferycznego w stacji Legnica
wynosi 542 mm. Należy przy tym zwrócić uwagę na dużą zmienność tej wielkości z rok na
rok wynoszącą od 63 aż do 151% przeciętnej rocznej sumy opadu (1951-2005). Najwyższą
roczną sumę opadów atmosferycznych zanotowano w stacji Legnica w 2001 roku, kiedy
wyniosła ona 820 mm, zaś najwyższą przeciętną dziesięcioletnią wielkość tego parametru
(667 mm) odnotowano za okres 1971-1980. W przebiegu miesięcznych sum opadu wyraźnie
wyróżnia się letnie maksimum i zimowe minimum. W wieloleciu 1951-2005 miesiącem
o najwyższej sumie opadu atmosferycznego był lipiec (87 mm), zaś o najniższej luty (23
mm). Na obszarze gminy w okresie dość łagodnej zimy notuje się pokrywę śnieżną
o średniej grubości od 5 do 15 cm zalegającą łącznie do maksymalnie 70 dni w roku.
Lokalna rzeźba terenu nie ma większego wpływu na wielkość sum opadu
atmosferycznego w ciągu roku. Jedynym czynnikiem geograficznym, nie licząc
makroskalowego wpływu Sudetów, nieznacznie różnicującym sumy opadów
atmosferycznych jest wysokość nad poziomem morza.
II.8. WODY POWIERZCHNIOWE
Tereny należące administracyjnie do gminy Polkowice położone są w zlewni III rzędu
rzeki Rudnej zlokalizowanej poza granicami gminy oraz Szprotawy, której pięciokilometrowy
odcinek biegnie wzdłuż południowo-zachodniej granicy gminy. Średnia gęstość sieci rzecznej
na terenie gminy wynosi 0,42 km/km 2 . Największy udział w odwadnianiu analizowanego
obszaru mają zlewnie Mokrzycy, Zdżerowity i Moskorzynki oraz dopływ z Nowego Dworu,
położone w całości na terenie gminy. Rzeki te stanowią najdłuższe odcinki cieków w tym
obszarze. Oprócz naturalnych cieków na terenie gminy istnieje gęsta sieć rowów
odwadniających, będąca częścią systemu melioracji, który został przebudowany i odnowiony
w ramach zapobiegania i usuwania skutków eksploatacji górniczej. Rowy charakteryzują się
średnim spadkiem w granicach od 0,1 do 0,2% oraz szerokością dna od 0,4 do 0,6 m.
24

Na terenie gminy znajduje się również duża liczba zbiorników wodnych o niewielkiej
powierzchni. Większość zlokalizowana jest w północnej i środkowej części gminy, w rejonie
miasta Polkowice, miejscowości Trzebcz, Guzice oraz Moskorzyn. Pozostałe zlokalizowane
są m.in. w Tarnówku i Żelaznym Moście. Są to głównie zbiorniki retencyjne, retencyjnohodowlane
i o innych funkcjach. Ich łączna powierzchnia wynosi ponad 11 ha, największy
z nich znajduje się pod miejscowością Tarnówek. W południowo-zachodniej części gminy
w rejonie Jędrzychowa występują stawy i zalewiska, będące pozostałościami po eksploatacji
torfów z lat dziewięćdziesiątych XX w.
PODZIAŁ ZLEWNIOWY OBSZARU GMINY POLKOWICE (ŹRÓDŁO: WARSTWY KRAJOWEGO ZARZĄDU
GOSPODARKI WODNEJ)
Zlewnia
I-rzędu
Zlewnia
II-rzędu
Zlewnia
III-rzędu
Zlewnia
IV-rzędu
Zlewnia
V-rzędu
Zlewnia
VI-rzędu
Zielenica do Glibieli (l)
Dopływ z Jędrzychowa
Zielenica
Zielenica od Glibieli do
dopł. z Jędrzychowa (p)
Zielenica od dopł. z
Jędrzychowa do ujścia
Szprotawa do
Chocianowskiej
Wody (l)
Szprotawa od
Zielenicy do dopł. z
Nowego Dworu (p)
Dopływ z Nowego
Dworu
Szprotawa od Zielenicy
do dopł. z Nowego
Dworu (p)
Dopływ z Nowego
Dworu
Szprotawa od dopł.
z Nowego Dworu do
Mokrzycy (p)
Szprotawa od dopł. z
Nowego Dworu do
Mokrzycy (p)
Odra Bóbr Szprotawa
Mokrzyca
Szprotawa od
Mokrzycy do
Chocianowskiej
Wody (l)
Szprotawa od
Chocianowskiej
Wody do Leszczynki
(l)
Mokrzyca
Szprotawa od Mokrzycy
do Chocianowskiej
Wody (l)
Kalina
Szprotawa od Kaliny do
Leszczynki (l)
Szprotawa od
Chocianowskiej
Wody do
Szprotawicy (p)
Błotna
Kłębanówka
Błotna
Skłoba
Kłębanówka od Suchej
Górnej do Skłoby (l)
Sucha Górna
Kłębanówka do Suchej
Górnej (l)
25

Zlewnia
I-rzędu
Zlewnia
II-rzędu
Zlewnia
III-rzędu
Zlewnia
IV-rzędu
Zlewnia
V-rzędu
Zlewnia
VI-rzędu
Rudna do Kalinówki
(l)
Rudna do Kalinówki
(l)
Rudna do Kalinówki (l)
Kalinówka
Kalinówka do zb.
Lipówka
Zlewnia zb. Lipówka
Kalinówka do zb.
Lipówka
Zlewnia zb. Lipówka
Zdżerowita
Zdżerowita
Dopływ z Trzebcza
Dopływ z Trzebcza
Odra od
Baryczy
do Bobru
(l)
Rudna
Moskorzynka
Moskrzynka do
dopł. z Trzebcza (p)
Stobna
Moskorzynka od
Stobnej do
Zdżerowity (p)
Moskrzynka do dopł. z
Trzebcza (p)
Stobna
Moskorzynka od
Stobnej do Zdżerowity
(p)
Moskorzynka od
Zdżerowity do
Wstążki (p)
Moskorzynka od
Zdżerowity do Wstążki
(p)
Wstążka
Wstążka
Rudna od
Moskorzynki do
Kan. Południowego
(p)
Brusina
Brusina
II.9. GLEBY
Czynnikiem glebotwórczym wpływającym na zróżnicowanie pokrywy glebowej w skali
regionu jest budowa geologiczna powierzchniowej warstwy litosfery. W obszarze
opracowania są to przede wszystkim osady czwartorzędowe w różnych formach akumulacji
lodowcowej, eolicznej i rzecznej. O wartości glebotwórczej tych utworów decyduje ich
uziarnienie, zaś ukształtowanie terenu wraz z warunkami wilgotnościowymi decydują
o morfologii i właściwościach gleb.
Na analizowanym terenie zaznacza się wyraźna przewaga gleb rdzawych,
bielicowych oraz płowych. Najczęściej są to gleby wytworzone z piasków słabo gliniastych na
piaskach luźnych oraz z piasków luźnych. Są to więc gleby lekkie i bardzo lekkie o małej
zdolności sorpcyjnej, mało odporne na zanieczyszczenia. W części północno-wschodniej
dominują gleby płowe, którym towarzyszą gleby brunatne właściwe, opadowoglejowe
i rdzawe. W rejonie miejscowości Tarnówek i Komorniki występują gleby brunatne, bielicowe
i czarne ziemie wytworzone na utworach gliniastych i piaskach gliniastych mokrych.
W środkowym i zachodnim obszarze gminy wykształciły się gleby rdzawe, którym
towarzyszą gleby bielicowe i brunatne. W części południowo-wschodniej i zachodnim krańcu
gminy przeważają gleby bielicowe oraz bielice. W rejonach dolin rzecznych gleby zostały
26

wykształcone jako gleby murszowe i torfowe oraz mady rzeczne – nad Moskorzynką,
Zdżerowitą, Mokrzycą i Szprotawą. Na przeważającym obszarze gminy występuje opadoworetencyjny
typ gospodarki wodnej gleb, a zwierciadło wód gruntowych występuje zwykle
poniżej 2 m pod powierzchnią terenu. Lokalnie gleby i przypowierzchniowe grunty zostały
zmodyfikowane procesami antropogenicznymi (źródło: Atlas Dolnego Śląska).
II.10.
LITERATURA
1. Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego. red. Pawlak W. Uniwersytet Wrocławski, PAN oddz. we
Wrocławiu, Wrocław 2008;
2. Kondracki J. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa 2009;
3. Matuszkiewicz J. M. Regionalizacja geobotaniczna Polski. IGiPZ PAN, Warszawa 2008;
4. Matuszkiewicz J.M. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geograficzne IGiPZ
PAN, nr 158, Wrocław 1993;
5. Opracowania ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego. WBU, Wrocław 2005;
6. Podział Hydrograficzny Polski. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Wydawnictwo
Geologiczne, Warszawa 1983;
7. Richling A., Ostaszewska K. Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa 2009;
8. Szata roślinna Polski: opracowanie zbiorowe. T. I-II. Red. Szafer W. PWN, Warszawa 1959;
9. Szata roślinna Polski: opracowanie zbiorowe. T. I-II. Red. Szafer W., Zarzycki K. PWN, 1972;
10. Trampler T. Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych.
SGGW 2008;
11. Kuczyńska I. Podział geobotaniczny województwa Dolnośląskiego [w:] Opracowania
ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego. WBU, Wrocław 2005;
12. Boheńska T. „Kształtowanie się stosunków hydrodynamicznych w lubińsko-głogowskim obszarze
miedzionośnym pod wpływem odwadniania kopalń”. Acta Universitatis Wratislaviensis: Prace
Geologiczno-Mineralogiczne tom 14. Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego 1988;
13. Kleczkowski A. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce
wymagających szczególnej ochrony. Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej AGH, Kraków
1990;
14. Kleczkowski A. Adamczyk A. Główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) w Polsce - własności
hydrogeologiczne, jakość wód, badania modelowe i poligonowe / A. F. Adamczyk [et al.] ; [red.
nauk.: Antoni S. Kleczkowski];
15. Chmielewski T. J., Próba modelowania funkcjonowania fizjocenozy jako dynamicznego układu
poliekosystemowego, [w:] red. Chmielewski T. J., Richling A., Wojciechowski K., Funkcjonowanie i
waloryzacja krajobrazu, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Lubelskie Towarzystwo Naukowe,
Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej, Lublin 1992, s. 25-38;
16. Chmielewski T. J., System planowania przestrzennego harmonizującego przyrodę i gospodarkę,
Politechnika Lubelska, Lublin 2001, t. 1, 2;
17. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Polkowice na lata 2011-2014 z perspektywą na lata
2015-2018, przyjęty Uchwałą nr IX/91/11 Rady Miejskiej w Polkowicach, z dnia 10 czerwca 2011 r.
27

III. WYNIKI PRAC INWENTARYZACYJNYCH
III.1.
MIKOBIOTA
III.1.1.
DOTYCHCZASOWE ROZPOZNANIE
Wiedza o zróżnicowaniu gatunkowym mikobioty w gminie Polkowice jest niewielka.
Badania w tym zakresie były wykonywane w 1996 roku na potrzeby inwentaryzacji
przyrodniczej gminy. W grupie grzybów wielkoowocnikowych zidentyfikowano wówczas
stanowiska gatunków z rodziny sromotnikowatych Phallaceae, muchomorowatych
Amanitaceae, borowikowatych Boletaceae, krowiakowatych Paxillaceae, piestrzycowatych
Helvellaceae, purchawkowatych Lycoperdaceae, pieczarkowatych Agaricaceae,
tęgoskórowatych Sclerodermataceae, pniarkowatych Fomitopsidaceae, żagwiowatych
Polyporaceae oraz gatunki z rodzaju mleczaj Lactarius i gołąbek Russula, Były to jednak
gatunki w większości pospolite. Wyjątek stanowiła piestrzyca zatokowata Helvella lacunosa –
gatunek zagrożony, wpisany na czerwoną listę grzybów wielkoowocnikowych w Polsce
(Wojewoda i Ławrynowicz 2006) ze statusem „gatunek rzadki” (R). Żaden z gatunków
zinwentaryzowanych na terenie gminy w czasie inwentaryzacji w 1996 roku nie podlega
obecnie ochronie prawnej według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r.
w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną.
Wśród dostępnych materiałów publikowanych istotne informacje na temat
występowania rzadkich i cennych gatunków grzybów na terenie gminy zawiera publikacja
Wojewody z 2003 roku „Checklist of Polish larger Basidiomycetes” oraz baza danych w
rejestrze gatunków grzybów chronionych i zagrożonych (GREJ). Według pierwszego źródła
danych w obrębie gminy Polkowice rozpoznano dotychczas następujące gatunki grzybów,
wpisane do Czerwonej Listy Grzybów Wielkoowocnikowych w Polsce:
Pieczarka słomkowa Agaricus macrosporus (F.H. Møller & Jul. Schäff.) Pilát – łąki,
pastwiska koło Jędrzychowa. Status: R (rzadki);
Podstawkorożek szary Ceratobasidium cornigerum (Bourdot) D.P. Rogers –
związany z martwym drewnem, rozpoznany w okolicach Sobina. Status: I (o
nieokreślonym zagrożeniu);
Bocznianka białoszara Hohenbuehelia fluxilis (Fr.) P.D. Orton – związana z martwym
drewnem, rozpoznana w lesie w okolicach Pieszkowic. Status: R (rzadki);
Kolcóweczka białozielonawa Kavinia alboviridis (Morg.) Gilbertson & Budingt. -
związana z martwym drewnem, rozpoznana w lesie w okolicach Sobina. Status: E
(wymierający);
28

Gęstoporek cynobrowy Pycnoporus cinnabarinus (Jacq.: Fr.) P. Karst. – związany
z martwym drewnem, rozpoznany w lesie w okolicach Żelaznego Mostu. Status: R
(rzadki).
Poza wymienionymi powyżej gatunkami, na terenie gminy rozpoznano szereg innych
gatunków, nieuwzględnionych w czerwonej liście i nieobjętych ochroną prawną. Należą do
nich:
Kurzawka otrębiasta Bovista aestivalis (Bonord.) Demoulin - gatunek spotykany w
miejscach suchych piaszczystych, nasłonecznionych, na skrajach lasów iglastych i
liściastych, rozpoznana w okolicach Sobina i Żelaznego Mostu;
Kurzawka drobiutka Bovista dermoxantha (Vittad.) Toni - gatunek spotykany w
miejscach suchych, poza lasami na gruntach porolnych, rozpoznany w okolicach
Sobina;
Pieprzniczka szarawa Cantharellula umbonata (J.F. Gmel.) Singer – gatunek
związany z mchem płonnikiem Polytrichum sp., rozpoznany w lesie w okolicach
Sobina;
Lejkówka odbielona Clitocybe dealbata (Sow.: Fr.) P. Kumm. – gatunek związany z
miejscami trawiastymi, łąkami i pastwiskami, występuje również w parkach,
rozpoznany w okolicy Jędrzychowa;
Zasłonak purpurowoblaszkowy Cortinarius semisanguineus (Fr.) Gillet – gatunek
związany z lasami iglastymi, rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu;
Kisielnica kędzierzawa Exidia glandulosa (Bull.) Fr. – gatunek związany z martwym
drewnem, rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu;
Kisielnica karmelowata Exidia saccharina Fr. - gatunek związany z martwym
drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina;
Łysak plamistoblaszkowy Gymnopilus hybridus (Fr.: Fr.) Singer - gatunek związany z
martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu i Sobina;
Miękusz rabarbarowy Hapalopilus nidulans (Fr.) P. Karst. - gatunek związany z
martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Pieszkowic i Sobina;
Hyphodontia alutaria (Burt) J. Erikss. - gatunek związany z martwym drewnem,
rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu;
Hyphodontia pallidula (Bres.) J. Erikss. - gatunek związany z martwym drewnem,
rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu;
Hyphodontia quercina (Pers.: Fr.) J. Erikss – gatunek związany z martwym drewnem,
rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu;
Hyphodontia subalutacea (P. Karst.) J. Erikss. - gatunek związany z martwym
drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina;
29

Hyphoderma praetermissum (P. Karst) J. Erikss. & Strid - gatunek związany z
martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina;
Mleczaj kamforowy Lactarius camphoratus Fr. – gatunek spotykany w lasach
iglastych, rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu;
Mleczaj pachnący Lactarius glyciosmus (Fr.: Fr.) Fr. – gatunek spotykany w lasach
liściastych i mieszanych, związany z brzozą, rozpoznany w okolicy Sobina;
Mleczaj sutkowaty Lactarius mammosus (Weinm.: Fr.) Fr. – gatunek spotykany w
lasach iglastych, rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu;
Gąsówka dwubarwna Lepista personata (Fr.: Fr.) Cooke – gatunek związany z
wilgotnymi miejscami trawiastymi, łąkami i pastwiskami, rozpoznany w okolicy
Jędrzychowa;
Purchawka czarniawa Lycoperdon nigrescens (Pers.: Pers.) Pers. - gatunek
spotykany w lasach liściastych i iglastych, rozpoznany w okolicy Pieszkowic i
Żelaznego Mostu;
Kępkowiec węglolubny Lyophyllum anthracophilum (Lasch) M. Lange & Siverts. -
rozpoznany w okolicy Sobina;
Drobnoporek rozwierkowy Oligoporus leucomallellus (Murrill) Gilbertson & Ryvarden -
gatunek związany z martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina;,
Biedrzychowej i Żelaznego Mostu;
Drobnoporek gorzki Oligoporus stypticus (Pers.: Fr.) Gilbertson & Ryvarden - gatunek
związany z martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina;
Kołpaczek ostrowierzchołkowy Panaeolus acuminatus (Schaeff.) Quél. ss. Bres. –
gatunek związany z terenami rolniczymi, rozpoznany w okolicy Jędrzychowa i
Sobina;
Ponurnik bocznotrzonowy Paxillus panuoides (F.: Fr.) Fr. – gatunek związany z
martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Biedrzychowej, Pieszkowic, Sobina i
Żelaznego Mostu;
Powłocznica lipowa Peniophora rufomarginata (Pers.) Litsch. - gatunek związany z
martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina;
Korownica okazała Phanerochaete gigantea (Fr.) S.S. Rattan - gatunek związany z
martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina;
Phanerochaete laevis (Pers.: Fr.) J. Erikss. & Ryvarden - gatunek rozpoznany w
okolicy Sobina;
Phanerochaete sanguinea (Fr.) Pouzar - gatunek rozpoznany w okolicy
Biedrzychowej, Pieszkowic, Sobina i Żelaznego Mostu;
Czyreń muszlowy Phellinus conchatus (Pers.: Fr.) Quél. - gatunek związany z
martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina;
30

Żylak promienisty Phlebia radiata Fr. - gatunek związany z martwym drewnem,
rozpoznany w okolicy Biedrzychowej;
Żylaczka żółtobrązowa Phlebiella sulphurea (Pers.: Fr.) Ginns & M.N.L. Lefebvre -
gatunek związany z martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Pieszkowic, Sobina i
Żelaznego Mostu;
Koralówka sosnowa Ramaria eumorpha (P. Karst.) Comer - gatunek spotykany w
lasach iglastych, rozpoznany w okolicy Sobina;
Resinicium bicolor (Alb. & Schwein.: Fr.) - gatunek rozpoznany w okolicy Pieszkowic i
Sobina;
Odgiętka czarniawa Resupinatus applicatus (Batsch: Fr.) Gray - gatunek związany z
martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Tarnówka;
Resupinatus unguicularis (Fr.) Singer - gatunek związany z martwym drewnem,
rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu;
Monetnica plamista Rhodocollybia maculata (Alb. & Schwein.: Fr.) Singer – gatunek
spotykany głównie w lasach iglastych, rozpoznany w okolicy Sobina;
Kosmatek strzępiastobrzegi Ripartites tricholoma (Alb. & Schwein.: Fr.) P. Karst. -
gatunek spotykany głównie w lasach, rozpoznany w okolicy Sobina;
Gołąbek smaczny Russula delica Fr. - gatunek spotykany głównie w lasach iglastych,
liściastych i mieszanych, rozpoznany w okolicy Sobina;
Gołąbek krwisty Russula sanguinea (Bull.) Fr. - gatunek spotykany głównie w lasach
iglastych, rozpoznany w okolicy Sobina;
Subulicystidium longisporum (Pat.) Parmasto - gatunek związany z martwym
drewnem, rozpoznany w okolicy Jędrzychowa;
Gąska niepozorna Tricholoma inamoenum (Fr.: Fr.) Gillet - gatunek spotykany
głównie w lasach iglastych, rzadki na terenie gminy, rozpoznany w okolicy Żelaznego
Mostu;
Gąska mydlana Tricholoma saponaceum (Fr.: Fr.) P. Kumm. - gatunek spotykany
głównie w lasach iglastych, liściastych i mieszanych, rozpoznany w okolicyŻelaznego
Mostu;
Tubulicrinis subulatus (Bourdot & Galzin) Donk - gatunek związany z martwym
drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina;
Powleczka podkorowa Vuilleminia comedens (Nees: Fr.) Maire – gatunek związany z
martwym drewnem, rozpoznany w okolicy Sobina, Biedrzychowej, Pieszkowic i
Żelaznego Mostu;
Pępowniczka żółtawa Xeromphalia cauticinalis (Fr.) Kühner & Maire - gatunek
spotykany głównie w lasach iglastych, rozpoznany w okolicy Żelaznego Mostu.
31

Z kolei w dostępnych bazach danych rejestru gatunków grzybów chronionych
i zagrożonych (GREJ) brak jest informacji na temat występowania cennych gatunków na
terenie gminy Polkowice. Najbliższe doniesienia pochodzą z okolic miejscowości Obiszów
w gminie Grębocice.
III.1.2.
ZAKRES PRAC I METODYKA BADAŃ
Inwentaryzacja w zakresie mikobioty gminy Polkowice obejmowała z założenia dwie
grupy organizmów – grzyby wielkoowocnikowe Macromycetes i porosty Lichenes. Ze
względu na wyznaczone ramy czasowe projektu przyjęto, że opracowanie wykazu gatunków
będzie opierać się na wynikach prac terenowych oraz badaniach literaturowych z obszaru
gminy i aktualnych bazach danych (GREJ) dotyczących rozmieszczenia gatunków
chronionych i zagrożonych na terenie kraju w sieci kwadratów ATPOL.
Prace terenowe w zakresie inwentaryzacji grzybów wielkoowocnikowych ograniczyły
się do eksploracji wybranych, szczególnie cennych fragmentów gminy. W trakcie obserwacji
makrogrzybów gromadzono również informacje na temat występowania naziemnych
porostów. Porosty nadrzewne były inwentaryzowane w trakcie prowadzonej na terenie gminy
bioindykacji zanieczyszczeń powietrza.
III.1.3.
GRZYBY WIELKOOWOCNIKOWE
Najliczniejszą grupę grzybów stanowiły pospolite gatunki grzybów mikoryzowych
związane naturalnie z występującymi na terenie gminy gatunkami drzew budujących
drzewostany, tj. sosną, dębem, świerkiem, olszą, brzozą czy jesionem. Do najczęściej
spotykanych grzybów mikoryzowych należały gatunki z rodzaju borowik Boletus, podgrzybek
Xerocomus, muchomor Amanita, maślak Suillus, mleczaj Lactarius, włośnianka Hebeloma,
gołąbek Russula, gąska Tricholoma, koźlarz Leccinum oraz nieco rzadziej spotykane gatunki
pieprznik jadalny Cantharellus cibarius i goryczak żółciowy Tylopilus felleus. Gatunki te
rozpoznano w większości siedlisk leśnych, szczególnie na powierzchniach borów
mieszanych i borów świeżych. Do częstych gatunków grzybów naziemnych należały
również:
Kruchaweczka zaroślowa Psathyrella candolleana (Fr.) Maire
Grzybówka krwista Mycena haematopus (Pers.) P. Kumm.
Czasznica workowata Calvatia excipuliformis (Scop.) Perdeck
Dużą grupę gatunków stanowiły grzyby związane z martwym drewnem. Należały do
niej takie gatunki jak:
Skórnik pomarszczony Stereum rugosum Pers.: Fr. – stwierdzany często głównie na
pniakach dębowych m.in. w kwaśnych dąbrowach (kod 9190) koło Biedrzychowej
i grądach.
32

Hubiak pospolity Fomes fomentarius (L.) J. Kickx – jeden z najczęstszych gatunków
zasiedlających liściaste gatunki drzew, głównie brzóz, żywe lub martwe występujący
w lasach na całym obszarze gminy;
Lakownica spłaszczona Ganoderma applanatum (Pers.) Pat. – rzadko spotykany
gatunek zasiedlający martwe pnie drzew liściastych;
Uszak bzowy Auricularia auricula-judae (Bull.) Quél. – rzadki na terenie gminy grzyb
zasiedlający martwe kłody, konary i gałęzie drzew liściastych. Spotykany jedynie w
wilgotnych lasach liściastych w dolinie Lipówki, lasach Barszowskich i starych
gliniankach koło Biedrzychowej.
Drobnoporek ceglastoczerwony Oligoporus placentus (Fr.) Gilb. & Ryvarden – bardzo
rzadki i cenny gatunek grzyba, wpisany na Czerwoną Listę Grzybów
Wielkoowocnikowych w Polsce ze statusem E (wymierający). Rozpoznany na linii
oddziałowej na pniaku sosny w sąsiedztwie uprawy leśnej na siedlisku boru świeżego
na zachód od Paulinowa.
Pięknoróg największy Calocera viscosa (Pers.) Fr. – dość rzadki gatunek na terenie
gminy, spotykany w drzewostanach iglastych na martwych kłodach lub grubszych
gałęziach, rozpoznany w drzewostanie świerkowym na północ od Sobina.
Drobnoporek ceglastoczerwony Oligoporus placentus na pniaku sosny w uprawie leśnej na zachód od
Paulinowa (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
33

III.1.4.
POROSTY
Zróżnicowanie flory porostów na terenie gminy określono na podstawie rozpoznania
dwóch grup porostów – epifitycznych, czyli porastających drzewa oraz epigeicznych, czyli
porostów naziemnych. Szczegółowych danych na temat pierwszej grupy dostarczył
przeprowadzony na całej powierzchni gminy monitoring z użyciem porostów nadrzewnych
jako wskaźników zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. Dane na temat drugiej grupy
gromadzono w czasie wizji terenowej w wybranych punktach gminy.
III.1.4.1.
POROSTY EPIGEICZNE
Zróżnicowanie flory porostów naziemnych na terenie gminy jest stosunkowo
niewielkie. Powodem jest dominacja siedlisk niesprzyjających występowaniu gatunków z tej
grupy, tj. wilgotnych siedlisk lasowych i świeżych lub wilgotnych siedlisk borowych. Wśród
zidentyfikowanych gatunków, które rozpoznano na terenie gminy dominowały przede
wszystkim gatunki z rodzaju Cladonia. Największy udział miały jednak pospolite w skali kraju
gatunki, tj. chrobotek cienki Cladonia macilenta, chrobotek leśny Cladonia arbuscula,
chrobotek widlasty Cladonia furcata i chrobotek wysmukły Cladonia gracilis. Nieco rzadziej
spotykano chrobotek reniferowy Cladonia rangiferina, chrobotek kubkowaty Cladonia
pyxidata, chrobotek wcinany Cladonia polydactyla i chrobotek szydlasty Cladonia
coniocraea. Największe skupiska tych gatunków spotykano zwykle na siedliskach borowych,
na powierzchni dobrze nasłonecznionych linii oddziałowych lub obrzeżach upraw leśnych.
W płatach chrobotków dość często identyfikowano płucnicę islandzką Cetraria islandica.
Wśród wymienionych wyżej porostów na szczególną uwagę zasługują gatunki objęte
częściową ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 lipca
2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. 2004 Nr
168, poz. 1765). Należą do nich:
chrobotek leśny Cladonia arbuscula
chrobotek reniferowy Cladonia rangiferina
płucnica islandzka Cetraria islandica.
34

Skupiska porostów naziemnych na linii oddziałowej w zachodniej części gminy
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
III.1.4.2.
POROSTY EPIFITYCZNE
W trakcie badań bioty porostów nadrzewnych na obszarze gminy zidentyfikowano
41 gatunków nadrzewnych porostów, z czego 8 gatunków stanowiły taksony ściśle
chronione, a jeden objęty jest ochroną częściową.
Włostka brązowa Bryoria fuscescens (Gyeln.) Brodo & D. Hawksw. – ochrona ścisła
Mąkla tarniowa Evernia prunastri (L.) Ach. ochrona częściowa
Pustułka rurkowata Hypogymnia tubulosa (Schaer) Hav. – ochrona ścisła
Popielak pylasty Imshaugia aleurites (Ach.) S.L.F. Meyer – ochrona ścisła
Płaskotka rozlana Parmeliopsis ambigua (Wulfen) Nyl – ochrona ścisła
Płaskotka reglowa Parmeliopsis hyperopta (Ach.) Arnold – ochrona ścisła
Mąklik otrębiasty Pseudevernia furfuracea (L.) Zopf – ochrona ścisła
Brodaczka kępkowa Usnea hirta (L.) Weber in Mot. – ochrona ścisła
Złotlinka jaskrawa Vulpicida pinastri (Scop.) J.-E. Mattsson & M.J. Lai – ochrona
ścisła.
Szczegółowa analiza występowania porostów nadrzewnych została opisana w części
dotyczącej biomonitoringu zanieczyszczeń powietrza.
35

III.1.5.
PODSUMOWANIE
Przeprowadzone na terenie gminy badania pozwoliły na lepsze rozpoznanie
zróżnicowania mikobioty, szczególnie w zakresie flory porostowej. W porównaniu z danymi
z 1996 roku udało się potwierdzić występowanie niemal wszystkich stwierdzonych wówczas
gatunków porostów nadrzewnych z wyjątkiem tarczownicy skalnej Parmelia saxatilis.
Dodatkowo stwierdzono obecność 35 gatunków niewykazanych w poprzedniej
inwentaryzacji. Szczególne znaczenie w ocenie warunków siedliskowych porostów
epifitycznych na terenie gminy ma obecność takich gatunków, jak włostka brązowa Bryoria
fuscescens i brodaczka kępkowa Usnea hirta. Zaobserwowany rozwój plech tych wrażliwych
na skażenia atmosferyczne gatunków świadczy o poprawie stanu powietrza na terenie gminy
w ciągu ostatnich lat. Poza porostami epifitycznymi w czasie prowadzonych obserwacji
wskazano również na występowanie 9 gatunków porostów naziemnych. Trzy z nich
stanowiły gatunki chronione.
W przypadku makrogrzybów okres prowadzonych obserwacji był zbyt krótki na
zebranie wystarczającej ilości danych, które odzwierciedlałyby w pełni zróżnicowanie
gatunkowe tej grupy grzybów. Wykonanie takich badań wykracza poza możliwości
standardowej inwentaryzacji przyrodniczej. W celu właściwej oceny zróżnicowania
makrogrzybów podstawowe dane mikologiczne z określonego obszaru powinny być
gromadzone przez co najmniej 3 sezony. Obecnie uzyskane wyniki oraz informacje
z istniejących mikologicznych baz danych z terenu gminy Polkowice pozwalają jednak
wnioskować, że grupą grzybów o największej liczbie cennych i rzadkich gatunków jest grupa
grzybów związanych z martwym drewnem. Dlatego ochrona najlepiej zachowanych
fragmentów starodrzewi na terenie gminy jest szczególnie ważna dla zapewnienia
właściwych warunków siedliskowych tej grupy organizmów.
III.1.6.
LITERATURA
1. Cieśliński S., Czyżewska K., Fabiszewski J. 2003. Czerwona lista porostów wymarłych i
zagrożonych w Polsce. – Monographiae Botanicae 91: 13-49;
2. Domański S. 1965. Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Fungi). 2:
Podstawczaki (Basidiomycetes), Bezblaszkowe (Aphyllophorales), Żagwiowate I (Polyporaceae I) ,
Szczecinkowate I (Mucronoporaceae I). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 278 pp.;
3. Domański S. 1967. Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).
3: Podstawczaki (Basidiomycetes), Bezblaszkowe (Aphyllophorales), Żagwiowate II (Polyporaceae
Pileatae), Szczeciniakowate II (Mucronoporaceae Pileatae), Lakownicowate (Ganodermataceae),
Bondarcewowate (Bondarzewiaceae), Boletkowate (Boletopsidaceae), Ozorkowate (Fistulinaceae).
Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 398 pp.;
36

4. Domański S. 1974. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe). 1. Bondarzewiaceae (Bondarcewowate), Fistulinaceae (Ozorkowate),
Ganodermataceae (Lakownicowate), Polyporaceae (Żagwiowate). Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa-Kraków, 316 pp.;
5. Domański S. 1975. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe). 2. Auriscalpiaceae, Bankeraceae, Clavicoronaceae, Coniophoraceae,
Echinodontiaceae, Hericiaceae, Hydnaceae, Hymenochaetaceae, Lachnocladiaceae. Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków, 318 pp.
6. Domański S. 1978. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe), Thelephorales (Chropiatkowe). 3. Amylariaceae, Aphelariaceae, Cantharellaceae,
Gomphaceae, Physalacriaceae, Punctulariaceae, Sparassidaceae, Thelephoraceae. Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków, 354 pp.
7. Domański S. 1984. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe). 4. Clavariaceae, Clavariadelphaceae, Clavulinaceae, Pterulaceae, Ramariaceae,
Stephanosporaceae, Gomphaceae (II), Hericiaceae (II). Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa-Kraków, 406 pp.
8. Domański S. 1988. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe). 5. Corticiaceae (Acanthobasidium - Irpicodon). Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa-Kraków, 428 pp.
9. Domański S. 1991. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe), Stephanosporales (Stefanosporowce). 6. Corticiaceae (Kavinia - Rogersella),
Stephanosporaceae (Lindtneria). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków, 272 pp.
10. Fałtynowicz W. 2003. The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland – an annotated
checklist. – W. Szafer Institute of Botany Polish Academy of Sciences, Kraków, 435 ss;
11. Narkiewicz C. 2005. Grzyby chronione Dolnego Śląska. Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego w
Jeleniej Górze, Jelenia Góra, 79 pp.;
12. Nowak J., Tobolewski Z. 1975. Porosty polskie. – PWN, Warszawa-Kraków, 1177 ss;
13. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących grzybów objętych ochroną;
14. Rudnicka-Jezierska W. 1991. Flora Polski. Grzyby (Mycota). 23: Purchawkowate (Lycoperdales),
Tęgoskórkowate (Sclerodermatales), Pałeczkowate (Tulostomatales), Gniazdnicowe (Nidulariales),
Sromotnikowe (Phallales), Osiakowe (Podaxales). Instytut Botaniki PAN, Kraków, 210 pp.;
15. Wojewoda W. 2003. Checklist of Polish larger Basidiomycetes. In: Mirek Z., (ed). Biodiversity of
Poland. Vol. 7. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 7, Kraków, p. 1–812;
16. Wójciak H. 2003. Porosty, mszaki, paprotniki. – MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 368
ss;
17. Zarabska D. 2012. Porosty w krajobrazie rolniczym sandru nowotomyskiego. – Praca doktorska
wykonana na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pod kierunkiem
W. Fałtynowicza, Poznań, mscr.;
37

18. Zarzycki K., Mirek Z., 2006, Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów
Polski. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN. Kraków. ISBN 83-89648-38-5.
III.2.
FLORA
III.2.1.
HISTORIA BADAŃ FLORYSTYCZNYCH I STAN ZBADANIA FLORY
Pierwsze prace florystyczne dostarczające większej ilości danych na temat flory
okolic Polkowic ukazały się w drugiej połowie XIX w pracy Fieka (1881) i na początku XX w
pracach Schubego (1903). W chwili obecnej dane te są zdezaktualizowane. Po wojnie
w 1974 r ukazała się praca dotycząca flory synantropijnej okolic Legnicy, Lubina i Polkowic
Anioł-Kwiatkowskiej (1974 r). Większe i systematyczne informacje dotyczące roślin
chronionych dostarczają opracowania inwentaryzacyjne Szlachetki (1985, 1989, 1995). Są to
materiały niepublikowane, wykonane na zlecenie Konserwatora Przyrody Województwa
Legnickiego. Najważniejszą pracą, będącą przedmiotem aktualizacji jest Inwentaryzacja
przyrodnicza gminy Polkowice wykonana przez zespół badaczy pod kierunkiem
Krajewskiego w 1996 r. Wśród autorów znaleźli się botanicy Krukowski M. i Świerkosz K.
Kolejne opracowanie to praca Bobrowicza i Koniecznego (2002) wykonana na zlecenie
Urzędu Gminy Polkowice, będąca próbą utworzenia sieci obiektów chronionych. Ostatnie
opracowanie z 2009 r to opracowanie Szlachetki A. wykonanie na zlecenie Urzędu Gminy
Polkowice, będące dokumentacją zespołów przyrodniczo krajobrazowych obiekt „Guzicki
Potok” i „Trzebcz”.
III.2.2.
METODYKA BADAŃ
Celem określenia zmian we florze gatunków chronionych i rzadkich gminy Polkowice
przyjęto podobną metodę badań jak zastosowana przez zespół Krajewskiego J.
w Inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice w 1996 r. Polega ona na intensywnych
badaniach terenowych trwających cały sezon wegetacyjny, a ze względów formalnych
wykonywanych od drugiej połowy 2011 r. do sierpnia 2012 r. Przyjęto podobną metodę opisu
stanowiska tj. lokalizacji z odnotowaniem współrzędnych geograficznych zajmowanej
powierzchni, określenie powierzchni danego stanowiska, a jeśli to możliwe podanie
liczebności, choćby szacowanej w przypadku gatunków bardzo licznych, co pozwala
porównać stan aktualny z sytuacją z 1996 r. i określić trendy liczebności poszczególnych
gatunków i kierunki zmian ich populacji. Analogicznie do opracowania z 1996 r. wypełniono
karty ewidencyjne. Rozszerzono zakres opracowania o gatunki ekspansywne zagrażające
florze rodzimej oraz zaktualizowano i rozszerzono listę gatunków niepodlegających ochronie
prawnej, a rzadkich w regionie i gminie w oparciu o obecny stan wiedzy, w tym głównie
38

o pracę pod redakcją Kąckiego Z.: „Zagrożone gatunki Flory Naczyniowej Dolnego Śląska”
(2003).
W związku z jednoczesną realizacją na terenie gminy inwentaryzacji przyrodniczej
w otoczeniu OUOW „Żelazny Most” na zlecenie KGHM Miedź Polska S.A. w niniejszym
opracowaniu uwzględniono również dane na temat rozmieszczenia gatunków chronionych,
które rozpoznał zespół wykonawczy KGHM.
III.2.3.
I RZADKICH
AKTUALNE STANOWISKA ROŚLIN CHRONIONYCH, ZAGROŻONYCH
W trakcie prac terenowych w 2011-2012 r. na terenie gminy Polkowice stwierdzono
12 gatunków roślin naczyniowych, pozostających pod ochroną ścisłą. Są to: kruszczyk
połabski Epipactis albensis, szafirek miękkolistny Mucsari comosum, buławnik mieczolistny
Cephalanthera longifolia, śnieżyca wiosenna Leucojum vernum, widłak jałowcowaty,
Lycopodium annotinum, rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, wiciokrzew pomorski
Lonicera periclymenum, centuria pospolita Centaurium erythraea, śniedek baldaszkowaty
Ornithogalum umbellatum, kosaciec syberyjski Iris sybirica, przylaszczka pospolita Hepatica
nobilis, wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum i paprotka zwyczajna Polypodium vulgare.
Z danych zespołu wykonawczego KGHM rozpoznano dodatkowo pojedyncze stanowiska
dwóch kolejnych gatunków - kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis i podkolana białego
Platanthera biforia.
W ramach prac terenowych nie odnaleziono stanowisk 4 gatunków podawanych
w inwentaryzacji z 1996 roku, a znajdujących się pod ochroną ścisłą: pełnika europejskiego
Trollius europaeus, kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis (stanowiska w okolicach
Żelaznego Mostu), buławnika wielkokwiatowego Cephalanthera damasonium i listery
jajowatej Listera ovata. Brak potwierdzenia występowania dwóch pierwszych gatunków
(pełnika europejskiego Trollius europaeus, kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis) wiąże
się z zaawansowanym procesem degeneracji ich siedlisk. Gatunki te stwierdzono na łące
trzęślicowej w dolinie Lipówki, która w wyniku zaprzestania prawidłowego użytkowania
zarosła drzewami i krzewami skutkując wycofaniem się cennych gatunków łąkowych. Z kolei
w przypadku buławnika wielkokwiatowego Cephalanthera damasonium doszło
prawdopodobnie do błędnego oznaczenia gatunku w trakcie inwentaryzacji w 1996 roku.
W miejscach wskazywanych jako lokalizacje tego gatunku nie stwierdzono jego
występowania, za to rozpoznano wiele osobników buławnika mieczolistnego Cephalanthera
longifolia. Brak potwierdzenia dla listery jajowatej Listera ovata w miejscach wskazanych
w inwentaryzacji z 1996 roku nie wyklucza jej występowania. Obecność tego gatunku jest
wysoce prawdopodobna, ponieważ siedlisko z którym jest związana zachowało się w dobrym
39

stanie. Brak pozytywnych wyników weryfikacji może być skutkiem małej liczebności populacji
listery i kwestią przypadkowego jej przeoczenia.
Pod ochroną częściową znajduje się 13 gatunków tj.: pierwiosnek lekarski Primula
veris, pierwiosnek wyniosły Primula elatior, kocanki piaskowe Helichrysum arenarium,
porzeczka czarna Ribes nigrum, wilżyna ciernista Ononis spinosa, konwalia majowa
Convallaria majalis, bluszcz pospolity Hedera helix, barwinek pospolity Vinca minor, przytulia
wonna Galium odoratum, kopytnik pospolity Asarum europaeum, kruszyna pospolita
Frangula alnus, kalina koralowa Viburnum opulus i grążel żółty Nuphar lutea.
Wśród wyżej wymienionych gatunków trzy są szczególnie ważne z punktu widzenia
krajowej ochrony przyrody tj. kruszczyk połabski Epipactis albensis, szafirek miękkolistny
Muscari comosum i rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, gdyż ze względu na swe
zagrożenie znalazły się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (2001), gdzie figurują ze
statusem zagrożenia CR – krytycznie zagrożony (szafirek miękkolistny) i VU – narażony
(kruszczyk połabski) oraz na Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski ze statusem
zagrożenia V – narażony (szafirek miękkolistny, rosiczka okrągłolistna). Zachowanie
populacji tych gatunków w gminie Polkowice jest ważne dla skutecznej ochrony przyrody
w skali kraju.
GATUNKI PODLEGAJĄCE OCHRONIE ŚCISŁEJ - NAJWAŻNIEJSZE GATUNKI FLORY W GMINIE
POLKOWICE Z PUNKTU WIDZENIA OCHRONY PRZYRODY
Kruszczyk połabski Epipactis albensis jest gatunkiem zajmującym siedliska leśne,
szczególnie pewne postacie lasów łęgowych towarzyszących drobnym strumieniom.
Aktualny status – narażony na wyginięcie. W Polsce stopniowo zmniejsza się status
zagrożenia tego gatunku, w związku z rosnącą liczbą odnajdywanych jego stanowisk,
jednakże gatunek ten znany jest dotychczas wyłącznie z krajów Europy Środkowej, stąd
szczególna odpowiedzialność naszego kraju w ochronie tego gatunku. Na terenie gminy
Polkowice stwierdzony po raz pierwszy w 1996 r w liczbie kilku okazów, w obszarze
źródliskowym potoku Wstążka na południe od Grodowca, w kompleksie Lasów
Barszowskich, przy północno-wschodniej granicy gminy. W 2009 r odnaleziono dużą
populację tego gatunku, liczącą około 300 kwitnących pędów w obiekcie „Guzicki Potok”
(Szlachetka 2009). Obie populacje zachowały się w podobnym stanie liczebnym.
40

Kruszczyk połabski Epipactis albensis przy północnej granicy gminy w pobliżu doliny Stobnej
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Drugi gatunek ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin to szafirek miękkolistny
Muscari comosum. Związany jest on ze zbiorowiskami murawowymi o charakterze
ciepłolubnym. W Polsce i na Dolnym Śląsku osiąga swoją północną granicę zasięgu, a jego
główny obszar występowania to południowa, zachodnia i południowo-wschodnia Europa oraz
afrykańskie wybrzeże Morza Śródziemnego.
W Polsce jest gatunkiem krytycznie zagrożonym. Aktualnie utrzymuje się na około
10 stanowiskach, z których część jest silnie zagrożona – bardzo mała liczebność populacji
(Źródło: Polska Czerwona Księga Roślin 2001). W 2012 r przy północnej granicy gminy
Polkowice, na południowy-zachód od Grodowca odnaleziono około 40 osobników tego
gatunku, z których połowa wytworzyła kwiatostany. Rosną tam w obrębie resztek trawiastych
muraw i nieeksploatowanych dzikich piaskowni, w części zasypanych gruzem budowlanym.
Stan aktualny siedliska daje możliwość trwałej ochrony gatunku, pod warunkiem
zorganizowania ochrony czynnej.
41

Szafirek miękkolistny Muscari comosum na stanowisku na północnych krańcach gminy
(fot. A. Szlachetka, 2012)
Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia jest gatunkiem zajmującym siedliska
torfowiskowe, silnie uwilgotnione, kwaśne. Aktualny status – narażony na wyginięcie wg
Polskiej Czerwonej Listy Roślin i Grzybów (Zarzycki i Mirek 2006) oraz wg listy zagrożonych
gatunków flory naczyniowej Dolnego Śląska (Kącki 2003). Na terenie gminy Polkowice
stwierdzona tylko na jednym stanowisku w liczbie ponad 100 okazów, na brzegach małego
śródleśnego zbiornika wodnego na północ od Sobina.
Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia na stanowisku na północ od Sobina
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
42

WAŻNE GATUNKI FLORY W GMINIE POLKOWICE Z PUNKTU WIDZENIA OCHRONY PRZYRODY
Następną grupę stanowią trzy gatunki pozostające pod ochroną ścisłą, a posiadające
w Polsce i na Dolnym Śląsku swoje granice zasięgowe. Są to wiciokrzew pomorski Lonicera
periclymenum i śnieżyca wiosenna Leucojum vernum.
Wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum występuje w Polsce w obszarze
o wpływie klimatu atlantyckiego, tj. na Pomorzu w pasie przylegającym do Bałtyku oraz
w części niżowej Dolnego Śląska, oderwane stanowiska tego gatunku znane są bardziej na
wschód – Mazowsze. Jedno z największych znanych na Dolnym Śląsku stanowisk tego
gatunku znajduje się na południowy-wschód od Grodowca w Lasach Barszowskich.
Stanowisko to wyznacza lokalną granicę zasięgu tego gatunku. Wiciokrzew pomorski rośnie
w postaci płatów zadarniających runo, najczęściej będąc tam gatunkiem dominującym.
W sytuacjach takich nie wytwarza kwiatów. Osobniki pnące się w wyższe warstwy lasu
zakwitają i wytwarzają owoce. Znany jest z niezwykle atrakcyjnego zapachu kwiatów, stąd
jego obecność w starych parkach Dolnego Śląska. Takim stanowiskiem jest stanowisko
w starym parku w Małych Rynarcicach oraz w pobliżu starych glinianek koło Pieszkowic. Jest
gatunkiem związanym ze zbiorowiskami leśnymi o charakterze kwaśnych dąbrów,
szczególnie lasów dębowo-brzozowych i sosnowo-dębowych. Poszczególne płaty osiągają
wielkość od kilkunastu do kilkuset m 2 .
Wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum na stanowisku w proponowanym rezerwacie przyrody
„Lasy Barszowskie” (fot. A. Szlachetka, 2012)
43

Śnieżyca wiosenna Leucojum vernum posiada w Polsce północną granicę zasięgu,
zasiedlając drzewostany łęgowe, a w górach także jest spotykana na łąkach. Na terenie
gminy zlokalizowano dwa stanowiska śnieżycy wiosennej. Na obszarze źródliskowym na
południowy-wschód od Żukowa rośnie na powierzchni kilku ha, drugie pobliskie stanowisko
to rozproszone kępy wzdłuż doliny potoku Zdżerowita na południe od Żukowa.
Śnieżyca wiosenna Leucojum vernum w proponowanym rezerwacie przyrody „Żukowskie Śnieżyce”
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2011)
Trzeci ważny z punktu widzenia ochrony przyrody w Polsce gatunek to jeden
z przedstawicieli storczykowatych Orchidaceae - buławnik mieczolistny Cephalanthera
longifolia posiadający kategorię zagrożenia – narażony. Gatunek ten związany jest głównie
z ciepłymi lasami dębowymi i buczynami storczykowymi. Poza niższymi partiami Sudetów
jest gatunkiem w Polsce dość rzadkim. Stanowisko z Lasów Barszowskich jest
prawdopodobnie największym stanowiskiem tego gatunku w niżowej części Dolnego Śląska.
Kosaciec syberyjski Iris sibirica posiada w gminie Polkowice jedno stanowisko,
odnalezione w 1985 r (Szlachetka 1985) w dolinie potoku Lipówka na północny-wschód od
Żelaznego Mostu. Podobną liczebność populacji zachowywał w 1996 r (Krajewski i in. 1996).
Aktualnie występuje w liczbie około 30 kęp na śródleśnej polanie zajętej przez zbiorowiska
zaroślowe i ziołoroślowe będące pozostałością po kompleksie zbiorowisk łąkowych. Dalsze
zaniechanie użytkowania łąkowego doprowadzi do zaniku stanowiska w ciągu kilku
sezonów. Uważany do niedawna za gatunek rzadki, zarówno w Polsce jak i na Dolnym
Śląsku, jednakże w ostatniej dekadzie odnaleziono wiele stanowisk, co sugeruje poprawę
44

sytuacji gatunku. Jest to jednak sytuacja pozornie korzystna, gdyż jest on bardzo wrażliwy na
zaniechanie gospodarki łąkarskiej powodującej przyśpieszenie sukcesji w kierunku leśnym.
Buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia (fot. A. Szlachetka, 2012)
Stanowisko kosaćca syberyjskiego Iris sibirica (fot. A. Szlachetka, 2012)
45

POZOSTAŁE GATUNKI POD OCHRONĄ ŚCISŁĄ NIEWYKAZUJĄCE ISTOTNYCH ZAGROŻEŃ NA TERENIE
GMINY I REGIONU
Do grupy tej należy centuria pospolita Centaurium erythraea oraz śniedek
baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum.
Centuria pospolita Centaurium erythraea (fot. A. Szlachetka, 2012)
Śniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
46

Centuria pospolita Centaurium erythraea spotykana jest najczęściej na starszych
odłogach, będących zaawansowanymi stadiami regeneracji zbiorowisk łąkowych a także np.
wzdłuż rurociągu- infrastruktura techniczna KGHM. Występuje także w różnego typu
zbiorowiskach łąkowych.
Śniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum spotykany jest najczęściej na
obrzeżach lasów, w zadrzewieniach robiniowych, na poboczach dróg oraz w starych sadach.
POZOSTAŁE GATUNKI POD OCHRONĄ ŚCISŁĄ NIEWYKAZUJĄCE WIĘKSZYCH ZAGROŻEŃ NA
TERENIE REGIONU, NATOMIAST RZADKIE NA TERENIE GMINY POLKOWICE
Gatunki te uzyskały status ochrony ścisłej po wykonaniu inwentaryzacji w 1996 r. Do
grupy tej należy przylaszczka pospolita Hepatica nobilis, kukułka szerokolistna Dactylorhiza
majalis, wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum i paprotka zwyczajna Polypodium vulgare.
Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis była wykazana ze stanowiska pod
Żelaznym Mostem w dolinie potoku Lipówka (Krajewski i in., 1996) i Guzickiego Potoku
(Szlachetka 2009). Stanowiska te pozostają aktualne.
Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis w 1996 roku była wykazana jedynie na
stanowisku w dolinie Lipówki. W bieżącej inwentaryzacji nie udało się potwierdzić tego
stanowiska, a w miejscu gdzie było ono zlokalizowane stwierdzono znaczne przeobrażenie
pierwotnego siedliska gatunku w wyniku sukcesji wtórnej. W 2012 roku odnaleziono jednak
nowe stanowisko kukułki w ramach prac zespołu wykonawczego KGHM na wschód od
Tarnówka.
Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
47

Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis (z lewej) i wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum (z prawej)
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum został wykazany w dwóch lokalizacjach
na terenie gminy – na północny zachód od Biedrzychowej w oddziale 54 obrębu Lubin
(nadleśnictwo Lubin) oraz na północnym skraju proponowanego użytku ekologicznego
„Dolina Skłoby”.
Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare to gatunek odnotowany w czterech
miejscach na terenie gminy: w obrębie proponowanego rezerwatu przyrody „Lasy
Barszowskie” (oddz. 6 obrębu leśnego Polkowice, nadleśnictwo Lubin), w sąsiedztwie
proponowanego rezerwatu przyrody „Lasy Barszowskie” (oddz. 5 obrębu leśnego Polkowice,
nadleśnictwo Lubin), w drzewostanie w obrębie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego
Guzicki Potok oraz w obrębie proponowanego użytku ekologicznego Leśne Glinianki koło
Pieszkowic (oddz. 72 obrębu leśnego Lubin, nadleśnictwo Lubin).
48

Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare (fot. A. Szlachetka, 2012)
GATUNKI NIE ODNALEZIONE W TRAKCIE AKTUALIZACJI INWENTARYZACJI PRZYRODNICZEJ GMINY
POLKOWICE
Do grupy tej należy listera jajowata Listera ovata, buławnik wielkokwiatowy
Cephalanthera damasonium, pełnik europejski Trollius europaeus.
GATUNKI POD OCHRONĄ CZĘŚCIOWĄ
Gatunki pod ochroną częściową stwierdzone na terenie gminy Polkowice to: bluszcz
pospolity Hedera helix, barwinek pospolity Vinca minor, wilżyna ciernista Ononis spinosa,
przytulia wonna Galium odoratum, pierwiosnek lekarski Primula veris i pierwiosnek wyniosły
Primula elatior, kocanki piaskowe Helichrysum arenarium, kruszyna pospolita Frangula
alnus, kalina koralowa Viburnum opulus, konwalia majowa Convallaria majalis, grążel żółty
Nuphar lutea i porzeczka czarna Ribes nigrum.
Spośród powyższych gatunków tylko pierwiosnek wyniosły Primula elatior, grążel
żółty Nuphar lutea i przytulia wonna Galium odoratum to gatunki rzadsze w skali gminy, zaś
wilżyna ciernista Ononis spinosa jest zagrożona regionalnie, z kategorią – narażone (Kącki
Z. 2003). Gatunek ten jest związany ze zbiorowiskami ciepłych muraw.
49

Kalina koralowa Viburnum opulus (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Przytulia wonna Galium odoratum (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
50

Grążel żółty Nuphar lutea (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Pozostałe gatunki są częste na terenie gminy, niejednokrotnie występują na
stanowiskach zdradzających ich antropogeniczne pochodzenie, np. przy ruinach starych
zabudowań, w starych parkach (barwinek pospolity, bluszcz pospolity), bądź na odłogach
(kocanki piaskowe). Kruszyna pospolita jest częsta w drzewostanach o kwaśnym
charakterze podłoża, dodatkowo pojawia się w śródpolnych zadrzewieniach, wzdłuż rowów
i drobnych cieków. Głównym miejscem występowania kaliny koralowej są wszelkie
zadrzewienia łęgowe, także wąskie smugi zadrzewień i zakrzewień wzdłuż rowów i cieków
w krajobrazie otwartym. Porzeczka czarna ogranicza się do siedlisk łęgowych zabagnionych
na terenach leśnych. Pierwiosnek lekarski najczęściej spotykana jest na poboczach dróg, na
siedliskach łąk świeżych oraz na obrzeżach suchszych typów lasów, głównie dąbrów
i grądów. Konwalia majowa optymalne warunki rozwoju osiąga w grądach oraz ich stadiach
regeneracyjnych, a także w starych parkach.
GATUNKI NIEPODLEGAJĄCE OCHRONIE PRAWNEJ, POSIADAJĄCE STATUS ZAGROŻONYCH
REGIONALNIE ORAZ RZADKICH W GMINIE POLKOWICE
Rzadkie regionalnie i lokalnie gatunki roślin godne uwagi i ochrony, które nie
podlegają ochronie gatunkowej, zaproponowane przez Krajewski i in., 1996 to: czarcikęs
łąkowy Succisa pratensis, kokorycz wątła Corydalis intermedia (LC słabo zagrożony- dwa
stanowiska: w zaroślach środkowej części Guzickiego Potoku oraz na skarpie przy potoku na
południe od Żukowa). Aktualnie propozycję tę uzupełniają następujące gatunki: sierpnica
51

pospolita Falcaria vulgaris (jedno stanowisko kilku okazów, na południowy zachód od
Grodowca, gatunek towarzyszący szafirkowi miękkolistnemu), goździcznik wycięty
Petrorhagia prolifera (w ciepłej murawie na południowy-zachód od Grodowca, kilkadziesiąt
okazów), oman wierzbolistny Inula salicifolia (dwa stanowiska w płatach łąk
zmiennowilgotnych przy potoku Lipówka), gruszkówka jednostronna Orthilia secunda (LC
słabo zagrożony – dwa stanowiska zajmujące powierzchnię około 0,25 m 2 każde, na
południe od Grodowca i w obrębie glinianek na południe od Biedrzychowej), przytulia
okrągłolistna Galium rotundifolium (LC słabo zagrożony – dwa stanowiska kilka m 2 w lesie na
południe od Grodowca oraz w lesie w pobliżu źródlisk Guzickiego Potoku), sit drobny Juncus
bulbosus (LC słabo zagrożony – jedno stanowisko między Polkowicami Dolnymi a Sobinem,
kilkanaście m 2 ).
III.2.4.
GATUNKI OBCE, W TYM INWAZYJNE
Szczególnym składnikiem flory obszaru gminy, często decydującym o fizjonomii
porastających go naturalnie zbiorowisk roślinnych, są gatunki obcego pochodzenia, tzw.
antropofity. Duża część tych gatunków należy współcześnie do pospolitych chwastów
polnych (m.in. chaber bławatek Centaurea cyanus, farbownik polny Anchusa arvensis)
i ogrodowych (m.in. komosa biała Chenopodium album, bodziszek drobny Geranium
pusillum) oraz roślin ruderalnych (m.in. ślaz zaniedbany Malva neglecta, komosa murowa
Chenopodium murale), związanych z antropogenicznie przekształconymi terenami, takimi jak
pola uprawne, ugory, przydroża, place, wysypiska, gruzowiska, hałdy itp. Część z nich
stanowi jednak grupę nowych przybyszów na terenie naszego kraju tzw. kenofitów. Wśród
nich wyróżniają się gatunki inwazyjne, które stwarzają zagrożenie dla naturalnych zbiorowisk
roślinnych (leśnych, łąkowych i nadwodnych), ponieważ szybko i skutecznie wypierają z nich
rodzime gatunki i zastępują je zwartymi jednogatunkowymi układami facjalnymi. Do grupy
inwazyjnych gatunków obcych na terenie gminy zalicza się następujące gatunki:
CZEREMCHA AMERYKAŃSKA PADUS SEROTINA (EHRH.) BORKH
Charakterystyka. Drzewo z rodziny różowatych Rosaceae dorastające do wysokości 15-25
m o luźnej, kulistej lub jajowate koronie, rzadziej wysoki krzew. Kwitnie równocześnie
z rozwojem liści, w maju-czerwcu, później niż rodzimy gatunek - czeremcha zwyczajna
Padus avium.
Status w Polsce. Inwazyjny gatunek, obcy na całym obszarze kraju. Rozmnażająca się
populacja; liczebność wzrastająca na siedliskach leśnych oraz terenach zdegradowanych
i porolnych.
Status w gminie Polkowice. Gatunek pospolity na całym obszarze gminy, głównie na
siedliskach leśnych, gdzie dominuje w warstwie podszytu. Otwarte powierzchnie śródleśne,
jak np. linie oddziałowe w lasach, polany porasta zwartymi zapustami. Obecna również na
52

odłogowanych gruntach porolnych. Gatunek powinien być stopniowo usuwany z obszarów
chronionych lub cennych przyrodniczo w czasie prowadzenia przebudowy drzewostanów
oraz innych działań ochronnych.
ROBINIA AKACJOWA ROBINIA
PSEUDACACIA L.
Charakterystyka. Drzewo z rodziny
bobowatych Fabaceae dorastające do
25 m, o luźnej i nieregularnej koronie.
Silnie miododajne. Preferuje miejsca
ciepłe i suche – widne lasy, suche
zarośla, skraje zwartych drzewostanów.
Status w Polsce. Inwazyjny gatunek,
obcy na całym obszarze kraju.
Rozmnażająca się populacja;
liczebność wzrastająca.
Status w gminie Polkowice. Gatunek
Zapusty robinii akacjowej w okolicach Żelaznego Mostu
(fot. A.Wójcicka-Rosińska)
częsty na całym obszarze gminy,
występujący w rozproszeniu. Na większości terenów nie wykazuje nadmiernej inwazyjności,
tylko w niektórych lokalizacjach (np. odłogowane grunty porolne na wschód od oddz. 108
leśn. Żelazny Most) tworzy większe skupiska młodych nalotów na powierzchniach gruntów
porolnych, poboczach dróg czy powierzchniach pod liniami energetycznymi. Mimo to
gatunek powinien być stopniowo usuwany z obszarów chronionych i cennych przyrodniczo
w czasie prowadzenia przebudowy drzewostanów oraz innych działań ochronnych.
DĄB CZERWONY QUERCUS RUBRA L.
Charakterystyka. Gatunek drzewa z rodziny bukowatych Fagaceae dorastający do 25 m,
o szeroko rozgałęzionej koronie.
Status w Polsce. Inwazyjny gatunek, obcy na całym obszarze kraju. Rozmnażająca się
populacja; liczebność wzrastająca.
Status w gminie Polkowice. Gatunek występujący w rozproszeniu na terenie gminy, często
w postaci starych pojedynczych okazów lub przydrożnych alei. Nie wykazuje nadmiernej
inwazyjności. Tylko w niektórych lokalizacjach wkracza do zbiorowisk leśnych do warstwy
podszytu. Gatunek na terenach leśnych powinien być stopniowo usuwany z obszarów
chronionych i cennych przyrodniczo w czasie prowadzenia przebudowy drzewostanów oraz
innych działań ochronnych.
53

WINOBLUSZCZ PIĘCIOLISTKOWY
PARTHENOCISSUS INSERATA (A. KERN.) FRITSCH
Winobluszcz pięciolistkowy w runie grądu
przy starych gliniankach koło Biedrzychowej
(fot. A. Wójcicka-Rosińska)
Charakterystyka. Gatunek silnie rosnącego
pnącza ozdobnego z rodziny winoroślowatych
Vitaceae.
Status w Polsce. Inwazyjny gatunek, obcy na
całym obszarze kraju. Rozmnażająca się
populacja; liczebność wzrastająca szczególnie
w zbiorowiskach łęgowych, gdzie wypiera m.in.
rodzimy gatunek pnącza charakterystycznego
dla tych zbiorowisk – chmiel zwyczajny Humulus
lupulus.
Status w gminie Polkowice. Gatunek
występujący w rozproszeniu na terenie gminy.
Spotykany w lasach łęgowych i grądach oraz
w zadrzewieniach śródpolnych i w pobliżu
zabudowań, skąd jest często zawlekany na
siedliska naturalne wraz z odpadami z ogrodów.
NIECIERPEK DROBNOKWIATOWY IMPATIENS
PARVIFLORA DC.
Charakterystyka. Gatunek rośliny zielnej z
rodziny niecierpkowatych Balsaminaceae.
Pochodzi z północno-wschodniej i centralnej
Azji. Spotykany w lasach liściastych,
wilgotnych parkach, w ogrodach i na terenach
ruderalnych. Preferuje siedliska żyzne i
wilgotne, silnie ocienione. Kwitnie od czerwca
do października.
Status w Polsce. Inwazyjny gatunek, obcy
na całym obszarze kraju. Rozmnażająca się
populacja; liczebność wzrastająca
szczególnie w zbiorowiskach łęgowych, gdzie
wypiera m.in. rodzimy gatunek - niecierpek pospolity Impatiens noli-tangere.
Status w gminie Polkowice. Gatunek pospolity na całym obszarze gminy na siedliskach
ruderalnych (wysypiska śmieci, gruzowiska) oraz w lasach łęgowych, grądach i wilgotnych
fragmentach borów mieszanych, gdzie dominuje w warstwie runa. Gatunek trudny do
54
Runo boru mieszanego zdominowane przez
niecierpka drobnokwiatowego w okolicach
Pieszkowic (fot. A. Wójcicka-Rosińska)

zwalczenia ze względu na swoją liczebność i dynamikę istniejących populacji. Wskazane jest
usuwanie siedlisk ruderalnych w obszarach chronionych lub cennych przyrodniczo.
Zbiorowisko rdestowca ostrokończystego w sąsiedztwie
zabudowań w Tarnówku (fot. A. Wójcicka-Rosińska)
RDESTOWIEC OSTROKOŃCZYSTY
REYNOUTRIA JAPONICA HOUTT.
Charakterystyka. Gatunek rośliny
zielnej z rodziny rdestowatych
Polygonaceae.
Pochodzi
z południowej Azji. Rośnie bardzo
szybko i swoim pokrojem przypomina
krzew. Dorasta zwykle do 3m
wysokości.
Status w Polsce. Silnie inwazyjny
gatunek, obcy na całym obszarze
kraju. Rozmnażająca się populacja;
szybko wzrastająca liczebność
w szerokim spektrum siedlisk – od
wilgotnych do suchych.
Status w gminie Polkowice. Gatunek rzadki na obszarze gminy. Spotykany głównie na
siedliskach ruderalnych (wysypiska śmieci, gruzowiska) oraz pojedynczo w pobliżu dróg.
Niewielka, rozwijająca się populacja tego gatunku została odnotowana w proponowanym
rezerwacie przyrody „Żukowskie Śnieżyce”. Znacznie większa porasta sąsiedztwo
zabudowań podworskich w Tarnówku, gdzie tuż za przystankiem autobusowym wraz z mniej
licznym rdestowcem sachalińskim tworzy zwartą fację o powierzchni kilkunastu metrów
kwadratowych. Wskazane jest odpowiednio szybkie usunięcie gatunku, ponieważ zagraża
proponowanemu użytkowi ekologicznemu „Tarnówek”. Prawdopodobny również w innych
częściach gminy w sąsiedztwie szlaków komunikacyjnych, gdzie może pojawić się w związku
z transportem ziemi spoza obszaru gminy.
RDESTOWIEC SACHALIŃSKI REYNOUTRIA SACHALINENSIS (F. SCHMIDT) NAKAI
Charakterystyka. Gatunek rośliny zielnej z rodziny rdestowatych Polygonaceae. Pochodzi
ze wschodniej Azji. Rośnie bardzo szybko i swoim pokrojem przypomina krzew. Dorasta
zwykle do 3m wysokości, a miejscami nawet do 4m.
55

Rdestowiec sachaliński w sąsiedztwie zabudowań w
Tarnówku (fot. A. Wójcicka-Rosińska)
Status w Polsce. Silnie inwazyjny
gatunek, obcy na całym obszarze kraju.
Rozmnażająca się populacja; szybko
wzrastająca liczebność w szerokim
spektrum siedlisk – od wilgotnych do
suchych.
Status w gminie Polkowice. Gatunek
rzadki na terenie gminy,
zinwentaryzowany na jednym stanowisku,
na którym współwystępuje z rdestowcem
ostrokończystym (patrz: opis
poprzedniego gatunku). Wskazane jest
odpowiednio szybkie usunięcie gatunku,
ponieważ zagraża proponowanemu
użytkowi ekologicznemu „Tarnówek”.
KOLCZURKA KLAPOWANA ECHINOCYSTIS LOBATA (MICHX.) TORR. ET A.GRAY
Charakterystyka. Gatunek jednorocznego pnącza z rodziny dyniowatych Cucurbitaceae.
Chętnie uprawiany w przydomowych ogrodach, skąd wymyka się do naturalnych zbiorowisk
przez wywóz odpadów z ogrodu. Roślina silnie pnąca o długich i licznych wąsach czepnych,
białych kwiatach i charakterystycznych owocach podobnych do małych kolczastych ogórków.
Status w Polsce. Inwazyjny gatunek, obcy na całym obszarze kraju. Rozmnażająca się
populacja; szybko wzrastająca liczebność szczególnie w dolinach dużych rzek i na
wilgotnych siedliskach leśnych i zaroślowych. W zajmowanych siedliskach wypiera rodzime
gatunki pnączy charakterystycznych dla zbiorowisk ziołoroślowych, jak np. kielisznik
zaroślowy Calystegia sepium czy wyżpin jagodowy Cucubalus baccifer.
Status w gminie Polkowice. Gatunek rzadki na terenie gminy, zinwentaryzowany na
jednym stanowisku w Tarnówku na wysypisku odpadów z ogrodu i gruzu, gdzie
zinwentaryzowano dwa gatunki rdestowców. Prawdopodobny również w innych częściach
gminy w sąsiedztwie zabudowań.
SŁONECZNIK BULWIASTY HELIANTHUS TUBEROSUS L.
Charakterystyka. Gatunek rośliny zielnej z rodziny astrowatych Asteraceae, pochodzący
z Ameryki Północnej. Dorasta do 2m. Kwiaty żółte zebrane w koszyczki, w liczbie od kilku do
kilkunastu na roślinie.
56

Płat zbiorowiska słonecznika bulwiastego w okolicach
Trzebcza (fot. A. Wójcicka-Rosińska)
Status w Polsce. Inwazyjny gatunek,
obcy na całym obszarze kraju.
Rozmnażająca się populacja; szybko
wzrastająca liczebność szczególnie w
dolinach dużych rzek i na wilgotnych
siedliskach leśnych i zaroślowych. W
zajmowanych siedliskach wypiera rodzime
gatunki pnączy charakterystycznych dla
zbiorowisk ziołoroślowych, jak np.
kielisznik zaroślowy Calystegia sepium czy
wyżpin jagodowy Cucubalus baccifer.
Status w gminie Polkowice. Gatunek
rzadki na terenie gminy,
zinwentaryzowany na jednym stanowisku
w Tarnówku na wysypisku odpadów z
ogrodu i gruzu, gdzie zinwentaryzowano
dwa gatunki rdestowców. Prawdopodobny
również w innych częściach gminy w
sąsiedztwie zabudowań.
NAWŁOĆ KANADYJSKA SOLIDAGO CANADENSIS L. I PÓŹNA SOLIDAGO GIGANTEA AITON
Charakterystyka. Oba gatunki nawłoci to rośliny zielne, wieloletnie, należące do rodziny
astrowatych Asteraceae. Do Europy zostały sprowadzone z Ameryki Północnej. W Polsce
występują zwykle na siedliskach synatropijnych, gdzie tworzą zwarte jednogatunkowe
zbiorowiska. Dorastają do 2m wysokości.
Status w Polsce. Inwazyjne gatunki, obce na całym obszarze kraju. Rozmnażająca się
populacja; szybko wzrastająca liczebność szczególnie na terenach porolnych
i poprzemysłowych.
Status w gminie Polkowice. Gatunki pospolite na terenie gminy, jednak nie zajmujące
dużych powierzchni. Dużą populację nawłoci stwierdzono m.in. w bezpośrednim sąsiedztwie
zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Trzebcz”.
III.2.5.
CHARAKTERYSTYKA SZATY ROŚLINNEJ
Obszar gminy Polkowice charakteryzuje się dużym stopniem antropogenicznego
przekształcenia, które w dużym stopniu determinuje fizjonomię lokalnej szaty roślinnej.
W związku z obecnością powierzchni trwale lub cyklicznie przeobrażanych na terenach
przemysłowych lub powierzchniach służących infrastrukturze przemysłowej na obszarze
57

gminy obserwuje się duży udział zbiorowisk o charakterze antropogenicznym,
reprezentowanych przez zbiorowiska ruderalne z klasy Artemisietea. Spotyka się je również
w strefach ekotonowych na styku naturalnych zbiorowisk leśnych i miejsc zniekształconych,
na wysypiskach, gruzowiskach, w bezpośrednim otoczeniu gospodarstw i tym podobnych
miejscach. Dominują w nich gatunki roślin synantropijnych. Jednym z ciekawszych
zbiorowisk tej klasy jest zbiorowisko z wiesiołkiem dwuletnim Oenothera biennis porastające
odsłonięte i nasłonecznione piaszczyste powierzchnie wzdłuż rurociągów, szczególnie
w okolicach Dąbrowy i Żelaznego Mostu oraz Jędrzychowa. Z jego obecnością,
a szczególnie z występującym w nim wiesiołkiem, związana jest zwiększona liczba
obserwacji cennego, ściśle chronionego gatunku motyla nocnego - postojaka wiesiołkowca
Proserpinus proserpina. W zakresie cennych gatunków flory, które sporadycznie spotyka się
w zbiorowiskach o ruderalnym charakterze, należy wymienić sierpnicę pospolitą Falcaria
vulgaris (wysypisko gruzu na południe od Grodowca) i centurię pospolitą Centaurium
erythraea (zbiorowisko przy rurociągu na północ od Żelaznego Mostu).
Drugą grupę zbiorowisk roślinnych pochodzenia antropogenicznego stanowią
zbiorowiska jedno- i dwuletnich chwastów towarzyszących uprawom roślin okopowych
i zbożowych z klasy Stellarietea. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje zbiorowisko
kąkola polnego Agrostemma githago – gatunku narażonego na wymieranie na obszarze
Dolnego Śląska (Kącki 2003). Płaty tego zbiorowiska zinwentaryzowano w uprawach
w okolicach Guzic.
Wśród zbiorowisk związanych z działalnością człowieka na obszarze gminy duże
powierzchnie zajmują zbiorowiska seminaturalnych łąk z klasy Molinio-Arhenatheretea.
Największe kompleksy łąk tego typu zinwentaryzowano pomiędzy Nową Wsią Lubińską
a Sobinem, następnie na północ od Nowin i Guzic, na południe od Kolonii Jędrzychów,
w okolicach Paulinowa oraz na wschód od Żukowa i Komornik Górnych. Największy udział
mają w nich niżowe łąki dwukośne ze związku Arrhenatherion. Ze względu na coraz
częstsze zmiany użytkowania oraz osiadanie gruntu w niektórych częściach gminy
skutkujące trwałym zwiększeniem uwodnienia podłoża, typowe łąki świeże ulegają
stopniowej degeneracji. W wielu miejscach ustępują one zbiorowiskom łąk wilgotnych
i mokrych ze związku Calthion (okolice Paulinowa w dolinie Skłoby) lub wręcz zbiorowiskom
szuwarowym z klasy Phragmitetea. Największe powierzchnie takich zbiorowisk położone są
w okolicach Jędrzychowa.
58

Zbiorowisko kąkola polnego Agrostemma githago w uprawie zbożowej koło Trzebcza
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Wśród łąk niewielką powierzchnię w gminie zajmują zmiennowilgotne łąki trzęślicowe
ze związku Molinion. Ich fragmenty zachowały się jedynie w dolinie Lipówki na wschód od
Żelaznego Mostu oraz w kompleksie leśnym na południowy-wschód od Biedrzychowej.
Zbiorowisko tego typu łąk jest bardzo rzadkie w skali gminy i zazwyczaj skupia cenne
taksony flory. Przykładem może być płat łąki trzęślicowej w dolinie Lipówki, gdzie
zinwentaryzowano kosaćca syberyjskiego Iris sibirica. Z tą samą lokalizacją związane były
jeszcze pełnik europejski Trollius europaeus i kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis,
których jednak nie udało się potwierdzić w bieżącej inwentaryzacji.
Na obszarach dawnej aktywności rolniczej wśród zbiorowisk seminaturalnych
wyróżnić można również zbiorowiska nawiązujące do ciepłolubnych muraw z klasy Festuco-
Brometea. Ich niewielkie fragmenty, silnie już zdegenerowane, porastające południowe stoki
niewielkich wyniesień zachowały się w północnych krańcach gminy na południowy-wschód
od Grodowca. Na zarastających wtórnie krzewami powierzchniach muraw zinwentaryzowano
rzadkie gatunki roślin: goździcznik wycięty Petrorhagia prolifera, wilżynę ciernistą Ononis
spinosa i szafirka miękkolistnego Muscari comosum. Z powodu postępującego zaniku
siedliska populacje tych gatunków należy uznać obecnie za silnie zagrożone.
59

Kompleks świeżych łąk kośnych w dolinie Skłoby (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Na mniej żyznych i piaszczystych powierzchniach odłogowanych gruntów porolnych
w wielu miejscach gminy rozwinęły się wtórnie zbiorowiska psammofilnych muraw
Corynephoretalia canescentis. Największe ich powierzchnie zlokalizowane są w okolicy
Guzic oraz Jędrzychowa m.in. wzdłuż istniejącej tam ścieżki przyrodniczej. Zbiorowiska tego
typu są dość ubogie i charakteryzują się małym zwarciem. Spotyka się w nich pojedynczo
kocanki piaskowe Helichrysum arenarium – gatunek objęty częściową ochroną prawną,
zinwentaryzowany na północ i południe od Polkowic, na północ od Sobina, w Lasach
Barszowskich i w okolicach Pieszkowic, Żelaznego Mostu i Dąbrowy oraz gatunki dość
rzadkie w skali gminy, tj.: goździk kropkowany Dianthus deltoides czy zawciąg pospolity
Armeria maritima.
Skutkiem postępującej sukcesji wtórnej na porzuconych gruntach ornych jest
budowanie się leśnych zbiorowisk zastępczych na dużych powierzchniach dawnych pól.
Charakteryzują się one obecnością zwartych zapustów sosnowych i sosnowo-brzozowych
z dużym udziałem czeremchy amerykańskiej Padus serotina. W miejscach bardziej
wilgotnych obecne są zbiorowiska krzewiastych wierz. Zbiorowiska tego typu dominują
w centralnej i zachodniej części gminy.
60

Murawy napiaskowe na odłogowanych gruntach porolnych w okolicach Guzic w sąsiedztwie zespołu
przyrodniczo-krajobrazowego „Guzicki Potok” (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Zapusty sosnowo-brzozowe na terenie Polkowic (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
61

W wielu miejscach gminy, gdzie obecne są niewielkie zbiorniki wodne lub rozlewiska
wyróżnia się szereg zbiorowisk roślinnych związanych z wodami. Najczęściej spotyka się
zespoły szuwarowe z klasy Phragmitetea:
szuwar trzcinowy Phragmitetum australis – rozlewiska koło Jędrzychowa, zbiornik
wodny przy dawnym parku w Tarnówku oraz zbiorowiskach olsowych i na wilgotnych
ugorach;
szuwar szerokopałkowy Typhetum latifoliae - zbiornik wodny w Tarnówku;
zespół ponikła błotnego Eleocharitetum palustris – rozlewiska w Jędrzychowie;
szuwary turzycowe Caricetum sp. – zbiornik wodny przy dawnym parku w Tarnówku,
małe zbiorniki o charakterze stawów w Żelaznym Moście i w północnej części gminy;
szuwar mozgowy Phalaridetum arundinaceae – dość częsty, m. in. miejsca stałego
stagnowania wody w obrębie OUOW Gilów;
szuwar oczeretowy Scirpetum lacustris – zbiornik wodny przy dawnym parku
w Tarnówku.
Oprócz nich na mniejszych i płytkich zbiornikach wodnych obecne są zbiorowiska
roślin pleustonowych z klasy Lemnetea. Zinwentaryzowano je m.in. w starych gliniankach
koło Pieszkowic oraz w śródleśnych zbiornikach wodnych na terenie Polkowic. W klasie tej
wyróżniono zespół rzęsy trójrowkowej Lemnetum trisulcae (zbiorniki w Polkowicach) oraz
zbiorowisko z rzęsą drobną Lemna minor.
Zbiorowisko z rzęsą drobną Lemna minor w starych gliniankach koło Pieszkowic
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
62

Szuwar trzcinowy Phragmitetum australis w rozlewisku koło Jędrzychowa
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Wśród zbiorowisk pływających makrofitów z klasy Potametea rozpoznano jedynie
zespół rdestnicy pływającej Potametum natantis na niewielkim zbiorniku na cieku Stobna tuż
przy północnej granicy gminy.
W zasięgu terytorialnym gminy leśne zbiorowiska cechuje znaczny stopień
antropogenicznego zniekształcenia. W zdecydowanej większości przeważają wśród nich
wielkopowierzchniowe monokultury sosnowe lub dębowe, zarówno na siedliskach borowych,
jak i lasowych. Obecnie duża część tego typu drzewostanów podlega procesowi stopniowej
przebudowy w kierunku zgodności z zajmowanym siedliskiem. Wśród najlepiej zachowanych
zbiorowisk leśnych na szczególną uwagę zasługują zbiorowiska mezo- i eutroficznych lasów
liściastych z klasy Querco-Fagetea. Reprezentują je niżowe łęgi olszowo-jesionowe Fraxino-
Alnetum, które wykształciły się wzdłuż cieków na terenie gminy i na obszarach
źródliskowych. Przykładem mogą być kompleksy wzdłuż doliny Lipówki, Guzickiego Potoku
i Trzebcza oraz fragmenty Lasów Barszowskich oraz proponowanego rezerwatu Żukowskie
Śnieżyce. Oprócz właściwie wykształconych zespołów łęgowych w wielu miejscach
obserwuje się ich regeneracyjne postacie, szczególnie w miejscach sztucznych nasadzeń
olszowych lub zapustów olszowych powstałych na drodze sukcesji wtórnej, często na
powierzchniach bezpośrednio sąsiadujących z łęgiem, jak np. powierzchnie dawnych łąk
w dolinie Lipówki czy dolinie Skłoby.
63

Łęg olszowo-jesionowy Fraxino-Alnetum w dolinie Lipówki (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Drugim cennym zbiorowiskiem leśnym na terenie gminy są grądy
środkowoeuropejskie Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Skupiają one największą liczbę
cennych gatunków flory na terenie gminy, takich jak m.in. wiciokrzew pomorski Lonicera
periclymenum, paprotka zwyczajna Polypodium vulgare, buławnik wielkokwiatowy
Cephalanthera damasonium, buławnik mieczolistny C. longifolia, listera jajowata Listera
ovata i podkolan biały Platanthera bifolia. Największe ich powierzchnie zlokalizowane są
w Lasach Barszowskich, w okolicach Tarnówka, Pieszkowic i Żelaznego Mostu. Oprócz
cennych taksonów, w lasach tych zachowały się stare okazy drzew o wymiarach
pomnikowych. Najlepiej zachowane powierzchnie grądów proponuje się do objęcia ochroną
obszarową.
Pozostałe zbiorowiska leśne nie wyróżniają się wysokimi walorami przyrodniczymi.
Należą do nich wielkopowierzchniowe, jednowiekowe monokultury sosnowe na siedliskach
boru świeżego i mieszanego oraz pozostałe lasy gospodarcze.
III.2.6.
MSZAKI
Badania brioflory na terenie gminy skupiały się na identyfikacji gatunków chronionych
występujących na siedliskach leśnych. Obserwacje przeprowadzono metodą marszrutową
w 2012 roku, koncentrując się na stwierdzanych w terenie szczególnie cennych naturalnych
fragmentach lasów, stanowiących obszary chronione i proponowane do objęcia ochroną
prawną. Gatunki objęte ochroną prawną wyróżniono na podstawie Rozporządzenia Ministra
64

Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin [Dz.U. 2012 nr 0
poz. 81]. Nomenklaturę taksonomiczną mchów przyjęto za pracą Ochyry (Ochyra i in., 2003);
natomiast nomenklaturę taksonomiczną wątrobowców przyjęto za pracą Szwejkowskiego
(Szweykowski, 2006). W trakcie prac inwentaryzacyjnych stwierdzono występowanie
12 chronionych gatunków mszaków.
Gatunki objęte ochroną ścisłą:
1. Torfowiec błotny Sphagnum palustre L.
Gatunki objęte ochroną częściową:
1. Mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata (Hedw.) Loeske
2. Widłoząb kędzierzawy Dicranum polysetum Sw. ex anon.
3. Widłoząb miotłowy Dicranum scoparium Hedw.
4. Dzióbkowiec bruzdowany Eurhynchium striatum (Schreb. ex Hedw.) Schimp.
5. Gajnik lśniący Hylocomium splendens (Hedw.) Schimp.
6. Rzęsiak pospolity Ptilidium ciliare (L.) Hampe
7. Płonnik pospolity Polytrichum commune Hedw.
8. Rokietnik pospolity Pleurozium schreberi (Willd. ex Brid.)Mitt.
9. Brodawkowiec czysty Pseudoscleropodium purum (Hedw.) M. Fleisch. ex Broth.
10. Fałdownik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus (Hedw.) Warnst.
11. Torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum Crome.
III.2.7.
MIKROFLORA
Pojęcie mikroflory obejmuje ogół mikroorganizmów, który w aktualnym ich podziale
taksonomicznym określa się jako mikrobiom lub mikrobiota. Zwykle charakterystyka
mikrobioty i badania w tym zakresie odnoszą się do określonego, ograniczonego w
przestrzeni siedliska, w którym występuje dany zespół mikroorganizmów i jest istotny np. ze
względów sanitarnych. W takich przypadkach szczegółowym badaniom podlega najczęściej
woda, gleba, produkty żywnościowe i tym podobne potencjalne siedliska chorobotwórczych
mikroorganizmów, które mogą zagrozić zdrowiu i życiu ludzi bądź zwierząt. Analiza
mikrobiologiczna tych elementów środowiska skupia się jednak jedynie na jakościowych i
ilościowych pomiarach chorobotwórczych organizmów wskaźnikowych, takich jak np.:
Escherichia coli, Enterococcus faecalis czy Clostridium perfringens. Bardziej szczegółowe
badania prowadzone są w przypadku produktów żywnościowych. Obejmują one szersze
spektrum mikroogranizmów i dotyczą wielu innych gatunków chorobotwórczych, jak np.
bakterii z rodziny Enterobacteriaceae (Salmonella sp., Shigella sp.) i Bacillaceae czy
odpowiedzialnych za psucie produktów roślinnych grzybów (Penicillium, Aspergillus,
Sclerotinia, Rhizopus).
65

Analiza, a tym bardzie inwentaryzacja mikrobioty w odniesieniu do obszaru całej
gminy nie jest możliwa i nie ma właściwego uzasadnienia. Możliwe jest jedynie wskazanie na
niektóre, wybrane zjawiska wywoływane przez mikroorganizmy, które mogą mieć znaczenie
w odniesieniu do elementów środowiska przyrodniczego na terenie gminy. Do tego typu
zjawisk należy zaliczyć przede wszystkim choroby grzybowe gatunków drzewiastych
budujących drzewostany na terenach leśnych gminy. Obecnie największym problemem w
tym zakresie są zidentyfikowane zjawiska pasożytniczej zgorzeli siewek gatunków iglastych i
liściastych, osutki sosny i modrzewia, mączniaka dębu oraz skrętaka sosny. Danych w tym
zakresie z terenów leśnych gminy dostarcza coroczny monitoring stanu zdrowotnego lasów
realizowany przez nadleśnictwa w ramach kontroli występowania i ograniczania chorób
drzew leśnych spowodowanych przez czynniki abiotyczne i antropogeniczne oraz grzyby
patogeniczne.
Największa powierzchnia drzewostanów na terenie gminy Polkowice, na których
rozpoznano objawy chorób grzybowych dotyczy skrętaka sosny (ponad 150 ha; źródło:
Raport z kontroli ..., Nadleśnictwo Lubin 2007) - choroby powodowanej przez
patogenicznego grzyba Melampsora populea, najgroźniejszej dla sosen do 12 roku życia
(Mańka, 2005). Na drugim miejscu pod względem powierzchni zaatakowanej przez patogeny
są osutki sosny (źródło: Raport z kontroli ..., Nadleśnictwo Lubin 2007), które rozpoznano na
powierzchni blisko 148 ha. Jest to choroba o dużym znaczeniu gospodarczym, porażająca
igły drzew wszystkich klas wieku. Z uwagi na wiek najgroźniejsza jest dla młodych sosen
obecnych w szkółkach leśnych i młodych uprawach. Czynnikiem patogenicznym
wywołującym tę chorobę są grzyby z rodzaju Lophodermium, najczęściej L. pinastri i L.
seditiosum (Mańka i Mańka, 1993). Pozostałe patogeny odpowiedzialne za zjawiska
chorobowe w drzewostanach gminy to m.in.: Microsphaera alphitoides (mączniak prawdziwy
dębu), grzyby odpowiedzialne za zgorzel siewek drzew leśnych – gatunki z rodzaju Fusarium
i Cylindrocarpon oraz Thanatephorus cucumeris, Phoma lineolata, a także grzybopływki
(Chromista) Phytophthora spp. i Pythium spp. (Mańka 2005).
III.2.8.
LITERATURA
1. Anioł-Kwiatkowska J. 1974. Flora i zbiorowiska synantropijne Legnicy, Lubina i Polkowic. - Acta
Univ. Wrat., Prace Bot. XIX: 1-151;
2. Bobrowicz G., Konieczny K., 2002, Przyroda Gminy Polkowice. Potoki Wzgórz Dalkowskich.
Guzicki Potok - Trzebcz - Stobna, CICONIA Grzegorz Bobrowicz, Wołów;
3. Dajdok Z., Śliwiński M. 2007. Rośliny inwazyjne Dolnego Śląska. Polski Klub Ekologiczny – Okręg
Dolnośląski, Wrocław;
4. Danielewicz W. 1993. Występowanie drzew i krzewów obcego pochodzenia jako problem ochrony
przyrody w rezerwatach i parkach narodowych. Przegląd Przyrodniczy 4, 3: 25–31;
66

5. Fiek E. 1881. Floro von Schlesien preussischen und osterreichischen Antheils, enthaltend die
wildwachsenden verwilderten und angebauten Phanerogamen und Gefass-Cryptogamen. Unter
Mitwirgung von Rudolf von Uechtritz. J.U.Kern Breslau;
6. Jackowiak B. 1999. Modele ekspansji roślin synantropijnych i transgenicznych. Phytocoenosis vol.
11 (N.S.);
7. Kowalski T., 1994. Skrętak sosny. Folder nr 9 z serii Choroby Drzew Lesnych. PWRiL, Poznań
Instrukcja Ochrony Lasu, 2004. Państwowe Gospodarstwo Leśne lasy Państwowe, Warszawa;
8. Raport z kontroli występowania i ograniczania chorób drzew leśnych spowodowanych przez
czynniki abiotyczne i antropogeniczne oraz grzyby patogeniczne, Nadleśnictwo Lubin, 2011;
9. Mańka K., 2005. Fitopatologia Leśna. Wydanie VI zmienione i poprawione. PWRiL Warszawa;
10. Mańka K., Mańka M., 1993. Choroby drzew i krzewów leśnych. Warszawa;
11. Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003. Census Catalogue of Polish Mosses. Polish
Academy of Sciences, Institute of Botany, Kraków;
12. Praca zbiorowa koordynator J. Krajewski, botanika M. Krukowski, 1996, Inwentaryzacja
przyrodnicza Gminy Polkowice;
13. Praca zbiorowa pod redakcją Kąckiego Z., 2003, Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego
Śląska, Instytut Biologii Roślin, Uniwersytet Wrocławski; Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody
Pro Natura. Wrocław;
14. Schube T.1903 Die Verbreitung der Gefasspflanzen in Schlesien preussischen und
osterreischischen Antheils. Druck von. R. Nischkovsky. Breslau, Seminarium Geobotanicum 6.
15. Szlachetka A, 2009, Dokumentacja przyrodnicza zespołu przyrodniczo krajobrazowego "Potoki
Wzgórz Dalkowskich" obiekt Trzebcz;
16. Szlachetka A, 2009, Dokumentacja przyrodnicza zespołu przyrodniczo krajobrazowego "Potoki
Wzgórz Dalkowskich" obiekt "Guzicki Potok";
17. Szlachetka A. Cieślak M. 1985, Ekspertyza botaniczna północno-wschodniej części województwa
legnickiego. Maszynopis;
18. Szweykowski J., 2006. An Annotated Checklist of Polish Liverworts and Hornworts, Krytyczna Lista
Wątrobowców i Glewików Polski, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences,
Kraków;
19. Tokarska-Guzik B. 2005. The Establishment and Spread of Alien Plant Species (Kenophytes) in
the Flora of Poland. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego;
20. Wysocki C., Sikorski P., 2009. Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu krajobrazu
(podręcznik), SGGW, Warszawa;
21. Żukowski W., Jackowiak B. (red.) 1995, Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza
Zachodniego i Wielkopolski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań.
67

III.3.
SIEDLISKA PRZYRODNICZE Z ZAŁĄCZNIKA I DYREKTYWY 92/43/EWG
Gmina Polkowice zlokalizowana jest poza siecią Natura 2000, tak więc występujące
na jej terenie siedliska przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy 92/43/EWG nie stanowią
przedmiotów ochrony ostoi siedliskowych Natura 2000. Mimo to, na terenie gminy w ramach
inwentaryzacji przyrodniczej wyróżniono szereg siedlisk przyrodniczych, które stanowią
najcenniejsze fragmenty lasów i półnaturalnych siedlisk nieleśnych na obszarze
opracowania. Płaty rozpoznanych siedlisk zajmują blisko 7% ogólnej powierzchni gminy.
Należą do nich zarówno siedliska leśne, jak i łąkowe. Pierwsze zajmują ponad połowę
zinwentaryzowanych siedlisk przyrodniczych (55%), pozostałe to siedliska łąkowe (45%).
Ponad połowę powierzchni leśnych siedlisk przyrodniczych stanowią kwaśne
dąbrowy Quercetea robori-petraeae (kod: 9190), zlokalizowane głównie w północnej
i w południowo-wschodniej części gminy. Drugie miejsce pod względem ilościowym zajmuje
priorytetowe siedlisko łęgów wierzbowych, topolowych, olszowych i jesionowych Salicetum
albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsów źródliskowych (kod: 91E0),
rozproszone na terenie wiejskim gminy wzdłuż głównych cieków i ich dopływów oraz
lokalnych obniżeń terenu o charakterze źródliskowym. Nieco mniejszy udział mają na terenie
gminy grądy środkowoeuropejskie i subkontynentalne Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum
(kod: 9170). Zajmują najczęściej małe powierzchnie rozproszone na całym obszarze gminy.
Kwaśne dąbrowy Quercetea robori-petraeae (kod: 9190) koło Biedrzychowej
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
68

Łęg olszowo-jesionowy Fraxino-Alnetum w dolinie Lipówki (kod: 91E0)
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Fragment grądu środkowoeuropejskiego i subkontynentalnego Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum (kod:
9170) koło Pieszkowic (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
69

Pozostałe wyróżnione leśne siedliska przyrodnicze mają bardzo mały udział. Należą
do nich: łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe Ficario-Ulmetum (kod: 91F0)
zlokalizowane głównie w południowo-zachodnim krańcu gminy oraz kwaśne buczyny Luzulo-
Fagenion (kod: 9110) zinwentaryzowane w kompleksie leśnym przy północnej granicy
z miastem Polkowice.
Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion (kod: 6410) (fot. A. Szlachetka, 2012)
Drugą grupę siedlisk przyrodniczych stanowią półnaturalne siedliska łąkowe, wśród
których wyróżniono dwa typy siedlisk: niżowe i górskie świeże łąki użytkowe ekstensywnie
Arrhenatherion elatioris (kod: 6510) zajmujące powierzchnię stanowiącą 99,5% siedlisk
łąkowych oraz zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion (kod: 6410) o udziale nie
przekraczającym 0,5%. Największe powierzchniowo płaty świeżych łąk użytkowych
ekstensywnie zlokalizowane są w zachodniej części gminy w sąsiedztwie Paulina,
Jędrzychowa - Nowy Dwór, Kolonii Jędrzychów, Nowej Wsi Lubińskiej oraz w północnowschodniej
części gminy między Moskorzynem a Komornikami Górnymi. Łąki trześlicowe
obejmują dwa płaty, jeden położony między Sobinem a Nową Wsią Lubińską, drugi na
południu od Biedrzychowej.
70

Niżowe i górskie świeże łąki użytkowe ekstensywnie Arrhenatherion elatioris (kod: 6510) w dolinie Skłoby
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Do nieleśnych siedlisk przyrodniczych zalicza się również stwierdzone na terenie
gminy na bardzo małych powierzchniach w okolicy Dąbrowy niżowe, nadrzeczne zbiorowiska
okrajkowe Convolvuletalia sepium (kod: 6430) związane z ciekami i porastające ich strefy
brzegowe.
III.4.
FAUNA
III.4.1.
III.4.1.1.
BEZKRĘGOWCE
WSTĘP
Fauna bezkręgowa gminy Polkowice była do tej pory słabo poznana, poza nielicznymi
wyjątkami z gromady owadów (Insecta). Z uwagi na znikome podstawy literaturowe oraz
małe doświadczenie metodyczne i terenowe autorów w zakresie innych grup bezkręgowców
niż owady uskrzydlone, przyjęto założenie, że wybrane ich rzędy będą reprezentatywne dla
ochrony siedlisk bezkręgowców lądowych gminy. Entomofauna badanego terenu,
a w szczególności jej części centralnej i zachodniej, też zbadana była dotychczas bardzo
powierzchownie. W ostatnich latach przeprowadzono tutaj dwie inwentaryzacje, których
przedmiotem były tzw. „naturowe” gatunki owadów z II i IV załącznika Dyrektywy 92/43/EWG
z dnia 21 maja 1992r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory,
zmienionej dyrektywą 97/62/EWG, tzw. Dyrektywy Siedliskowej (Stelmaszczyk i in. 2007;
71

Grotowski i in. 2010). Punktem odniesienia pod kątem siedlisk przyrodniczych oraz
niektórych siedlisk owadów, pozostaje inwentaryzacja przyrodnicza gminy Polkowice z 1996
roku (Krajewski i in. 1996). Nie uwzględniono wówczas entomologii w najmniejszym nawet
zakresie. Ponadto, zupełnie niezależnie, od ok. 5 lat z obszaru Rynarcice – Żelazny Most -
osadnik Gilów zbierane są dane dotyczące motyli nocnych i motyli dziennych (MALKIEWICZ,
MYŚKÓW- w przygotowaniu). Jak dotąd udało się wykazać tutaj kilka cennych gatunków,
zarówno „naturowych”, chronionych, z czerwonej księgi zwierząt zagrożonych, jak
i nieujętych w żadnych ramach tego typu, a niekiedy niezwykle rzadkich. Do najciekawszych
z nich można zaliczyć gatunki z załączników Dyrektywy Siedliskowej (Lycaena dispar,
Eriogaster catax, Osmoderma eremita) czy pozostałe chronione, ujęte w czerwonej księdze
bezkręgowców lub bardzo rzadkie i warte specjalnej troski, lecz niewpisane na żadne listy
(Apatura iris, Theria rupicapraria, Artiora evonymaria, Phyllodesma tremulifolia, czy
chrząszcze z rodzaju Protaetia i Carabus). Równie interesujące są stwierdzenia koszówek
Diplodoma laichartingella, Bacotia claustrella i Psyche crassiorella (Malkiewicz i Dobrzański
2010, 2011).
III.4.1.2.
METODYKA BADAŃ
W obecnej aktualizacji inwentaryzacji gminy szczególną uwagą objęto gatunki
z załączników Dyrektywy Siedliskowej UE, gatunki chronione ściśle prawem w Polsce,
gatunki z Czerwonej Księgi Zwierząt – Bezkręgowce (Głowaciński i Nowacki 2004) oraz
wymienione w Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce (Głowaciński
2002). Ponadto inwentaryzowane są gatunki rzadko spotykane w Polsce południowozachodniej,
często ważne dla ochrony przyrody gminy np. parasolowe, wskaźnikowe,
a nieobecne na żadnej z powyższych list.
1. Podstawową metodą stosowaną przy inwentaryzacji było aktywne poszukiwanie
dorosłych osobników w okresach ich pojawu w pobliżu płatów roślinności, w obrębie
których spodziewane jest występowanie poszczególnych gatunków, np. łąk trzęślicowych
z krwiściągiem lekarskim w okresie późnego lata w celu znalezienia modraszków
Phengaris (= Maculinea).
2. Dodatkowa metoda to wyszukiwanie larw, ich śladów żerowania, wylinek, oprzędów
(główna metoda dla barczatki kataks i przeplatki maturny), a dla niektórych innych
gatunków także złóż jaj.
3. Dla motyli i chrząszczy nocnych możliwe jest zastosowanie pułapek lub wabików
świetlnych w postaci samołówki ze źródłem światła UV lub ekranu oświetlonego światłem
o jego znacznej zawartości. To podstawowa metoda dla większości nocnych
miernikowców i sówek, a dodatkowa dla barczatki kataks i innych barczatkowatych.
72

4. Stanowiska lub obszary występowania/siedliska gatunków były w terenie nanoszone
na mapy w skali 1: 10000 oraz namierzane przy pomocy odbiorników Garmin GPSmap
60CSx.
5. Wytypowane potencjalne stanowiska pachnicy dębowej, były monitorowane wg.
„Opinii GDOŚ na temat właściwej metody oraz terminu inwentaryzacji pachnicy dębowej
w alejach przydrożnych” a także na podstawie obecności jednego z ważnych gatunków
towarzyszących pachnicy – tęgosza rdzawego (Elater ferrugineus) – oba gatunki
z PCzKZ-bezkręgowce (Głowaciński i Nowacki 2004).
6. Na wczesnym etapie wytypowano trzy główne rzędy owadów dla inwentaryzacji
(chrząszcze, motyle i prostoskrzydłe) najbardziej reprezentatywne dla siedlisk
entomofauny w gminie Polkowice. Zwracano też uwagę na ważki, rekomendowane
początkowo do inwentaryzacji, lecz w trakcie jej trwania nie udało się zauważyć ani
jednego chronionego lub zagrożonego gatunku.
7. Stanowiska lub obszary inwentaryzacji szczegółowej typowano na podstawie
informacji zawartych w poprzednich inwentaryzacjach lub innych źródeł.
III.4.1.3.
WYNIKI
Pachnica dębowa Osmoderma eremita
Rodzina: poświętnikowate Scarabaeidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej,
obejmujący gatunki, których utrzymanie wymaga ochrony właściwych im siedlisk
i wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony, w randze gatunku o znaczeniu priorytetowym
oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej obejmującym gatunki ważne dla Wspólnoty,
które wymagają ścisłej ochrony. Gatunek figuruje na krajowej czerwonej liście zwierząt
zagrożonych ze statusem VU – narażone (Głowaciński 2002).
Stanowiska:
- proj. rezerwat "Żukowskie Śnieżyce" N51 32’ 21” E16 09’ 01”
- Żuków - w parku zabytkowym N51 32’37,4” E16 08’38,6”
- Żelazny Most - park zabytkowy N51 28’33’ E16 10’36”
- Guzicki Potok: N51 32 14.2 E16 06 58.9
- Guzicki Potok - dziuplaste dęby (potencjalnie siedlisko):
N51 32 09.2 E16 06 51.3
N51 32 08.4 E16 06 46.7
73

N51 32 08.2 E16 06 46.3
- Paulinów: N51 31 10.9 E16 00 39.8 - przełamany dąb na N skraju oddz. 169, przy drodze
leśnej do Suchej Górnej.
- Dąbrowa – ścięta kłoda z wysypującym się próchnem N51 29 15.1 E16 07 56.0
Wepa marmurkowa Protaetia lugubris
Rodzina: poświętnikowate Scarabaeidae
Rzadki gatunek nieobjęty jednak ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem
Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej
zwierząt i nie figurujący na krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych (Głowaciński
2002), ale cenny w skali gminy Polkowice.
Stanowisko:
- Małe Rynarcice - szpaler przydrożnych dębów na granicy gmin Rudna i Polkowice: od N51
28’39” E16 11’48” do N51 28’18” E16 11’44”
Kwietnica okazała Protaetia aeruginosa
Rodzina: poświętnikowate Scarabaeidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Umieszczony na
krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych ze statusem VU – narażone (Głowaciński
2002).
Kwietnica okazała Protaetia aeruginosa (fot. A. Malkiewicz, 2012)
74

Stanowiska:
- Dąbrowa N51 30’12” E16 08’58” – dąb przydrożny o wymiarach pomnikowych
Tęgosz rdzawy Elater ferrugineus
Rodzina: sprężykowate Elateridae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Gatunek figuruje na krajowej czerwonej liście zwierząt
zagrożonych ze statusem VU – narażone (Głowaciński 2002).
Stanowiska:
- ZPK Trzebcz - zamierający dąb na obszarze zespołu przyrodniczo – krajobrazowego: N51
32 09.9 E16 06 54.6;
- Sobin - grupa około 10 zamierających dębów przy drodze koło Sobina, niedaleko
okorowanego dębu (28) N51 29 04.8 E16 02 31.0.
Ciołek matowy Dorcus paralellipipedus
Rodzina: jelonkowate Lucanidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Gatunek figuruje na krajowej czerwonej liście zwierząt
zagrożonych ze statusem VU – narażone (Głowaciński 2002).
Stanowisko:
- przełamany dąb na N skraju oddz. 169, przy drodze leśnej do Suchej Górnej.: N51 31 10.9
E16 00 39.8
Pasterek blady Opilo pallidus
Rodzina: przekraskowate Cleridae
Rzadki gatunek nieobjęty ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
Figuruje na krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych ze statusem EN – zagrożone
(Głowaciński 2002).
Stanowiska:
- Sobin - od N51 29’07,3” E16 02’20,2” do N51 29’06,5” E16 02’25” – częściowo okorowany
dąb na brzegu polderu koło Sobina (28); w otoczeniu grupa około 10 dębów możliwych
do zasiedlenia i ochrony.
75

Dorosły osobnik pasterka bladego Opilo pallidus w okolicy Sobina (fot. A. Malkiewicz, 2012)
Przekrasek Dermestoides sanguinicollis
Rodzina: przekraskowate Cleridae
Rzadki gatunek nieobjęty jednak ochroną prawną. Gatunek figuruje na krajowej
czerwonej liście zwierząt zagrożonych ze statusem EN – zagrożone (Głowaciński 2002).
Stanowiska:
- Sobin - od N51 29’07,3” E16 02’20,2” do N51 29’06,5” E16 02’25” – częściowo okorowany
dąb na brzegu polderu koło Sobina (29); w otoczeniu grupa około 10 dębów możliwych
do zasiedlenia i ochrony.
B. MOTYLE LEPIDOPTERA
Czerwończyk nieparek Lycaena dispar
Rodzina: modraszkowate Lycaenidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto
umieszczony na liście II załącznika Konwencji Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny
i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego gatunki bardzo zagrożone i ściśle
chronione; oraz w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, obejmujący gatunki, których
utrzymanie wymaga ochrony właściwych im siedlisk i wyznaczenia specjalnych obszarów
ochrony i w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej obejmującym gatunki ważne dla
76

Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony. Gatunek figuruje na krajowej czerwonej liście
zwierząt zagrożonych ze statusem LC – najmniejszej troski (Głowaciński 2002).
Stanowiska:
- okolica Paulinowa - dolina Skłoby między Paulinowem a Sieroszowicami
1) N51 31.392 E15 59.122 127 m
2) N51 31.383 E15 59.065 128 m
3) N51 31.376 E15 59.029 128 m
4) N51 31.389 E15 59.384 132 m
5) N51 31.469 E15 59.629 133 m
6) N51 31.470 E15 59.697 133 m
7) N51 31.468 E15 59.881 134 m
8) N51 31.468 E15 59.922 135 m
- okolica Paulinowa - dolina Skłoby między Paulinowem a Polkowicami
9) N51 31.115 E16 00.695 139 m
10) N51 31.114 E16 00.676 139 m
11) N51 31.123 E16 00.671 138 m
12) N51 31.134 E16 00.634 141 m
13) N51 31.121 E16 00.537 142 m
- na mokradłach na N od Jędrzychowa
N51 27.733 E16 03.067;
N51 27.471 E16 03.248
- przyujściowy odcinek potoku między Komornikami a Żukowem:
N51 32’24,1” E16 08’13,7”
N51 32’28” E16 08’07”
Modraszek korydon Polyommatus coridon
Rodzina: modraszkowate Lycaenidae
Rzadki gatunek nieobjęty ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt i nie
umieszczony na krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych (Głowaciński 2002), ale
cenny w skali gminy Polkowice.
Stanowiska:
- Sobin – Polkowice: w pasie wzdłuż ul. Kopalnianej i na sąsiednich suchych ugorach (działki
nr 100-105): od N51 28’59” E16 03’02” do N51 29' 06" E16 03' 11"
77

Siedlisko czerwończyka nieparka Lycaena dispar w proponowanym użytku ekologicznym
„Dolina Skłoby” (fot. A. Malkiewicz, 2012)
Barczatka kataks Eriogaster catax
Rodzina: barczatkowate Lasiocampidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto
umieszczony na liście II załącznika Konwencji Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny
i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego gatunki bardzo zagrożone i ściśle
chronione; oraz w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, obejmujący gatunki, których
utrzymanie wymaga ochrony właściwych im siedlisk i wyznaczenia specjalnych obszarów
ochrony, w randze gatunku o znaczeniu priorytetowym oraz w załączniku IV Dyrektywy
Siedliskowej obejmującym gatunki ważne dla Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony.
Gatunek figuruje na krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych ze statusem EN –
zagrożone (Głowaciński 2002).
Stanowisko:
- pomiędzy ZPK Guzicki Potok a wsią Trzebcz: od N51 31’23” E16 05’56” do N51 31’12” E16
06’04”
78

Oprzędy barczatki kataks Eriogaster catax w okolicy zespołu przyrodniczo-krajobrazowego
„Trzebcz” (fot. A. Malkiewicz, 2012)
Barczatka osiczanka Phyllodesma tremulifolia
Rodzina: barczatkowate Lasiocampidae
Gatunek nieobjęty ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Figuruje na
krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych ze statusem VU – narażony (Głowaciński
2002).
Stanowisko:
- okolica osadnika Gilów: N51 27’34” E16 09’47”
Postojak wiesiołkowiec Proserpinus proserpina
Rodzina: zawisakowate Sphingidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto
umieszczony w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej obejmującym gatunki ważne dla
79

Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony. Gatunek figuruje na krajowej czerwonej liście
zwierząt zagrożonych ze statusem LC – najmniejszej troski (Głowaciński 2002).
Stanowisko:
- piaszczyste ugory na przecięciu drogi 331 z rurociągiem KGHM: N51 28' 41" E16 11' 14"
oraz N51 30’19” E16 09’09”
Paź żeglarz Iphiclides podalirius
Rodzina: paziowate Papilionidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Figuruje na
krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych ze statusem VU – narażony (Głowaciński
2002).
Stanowisko:
- Sobin: N51 28’47” E16 02’50”
Siedlisko pazia żeglarza Iphiclides podalirius (fot. A. Malkiewicz, 2012)
Rojnik morfeusz Heteropterus morpheus
Rodzina: karłątkowate Hesperiidae
Gatunek nieobjęty ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Figuruje na
krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych ze statusem NT – bliski zagrożenia
(Głowaciński 2002).
80

Stanowiska:
- Jędrzychowskie Mokradła: N51 27’42.7” E16 01’50.1”
N51 27'46.8" E16 01'58.3"
N51 27'49.0" E16 01'59.6"
N51 27'56.0" E16 02'08.0"
N51 27'56.4" E16 02'08.8
N51 28'01.5 E16 02'18.4"
N51 28'02.1 E16 02'22.7
C. PROSTOSKRZYDŁE ORTHOPTERA
Siwoszek niebieski Oedipoda caerulescens
Rodzina: szarańczowate Acrididae
Gatunek nieobjęty ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Figuruje na
krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych ze statusem NT – bliski zagrożenia
(Głowaciński 2002).
Stanowiska:
- Sobin – Polkowice: w pasie wzdłuż ul. Kopalnianej i na sąsiednich suchych ugorach (działki
nr 100-105): od N51 28’59” E16 03’02” do N51 29' 06" E16 03' 11"
Długoskrzydlak Phaneroptera falcata
Rodzina: pasikonikowate Tettigoniidae
Gatunek nieobjęty ochroną prawną zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Figuruje na
krajowej czerwonej liście zwierząt zagrożonych ze statusem NT – bliski zagrożenia
(Głowaciński 2002).
Stanowiska:
- Sobin – Polkowice: od N51 28’57” E16 02’56” do N51 29’02” E16 03’08” – w pasie wzdłuż
ul. Kopalnianej i na sąsiednich suchych ugorach (działki nr 100-105).
III.4.1.4.
DYSKUSJA I PODSUMOWANIE
W ostatnich latach przeprowadzono na terenach gminy dwie inwentaryzacje, których
przedmiotem były tzw. „naturowe” gatunki owadów z II i IV załącznika Dyrektywy 92/43/EWG
z dnia 21 maja 1992r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory,
zmienionej dyrektywą 97/62/EWG, tzw. Dyrektywy Siedliskowej (Stelmaszczyk i in. 2007;
Grotowski i in. 2010). Punktem odniesienia pod kątem siedlisk przyrodniczych, w tym
niektórych siedlisk owadów, pozostaje inwentaryzacja przyrodnicza Gminy Polkowice z 1996
81

oku (Krajewski i in. 1996). Nie objęła ona jednak samych gatunków owadów, ani innych
bezkręgowców chronionych.
Wyniki tzw. „Inwentaryzacji leśnej” z Nadleśnictwa Lubin (Stelmaszczyk i in. 2007)
miały charakter fragmentaryczny z uwagi na przyjęte tam terminy i metodykę badań.
Potwierdzono jedno ze stanowisk pachnicy dębowej w Żelaznym Moście (park zabytkowy),
drugie okazało się poza granicą gminy Polkowice (oddz. 113-f leśnictwo Żelazny Most, obręb
Lubin, Nadleśnictwo Lubin), a trzecie (koło „Góry Czarownic”) nie zostało obecnie
potwierdzone, ale potencjalnie jest odpowiednie dla gatunku – pomnikowe i martwe, stojące
dęby. Pozostałe dwa stanowiska pachnicy tam wykazane, znajdują się poza granicami
gminy. Podobnie wygląda sytuacja z czerwończykiem nieparkiem Lycaena dispar, gdzie
jedno stanowisko jest poza gminą, a drugie – dobrze zachowane, zostało potwierdzone jako
siedlisko potencjalne (koło wsi Tarnówek, oddz. 12-12y leśnictwo Damówka, obręb
Polkowice, Nadleśnictwo Lubin), bez stwierdzenia gatunku. Potencjalne stanowisko innego
gatunku, ważki zalotki większej Leucorhinia pectoralis w tym leśnictwie (oddz. 12, 26c
leśnictwo Damówka, obręb Polkowice, Nadleśnictwo Lubin) nie zostało potwierdzone jako
stanowisko tego gatunku, który nigdy nie był notowany na terenie gminy Polkowice.
Podobnie rzeczy się mają ze znanym w gminie stanowiskiem kozioroga dębosza
w parku zabytkowym w Nowym Dworze (Jędrzychów) z pomnikową aleją dębową. Nie
znaleziono tam obecnie śladów żerowania tego gatunku. Analiza żerowisk kózkowatych na
sąsiedniej alei przydrożnej wzdłuż wsi Jędrzychów i w kierunku Nowej Wsi Lubińskiej,
wskazuje, że ten gatunek musiał być uprzednio mylony z inną kózką – dylążem garbarzem
Prionus coriarius, która tworzy podobne ślady żerowania. Tego rodzaju błędne wnioski
zostały wysunięte podczas inwentaryzacji przyrodniczej dla celów OOŚ eksploatacji złoża
miedzi KGHM Polkowice II (Grotowski i in. 2010) oraz wcześniej gdy ustanawiano
pomnikową aleję w Nowym Dworze. Kolejnym gatunkiem, którego nie potwierdzono w
obecnej inwentaryzacji, a wymieniono w powyżej cytowanej ekspertyzie dla KGHM, jest
modraszek nausitous Phengaris nausithous. Stanowisko określane jako: „łąka z niewielkim
płatem krwiściągu lekarskiego między Nowym Dworem a Sobinem” zostało sprawdzone pod
kątem występowania tego motyla w latach 2011 i 2012 z wynikiem negatywnym. Znaleziono
tam natomiast innego cennego motyla z Czerwonej listy zwierząt (Głowaciński 2002),
mianowicie rojnika morfeusza Heteropterus morpheus, który występuje też licznie na
sąsiednich „Jędrzychowskich Mokradłach” (stanowiska nr-y 38-44). Na tym, jak też na innych
terenach podmokłych gminy, nie udało się stwierdzić ani jednego z chronionych lub
zagrożonych gatunków ważek (Odonata), wymienianych we wstępnych warunkach
inwentaryzacji. W ich miejsce, dodatkowo, wymieniono tutaj stanowiska (nr-y 46-47) dwóch
gatunków prostoskrzydłych Orthoptera, traktowanych jako zagrożone w Polsce (Głowaciński
82

2002). Te dla odmiany stwierdzano tylko na terenach komunalnych i przemysłowych
pomiędzy Sobinem a Polkowicami.
Bez wątpienia jednym z najcenniejszych składników przyrody i siedlisk entomofauny
gminy Polkowice są aleje dębowe i lipowe, parkowe i inne świetliste zadrzewienia oraz
fragmenty drzewostanów dębowych a także stare samotne dęby lub ich grupy. Z punktu
widzenia ochrony entomofauny, stanowiska takie są cenne bez względu na stan zdrowotny
i wiek drzew, czyli zachowania wymagają także te w stanie terminalnym, rozpadające się
i martwe. Gatunkiem priorytetowym, i zarazem parasolowym dla tego typu siedlisk owadów
saproksylicznych jest pachnica dębowa Osmoderma eremita, którą stwierdzono na 9
stanowiskach (nr-y 28-35), a gatunki znane jako jej towarzyszące (o podobnej biologii) na
kolejnych 4 lokalizacjach (nr-y 26-27 oraz 36-37). Dodatkowo znalezione zostały trzy inne
rzadkie (nr 25) i bardzo rzadkie gatunki (nr-y 23-24), biologicznie związane z żerowiskami
chrząszczy ksylofagicznych, z reguły związane z dębami, na których bądź polują
(przekraskowate) bądź spijają wyciekający sok z drewna (ciołek matowy). Są to z reguły
gatunki termo-higrofilne, wymagające siedlisk zarówno ciepłych, wilgotnych jak też dobrze
nasłonecznionych. Stanowiska ulegające postępującemu zacienianiu mogą tracić swoje
cechy, właściwe dla rozwoju przedmiotów ochrony. Do stanowisk cennych z uwagi na tą
grupę owadów, wymagających podjęcia/utrzymania odpowiednich działań ochronnych
należą:
1) projektowany rezerwat „Żukowskie Śnieżyce";
2) park zabytkowy w Żelaznym Moście;
3) park zabytkowy w Żukowie;
4) grupa dębów na obszarze Zespołu przyrodniczo – krajobrazowego Guzicki Potok;
5) przełamany dąb na północnym skraju oddz. 169, przy drodze leśnej do Suchej
Górnej;
6) częściowo okorowane dęby przydrożne na brzegu polderu koło Sobina; w otoczeniu
grupa około 10 dębów możliwych do zasiedlenia i ochrony; po drugiej stronie
polderu szpaler dębów na brzegu uregulowanego właśnie kanału;
7) szpaler przydrożnych dębów na granicy gmin Polkowice i Rudna koło wsi Żelazny
Most;
8) osamotniony dąb dziuplasty przy samej drodze 331, blisko końca wsi Dąbrowa;
stwierdzono występowanie chrząszcza chronionego Protaetia aeruginosa (nr 37)
żyjącego w dziuplach nasłonecznionych drzew, głównie dębów – proponowany
pomnik przyrody.
9) Aleja dębów wzdłuż drogi lokalnej pomiędzy miejscowościami Jędrzychów i Nowa
Wieś Lubińska wraz z odgałęzieniami w kierunku Sobina i dawnego PGR Nowy
Dwór.
83

Praktyczne sposoby ochrony alej i podobnych stanowisk entomofauny jak
wymienione powyżej omawia podręcznik „Aleje – skarbnice przyrody” (red. Tyszko –
Chmielowiec 2012).
Następnym siedliskiem owadów godnym ochrony są mokradła i wilgotne łąki
w dolinkach rzek i potoków Moskorzynka, Guzicki Potok, Zdżerowita, Skłoba oraz
„Jędrzychowskie Mokradła” z miejscami bytowania wielu motyli w tym czerwończyka
nieparka Lycaena dispar i rojnika morfeusza Heteropterus morpheus. Ich ulubionymi
roślinami, zarówno żywicielskimi dla gąsienic, jak nektaryzującymi dla motyli dorosłych są
rośliny bagienne i higrofilne gatunki łąkowe (Buszko, Masłowski 2008). Jako przykłady
można podać szczaw lancetowaty (dla czerwończyka nieparka), trzęślicę modrą (dla rojnika
morfeusza) i sadziec konopiasty (dla motyli obu gatunków). Warunkami utrzymania tych
gatunków i ich siedlisk są przede wszystkim zachowanie odpowiednio wysokiego poziomu
wód gruntowych (rozważne melioracje) oraz utrzymanie bogatych gatunkowo łąk
jednokośnych, przy zachowaniu brzegów wód nie wykaszanych (zalecany 2-metrowy
margines „niedokosów” wzdłuż potoków i rowów) dla ochrony stadiów przejściowych motyli i
ważek.
Dla ochrony siedlisk rozwoju barczatek (Lasiocampidae): kataks Eriogaster catax
oraz osiczanki Phyllodesma tremulifolia koniecznym warunkiem jest lokalne utrzymanie
żywopłotów/zarośli tarniny i głogu oraz zarośli/odrośli osikowych w rejonach ich
występowania, z możliwymi zabiegami przycinania starszego pokolenia krzewów i drzew,
poza sezonem pojawiania się motyli oraz ich jaj i gąsienic. Dla barczatki kataks jest to okres
czerwiec – wrzesień, dla osiczanki wrzesień – marzec, kiedy motyle znajdują się w stadium
poczwarki (ukryte w kokonach). Należy też unikać w rejonach ich występowania stosowania
środków ochrony roślin/lasu, kryjących się pod szerokim terminem pestycydy.
Zapewnienie warunków przetrwania dla sucholubnych gatunków związanych z
murawami napiaskowymi i ubogimi ugorami porośniętymi luźną roślinnością psammofilną,
wiąże się z zagrożeniem przez zabudowę mieszkaniową lub przemysłową terenów blisko
strefy ekonomicznej i rozrastających się osiedli domków jednorodzinnych (jak w rejonie
Sobina). Tego typu tereny są jednak jeszcze dość rozległe na przedmieściach Polkowic i w
rejonach szybów kopalnianych, tam gdzie zachowały się rozległe ugory piaszczyste.
Miejscami, na terenach otwartych, zapewniają je także szerokie magistrale rurociągów
KGHM. Gatunkami znajdującymi tam swoje miejsca rozwoju i żerowania są motyle:
modraszek korydon Polyommatus coridon i postojak wiesiołkowiec Proserpinus proserpina
a z prostoskrzydłych siwoszek niebieski Oedipoda caerulescens, a niekiedy także
długoskrzydlak sierposz Phaneroptera falcata, który spotykany jest ostatnio zarówno na
łąkach wilgotnych jak i suchych. Gatunków tych zatem nie można tymczasem uznać za
84

zagrożone wyginięciem na terenie gminy Polkowice i nie proponuje się dla nich obecnie
specjalnych form ochrony.
III.4.1.5.
LITERATURA
1. Buszko J., Masłowski J., 2008. Motyle dzienne Polski. Koliber, Nowy Sącz. 274 str.
2. Grotowski A., (oprac. zespołowe) 2010. Raport o oddziaływaniu na środowisko wydobycia rudy
miedzi w obszarze górniczym Polkowice ii . Na zlecenie KGHM Polska Miedź S.A. w Lubinie. Str.
60-62.
3. Głowaciński Z. (red.) 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Red list of
threatened animals in Poland. IOP PAN, Kraków. 155 pp.
4. Głowaciński Z., Nowacki J. (red.): Polska Czerwona Księga Zwierząt - bezkręgowce. Instytut
ochrony przyrody PAN, Kraków, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Poznań. 447 pp.
5. Malkiewicz A., Dobrzański, 2010. Studia nad koszówkowatymi Dolnego Śląska (Lepidoptera:
Psychidae). Cz. 1. Naryciini. Przyroda Sudetów, 13: 125-130.
6. Malkiewicz A., Dobrzański, 2011. Studia nad koszówkowatymi Dolnego Śląska (Lepidoptera:
Psychidae). Cz. 2. Psychini. Przyroda Sudetów, 14: 73-78.
7. Sielezniew M., Dziekańska I., 2010. Motyle dzienne. Multico, Warszawa.
8. Stelmaszczyk R., Kadej M, Żuk K. 2007. Raport z powszechnej inwentaryzacji leśnej - owady .
Na zlecenie nadleśnictwa Lubin. 6 str. + mapa.
9. Svensson G. P., Larsson M. C., Hedin J., 2004. Attraction of the larval predator elater ferrugineus
to the sex pheromone of its prey, Osmoderma eremita, and its implication for conservation
biology. Journal of chemical ecology 30, 353–363.
10. Tyszko - Chmielowiec P. (red.) 2012. Aleje – skarbnice przyrody. Praktyczny podręcznik ochrony
alej i ich mieszkańców. Fundacja ekorozwoju, Wrocław. 160 pp.
III.4.2.
III.4.2.1.
RYBY
WSTĘP
Inwentaryzacja miała na celu zlokalizowanie stanowisk chronionych, rzadkich
i zagrożonych gatunków ryb oraz minogów na terenie gminy Polkowice w tym
zamieszczonych w załączniku II – IV dyrektywy siedliskowej dla grupy minogi i ryby oraz
przeanalizowanie ich pod kątem zagrożeń i możliwości przeciwdziałania im wraz
z wytypowaniem miejsc do ochrony.
III.4.2.2.
METODYKA BADAŃ
Inwentaryzacja gminy Polkowice objęła wody płynące dorzecza Szprotawy:
Szprotawa, Kalinka, Skłoba, Sucha Górna oraz dorzecza Rudnej: Rudna, Moskorzynka,
Zdżerowita, Trzebcz, Stobna.
85

Odłowy kontrolne na ciekach zostały przeprowadzone między 28 -29. 06.2011 oraz
24.09.2011 r za pomocą agregatu IUP – 12. Wszystkie stanowiska zostały wstępnie
wyznaczone na podstawie mapy i skorygowane w terenie w sposób umożliwiający pobór
próby. Długość stanowisk wyniosła średnio 200 m.
III.4.2.1.
WYNIKI
Opis cieków i skład stwierdzonej ichtiofauny
a) Moskorzynka – stanowisko nr 1,2,3
Lewostronny dopływ Rudnej o długości 15,3 km i powierzchni zlewni 84,17 km.
Źródła rzeki znajdują się przy trasie Polkowice – Zielona Góra. Brzegi rzeki w większości
uregulowane dno piaszczysto –żwirowe, miejscami zamulone, ale twarde. Stan wody niski.
Stwierdzono obecność 4 gatunków ryb:
- pstrąg potokowy Salmo trutta morpha fario
- strzebla potokowa Phoxinus phoxinus,
- okoń Perca fluviatilis
- ciernik Gasterosteus aculeatus
Zdecydowanym dominantem na wszystkich stanowiskach jest pstrąg reprezentowany
przez różne roczniki, ale przeważa pstrąg jednoroczny.
Pstrąg jednoroczny (fot. I. Kijora, 2011)
86

Pstrąg potokowy – osobnik dorosły (fot. I. Kijora, 2011)
b) Zdżerowita – stanowisko nr 4,5
Prawostronny dopływ Moskorzynki o długości 7,1 km, jej źródła znajdują się w pobliżu
wsi Dąbrowa. Ciek uregulowany. Dno piaszczyste, stan wody niski. Odłów przeprowadzono
na dwóch stanowiskach w Komornikach i Tarnówku. Stwierdzono obecność ciernika
Gasterosteus aculeatus dość liczne występującego na jednym stanowisku w Tarnówku,
w Komornikach nie stwierdzono obecności ryb.
c) Zielenica – stanowisko nr 6
Prawostronny dopływ Szprotawy. Dno twarde pokryte warstwą mułu. Brzegi
zarośnięte, ślady faszynowania. Odłowy przeprowadzono na stanowisku poniżej mostu na
drodze szutrowej między Jędrzychowem a Szklarami Dolnymi. Stwierdzono obecność tylko
jednego gatunku – okonia Perca fluviatilis jednorocznego i dwuletniego, występującego
licznie.
87

Zielenica (po lewej) i Szprotawa (po prawej) (fot. I. Kijora, 2011)
d) Szprotawa – stanowisko nr 7
Prawy dopływ Bobru. Początek bierze w okolicach wsi Ogrodzisko. Odłowy
przeprowadzono przy moście w lesie. Odcinek głęboki, zarośnięty. Stwierdzono obecność
czterech gatunków ryb:
- okonia Perca fluviatilis
- szczupaka Esox lucius
- płoci Rutilus rutilus
- ciernika Gasterosteus aculeatus
e) Rów S – stanowisko nr 8
Prawobrzeżny dopływ Szprotawy. Odłowy przeprowadzono przy drodze pomiędzy
Nową Wsią Lubińską a Nowym Dworem. Rów płytki, gęsto zarośnięty. Stwierdzono
pojedyncze szczupaki Esox lucius.
f) Kalinka – stanowisko nr 9
Odłowy przeprowadzono w miejscowości Sobin w dół od ujścia Młynówki.
Stwierdzono obecność trzech gatunków ryb występujących nielicznie:
- ciernika Gasterosteus aculeatus
- czebaczka amurskiego Pseudorasbora parva
88

- śliza Noemacheilus barbatulus
g) Trzebcz – stanowisko nr 10
Dopływ Moskorzynki. Odłowy przeprowadzono we wsi Trzebcz od mostu w górę
rzeki. Dno twarde, piaszczystę, woda czysta, obecności ryb nie stwierdzono.
h) Guzicki Potok – stanowisko 11
Prawobrzeżny dopływ Moskorzynki. Stanowisko wyznaczono w lesie poniżej wsi
Guzice. Stan wody niski, dno piaszczyste z osadem mułu. Ryb nie stwierdzono.
i) Kalinówka – stanowisko 12
Lewobrzeżny dopływ Rudnej. Stanowisko we wsi Żelazny Most. Dno piaszczyste,
potok zarośnięty. Obecny pojedynczy czebaczek amurski Pseudorasbora parva.
j) Skłoba – stanowisko 13
Prawobrzeżny dopływ Szprotawy. Odłowy przeprowadzono poniżej zbiornika
Paulinki. Rzeka silnie zarośnięta z dużą ilością mułu na badanym odcinku nie stwierdzono
obecności ryb.
k) Sucha Górna – stanowisko 14
Lewostronny dopływ Kłębanówki , która jest prawostronnym dopływem Szprotawy.
Potok uregulowany. Stanowisko powyżej miejscowości Sucha Górna. Brak ryb.
GATUNKI RYB I MINOGÓW STWIERDZONE PODCZAS PRZEPROWADZONYCH ODŁOWÓW
KONTROLNYCH NA TERENIE GMINY POLKOWICE WRAZ Z SZACUNKOWYM OKREŚLENIEM
LICZEBNOŚCI
Numer
stanowiska
Ciek
Miejscowość
(najbliższa)
Gatunek
Liczebność
Status
ochronny
Pstrąg potokowy
Salmo trutta trutta m.
fario
liczny
W
1
2
Moskorzynka
Kazimierzów
Moskorzyn
Strzebla potokowa
Phoxinus phpxinus
sporadyczny
N
3
Żuków
Okoń
Perca fluviatilis
pojedynczy
W
Ciernik
Gasterosteus aculeatus
liczny
N
4,5 Zdżerowita
Komorniki,
Tarnówek
Ciernik
Gasterosteus aculeatus
liczny
N
89

Numer
stanowiska
Ciek
Miejscowość
(najbliższa)
Gatunek
Liczebność
Status
ochronny
6 Zielenica
Jędrzychów ,
Szklary Dolne
Okoń
Perca fluviatilis
liczny
W
Płoć
Rutilus rutilus
liczny
W
7 Szprotawa
Okoń
Perca fluviatilis
Szczupak
Esox lucius
pojedynczy
pojedynczy
W
W
Ciernik
Gasterosteus aculeatus
sporadyczny
N
8 Rów S
Nowa Wieś
Lubińska,
Jędrzychów-Nowy
Dwór
Szczupak
Esox lucius
pojedynczy
W
Czebaczek amurski
Pseudorasbora parva
sporadyczny
O
9 Kalinka Sobin
Ciernik
Gasterosteus aculeatus
pojedynczy
N
Śliz Noemacheilus
barbatulus
sporadyczny
Ch
12 Kalinówka Żelazny Most
Czebaczek amurski
Pseudorasbora parva
sporadyczny
Ch – chroniony , N – nie chroniony , W – nie chroniony ,ważny wędkarsko O – obcy naszej ichtiofaunie, niepożądany
Sporadyczny – 1-2 szt.
Pojedynczy – 3-10 szt.
Liczny – 11-30 szt.
Bardzo liczny – 31-100 szt.
Wyjątkowo liczny – powyżej 100 szt.
O
III.4.2.2.
PODSUMOWANIE
Na terenie gminy Polkowice stwierdzono występowanie 1 gatunku objętego ochroną
gatunkową – śliza Barbatula barbatula, natomiast nie stwierdzono obecności innych
gatunków wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady Europy 92/43/EWG .
W odniesieniu do inwentaryzacji z 1996 roku ilość stanowisk i liczebność śliza
zmniejszyła się. Zarówno aktualna inwentaryzacja, jak i odłowy kontrolne prowadzone przez
Polski Związek Wędkarski w obwodzie rybackim rzeki Szprotawa nr 1 w latach 2007 i 2009,
nie potwierdziły występowania piskorza Misgurnus fossilis w rzece Szprotawa i jej
dopływach.
Biorąc pod uwagę charakter siedlisk, jakie zajmuje piskorz – płytkie, zamulone
zbiorniki wodne z występującymi często deficytami tlenowymi, które nie pozwalają na
przeżycie innym gatunkom, jego brak w rzece może świadczyć o poprawie warunków
środowiskowych w dorzeczu Szprotawy.
90

Należy zaznaczyć, że skład gatunkowy ichtiofauny w rzekach i potokach na terenie
gminy jest ubogi, a jej liczebność jest niewielka. Stwierdzono obecność zaledwie ośmiu
gatunków ryb, z tego jeden inwazyjny, obcy w naszej ichtiofaunie – czebaczek amurski
Pseudorasbora parva. Duży wpływ na taki stan rzeczy ma regulacja cieków, niewielki poziom
wody w badanych potokach, a także traktowanie ich jako odprowadzalników ścieków. Mimo
znacznego upływu czasu od ostatniej inwentaryzacji wnioski dotyczące stanu ichtiofauny
i możliwości ochrony cieków i bytujących w niej organizmów są bardzo podobne. Biorąc pod
uwagę liczebność gatunków chronionych, nie wydaje się konieczne ich dodatkowe prawne
chronienie. Większość cieków w gminie nie posiada większego znaczenia przyrodniczego.
Z punktu widzenia ichtiologa na uwagę zasługuję dorzecze rzeki Szprotawy
i Moskorzynka wraz z dopływami Guzicki Potok i Trzebcz. Dorzecze Szprotawy cechuje
gęsta sieć wodna. Rzeka i jej dopływy mocno zarastają szuwarami i sitowiem, co utrudnia
prawidłowy spływ wód i sprzyja zamuleniu. Skład ichtiofauny rzeki Szprotawy jest
charakterystyczny dla rzeki typu nizinnego. O poprawie warunków środowiskowych
w dorzeczu Szprotawy świadczy obecność drapieżników - okonia i szczupaka w jej
dopływach. Od 2005 roku rzeka jest intensywnie zarybiana materiałem zarybieniowym
szczupaka i gatunkami reofilnymi takimi jak jaź i kleń.
Aby stworzyć możliwości dla powodzenia akcji zarybieniowych prowadzonych przez
użytkownika rybackiego jakim jest Polski Związek Wędkarski Okręg w Legnicy należałoby
zadbać o :
- ograniczenie spływu zanieczyszczeń do rzeki i jej dopływów
- niedopuszczenie do nadmiernego zarastania cieków, co może skutkować
zamuleniem i w konsekwencji deficytami tlenowymi
Na szczególną uwagę zasługuje Moskorzynka i jej dopływy - Guzicki Potok i Trzebcz.
W 1995 roku Polski Związek Wędkarski Okręg w Legnicy podjął próbę wsiedlenia do
Moskorzynki wylęgu pstrąga potokowego. W wynikach inwentaryzacji z 1996 autorzy
opracowania stwierdzili, iż próba ta zakończyła się niepowodzeniem, wyniki aktualnej
inwentaryzacji pokazały, że próba ta zakończyła się sukcesem. W całej rzece jest pstrąg
potokowy różnych roczników, przy czym dominuje pstrąg jednoroczny. Wyniki badań
monitoringowych rzeki Rudna, przeprowadzone w czerwcu 2011 przez PZW Okręg
w Legnicy, potwierdzają obecność dorosłych osobników pstrąga potokowego w rzece.
Najprawdopodobniej wytworzyła się lokalna populacja pstrąga, który rozradza się
w Moskorzynce, świadczy o tym obecność pstrąga 1+, a dorosłe osobniki spływają do
Rudnej. Z powodu udanej introdukcji należałoby podjąć działania mające na celu ochronę
populacji pstrąga w Moskorzynce, które można realizować poprzez:
- renaturyzację Moskorzynki poza obszarami zabudowanymi
- utworzenie obrębu ochronnego na rzece
91

- podjąć próbę wsiedlenia pstrąga do Guzickiego Potoku ze względu na jego
naturalny charakter i szczególną formę ochrony.
Dzierżawcą obwodów rybackich rzek: Szprotawa i Rudna jest Polski Związek
Wędkarski Okręg w Legnicy. Obowiązkiem dzierżawcy jest prowadzenie racjonalnej
gospodarki rybackiej na powierzonych wodach polegające na zarybianiu, monitoringu
i odłowach oraz ochronie przed kłusownictwem i zanieczyszczeniami. Zadania te
realizowane są w tzw. obwodzie zasadniczym, czyli głównym cieku, dopływom rzek
poświęca się mniej uwagi ze względu na brak znaczenia wędkarskiego tych cieków i bariery
finansowe. Bardzo korzystne dla podniesienia wartości przyrodniczej Moskorzynki i rzeki
Szprotawy wraz z dopływani byłoby wspólne działanie PZW Okręgu w Legnicy, gminy
Polkowice i Społecznej Straży Rybackiej Powiatu Polkowickiego.
III.4.2.3.
LITERATURA
1. Błachuta J., Witkowski A., Kusznierz J. 1993. Ichtiofauna dorzecza Bobru. Acta Univesitatis
Wratislaviensis. Prace Zoologiczne XXVI. Wrocław
2. Inwentaryzacja Przyrodnicza Gminy Polkowice. 1996.
3. Raporty odłowów kontrolnych w obwodzie rybackim rzeki Rudna nr 1. 1999.2007.2009. PZW
Okręg Legnica
4. Raporty odłowów kontrolnych w obwodzie rybackim rzeki Szprotawa nr 1. 2007.2009. 2011. PZW
Okręg Legnica.
III.4.3.
III.4.3.1.
PŁAZY I GADY
WSTĘP
W Polsce występuje obecnie 18 gatunków płazów i 9 gatunków gadów (Głowaciński
i Rafiński, 2003). Wszystkie gatunki objęte są ochroną prawną. Podczas trwania prac nad
niniejszym opracowaniem w życie weszła nowa regulacja prawna „w sprawie ochrony
gatunkowej zwierząt” (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r.
Dz.U. nr 237, poz. 1419). Nakłada ona obowiązek czynnej ochrony wszystkich gatunków
płazów oraz 3 gatunków węży (gniewosza, żmii i węża eskulapa) i żółwia błotnego.
Ostatnim pełnym opracowaniem herpetofauny dla terenów gminy Polkowice była
inwentaryzacja wykonana w 1996r. przez „Centrum Informacji Ekologicznej i Gospodarczej
w Legnicy” Sp. z o.o. przez zespół koordynowany przez dr Jerzego Krajewskiego. Wskazano
wówczas na występowanie 13 gatunków płazów (żabę wodną potraktowano jako gatunek –
podobne założenie przyjęto w niniejszym opracowaniu) i 4 gatunki gadów na opisywanym
obszarze. Po upływie 17 lat w ramach realizacji projektu aktualizacji inwentaryzacji
przyrodniczej gminy Polkowice w trakcie badań nad miejscową herpetofauną wykazano
11 gatunków płazów bezogonowych, 3 gatunki traszek oraz 3 gatunki jaszczurek i 2 gatunki
92

węży. Wśród rozpoznanych gatunków dwa gatunki płazów – traszka grzebieniasta Triturus
cristatus i kumak nizinny Bombina bombina oraz jeden gad - gniewosz plamisty Coronella
austriaca figurują na krajowej czerwonej liście (GŁOWACIŃSKI 2002). Aktualne wyniki
potwierdziły występowanie wszystkich gatunków z poprzedniej inwentaryzacji oraz wskazały
na występowanie dwóch dodatkowych – traszki górskiej Ichthyosaura alpestris oraz
gniewosza plamistego Coronella austriaca. Ostatnie doniesienia na temat występowania
gniewosza plamistego na tym terenie zawarte są w publikacji Paxa (1925). Z kolei na
najbliższy obszar, na którym stwierdzono dotąd występowanie traszki górskiej wskazuje
Juszczyk (1987) podając ten gatunek z okolic Głogowa. Odniesienia do stwierdzeń
poszczególnych gatunków podczas inwentaryzacji Krajewskiego (1996) znajdują się
w rozdziale „Wyniki” przy każdym omawianym gatunku.
III.4.3.2.
METODYKA BADAŃ
W sezonie godowym płazy bezogonowe wyszukiwano głównie metodą słuchową.
Wykorzystując wokalizację samców w tym czasie wyszukiwano stanowiska, które następnie
przeszukiwano. Na stanowiskach, wspomagając się lornetką liczono godujące samce.
Obserwacje prowadzono zarówno za dnia, jak i o zmroku i w nocy – wtedy wspomagano się
silną latarką (dającą światło o natężeniu pow. 200 lumenów).
Obserwacje w sezonie godowym płazów bezogonowych łączono z obserwacją
traszek, których stwierdzenie jest trudniejsze. W przypadku traszek dodatkowym
utrudnieniem jest to, że zaloty i gody odbywają się głębiej pod wodą. Podczas ich
wyszukiwania uwzględniano również pozostałe gatunki stwierdzanych w tym czasie płazów.
W trakcie poszukiwań traszek podstawową jednostką badawczą był zbiornik wodny,
w którym określano ich obecność lub brak oraz liczbę stwierdzonych osobników.
Wyszukiwanie odbywało się w maju lub czerwcu (połów osobników dorosłych lub
wyszukiwanie jaj) oraz pod koniec czerwca i w lipcu (połów larw). Do tego celu posługiwano
się trzema metodami wg Rybackiego i Maciantowicza (2006) oraz Pabijana (2010):
1. Obserwacje z brzegu. Obserwacje tego typu prowadzono tak, aby nie płoszyć
płazów w ich trakcie. Jeżeli to nie przynosiło rezultatu, wchodzono do wody
i szukano osobników wśród roślinności;
2. Metoda wzrokowa (na upatrzonego). Polegała na obserwowaniu toni wodnej
zbiornika, szczególnie w miejscach z bujną roślinnością podwodną. Traszki co
kilka minut podpływają do powierzchni w celu zaczerpnięcia powietrza. Jeżeli po
około 10 minutach nic nie zaobserwowano – zmieniano miejsce obserwacji.
W ciągu dnia obserwacje przynoszą zwykle słabe efekty, ze względu na typowo
nocną aktywność gatunku. Bardzo dobrze metoda sprawdza się po zapadnięciu
zmroku. Przy pomocy mocnej latarki oświetla się dno zbiornika, na którym łatwo
93

dostrzec dorosłe osobniki. Metoda ta sprawdza się także w stosunku do płazów
bezogonowych;
3. Metoda odłowu siatką w zbiorniku (czerpakowania). Łowienie dorosłych traszek
oraz larw obu gatunków najczęściej odbywało się wśród roślinności wodnej na
zasadzie przeciągania wśród roślin siatką herpetologiczną (siatka o oczkach
o boku 3-5 mm). Do identyfikacji larw używano płaskiego naczynia (plastikowej
kuwety lub miski) o jasnym dnie lub słoika. Wtedy dokładnie można ocenić
morfologię larw: kształt płetwy ogonowej, plamistość boków ciała, czyli cech
najważniejszych dla oznaczenia larw. Siatką przeczesywano możliwie duży,
przybrzeżny obszar zbiornika, a jeżeli był on zbyt duży to losowo co kilka,
kilkanaście metrów. Odłowy wykonywano zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy;
4. Metoda poszukiwania jaj. Polegała na dokładnym oglądaniu roślinności wodnej
o drobnych liściach, na których traszki składają pojedyncze jaja, zawijając liście
w charakterystyczny sposób. Rośliny takie znajdują się zwykle na głębokości do
50 cm. Liść ze złożonym jajem posiada nienaturalnie prosty brzeg w miejscu
zagięcia blaszki liściowej przez samicę traszki, wyglądający jak po zagięciu kartki
papieru. Rozklejanie blaszki liściowej nie jest korzystne dla zarodka, dlatego
sprawdzano w ten sposób tylko 2-3 jaja, a inne przez analogię, bez rozklejania
blaszki liściowej. Jajo traszki grzebieniastej wraz z przejrzystymi osłonkami
jajowymi mierzy około 5mm długości, jest mniej więcej dwa razy większe od jaja
traszki zwyczajnej. Komórka jajowa ma kolor białawy lub jasnożółty,
w odróżnieniu od jasnobrązowego koloru jaja traszki zwyczajnej.
Poza okresem godowym płazy bezogonowe odławiano metodą „na upatrzonego”
w celu ich oznaczenia. Metodę tę traktowano jednak jako uzupełnienie wyników zebranych
w trakcie okresu godowego ze względu na jej małą efektywność.
Gady wyszukiwano metodą wzrokową. Penetrując teren, szukano gadów
wygrzewających się na słońcu, a także przeszukiwano wszelkiego rodzaju miejsca ukrycia
(także z wykorzystaniem boroskopu).
Jako dodatkową metodę pomocną do określania obecności płazów i gadów
stosowano wyszukiwanie płazów i gadów zabitych przez pojazdy na drogach. Metodę
stosowano, gdy w pobliżu zbiornika znajdowała się ruchliwa droga, przebiegająca pomiędzy
potencjalnymi zimowiskami a miejscem rozrodu.
W celu oznaczenia gatunków wykorzystywano prace Juszczyka (1987), Bergera
(2000) oraz Głowacińskiego i Rafińskiego [red.] (2003).
Uwaga! Lokalizacje miejsc potwierdzonych wystąpień gatunków chronionych
zamieszczono na mapach poglądowych w tekście. Nie stanowią one jednak zobrazowania
94

zeczywistego rozmieszczenia niektórych pospolitych gatunków chronionych, które
występują praktycznie na terenie całej gminy w odpowiednich dla siebie siedliskach.
III.4.3.3.
WYNIKI
W trakcie badań terenowych wykazano 11 gatunków płazów bezogonowych,
3 gatunki traszek oraz 3 gatunki jaszczurek i 2 gatunki węży. Poniżej podano daty i miejsca
stwierdzeń z poglądowymi mapami. Dane dokładne znajdują się w kartach ewidencyjnych
i dołączonych do części opisowej mapach. Pomocnicze mapy rozmieszczenia lokalizacji,
w których dokonano bezpośrednich obserwacji danego gatunku chronionego zamieszczono
w poniższym tekście
PŁAZY
Grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus
Rodzina: grzebiuszkowate Pelobatidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki wymagające ochrony ścisłej.
L.p. DATA STANOWISKO
1
24.09.2011
01.10.2011
Osadnik „Gilów”
2 23.04.2012
śródpolny zbiornik wodny/rozlewisko na Moskorzynce nieopodal E65 na SW od
Szybu Sieroszowice
Zasiedla tereny o glebach piaszczystych, piaszczysto-gliniastych, czarnoziemach,
lessach, występuje także na torfowiskach. Wybiera podłoża, w których łatwo może się
zagrzebać. Występuje w całej Polsce za wyjątkiem gór. Nigdzie nie jest liczna. Na terenie
gminy Polkowice grzebiuszka ziemna występuje rzadko. W inwentaryzacji z 1996r.
wykazana była tylko na obszarze osadnika „Gilów”. Obecnie stwierdzono ją 3 razy na
2 stanowiskach. Wydaje się, że populacja, choć nieliczna, jest stabilna.
95

Ropucha szara Bufo bufo
Rodzina: ropuchowate Bufonidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać
ochronie jedynie częściowej.
Najpospolitszy polski gatunek ropuchy. Występuje w całej Polsce. Gatunek o dużej
plastyczności – rzadsza na terenach bardzo suchych i bardzo podmokłych. Na terenie gminy
Polkowice ropucha szara występuje stosunkowo często na całym obszarze. Stwierdzono ją
na 10 stanowiskach. Zasiedlenie całej gminy przez tego płaza postulowane było także
w inwentaryzacji z 1996r.
96

Ropucha szara Bufo bufo (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
L.p. DATA STANOWISKO
1 01.10.2011 okolice jeziorka w Tarnówku
2 01.10.2011 Osadnik „Gilów”
3 02.10.2011 Sucha Górna, park przypałacowy
4 06.11.2011 wyrobiska pod Polkowicami
5 23.04.2012 zadrzewienia z oczkiem wodnym przy linii kolejowej Kaźmierzów-Szyb
Sieroszowice
6 08.05.2012 Polkowice ul. Działkowa
7 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
8 16.06.2012 Mokrzyca na W od Sobina
9 24.07.2012 śródleśne oczko wodne na cieku Kalina
10 24.07.2012 okolice kościoła w Jędrzychowie
97

Ropucha paskówka Epidalea calamita (=Bufo calamita)
Rodzina: ropuchowate Bufonidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki wymagające ochrony ścisłej.
W Polsce paskówka jest najrzadziej spotykaną ropuchą. Prowadzi bardzo skryty tryb
życia. Wykazywana głównie na terenach suchych. Uważana jest także za najbardziej
sucholubną spośród naszych ropuch. Na terenie Gminy Polkowice ropucha paskówka
stwierdzona tylko raz, na jednym stanowisku. Podczas inwentaryzacji w roku 1996 poza
osadnikiem „Gilów” wykazana była także w okolicach Jędrzychowa. Obecnie stanowiska
tego nie udało się potwierdzić. Populacja „Gilowska” w 1996r. zasięgiem dochodziła do wsi
Żelazny Most. Obecnie w tej okolicy nie wykazano paskówki. Z uwagi na skryty tryb życia
tego płaza, przy niewielkiej populacji wykrycie bywa trudne – nie należy więc wykluczać
występowania paskówki na tych terenach.
98

L.p. DATA STANOWISKO
1 01.10.2011 Osadnik „Gilów”
Ropucha zielona Pseudepidalea viridis (=Bufo viridis)
Rodzina: ropuchowate Bufonidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki wymagające ochrony ścisłej.
Występuje w całej Polsce, nieco rzadsza na południu kraju. Gatunek o bardzo dużej
plastyczności środowiskowej. Spotykana jest na terenach bardzo suchych i gorących (np.
odkryte zbocza skalne). Uważa się, że unika terenów podmokłych, jednak także tutaj można
ją spotkać. W przeciwieństwie do ropuchy szarej nie jest osiadła – przemieszcza się na
stosunkowo duże odległości. Migruje najczęściej wzdłuż cieków wodnych. Na terenie gminy
Polkowice stwierdzona na 3 stanowiskach. Na początku lipca praktycznie na całym obszarze
osadnika „Gilów” spotykano młodociane ropuszki zielone (ok. 15-20mm). Świadczy to
o niewątpliwym rozrodzie tego gatunku w zbiorniku wodnym osadnika. Pomimo, iż nie udało
się wykazać z tego terenu osobników dorosłych uznać należy, że zasiedlają ten teren. Na
99

terenie gminy Polkowice rzadka. Wykazana na 3 stanowiskach. Podczas inwentaryzacji
z 1996r. niewykazana z okolic Trzebcza. Jednak w dalszym ciągu gatunek ten należy
uważać za rzadki na terenie gminy.
L.p. DATA STANOWISKO
1 24.05.2012 w pobliżu cieku „Dopływ z Trzebcza” w Trzebczu
2 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
3 08.07.2012 Osadnik „Gilów”
Kumak nizinny Bombina bombina
Rodzina: kumakowate Bombinatoridae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej,
obejmującym gatunki, których utrzymanie wymaga ochrony właściwych im siedlisk
i wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej
obejmującym gatunki ważne dla Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony. Gatunek
umieszczony na krajowej czerwonej liście zagrożonych gatunków zwierząt ze statusem DD –
100

słabo rozpoznane (Głowaciński 2002). Występuje na całym niżu Polski. Gatunek silnie
związany z wodami wszelkiego typu. Po wyschnięciu zasiedlanego akwenu, migruje w
poszukiwaniu kolejnego zbiornika. Zwykle pozostaje w pierwszym spotkanym – stąd kumaki
spotkać można nawet w niewielkich kałużach, czy wykopach. Na terenie Gminy Polkowice
stwierdzony na 4 stanowiskach. W porównaniu do inwentaryzacji z 1996r. nie wykazano
kumaka w okolicach Jędrzychowa. Nie wydaje się, aby na tych stanowiskach w okresie od
1996r. zaszły na tyle drastyczne zmiany środowiska, aby stanowisko to zanikło.
Prawdopodobnie mamy do czynienia z naturalną fluktuacją liczebności – występowanie
kumaka nizinnego na tych stanowiskach jest nadal możliwe i prawdopodobne.
L.p. DATA STANOWISKO
1 08.05.2012 wyrobiska pod Polkowicami
2 16.05.2012 przy cieku Skłoba na zach. od Paulinowa
3 24.05.2012 na zach. od Żelaznego Mostu
4 06.06.2012 okolice jeziorka w Tarnówku
Żaba wodna Pelophylax esculentus (=Rana esculenta)
Rodzina: żabowate Ranidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
101

ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać
ochronie jedynie częściowej; oraz w załączniku V Dyrektywy Siedliskowej, obejmującym
gatunki, ważne dla Wspólnoty, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja może
podlegać działaniom w zakresie zarządzania.
Żaba wodna Pelophylax esculentus (=Rana esculenta) (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Płodna hybryda żaby jeziorkowej i śmieszki. Jako taka współwystępuje z którymś
z tych gatunków. W Polsce bardzo pospolita na niżu. Związana ze wszelkiego rodzaju
zbiornikami i ciekami wodnymi. Podczas długotrwałych opadów deszczu podejmuje
wędrówki i spotkać ją można w znacznym oddaleniu do zbiorników i cieków wodnych. Na
terenie Gminy Polkowice stwierdzano ją na 13 stanowiskach. Stosunkowo częsty płaz
w gminie Polkowice. Występuje prawdopodobnie we wszystkich ciekach i zbiornikach
wodnych na terenie Gminy. Podobnie szerokie rozmieszczenie tego gatunku wykazano
w inwentaryzacji z roku 1996.
Lp. DATA STANOWISKO
1
01.10.2011
06.06.2012
okolice jeziorka w Tarnówku
2 01.10.2011 Zdżerowita na N od Tarnówka
102

Lp. DATA STANOWISKO
3 01.10.2011 Zdżerowita na N od Dąbrowy
4 15.10.2011 Moskorzynka na S od Moskorzyna
5 15.10.2011 Moskorzynka na S od Żukowa
6 16.10.2011 zarośnięte rozlewisko na cieku Skłoba k. Paulinowa
7
06.11.2011
08.05.2012
wyrobiska pod Polkowicami
8 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
9 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" w Trzebczu
10 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" na N od Trzebcza
11 24.05.2012 Guzicki Potok
12 24.05.2012 na W od Żelaznego Mostu
13 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
103

Żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae (=Rana lessonae)
Rodzina: żabowate Ranidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać
ochronie jedynie częściowej; oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej, uwzględniającym
gatunki wymagające ochrony ścisłej.
Lp. DATA STANOWISKO
1
01.10.2011
06.06.2012
okolice jeziorka w Tarnówku
2 01.10.2011 Zdżerowita na N od Tarnówka
3 01.10.2011 Zdżerowita na N od Dąbrowy
4 16.10.2011 zarośnięte rozlewisko na cieku Skłoba k. Paulinowa
5
06.11.2011
08.05.2012
wyrobiska pod Polkowicami
6 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
7 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
104

Gatunek o bardzo podobnej biologii i rozmieszczeniu jak żaba wodna, z którą często
współwystępuje. W Polsce pospolita na niżu. Związana ze wszelkiego rodzaju zbiornikami
i ciekami wodnymi. Podczas długotrwałych opadów deszczu podejmuje wędrówki i spotkać
ją można w znacznym oddaleniu do zbiorników i cieków wodnych. Na terenie gminy
Polkowice stwierdzano ją na 7 stanowiskach. Stosunkowo częsty płaz w gminie Polkowice.
Występuje prawdopodobnie we wszystkich ciekach i zbiornikach wodnych na terenie gminy.
Podobnie szerokie rozmieszczenie tego gatunku wykazano w inwentaryzacji z roku 1996.
Żaba śmieszka Pelophylax ridibundus (=Rana ridibunda)
Rodzina: żabowate Ranidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać
ochronie jedynie częściowej; oraz w załączniku V Dyrektywy Siedliskowej, obejmującym
gatunki, ważne dla Wspólnoty, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja może
podlegać działaniom w zakresie zarządzania.
Gatunek o bardzo podobnej biologii i rozmieszczeniu jak żaba wodna, z którą często
współwystępuje. W Polsce najrzadsza spośród żab zielonych. Związana ze wszelkiego
rodzaju zbiornikami i ciekami wodnymi. Uważa się, że preferuje jednak duże cieki i zbiorniki.
Podczas długotrwałych opadów deszczu podejmuje wędrówki i spotkać ją można
w znacznym oddaleniu do zbiorników i cieków wodnych. Na terenie gminy płaz bardzo
rzadki. Stwierdzono ją na tylko na jednym stanowiskach. Podczas inwentaryzacji z 1996r.
wykazano tylko jednego osobnika w okolicach Tarnówka. Wtedy autorzy sugerowali, że był
to osobnik migrujący z innych terenów. Także obecnie nie można wykluczyć takiej
ewentualności, jednak wydaje się, że gatunek ten może stanowić stały, choć akcesoryczny,
składnik batrachofauny gminy.
L.p. DATA STANOWISKO
1 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" w Trzebczu
105

Żaba trawna Rana temporaria
Rodzina: żabowate Ranidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać
ochronie jedynie częściowej; oraz w załączniku V Dyrektywy Siedliskowej, obejmującym
gatunki, ważne dla Wspólnoty, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja może
podlegać działaniom w zakresie zarządzania.
Lp. DATA STANOWISKO
1
24.09.2011
06.06.2012
ciek na NE od Guzic
2 01.10.2011 Zdżerowita na N od Dąbrowy
3 01.10.2011 Zdżerowita na N od Tarnówka
4
16.10.2011
17.05.2012
przy cieku Sucha Górna
5 16.10.2011 zarośnięte rozlewisko na cieku Skłoba k. Paulinowa
6 22.10.2011 okolice Księżego Lasu k. Jędrzychowa
106

Lp. DATA STANOWISKO
7
06.11.2011
08.05.2012
wyrobiska pod Polkowicami
8 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
9 08.05.2012 przy drodze leśnej na S od Paulinowa, przy cieku Skłoba
10 16.05.2012 przy cieku Skłoba na W od Paulinowa
11 24.05.2012 Guzicki Potok
12 24.05.2012 skraj lasu k. Guzickiego Potoku
13 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" na N od Trzebcza
14 24.05.2012 na W od Żelaznego Mostu
15 24.05.2012 na E od Biedrzychowej
16 06.06.2012 Zdżerowita na N od Komornik
17 06.06.2012 Zdżerowita na S od Komornik
18 06.06.2012 Żuków, park dworski
19 15.06.2012 rozlewiska na pn.-wsch. od Jędrzychowa
20 16.06.2012 ciek k. drogi między Nowym Dworem a Sobinem
21 16.06.2012 śródleśne oczko wodne na cieku Kalina
Gatunek bardzo pospolity w całej Polsce. Bardzo plastyczny siedliskowo. Najczęstszy
w lasach (zarówno liściastych jak i iglastych. Jednak niemal równie często spotykany na
łąkach. Jak wszystkie żaby brunatne - gatunek wilgociolubny jednak dużo luźniej związany
z wodami niż żaby zielone. Żaba trawna bardzo często współwystępuje z żabą moczarową.
107

Bardzo pospolity płaz w gminie Polkowice. Stwierdzano ją na tylko na
21 stanowiskach. Występuje prawdopodobnie we wszystkich odpowiadających mu
siedliskach. Podobnie szerokie rozmieszczenie tego gatunku wykazano w inwentaryzacji
z roku 1996.
Żaba moczarowa Rana arvalis
Rodzina: żabowate Ranidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki wymagające ochrony ścisłej.
L.p. DATA STANOWISKO
1
24.09.2011
06.06.2012
ciek na NE od Guzic
2 01.10.2011 osadnik "Gilów"
3 01.10.2011 na W od Żelaznego Mostu
4 01.10.2011 Zdżerowita na N od Tarnówka
5 01.10.2011 Zdżerowita na N od Dąbrowy
6 06.11.2011 przy drodze leśnej przy E65 na S od Biedrzychowej
7 16.10.2011 zarośnięte rozlewisko na cieku Skłoba k. Paulinowa
8 22.10.2011 okolice Księżego Lasu k. Jędrzychowa
9
06.11.2011
08.05.2012
wyrobiska pod Polkowicami
10 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
11 08.05.2012 przy cieku Skłoba, przy skraju lasu
12 08.05.2012 przy drodze leśnej na S od Paulinowa, przy cieku Skłoba
13 16.05.2012 przy cieku Skłoba na W od Paulinowa
14 17.05.2012 przy cieku Sucha Górna
15 24.05.2012 Moskorzynka na NE od Żukowa
16 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" w Trzebczu
17 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" na N. od Trzebcza
18 24.05.2012 Guzicki Potok
19 24.05.2012 na W od Żelaznego Mostu
108

L.p. DATA STANOWISKO
20 24.05.2012 na E od Biedrzychowej
21 06.06.2012 Moskorzynka na S od Żukowa
22 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
23 16.06.2012 śródleśne oczko wodne na cieku Kalina
24 16.06.2012 Mokrzyca na W od Sobina
25 16.06.2012 ciek k. drogi między Nowym Dworem a Sobinem
26 06.06.2012 okolice jeziorka w Tarnówku
Gatunek bardzo pospolity w całej Polsce. Bardzo plastyczny siedliskowo. Najczęstszy
w lasach (zarówno liściastych jak i iglastych. Jednak niemal równie często spotykany na
łąkach. Toleruje siedliska suche. Spośród naszych żab najluźniej związana z wodami. Żaba
moczarowa bardzo często współwystępuje z żabą trawną. Najpospolitszy płaz w gminie
Polkowice. Występuje prawdopodobnie we wszystkich odpowiadających mu siedliskach.
Podobnie szerokie rozmieszczenie tego gatunku wykazano w inwentaryzacji z roku 1996.
Aktualnie stwierdzano ją na tylko na 26 stanowiskach.
109

Rzekotka drzewna Hyla arborea
Rodzina: rzekotkowate Hylidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki wymagające ochrony ścisłej.
Rzekotka drzewna Hyla arborea (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Lp. DATA STANOWISKO
1 08.05.2012 wyrobiska pod Polkowicami
2 06.06.2012 okolice jeziorka w Tarnówku
3 16.06.2012 ciek k. drogi między Nowym Dworem a Sobinem
110

W Polsce gatunek pospolity. Najczęściej związany z lasami liściastymi,
zadrzewieniami i zakrzaczeniami. Stosunkowo częsta w roślinności nadwodnej. Rzadko
oddala się od zbiorników wodnych dalej niż kilkaset metrów. Na terenie gminy nieliczna,
podobnie jak podczas inwentaryzacji z 1996r. Potwierdzono występowanie rzekotki w
okolicach Tarnówka i wyrobisk pod Polkowicami. Dodatkowo wykazano rzekotkę na północ
od Nowego Dworu. Aktualnie wykazana na 3 stanowiskach.
Traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris
Rodzina: salamandrowate Salamandridae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać
ochronie jedynie częściowej.
W Polsce gatunek pospolity, zwłaszcza na niżu. Lokalnie liczny. Zwykle związany
z lasami, zadrzewieniami i zakrzaczeniami, ale spotykany także na łąkach i w terenie
zurbanizowanym. Środowiskowo stosunkowo plastyczny. W miejscach licznego
występowania spotkać ją można nawet w zaśmieconych zbiornikach pochodzenia
111

antropogenicznego. Na terenie gminy Polkowice lokalnie liczna. Występuje na zachód od
Polkowic. W porównaniu do inwentaryzacji z 1996r. nie udało się potwierdzić stanowisk
z południowej części gminy. Nie wydaje się, aby w okresie od 1996 r. zaszły na tyle
drastyczne zmiany środowiska, aby stanowiska te zanikły. Prawdopodobnie mamy do
czynienia z naturalną fluktuacją liczebności, występowanie traszki zwyczajnej na tych
stanowiskach jest nadal możliwe i prawdopodobne. Aktualnie stwierdzona na
5 stanowiskach, w pobliżu których zasiedla prawdopodobnie wszystkie odpowiednie
środowiska.
Lp. DATA STANOWISKO
1 08.05.2012 wyrobiska pod Polkowicami
2 08.05.2012 Zdżerowita na N od Dąbrowy
3 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" w Trzebczu
4 24.05.2012 Guzicki Potok
5 06.06.2012 okolice jeziorka w Tarnówku
Traszka grzebieniasta Triturus cristatus
Rodzina: salamandrowate Salamandridae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
112

ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej,
obejmującym gatunki, których utrzymanie wymaga ochrony właściwych im siedlisk
i wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony i w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki wymagające ochrony ścisłej. Gatunek umieszczony na krajowej
czerwonej liście zagrożonych gatunków zwierząt ze statusem NT – bliskie zagrożenia
(Głowaciński 2002).
Lp. DATA STANOWISKO
1 08.05.2012 wyrobiska pod Polkowicami
2 06.06.2012 okolice jeziorka w Tarnówku
Występuje w całej Polsce – częstsza na niżu. Zasiedla silnie zarośnięte zbiorniki
wodne, najlepiej niezarybione i niedostępne dla ptaków blaszkodziobych. Lokalnie może być
bardzo liczna i wtedy zasiedlać może silnie zeutrofizowane zbiorniki pochodzenia
antropogenicznego. Często związana ze zbiornikami okresowo wysychającymi.
W porównaniu do inwentaryzacji z 1996r. nie wykazano traszki grzebieniastej ze stanowisk
w Guzicach i Moskorzynie oraz na rozlewisku w Jędrzychowie. Na stanowisku w Guzicach
obserwowano samce traszki zwyczajnej ze szczególnie ładnie wykształconą płetwą
grzbietowo-ogonową. Możliwe jest, że podczas poprzedniej inwentaryzacji osobniki takie
113

zostały błędnie oznaczone. Z kolei Moskorzynka została zarybiona (pstrągiem), co mogło
odbić się na lokalnej populacji. Jeśli chodzi o stanowisko w Nowinach to podobnie jak
w przypadku „południowych” stanowisk traszki zwyczajnej - nie wydaje się, aby w okresie od
1996r. zaszły na tyle drastyczne zmiany środowiska, aby stanowisko to zanikło.
Prawdopodobnie mamy do czynienia z naturalną fluktuacją liczebności, występowanie
traszki grzebieniastej na tym stanowisku jest nadal możliwe i prawdopodobne. Aktualnie
wykazano ją na 2 stanowiskach.
Traszka górska Ichthyosaura alpestris
Rodzina: salamandrowate Salamandridae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać
ochronie jedynie częściowej.
Lp. DATA STANOWISKO
1 24.05.2012 Guzicki Potok
114

Występuje w południowej części Polski. Zwyczajowo kojarzona z terenami górskimi.
Rozmnaża się w zbiornikach wodnych, najchętniej o mulistym dnie. Często w zbiornikach
okresowych: np. rozlewiskach, ale także w większych kałużach. Traszka górska nie składa
skrzeku w wodach płynących. Tym dziwniejsza jest obserwacja jednego osobnika (ładnie
wybarwionego samca) w Guzickim Potoku – aktualnie jedyne stanowisko gatunku w gminie.
Być może był to osobnik migrujący lub sztucznie zawleczony. Gatunku tego nie wykazała
inwentaryzacja z 1996r.
GADY
Jaszczurka zwinka Lacerta agilis
Rodzina: jaszczurkowate Lacertidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki wymagające ochrony ścisłej.
Najpospolitszy polski gad. Występuje w całej Polsce, częstsza na niżu. Gatunek
ciepłolubny, spotykany na terenach dobrze nasłonecznionych (także ruderalnych), stąd
preferuje siedliska porośnięte niską roślinnością. Na terenie gminy Polkowice najczęściej
spotykany gatunek gada. Występuje prawdopodobnie w całej gminie na wszystkich
odpowiadających jej siedliskach. Podobnie szerokie występowanie postulowali autorzy
inwentaryzacji z 1996r. Aktualnie wykazano ją na 18 stanowiskach.
Lp. DATA STANOWISKO
1
2
3
24.09.2011
01.10.2011
24.05.2012
15.10.2011
06.06.2012
06.11.2011
08.05.2012
osadnik "Gilów"
Moskorzynka na S od Żukowa
wyrobiska pod Polkowicami
4 23.04.2012 N część lasu przeciętego drogą Sucha Górna - Polkowice
5 08.05.2012 przy drodze leśnej na S od Paulinowa, przy cieku Skłoba
6 08.05.2012 droga w pobliżu wyrobisk pod Polkowicami
7 08.05.2012 hałdy/wyrobiska na N Polkowic
8 08.05.2012 śródleśna droga Polkowice-Guzice
9 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" w Trzebczu
10 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" na N od Trzebcza
115

Lp. DATA STANOWISKO
11 24.05.2012 Guzicki Potok
12 24.05.2012 skraj lasu k. Guzickiego Potoku
13 24.05.2012 na E od Biedrzychowej
14 06.06.2012 Zdżerowita na N od Komornik
15 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
16 16.06.2012 śródleśne oczko wodne na cieku Kalina
17 24.07.2012 skraj lasu na S od Wysokiej Cerkwi
18 25.07.2012 ruiny kościoła w Nowinach
Jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara
Rodzina: jaszczurkowate Lacertidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu
Występuje w całej Polsce. Częstsza w górach, gdzie zastępuje jaszczurkę zwinkę od
której jest wyraźnie mniej ciepłolubna. Zasiedla zwykle tereny podmokłe, lasy z niewielkimi
polanami. Wykazuje znaczną plastyczność ekologiczną, zdolna do zasiedlania środowisk
116

zmienionych antropogenicznie. Na terenie gminy gatunek skrajnie nieliczny. Nie udało się
potwierdzić występowania jaszczurki żyworodnej na stanowiskach wykazanych
w inwentaryzacji z 1996r. – w Jędrzychowie i na zachód od Moskorzyna. Nie wydaje się, aby
w okresie od 1996r. zaszły na tyle drastyczne zmiany środowiska, aby stanowiska te zanikły.
Prawdopodobnie mamy do czynienia z naturalną fluktuacją liczebności, występowanie
jaszczurki żyworodnej na tym stanowisku jest nadal możliwe i prawdopodobne. Aktualnie
stwierdzono tylko jednego osobnika, w północnej części Osadnika „Gilów”.
Lp. DATA STANOWISKO
1 08.07.2012 osadnik "Gilów"
Padalec zwyczajny Anguis fragilis
Rodzina: padalcowate Anguidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu.
Gatunek pospolity w całej Polsce. Zasiedla skraje lasów i zadrzewień, tereny
zakrzaczone niemniej ciepłe i dobrze nasłonecznione. Występuje prawdopodobnie w całej
117

gminie na wszystkich odpowiadających mu siedliskach. Podobnie szerokie występowanie
postulowali autorzy inwentaryzacji z 1996r. Aktualnie stwierdzony na 9 stanowiskach.
Padalec zwyczajny Anguis fragilis (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Lp. DATA STANOWISKO
1 23.04.2012 N część lasu przeciętego drogą Sucha Górna - Polkowice
2 08.05.2012 przecinka leśna na N do drogi Polkowice Dolne - Parchów
3 08.05.2012 przy drodze leśnej na S od Paulinowa
4 16.05.2012 droga przez las Polkowice Dolne - Sieroszowice
5 16.06.2012 przecinka leśna niedaleko śródleśnego oczka wodnego na cieku Kalina
6 16.06.2012 Aleja Dworska - skraj lasu na S od Nowego Dworu
7 24.05.2012 skraj lasu k. Guzickiego Potoku
8 24.05.2012 osadnik "Gilów"
9 24.07.2012 skraj lasu na S od Wysokiej Cerkwi
118

Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix
Rodzina: połozowate Colubridae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu.
Lp. DATA STANOWISKO
1 01.10.2011 osadnik "Gilów"
2 16.10.2011 zarośnięte rozlewisko na cieku Skłoba k. Paulinowa
3
06.11.2011
08.05.2012
wyrobiska pod Polkowicami
4 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
5 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" w Trzebczu
6 06.06.2012 ciek na NE od Guzic
7 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
8 08.07.2012 okolice jeziorka w Tarnówku
119

Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Najpospolitszy polski wąż. Zasiedla tereny podmokłe, w pobliżu zbiorników wodnych.
Występuje prawdopodobnie w całej gminie na wszystkich odpowiadających mu siedliskach.
Podobnie szerokie występowanie postulowali autorzy inwentaryzacji z 1996r. Aktualnie
stwierdzony na 8 stanowiskach.
120

Gniewosz plamisty Coronella austriaca
Rodzina: połozowate Colubridae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki wymagające ochrony ścisłej. Gatunek umieszczony na krajowej
czerwonej liście zagrożonych gatunków zwierząt ze statusem VU – narażony (Głowaciński
2002).
Lp. DATA STANOWISKO
1 20.04.2003 hałdy/wyrobiska na pn. Polkowic
2 24.07.2012 przy drodze polnej między Tarnówkiem a Komornikami
Zasiedla całą Polskę, jednak liczniejszy jest w części południowej i zachodniej.
Występuje w różnych środowiskach. Najczęściej stosunkowo suchych jednak bardzo
odpowiada mu mozaika różnorodnych biotopów. Nigdzie nie jest liczny. Żywi się niemal
wyłącznie jaszczurkami, występuje więc w miejscach w nie obfitujących. Gniewosz plamisty
na terenie gminy jest prawdopodobnie skrajnie nieliczny. Spodziewać się go można
121

w miejscach o heterogennej strukturze roślinności oraz ze znacznym zagęszczeniem
jaszczurek. Miejscem potencjalnego występowania gniewosza może być teren nieczynnego
osadnika Gilów. Na terenie gminy Polkowice gniewosza stwierdzono 2 razy, przy czym jedno
ze stanowisk (koło Tarnówka) potwierdzono niezależnie w trakcie dwóch prowadzonych
inwentaryzacji przyrodniczych w 2012 roku.
Stanowisko z 2003 r. podano na podstawie fotografii (powyżej) wykonanej przez Państwa Puchalskich z
Polkowic. W toku prac nad niniejszą inwentaryzacją występowania gniewosza na tym stanowisku nie udało
się potwierdzić, jednak jego występowanie należy uznać za wysoce prawdopodobne
Areał osobniczy gniewosza plamistego jest zwykle niewielki od ok. 0,5 do 1 hektara.
Jednak u aktywnych płciowo samców wynosi nawet kilka hektarów. U żadnego
z zaobserwowanych na terenie gminy osobników gniewosza nie oznaczono płci. Ponadto
gniewosze podejmują kilkusetmetrowe, a rzadziej nawet kilkukilometrowe wędrówki
związane z opuszczaniem miejsc hibernacji i migracją na stanowiska godów, poszukiwaniem
osobników płci przeciwnej, przemieszczaniem się do nowych obszarów łowieckich, miejsc
obfitujących w bezpieczne kryjówki, miejsc porodu oraz powrotem do miejsc hibernacji (B.
Najbar. 1283 Gniewosz plamisty Coronella austriaca austriaca Laurenti, 1768. Monitoring
gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów
ochrony siedlisk Natura 2000. aktualizacja 2011-07-21). Z powodu skrajnie niewielkiej
liczebności i skrytego trybu życia, dane na temat występowania tego gatunku na terenie
gminy Polkowice są wysoce fragmentaryczne. Na żadnym z wykazanych stanowisk nie był
stwierdzany regularnie. Promień strefy ochrony całorocznej miejsca rozrodu lub regularnego
122

przebywania gniewosza wynosi 100 m, a ochrony okresowej (od 1.03. do 31.10) 500m. Na
obecnym etapie wiedzy o rozmieszczeniu tego gatunku na terenie gminy nie ma możliwości
utworzenia strefy ochronnej tego gatunku. Konieczne są dalsze badania w celu uniknięcia
wysoce prawdopodobnego przypadku błędnego wyznaczenia strefy ochrony.
24 lipca 2012 r. stwierdzono gniewosza na północ od Tarnówka przy polnej drodze między Tarnówkiem a
Komornikami. Niestety nie udało się go sfotografować. Spłoszony przez przejeżdżający samochód ukrył się w
roślinności (fot. D. Łupicki, 2012)
III.4.3.4.
PODSUMOWANIE
Ogółem wykazano 14 gatunków płazów (z 18 występujących w Polsce) – są to
wszystkie gatunki których można spodziewać się w tej części kraju. Wykazano równocześnie
5 gatunków gadów. Na terenie gminy Polkowice dodatkowo należy spodziewać się
występowania żmii zygzakowatej stwierdzanej w okolicach Lubina i Głogowa (obserwacje
własne). Jednosezonowy cykl badań jest wysoko niewystarczający dla poznania pełnego
obrazu gatunków rzadkich i o skrytym trybie życia – jak np. ropucha paskówka, traszki czy
gniewosz plamisty. Dłużej prowadzone badania zaowocowałyby zapewne kolejnymi
stanowiskami tych gatunków. Jednak otrzymane wyniki pozwalają już teraz wskazać na
terenie gminy kilka obszarów cennych dla płazów (patrz: mapa)
123

Wszystkie wskazane obszary są znacznie zmienione przez działalność człowieka. Są
jednak cenne na poziomie gminy, jako miejsca o dużej bioróżnorodności płazów i gadów.
Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje niedoceniany obszar nieczynnego
zbiornika osadów poflotacyjnych „Gilów”. Zbiornik ten oddany został do eksploatacji w
1968 r., a ostatecznie zamknięto go w 1980 r. W latach 1982-1986 przeprowadzono
rekultywację całego zbiornika. W latach 1986-87 po wcześniejszym zastosowaniu nawożenia
mineralnego, przeprowadzono awiohydroobsiew (Kutyna i Dziubak, 2005a). W chwili obecnej
powierzchnia osadnika samoistnie zarasta i bardzo wyraźnie widoczne są kolejne stadia
sukcesji ekologicznej, w tym z zespołem rajgrasu wyniosłego Arrhenatherum elatius (Kutyna
i Dziubak, 2005b). Na terenie nieczynnego osadnika pojawiła się mozaika siedlisk
odpowiadająca płazom i gadom, jednak w przeważającej mierze leżącej na terenie
sąsiedniej gminy Lubin. W nieco uboższej „polkowickiej” części tego terenu wykazano
5 gatunków płazów, w tym wszystkie 3 gatunki krajowych ropuch i grzebiuszkę ziemną oraz
4 gatunki gadów z potencjalnym gniewoszem i obserwowaną nieopodal poza granicami
gminy żmiją zygzakowatą.
Jedyne uwagi i zalecenia ochronne dotyczące herpetofauny gminy Polkowice dotyczą
szczególnej rozwagi podczas prac melioracyjnych. Każde osuszanie terenu negatywnie
wpływa batrachofaunę i tylko nieco słabiej na reptiliofaunę. Przy planowaniu inwestycji
drogowych konieczne jest zapewnienie płazom i gadom możliwości migracji, a więc
124

zaprojektowanie odpowiednich przejść dla płazów. Specyfiką gminy jest obecność często
leżących na ziemi rurociągów. W tej chwili nie widać efektu fragmentacji siedlisk
herpetofauny spowodowanej tymi elementami infrastruktury przemysłowej. Potwierdzenie
tego typu tezy wymagałoby badań z zakresu zróżnicowania genetycznego między
populacjami. Potencjalnej fragmentacji zapobiegałoby wykonanie co kilkadziesiąt metrów
„podkopów” pod rurociągiem (wystarczy prześwit o świetle ok. 1 m 2 ). Działanie takie nie
wpłynie zapewne na stabilność konstrukcji rurociągu, a drobnym zwierzętom ułatwi
przemieszczanie się po obszarze gminy.
W świetle obecnych obserwacji składu, liczebności poszczególnych gatunków
(z poprawką na krótki, jednosezonowy okres badań) oraz stanu środowiska, lokalne
populacje płazów i gadów wydają się stabilne i przy uwzględnieniu ogólnych zaleceń
ochronnych nie przewiduje się poważniejszych zagrożeń.
III.4.3.5.
LITERATURA
1. Berger L. 2000. Płazy i gady Polski. Klucz do oznaczania. Wyd. Naukowe PWN,
2. Głowaciński Z. 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Kraków
3. Głowaciński Z., Rafiński J. 2003. Atlas płazów i gadów Polski. Status-rozmieszczenie-ochrona.
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa-Kraków 2003.
4. Juszczyk W. 1987. Płazy i gady krajowe. Wyd. Naukowe PWN,
5. Kurek R.T., Rybacki M., Sołtysiak M. 2011. Poradnik ochrony płazów. Stowarzyszenie Pracownia
na rzecz Wszystkich Istot, Bystra.
6. Kutyna I., Dziubak K. 2005a. Biotop składowiska osadów poflotacyjnych „Gilów”, Cz. I i II Folia.
Univ. Agric. Stetin. Ser., Agric.,244 (99)53-72.
7. Kutyna I., Dziubak K. 2005b. Fitocenozy na obszarze składowiska osadów poflotacyjnych „Gilow”
Cz. II. Zespoły Arrhenatheretum elatiorois i Echio-Melilotetum Folia. Univ. Agric. Stetin. Ser., Agric.,
244 (99), 113–124.
8. Najbar B. 2011. 1283 Gniewosz plamisty Coronella austriaca austriaca Laurenti, 1768; Monitoring
gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów
ochrony siedlisk Natura 2000 METODYKA MONITORINGU aktualizacja 2011-07-21
9. Pabijan M. 2010. Traszka grzebieniasta Triturus cristatus (Laurenti, 1768). W: Monitoring gatunków
zwierząt. Przewodnik metodyczny. Cz.I. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa: 195-219.
10. Pax F., 1925. Wirbeltierfauna von Schlesien. Gebruder Borntraeger. Berlin;
11. Rybacki M., Maciantowicz M. 2006. Ochrona żółwia błotnego, traszki grzebieniastej i kumaka
nizinnego z instrukcjami do wyszukiwania gatunków w terenie. Wyd. Klubu Przyrodników,
Świebodzin.
125

III.4.4.
III.4.4.1.
PTAKI
WSTĘP
Na terenie gminy Polkowice dotychczas przeprowadzono jedną kompleksową
inwentaryzację ptaków w 1996 roku (Krajewski i in. 1996), wykonaną na zlecenie Urzędu
Gminy Polkowice. Wcześniej nie prowadzono na tym obszarze żadnych badań ptaków, nie
licząc jednodniowego liczenia ptaków wzdłuż wału OUOW „Żelazny Most” (Owczarek 1995
za Krajewski i in. 1996) opublikowanego w numerze Informatora Przyrodniczego
Województwa Legnickiego. Jest to jednak doniesienie dotyczące wybranego fragmentu
terenu gminy Polkowice. Przeprowadzona na potrzeby bieżącej aktualizacji inwentaryzacji
analiza pism i wydawnictw ornitologicznych nie zawiera danych na temat awifauny gminy
Polkowice. Prezentowane wyniki w zakresie inwentaryzacji ornitofauny na terenie gminy są
kontynuacją badań przeprowadzonych w 1996 roku.
III.4.4.2.
METODYKA BADAŃ
Przed rozpoczęciem prac terenowych mających na celu inwentaryzację awifauny
gminy Polkowice, dokładnie przeanalizowano wyniki poprzednio przeprowadzonej
inwentaryzacji badanego terenu (Krajewski i in. 1996), które pomogły wytypować środowiska
szczególnie wartościowe ornitologicznie, tj.: zbiorniki wodne, tereny podmokłe oraz wiekowe
lasy liściaste i parki. Terenom tym oraz występującym na nich ptakom poświęcono najwięcej
uwagi. Przeprowadzono szczegółowe badania całego terenu gminy. W miejscach
szczególnie atrakcyjnych ornitologicznie (Krajewski i in. 1996) badania przeprowadzono
dwukrotnie w ciągu sezonu lęgowego ptaków (tzn. od 1 marca do 31 lipca 2012 r.).
Przy ustalaniu metodyki inwentaryzacji kierowano się zasadami metodycznymi
zawartymi w atlasach i poradnikach metodycznych poświęconych temu zagadnieniu
(Czapulak i in. 1987, Mikusek 2005, Sikora i in. 2007, Chylarecki i in. 2009). Kluczowym
elementem przeprowadzonej inwentaryzacji było określenie bogactwa gatunkowego całego
zgrupowania ptaków lęgowych na terenie gminy Polkowice. Szczególny nacisk położono na
występowanie, liczebność i status lęgowy gatunków zagrożonych, tj. wymagających
szczególnej ochrony w granicach Unii Europejskiej (Załącznik I Dyrektywy 2009/147/WE),
w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (PCKZ) oraz w skali regionu, czyli na terenie Śląska
(Dyrcz i in. 1991).
Prowadząc badania brano pod uwagę szczegóły dotyczące biologii lęgu
poszczególnych gatunków ptaków, których spodziewano się na badanym terenie, tzn.
preferencje siedliskowe, fenologię przeprowadzania toków i gniazdowania oraz zmienność
ich aktywności dobowej. Obserwacje prowadzono przy pomocy lornetki 10x42 i lunety
(Opticron), poruszając się piechotą. Posługiwano się również metodą nasłuchu głosów
126

ptaków. Celem zwiększenia prawdopodobieństwa wykrycia gatunków prowadzących skryty
tryb życia, stosowano stymulację głosową polegającą na wabieniu ptaków przy pomocy
odtwarzania ich głosów z płyt CD. Metoda ta okazała się szczególnie efektywna w przypadku
trudno wykrywalnych gatunków z rzędu sów Strigiformes oraz rodzin: dzięciołowate Picidae
i chruścieli Rallidae. Uzupełnieniem zebranego materiału były dane uzyskane od miejscowej
ludności.
Stanowiska rzadkich gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy
Ptasiej oraz w PCKZ oraz dla Śląska zostały ponumerowane i naniesione na mapy. Przy
ustalaniu kategorii lęgowości poszczególnych gatunków ptaków przyjęto klasyfikację według
Polskiego Atlasu Ornitologicznego (PAO), (Sikora i in. 2007). Przedstawione poniżej
„Kryteria klasyfikacji statusu lęgowego dla obserwacji ptaków w okresie lęgowym” (Sikora
i in. 2007) przypisują rozmaitym sposobom zachowania ptaka odnotowanym w trakcie
pojedynczej obserwacji odpowiednie kategorie, opisujące prawdopodobieństwo
rzeczywistego gniazdowania. Tak skategoryzowane prawdopodobieństwo posiadania lęgu
określone jest również jako status lęgowy, a wyróżnione klasy zachowań są często
nazywane kryteriami lęgowości. Trzy zasadnicze kategorie statusu lęgowego, znajdujące
zastosowanie w interpretacji wyników prac terenowych to: gniazdowanie możliwe,
gniazdowanie prawdopodobne i gniazdowanie pewne. Taka kolejność kategorii odpowiada
rosnącemu prawdopodobieństwu posiadania lęgu przez obserwowanego ptaka. Z reguły
tylko obserwacje spełniające kryteria gniazdowania pewnego i prawdopodobnego są
traktowane jako odnoszące się do ptaków rzeczywiście lęgowych na obszarze objętym
badaniami (Chylarecki i in. 2009).
Kryteria klasyfikacji statusu lęgowego dla obserwacji ptaków w okresie lęgowym
Kat. A – gniazdowanie możliwe
O – pojedynczy ptak obserwowany w siedlisku lęgowym.
S – jednorazowa obserwacja śpiewającego lub odbywającego loty godowe
samca
R – obserwacja rodziny (jeden ptak lub para) z lotnymi młodymi
Kat. B – gniazdowanie prawdopodobne
P – para ptaków obserwowana w siedlisku lęgowym.
TE – śpiewający lub odbywający loty godowe samiec stwierdzony co najmniej
przez dwa dni w tym samym miejscu (zajęte terytorium) lub równoczesne
stwierdzenie kilku samców w siedlisku lęgowym danego gatunku.
KT – kopulująca lub tokująca para
OM – odwiedzanie miejsca nadającego się na gniazdo
NP – niepokój sugerujący bliskość gniazda lub piskląt.
127

PL – plama lęgowa (u ptaka trzymanego w ręku)
BU – budowa gniazda lub drążenie dziupli.
Kat. C – gniazdowanie pewne
UDA – ptaki dorosłe odwodzące od młodych, względnie atakujące
obserwatora w ich obronie.
GNS – gniazdo nowe lub skorupy jaj z danego roku.
WYS – gniazdo wysiadywane.
POD – ptaki z pokarmem dla młodych lub z odchodami piskląt.
JAJ – gniazdo z jajami
PIS – gniazdo z pisklętami
MŁO – młode zagniazdowniki nielotne lub słabo lotne albo podloty
gniazdowników poza gniazdem.
III.4.4.3.
WYNIKI
Na badanym obszarze podczas prac terenowych stwierdzono łącznie występowanie
134 gatunki ptaków. 121 z obserwowanych gatunków objętych jest ścisłą ochroną
gatunkową, 4 ochroną częściową, a 8 należy do gatunków łownych. Jeden gatunek (gołąb
miejski Columba livia f. urbana) pozostaje bez statusu ochronnego. Odnotowano 115
gatunków lęgowych (kat. C), prawdopodobnie (kat. B) i możliwie (kat. A) gniazdujących na
terenie badanej gminy. Wśród nich dominowały gatunki o statusie gniazdowania pewnego -
55,7% i prawdopodobnego - 37,4%. Niewielki procent (6,9%) ze stwierdzonej grupy ptaków
lęgowych stanowiły gatunki z kategorii A (możliwie gniazdujące). 14 gatunków spośród
gatunków lęgowych zostało wykazane w Załączniku I Dyrektywy 2009/147/WE i są to: bocian
biały Ciconia ciconia, kania ruda Milvus milvus, błotniak stawowy Circus aeruginosus,
derkacz Crex crex, żuraw Grus grus, lelek Caprimulgus europaeus, zimorodek Alcedo atthis,
dzięcioł czarny Dryocopus martius, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, dzięcioł średni
Dendrocopos medius, lerka Lullula arborea, jarzębatka Sylvia nisoria, gasiorek Lanius
collurio i ortolan Emberiza hortulana. Spośród gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi
Zwierząt (Głowaciński 2001) spotkano 5 gatunków – przepiórka Coturnix coturnix, kania
ruda, derkacz, turkawka Streptopelia turtur i dudek Upupa epops. Pod względem
systematycznym stwierdzone gatunki lęgowe należą do 15 rzędów gromady ptaków Aves.
Podział oraz nazwy rzędów przyjęto według Mielczarka i Cichockiego (1999). Pełna lista
gatunków ptaków lęgowych stwierdzonych w czasie inwentaryzacji gminy w 2012 roku wraz
z ich statusami lęgowymi i ochronnymi została przedstawiona w tabeli.
128

Czapla biała Egretta alba (fot. M. Stajszczyk, 2012)
Bocian czarny Ciconia nigra (fot. M. Stajszczyk, 2012)
W trakcie badań stwierdzono również 19 gatunków o statusie nielęgowym, to znaczy
gatunków wędrownych lub koczujących, których nie uwzględniono w spisie gatunków
lęgowych inwentaryzowanego terenu. Wśród nich odnotowano 7 gatunków z Zał. I
Dyrektywy 2009/147/WE (czapla biała Egretta alba, bocian czarny Ciconia nigra, bielik
129

Haliaeetus albicilla, kania czarna Milvus migrans, błotniak łąkowy Circus cyaneus, łęczak
Tringa glareola i rybitwa rzeczna Sterna hirundo) i 5 z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt
(Głowaciński 2001): bielik, kania czarna, kulik wielki Numenius arquata, łęczak i czeczotka
Carduelis flammea.
Bielik Haliaeetus albicilla (fot. M. Stajszczyk, 2012)
LISTA GATUNKÓW PTAKÓW STWIERDZONYCH NA TERENIE GMINY POLKOWICE W SEZONIE
LĘGOWYM 2012 ROKU
Łabędź niemy
Gęś zbożowa
Gęś białoczelna
Gęgawa
Krzyżówka
Głowienka
Kuropatwa
Przepiórka
Bażant
Perkozek
Czapla biała
Czapla siwa
Bocian czarny
Cygnus olor
Anser fabalis
Anser albifrons
Anser anser
Anas platyrhynchos
Aythya ferina
Perdix perdix
Coturnix coturnix
Phasianus colchicus
Tachybaptus ruficollis
Egretta alba
Ardea cinerea
Ciconia nigra
130

Bocian biały
Kania czarna
Kania ruda
Bielik
Błotniak stawowy
Błotniak łąkowy
Jastrząb
Krogulec
Myszołów
Pustułka
Kobuz
Wodnik
Derkacz
Kokoszka
Łyska
Żuraw
Sieweczka rzeczna
Czajka
Kszyk
Kulik wielki
Krwawodziób
Samotnik
Łęczak
Śmieszka
Rybitwa rzeczna
Gołąb miejski
Siniak
Grzywacz
Sierpówka
Turkawka
Kukułka
Puszczyk
Uszatka
Lelek
Jerzyk
Zimorodek
Dudek
Ciconia ciconia
Milvus migrans
Milvus milvus
Haliaeetus albicilla
Circus aeruginosus
Circus pygargus
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Buteo buteo
Falco tinnunculus
Falco subbuteo
Rallus aquaticus
Crex crex
Gallinula chloropus
Fulica atra
Grus grus
Charadius dubius
Vanellus vanellus
Gallinago gallinago
Numenius arquata
Tringa totanus
Tringa ochropus
Tringa glareola
Larus ridibundus
Sterna hirundo
Columba livia f. urbana
Columba oenas
Columba palumbus
Streptopelia decaocto
Streptopelia turtur
Cuculus canorus
Strix aluco
Asio otus
Caprimulgus europaeus
Apus apus
Alcedo atthis
Upupa epops
131

Krętogłów
Dzięcioł czarny
Dzięcioł zielony
Dzięcioł zielonosiwy
Dzięcioł duży
Dzięcioł średni
Dzięciołek
Lerka
Skowronek
Brzegówka
Dymówka
Oknówka
Świergotek drzewny
Świergotek łąkowy
Pliszka żółta
Pliszka siwa
Strzyżyk
Pokrzywnica
Rudzik
Słowik rdzawy
Kopciuszek
Pleszka
Pokląskwa
Kląskawka
Białorzytka
Kos
Kwiczoł
Śpiewak
Droździk
Paszkot
Świerszczak
Brzęczka
Rokitniczka
Łozówka
Trzcinniczek
Trzciniak
Zaganiacz
Jynx torquilla
Dryocopus martius
Picus viridis
Picus canus
Dendrocopos major
Dendrocopos medius
Dendrocopos minor
Lullula arborea
Alauda arvensis
Riparia riparia
Hirundo rustica
Delichon urbicum
Anthus trivialis
Anthus pratensis
Motacilla flava
Motacilla alba
Troglodytes troglodytes
Prunella modularis
Erithacus rubecula
Luscinia megarhynchos
Phoenicurus ochruros
Phoenicurus phoenicurus
Saxicola rubetra
Saxicola rubicola
Oenanthe oenanthe
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus philomelos
Turdus iliacus
Turdus viscivorus
Locustella naevia
Locustela luscinioides
Acrocephalus schoenobaenus
Acrocephalus palustris
Acrocephalus scirpaceus
Acrocephalus arundinaceus
Hippolais icterina
132

Jarzębatka
Piegża
Cierniówka
Gajówka
Kapturka
Świstunka leśna
Pierwiosnek
Piecuszek
Mysikrólik
Muchołówka szara
Muchołówka żałobna
Raniuszek
Bogatka
Sosnówka
Modraszka
Czubatka
Sikora uboga
Czarnogłówka
Kowalik
Pełzacz leśny
Pełzacz ogrodowy
Wilga
Gąsiorek
Srokosz
Sójka
Sroka
Kawka
Gawron
Wrona siwa
Kruk
Szpak
Wróbel
Mazurek
Zięba
Jer
Kulczyk
Dzwoniec
Sylvia nisoria
Sylvia curruca
Sylvia communis
Sylvia borin
Sylvia atricapilla
Phylloscopus sibilatrix
Phylloscopus collybita
Phylloscopus trochilus
Regulus regulus
Muscicapa striata
Ficedula hypoleuca
Aegithalos caudatus
Parus major
Periparus ater
Cyanistes caeruleus
Lophophanes cristatus
Poecila palustris
Poecile montanus
Sitta europaea
Certhia familiaris
Certhia brachydactyla
Oriolus oriolus
Lanius collurio
Lanius excubitor
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus monedula
Corvus frugilegus
Corvus cornix
Corvus corax
Sturnus vulgaris
Passer domesticus
Passer montanus
Fringilla coelebs
Fringilla montifringilla
Serinus serinus
Carduelis chloris
133

Szczygieł
Czyż
Makolągwa
Czeczotka
Gil
Grubodziób
Trznadel
Ortolan
Potrzos
Potrzeszcz
Carduelis carduelis
Carduelis spinus
Carduelis cannabina
Carduelis flammea
Pyrrhula pyrrhula
Coccothraustes coccothraustes
Emberiza citrinella
Emberiza hortulana
Emberiza schoeniclus
Emberiza calandra
WYKAZ GATUNKÓW STWIERDZONYCH W 2012 ROKU NA TERENIE GMINY POLKOWICE, DLA
KTÓRYCH USTALONO STATUS: GNIAZDOWANIA PEWNEGO, PRAWDOPODOBNEGO I MOŻLIWEGO
WRAZ Z ICH STATUSAMI OCHRONNYMI
Lp. Gatunek Nazwa naukowa
134
Ochrona
gatunkowa
DP
PCKZ
PAO
Symbol
PAO
Kategoria
1 Łabędź niemy Cygnus olor OS GNS C
2 Krzyżówka Anas platyrhynchos Ł MŁO C
3 Kuropatwa Perdix perdix Ł P B
4 Przepiórka Coturnix coturnix OS DD TE B
5 Bażant Phasianus colchicus Ł TE B
6 Perkozek Tachybaptus ruficollis OS TE B
7 Bocian biały Ciconia ciconia OS * PIS C
8 Kania ruda Milvus milvus OS * NT O A
9 Błotniak stawowy Circus aeruginosus OS * POD C
10 Myszołów Buteo buteo OS GNS C
11 Krogulec Accipiter nisus OS O A
12 Jastrząb Accipiter gentilis OS O A
13 Pustułka Falco tinnunculus OS P B
14 Kobuz Falco subbuteo OS TE B
15 Wodnik Rallus aquaticus OS MŁO C
16 Derkacz Crex crex OS * DD S A
17 Kokoszka Gallinula chloropus OS MŁO C
18 Łyska Fulica atra Ł MŁO C
19 Żuraw Grus grus OS * NP B
20 Sieweczka rzeczna Charadius dubius OS P B
21 Czajka Vanellus vanellus OS OM B
22 Samotnik Tringa ochropus OS UDA C
23 Kszyk Gallinago gallinago OS TE B
24 Gołąb miejski Columba livia f. urbana - MŁO C
25 Grzywacz Columba palumbus OS GNS C
26 Siniak Columba oenas OS WYS C

Lp. Gatunek Nazwa naukowa
Ochrona
gatunkowa
DP
PCKZ
PAO
Symbol
PAO
Kategoria
27 Sierpówka Streptopelia decaocto OS GNS C
28 Turkawka Streptopelia turtur OS DD TE B
29 Kukułka Cuculus canorus OS 0M B
30 Puszczyk Strix aluco OS GNS C
31 Uszatka Asio otus OS GNS C
32 Lelek Caprimulgus europaeus OS * S A
33 Jerzyk Apus apus OS GNS C
34 Zimorodek Alcedo atthis OS * POD C
35 Dudek Upupa epops OS DD S A
36 Dzięcioł czarny Dryocopus martius OS * GNS C
37 Dzięcioł zielony Picus viridis OS TE B
38 Dzięcioł zielonosiwy Picus canus OS * TE B
39 Dzięcioł duży Dendrocopos major OS POD C
40 Dzięcioł średni Dendrocopos medius OS * POD C
41 Dzięciołek Dendrocopos minor OS BU B
42 Krętogłów Jynx torquilla OS TE B
43 Skowronek Alauda arvensis OS POD C
44 Lerka Lullula arborea OS * POD C
45 Brzegówka Riparia riparia OS BU B
46 Dymówka Hirundo rustica OS POD C
47 Oknówka Delichon urbicum OS POD C
48 Świergotek łąkowy Anthus pratensis OS POD C
49 Świergotek drzewny Anthus trivialis OS TE B
50 Pliszka siwa Motacilla alba OS POD C
51 Pliszka żółta Motacilla flava OS POD C
52 Pokrzywnica Prunella modularis OS TE B
53 Rudzik Erithacus rubecula OS BU B
54 Słowik rdzawy Luscinia megarhynchos OS NP B
55 Kopciuszek Phoenicurus ochruros OS POD C
56 Pleszka Phoenicurus phoenicurus OS TE B
57 Białorzytka Oenanthe oenanthe OS POD C
58 Pokląskwa Saxicola rubetra OS MŁO C
59 Kląskawka Saxicola rubicola OS POD C
60 Śpiewak Turdus philomelos OS GNS C
61 Kwiczoł Turdus pilaris OS GNS C
62 Paszkot Turdus viscivorus OS GNS C
63 Kos Turdus merula OS POD C
64 Jarzębatka Sylvia nisoria OS * GNS C
65 Gajówka Sylvia borin OS TE B
66 Kapturka Sylvia atricapilla OS POD C
67 Cierniówka Sylvia communis OS BU B
68 Piegża Sylvia curruca OS TE B
69 Rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus OS TE B
135

Lp. Gatunek Nazwa naukowa
Ochrona
gatunkowa
DP
PCKZ
PAO
Symbol
PAO
Kategoria
70 Świerszczak Locustella naevia OS O A
71 Brzęczka Locustela luscinioides OS TE B
72 Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus OS TE B
73 Łozówka Acrocephalus palustris OS BU B
74 Trzciniak Acrocephalus arundinaceus OS POD C
75 Zaganiacz Hippolais icterina OS TE B
76 Piecuszek Phylloscopus trochilus OS POD C
77 Świstunka leśna Phylloscopus sibilatrix OS BU B
78 Pierwiosnek Phylloscopus collybita OS POD C
79 Mysikrólik Regulus regulus OS O A
80 Strzyżyk Troglodytes troglodytes OS TE B
81 Muchołówka szara Muscicapa striata OS POD C
Muchołówka
82 żałobna
Ficedula hypoleuca OS POD C
83 Bogatka Parus major OS POD C
84 Sosnówka Periparus ater OS POD C
85 Modraszka Cyanistes caeruleus OS POD C
86 Czubatka Lophophanes cristatus OS TE B
87 Sikora uboga Poecila palustris OS TE B
88 Czarnogłówka Poecile montanus OS TE B
89 Raniuszek Aegithalos caudatus OS GNS C
90 Kowalik Sitta europaea OS POD C
91 Pełzacz leśny Certhia familiaris OS POD C
92 Pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla OS POD C
93 Srokosz Lanius excubitor OS GNS C
94 Gąsiorek Lanius collurio OS * GNS C
95 Sroka Pica pica OC GNS C
96 Sójka Garrulus glandarius OS GNS C
97 Kawka Corvus monedula OS OM B
98 Wrona siwa Corvus cornix OC GNS C
99 Kruk Corvus corax OC PIS C
100 Szpak Sturnus vulgaris OS POD C
101 Wilga Oriolus oriolus OS GNS C
102 Wróbel Passer domesticus OS POD C
103 Mazurek Passer montanus OS POD C
104 Zięba Fringilla coelebs OS GNS C
105 Makolągwa Carduelis cannabina OS POD C
106 Szczygieł Carduelis carduelis OS BU B
107 Dzwoniec Carduelis chloris OS GNS C
108 Czyż Carduelis spinus OS TE B
109 Kulczyk Serinus serinus OS TE B
110 Gil Pyrrhula pyrrhula OS P B
111 Grubodziób Coccothraustes OS BU B
136

Lp. Gatunek Nazwa naukowa
coccothraustes
Ochrona
gatunkowa
DP
PCKZ
PAO
Symbol
PAO
Kategoria
112 Potrzos Emberiza schoeniclus OS POD C
113 Ortolan Emberiza hortulana OS * TE B
114 Trznadel Emberiza citrinella OS POD C
115 Potrzeszcz Emberiza calandra OS NP B
OS – ochrona ścisła; OC – ochrona częściowa; Ł – łowny; DP – I zał.Dyrektywy Ptasiej; PCKZ – Polska
Czerwona Księga Zwierząt; CR – krytycznie zagrożone, VU – narażone, NT – bliskie zagrożenia, LC –
najmniejszej troski, DD – dane niepełne
WYKAZ GATUNKÓW NIELĘGOWYCH (WĘDROWNE, KOCZUJĄCE) WRAZ Z ICH STATUSAMI
OCHRONNYMI STWIERDZONYCH NA TERENIE GMINY POLKOWICE W 2012 ROKU
Lp. Gatunek Nazwa naukowa
Ochrona
gatunkowa
DP PCKZ
1 Gęś zbożowa Anser fabalis Ł
2 Gęś białoczelna Anser albifrons Ł
3 Gęgawa Anser anser Ł
4 Głowienka Aythya ferina Ł
5 Czapla siwa Ardea cinerea OC
6 Czapla biała Casmerodius albus OS *
7 Bocian czarny Ciconia nigra OS *
8 Bielik Haliaeetus albicilla OS * LC
9 Kania czarna Milvus migrans OS * NT
10 Błotniak łąkowy Circus pygargus OS *
11 Kulik wielki Numenius arquata OS VU
12 Łęczak Tringa glareola OS * CR
13 Krwawodziób Tringa totanus OS
14 Śmieszka Larus ridibundus OS
15 Rybitwa rzeczna Sterna hirundo OS *
16 Droździk Turdus iliacus OS
17 Gawron Corvus frugilegus OC
18 Jer Fringilla montifringilla OS
19 Czeczotka Carduelis flammea OS LC
OS – ochrona ścisła; OC – ochrona częściowa; Ł – łowny; DP – I zał.Dyrektywy Ptasiej; PCKZ – Polska
Czerwona Księga Zwierząt; CR – krytycznie zagrożone, VU – narażone, NT – bliskie zagrożenia, LC –
najmniejszej troski, DD – dane niepełne
Zespoły ptaków lęgowych dominujących środowisk
Krajobraz gminy Polkowice i występująca w nim szata roślinna w głównej mierze
decydują o składzie gatunkowym i liczebności tutejszej awifauny. Stosownie do nich,
większa część obszaru gminy charakteryzuje się składem awifauny złożonym przeważnie
z szeroko rozprzestrzenionych i dość pospolitych w Polsce gatunków ptaków, związanych
z dominującymi tutaj rodzajami środowisk.
137

SKŁAD AWIFAUNY LĘGOWEJ ZASIEDLAJĄCEJ DOMINUJĄCE ŚRODOWISKA GMINY POLKOWICE
Lp. Typ środowiska Dominujące gatunki ptaków
1. Pola uprawne skowronek, pliszka żółta, potrzeszcz
2.
Zarośla przydrożne, kępy krzewów
na miedzach i wzdłuż rowów,
zadrzewienia śródpolne, skraje
lasów, większe zadrzewienia
śródpolne
trznadel, piegża, cierniówka, kos,
śpiewak, pierwiosnek, zięba, bogatka,
kowalik, grzywacz, szpak
3. Łąki suche i świeże skowronek, pokląskwa
3 Bory sosnowe i mieszane
4.
Tereny zabudowane (w tym
miasto Polkowice)
5. Zakłady przemysłowe
sikory: czubatka, sosnówka, bogatka,
lerka, kos, śpiewak, paszkot, dzięcioł
duży, dzięcioł czarny, świergotek
drzewny, świstunka leśna, piecuszek,
wilga
sierpówka, grzywacz, kawka, sroka,
kopciuszek, dymówka, oknówka, wróbel,
mazurek, szpak, bogatka, modraszka,
pliszka siwa
kopciuszek, kawka, sierpówka, jerzyk,
wróbel, piecuszek, pliszka siwa
Pozostałe
gatunki
przepiórka,
kuropatwa,
trznadel
gąsiorek,
ortolan,
jarzębatka,
srokosz, uszatka,
sroka
pliszka żółta,
świergotek
łąkowy
modraszka,
kruk, myszołów,
lelek, dudek, gil,
pokrzywnica,
pierwiosnek,
turkawka
jerzyk, pleszka,
pustułka,
kapturka,
piegża,
zaganiacz
kląskawka,
białorzytka,
pustułka
SKŁAD AWIFAUNY LĘGOWEJ ZASIEDLAJĄCEJ RZADSZE TYPY ŚRODOWISK GMINY POLKOWICE
Lp. Typ środowiska Dominujące gatunki ptaków
1.
Większe zbiorniki wodne o
brzegach porośniętych szuwarami
2. Łąki wilgotne i podmokłe
3.
Fragmenty starych lasów
liściastych typu grądów i łęgów
krzyżówka, łyska, pliszka żółta,
świergotek łąkowy, potrzos, łozówka,
pierwiosnek, rokitniczka, trzciniak,
trzcinniczek, łyska
skowronek, pokląskwa, pliszka żółta,
świergotek łąkowy
sikory: bogatka, modraszka,
czarnogłówka, kos, śpiewak, dzięcioł
duży, dzięcioł czarny, dzięcioł zielony,
dzięcioł zielonosiwy, świstunka leśna,
wilga, pierwiosnek, pełzacz ogrodowy
Pozostałe
gatunki
łabędź niemy,
perkozek,
wodnik, błotniak
stawowy
czajka, kszyk
sikora uboga,
myszołów,
dudek, gil,
pokrzywnica,
pierwiosnek,
pełzacz leśny
138

Lp. Typ środowiska Dominujące gatunki ptaków
4.
Zabytkowe parki podworskie i
wiejskie ze stawami
bogatka, modraszka, szpak, dzięcioł duży,
dzięcioł średni, dzięciołek, zaganiacz,
zięba, kowalik, pełzacz ogrodowy
Pozostałe
gatunki
muchołówka
żałobna,
muchołówka
szara, kokoszka,
krzyżówka,
grzywacz, kos,
śpiewak,
kwiczoł, łabędź
niemy,
krętogłów,
dzięcioł zielony,
dzięcioł
zielonosiwy,
trzciniak,
trzcinniczek,
wodnik, łyska
Podział stwierdzonych gatunków ptaków ze względu na stopień ich zagrożenia
W trakcie obecnej inwentaryzacji ptaków na terenie gminy stwierdzono zarówno
bardzo rzadkie i zagrożone wymarciem gatunki ptaków nie tylko w skali kraju, ale i na
obszarze całej Europy, jak i gatunki pospolite i średnio liczne w skali regionu. Do gatunków
ptaków bardzo rzadkich, czyli wymagających szczególnej troski zaliczono gatunki narażone
na wymarcie ze względu na bardzo małą liczebność reprezentujących je osobników bądź
gatunki ptaków stosunkowo jeszcze dość licznych, ale zagrożonych w bliskiej przyszłości
przez gwałtowne zmniejszanie się zamieszkiwanych przez nie siedlisk. Poniżej
przedstawiono zestawienia wszystkich stwierdzonych w 2012 roku na terenie gminy
Polkowice ptaków lęgowych (Kat.: A, B i C) zaliczanych do jednej z kategorii zagrożenia:
europejskiej (Załącznik I DP), krajowej (Polska czerwona księga zwierząt) lub regionalnej
(Dyrcz i in. 1991). Oprócz gatunków rzadkich i zagrożonych występujących na terenie gminy
stwierdzono tam również szereg gatunków pospolitych i średnio licznych oraz nielicznych dla
Śląska (Dyrcz i in. 1991). Gatunki te występują w stosunkowo dużej liczebności, a ich
stopień zagrożenia wymarciem jest znacznie niższy od wcześniej opisywanej grupy ptaków.
Zasiedlają obecnie mało zagrożone siedliska przez co ich egzystencja wydaje się być nie
zagrożona. Gatunki te przedstawiono odpowiednio w kolejnych tabelach.
139

Bocian biały Ciconia ciconia (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
GATUNKI LĘGOWE ZAGROŻONE W SKALI EUROPEJSKIEJ (WG ZAŁĄCZNIKA I DYREKTYWY PTASIEJ)
Lp. Gatunek Nazwa naukowa
1. Bocian biały Ciconia ciconia
2. Kania ruda Milvus milvus
3. Błotniak stawowy Circus aeruginosus
4. Derkacz Crex crex
5. Żuraw Grus grus
6. Lelek Caprimulgus europaeus
7. Zimorodek Alcedo atthis
8. Dzięcioł czarny Dryocopus martius
9. Dzięcioł zielonosiwy Picus canus
10. Dzięcioł średni Dendrocopos medius
11. Lerka Lullula arborea
12. Jarzębatka Sylvia nisoria
13. Gąsiorek Lanius collurio
14. Ortolan Emberiza hortulana
140

Gąsiorek Lanius collurio (fot. M. Stajszczyk, 2012)
Błotniak stawowy Circus aeruginosus (fot. M. Stajszczyk, 2012)
141

GATUNKI LĘGOWE ZAGROŻONE W SKALI POLSKI WEDŁUG POLSKIEJ CZERWONEJ KSIĘGI
ZWIERZĄT (GŁOWACIŃSKI ET AL. 2001)
Lp. Gatunek Nazwa naukowa
1. Przepiórka Coturnix coturnix
2. Kania ruda Milvus milvus
3. Derkacz Crex crex
4. Turkawka Streptopelia turtur
5. Dudek Upupa epops
GATUNKI LĘGOWE ZAGROŻONE W SKALI REGIONU 1 (WG DYRCZ I IN. 1991)
Lp. Gatunek Nazwa naukowa
1. Przepiórka Coturnix coturnix
2. Kania ruda Milvus milvus
3. Kobuz Falco subbuteo
4. Derkacz Crex crex
5. Żuraw Grus grus
6. Kszyk Gallinago gallinago
7. Samotnik Tringa ochropus
8. Siniak Columba oenas
9. Turkawka Streptopelia turtur
10. Lelek Caprimulgus europaeus
11. Zimorodek Alcedo atthis
12. Dudek Upupa epops
13. Dzięcioł średni Dendrocopos medius
14. Lerka Lullula arborea
15. Świergotek łąkowy Anthus pratensis
16. Paszkot Turdus viscivorus
17. Świerszczak Locustella naevia
18. Jarzębatka Sylvia nisoria
19. Gąsiorek Lanius collurio
20. Srokosz Lanius excubitor
GATUNKI ŚREDNIO LICZNE I POSPOLITE (WG DYRCZ I IN. 1991)
Lp. Gatunek Nazwa naukowa
1. Krzyżówka Anas platyrhynchos
2. Kuropatwa Perdix perdix
3. Bażant Phasianus colchicus
1 w skali regionu czyli na terenie Śląska.
142

Lp. Gatunek Nazwa naukowa
4. Perkozek Tachybaptus ruficollis
5. Bocian biały Ciconia ciconia
6. Myszołów Buteo buteo
7. Wodnik Rallus aquaticus
8. Kokoszka Galliinula chloropus
9. Łyska Fulica atra
10. Czajka Vanellus vanellus
11. Gołąb miejski Columba livia f. urbana
12. Grzywacz Columba palumbus
13. Sierpówka Streptopelia decaocto
14. Kukułka Cuculus canorus
15. Puszczyk Strix aluco
16. Uszatka Asio otus
17. Jerzyk Apus apus
18. Dzięcioł duży Dendrocopos major
19. Skowronek Alauda arvensis
20. Brzegówka Riparia riparia
21. Dymówka Hirundo rustica
22. Oknówka Delichon urbicum
23. Świergotek drzewny Anthus trivialis
24. Pliszka żółta Motacilla flava
25. Pliszka siwa Motacilla alba
26. Strzyżyk Troglodytes troglodytes
27. Pokrzywnica Prunella modularis
28. Rudzik Erithacus rubecula
29. Słowik rdzawy Luscinia megarhynchos
30. Kopciuszek Phoenicurus ochruros
31. Pokląskwa Saxicola rubetra
32. Białorzytka Oenanthe oenanthe
33. Kos Turdus merula
34. Kwiczoł Turdus pilaris
35. Śpiewak Turdus philomelos
36. Rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus
37. Łozówka Acrocephalus palustris
38. Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus
39. Trzciniak Acrocephalus arundinaceus
40. Zaganiacz Hippolais icterina
41. Piegża Sylvia curruca
42. Cierniówka Sylvia communis
43. Gajówka Sylvia borin
143

Lp. Gatunek Nazwa naukowa
44. Kapturka Sylvia atricapilla
45. Świstunka leśna Phylloscopus sibilatrix
46. Pierwiosnek Phylloscopus collybita
47. Piecuszek Phylloscopus trochilus
48. Mysikrólik Regulus regulus
49. Muchołówka szara Muscicapa striata
50. Muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca
51. Raniuszek Aegithalos caudatus
52. Sikora uboga Poecile palustris
53. Czarnogłówka Poecile montanus
54. Sosnówka Periparus ater
55. Czubatka Lophophanes cristatus
56. Bogatka Parus major
57. Modraszka Cyanistes caeruleus
58. Kowalik Sitta europaea
59. Pełzacz leśny Certhia familiaris
60. Pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla
61. Wilga Oriolus oriolus
62. Sójka Garrulus glandarius
63. Sroka Pica pica
64. Kawka Corvus monedula
65. Wrona siwa Corvus cornix
66. Szpak Sturnus vulgaris
67. Wróbel Passer domesticus
68. Mazurek Passer montanus
69. Zięba Fringilla montifringilla
70. Kulczyk Serinus serinus
71. Dzwoniec Carduelis chloris
72. Szczygieł Carduelis carduelis
73. Makolągwa Carduelis cannabina
74. Grubodziób Coccothraustes coccothraustes
75. Trznadel Emberiza citrinella
76. Potrzos Emberiza schoeniclus
GATUNKI NIELICZNE (WG DYRCZ I IN. 1991)
Lp. Gatunek Nazwa naukowa
1. Łabędź niemy Cygnus olor
2. Jastrząb Accipiter gentilis
144

Lp. Gatunek Nazwa naukowa
3. Krogulec Accipiter nisus
4. Pustułka Falco tinnunculus
5. Sieweczka rzeczna Charadius dubius
6. Krętogłów Jynx torquila
7. Dzięcioł zielony Picus viridis
8. Dzięciołek Dendrocopos minor
9. Pleszka Phoenicurus phoenicurus
10. Kląskawka Saxicola rubicola
11. Brzęczka Locustella luscinioides
12. Kruk Corvus corax
13. Czyż Carduelis spinus
14. Gil Pyrrhula pyrrhula
15. Potrzeszcz Emberiza calandra
Zmiany w awifaunie lęgowej w latach 1996 i 2012
Dla 37 gatunków ptaków zasiedlających gminę Polkowice zestawiono dane
dotyczące trendów ich liczebności w latach 1996 i 2012 (Krajewski i in. 1996; niniejsze
opracowanie). W przedstawionym zestawieniu znamienny jest fakt, iż 14 gatunków przestało
gniazdować na obszarze gminy, do lęgowej awifauny przybyły tylko 3 gatunki, 8 wykazało
spadek liczebności, a 12 odnotowało wzrost liczebności. W opracowaniu przedstawiono
także liczebność ważniejszych gatunków lęgowych wraz z numerami stanowisk
odpowiadającymi ich lokalizacji na mapie.
PORÓWNANIE LICZEBNOŚCI WYBRANYCH RZADSZYCH GATUNKÓW PTAKÓW LĘGOWYCH NA
TERENIE GMINY POLKOWICE W LATACH W LATACH 1996 I 2012
Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa łacińska
Liczebność 2
1996 2012
Trendy
liczebności
1. Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena 4 0 0
2. Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus 1 0 0
3. Bąk Botaurus stelaris 1 0 0
4. Bocian biały Ciconia ciconia 3 5 ↑
2 Liczebność= pary ptaków, stanowiska, terytoria, śpiewające bądź tokujące samce
145

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa łacińska
Liczebność 2
1996 2012
Trendy
liczebności
5. Łabędź niemy Cygnus olor 2 1 ↓
6 Sieweczka rzeczna Charadius dubius 3 1 ↓
7. Krakwa Anas strepera 1 0 0
8. Cyranka Anas querquedula 3 0 0
9. Płaskonos Anas clypeata 2 0 0
10. Kania ruda Milvus milvus 2 1 () ↓
11. Bielik Haliaeetus albicilla 1 0 0
12. Błotniak stawowy Circus aeruginosus 4 7 ↑
13. Błotniak łąkowy Circus pygargus 1 0 0
14. Jastrząb Accipiter gentilis 4 5 ↑
15. Krogulec Accipiter nisus 1 3 ↑
16. Pustułka Falco tinninculus 9 12 ↑
17. Kobuz Falco subbuteo 0 1 N
18. Wodnik Rallus aquaticus 4 2 ↓
19. Derkacz Crex crex 1 3 ↑
20. Żuraw Grus grus 1 (2-3 ) 6 ↑
21. Kszyk Gallinago gallinago 3-4 2 ↓
22. Słonka Scolopax rusticola 1 0 0
23. Krwawodziób Tringa totanus 2 0 0
24. Samotnik Tringa ochropus 0 1 N
25. Śmieszka Larus ridibundus 2 0 0
26. Mewa siwa 3 Larus canus 3 0 0
27. Zimorodek Alcedo atthis 0 1 N
3 W opracowaniu (Krajewski et al. 1996) gatunek ten występuje pod nazwą – mewa pospolita Larus canus
146

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa łacińska
Liczebność 2
1996 2012
Trendy
liczebności
28. Dudek Upupa epops 2 7 ↑
29. Dzięcioł zielony Picus viridis 6 11 ↑
30. Dzięcioł zielonosiwy Picus canus 1 8 ↑
31. Dzięcioł średni Dendrocopos medius 9 39 ↑
32. Świergotek polny Anthus campestris 3 0 0
33. Świergotek łąkowy Anthus pratensis 18 10 ↓
34. Świerszczak Locustella naevia 12 8 ↓
35. Trzciniak Acrocephalus arundinaceus 4 2 ↓
36. Remiz Remiz pendulinus 2 0 0
37. Srokosz Lanius excubitor 8 12 ↑
0 – gatunki stwierdzone tylko w roku 1996 (Krajewski i in. 1996); N – gatunki stwierdzone tylko w roku 2012; ↑
gatunki, których liczebność wzrosła w roku 2012; ↓ - gatunki, których liczebność spadła w roku 2012.
LICZEBNOŚĆ WAŻNIEJSZYCH GATUNKÓW LĘGOWYCH WRAZ Z NUMERAMI STANOWISK
ODPOWIADAJĄCYMI LOKALIZACJI NA MAPIE
Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa naukowa Liczebność 4 Numer stanowiska
1. Łabędź niemy Cygnus olor 1 1
2. Przepiórka Coturnix coturnix 12 2-9
3. Bocian biały Ciconia ciconia 5 10-14
4. Kania ruda Milvus milvus 1 15
5. Błotniak stawowy Circus aeruginosus 7 16-22
6. Jastrząb Accipiter gentilis 5 23-27
7. Krogulec Accipiter nisus 3 28-30
8. Pustułka Falco tinnunculus 12 31-41
9. Kobuz Falco subbuteo 1 42
10. Wodnik Rallus aquaticus 2 43-44
11. Derkacz Crex crex 3 45-47
12. Żuraw Grus grus 6 48-53
13. Sieweczka rzeczna Charadius dubius 2 54-55
14. Kszyk Gallinago gallinago 3 56-57
15. Samotnik Tringa ochropus 1 58
4 Liczebność= pary ptaków, stanowiska, terytoria, śpiewające bądź tokujące samce
147

Lp. Nazwa gatunkowa Nazwa naukowa Liczebność 4 Numer stanowiska
16. Siniak Columba oenas 14 59-72
17. Turkawka Streptopelia turtur 13 73-85
18. Lelek Caprimulgus europaeus 1 86
19. Zimorodek Alcedo atthis 1 87
20. Dudek Upupa epops 7 88-94
21. Krętogłów Jynx torquila 13 95-105
22. Dzięcioł zielonosiwy Picus canus 8 106-113
23. Dzięcioł zielony Picus viridis 13 114-124; 352
24. Dzięcioł czarny Dryocopus martius 24 125-145; 333; 351
25. Dzięcioł średni Dendrocopos medius 42 146-173; 348-350
26. Lerka Lullula arborea 53 174-202; 334; 345-347
27. Świergotek łąkowy Anthus pratensis 10 203-209
28. Pleszka Phoenicurus phoenicurus 3 210-211
29. Paszkot Turdus viscivorus 15 212-222
30. Świerszczak Locustella naevia 8 223-229
31. Trzciniak Acrocephalus arundinaceus 2 230-231
32. Jarzębatka Sylvia nisoria 10 232-241
33. Gąsiorek Lanius collurio 76 242-305; 335-342
34. Srokosz Lanius excubitor 12 306-317
35. Ortolan Emberiza hortulana 17 318-332; 343-344
WYKAZ TERENÓW NAJATRAKCYJNIEJSZYCH ORNITOLOGICZNIE WYTYPOWANYCH DO OCHRONY
Do cennych i zarazem rzadkich zespołów roślinnych gminy Polkowice należą
wszystkie naturalne zbiorowiska łąkowe, fragmenty lasów z pozostałościami starodrzewu
oraz parki podworskie i wiejskie. Tereny te w odróżnieniu od ubogich środowisk, stanowią
dogodne siedliska lęgowe oraz żerowiskowe dla wielu, w tym również zagrożonych
gatunków ptaków. Poniżej przedstawiono najciekawsze ornitologicznie tereny proponowane
do objęcia ochroną:
1. Podmokłe siedliska łąkowe
W południowo-zachodniej części gminy, wokół rozlewisk obok Jędrzychowa duże
powierzchnie zajmują zbiorowiska łąk bagiennych oraz zbiorowiska szuwarowe.
Zbiornik wodny, który utworzył się w wyniku osiadania terenu będącego efektem
eksploatacji złoża rud miedzi, zbiornik ten połączony jest z akwenem powstałym
w wyniku eksploatacji torfu (Krajewski i in. 1996). Ze względu na istniejący tam
bardzo duży potencjał siedliskowy proponuje się objąć go ochroną w formie użytku
ekologicznego. Na tym terenie stwierdzono lęgi kilku rzadkich gatunków, np. żuraw,
błotniak stawowy i kszyk.
148

Zagrożenia: zaburzenie stosunków wodnych przez melioracje i odwodnienie,
zaniechanie wszelkich zabiegów gospodarskich (łąki winny być koszone jeden raz
w roku), przekształcenie łąk w pola uprawne, sukcesja roślinna (krzewy, drzewa),
dzikie wysypiska śmieci.
Podmokłe łąki w okolicach Jędrzychowa (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
2. Parki podworskie i wiejskie
• Staw wraz z otuliną w postaci zadrzewień parkowych w Tarnówku. Stwierdzono tam
występowanie m.in.: dzięciołów - czarnego, średniego i zielonego, puszczyka,
łabędzia niemego, trzciniaka, wodnika, muchołówki żałobnej;
Starodrzew z przewagą dębów (oddział 108a) na południe od wsi Żelazny Most.
Stwierdzono tam występowanie m. in.: krogulca, dzięciołów: czarnego i średniego,
siniaka, kruka, myszołowa, gila, paszkota i in.
Zagrożenia: dzikie wysypiska śmieci, zaśmiecanie
149

Park w Tarnówku (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
3. Naturalne zbiorowiska leśne:
• rejony kompleksu leśnego między OUOW „Żelazny Most” i Grodowcem
(proponowany rezerwat przyrody). Stwierdzono tam występowanie, m. in.: krogulca,
dzięciołów: czarnego i średniego, siniaka, kruka, myszołowa, gila, paszkota i in.;
Łęgi w dolinie Lipówki (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
150

Zagrożenia: regulacja potoków, usuwanie drzew i krzewów wzdłuż brzegów ich koryt,
zachwianie struktury wiekowej drzewostanów.
III.4.4.4.
DYSKUSJA I PODSUMOWANIE
Pod względem urozmaicenia warunków środowiskowych, istotnych dla ptaków
lęgowych, gmina Polkowice reprezentuje poziom pośredni pomiędzy bardzo urozmaiconymi
siedliskowo gminami sąsiadującymi z doliną Odry (np. gminy Rudna, Ścinawa, Prochowice)
lub innymi obfitującymi w większe zbiorniki wodne gminami województwa legnickiego (np.
gminy: Przemków, Chojnów, Kunice) a ubogimi przyrodniczo, odlesionymi i typowo
rolniczymi gminami południowo-wschodniej części województwa (np. gminy Udanin, Ruja,
Mściwojów).
Do czynników wpływających pozytywnie na skład gatunkowy i liczebność awifauny
gminy Polkowice należą przede wszystkim:
• korzystne proporcje terenów zalesionych i otwartych (duża powierzchnia
lasów oraz obecność licznych stref styku środowisk leśnych i otwartych),
• urozmaicona rzeźba tereny; współwystępowanie obszarów równinnych i
pagórkowatych,
• obecność większych powierzchni łąk,
• obecność dużego, płytkiego rozlewiska wśród łąk, na północ od Jędrzychowa,
• e) skupiony charakter zabudowy wiejskiej, co warunkuje występowanie wielu
obszarów położonych z dala od osad ludzkich,
• f) obecność niektórych elementów krajobrazu związanych z działalnością
przemysłową (szyby zakładów górniczych, zapory zbiornika „Żelazny Most”, wyłączony z
eksploatacji zbiornik „Gilów” itp.)
Do czynników wpływających negatywnie na rozmaitość gatunkową i liczebność
awifauny gminy należą natomiast:
• stosunkowo niewielkie zróżnicowanie siedliskowe lasów i znaczna przewaga
ubogich borów sosnowych,
• brak większych rzek, sporadyczne występowanie większych zbiorników
wodnych (z wyjątkiem akwenów nadosadowych wód na terenach zbiornika „Żelazny Most” i
zbiornika „Gilów”).
• niewielkie występowanie terenów podmokłych, zmeliorowanie (osuszenie)
większości mokradeł i łąk wilgotnych,
• obecność licznych zakładów przemysłowych oraz związanej z mini
infrastruktury (drogi, torowiska, rurociągi, linie energetyczne).
Przeważającą część obszaru gminy Polkowice zajmują mniej wartościowe
ornitologicznie kategorie środowisk: bory sosnowe i mieszane, pola uprawne, łąki świeże
151

(zmeliorowane) i suche oraz tereny zabudowane. Nie ma tu większych rzek (z wyjątkiem
0,75 km odcinka Szprotawy przy południowo-zachodniej granicy gminy, bardzo niewiele jest
też zbiorników wodnych. Tereny podmokłe występują tu sporadycznie. Lasy liściaste,
zwłaszcza wilgotniejsze i starsze, występują na terenie gminy zaledwie w kilku miejscach,
zajmując łącznie bardzo niewielką powierzchnię. Charakterystycznym elementem krajobrazu
gminy są natomiast liczne zakłady i obiekty przemysłowe (zakłady górnicze, dwa zbiorniki
odpadów poflotacyjnych) i związana z nimi infrastruktura (rurociągi, drogi, torowiska),
(Krajewski i in. 1996).
Wyniki niniejszej inwentaryzacji, biorąc pod uwagę liczbę gatunków ptaków lęgowych
występujących na terenie gminy, w znacznym stopniu odbiegają od danych zebranych
w 1996 roku (Krajewski i in. 1996). Zanotowano spadek z 128 gatunków w 1996 roku
(Krajewski i in. 1996) do 115 gatunków przedstawionych w niniejszym opracowaniu.
Wykazano ubytek 14 gatunków z awifauny lęgowej omawianej gminy. Wśród tych gatunków
zdecydowanie dominują gatunki związane z otwartymi podmokłymi siedliskami – perkoz
rdzawoszyi, perkoz dwuczuby, bąk, krakwa, cyranka, płaskonos, krwawodziób, śmieszka,
mewa siwa, strumieniówka i remiz. Sytuacja ta została spowodowana jest bardzo niskim
poziomem wody na terenie gminy w 2012 roku, co doprowadziło do znacznego wysuszenia
podmokłych środowisk w okolicy Paulinowa, Jędrzychowa-Nowy Dwór, Sobina
i Jędrzychowa, stanowiących tradycyjne siedliska lęgowe gatunków wodno-błotnych.
Większość ze stwierdzonych przez Krajewskiego i in. w 1996 roku gatunków, a aktualnie nie
występujących na terenie gminy zasiedlała obecnie rozlewiska w okolicy Jędrzychowa.
Z powyższą sytuacją związany jest również odnotowany w 2012 roku spadek liczebności
wielu gatunków wodno-błotnych oraz związanych z siedliskami podmokłymi, takich jak na
przykład: łabędź niemy, wodnik, kszyk, sieweczka rzeczna, świerszczak, świergotek łąkowy.
Nieobecność bielika i niejasny status lęgowy kani rudej jest również związany z brakiem
zbiorników wodnych, mokradeł i podtopionych terenów stanowiących bazę żerowiskową
tych dwóch przedstawicieli ptaków szponiastych Falconiformes. Status lęgowości bielika,
kani rudej czy błotniaka łąkowego wymienionych wśród ptaków lęgowych gminy Polkowice
przez Krajewskiego i in. (1996) jest niejasny, ponieważ zostały one zaszeregowane do
awifauny lęgowej omawianego terenu na podstawie jednorazowych obserwacji bądź
przekazu ustnego opierającego się na jednorazowych obserwacjach. Należy nadmienić tutaj,
że nawet w sezonie lęgowym można spotkać koczujących przedstawicieli tych gatunków.
Spadek liczebności gatunków związanych z terenami podmokłymi jest zjawiskiem
występującym zarówno w Polsce jak i w całej Europie (Neubauer i in. 2011). W latach 2007-
2009 w ramach prowadzonych w Polsce monitoringów badających trendy liczebności
różnych grup ptaków, między innymi gatunków ptaków związanych z mokradłami (Monitoring
Ptaków Mokradeł) odnotowano najsilniejszy spadek (około 6% rocznie) ptaków związanych
152

z tymi siedliskami. Mimo krótkiej serii danych dotyczących gatunków z tej grupy, ptaki
związane z mokradłami są wskazywane jako jedne z najbardziej zagrożonych od kilku
dekad. Sytuacja ta znalazła potwierdzenie w trakcie prowadzonych obecnie badań terenu
gminy. Inwentaryzacja ptaków w 2012 roku wykazała obecność na badanej powierzchni
dwóch gatunków lęgowych – kobuz Falco subbuteo i samotnik Tringa ochropus. Na terenie
gminy w roku 2012 odnotowano natomiast wzrost populacji takich gatunków jak: bocian
biały, błotniak stawowy, jastrząb, krogulec, derkacz, żuraw, dudek, dzięcioł zielony, dzięcioł
zielono siwy, dzięcioł średni. W grupie tych ptaków jest zarówno żuraw, dla którego
Neubauer i in. (2011) podają silny wzrost liczebności, jak również jastrząb, którego populacja
według tego samego źródła znacząco się zmniejszyła w skali kraju. Żeby poznać
wystarczająco dobrze czynniki wpływające na trendy liczebności poszczególnych gatunków
należy prowadzić długoterminowe monitoringi danych terenów i gatunków. W przypadku
trudnych do wykrycia grup ptaków, takich jak: dzięcioły, ptaki szponiaste czy sowy jedyna
skuteczną metodą wykrycia gatunku i stwierdzenia faktycznej liczby par, a zatem trendów
rozwoju ich populacji na danym terenie zalecane są wieloletnie monitoringi tych grup ptaków
(Neubauer i in. 2011). W trakcie obecnych badań stwierdzono również 19 gatunków
o statusie nielęgowym, tzn. gatunków wędrownych lub koczujących, co stanowi znaczny
spadek w porównaniu z 32 gatunkami o tym statusie stwierdzonymi w poprzedniej
inwentaryzacji gminy (Krajewski i in. 1996).
W związku z głównym celem prac, jakim była inwentaryzacja stanu awifauny lęgowej,
lista ptaków nielęgowych obejmuje jedynie gatunki stwierdzone okazyjnie podczas kontroli
terenu i nie jest przedmiotem dyskusji. Należy jednak zaznaczyć, że zdecydowana
większość z nich związana jest również z siedliskami wodno-błotnymi – na przykład:
zausznik Podiceps nigricollis, kormoran Phalacrocorax carbo, czapla purpurowa Ardea
purpurea, czernica Aythya fuligula, rybołów Pandion haliaeetus, sieweczka obrożna
Charadius hiaticula, batalion Philomachus pugnax, biegus zmienny Calidris alpina, biegus
malutki C. minuta, bekasik Lymnocryptes minimus, brodziec śniady Tringa erythropus,
kwokacz T. nebularia, brodziec piskliwy Actitis hypoleucos czy rybitwa czarna Chlidonias
niger. Świergotka polnego wpisuje się również w ogólne trendy zmian liczebności ptaków
odnotowanych w ostatnich latach w Polsce. Opierając się na danych monitoringowych
(Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych, Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków)
obejmujących niemal 120 gatunków, wskazano grupę 24 gatunków, których populacje
w ostatniej dekadzie znacząco zmniejszyły liczebność. Niniejsze spadki dotyczą między
innymi świergotka polnego (Neubauer i in. 2011). Podobne tendencje wykazują również
w swoich opracowaniach Dyrcz i in. (1991),Tomiałojć i Stawarczyk (2003) i Sikora i in.
(2007). Trudno odnieść się natomiast do aktualnego stanu i trendów niektórych ważnych
gatunków, np.: dzięcioła czarnego, lelka, lerki, gąsiorka, jarzębatki, siniaka, turkawki,
153

paszkota i ortolana zagrożonych w skali europejskiej, Polski bądź regionu. W opracowaniu
z 1996 roku (Krajewski i in.) nie podano liczebności dla tych gatunków. Raport Neubauera i
in. (2011) nie wspomina również nic o tych gatunkach, co może oznaczać, że nie
odnotowano zasadniczych zmian w liczebności tych gatunków lub też brakuje w kraju
dokładnych danych dotyczących ich liczebności. Dla większości tych gatunków zdaniem
innych autorów (Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Chylarecki i in. 2006, Sikora i in. 2007) brakuje
miarodajnych danych pozwalających ocenić ich właściwą liczebność na terenie kraju, a
zatem ustalenie ich liczebności wydaje się niemożliwe do zrealizowania. U takich gatunków
jak gąsiorek, jarzębatka, lerka, siniak, turkawka i ortolan występuje duża fluktuacja
liczebności (Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Chylarecki i in. 2006, Sikora i in. 2007), co
powoduje dodatkową trudność w ustaleniu kierunkowego trendu zmian liczebności tych
gatunków. Lokalnie spadki liczebności powodowane są przez niszczenie siedlisk,
intensyfikację rolnictwa i postępująca urbanizację (Sikora i in. 2007). Paszkota i siniaka
Neubauer i in. (2011) zaliczają do gatunków zwiększających swoją liczebność. Natomiast
Sikora et al. wskazują wyraźny wzrost liczebności lerki na terenie całego kraju. Wymieniany
przez niego Bednorz (Bednorz w: Bednorz et al. 2000) stwierdził wkraczanie lerki na terenie
Wielkopolski w strefę podmiejską większych miast, co zostało również stwierdzone
w niniejszej inwentaryzacji przez obecność dwóch par lerki w obrębie miasta Polkowice.
Kontynuując wątek stepowienia krajobrazu gminy Polkowice należ wskazać na tereny,
którym należy się szczególna uwaga i troska. W pozbawionym w dużym stopniu wody,
krajobrazie gminy Polkowice ogromną rolę odgrywają parki podworskie i wiejskie
charakteryzujące się bogatym składem gatunkowym ptaków. Niewątpliwie najciekawszymi
są tutaj parki w Żelaznym Moście i Tarnówku.
Oddzielny rozdział – bardzo specyficzny dla gminy – przy omawianiu awifauny gminy
Polkowice stanowią tereny przemysłowe i ich otoczenie oraz duża aglomeracja miejska jaką
jest miasto Polkowice. Nagromadzenie obiektów przemysłowych związanych z wydobyciem
rudy wyróżnia gminę Polkowice na tle innych gmin usytuowanych na Dolnym Śląsku. Ich
obecność postrzegana jest jako zagrożenie dla lokalnej przyrody, a zatem również dla
tamtejszej awifauny. Obecności zakładów przemysłowych można przypisywać zarówno
negatywny wpływ (zajmowanie środowisk lęgowych pod budowę zakładów, hałas i emisje
substancji towarzyszące produkcji, degradacje środowisk wodnych i podmokłych w wyniku
zrzutów ścieków, degradacja lasów wskutek emisji zanieczyszczeń do atmosfery, zaburzenie
stosunków wodnych wskutek poboru wody do produkcji, itp.), jak i pozytywny, jakim jest
przekształcenie krajobrazu sprzyjające pojawom nowych, nieistniejących dotąd elementów
krajobrazu lub środowisk które mogą być zasiedlane przez niektóre gatunki ptaków. Ocena
oddziaływania zakładów przemysłowych na kondycję awifauny gminy dotyczy oczywiście
obserwowanego aktualnie wpływu istniejących już obiektów. W tej chwili trudno jest bowiem
154

określić wielkość strat, jakie poniosła lokalna awifauna w związku z zajmowaniem terenów
i samą budową tych obiektów. Zakłady przemysłowe (budynki, szyby kopalń) oraz
otaczające je tereny ruderalne, skarpy czy nasypy kolejowe stanowią miejsce rozrodu wielu
gatunków ptaków, na przykład pustułek, kopciuszków, kawek, sierpówek, jerzyków i wróbli,
białorzytki, kląskawki i lerki. Poza możliwością zasiedlania przez ptaki samych obiektów
przemysłowych i ich otoczenia, działalność przemysłowa prowadzona w gminie Polkowice
przyczynia się niekiedy do wzbogacania lokalnej awifauny, również w sposób pośredni.
Przykładem takich przemian jest najwartościowszy przyrodniczo, w tym również
najcenniejszy ornitologicznie obiekt na terenie gminy, jakim jest duże rozlewisko na północ
od Jędrzychowa, powstałe w wyniku lokalnego osiadania terenu na skutek prowadzonej
eksploatacji górniczej. W około piętnastu wsiach gminy Polkowice i ich bezpośrednim
otoczeniu gniazdują pospolite w kraju gatunki ptaków, jak: wróbel, mazurek, dymówka,
oknówka, kopciuszek i pliszka siwa, zięba, kulczyk, dzwoniec, szczygieł, muchołówka szara,
kos, szpak, sierpówka grzywacz i sroka. Centralną część gminy zajmują tereny miejskie
Polkowic. Niestety początkowemu rozwojowi architektonicznemu i szybkiemu powiększaniu
się miasta nie towarzyszyła wystarczająca troska o równoległy rozwój terenów zielonych,
będących podstawowym miejscem rozrodu ptaków zasiedlających tak dużą aglomerację
miejską. Skupiska starszej, wysokiej zieleni w większości zostały usunięte. W miarę upływu
lat jednak część wcześniej sadzonych drzew osiągnęła wiek umożliwiający gnieżdżenie wielu
gatunków ptaków, takich jak dzięcioł duży, kowalik, szpak, kos, kwiczoł, grzywacz, bogatka
czy modraszka. Pomimo tego polkowicka awifauna w dalszym ciągu ma charakter typowy
dla nowo powstających osiedli mieszkaniowych i jest zdominowana przez cztery, za to
bardzo licznie występujące gatunki – kawkę, wróbla, sierpówkę i gołębia miejskiego.
Wszystkie pozostałe gatunki ptaków występują nielicznie, stanowiąc nikły procent. W ten
procent wpisują się lęgi pustułki i lerki na terenie miasta Polkowice.
Niemożliwe jest uniknięcie kontaktu na linii awifauna i szybko postępująca
urbanizacja gminy (zakłady przemysłowe, duża aglomeracja miejska jaką jest miasto
Polkowice). Trzeba zrobić wszystko, żeby zminimalizować negatywny wpływ tych czynników
na siedliska ptasie, które są podstawą występowania lokalnej awifauny. Należy pamiętać
przy planowaniu, tworzeniu oraz późniejszej eksploatacji nowych obiektów przemysłowych,
żeby nie pogłębiać już istniejących problemów z poziomem wód gruntowych, co może
doprowadzić do dalszego osuszenia terenów gminy Polkowice. Bardzo ważne jest również
otoczenie ochroną (użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe) najciekawszych
ornitologicznie naturalnych siedlisk sprzyjających ptasim lęgom. W niniejszym opracowaniu
wymieniono najbogatsze siedliska wraz ze składem gatunkowym ważniejszych gatunków
ptaków oraz wskazano na ich zagrożenia. Na większość z tych terenów zwrócono już uwagę
i obszernie je scharakteryzowano w 1996 roku (Krajewski i in. 1996).
155

III.4.4.5.
LITERATURA
1. Adamski A. 1996. Inwentaryzacja Ptaków. W: Krajewski J. (koordynator, praca zbiorowa):
Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Polkowice, ss. 174-229. Centrum Informacji Ekologicznej i
Gospodarczej w Legnicy.
2. Chylarecki P., Jawińska D., Kuczyński L. 2006. Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych – Raport
z lat 2003-2004. OTOP, Warszawa.
3. Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z. (red.). 2009. Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik
metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. GIOŚ, Warszawa.
4. Czapulak A., Lontkowski J., Nawrocki P., Stawarczyk T. 1987. ABC obserwatora ptaków. Muzeum
Okręgowe w Radomiu.
5. Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J. 1991. Ptaki Śląska – monografia faunistyczna.
Wrocław.
6. Głowaciński Z. (red.) 2001. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa.
7. Mielczarek P., Cichocki W. 1999. Polskie nazewnictwo ptaków świata. Notatki Ornitologiczne 40,
1999.
8. Mikusek R. (red.). 2005. Metody Badań i Ochrony Sów. FWIE. Kraków 2005.
9. Neubauer G., Sikora A., Chodkiewicz T., Cenian Z., Chylarecki P., Archita B., Betleja J., Rohde Z.,
Wieloch M., Woźniak B., Zieliński P., Zielińska M. 2011. Monitoring populacji ptaków Polski w
latach 2008 – 2009. Biuletyn Monitoringu Przyrody 8/1: 1-40.
10. Polski Atlas Ornitologiczny – Instrukcja. 1986. Stacja Ornitologiczna IE PAN, Gdańsk.
11. Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.). 2007. Atlas rozmieszczenia
ptaków lęgowych Polski 1985–2004. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
12. Sikora A., Chylarecki P., Meissner W., Neubauer G. (red.) 2011. Monitoring ptaków wodnobłotnych
w okresie wędrówek. Poradnik metodyczny. GDOS, Warszawa.
13. Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski – rozmieszczenie i liczebność. PWN Warszawa.
14. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP
„pro Natura”, Wrocław.
III.4.5.
III.4.5.1.
SSAKI
WSTĘP
Ostatnim pełnym opracowaniem teriofauny dla terenów gminy Polkowice była
inwentaryzacja wykonana w 1996r. przez „Centrum Informacji Ekologicznej i Gospodarczej
w Legnicy” Sp. z o.o. przez zespół koordynowany przez dr Jerzego Krajewskiego. Wykazano
wtedy 35 gatunków ssaków. W niniejszym opracowaniu wykazano 39 gatunków.
Podczas trwania prac nad niniejszym opracowaniem w życie weszła nowa regulacja
prawna „w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt” (Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 r. Dz.U. nr 237, poz. 1419). Na terenie gminy wykazano gatunki
ujęte w załącznikach 1 i 2 rozporządzenia:
156

z załącznika 1 ww. rozporządzenia gatunki dziko występujących zwierząt objętych
ochroną ścisłą z wyszczególnieniem (*) gatunków wymagających ochrony czynnej:
o jeż zachodni *
o
ryjówkowate – wszystkie gatunki
o nietoperze – wszystkie gatunki *
o
o
wiewiórka pospolita
łasica
z załącznika 2 ww. rozporządzenia gatunki dziko występujących zwierząt objętych
ochroną częściową:
o kret – z wyjątkiem występującego na terenie ogrodów, upraw ogrodniczych,
szkółek, lotnisk, ziemnych konstrukcji hydrotechnicznych oraz obiektów
sportowych,
o bóbr europejski
o badylarka
o karczownik – z wyjątkiem występującego na terenie sadów, ogrodów oraz
upraw leśnych,
o mysz zaroślowa
o wydra
III.4.5.2.
METODYKA BADAŃ
Obserwacje dotyczące nietoperzy prowadzono z wykorzystaniem detektora
ultrasonicznego Pettersson D1000x, D500x oraz D-230x (Pettersson Elektronik AB;
UPPSALA, Szwecja). Analizę zarejestrowanych sygnałów dokonano w programie BatSound
Pro v. 3.31b. Wspomagano się także noktowizorami (UNITEC, Kanada). Miejsca aktywności
nietoperzy wyszukiwano głównie metodą transektów pieszych i samochodowych (samochód
jadący z maksymalną prędkością 15 km/h). Na mapie transekty samochodowe zaznaczono
żółtymi liniami. Miejsca nasłuchów „pieszych” zaznaczono czerwonymi okręgami.
Do identyfikacji gatunków nietoperzy wykorzystywano głosy echolokacyjne i socjalne.
Za głosy echolokacyjne uważa się głosy wydawane przez nietoperza w celu zorientowania
się w przestrzeni (mówiąc niefachowo – to typowy „radar”), natomiast za głosy socjalne
uważa się całą gamę głosów wydawanych w celu „komunikacji” czy zaznaczenia swojej
obecności dla innych nietoperzy. W tym przypadku mowa o głosach wydawanych w celach
godowych i te są specyficzne dla gatunku.
Dokonano odłowów drobnych ssaków. Micromammalia odławiano w żywołowne
pułapki typu Sherman. Na mapie miejsca odłowów zaznaczono zielonymi okręgami (na biało
podświetlono miejsca odłowów podczas inwentaryzacji w 1996 r.). Miejsca odłowów
wyznaczono w reprezentatywnych dla gminy środowiskach.
157

Miejsca występowania pozostałych ssaków dokonywano metodą obserwacji
bezpośrednich. Z powodu bezśnieżnej zimy niemożliwe było systematyczne wykorzystanie
metody tropień. Wyszukiwano także wszelkie tropy i ślady ssaków w celu potwierdzenia
158

ytności danego gatunku na omawianym terenie. Nazwy gatunkowe zwierząt przyjęto za
Wilson, Reeder (2005).
Uwaga! Lokalizacje miejsc odłowów lub potwierdzonych wystąpień gatunków
chronionych zamieszczono na mapach poglądowych zamieszczonych w tekście. Nie
stanowią one jednak zobrazowania rzeczywistego rozmieszczenia niektórych pospolitych
gatunków chronionych, które występują praktycznie na terenie całej gminy w odpowiednich
dla siebie siedliskach.
III.4.5.3.
WYNIKI
W trakcie badań terenowych zinwentaryzowano 39 gatunków ssaków.
Jeż zachodni Erinaceus europaeus
Rodzina: jeżowate Erinaceidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony w III załączniku Konwencji Berneńskiej
o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującym gatunki
o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać ochronie
jedynie częściowej.
Przez Dolny Śląsk przebiega granica występowania dwóch gatunków jeży. Mniej
więcej od zachodniej części wyżyny Wielkopolsko-Kujawskiej, Wzgórz Trzebnickich
i Dolnego Śląska na zachód od Wrocławia występuje jeż zachodni Erinaceus europaeus,
natomiast na wschód od tych obszarów jeż wschodni Erinaceus concolor. Obydwa gatunki
są przyżyciowo trudne do oznaczenia. Osobnicza zmienność ubarwienia obu gatunków
powoduje, że stosunkowo częste są osobniki o cechach typowych dla obu gatunków.
Pewność dają pomiary kraniometryczne. Na terenie gminy Polkowice wykazano, jak można
się było spodziewać, jeża zachodniego Erinaceus europaeus. Potwierdzono to wykonując
pomiary kraniometryczne czaszki jeża potrąconego przez samochód w Polkowicach na ul.
Działkowej. Jeż zachodni zasiedla głównie lasy z bogatym podszytem, parki, ogrody,
obrzeża osiedli ludzkich. Od połowy ubiegłego wieku obserwuje się postępującą
synurbanizację jeży. Obserwacje z terenów gminy Polkowice potwierdzają to zjawisko,
ponieważ wszystkie rozpoznane osobniki stwierdzono w osiedlach ludzkich. Można stąd
wnioskować, że gatunek ten występuje prawdopodobnie we wszystkich osiedlach ludzkich
(mieście i wsiach) oraz w ich pobliżu na terenie całej gminy. Jego liczebność jest jednak
niewielka. Potwierdza to wyniki poprzedniej inwentaryzacji z 1996 r. Aktualnie w gminie
Polkowice jeża zachodniego Erinaceus europaeus wykazano na 4 stanowiskach.
159

L.p. DATA STANOWISKO
1 06.11.2011 wyrobiska pod Polkowicami
2 08.05.2012 Polkowice ul. Działkowa
3 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" w Trzebczu
4 15.06.2012 Jędrzychów
Kret Talpa europaea
Rodzina: kretowate Talpidae
Gatunek objęty ochroną częściową zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
L.p. DATA STANOWISKO
1 06.10.2012 na E od Moskorzyna
Występuje na terenie całego kraju, wszędzie pospolity. Zamieszkuje pola, łąki, sady,
ogrody oraz skraje lasów liściastych. Nieco rzadszy na glebach piaszczystych, kamienistych
i terenach podmokłych. Na terenie gminy Polkowice występuje niemal na wszystkich
spenetrowanych łąkach i nieużytkach, co potwierdzają spotykane pojedyncze kopce kretów.
W tej sytuacji należy przyjąć, że gatunek ten występuje na terenie całej gminy. Podobnie
160

szerokie występowanie postulowali autorzy inwentaryzacji z 1996r. Jeden martwy okaz
znaleziono na wschód od Moskorzyna.
Ryjówka aksamitna Sorex araneus
Rodzina: ryjówkowate Soricidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
Lp. DATA STANOWISKO
1 01.10.2011 osadnik "Gilów"
2 16.10.2011 zarośnięte rozlewisko na cieku Skłoba k. Paulinowa
3 16.10.2011 śródleśne oczko wodne na cieku Kalina
4 06.11.2011 wyrobiska pod Polkowicami
5 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
6 17.05.2012 przy cieku Sucha Górna
7 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" w Trzebczu
8 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
9 06.06.2012 ciek na N wsch. od Guzic
10 06.06.2012 Żuków, park dworski
11 06.06.2012 Zdżerowita na N od Komornik
161

Ryjówka aksamitna występuje w całej Polsce. Miejscami stosunkowo liczna. Zasiedla
lasy, śródpolne zarośla, zadrzewienia, ogrody, parki, cmentarze. Gatunek dosyć plastyczny
ekologicznie. Występuje na terenie całej gminy, prawdopodobnie na wszystkich
odpowiednich dla niej siedliskach. Podobnie szerokie występowanie postulowali autorzy
inwentaryzacji z 1996r. Aktualnie na terenie gminy stwierdzona na 11 stanowiskach.
Ryjówka malutka Sorex minutus
Rodzina: ryjówkowate Soricidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
L.p. DATA STANOWISKO
1 16.10.2011 zarośnięte rozlewisko na cieku Skłoba k. Paulinowa
2 06.11.2011 wyrobiska pod Polkowicami
3 17.05.2012 przy cieku Sucha Górna
4 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
162

Występuje w całej Polsce. w biotopach podobnych jak ryjówka aksamitna. Preferuje
siedliska wilgotne. Na terenie gminy mniej liczna niż ryjówka aksamitna. Podobne
obserwacje podają autorzy inwentaryzacji z 1996r. Prawdopodobnie jednak ryjówka malutka
występuje na wszystkich odpowiednich dla niej siedliskach na terenie gminy. Aktualnie
stwierdzona na 4 stanowiskach.
Rzęsorek rzeczek Neomys fodiens
Rodzina: ryjówkowate Soricidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
Występuje w całej Polsce, jednak nigdzie nie jest liczny. Gatunek ściśle związany z
wodami. Preferuje brzegi zakrzaczone. Stosunkowo częsty na zakrzaczonych podmokłych
łąkach. Na terenie gminy gatunek skrajnie nieliczny. Można się go jednak spodziewać na
innych stanowiskach w odpowiadających mu biotopach. Sugerować to może stwierdzenie
podczas inwentaryzacji z 1996 r. jednego osobnika rzęsorka rzeczka w innej lokalizacji (w
pobliżu Żukowa). Aktualnie gatunek stwierdzony tylko raz na północ od Komornik.
L.p. DATA STANOWISKO
1 06.06.2012 Zdżerowita na N od Komornik
163

Zając szarak Lepus capensis
Rodzina: zającowate Leporidae
Gatunek nieobjęty ochroną prawną, jednak zamieszczony w III załączniku Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującym
gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać
ochronie jedynie częściowej. Występuje w całej Polsce. Zasiedla tereny otwarte: pola, suche
łąki i nieużytki. Pod koniec ubiegłego wieku wykazywał drastyczny spadek liczebności. Na
terenie gminy nieliczny. Podczas inwentaryzacji w 1996 r. był on także skrajnie nieliczny –
stwierdzono jednego martwego osobnika przy drodze Polkowice-Lubin. Po okresie spadku
liczebności – wiele krajowych populacji zająca odbudowuje się lub jest odbudowywana
sztucznie na drodze reintrodukcji. Gmina Polkowice obfituje w siedliska odpowiednie dla tego
gatunku, Niewykluczone, że w niedalekiej przyszłości stanie się liczniejszy.
Wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris
Rodzina: wiewiórkowate Sciuridae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto
umieszczony na liście III załącznika Konwencji Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny
i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym
zapewnia się ochronę i które mogą podlegać ochronie jedynie częściowej. Występuje na
terenie całej Polski. Gatunek typowo leśny, często zasiedlająca stare parki. Podczas
164

inwentaryzacji w 1996 r. wiewiórki obserwowano w okolicach Jędrzychowa, Kaźmierzowa,
Suchej Górnej, Żelaznego Mostu i Żukowa. Obecnie gatunek na naturalnych stanowiskach
wydaje się mniej liczny – nawet jeśli pod uwagę weźmie się niepewne stanowiska w
Jędrzychowie, Kaźmierzowie i Tarnówku. Na terenie gminy Polkowice żywe wiewiórki
obserwowano tylko na jednym stanowisku – w parku w Żukowie. Stare ślady żerowania
wiewiórek obserwowano natomiast w parku w Jędrzychowie, Kaźmierzowie i Tarnówku.
L.p. DATA STANOWISKO
1 15.10.2011 Żuków, park dworski
Szczur wędrowny Rattus norvegicus
Rodzina: myszowate Muridae
Występuje w całej Polsce. Gatunek synantropijny – związany z osiedlami ludzkimi.
Szczur jest gatunkiem wybitnie synantropijnym. W Polsce niemal wyłącznie występuje
w osiedlach ludzkich, które podczas prac nad inwentaryzacjami przyrodniczymi siłą rzeczy
nie leżą w centrum uwagi. Pojedyncze stwierdzenie martwego osobnika podczas
inwentaryzacji w 1996 r. i odłowienie 1 osobnika podczas prac nad niniejszym opracowaniem
– na pewno nie wyczerpują zagadnienia rozmieszczenia tego gatunku na terenie gminy.
Z dużą dozą prawdopodobieństwa należy stwierdzić, że szczur wędrowny występuje we
165

wszystkich osiedlach ludzkich na terenie gminy. Aktualnie odłowiono jednego osobnika pod
Polkowicami.
Mysz domowa Mus musculus
Rodzina: myszowate Muridae
Występuje w całej Polsce. Gatunek synantropijny – związany z osiedlami ludzkimi.
Mysz domowa w naszym klimacie jest silnie związana z osiedlami ludzkimi,
w zabudowaniach, w których zimuje. Jest to gatunek bardzo środowiskowo i behawioralnie
plastyczny. Stąd można go spotkać w bardzo nietypowych miejscach. Podobnie jak
w przypadku szczura, osiedla ludzkie podczas prac nad inwentaryzacjami przyrodniczymi
siłą rzeczy nie leżą w centrum uwagi. Zaciera to znacznie obraz liczebności populacji myszy
domowej na terenie gminy. Podczas inwentaryzacji w 1996 r. odłowiona tylko na jednym
stanowisku (ogródki działkowe w Polkowicach). Z dużą dozą prawdopodobieństwa należy
stwierdzić, że mysz domowa występuje we wszystkich osiedlach ludzkich na terenie gminy.
Mysz polna Apodemus agrarius
Rodzina: myszowate Muridae
Występuje na terenie całej Polski. Raczej unika terenów suchych. Zasiedla łąki, pola
uprawne, brzegi zbiorników i cieków wodnych, brzegi lasów i zarośla. W miastach często
dominuje w parkach, ogrodach i na cmentarzach. Obecnie wykazane stanowiska myszy
polnej nie pokrywają się ze stanowiskami, na których stwierdzano ją podczas inwentaryzacji
w 1996 r. Wtedy podano ją z Tarnówka, Moskorzyna i południowej części Polkowic. Wynik
taki świadczyć może o występowaniu tego gatunku na wszystkich odpowiadających mu
siedliskach rozsianych na całym terenie gminy.
Mysz leśna Apodemus flavicollis
Rodzina: myszowate Muridae
Występuje w całej Polsce. Związana głównie z lasami liściastymi i mieszanymi. Na
zrębach zasiedla zarośla jeżyn i leszczyny. Preferuje miejsca wilgotne i zacienione. Obecnie
wykazane stanowiska myszy leśnej nie pokrywają się ze stanowiskami na których
stwierdzano ją podczas inwentaryzacji w 1996 r. Wynik taki świadczyć może o występowaniu
tego gatunku na wszystkich odpowiadających mu siedliskach rozsianych na całym terenie
gminy.
166

Mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus
Rodzina: myszowate Muridae
Gatunek objęty ochroną częściową zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
L.p. DATA STANOWISKO
1 01.10.2011 osadnik "Gilów"
2 16.10.2011 śródleśne oczko wodne na cieku Kalina
3 06.11.2011 wyrobiska pod Polkowicami
Występuje w całej Polsce. Zamieszkuje głównie rzadkie lasy sosnowe i mieszane.
Preferuje miejsca jasne, ciepłe i suche. Liczna na zrębach oraz śródpolnych zaroślach. Na
terenie gminy wydaje się nieco mniej częsta niż mysz leśna.
Obecnie wykazane stanowiska nie pokrywają się ze stanowiskami na których
stwierdzano ją podczas inwentaryzacji w 1996 r. Wynik taki świadczyć może o występowaniu
tego gatunku na wszystkich odpowiadających mu siedliskach rozsianych na całym terenie
gminy. Aktualnie na terenie gminy Polkowice wykazana na 3 stanowiskach.
167

Badylarka Micromys minutus
Rodzina: myszowate Muridae
Gatunek objęty ochroną częściową zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
L.p. DATA STANOWISKO
1 06.06.2012 ciek na pn. wsch. od Guzic
2 15.06.2012 rozlewiska na pn.-wsch. od Jędrzychowa
Występuje na terenie całej Polski. Występuje głównie na wilgotnych łąkach
w zaroślach, nad brzegami wód, ale spotkać ją można także na polach i w lasach. Populacje
badylarki wykazują bardzo duże wahania liczebności. Po latach z niewielką liczebnością,
zdarzają się nawet masowe pojawy. Na terenie gminy nieliczna. Obecnie wykazane
stanowiska nie pokrywają się ze stanowiskami na których stwierdzano ją podczas
inwentaryzacji w 1996 r. Wynik taki świadczyć może o występowaniu tego gatunku na
wszystkich odpowiadających mu siedliskach rozsianych na całym terenie gminy. Aktualnie
na terenie gminy stwierdzona na 2 stanowiskach.
168

Nornik zwyczajny (polnik) Microtus arvalis
Rodzina: nornikowate Arvicolidae
Występuje w całej Polsce. Preferuje tereny otwarte: pola uprawne, pastwiska, łąki,
obrzeża lasów, polany i zręby. Obecnie wykazane stanowiska nie pokrywają się ze
stanowiskami, na których stwierdzano ją podczas inwentaryzacji w 1996 r. Wynik taki
świadczyć może o występowaniu tego gatunku na wszystkich odpowiadających mu
siedliskach rozsianych na całym terenie gminy. W odpowiednich dla siebie środowiskach
prawdopodobnie liczny.
Nornik bury Microtus agrestis
Rodzina: nornikowate Arvicolidae
Występuje w całej Polsce. Zasiedla tereny wilgotne: torfowiska, mokradła, wilgotne
łąki, pastwiska i obrzeża lasów. Nornika burego nie wykazano podczas inwentaryzacji z
1996 r. Wtedy nie prowadzono odłowów w siedliskach odpowiednich dla tego gatunku.
W odpowiednich dla siebie środowiskach prawdopodobnie liczny.
Karczownik ziemnowodny Arvicola terrestris
Rodzina: nornikowate Arvicolidae
Gatunek objęty ochroną częściową zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.
Występuje w całej Polsce. Występuje głównie nad wodami, zwykle na terenach
otwartych – łąkach, polach i pastwiskach. Obecnie wykazane stanowiska nie pokrywają się
ze stanowiskami, na których stwierdzano ją podczas inwentaryzacji w 1996 r. Wtedy nie
prowadzono odłowów (a prawdopodobnie także obserwacji kopczyków powstałych po
usunięciu nadmiaru ziemi z drążonych korytarzy) w siedliskach odpowiednich dla tego
gatunku. W odpowiednich dla siebie środowiskach prawdopodobnie liczny. Aktualnie na
terenie gminy wykazany na 5 stanowiskach.
L.p. DATA STANOWISKO
1 15.10.2011 zarośnięte rozlewisko na cieku Skłoba k. Paulinowa
2 17.05.2012 przy cieku Sucha Górna
3 06.06.2012 ciek na NE od Guzic
4 06.06.2012 Zdżerowita na N od Komornik
5 15.06.2012 rozlewiska na NE od Jędrzychowa
169

Nornica ruda Myodes glareolus
Rodzina: chomikowate Cricetidae
Występuje na terenie całej Polski. Związana z terenami zadrzewionymi z bogatym
podszytem. Częsta w lasach liściastych i mieszanych, zadrzewionych dolinach rzecznych
oraz parkach. Zasiedla także śródpolne zarośla. Uważana za gatunek sucho i ciepłolubny.
Obecnie wykazane stanowiska nie pokrywają się ze stanowiskami, na których stwierdzano ją
podczas inwentaryzacji w 1996 r. Podczas obecnych obserwacji odłowów nie prowadzono
w optymalnych dla tego gatunku biotopach. Prawdopodobnie zaniżyło to faktyczną
liczebność tego gatunku. W odpowiednich dla siebie środowiskach prawdopodobnie liczna.
Bóbr europejski Castor fiber
Rodzina: bobry Castoridae
W prawie międzynarodowym bóbr europejski objęty jest ochroną na podstawie
Konwencji Berneńskiej (załącznik III) oraz Dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej
nr 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej flory
i fauny (tzw. Dyrektywa Siedliskowa) (załącznik II, IV). W czerwonej Księdze Gatunków
Zagrożonych IUCN od 2002 do 2007 r. miał status gatunku podwyższonego ryzyka (NT),
natomiast od 2008 r. określany jest jako LC – gatunek nie zagrożony wyginięciem. Bóbr
europejski chroniony jest także na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. nr 237, poz. 1419).
170

Wymieniony jest tam w załączniku 2 obejmującym zwierzęta podlegające ochronie
częściowej.
Po II wojnie światowej w Polsce skrajnie nieliczny. Istniały tylko niewielkie izolowane
populacje na północnym-wschodzie kraju. Od połowy ubiegłego wieku obserwuje się wzrost
populacji bobra. W 1976 r. rozpoczęto „Program aktywnej ochrony bobra europejskiego
w Polsce”, mający na celu „powrót tego gatunku w przyrodniczy krajobraz naszego Kraju”.
W latach 1976-1986 na Suwalszczyźnie odłowiono w górne dorzecze Wisły i Odry 223 bobry
(Kasperczyk 1987). Po dwuletniej przerwie w 1988 r. program został wznowiony i do 2003 r.
z północno-wschodniej Polski przesiedlono ponad 1300 bobrów.
Obecnie bóbr jest gatunkiem częstym, występującym na terenie całej Polski. Jako
gatunek czynnie zmieniający zajmowane siedlisko może powodować poważne szkody.
Podczas inwentaryzacji w 1996 r. bóbr nie był wykazany. Obecnie występuje na północy
gminy. Część obserwacji dotyczy prawdopodobnie osobników migrujących. Na przykład na
stanowisku na obrzeżach Komornik zgryzy obserwowane były w ubiegłym roku (zgłoszono
szkodę), ale nowe zgryzy nie pojawiają się od jesieni ubiegłego roku (informacja ustna od
właściciela terenu). Na terenie gminy Polkowice ślady bytowania bobrów stwierdzono na 6
stanowiskach.
Zgryzy bobrowe (fot. M. Stajszczyk, 2012)
L.p. DATA STANOWISKO
1 23.04.2012 zgryzy, przy Moskorzynce między Kaźmierzowem a E65
2 16.05.2012 zgryzy, przy cieku Błotna na zach. od Paulinowa
171

L.p. DATA STANOWISKO
3 17.05.2012 zgryzy, przy cieku Sucha Górna
4 24.05.2012 zgryzy, Moskorzynka na pn.wsch. od Żukowa
5 06.06.2012 zgryzy oczko wodne Komorniki-Komorniki Górne
6 06.06.2012 zgryzy (ubiegłoroczne), Komorniki, Zdżerowita ogródki
Lis Vulpes vulpes
Rodzina: psowate Canidae
Występuje w całej Polsce. Bardzo plastyczny gatunek. Zamieszkuje zarówno lasy, jak
i pola i łąki. Często wchodzi do osiedli ludzkich. Gatunek pospolity i liczny. Występuje na
terenie całej gminy. Podobny status gatunku podawali autorzy inwentaryzacji z 1996 r.
Jenot Nyctereus procyonoides
Rodzina: psowate Canidae
W Polsce występuje od mniej więcej połowy XX w. Obecnie spotkać go można
w całej Polsce. Jest gatunkiem napływowym ze wschodu i we wschodniej Polsce jest
liczniejszy. W inwentaryzacji z 1996 r. niewykazany. Cytowane jest doniesienie od myśliwych
pochodzące z 1995 r. Prawdopodobnie na terenie gminy jest to gatunek rzadki, ale bedący
172

już stałym elementem miejscowej fauny. Na terenie gminy Polkowice odnotowany na
1 stanowisku.
Borsuk Meles meles
Rodzina: łasicowate Mustelidae
Gatunek nieobjęty w Polsce ochroną prawną, jednak wymieniony w załączniku III
Konwencji Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk
obejmującego gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą
podlegać ochronie jedynie częściowej.
Występuje na terenie całej Polski. Gatunek leśny. Preferuje tereny leśne leżące
w pobliżu pól i łąk. Podczas inwentaryzacji w 1996 r. brak danych oryginalnych cytowane są
dane uzyskane od leśniczych z których wynika, że na terenie gminy borsuk jest gatunkiem
stosunkowo rzadkim. W świetle obecnych obserwacji wydaje się, że jest stałym elementem
teriofauny gminy i występuje na większości siedlisk odpowiednich dla siebie. Na terenie
gminy Polkowice wykazany na 5 stanowiskach.
Kuna domowa (kamionka) Martes foina
Rodzina: łasicowate Mustelidae
Gatunek nieobjęty w Polsce ochroną prawną, jednak wymieniony w załączniku III
Konwencji Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk
obejmującego gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą
podlegać ochronie jedynie częściowej.
Występuje na terenie całej Polski. Zamieszkuje w pobliżu zabudowań ludzkich.
Spotykana w ruinach, zwałach kamieni, ale także w lasach. Bardzo często wkracza do wsi i
miast, zasiedlając także strychy zamieszkałych budynków. Gatunek niebywale plastyczny –
we Wrocławiu spotykana jest np. w ścisłym centrum miasta, z zabudową ciągłą, zasiedlając
strychy zamieszkałych przez ludzi wielopiętrowych przedwojennych kamienic (L. Duduś –
informacja ustna – dane niepublikowane). Podczas inwentaryzacji w 1996 r. podawana
z kościoła w Żelaznym Moście, pałacu w Nowym Dworze oraz zrujnowanego kościoła
w Nowinach. Obecnie potwierdzona na dwóch ostatnich stanowiskach. Poszycie dachu
i strych kościoła w Żelaznym Moście zostały wyremontowane w roku 2011 (informacja od
miejscowego księdza) i „obecnie nie przebywają tam żadne zwierzęta”. W inwentaryzacji
z 1996r. cytowane są także dane leśników mówiące o częstym występowaniu kun na danym
terenie. Liczne występowanie kuny domowej na terenie gminy potwierdzają obecne
obserwacje.
173

Kuna leśna (tumak) Martes martes
Rodzina: łasicowate Mustelidae
Gatunek nieobjęty w Polsce ochroną prawną, jednak wymieniony w załączniku III
Konwencji Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk
obejmującego gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą
podlegać ochronie jedynie częściowej.
Występuje w całej Polsce. Zwyczajowo kojarzona z terenami leśnymi – spotykana
jest także we wsiach i na obrzeżach miast. Wydaje się mniej liczna od kuny domowej. Obraz
taki może być pozorny i wynikać z bardziej skrytego trybu życia kuny leśnej. Podczas
inwentaryzacji w 1996 r. dane o występowaniu kuny leśnej uzyskane od leśników
poddawane są w wątpliwość. Jest to o tyle niezrozumiałe, że znaleziono jeden martwy okaz
na drodze Polkowice-Lubin. Obecne obserwacje pozwalają stwierdzić, że kuna leśna jest
nielicznym, aczkolwiek stałym elementem fauny gminy.
Łasica Mustela nivalis
Rodzina: łasicowate Mustelidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto
umieszczony na liście III załącznika Konwencji Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny
i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym
zapewnia się ochronę i które mogą podlegać ochronie jedynie częściowej.
Występuje w całej Polsce. Nigdzie nie jest liczna. Zamieszkuje brzegi lasów, zarośla,
pola, łąki, parki i cmentarze. Podczas inwentaryzacji w 1996 r. brak danych oryginalnych
cytowane są dane uzyskane od leśniczych z których wynika, że łasica „występuje pospolicie
na terenie całej gminy”. Twierdzenie to wydaje się nie mieć potwierdzenia w obserwacjach
prowadzonych w obu inwentaryzacjach. Niemniej stwierdzić należy, że łasica jest nielicznym,
aczkolwiek stałym elementem fauny gminy. Na terenie gminy wykazana na 2 stanowiskach.
L.p. DATA STANOWISKO
1 08.05.2012 Polkowice ul. Działkowa
2 24.07.2012 okolice kościoła w Jędrzychowie
174

Norka amerykańska Mustela vison
Rodzina: łasicowate Mustelidae
W Polsce pierwsze przypadki zabicia zbiegłych z niewoli norek amerykańskich miały
miejsce na początku lat 60. ubiegłego wieku. Od tego czasu notowana była niemal w całej
Polsce. Zamieszkuje głównie silnie zarośnięte brzegi cieków wodnych, stawów i jezior. Przy
tym preferuje tereny leśne. Podczas inwentaryzacji z 1996 r. gatunku tego nie wykazano.
Wydaje się, że ekspansja tego gatunku jest na tyle duża, że w chwili obecnej norka
amerykańska jest nielicznym, aczkolwiek stałym elementem fauny gminy.
Wydra Lutra lutra
Rodzina: łasicowate Mustelidae
Gatunek objęty ochroną częściową zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 12 października 2011 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. W prawie
międzynarodowym wydra objęta jest ochroną na podstawie konwencji berneńskiej (załącznik
II) oraz Dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej nr 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku
w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej flory i fauny (tzw. Dyrektywa Siedliskowa)
(załącznik II, IV).
L.p. DATA STANOWISKO
1 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
175

L.p. DATA STANOWISKO
2 15.06.2012 rozlewiska na pn..wsch. od Jędrzychowa
3 16.05.2012 przy cieku Błotna na zach. od Paulinowa
4 17.05.2012 odchody, ślady, przy cieku Sucha Górna
5 24.05.2012 Moskorzynka na pn.wsch. od Żukowa
6 24.05.2012 w pobliżu cieku "Dopływ z Trzebcza" w Trzebczu
7 24.05.2012 Guzicki Potok
8 06.06.2012 ciek na pn. wsch. od Guzic
9 08.07.2012 okolice jeziorka w Tarnówku
Występuje w całym kraju. Nigdzie nie jest zbyt liczna. Gatunek bardzo silnie związany
z wodami. Zasiedla brzegi wszelkiego rodzaju wód płynących i stojących. Warunkiem jest
obecność ryb które stanowią jej główny pokarm. Podczas inwentaryzacji w 1996 r. gatunek
ten nie był wykazany. Wydra jest gatunkiem pośrednio wrażliwym na zanieczyszczenia wód
(co zubaża jej bazę pokarmową). Prawdopodobnie jakość wód od od 1996r. uległa
polepszeniu na tyle, że wydra zaczęła zasiedlać teren gminy. Obecnie ślady jej bytowania
spotkać można głównie na Moskorzynce i pobliskich ciekach. Wiąże się to zapewne
z zarybieniem Moskorzynki pstrągiem. Wydra w ciągu jednej nocy, szukając nowych siedlisk,
może przebyć odległość 10-15 km. Przy, wydaje się, już stałej obecności na terenie gminy,
176

może pojawiać się na wszystkich zarybianych stawach, na których może niestety
powodować szkody. Na terenie gminy obecność wydry wykazano na 9 stanowiskach.
Dzik Sus scrofa
Rodzina: świniowate Suidae
Występuje w całej Polsce. Zamieszkuje głownie lasy liściaste i mieszane, ale także
niewielkie śródpolne laski, nadbrzeżne zarośla i trzcinowiska. Często żeruje na polach
odbywając wędrówki z lasów na żerowiska. Preferuje tereny podmokłe. Podczas
inwentaryzacji z 1996r. dzika podawano tylko z okolic Jędrzychowa, Sobina i Dąbrowy.
Obserwacje te wydają się niepełne. Obecnie ślady dzików na terenie gminy Polkowice
można spotkać praktycznie na wszystkich terenach leśnych, a także polach z dogodną dla
niego bazą pokarmową (np. ziemniaki, kukurydza, buraki).
Sarna Capreolus capreolus
Rodzina: jeleniowate Cervidae
Występuje w całej Polsce. Sarna zamieszkuje rzadkie lasy liściaste i mieszane.
Spotkać ją można zarówno w zwartych kompleksach leśnych, jak i na bezleśnych
wielkoobszarowych polach uprawnych. Preferuje tereny mozaikowe, rolniczo leśne. Obecnie
ślady sarny na terenie gminy Polkowice można spotkać praktycznie na wszystkich terenach
leśnych, a także polach z dogodną dla niej bazą pokarmową.
Jeleń europejski Cervus elaphus
Rodzina: jeleniowate Cervidae
Występuje na terenie całej Polski. Preferuje większe kompleksy leśne. Na terenie
gminy nie wydaje się być zbyt liczny. Spotykany był na obrzeżach większych kompleksów
leśnych. Na terenie gminy Polkowice stwierdzony na 3 stanowiskach.
NIETOPERZE
Borowiec wielki Nyctalus noctula
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione.
L.p. DATA STANOWISKO
1 24.09.2011 na drodze od wsi Żuków do Moskorzyna – od rozwidlenia na Guzice do Moskorzyna
177

L.p. DATA STANOWISKO
2 23.04.2012 zadrzewienia z oczkiem wodnym przy torach kolejowych Kaźmierzów - Szyb
Sieroszowice
3 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
4 16.05.2012 przy cieku Skłoba na zach. od Paulinowa
5 16.05.2012 droga przez las Polkowice Dolne - Sieroszowice
6 17.05.2012 przy cieku Sucha Górna
7 17.05.2012 droga Kaźmierzów - Sucha Górna
8 24.05.2012 Guzicki Potok, kolonia w dziupli
9 18.05.2012 Sucha Górna park przypałacowy
10 15.06.2012 rozlewiska na pn.-wsch. od Jędrzychowa
11 16.06.2012 okolice kościoła w Sobinie
12 25.07.2012 droga między Nowym Dworem a Sobinem
13 24.07.2012 okolice kościoła w Jędrzychowie
14 08.07.2012 osadnik "Gilów"
W Polsce uznany za niezagrożony. Jeden z najliczniejszych Polskich nietoperzy.
Gatunek związany z lasami i parkami. Na żerowiska wylatuje bardzo wcześnie. Poluje nad
lasami i łąkami, nie unika otwartych przestrzeni. Kolonie rozrodcze najczęściej w dziuplach.
Gatunek migrujący na znaczne odległości – do 2000 km. Dla ochrony gatunku istotne jest
przede wszystkim zachowanie miejsc rozrodu (lasów o bogatej strukturze ze starym
178

drzewostanem) oraz nie przegradzanie tras migracji (np. przez farmy wiatrowe). Najliczniej
reprezentowany gatunek nietoperza na badanym terenie. Podobnie przedstawiała się jego
liczebność podczas inwentaryzacji w 1996 roku. Aktualnie stwierdzany na 14 stanowiskach.
W dziupli nad Guzickim Potokiem znaleziono kolonię rozrodczą tego gatunku.
Gacki nieoznaczone do gatunku Plecotus ssp.
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione.
L.p. DATA STANOWISKO
1 16.05.2012 droga przez las Polkowice Dolne - Sieroszowice
2 29.05.2012 ruiny kościoła w Nowinach
Na stanowiskach poniższych zaobserwowano przelatujące gacki. Na podstawie sygnałów
echolokacyjnych niemożliwe jest rozróżnienie gacka brunatnego od gacka szarego. Na
podstawie głosów socjalnych ustalono, że na terenie gminy występują obydwa gatunki (patrz
poniżej).
179

Gacek brunatny Plecotus auritus
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione.
W Polsce niezagrożony. Gatunek eurytopowy. Poluje w lasach, parkach i ogrodach.
Kolonie rozrodcze zakłada głównie w dziuplach drzew, budkach dla ptaków i nietoperzy, ale
także na strychach budynków. Gatunek osiadły – migrujący tylko na nieznaczne odległości –
rzadko powyżej 50 km. W terenie gatunek trudny do stwierdzenia. Niewielki zasięg
echolokacji ogranicza jego wykrycie za pomocą detektora. Ponadto głosy echolokacyjne nie
pozwalają na rozróżnienie z gackiem szarym Plecotus austriacus. Bardzo dobrą metodą
wykrywania gacków jest wykrywanie jego wokalizacji godowej. Te głosy socjalne są dobrze
słyszalne nawet bez użycia specjalistycznego sprzętu. Okres godowy to wrzesieńpaździernik.
Dla ochrony gatunku ważna jest ochrona miejsc rozrodu (starych lasów,
strychów) oraz zachowanie dużej mozaikowości roślinności, a także jak najbardziej
rozwiniętą sieć zieleni śródmiejskiej. Z uwagi na trudności związane z jego wykrywalnością
w terenie, na terenie gminy prawdopodobnie jest częstszy niż wynikałoby to z ilości
stwierdzeń. W pałacu w Nowym Dworze możliwa kolonia rozrodcza tego gatunku. Osoba
wpuszczająca na strych pozwoliła tylko na pobieżną lustrację bez robienia zdjęć. Pozwoliło
to stwierdzić obecność tego gatunku. Jednak nie obserwowano młodych. Na terenie gminy
stwierdzony na 3 stanowiskach.
L.p. DATA STANOWISKO
1 22.10.2011 na drodze od wsi Żuków do Moskorzyna – od rozwidlenia na Guzice do
Moskorzyna; głos socjalny
2 24.09.2011 droga od wsi Żuków do Moskorzyna – od Żukowa do rozwidlenia na Guzice; głos
socjalny
3 16.06.2012 strych pałacu w Nowym Dworze
180

Gacek szary Plecotus austriacus
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione.
W Polsce niezagrożony. Gatunek często związany z siedzibami ludzkimi. Poluje w lasach,
parkach i ogrodach. Kolonie rozrodcze zakłada na strychach budynków. Gatunek osiadły –
migrujący tylko na nieznaczne odległości – rzadko powyżej 50 km. W terenie gatunek trudny do
stwierdzenia. Niewielki zasięg echolokacji ogranicza jego wykrycie za pomocą detektora. Ponadto
głosy echolokacyjne nie pozwalają na rozróżnienie z gackiem brunatnym Plecotus auritus. Bardzo
dobrą metodą wykrywania gacków jest wykrywanie jego wokalizacji godowej. Głosy socjalne tego
typu są dobrze słyszalne nawet bez użycia specjalistycznego sprzętu. Dla ochrony gatunku ważna
jest ochrona miejsc rozrodu (strychów) oraz zachowanie dużej mozaikowości roślinności, a także
jak najbardziej rozwiniętą sieć zieleni śródmiejskiej. Z uwagi na trudności związane z jego
wykrywalnością w terenie, na terenie gminy prawdopodobnie jest częstszy niż wynikałoby to
z ilości stwierdzeń. Prawdopodobnie, jednak rzadszy od gacka brunatnego. Na terenie gminy
stwierdzony na 1 stanowisku.
181

L.p. DATA STANOWISKO
1 24.09.2011 na drodze Dąbrowa - Tarnówek; głos socjalny
Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście III załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki o mniejszym zagrożeniu, którym zapewnia się ochronę i które mogą podlegać
ochronie jedynie częściowej.
W Polsce niezagrożony. Gatunek związany z lasami, stosunkowo częsty w pobliżu
osiedli ludzkich. Poluje w lasach i na ich obrzeżach oraz w parkach i ogrodach, często nad
wodami. Kolonie rozrodcze w dziuplach drzew, budkach, a także w szczelinach budynków.
Gatunek migrujący prawdopodobnie nawet do 1000 km, zdarzają się jednak populacje
osiadłe (czy – niemal osiadłe). Dla ochrony gatunku istotne jest przede wszystkim
zachowanie miejsc rozrodu (lasów o bogatej strukturze ze starym drzewostanem) oraz nie
przegradzanie tras migracji (np. przez farmy wiatrowe). Występuje na terenie całej gminy,
182

wykorzystując prawdopodobnie wszystkie odpowiednie dla siebie siedliska. Na terenie gminy
stwierdzony na 15 stanowiskach.
L.p. DATA STANOWISKO
1 24.09.2011
22.10.2011
25.07.2012
2 24.09.2011
22.10.2011
3 24.09.2011
22.10.2011
droga między Nowym Dworem a Sobinem
na drodze od wsi Żuków do Moskorzyna – od rozwidlenia na Guzice do Moskorzyna
droga od wsi Żuków do Moskorzyna – od Żukowa do rozwidlenia na Guzice
4 22.10.2011 okolice jeziorka w Tarnówku
5 22.10.2011 droga śródleśna od Małych Rynarcic do granicy gminy
6 06.11.2011 droga k. wyrobiska pod Polkowicami
7 16.05.2012 przy cieku Błotna na zach. od Paulinowa
8 17.05.2012 przy cieku Sucha Górna
9 18.05.2012 Sucha Górna; park przypałacowy
10 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
11 06.06.2012 Żuków, park dworski
12 15.06.2012 rozlewiska na pn.-wsch. od Jędrzychowa
13 16.06.2012 śródleśne oczko wodne na cieku Kalina
14 16.06.2012 okolice kościoła w Sobinie
15 08.07.2012 osadnik "Gilów"
183

Karlik większy Pipistrellus nathusii
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione.
W Polsce uznany za niezagrożony. Gatunek związany z lasami, stosunkowo częsty
w pobliżu osiedli ludzkich. Poluje w lasach i na ich obrzeżach oraz w parkach i ogrodach,
często nad wodami. Kolonie rozrodcze w dziuplach drzew, budkach, a także w szczelinach
budynków. Gatunek migrujący na znaczne odległości – do 2000 km. Dla ochrony gatunku
istotne jest przede wszystkim zachowanie miejsc rozrodu (lasów o bogatej strukturze ze
starym drzewostanem) oraz nie przegradzanie tras migracji (np. przez farmy wiatrowe).
Nieliczny, jednak prawdopodobnie występuje na terenie całej gminy, wykorzystując
prawdopodobnie wszystkie odpowiednie dla siebie siedliska. Na terenie gminy stwierdzony
na 4 stanowiskach.
184

L.p. DATA STANOWISKO
1 22.10.2011 droga przez las Polkowice Dolne - Sieroszowice
2 15.06.2012 rozlewiska na pn.-wsch. od Jędrzychowa
3 16.06.2012 śródleśne oczko wodne na cieku Kalina
4 08.07.2012 osadnik "Gilów"
Mroczek późny Eptesicus serotinus
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione.
L.p. DATA STANOWISKO
1 24.09.2011 droga Kaźmierzów. Sucha Górna
2 24.09.2011 na drodze od wsi Żuków do Moskorzyna – od rozwidlenia na Guzice do Moskorzyna
3 22.10.2011 droga Kaźmierzów. Sucha Górna
4 22.10.2011 na drodze od wsi Żuków do Moskorzyna – od rozwidlenia na Guzice do Moskorzyna
5 06.11.2011 droga k. wyrobiska pod Polkowicami
6 16.05.2012 droga przez las Polkowice Dolne. Sieroszowice
8 16.06.2012 okolice kościoła w Sobinie
9 18.05.2012 Sucha Górna park przypałacowy
10 29.05.2012 ruiny kościoła w Nowinach
11 24.07.2012 strych gorzelni w Nowym Dworze – kolonia kilka szt.
12 24.07.2012 okolice kościoła w Jędrzychowie
185

W Polsce niezagrożony. Gatunek często związany z osiedlami ludzkimi. Poluje na
skrajach lasu, w parkach, ogrodach, także nad łąkami, pastwiskami i w terenie
zabudowanym. Często w pobliżu ulicznych latarni. Kolonie rozrodcze zwykle na strychach
budynków. Gatunek migrujący na niewielkie odległości – do 250 km.
Siedlisko mroczka późnego w starej gorzelni koło Jędrzychowa (fot. D. Łupicki, 2012)
186

Dla ochrony gatunku najważniejsze jest zachowanie łąk i trwałych terenów zielonych
o bogatym składzie gatunkowym oraz zaniechanie stosowania pestycydów. Jeden z
częstszych nietoperzy na terenie gminy. Na strychu Gorzelni w Nowym Dworze znajduje się
niewielka kolonia tego gatunku (kilka osobników). Na terenie gminy Polkowice stwierdzony
na 12 stanowiskach.
Nocek duży Myotis myotis
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki ważne dla Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia
specjalnych obszarów ochrony.
W Polsce uznany za niezagrożony. Gatunek często związany z osiedlami ludzkimi.
W Polsce kolonie tego gatunku spotyka się niemal wyłącznie na strychach budynków. Żeruje
w świetlistych lasach, parkach i nad łąkami latając nisko nad poziomem gruntu – nieraz
nawet 25 km od miejsca schronienia dziennego. Gatunek migrujący na średnie odległości –
do ok. 400 km. Dla gatunku najgroźniejsze jest stosowanie pestycydów, ważne jest także
zachowanie miejsc żerowania – lasów o rzadkim podszycie i bogatej strukturze gatunkowej.
Gatunek odbywający stosunkowo dalekie wędrówki dobowe. Co noc może żerować nawet
w promieniu 25 kilometrów od kolonii, czy schronienia dziennego. Możliwy jest rozród tego
gatunku w niedostępnych ruinach kościoła w Nowinach. Na terenie gminy stwierdzony na
2 stanowiskach.
L.p. DATA STANOWISKO
1 15.06.2012 rozlewiska na pn.-wsch. od Jędrzychowa
2 25.07.2012 ruiny kościoła w Nowinach
187

Nocek Natterera Myotis nattereri
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione.
W Polsce uznany za niezagrożony. Gatunek związany z lasami. Poluje w świetlistych
lasach, parkach i ogrodach, najczęściej w pobliżu roślinności. Kolonie rozrodcze zakłada
zwykle w dziuplach drzew, na strychach i szczelinach budynków oraz w budkach dla ptaków,
czy nietoperzy. Gatunek w większości osiadły, migruje na niewielkie odległości do 150 km.
Dla ochrony gatunku istotne jest przede wszystkim zachowanie miejsc rozrodu (lasów o
bogatej strukturze ze starym drzewostanem) oraz zapobieganie fragmentacji siedlisk (np.
przez drogi). Na strychu Gorzelni w Nowym Dworze znajduje się niewielka kolonia tego
gatunku (kilka osobników). Współwystępuje tam z mroczkiem późnym. Na terenie gminy
stwierdzony na 3 stanowiskach.
188

L.p. DATA STANOWISKO
1 22.10.2011 osadnik "Gilów"
2 24.07.2012 strych gorzelni w Nowym Dworze –kilka szt.; kolonia
3 25.07.2012 droga między Nowym Dworem a Sobinem
Nocek rudy Myotis daubentonii
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione.
Jeden z częściej spotykanych w naszym kraju nietoperzy – uznany za gatunek
niezagrożony. Związany jest z lasami i wodami. Poluje latając nisko nad powierzchnią wody,
a także w pobliżu zadrzewień i zakrzewień. Kolonie rozrodcze zakłada zwykle w dziuplach
i spękaniach drzew, rzadziej w budkach dla nietoperzy, szczelinach mostów i budynkach.
Migruje na niewielkie odległości – do 250 km.
189

Dla ochrony gatunku istotne jest przede wszystkim zachowanie miejsc rozrodu
(podmokłych lasów, lasów w pobliżu zbiorników wodnych – w obu przypadkach ze starym
drzewostanem) oraz zapobieganie fragmentacji siedlisk (np. przez drogi). Gatunek związany
z wodami – spotkać go można na wszystkich ciekach i oczkach wodnych. Raczej unika
akwenów zarośniętych. Na terenie gminy obserwowany na 15 stanowiskach.
L.p. DATA STANOWISKO
1 24.09.2011 Moskorzynka na pd. od Moskorzyna
2 24.09.2011 ciek na pn. wsch. od Guzic
3 01.10.2011 droga Dąbrowa - Tarnówek
4 16.10.2011 zarośnięte rozlewisko na cieku Skłoba k. Paulinowa
5 22.10.2011 Moskorzynka na pd. od Moskorzyna
6 22.10.2011 okolice jeziorka w Tarnówku
7 22.10.2011 ciek na pn. wsch. od Guzic
8 22.10.2011 droga śródleśna od Małych Rynarcic do granicy gminy
9 06.11.2011 droga k. wyrobiska pod Polkowicami
10 23.04.2012 śródpolne rozlewisko/oczko wodne na Moskorzynce
11 16.05.2012 przy cieku Błotna na zach. od Paulinowa
12 17.05.2012 przy cieku Sucha Górna
13 18.05.2012 Sucha Górnapark przypałacowy
190

L.p. DATA STANOWISKO
14 06.06.2012 Żuków, park dworski
15 15.06.2012 rozlewiska na pn.-wsch. od Jędrzychowa
Mopek Barbastella barbastellus
Rodzina: mroczkowate Vespertilionidae
Gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 roku w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt. Ponadto umieszczony na liście II załącznika Konwencji
Berneńskiej o ochronie europejskiej fauny i flory oraz ich naturalnych siedlisk obejmującego
gatunki bardzo zagrożone i ściśle chronione; oraz w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej,
uwzględniającym gatunki ważne dla Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia
specjalnych obszarów ochrony.
W Polsce gatunek o nieokreślonym statusie ochronnym (zbyt mało danych). Gatunek
eurytopowy, spotykany jednak głównie na terenach lesistych. Najczęściej żeruje na
obrzeżach lasów, w parkach i ogrodach, nierzadko w pobliżu zabudowań. Gatunek migrujący
na średnie odległości – do ok. 300 km. Wszędzie nieliczny. Kolonie tego gatunku
odnajdowane są tylko przypadkowo i bardzo rzadko (jak dotąd w Polsce znaleziono tylko
kilka). Kolonie mopków nawet w ciągu jednego sezonu mogą kilkakrotnie zmieniać
lokalizację. Mapowanie tego gatunku jest bardzo problematyczne. Dla ochrony gatunku
istotne jest przede wszystkim zachowanie miejsc rozrodu (lasów o bogatej strukturze ze
starym drzewostanem) oraz nie przegradzanie tras migracji (np. przez farmy wiatrowe).
Podczas inwentaryzacji w 1996 r. gatunek niewykazany. Obecnie wszystkie obserwacje
dokonano jednej nocy w drugiej połowie października, a więc podczas szczytu jesiennej
migracji. Nie należy wykluczyć możliwości, że mopek na stałe na terenie gminy nie
występuje. ale leży ona na tracie jego wędrówek. Na terenie gminy stwierdzony na
3 stanowiskach.
L.p. DATA STANOWISKO
1 22.10.2011 droga przez las Polkowice Dolne - Sieroszowice
2 22.10.2011 okolice jeziorka w Tarnówku
3 22.10.2011 droga śródleśna od Małych Rynarcic do granicy gminy
191

III.4.5.4.
PODSUMOWANIE
Teriofauna obszaru, jak na gminę przemysłową jest stosunkowo bogata. Na terenie
gminy Polkowice stwierdzono występowanie 39 gatunków ssaków. W porównaniu
z inwentaryzacją w roku 1996, nie udało się potwierdzić obserwowanego na rozlewiskach
pod Jędrzychowem borowiaczka (Łupicki, 1998) oraz daniela (łania obserwowana
w okolicach między Gilowem a Żelaznym Mostem). W przypadku daniela mogło dojść do
błędnego oznaczenia. Wykazano natomiast nienotowane wcześniej, wydrę, bobra, norkę
amerykańską, jenota oraz mopka i nornika burego.
Gmina na znacznym obszarze wykazuje mozaikowy charakter roślinności oraz
stosunkowo gęstą sieć cieków wodnych, co wyraźnie ssakom służy. Paradoksalnie dobra
sytuacja materialna gminy nie służy nietoperzom. Ogromna większość budynków, w których
mogłyby zakładać kolonie rozrodcze jest świeżo wyremontowana. Dotyczy to wszystkich
czynnych kościołów. Natomiast stan techniczny zrujnowanych zabudowań pałacowych np.
w Żukowie, Nowinach czy Nowym Dworze nie pozwala na penetrację w celu potwierdzenia
wysoce prawdopodobnego występowania tam kolonii rozrodczych nietoperzy. Jedyne uwagi
i zalecenia ochronne dotyczące teriofauny gminy Polkowice dotyczą szczególnej rozwagi
podczas prac melioracyjnych. Każde osuszanie terenu negatywnie wpływa na
Micromammalia. Przy planowaniu inwestycji drogowych konieczne jest zapewnienie ssakom
192

możliwości migracji, a więc zaprojektowanie odpowiednich przejść dla zwierząt.
W przypadku nietoperzy konieczne jest projektowanie, zwłaszcza na ciekach wodnych,
zintegrowanych przejść dolnych (które nietoperze chętnie wykorzystują). W tabeli podano
stwierdzone na terenie gminy gatunki nietoperzy wraz z syntetycznymi wiadomościami
dotyczącymi ich biologii i behawioru. Przy inwestycjach drogowych może dochodzić do
konfliktu z gatunkami „niskolatającymi”, natomiast przy inwestycjach farm wiatrowych będzie
dochodziło do kolizji z gatunkami latającymi wysoko.
Nietoperze na żerowiska wykorzystują miejsca o największym zagęszczeniu owadów.
Naturalne są np. miejsca rojenia jętek czy ochotek, masowe pojawy chrabąszcza majowego
czy guniaka czerwczyka. Owady gromadzą się jednak także z przyczyn „antropogenicznych”.
Coraz więcej mówi się o tzw. zanieczyszczeniu środowiska światłem (Light Pollution;
Lichtschmutzung). Często jasno oświetlone konstrukcje i obiekty przemysłowe wabią owady,
do których z kolei zlatują się nietoperze. Z punktu widzenia ochrony tych ssaków nie jest to
korzystne. Oświetlenie dróg i ulic ma także wpływ na nietoperze (np. Rydell, Racey 1995).
Światło wabiąc owady przyciąga także polujące na nie nietoperze, a te z kolei padają
ofiarami ruchu drogowego (Institute of lighting engineers. 1992. Guidance Notes for the
Reduction of Light Pollution.). Dlatego właśnie poniższe zalecenia mają charakter ogólny.
Realna jest sytuacja, że w fazie budowy na danym terenie nietoperze nie są obserwowane
natomiast pojawiają się, gdy oświetlenie będzie już działać i tym samym wabić owady.
Pomimo, iż oświetlenie dróg i ulic jest konieczne, jednak jego negatywny wpływ
można znacznie minimalizować. Przede wszystkim należy stosować oświetlenie niewabiące
owadów. Najlepsze są niskociśnieniowe lampy sodowe (SOX), dużo gorsze są
wysokociśnieniowe lampy sodowe (SON), natomiast niedopuszczalne jest stosowanie lamp
rtęciowych (MBF). Bardzo ważny jest także sposób montowania lamp. Generalna zasada
jest jedna – należy unikać zbędnego rozpraszania światła! Na rysunkach poniżej
schematycznie przedstawiono zalecany sposób montażu lamp oraz przykłady niewłaściwego
ich użycia. Warto podkreślić, że właściwie skierowany strumień światła jest bardziej
efektywny dla ludzi, tak więc istnieje wspólnota interesów, co pozwala poprawić stan
oświetlenia i zmniejszyć negatywne oddziaływanie na nietoperze.
Niektóre gatunki nietoperzy np. nocek rudy unikają światła, a jak dowodzą badania
rozproszone światło może stanowić dla nich poważną barierę. Podobnie negatywny wpływ
stwierdzono na nocki łydkowłose Myotis dasycneme (Kuijper et al., 2008). W takim
przypadku nietoperze wyszukują miejsc nieoświetlonych w celu przebycia drogi. Ważne jest
skierowania światła na drogę a nie na otaczające ją zarośla. Często montowanie oświetlenia
w innych miejscach jak przepusty pod drogami czy oświetlanie mostów lub kładek nad drogą
mogą skutkować rezygnacje przez nietoperze z wykorzystywania takich miejsc.
193

W związku ze stwierdzonym oddziaływaniem światła na nietoperze proponuję na
wszystkich oświetlanych odcinkach dróg i obiektach:
1. instalowanie lamp o odpowiednim skierowaniu strumienia światła
2. stosowaniu lamp sodowych nie przywabiających owadów.
Przykłady prawidłowej i wadliwej instalacji oświetlenia ulicznego
Ponadto specyfiką gminy jest obecność często leżących na ziemi rurociągów. W tej
chwili nie widać efektu fragmentacji siedlisk drobnych ssaków spowodowanej tymi
elementami infrastruktury przemysłowej. Potwierdzenie tego typu tezy wymagałoby badań
z zakresu zróżnicowania genetycznego między populacjami (a wiadomo, że populacje
ryjówek mogą być rozdzielone i izolowane nasypem kolejowym). Potencjalnej fragmentacji
zapobiegałoby wykonanie co kilkadziesiąt metrów „podkopów” pod rurociągiem (wystarczy
prześwit o świetle ok. 1 m 2 ). Działanie takie nie wpłynie zapewne na stabilność konstrukcji
rurociągu, a drobnym zwierzętom ułatwi przemieszczanie się po obszarze gminy. Rurociągi
te paradoksalnie wykorzystywane są przez nietoperze – bardzo chętnie wzdłuż nich migrują,
traktując je jak jeden linearnych elementów krajobrazu wzdłuż których zwykle się
przemieszczają (Limpens, Kapteyn 1991).
W świetle obecnych obserwacji składu, liczebności poszczególnych gatunków
(z poprawką na krótki, jednosezonowy okres badań) oraz stanu środowiska, lokalne
populacje ssaków wydają się stabilne i przy uwzględnieniu ogólnych zaleceń ochronnych nie
przewiduje się poważniejszych zagrożeń.
194

STATUS OCHRONNY (EN . GATUNKI BARDZO WYSOKIEGO RYZYKA, SILNIE ZAGROŻONE; NT . GATUNKI NIŻSZEGO RYZYKA, ALE BLISKIE
EKOLOGII GATUNKÓW NIETOPERZY STWIERDZANYCH NA TERENIE GMINY POLKOWICE
LC
LC
LC
LC
ZAGROŻENIA; LC . GATUNKI NA RAZIE NIE ZAGROŻONE WYMARCIEM, DD – GATUNEK O NIEOKREŚLONYM ZAGROŻENIU ) ORAZ WYBRANE ASPEKTY
nocek duży Myotis myotis
nocek Natterera Myotis nattereri
nocek rudy Myotis daubentonii
mroczek późny Eptesicus serotinus
karlik malutki Pipistrellus pipistrellus
karlik większy Pipistrellus nathusii
borowiec wielki Nyctalus noctula
gacek brunatny Plecotus auritus
gacek szary Plecotus austriacus
Mopek Barbastella barbastellus
średnio.dyst
ansowe
osiadły
krótko.dysta
nsowe
osiadły
długo.dystan
sowe
długo.dystan
sowe
długo.dystan
sowe
osiadłe
osiadłe
średnio.dyst
ansowe
lasy, łąki
w zadrzewieniach i
zakrzewieniach
nad wodami,
zadrzewienia
obrzeża lasów, parki, łąki
obrzeża lasów
obrzeża lasów nad
wodami
obrzeża lasów
w lasach i
zadrzewieniach
w lasach i
zadrzewieniach
tereny zamknięte,
obrzeża lasów, ogrody
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II
II i IV
IV
IV
IV
IV
IV
IV
IV
IV
II i IV
DD
LC
LC
LC
LC
LC
NT
STATUS OCHRONNY
IUCN
POLSKA CZERWONA
KSIĘGA ZWIERZĄT
DYREKTYWA
92/43/EWG (załącznik)
KONWENCJA BOŃSKA
(załącznik)
KONWENCJA
BERNEŃSKA (załącznik)
ŚRODOWISKO
ŻEROWANIA
MIGRACJE
wiosenne i jesienne
LOT NA DUŻYCH
WYSOKOŚCIACH
(>40m)
LOT NA MAŁYCH
WYSOKOŚCIACH
PRZYCIĄGANIE PRZEZ
OŚWIETLENIE
ZNANE KOLIZJE
ŚMIERTELNE
GATUNKI
195

III.4.5.5.
LITERATURA
1. Kasperczyk B., 1987. Rozprzestrzenienie się bobra (Castor fiber) w Europie w XX
wieku.Przegląd Zoologiczny. 31.
2. Kuijperi P. J. D., Schut1 J., Dullemen D., Toorman H ., Goossens N., Ouwehand J., Limpens
J.G.A.H. 2008. Experimental evidence of light disturbance along the commuting routes of pond
bats (Myotis dasycneme). Lutra 2008 51 (1): 37-49.
3. Limpens H.J.G.A., Kapteyn K. 1991. Bats, their behaviour and linear landscape elements.
Myotis, 29: 39-48.
4. Łupicki D. (1999): Borowiaczek Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) na rozlewisku w Jędrzychowie
(woj. dolnośląskie). Chrońmy Przyrodę Ojczystą; R. LV (55), 2: s. 120-122.
5. Pucek Z, (red.): Klucz do oznaczania ssaków Polski. PWN, Warszawa, 387 s.
6. Pucek Z., Raczyński J. 1983. Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN Warszawa.
7. Rydell J., Racey P.A. 1995. Street lamps and the feeding ecology of insectivorous bats, Symp.
Zool. Soc. Lond. 67: 291–307
8. Wilson D.E., Reeder D.M. (red). 2005. Mammal Species of the World. A Taxonomic and
Geographic Reference (3rd ed), Johns Hopkins University Press.
196

IV. OCHRONA PRZYRODY
IV.1.
WSTĘP
W tej części opracowania scharakteryzowano istniejące i proponowane formy
ochrony przyrody oraz określono na bazie aktualnych badań terenowych i prac kameralnych
nad zapisami istniejących i projektowanych dokumentów planistycznych zagrożenia
zewnętrzne i wewnętrzne dla obszarowych form ochrony.
ISTNIEJĄCE I PROPONOWANE FORMY OCHRONY OBSZAROWEJ W GMINIE POLKOWICE
Zgodnie z zapisami Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. [Dz.U.
2004 nr 92 poz. 880 z późn. zmianami; tekst jednolity - Dz.U. z 2009 r. nr 151 poz. 1220] za
zagrożenia wewnętrzne przyjęto czynniki mogące „wywołać niekorzystne zmiany cech
fizycznych, chemicznych lub biologicznych zasobów, tworów i składników chronionej
przyrody, walorów krajobrazowych oraz przebiegu procesów przyrodniczych, wynikający z
przyczyn naturalnych lub z działalności człowieka w granicach obszarów lub obiektów
podlegających ochronie prawnej”. Z kolei za zagrożenia zewnętrzne przyjęto czynniki
mogące „wywołać niekorzystne zmiany cech fizycznych, chemicznych lub biologicznych
zasobów, tworów i składników chronionej przyrody, walorów krajobrazowych oraz przebiegu
197

procesów przyrodniczych, wynikający z przyczyn naturalnych lub z działalności człowieka,
mający swoje źródło poza granicami obszarów lub obiektów podlegających ochronie
prawnej” (art. 5 Ustawy o ochronie przyrody).
W związku z dużą liczbą proponowanych do ochrony obszarów w postaci nowych
form ochrony rozpoznanie zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych poszerzono o te obszary.
Dla każdego obszaru obok opisów zagrożeń przedstawiono ich zobrazowania kartograficzne.
Dodatkowo w rozdziale tym sprecyzowano zalecenia ochronne dla niektórych
obszarów chronionych i proponowanych do ochrony. Zalecenia te nie mają jednak
charakteru zadań ochronnych i stanowią ogólne wskazania do działań mogących poprawić
funkcjonowanie całych ekosystemów we wskazanych obszarach.
IV.2.
ISTNIEJĄCE FORMY OCHRONY PRZYRODY
IV.2.1.
IV.2.1.1.
OBSZAROWE FORMY OCHRONY PRZYRODY
OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU „LASY CHOCIANOWSKIE”
Powołany Rozporządzeniem Wojewody Legnickiego z dnia 1 czerwca 1998 r.
w sprawie uznania za Obszary Chronionego Krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Leg. Nr 28 z dnia
06.10.1998 r. poz. 250), zmienionym Rozporządzeniem Wojewody Dolnośląskiego Nr 26
z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy
Chocianowskie” (Dz. Urz. Woj. Dol. Nr 317 z dnia 10.12.2008 r. poz. 3925). Obszar objęto
ochroną ze względu na wyróżniający się krajobraz i zróżnicowanie ekosystemowe,
wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką
i wypoczynkiem oraz pełnioną funkcję korytarzy ekologicznych. Zgodnie z obowiązującym
rozporządzeniem nadzór nad obszarem o powierzchni 5132 ha położonym w powiecie
polkowickim na terenie gmin Chocianów i Polkowice sprawuje Wojewoda Dolnośląski (patrz:
mapa - nr 1 – oznacz. czerwone). Opis przebiegu granic Obszaru określa załącznik nr 1 do
rozporządzenia.
Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie” obejmuje dolinę rzeki
Szprotawy wraz z całym jej systemem wód powierzchniowych. Na jego terenie znajdują się
zwarte powierzchnie leśne, rozległe obszary łąk w dolinach rzecznych oraz północną część
miasta Chocianów z bardzo ciekawym florystycznie parkiem podworskim. Obszar ten ma
charakter krajobrazu nizinnych dolin rzecznych. Rzeki płyną słabo wciętymi dolinami z dużą
ilością kanałów, odgałęzień i rozlewisk. Duże wartości przyrodnicze prezentuje szata
roślinna. Zbiorowiska leśne są reprezentowane przez lasy mieszane, fragmenty lasów
dębowych oraz lasy łęgowe, z olszą czarną i wierzbą iwą. Interesujące są zbiorowiska
198

oślinne torfowisk składające się głównie z mchów i turzyc. W miejscach stale podmokłych
rozwija się bujna roślinność szuwarowa (źródło: http://crfop.gdos.gov.pl).
W granicach gminy Polkowice znajduje się 609,62 ha gruntów objętych ochroną
w ramach obszaru chronionego krajobrazu „Lasy Chocianowskie”, z czego ponad 60%
powierzchni stanowią lasy znajdujące się w zarządzie nadleśnictwa Chocianów położone
w oddziałach 161, 178, 189-193, 216-218, 231-235, 249-252. W większości są to
jednowiekowe gospodarcze drzewostany sosnowe pełniące funkcje krajobrazowe
i wodochronne. Zajmują one siedliska borów mieszanych i lasów mieszanych świeżych
i wilgotnych. Pozostałą część obszaru zajmują pola uprawne i łąki.
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA OBSZARU CHRONIONEGO KRAJOBRAZU „LASY
CHOCIANOWSKIE”
199

Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – rozwój populacji czeremchy amerykańskiej
oraz niecierpka drobnokwiatowego (kod 2);
Usuwanie starych drzew – nielegalne pozyskanie pojedynczych starych dębów na
obrzeżach drzewostanu (kod 3);
Zmiana stosunków wodnych – deficyty wody stymulujące procesy degeneracyjne
siedlisk hydrogenicznych i wilgotnych (kod 9).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Zaśmiecanie – zarówno przez odwiedzających obszar, jak i nielegalny wywóz
nieczystości (kod 7).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Nie stwierdzono.
IV.2.1.2.
ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY „GUZICKI POTOK”
Zespół został powołany Uchwałą Nr XXXIII/343/10 Rady Miejskiej w Polkowicach
z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie ustanowienia „Zespołu przyrodniczo - krajobrazowego
Guzicki Potok". Obejmuje on odcinek doliny potoku o naturalnym charakterze, z licznymi
źródliskami oraz przylegającymi do niego zbiorowiskami żyznych lasów liściastych
o powierzchni 23,7871 ha położony w północnej części gminy Polkowice, pomiędzy
miejscowościami Guzice i Polkowice. Obiekt zlokalizowany jest na działkach oznaczonych
w ewidencji gruntów nr: 324/8 (1,2982 ha) i 324/13 (3,7889 ha) obrębu Guzice oraz na
częściach działek o nr: 324/27 (3,77 ha), 354/231 (6,06 ha) i 374/227 (8,87 ha) obrębu
Guzice (patrz: mapa - nr 2 – oznacz. czerwone). Działki nr 354/231 i 374/227 stanowią
własność Skarbu Państwa w zarządzie nadleśnictwa Lublin. Pozostała część to własność
prywatna lub własność gminy
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Guzicki Potok” składa się z trzech części:
obszar źródliskowy z siecią drobnych strumieni, w tym część o charakterze
okresowym;
fragment silnie meandrujący o mniejszych spadkach w obrębie otwartego krajobrazu
rolniczego;
park zabytkowy z pozostałościami budowli hydrotechnicznych.
Obszar źródliskowy tworzy kilkadziesiąt źródeł i obszarów wysiękowych oddających
wody kilku strumieniom, łączącym się u wylotu lasu w jeden potok. Porasta go kompleks
żyznych lasów liściastych otoczonych jednowiekowymi lasami gospodarczymi znajdującymi
200

się w zarządzie nadleśnictwa Lubin. Lasy te tworzą naturalną otulinę źródliska, chroniąc je
przed spływem zanieczyszczeń z terenów rolniczych. Gatunkiem panującym jest tu dąb w
wieku ponad 100 lat. Naturalna struktura obiektu nie została zaburzona, dzięki czemu
zachował on bogatą orografię i swój podgórski charakter. Stałe i okresowe strumienie
wykazują szybki przepływ wody, skręcają pod ostrymi kątami, tworząc w kilku miejscach
niewielkie wodospady i kaskady oraz ukryte wśród drzew liczne wąwozy i jary. Po
opuszczeniu terenów leśnych potok płynie szerszą doliną, silnie meandrując. Występują tu
tarasy akumulacyjne powstałe z materiałów wypłukanych z części źródliskowej. Ten odcinek
doliny potoku wykazuje ogromne zdolności retencyjne – koryto potoku ma długość 500 m na
70 m długości doliny. W dolnym biegu potok przepływa przez XIX-wieczny zabytkowy park
w Guzicach, stanowiąc jego zasadniczy element kompozycyjny. Południową granicę parku
tworzy szpaler wiekowych lip. Ta część zespołu stanowi własność prywatną. Na terenie
zespołu występuje szereg cennych gatunków roślin, m. in.: przytulia wonna Galium
odoratum, pierwiosnek lekarski Primula veris, porzeczka czarna Ribes nigrum, kalina
koralowa Viburnum opulus, kokorycz wątła Corydalis intermedia, paprotka zwyczajna
Polypodium vulgare, kruszczyk połabski Epipactis albensis, przylaszczka pospolita Hepatica
nobilis, bluszcz pospolity Hedera helix, przytulia okrągłolistna Galium rotundifolium.
Meandry Guzickiego Potoku w zespole przyrodniczo-krajobrazowym „Guzicki Potok”
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
201

ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA ZESPOŁU PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWEGO
„GUZICKI POTOK”
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – rozwój populacji czeremchy amerykańskiej,
niecierpka drobnokwiatowego na siedlisku grądu i łęgu (kod 2);
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Synantropizacja flory – wnikanie gatunków synantropijnych z otaczających pól (kod
4);
Nadmierna penetracja terenu wynikająca z łatwej dostępności obszaru i bliskiego
sąsiedztwa zabudowań (kod 6);
Zaśmiecanie – zarówno przez odwiedzających obszar, jak i nielegalny wywóz
nieczystości (kod 7).
202

Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Zabudowa – w bezpośrednim sąsiedztwie wschodniej części obszaru przeznaczono
tereny pod zabudowę mieszkaniowo-usługową, która w przypadku zbyt bliskiej
lokalizacji od granicy obszaru może stanowić źródło potencjalnie negatywnych
oddziaływań na elementy przyrodnicze obszaru (kod 13);
Oddziaływanie liniowych elementów infrastruktury – budowa nowych dróg w bliskim
sąsiedztwie obszaru (kod 12).
IV.2.1.3.
ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY „TRZEBCZ”
Zespół powołano Uchwałą Nr XXXIII/344/10 Rady Miejskiej w Polkowicach z dnia
28 czerwca 2010 r. w sprawie ustanowienia „Zespołu przyrodniczo – krajobrazowego
Trzebcz”. Celem ochrony obiektu jest zachowanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych,
estetycznych i historycznych odcinka doliny potoku o naturalnym charakterze, z licznymi
źródliskami oraz przylegającymi do niego zbiorowiskami żyznych lasów liściastych.
Przedmiot ochrony stanowi tu dolina potoku z zachowanym w stanie naturalnym ciekiem
wodnym Trzebcz wraz z mniejszymi dopływami i przylegającymi do niego lasami, położona
w północnej części gminy Polkowice, w pobliżu miejscowości Trzebcz na powierzchni
21,5277 ha. Obiekt zlokalizowany jest na działkach oznaczonych w ewidencji gruntów nr: 1
(Wp 0,4678 ha) i 2 (Wp 0,0099 ha) obrębu Trzebcz oraz na częściach działek o nr: 378 (5,88
ha) i 379 (12,93 ha) obrębu Komorniki i 328 (2,24 ha) obrębu Guzice (patrz: mapa - nr 3 –
oznacz. czerwone). Grunty te stanowią własność Skarbu Państwa i znajdują się w zarządzie
Starostwa Powiatowego w Polkowicach (działki nr 1 i 2 – wody płynące) oraz nadleśnictwa
Lubin.
Lasy porastające tereny przyległe do potoku Trzebcz stanowią drzewostany dębowe
i olszowe rosnące na siedlisku olsu jesionowego, lasu wilgotnego i lasu mieszanego
świeżego. Głównym walorem obiektu jest obficie meandrujący potok ze strefami erozji
i akumulacji, zakolami, podcięciami, stromymi ściankami, odcinkami bystrzy i plos oraz
niewielkimi naturalnymi wodospadami i kaskadami. Na opisywanym terenie dominują
zbiorowiska leśne reprezentujące łęgi i grądy, którym towarzyszą zbiorowiska zaroślowe
tworzące okrajki i oszyjki kompleksów leśnych, a także zbiorowiska ziołoroślowe, będące
pozostałością niewielkich łąk i polan.
203

Koryto potoku Trzebcz w ZPK „Trzebcz” (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – rozwój populacji czeremchy amerykańskiej,
niecierpka drobnokwiatowego na siedlisku grądu i łęgu (kod 2).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Synantropizacja flory – wnikanie gatunków synantropijnych z otaczających pól (kod
4).
Nadmierna penetracja terenu wynikająca z łatwej dostępności obszaru i bliskiego
sąsiedztwa zabudowań (kod 6);
Zaśmiecanie – zarówno przez odwiedzających obszar, jak i nielegalny wywóz
nieczystości (kod 7).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Oddziaływanie liniowych elementów infrastruktury – budowa nowych dróg lub
przesyłowych sieci energetycznych w bliskim sąsiedztwie obszaru (kod 12).
Inwazja gatunków obcych geograficznie – rozwój populacji słonecznika bulwiastego i
możliwość jego przeniesienia na teren chroniony; presja ze strony dużych populacji
nawłoci na wschodniej „ścianie” drzewostanów obszaru skutkująca ograniczeniem
powierzchni naturalnych zbiorowisk okrajkowych (kod 2).
204

ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA ZESPOŁU PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWEGO
„TRZEBCZ”
IV.2.2.
IV.2.2.1.
INDYWIDUALNE FORMY OCHRONY PRZYRODY
POMNIKI PRZYRODY
ALEJA DĘBOWA W NOWYM DWORZE
Dnia 16 czerwca 2008 roku na mocy uchwały Rady Miejskiej w Polkowicach za
pomnik przyrody uznana została "Aleja Dębowa w Nowym Dworze" położona w południowozachodniej
części gminy Polkowice. Aleja ta przylega od południa do naturalistycznego parku
podworskiego w Nowym Dworze i znajduje się przy drodze gruntowej do Trzmielowa, na
częściach działek oznaczonych w ewidencji gruntów nr 618/249 oraz 118/33. Obejmuje 345
egzemplarzy dębu szypułkowego oraz jednego egzemplarza dębu czerwonego Quercus
rubra, tworzących podwójny szpaler wzdłuż drogi gruntowej na długości 795 m. Obiekt ten
205

łączy kompleks leśny Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie” z parkiem
podworskim w Nowym Dworze.
DĄB W ŻELAZNYM MOŚCIE
Dnia 25 października 1994 r. na mocy Rozporządzenia Wojewody Legnickiego
(Dz.Urz.Woj. Leg. Nr 22 poz.148) za pomnik przyrody uznany został dąb szypułkowy
w Żelaznym Moście. Dąb rośnie na skraju śródleśnej drogi ok. 1,5 km na południe od
miejscowości Żelazny Most, w oddziale 115 c położonym na działce ewidencyjnej 336/115
obrębu Żelazny Most będącej własnością Skarbu Państwa w zarządzie PGL LP
nadleśnictwa Lubin. Obwód pnia wynosi 360 cm, wysokość 23 m.
IV.3.
PROPONOWANE FORMY OCHRONY PRZYRODY
IV.3.1.
HISTORIA TERENÓW PROPONOWANYCH DO OBSZAROWEJ OCHRONY
PRZYRODY NA TERENIE GMINY
Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat na terenie gminy Polkowice prowadzono
szereg obserwacji przyrodniczych, które pozwoliły wskazać najcenniejsze przyrodniczo
fragmenty tego obszaru. Stało się to podstawą do utworzenia kolejnych po obszarze
chronionego krajobrazu „Lasy Chocianowskie” obszarowych form ochrony przyrody - dwóch
zespołów przyrodniczo-krajobrazowych „Guzicki Potok” i „Trzebcz”. Pozostałe cenne tereny
wskazywano w różnych opracowaniach jako proponowane formy ochrony w postaci
najczęściej rezerwatów przyrody lub użytków ekologicznych. W przeprowadzonej na terenie
gminy inwentaryzacji przyrodniczej w 1996 roku wskazano na dwa obszary, które
proponowano do objęcia ochroną rezerwatową (proponowany rez. przyrody „Lasy
Barszowskie” (Krajewski i in. 1996) oraz „Łąki nad Lipówką” (Krajewski i in. 1996) oraz
dwanaście niewielkich obszarów, które zaproponowano do ochrony jako użytki ekologiczne.
W kolejnych latach na zlecenie gminy dokonano waloryzacji przyrodniczej wybranych
obiektów, które miała stanowić podstawę dokumentacji koniecznej do powołania nowych
form ochrony. W ten sposób w 2002 i 2003 roku powstały opracowania dla czterech
proponowanych form ochrony: „Żukowskie Śnieżyce” (wcześniej proponowany jako użytek
ekologiczny „Śnieżyce koło Żukowa”), „Tarnówek” (wcześniej proponowany jako użytek
ekologiczny „Grąd koło Tarnówka”), „Dolina Lipówki” (wcześniej proponowany jako rezerwat
przyrody „Łąki nad Lipówką”) i „Dolina Skłoby” (wcześniej proponowany jako użytek
ekologiczny „Łąki w Paulinowie”). Pomimo wysokich walorów przyrodniczych wymienionych
powyżej obiektów, żaden z nich nie został do tej pory powołany jako forma ochrony. Z
wymienionych w inwentaryzacji przyrodniczej gminy z 1996 roku proponowanych form
ochrony zostały powołane jedynie dwa zespoły przyrodniczo-krajobrazowe „Guzicki Potok”
i „Trzebcz”. W 2011 roku na zlecenie nadleśnictwa Lubin powstało opracowanie obiektu
206

„Żukowskie Śnieżyce”, które ma w najbliższej przyszłości posłużyć jako dokumentacja do
utworzenia rezerwatu przyrody.
W ramach prac nad aktualizacją inwentaryzacji przyrodniczej gminy w 2011 i 2012
roku dokonano ponownej oceny walorów przyrodniczych wszystkich obszarów
proponowanych do ochrony we wcześniejszych latach oraz wskazano nowe miejsca
zasługujące na ochronę. Wśród badanych w czasie prac terenowych obszarów znalazło się
kilka, które w ciągu ostatnich lat utraciły walory przyrodnicze decydujące o ich wyjątkowym
charakterze. Do takich obszarów należą:
PROPONOWANY W 1996 ROKU UŻYTEK EKOLOGICZNY „KWITNĄCE BLUSZCZE KOŁO GRODOWCA”
(KRAJEWSKI I IN., 1996)
Obiekt położony około 800 m od Grodowca w oddziale 9h obrębu Polkowice
będącego w zarządzie nadleśnictwa Lubin. Wydzielenie to znajduje się na skraju
drzewostanu i otoczone jest z trzech stron polami uprawnymi. Zajmuje żyzne siedlisko lasu
świeżego. Zbiorowisko leśne znajduje się w fazie zaawansowanej degeneracji wskutek
nadmiernego prześwietlenia drzewostanu.
Wycięty mechanicznie fragment dolnego pędu kwitnącego okazu bluszczu pospolitego Hedera helix
porastającego dąb szypułkowy w oddziale 9h, obręb Polkowice (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Na wskazanej do ochrony powierzchni znajdowało się do niedawna największe
naturalne stanowisko kwitnącego bluszczu pospolitego Hedera helix na terenie gminy.
207

Oprócz niego zinwentaryzowano tu kilka pospolitych gatunków objętych częściową ochroną
prawną: pierwiosnek lekarski Primula veris, kruszynę pospolitą Frangula alnus i kalinę
koralową Viburnum opulus. Obecnie duża część najstarszych kwitnących okazów bluszczu
obumarła w efekcie celowego działania, jakim było przepiłowanie głównych pędów bluszczy
porastających dęby. Zabieg ten spowodował utratę głównego waloru tego obiektu, który
czynił go unikatowym w skali gminy.
PROPONOWANY W 1996 ROKU UŻYTEK EKOLOGICZNY „ZBIORNIK GILÓW” (KRAJEWSKI I IN.,
1996)
Obszar stanowiący 600-hektarowy nieczynny zbiornik osadów poflotacyjnych „Gilów”,
położony około 1 km na południe od Pieszkowic. Na terenie gminy znajduje się około 330 ha
zbiornika. Powierzchnia zbiornika podlega procesom sukcesji pierwotnej od ponad 30 lat. Ze
względu na ubogie pokrycie gruntu roślinnością i strukturę gruntu, jest to także unikalne
miejsce do nauki tropienia i rozpoznawania tropów zwierząt. Z tych samych powodów
stosunkowo łatwo wyszukuje się płazy i gady. Nie zmienia to jednaj faktu, że środowisko to
jest wysoce przez człowieka przekształcone i ubogie.
Miejsca rozrodu płazów na powierzchni byłego zbiornika poflotacyjnego „Gilów” (fot. D. Łupicki, 2012)
208

Jeśli z kolei chodzi o występowanie na tym terenie płazów, to najcenniejsze miejsca
znajdują się na południu obszaru, w okolicy istniejącego zbiornika wodnego poza granicami
gminy Polkowice. Nawet one nie są na tyle wyjątkowe, aby tworzyć tu użytek ekologiczny.
Ponadto teren ten ulega stosunkowo szybko postępującym zmianom (wspomniana
sukcesja), która dość szybko wpływa na zmniejszanie się powierzchni siedlisk sprzyjających
występowaniu płazów.
Teren ten można wykorzystać edukacyjnie. Jest to świetne miejsce do utworzenia
ścieżki przyrodniczej dotyczącej szeroko rozumianej sukcesji. Obszar leży blisko zarówno
Polkowic, jak i Lubina, w związku z czym zainteresowanie szkół mogłoby być duże.
PROPONOWANY W 1996 ROKU UŻYTEK EKOLOGICZNY „LAS W SUCHEJ GÓRNEJ” (KRAJEWSKI
I IN. 1996)
Obiekt stanowi fragment dużego kompleksu leśnego i obejmuje swoim zasięgiem cały
oddział 122 obrębu Polkowice, będącego w zarządzie nadleśnictwa Lubin. Powierzchnię
proponowaną pierwotnie (Krajewski i in., 1996) do objęcia ochroną prawną porasta las
mieszany oraz monokultury sosnowe. Znaczna część tych ostatnich została
zagospodarowana rębniami, przez co we wskazanym obszarze przez najbliższe lata
dominować będą uprawy leśne. Obszar nie wyróżnia się szczególnym bogactwem
przyrodniczym. Występuje tu szereg pospolitych gatunków chronionych związanych
z siedliskami leśnymi.
IV.3.2.
AKTUALNIE PROPONOWANE OBSZAROWE FORMY OCHRONY
W wyniku szeroko zakrojonych prac terenowych na terenie gminy udało się wskazać
miejsca aktualnie zasługujące na ochronę prawną w ramach krajowego systemu obszarów
chronionych. O wartości przyrodniczej tych obszarów zadecydowały przede wszystkim:
Występowanie dobrze zachowanych kompleksów siedlisk lasowych z cennymi
elementami flory („Dolina Lipówki”, „Lasy Barszowskie”, „Strumień Stobna”);
Unikatowe stanowiska rzadkich, chronionych gatunków flory („Żukowskie Śnieżyce”,
„Strumień Stobna”, „Dolina Lipówki”, „Lasy Barszowskie”, „Rosiczka pod Sobinem”,
„Leśne glinianki koło Pieszkowic”, „Szafirek”);
Występowanie rzadkich na terenie gminy zespołów ornitofauny („Tarnówek”,
„Rozlewisko w Jędrzychowie”);
Występowanie stanowisk cennych gatunków entomofauny („Dolina Skłoby”);
Okazała i zachowana zieleń parkowa („Tarnówek”, „Park podworski w Nowym
Dworze”, „Źródło w Żelaznym Moście”);
Zbiorniki pochodzenia antropogenicznego o istotnym znaczeniu w krajobrazie leśnym
(„Leśne glinianki koło Pieszkowic”, „Glinianki w Polkowicach”).
209

IV.3.2.1.
PROPONOWANY REZERWAT PRZYRODY „ŻUKOWSKIE ŚNIEŻYCE”
POŁOŻENIE (PATRZ: MAPA - NR 1 – OZNACZ. ŻÓŁTE)
Proponowany rezerwat zajmuje powierzchnię 16,23 ha i jest zlokalizowany w północnowschodniej
części gminy Polkowice, przy drodze gminnej Żuków–Komorniki. W jego skład
wchodzi jedno wydzielenie leśne graniczące w większości z terenami nieleśnymi. Zgodnie z
podziałem powierzchniowym nadleśnictwa jest to wydzielenie 11a w obrębie Komorniki.
Według rejestru gruntów obejmuje ono działkę geodezyjną nr 199/23 w obrębie
ewidencyjnym Komorniki, należącą do Skarbu Państwa i pozostającą w zarządzie PGL LP
nadleśnictwa Lubin.
Przedmiot ochrony: głównym przedmiotem ochrony w proponowanym rezerwacie jest
jedno z najobfitszych na Wzgórzach Dalkowskich stanowisk śnieżycy wiosennej Leucojum
vernum - rośliny zagrożonej w skali kraju i regionu.
Łęg olszowo-jesionowy Fraxino-Alnetum – środkowa część (fot. P. Orzełek, 2011)
Zbiorowiska roślinne: obszar proponowanego rezerwatu porastają zbiorowiska leśne.
Największy udział ma wśród nich łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum W. Mat. 1952
budowany głównie przez olszę czarną Alnus glutinosa w wieku od 55 do 75 lat i pojedynczo
przez jesion wyniosły Fraxinus excelsior. Domieszkę w drzewostanie stanowi ponadto:
brzoza brodawkowata Betula pendula, topola osika Populus tremula i wierzba krucha Salix
fragilis. Warstwę podszytu budują: czeremcha zwyczajna Padus avium, porzeczka czerwona
210

Ribes spicatum i czarna R. nigrum, jarząb pospolity Sorbus aucuparia, dereń świdwa Cornus
sanguinea, bez czarny Sambucus nigra, malina właściwa Rubus idaeus, trzmielina
zwyczajna Euonymus europaea, kruszyna pospolita Frangula alnus i pojedynczo spotykana
kalina koralowa Viburnum opulus.
W runie łęgu obecne są m.in.: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, ziarnopłon
wiosenny Ficaria verna, złoć żółta Gagea lutea, zawilec gajowy Anemone nemorosa i żółty
A. ranunculoides, śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alternifolium, czartawa pospolita
Circaea lutetiana, kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea, niecierpek pospolity Impatiens nolitangere,
podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, Do najcenniejszych składników
runa należy śnieżyca wiosenna Leucojum vernum i kopytnik pospolity Asarum europaeum.
W zachodniej części obiektu fragmenty łęgu porastające największe obniżenia terenu
posiadają pewne cechy olsów porzeczkowych Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987.
Woda stagnuje tu przez dużą część roku. Drzewostan cechuje mniejsze zwarcie, a w jego
składzie jest jedynie olsza czarna Alnus glutinosa w wieku 50-60 lat. Warstwa krzewów jest
budowana głównie przez podrost olszy, porzeczkę czarną Ribes nigrum oraz pojedynczo
przez wierzbę szarą Salix cinerea i czeremchę zwyczajną Padus avium. W niektórych
miejscach drzewa i krzewy spowijają pnącza chmielu zwyczajnego Humulus lupulus.
W runie rosną: zachylnik błotny Thelypteris palustris, przytulia błotna Galium palustre,
wietlica samicza Athyrium filix-femina, kosaciec żółty Iris pseudacorus, gorysz błotny
Peucedanum palustre, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, skrzyp bagienny Equisetum
fluviatile, szczaw lancetowaty Rumex hydrolapathum, turzyca pospolita Carex nigra, fiołek
błotny Viola palustris, psianka słodkogórz Solanum dulcamara, a w nieco suchszych
miejscach: szczawik zajęczy Oxalis acetosella i nerecznica krótkoostna Dryopteris
carthusiana.
Wschodnia część obiektu wyróżnia się najwyższym położeniem w stosunku do
pozostałej jego powierzchni. Przecina ją koryto bezimiennego cieku biegnącego z
południowego-wschodu na północny-zachód o szerokości ok. 1m. Na wyniesieniach po obu
stronach cieku wykształcił się grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli
Oberd. 1957. W związku z niewielką powierzchnią, bezpośrednim sąsiedztwem otwartej
przestrzeni pól uprawnych oraz zmianami w składzie drzewostanu zespół ten cechuje
pewien stopień degeneracji. W drzewostanie grądu dominuje dąb szypułkowy Quercus
robus, z którym współwystępuje: grab pospolity Carpinus betulus, klon pospolity Acer
platanoides, klon polny Acer campestre, lipa drobnolistna Tilia cordata, wiąz szypułkowy
Ulmus laevis, wiąz polny Ulmus minor i czereśnia ptasia Padus avium.
211

Grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum betuli (fot. P. Orzełek, 2011)
W podszycie grądu rosną: leszczyna pospolita Corylus avellana, głóg dwuszyjkowy
Crataegus laevigata, pojedynczo wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum oraz podrost
grabu Carpinus betulus. Runo budują gatunki charakterystyczne dla eutroficznych lasów
liściastych Fagetalia sylvaticae: czworolist pospolity Paris quadrifolia, fiołek leśny Viola
reichenbachiana, kokoryczka wielokwiatowa Polygonatum multiflorum, kopytnik pospolity
Asarum europaeum, kokorycz wątła Corydalis intermedia, miodunka ćma Pulmonaria
obscura, gajowiec żółty Galeobdolon luteum, pierwiosnek wyniosły Primula elatior, przytulia
wonna Galium odoratum, turzyca leśna Carex sylvatica, czyściec leśny Stachys sylvatica,
nerecznica samcza Dryopteris filix-mas, jarzmianka większa Astrantia major; oraz gatunki
typowo grądowe: gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea, kupkówka Aschersona
Dactylis aschersoniana. Cechą wyróżniającą tę część drzewostanu w proponowanym
rezerwacie jest obecność wiekowych drzew, głównie dębów szypułkowych w wieku ponad
120 lat oraz klonu polnego. Wśród nich rozmiary drzew pomnikowych osiągnęły trzy
egzemplarze drzew:
dąb szypułkowy Quercus robur – obwód: 411 cm, wysokość: 28m;
dąb szypułkowy Quercus robur – obwód: 402 cm, wysokość: 29m (uszkodzony);
klon polny Acer campestre - obwód: 198 cm, wysokość: 13m.
Ostatnim wyróżnionym zbiorowiskiem roślinnym w obrębie proponowanego rezerwatu
jest krzewiaste zbiorowisko z klasy Rhamno-Prunetea związane ze strefą ekotonową lasu na
granicy pole-las. Buduje je głównie śliwa tarnina Prunus spinosa. Oprócz niej w zbiorowisku
212

obecne są: trzmielina zwyczajna Euonymus europaea, głóg jednoszyjkowy Crataegus
monogyna, róża dzika Rosa canina, klon polny Acer campestre i leszczyna pospolita Corylus
avellana. Miejscami spotyka się chmiel zwyczajny Humulus lupulus.
Flora: o zróżnicowaniu flory i jej bogactwie gatunkowym w obrębie proponowanego
rezerwatu decyduje szereg czynników. Głównym są przede wszystkim warunki siedliskowe,
szczególnie w zakresie wilgotności podłoża. Źródliskowy charakter zachodniej części
obiektu, obecność długotrwałych zastoisk wody oraz wysoki poziom uwilgotnienia
pozostałych powierzchni decyduje o dużym udziale gatunków o wysokich wymaganiach
wilgotnościowych. Kolejnym czynnikiem kształtującym skład gatunkowy lokalnej flory jest
śródpolny charakter kompleksu leśnego opisywanego obiektu. Sprawia on, że w
zbiorowiskach leśnych obecna jest znaczna liczba gatunków charakterystycznych dla
zbiorowisk okrajkowych. W południowej części obiektu, głównie w otoczeniu drogi
wchodzącej od południa na teren obiektu spotyka się również gatunki ruderalne oraz gatunki
obce – mahonię pospolitą Mahonia aquifolium (jeden osobnik) i rdestowca ostrokończystego
Reynoutria japonica.
Gatunki chronione: śnieżyca wiosenna Leucojum vernum, wiciokrzew pomorski Lonicera
periclymenum, porzeczka czarna Ribes nigrum, kruszyna pospolita Frangula alnus, kopytnik
pospolity Asarum europaeum, pierwiosnek lekarski Primula veris, pierwiosnek wyniosły
Primula elatior, przytulia wonna Galium odoratum, kalina koralowa Viburnum opulus.
Gatunki nieobjęte ochroną prawną, zagrożone w skali Dolnego Śląska: kokorycz wątła
Corydalis intermedia
Siedliska przyrodnicze: Wyniki szczegółowych badań terenowych wskazują na obecność
dwóch typów siedlisk - priorytetowego siedliska *91E0 - łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i
jesionowe Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso--incanae, olsy źródliskowe,
w podtypie *91E0-3 niżowy łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum oraz siedliska 9170 -
grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum w podtypie
9170-1 grąd środkowoeuropejski Galio-Carpinetum.
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Presja zwierzyny łownej – nadmierna liczebność zwierzyny, szczególnie dzików
powodująca rozległe uszkodzenia drzew i płatów śnieżycy wiosennej (kod 1);
Inwazja gatunków obcych geograficznie – rozwój niewielkiej populacji rdestowca
ostrokończystego stwierdzonego w centralnej części obszaru (kod 2);
Usuwanie starych drzew – nielegalne pozyskanie pojedynczych starych dębów na
obrzeżach drzewostanu (kod 3).
213

Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Eutrofizacja – eutrofizacja gleby i wód w wyniku spływów powierzchniowych
z sąsiadujących pól uprawnych w południowo-zachodniej i południowej części obiektu
(kod 5);
Synantropizacja flory – wnikanie gatunków synantropijnych z pól (kod 4).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Nadmierna penetracja terenu wynikająca z łatwej dostępności obszaru i bliskiego
sąsiedztwa zabudowań (kod 6);
Zaśmiecanie – zarówno przez odwiedzających obszar, jak i nielegalny wywóz
nieczystości (kod 7);
Nielegalne pozyskiwanie roślin chronionych - śnieżycy wiosennej (kod 8).
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO REZERWATU PRZYRODY
„ŻUKOWSKIE ŚNIEŻYCE”
214

IV.3.2.2.
PROPONOWANY REZERWAT PRZYRODY „DOLINA LIPÓWKI”
Położenie (patrz: mapa - nr 3 – oznacz. żółte): proponowany rezerwat zajmuje
powierzchnię ok. 7,8 ha i jest zlokalizowany we wschodniej części gminy Polkowice,
w pobliżu miejscowości Żelazny Most. W jego skład wchodzą zbiorowiska lasów łęgowych
i fragmentarycznie grądu porastające brzegi Lipówki. Teren znajduje się w zarządzie PG
„Lasy Państwowe” i obejmuje kilka wydzieleń oddziału 28 (28j, n, r), obrębu Lubin, będącego
w zarządzie nadleśnictwa Lubin. Oprócz nich w zasięgu proponowanych granic znajduje się
również działka nr 181 obr. ewidencyjnego Żelazny Most oraz część działki ewid. 178/1.
Obszar obejmuje cenne zbiorowiska leśne oraz rzadkie siedliska łąkowe.
Przedmiot ochrony: głównym przedmiotem ochrony w proponowanym rezerwacie jest łęg
jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum W. Mat. 1952 wraz z naturalnym meandrującym
korytem Lipówki oraz zachowane powierzchnie zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych
Molinion z populacją kosaćca syberyjskiego Iris sybirica.
Dolina Lipówki – łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Zbiorowiska roślinne: obszar proponowanego rezerwatu porastają zbiorowiska leśne,
łąkowe i ziołoroślowe. W dolinie cieku rozwinęło się zbiorowisko łęgu jesionowo-olszowego
Fraxino-Alnetum W. Mat. 1952 budowane przez olszę czarną Alnus glutinosa i jesion
wyniosły Fraxinus excelsior. Wśród gatunków domieszkowych w drzewostanie spotyka się
wierzbę kruchą Salix fragilis, brzozę brodawkowatą Betula pendula, świerk pospolity Picea
215

abies i dąb szypułkowy Quercus robur. Warstwę podszytu budują: czeremcha zwyczajna
Padus avium, porzeczka czerwona Ribes spicatum i czarna R. nigrum, bez czarny
Sambucus nigra, malina właściwa Rubus idaeus, kruszyna pospolita Frangula alnus i kalina
koralowa Viburnum opulus. W runie spotyka się szereg gatunków typowych dla łęgu. Do
najcenniejszych zaliczyć można: zawilec żółty Anemone ranunculoides, pierwiosnka
wyniosłego Primula elatior, łuskiewnik różowy Lathraea squamaria i kopytnik pospolity
Asarum europaeum.
Wyżej położone krawędzie doliny porasta zbiorowisko nawiązujące do grądu
środkowoeuropejskiego Galio sylvatici-Carpinetum betuli Oberd. 1957. W jego drzewostanie
spotyka się lipę drobnolistną Tilia cordata i klon pospolity Acer platanoides. W podszycie
miejscami występuje leszczyna pospolita Corylus avellana. Runo jest tu dość ubogie
w gatunki, szczególnie w miejscach większych skupisk świerka pospolitego w drzewostanie.
Z gatunków typowych dla grądu spotyka się: gwiazdnicę wielkokwiatową Stellaria holostea,
jarzmiankę większą Astrantia major, kokoryczkę wielokwiatową Polygonatum multiflorum
i zawilec gajowy Anemone nemorosa.
Wśród zbiorowisk leśnych opisywanego obszaru obecne są niewielkie enklawy
śródleśne, które porasta zbiorowisko zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych ze związku
Molinion stanowiące jednocześnie siedlisko przyrodnicze Natura 2000. W porównaniu do
danych z poprzedniej inwentaryzacji obecnie zasięg tego siedliska jest znacznie mniejszy i
ulega stopniowej degeneracji. Jej skutkiem jest wycofywanie się z powierzchni siedliska
cennych gatunków flory. Aktualne wyniki badań terenowych wskazują na zmniejszenie się
populacji kosaćca syberyjskiego, który jeszcze w 2003 roku liczył blisko 400 osobników
(Bobrowicz, Konieczny, 2003).
Gatunki chronione: porzeczka czarna Ribes nigrum, kruszyna pospolita Frangula alnus,
kopytnik pospolity Asarum europaeum, pierwiosnek lekarski Primula veris, pierwiosnek
wyniosły Primula elatior, przytulia wonna Galium odoratum, kalina koralowa Viburnum
opulus, kosaciec syberyjski Iris sibirica. W porównaniu z wynikami poprzedniej inwentaryzacji
nie udało się potwierdzić występowania kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis, którą
w 2003 roku stwierdzono na powierzchniach łąkowych obszaru (Bobrowicz, Konieczny,
2003) oraz listery jajowatej Listera ovata i pełnika europejskiego Trollius europaeus.
Siedliska przyrodnicze: Wyniki szczegółowych badań terenowych wskazują na obecność
dwóch typów siedlisk - priorytetowego siedliska *91E0 - łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe
i jesionowe Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso--incanae, olsy
źródliskowe, w podtypie *91E0-3 niżowy łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum oraz
siedliska 6410 – zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion.
216

ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO REZERWATU PRZYRODY
„DOLINA LIPÓWKI”
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – dalszy rozwój populacji niecierpka
drobnokwiatowego w zbiorowisku grądu (kod 2);
Sukcesja wtórna – zarastanie powierzchni łąk w obrębie obszaru skutkujące
wycofywaniem się cennych gatunków flory i zanikiem cennych nieleśnych siedlisk
przyrodniczych (kod 10).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Tereny przemysłowe i rozbudowa infrastruktury przemysłowej – bliska lokalizacja
obiektu OUOW Żelazny Most” skutkuje ograniczeniem zdolności migracyjnych
gatunków roślin i zwierząt i zwiększoną izolacją lokalnych populacji gatunków
chronionych (kod 11);
217

Oddziaływanie liniowych elementów infrastruktury – w bliskim sąsiedztwie obszaru
znajdują się utwardzone drogi i rurociąg, które sprzyjają zwiększonej presji obcych
gatunków wykorzystujących te elementy jako swoje szlaki migracyjne oraz stanowią
bariery ekologiczne (kod 12).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Zmiana stosunków wodnych - zmiany stosunków wodnych powyżej i poniżej obszaru
polegające na spiętrzaniu wód Lipówki lub prostowaniu jej naturalnego koryta
skutkującego przyspieszonym spływem i zmniejszeniem uwodnienia siedlisk
w obrębie obszaru (kod 9).
Tereny przemysłowe i rozbudowa infrastruktury przemysłowej – planowana
rozbudowa OUOW „Żelazny Most” (kod 11).
IV.3.2.3.
PROPONOWANY REZERWAT PRZYRODY „LASY BARSZOWSKIE”
Położenie (patrz: mapa - nr 2 – oznacz. żółte): proponowany rezerwat to obszar
o powierzchni ok. 50 ha zlokalizowany w kompleksie leśnym w północno-wschodnim krańcu
gminy, pomiędzy miejscowością Grodowiec a OUOW Żelazny Most. W jego skład wchodzą
zbiorowiska lasów o charakterze grądu i łęgów olszowych porastających brzegi drobnych
bezimiennych cieków w głębi drzewostanu. Teren znajduje się w zarządzie PG „Lasy
Państwowe” i obejmuje wydzielenia leśne oddziałów 1-6 obrębu Polkowice oraz oddział 238i
obrębu Tymowa, będących w zarządzie nadleśnictwa Lubin (dz. ew. 360/213, 362/214,
364/215, 365/216, 363/220, 366/221, 375 obr. ew. Tarnówek).
Przedmiot ochrony: głównym przedmiotem ochrony w proponowanym rezerwacie są
zbiorowiska roślinne na siedliskach lasowych o charakterze grądów i łęgów olszowych
obfitujące w liczne chronione gatunki flory.
Gatunki chronione: pierwiosnek lekarski Primula veris, pierwiosnek wyniosły Primula
elatior, porzeczka czarna Ribes nigrum, kruszyna pospolita Frangula alnus, kopytnik
pospolity Asarum europaeum, konwalia majowa Convallaria majalis, kalina koralowa
Viburnum opulus, paprotka zwyczajna Polypodium vulgare, wiciokrzew pomorski Lonicera
periclymenum, buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia, przytulia wonna Galium
odoratum, bluszcz pospolity Hedera helix oraz duża populacja kruszczyka połabskiego
Epipactis albensis – gatunku stanowiącego o wartości przyrodniczej tego obszaru
i wiciokrzewu pomorskiego Lonicera periclymenum. W porównaniu z wynikami poprzedniej
inwentaryzacji nie udało się potwierdzić występowania buławnika wielkokwiatowego
Cephalanthera damasonium oraz listery jajowatej Listera ovata i podkolana białego
218

Platanthera bifolia. Istnieje jednak duże prawdopodobieństwo zachowania się stwierdzonych
wcześniej populacji tych gatunków w opisywanym kompleksie.
Bezimienny ciek w głębi drzewostanu w kompleksie „Lasów Barszowskich”
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Stan zachowania siedlisk leśnych: obecnie duża część proponowanego rezerwatu
przyrody nosi silne ślady degeneracji. Zbiorowiska nawiązujące składem gatunkowym do
grądu i łęgów cechuje duży stopień zniekształcenia. Najlepiej zachowane fragmenty siedlisk
leśnych obserwuje się w części kompleksu znajdującym się poza granicami gminy
Polkowice. Za taki stan odpowiedzialny jest przede wszystkim znaczny udział gatunków
obcych – czeremchy amerykańskiej i niecierpka drobnokwiatowego negatywnie
wpływających na fizjonomię naturalnych. Część zachodnia opisywanego obszaru to lasy
gospodarcze z zaznaczonymi w różnym stopniu procesami regeneracyjnymi grądu.
Obserwuje się tu jednak występowanie cennych gatunków flory, m.in. buławnika
mieczolistnego. Z kolei część wschodnia to obszar źródlisk, meandrujący strumień
i przylegające do niego dobrze zachowane łęgi. Występuje nieliczna populacja kruszczyka
połabskiego. Najbardziej odpowiednim sposobem ochrony tej części byłaby ochrona
zachowawcza.
219

ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO REZERWATU PRZYRODY
„LASY BARSZOWSKIE”
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – dalszy rozwój populacji niecierpka
drobnokwiatowego, pojedynczych stanowisk winobluszczu pięciolistkowego oraz
obcych geograficznie gatunków drzew – czeremchy amerykańskiej i robinii akacjowej
w zbiorowiskach grądu i łęgu (kod 2);
Synantropizacja flory – sieć dróg leśnych w obrębie obszaru sprzyja wnikaniu do
zbiorowisk leśnych gatunków synantropijnych (kod 4).
Przekształcenia gruntu – w obrębie obszaru występuje szereg powierzchni
przekształconych antropogenicznie w wyniku dawnej budowy elementów
infrastruktury technicznej (kod 18).
220

Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Tereny przemysłowe i rozbudowa infrastruktury przemysłowej – bliska lokalizacja
obiektu OUOW Żelazny Most” skutkuje ograniczeniem zdolności migracyjnych
gatunków roślin i zwierząt i zwiększoną izolacją lokalnych populacji gatunków
chronionych (kod 11);
Zaśmiecanie – zarówno przez odwiedzających obszar, jak i nielegalny wywóz
nieczystości (kod 7);
Oddziaływanie liniowych elementów infrastruktury – w bliskim sąsiedztwie obszaru
znajdują się utwardzone drogi i rurociąg, które sprzyjają zwiększonej presji obcych
gatunków wykorzystujących te elementy jako swoje szlaki migracyjne oraz stanowią
bariery ekologiczne (kod 12).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Zmiana stosunków wodnych – obniżenie poziomu wód gruntowych (kod 9);
Tereny przemysłowe i rozbudowa infrastruktury przemysłowej – planowana
rozbudowa OUOW „Żelazny Most” (kod 11).
IV.3.2.4.
PROPONOWANY ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY „TARNÓWEK”
Propozycja objęcia ochroną terenów znajdujących się w miejscowości Tarnówek i jej
bezpośrednim sąsiedztwie była dwukrotnie przedstawiana, zarówno w inwentaryzacji
przyrodniczej z 1996 roku (Krajewski i in., 1996), jak i w 2002 roku, kiedy na zlecenie gminy
Polkowice zostało przygotowane szczegółowe opracowanie przyrodnicze tego obszaru
(Bobrowicz i Konieczny, 2002). Obecnie w świetle wyników aktualnej inwentaryzacji
przyrodniczej w dalszym ciągu podtrzymuje się propozycję objęcia tego terenu ochroną
prawną w postaci zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Zespół obejmowałby powierzchnię
ok. 20 ha, w skład której wchodziłyby fragmenty wilgotnych lasów liściastych – łęgów
Fraxino-Alnetum i grądów Galio-Carpinetum, zarośli, łąk, trzcinowisk oraz stawu i dawnego
parku naturalistycznego z licznymi okazami kwitnącego bluszczu Hedera helix. Teren
znajduje się częściowo w zarządzie PG „Lasy Państwowe” i obejmuje wydzielenia leśne
oddziałów 27a,b,c obrębu Polkowice będących w zarządzie nadleśnictwa Lubin oraz działki
ewidencyjne 270/3, 270/15, 273/13, 273/16, część działki 273/17 oraz 292/1 obrębu
ewidencyjnego Tarnówek (patrz: mapa - nr 4 – oznacz. żółte).
221

Ziołorośla w parku w Tarnówku (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
Celem ochrony tego obszaru byłoby zachowanie miejsc rozrodu stwierdzonych na
tym obszarze płazów, żerowisk ptaków wodno-błotnych oraz cennych siedlisk grądów
i łęgów zlokalizowanych wzdłuż potoku Zdżerowita.
Zbiornik wodny przy parku w Tarnówku (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
222

W ramach ochrony tego obszaru zaleca się utrzymanie dotychczasowego sposobu
użytkowania bez prowadzenia działań, które mogłyby wpłynąć na zaburzenie
dotychczasowych stosunków wodnych. Właściwym byłoby również podjęcie odpowiednich
kroków w celu rewitalizacji dawnego parku, który zachował cenne elementy starodrzewia
i stałby się częścią chronionego obszaru.
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO ZESPOŁU PRZYRODNICZO-
KRAJOBRAZOWEGO „TARNÓWEK”
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – dalszy rozwój populacji niecierpka
drobnokwiatowego oraz obcych geograficznie gatunków drzew – czeremchy
amerykańskiej w zbiorowiskach grądu i łęgu (kod 2);
223

Zaśmiecanie – zaśmiecanie brzegów zbiornika wodnego oraz terenów otaczających
zbiornik, samowolne utwardzanie istniejących dróg gruzem poremontowym,
nielegalne składowanie śmieci na terenie park (kod 7).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Nadmierna penetracja terenu wynikająca z łatwej dostępności obszaru i bliskiego
sąsiedztwa zabudowań (kod 6).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Eutrofizacja – eutrofizacja zbiornika wodnego w wyniku jego dalszego
zanieczyszczania (kod 5).
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Tereny przemysłowe i rozbudowa infrastruktury przemysłowej – planowana
rozbudowa OUOW „Żelazny Most” (kod 11).
IV.3.2.5.
PROPONOWANY ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY „STRUMIEŃ
STOBNA”
Proponowany pierwotnie (Krajewski i in., 1996) do ochrony prawnej jako użytek
ekologiczny obszar obejmuje powierzchnie leśne wzdłuż strumienia Stobna płynącego przy
północnej granicy gminy. W jego skład wchodzą następujące wydzielenia leśne oddziałów
79, 80, 81, 90, 91 i 200 obrębu Duża Wólka, nadleśnictwo Głogów oraz część znajdujących
się poza gruntami Lasów Państwowych działek ewidencyjnych nr 370, 367/206 i 188/199
(obręb ewidencyjny Komorniki) (patrz: mapa - nr 5 – oznacz. żółte). Powierzchnia
proponowanego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego obejmuje ok. 70 ha. Obszar wyróżnia
się dość głęboko wciętą doliną z szeregiem ciekawych, naturalnych form morfologicznych
terenu. Dno doliny zajmuje siedlisko łęgu olszowo-jesionowego Fraxino-Alnetum z dobrze
ukształtowaną strukturą pionową drzewostanu. Występuje tu szereg chronionych gatunków
roślin i zwierząt. Do najcenniejszych należą: kruszczyk połabski Epipactis albensis, kumak
nizinny Bombina bombina i nocek duży Myotis myotis. Obszar stanowi istotny łącznik
pomiędzy obszarami chronionymi na wschód i zachód od terenów gminy Polkowice,
Grębocice i Jerzmanowa oraz korytarz ekologiczny łączący Stobną z systemem chronionych
terenów wzdłuż Trzebcza i Guzickiego Potoku.
Celem ochrony tego obszaru byłoby zachowanie miejsc rozrodu stwierdzonych na
tym obszarze płazów oraz cennych siedlisk łęgów zlokalizowanych wzdłuż strumienia
Stobna.
W ramach ochrony tego obszaru zaleca się utrzymanie dotychczasowego sposobu
użytkowania bez prowadzenia działań, które mogłyby wpłynąć na zaburzenie
dotychczasowych stosunków wodnych.
224

ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO ZESPOŁU PRZYRODNICZO-
KRAJOBRAZOWEGO „STRUMIEŃ STOBNA”
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – dalszy rozwój populacji niecierpka
drobnokwiatowego w zbiorowiskach łęgu (kod 2).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Zmiana stosunków wodnych - zmiany stosunków wodnych powyżej i poniżej obszaru
polegające na spiętrzaniu wód Stobnej lub prostowaniu jej naturalnego koryta
225

skutkującego przyspieszonym spływem i zmniejszeniem uwodnienia siedlisk
w obrębie obszaru (kod 9).
IV.3.2.6.
PROPONOWANY UŻYTEK EKOLOGICZNY „DOLINA SKŁOBY”
Propozycja objęcia ochroną terenów znajdujących się w okolicach osady Paulinów
oraz wzdłuż doliny cieku Skłoba była, podobnie jak w przypadku „Tarnówka”, dwukrotnie
przedstawiana, zarówno w inwentaryzacji przyrodniczej z 1996 roku (Krajewski i in., 1996),
jak i w 2003 roku, kiedy na zlecenie gminy Polkowice zostało przygotowane szczegółowe
opracowanie przyrodnicze tego obszaru (Bobrowicz i Konieczny, 2003). Obecnie w świetle
wyników aktualnej inwentaryzacji przyrodniczej w dalszym ciągu podtrzymuje się propozycję
objęcia tego terenu ochroną prawną w postaci użytku ekologicznego. Zajmowałby on
powierzchnię ponad 190 ha, w skład której wchodziłby obszar położony na działkach
ewidencyjnych nr: 484-499, 752-800 obrębu ewidencyjnego Polkowice Dolne oraz 358-361,
363-365, 367-369, 371, 372, część 374, 375, 376, 411-422, 424-427, 429, 434-
437,440,448-451,460-462, 552,555-557,561,563,566,569,571,573,666-672, 234/1, 234/2,
235/2, 235/3, część 235/4, 238/3, 238/5, 238/6, 238/7, 362/1, 362/2, 366/2, 370/1, 370/2,
część 373/1, 377/1, 423/1, 423/2, 428/1, 428/2, 430/1, 432/1, 438/1, 439/1, 441/1, 445/3,
445/4, 446/3, 446/4, 447/3, 447/4, 457/2, 457/3, 459/1, 464/3, 464/4, 508/2, 521/1, część
521/2,część 551/1, 553/1, 553/2, 560/2, 564/5, 565/1, 565/2, 565/3, 572/1, 572/2, 576/1,
579/1, 579/2, 579/3, 579/4 obrębu ewidencyjnego Sucha Górna (patrz: mapa -nr 6 – oznacz.
żółte).
Łąki w dolinie Skłoby (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
226

Celem ochrony projektowanego użytku ekologicznego byłoby zachowanie cennych
fragmentów łęgów źródliskowych, miejsc rozrodu płazów oraz siedlisk dużej populacji
czerwończyka nieparka Lycaena dispar i chronionych gatunków chrząszczy stwierdzonych
na tym terenie w trakcie prac inwentaryzacyjnych w 2011 i 2012 roku.
Na opisywanym obszarze konieczne jest zachowanie właściwego użytkowania
powierzchni łąkowych, w przeciwnym razie może dojść do zaniku lub zmniejszenia
powierzchni siedlisk gatunków związanych z łąkami. Zaleca się również ochronę
przydrożnych starych drzew liściastych z uwagi na związane z nimi gatunki chronionych
chrząszczy.
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO
„DOLINA SKŁOBY”
227

Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – dalszy rozwój populacji niecierpka
drobnokwiatowego w zbiorowiskach łęgu oraz obcych geograficznie gatunków drzew
– czeremchy amerykańskiej (kod 2);
Sukcesja wtórna – sukcesja drzew i krzewów na powierzchniach łąk, gdzie
zaprzestano właściwego użytkowania (kod 10);
Zmiana stosunków wodnych – obniżenie poziomu wód gruntowych w wyniku
ograniczenia opadów w ostatnich latach i funkcjonowaniu rozbudowanej sieci rowów
melioracyjnych (kod 9).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Oddziaływanie liniowych elementów infrastruktury – w bliskim sąsiedztwie obszaru
funkcjonują drogi, które stanowią liniowe bariery ograniczające możliwości migracyjne
gatunków (kod 12).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Zmiana stosunków wodnych – likwidacja misy dawnego stawu, który szczególnie
w okresach wiosennych stanowi cenne siedlisko płazów (kod 9);
Usuwanie starych drzew – niebezpieczne w związku z obecnością cennych gatunków
ksylofagicznych owadów na wskazanym obszarze (kod 3);
Oddziaływanie liniowych elementów infrastruktury – ponowienie prób planowania
rozbudowy drogi przecinającej obszar w kierunku północ-południe, która będzie
stanowić barierę ekologiczną oraz skutkować zwiększoną dostępnością obszaru (kod
12).
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Zmiana stosunków wodnych - zmiany stosunków wodnych powyżej i poniżej obszaru
polegające na spiętrzaniu wód Skłoby lub pogłębianiu jej koryta skutkującego
przyspieszonym spływem i zmniejszeniem uwodnienia siedlisk w obrębie obszaru
(kod 9);
Zabudowa – lokalizacja w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru (południowowschodnia
część) terenów przewidzianych dla sportu i rekreacji może skutkować
rozwojem obiektów i infrastruktury, które będą w konflikcie z założeniami ochrony
tego obszaru (kod 13).
IV.3.2.7.
PROPONOWANY UŻYTEK EKOLOGICZNY „ROZLEWISKO W JĘDRZYCHOWIE”
W wyniku procesów osiadania gruntu z powodu działalności wydobywczej KGHM
Miedź Polska S.A. w okolicach Jędrzychowa od wielu lat zaczęły okresowo funkcjonować
rozległe rozlewiska na dawnych użytkach rolnych. Skutkiem ich powstania w miejscu tym
zaczęły systematycznie pojawiać się nowe zespoły ornitofauny oraz płazów, dla których
228

w gminie Polkowice brakuje odpowiedniego zasobu właściwych siedlisk. Proponowany do
ochrony obszar obejmuje ponad 80 ha gruntów. W ich skład wchodzi rozległy zbiornik wodny
w miejscu dawnych glinianek wraz z przyległymi terenami trzcinowisk i turzycowisk
zlokalizowanymi na działkach ewidencyjnych nr 179-182, 185-191, 194-198, 638, 183/1,
183/2, 184/1, 184/2, 192/1, 200/1, 200/2 obrębu ewid. Jędrzychów (patrz: mapa - nr 7 –
oznacz. żółte). Celem ochrony projektowanego użytku ekologicznego byłoby zachowanie
siedlisk cennych gatunków ornitofauny wodno-błotnej oraz lokalnej herpetofauny.
Rozlewiska w okolicy Jędrzychowa (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – dalszy rozwój populacji nawłoci (kod 2);
Sukcesja wtórna – sukcesja drzew i krzewów na powierzchniach łąk, gdzie
zaprzestano właściwego użytkowania (kod 10);
Zmiana stosunków wodnych – obniżenie poziomu wód gruntowych w wyniku
ograniczenia opadów w ostatnich latach i funkcjonowaniu rozbudowanej sieci rowów
melioracyjnych (kod 9);
Zaśmiecanie – nielegalny wywóz śmieci na tereny przyległe do lokalnej drogi (kod 7).
229

Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Zmiana stosunków wodnych – pogłębianie się deficytu wody, szczególnie w suchych
latach (kod 9).
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Nie stwierdzono.
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO
„ROZLEWISKO KOŁO JĘDRZYCHOWA”
230

IV.3.2.8.
PROPONOWANY UŻYTEK EKOLOGICZNY „PARK PODWORSKI W NOWYM
DWORZE”
Obszar proponowany do ochrony już w 1996 roku (Krajewski i in. 1996) na
powierzchni ponad 10 ha. W jej skład wchodził wpisany do rejestru zabytków (A/3196/635/L)
park podworski w Jędrzychowie-Nowy Dwór zlokalizowany na części działki ewidencyjnej
ew. nr 118/33 obrębu ewid. Jędrzychów (patrz: mapa - nr 8 – oznacz. żółte). Park stanowił
założenie naturalistyczne, ukształtowane po południowej stronie okazałej rezydencji, która w
1903 r. uległa gruntownej przebudowie. Do rezydencji prowadziły liczne trakty obsadzone
rzędami drzew. W okresie modernizacji powiększeniu w kierunku południowo-wschodnim
uległ również sam park dworski. Wówczas powstały liczne aleje, które charakteryzują układ
tego parku. W rozległym układzie parkowym najczęściej spotykane drzewa to dęby
szypułkowe, kasztanowce białe i lipy drobnolistne. Najokazalszym założeniem jest podwójna
aleja ok. 90-letnich dębów wzdłuż drogi na południe w kierunku Trzmielowa (gm.
Chocianów).
Fragment parku z aleją lipową wzdłuż jednej z dróg w Jędrzychowie-Nowy Dwór
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
W parku znajduje się obecnie szereg ciekawych i cennych egzemplarzy drzew, tj.:
dęby szypułkowy, lipa drobnolistna, wiąz szypułkowy, platan klonolistny, dąb czerwony,
sosna czarna i jedlica Douglasa odm. zielona.
231

Aktualnie park i jego sąsiedztwo w postaci pałacu i zabudowań gospodarczych
ulegają stopniowej degradacji. Sterty odpadów, popiołu, działki z warzywami utworzone
przez obecnych mieszkańców rezydencji od południowej strony budynku oraz stopniowe
ubożenie starodrzewu parkowego wskazują na potrzebę podjęcia określonych zabiegów
ochronnych pozwalających na uporządkowanie przestrzeni oraz utrzymanie dotychczas
zachowanych cennych elementów tego obiektu. Dodatkowym argumentem za podjęciem
takich kroków jest niewątpliwie zabytkowy charakter założenia parkowego.
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO
„PARK PODWORSKI W NOWYM DWORZE”
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Inwazja gatunków obcych geograficznie – dalszy rozwój populacji niecierpka
drobnokwiatowego i czeremchy amerykańskiej w obrębie parku (kod 2);
232

Usuwanie starych drzew – nielegalne pozyskanie drzew z terenu parku (kod 3).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Synantropizacja flory – wnikanie do drzewostanu gatunków synantropijnych z
pobliskich terenów rolnych i otoczenia pobliskiej zabudowy (kod 4);
Zaśmiecanie - zarówno przez odwiedzających obszar, jak i nielegalny wywóz
nieczystości (kod 7).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Nie stwierdzono.
IV.3.2.9.
PROPONOWANY UŻYTEK EKOLOGICZNY „ROSICZKA POD SOBINEM”
Obiekt proponowany do ochrony już w 1996 roku (Krajewski i in. 1996), zlokalizowany
ponad 2 km na północny-zachód od Sobina, w oddziale 209h, obrębu Polkowice, będącego
w zarządzie nadleśnictwa Lubin o powierzchni 0,27 ha (patrz: mapa - nr 9 – oznacz. żółte).
Obecne w tym miejscu dawne torfowisko uległo zanikowi. Przyczyniło się do tego obniżenie
poziomu wód gruntowych. W miejscu dawnego torfowiska znajduje się obecnie niewielki
zbiornik w otoczeniu boru świeżego.
Stanowisko rosiczki okrągłolistnej Drosera rotundifolia w kompleksie leśnym w okolicy Sobina
(fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
233

Na dość stromych, przesychających w okresie susz brzegach zbiornika rośnie wąski
pas torfowców Sphagnum sp. budowany głównie przez Sphagnum palustre z niewielkim
udziałem płonnika pospolitego Polytrichum commune. W tym samym miejscu zlokalizowane
jest bogate stanowisko rosiczki okrągłolistnej Drosera rotundifolia. Roślinność zbiornika jest
uboga i tylko w nikłym stopniu nawiązuje do zbiorowisk torfowisk przejściowych z klasy
Scheuchzerio-Caricetea nigrae. Oprócz wspomnianych wyżej gatunków spotyka się tu
również sit drobny Juncus bulbosus oraz turzycę pospolitą Carex nigra. O wysokiej wartości
przyrodniczej tego obiektu stanowi przede wszystkim jedyne na terenie gminy stanowisko
rosiczki okrągłolistnej. Sam zbiornik z racji swojego położenia stanowi istotny element
w krajobrazie dużego, zwartego kompleksu borów jako źródło wody dla lokalnej zwierzyny
oraz miejsce rozrodu płazów.
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO
„ROSICZKA POD SOBINEM”
234

Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Zmiana stosunków wodnych – wysychanie spowodowane deficytami wody (kod 9);
Przekształcenia gruntu - skutki prac budowlanych (pogłębienie zbiornika),
z odłożeniem urobku w centralnej części obiektu skutkujące ograniczeniem
powierzchni siedliska cennych gatunków flory – przede wszystkim rosiczki
okrągłolistnej (kod 18).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Zmiana stosunków wodnych – pogłębiające się wysychanie skutkujące zmianą
warunków siedliskowych, które warunkują właściwy stan siedliska chronionych
i rzadkich gatunków flory tego obiektu (kod 9).
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Nielegalne pozyskiwanie roślin chronionych – rosiczki okrągłolistnej (kod 8).
IV.3.2.10. PROPONOWANY UŻYTEK EKOLOGICZNY „ŹRÓDŁO W ŻELAZNYM MOŚCIE”
Obiekt proponowany do ochrony już w 1996 roku (Krajewski i in. 1996). Znajduje się
on w obrębie dawnego założenia parkowego włączonego obecnie do kompleksu leśnego
w oddziale 108a obrębu Lubin, będącego w zarządzie nadleśnictwa Lubin o powierzchni
5,25 ha (patrz: mapa - nr 11 – oznacz. żółte).
Obszar źródliskowy w Żelaznym Moście (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
235

W jego południowo-wschodnim krańcu, znajduje się źródlisko o powierzchni kilku
arów, otoczone starym drzewostanem z cennymi okazami drzew. Największe z nich
osiągnęły wymiary drzew pomnikowych i są to:
Dąb szypułkowy Quercus robur – obwód 420 cm;
Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos – obwód 468 cm.
Powierzchnię źródliska porasta zbiorowisko rzeżuchy gorzkiej Cardamine amara.
Pewne zagrożenie dla naturalnych zbiorowisk źródliskowych stanowi w tym miejscu dalsza
ekspansja niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora, który już teraz porasta niektóre
partie źródliska. W tej sytuacji wskazane byłoby podjęcie odpowiednich działań w celu
ograniczenia populacji tego gatunku na powierzchni i w otoczeniu źródliska.
Drzewostan wokół źródliska nosi cechy grądu, na dnie którego występuje kilka
chronionych, pospolitych na tego typu siedliskach gatunków roślin, tj. bluszcz pospolity
Hedera helix, przytulia wonna Galium odoratum, kruszyna pospolita Frangula alnus,
barwinek pospolity Vinca minor i konwalia majowa Convallaria majalis. Na południe od
źródliska w drzewostanie rozpoznać można elementy dawnego założenia parkowego. Biorąc
pod uwagę walory przyrodnicze tej wyraźnie wyróżniającej się części drzewostanu
i obecnych tu źródlisk oraz wyjątkowych okazów pojedynczych drzew, obszar ten zasługuje
na objęcie go ochroną.
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Zmiana stosunków wodnych – wprowadzanie obcych elementów do naturalnego
koryta cieku płynącego z powierzchni źródliska (rur, opon, itp.) (kod 9);
Inwazja gatunków obcych geograficznie – dalszy rozwój populacji niecierpka
drobnokwiatowego w obrębie źródliska wypierającej naturalne zbiorowisko rzeżuchy
gorzkiej w tym miejscu; oraz w obrębie dawnego parku (kod 2).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Nadmierna penetracja terenu – związana z bliską lokalizacją zabudowy miejscowości
Żelazny Most (kod 6);
Zaśmiecanie – zarówno przez odwiedzających obszar, jak i nielegalny wywóz
nieczystości (kod 7).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Zabudowa – dalsza rozbudowa mieszkaniowa pobliskiej miejscowości w kierunku
północnej części obszaru (kod 13);
236

Eksploatacja surowców mineralnych – przeznaczenie w projekcie studium na
wschodzie obszaru terenów pod tereny powierzchniowej eksploatacji surowców
mineralnych może skutkować potencjalnym negatywnym oddziaływaniem na
wskazany obszar, szczególnie w zakresie stosunków wodnych na źródlisku (kod 14);
Tereny przemysłowe i rozbudowa infrastruktury przemysłowej – planowana
rozbudowa OUOW „Żelazny Most” (kod 11).
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO
„ŹRÓDŁO W ŻELAZNYM MOŚCIE”
IV.3.2.11. PROPONOWANY UŻYTEK EKOLOGICZNY „SZAFIREK”
Obiekt o powierzchni kilkunastu arów, z populacją około 40 osobników szafirka
miękkolistnego Muscari comosum. Teren obejmuje niewielkie wyrobiska kruszyw (piasku,
żwiru) z zaawansowanymi procesami sukcesji w kierunku muraw i zarośli oraz ocalałe
fragmenty muraw z dominacją kostrzewy owczej Festuca ovina oraz udziałem sierpnicy
237

pospolitej Falcaria vulgaris. Szafirek miękkolistny rośnie zarówno w obrębie starych wyrobisk
jak i ocalałych fragmentów muraw. Proponowana do ochrony powierzchnia około 0,2 ha
zlokalizowana jest w części oddziału 8i, 8h obręb Polkowice, nadleśnictwo Lubin (patrz:
mapa - nr 13 – oznacz. żółte).
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO
„SZAFIREK”
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Sukcesja wtórna – skutkująca zmniejszaniem się powierzchni siedliska gatunku (kod
10);
Izolacja – stanowisko gatunku jest niewielkie i zupełnie izolowane, co stanowi
poważne zagrożenie dla jego populacji (kod 15).
238

Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Zacienienie – wzrost otaczających młodych drzewostanów będzie z czasem
powodował zacienienie stanowiska, co może w przyszłości być przyczyną zmiany
właściwych warunków siedliskowych gatunku (kod 16).
IV.3.2.12. PROPONOWANY UŻYTEK EKOLOGICZNY „GLINIANKI W POLKOWICACH”
Obiekt proponowany do ochrony już w 1996 roku (Krajewski i in. 1996). Stanowią go
śródleśne stawki zlokalizowane w części oddziału 66a, w oddziale 65g obrębu Polkowice,
będącego w zarządzie nadleśnictwa Lubin oraz w części działki ewidencyjnej 468. Ich łączna
powierzchnia to blisko 2 ha (patrz: mapa - nr 12 – oznacz. żółte). Są one pozostałością po
dawnych wyrobiskach gliny i stanowią obecnie cenne siedliska dla ochrony lokalnej
herpetofauny. Roślinność wodną w zbiornikach reprezentują zbiorowiska rzęs
z dominującym zespołem rzęsy trójrowkowej Lemnetum trisulcae. Strefę brzegową
miejscami porasta szuwar turzycowy.
Glinianki w Polkowicach (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
239

ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO
„GLINIANKI W POLKOWICACH”
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Zacienienie – miejscami, szczególnie we wschodniej enklawie proponowanego
użytku ekologicznego obserwuje się nadmierne zacienienie tafli zbiornika, które może
powodować pogorszenie warunków siedliskowych lokalnej herpetofauny w okresie
rozrodu (kod 16);
Inwazja gatunków obcych geograficznie – rozwój populacji czeremchy amerykańskiej
w drzewostanach w otoczeniu zbiorników wodnych (kod 2);
Synantropizacja – w strefie brzegowej zbiorników obserwuje się rozwój gatunków
synantropijnych (kod 4);
Nadmierna penetracja terenu – związana z bliskim sąsiedztwem zabudowy miejskiej
oraz popularnością miejsca (kod 6).
240

Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Zaśmiecanie - zarówno przez odwiedzających obszar, jak i nielegalny wywóz
nieczystości (kod 7).
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Nie stwierdzono.
IV.3.2.13. PROPONOWANY UŻYTEK EKOLOGICZNY „LEŚNE GLINIANKI KOŁO
PIESZKOWIC”
Obiekt proponowany do ochrony już w 1996 roku (Krajewski i in. 1996). Stanowią go
ruiny starej, śródleśnej cegielni zlokalizowanej ok. 1 km na południowy wschód od
Pieszkowic wraz z otaczającym je terenem leśnym w oddziale 72c obrębu Lubin, będącego
w zarządzie nadleśnictwa Lubin o powierzchni 2,3 ha (patrz: mapa - nr 10 – oznacz. żółte).
Obszar cechuje znaczne zróżnicowanie siedliskowe. Występują tu zarówno drobne
zbiorniki wodne ze zbiorowiskami szuwarowymi i zbiorowiskami rzęs, jak i zbiorowiska leśne
– fragmenty grądów, zbiorowisk o charakterze łęgowym oraz fragmenty lasu z elementami
dawnych nasadzeń przy zabudowaniach. Cenne walory przyrodnicze obiektu wzmacnia
dodatkowo obecność kilku okazałych drzew m.in. dębu szypułkowego na skraju skarpy
jednego z wyrobisk.
Z uwagi na znaczny udział martwego drewna na dnie lokalnych zbiorowisk leśnych
i wilgotny charakter podłoża obiekt wyróżnia się dużym zróżnicowaniem mikoflory
epiksylicznej. Występuje tu również szereg chronionych gatunków flory naczyniowej
i mszaków:
Wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum L. – gatunek ściśle chroniony
Barwinek pospolity Vinca minor – gatunek częściowo chroniony
Przytulia wonna Galium odoratum - gatunek częściowo chroniony
Kruszyna pospolita Frangula alnus - gatunek częściowo chroniony
Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare - gatunek ściśle chroniony
Mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata (Hedw.) Loeske – gatunek
częściowo chroniony
Dzióbkowiec bruzdowany Eurhynchium striatum (Schreb. ex Hedw.) Schimp. –
gatunek częściowo chroniony
241

Leśne glinianki koło Pieszkowic (fot. A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE
Zagrożenia istniejące wewnętrzne
Nagromadzenie materii organicznej – w związku z lokalizacją zbiornika w otoczeniu
drzewostanu liściastego w obrębie jego misy dochodzi do intensywnego gromadzenia
się materii organicznej (liści), co skutkuje stopniowym zmniejszaniem się lustra wody
i zarastaniem zbiornika (kod 17);
Inwazja gatunków obcych geograficznie – rozwój populacji winobluszczu
pięciolistkowego, który wkrótce może stanowić silną konkurencję dla rosnącego tu
wiciokrzewu pomorskiego oraz dalszy rozwój populacji niecierpka drobnokwiatowego
w zbiorowisku grądu (kod 2).
Zagrożenia istniejące zewnętrzne
Nie stwierdzono.
Zagrożenia potencjalne wewnętrzne
Nie stwierdzono.
242

Zagrożenia potencjalne zewnętrzne
Oddziaływanie liniowych elementów infrastruktury – dalsza rozbudowa
energetycznych napowietrznych linii przesyłowych w bezpośrednim sąsiedztwie
północnej części obszaru (kod 12).
ZAGROŻENIA WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE DLA PROPONOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO
„LEŚNE GLINIANKI KOŁO PIESZKOWIC”
IV.3.3.
OBSZAROWEJ
ZALECENIA OCHRONNE DLA PROPONOWANYCH FORM OCHRONY
Propozycje utworzenia rezerwatów przyrody na terenie gminy Polkowice oparto na
zapisach Ustawy o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880 z późn.
zmianami), która wskazuje, że „rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie
naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także
siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nie
243

ożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi,
kulturowymi lub walorami krajobrazowymi” (art. 13, pkt.1). Wszystkie proponowane obszary
do ochrony rezerwatowej znajdują się na gruntach w zarządzie PGL Lasy Państwowe,
nadleśnictwo Lubin. W przypadku proponowanego rezerwatu przyrody „Żukowskie Śnieżyce”
propozycja powołania tej formy ochrony pokrywa się z aktualnymi planami nadleśnictwa
odnośnie tego obszaru. Pozostałe dwie propozycje dotyczące rezerwatów – „Dolina Lipówki”
i „Lasy Barszowskie” wymagają odrębnych ustaleń przed okresem rozpoczęcia prac nad
nowym planem urządzenia lasu.
Kolejnymi proponowanymi na obszarze gminy formami ochrony są zespół
przyrodniczo-krajobrazowy oraz użytek ekologiczny. Zgodnie z art. 44, pkt.1 Ustawy
o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880 z późn. zmianami)
„Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub
zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy”.
W przypadku dwóch proponowanych zespołów przyrodniczo-krajobrazowych – „Tarnówek”
i „Strumień Stobna” oraz ośmiu proponowanych użytków ekologicznych nie widzi się
potrzeby wprowadzania innych zakazów niż te, które wynikają z ustawy, tj.:
1) niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;
2) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac
związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo
budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
3) uszkadzania i zanieczyszczania gleby;
4) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo
racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
5) likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych,
starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
6) wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
7) zmiany sposobu użytkowania ziemi;
8) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym
kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
9) umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych
oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania
czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
10) zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych,
utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych;
11) umieszczania tablic reklamowych.
244

Ponadto w stosunku do niektórych obiektów proponowanych do ochrony w postaci
użytków ekologicznych zaleca się, co następuje:
A) Proponowany użytek ekologiczny „Dolina Skłoby” (nr 6 – oznacz. żółte)
a. Utrzymanie łąkarskiego sposobu użytkowania terenu;
b. Zapobieganie sukcesji wtórnej na powierzchni łąk, na których proces ten
rozpoczął się w ostatnich latach w wyniku zaprzestania właściwego użytkowania;
c. Ochronę starych drzew w związku z bogatą unikatową entomofauną
ksylofagiczną i pozostawianie zamierających egzemplarzy drzew do ich
naturalnego rozpadu;
d. Utrzymanie istniejącej misy dawnego stawu w dotychczasowym kształcie, jako
siedliska i miejsca rozrodu płazów.
B) Proponowany użytek ekologiczny „Park podworski w Nowym Dworze” (nr 8 –
oznacz. żółte)
a. Uporządkowanie przestrzeni w otoczeniu parku (sterty śmieci, dzikie zagrody,
składowiska popiołu);
b. Utrzymanie w południowej strefie ekotonowej zakrzewień tarniny i wprowadzenie
nasadzeń gatunków krzewiastych (np. tarnina, głóg) w miejscach, gdzie pomiędzy
drzewostanem parku a otwartą przestrzenią gruntów rolnych brak jest bariery w
postaci krzewów ograniczających synantropizację flory wnętrza drzewostanu.
c. Ochrona starodrzewia (alei, pojedynczych starych drzew, zadrzewień w otoczeniu
budynków) w sąsiedztwie proponowanego użytku ekologicznego.
C) Proponowany użytek ekologiczny „Rosiczka pod Sobinem” (nr 9 – oznacz. żółte)
a. W sytuacji wydłużającej się procedury powołania tej formy ochrony zaleca się w
planie urządzenia lasu dla nadleśnictwa Lubin na lata 2016-2025 wprowadzenie
zapisów o niewykonywaniu zrębów zupełnych w najbliższym otoczeniu zbiornika
wodnego (209h) w planie urządzenia lasu dla nadleśnictwa Lubin na lata 2016-
2025.
D) Proponowany użytek ekologiczny „Źródło w Żelaznym Moście” (nr 11 – oznacz.
żółte)
a. W sytuacji wydłużającej się procedury powołania tej formy ochrony zaleca się w
planie urządzenia lasu dla nadleśnictwa Lubin na lata 2016-2025 pozostawienie
wydzielenia 108a obrębu Lubin bez wskazań gospodarczych i przypisania go do
szczególnej ochrony.
E) Proponowany użytek ekologiczny „Leśne glinianki koło Pieszkowic” (nr 10 –
oznacz. żółte)
a. W sytuacji wydłużającej się procedury powołania tej formy ochrony zaleca się w
planie urządzenia lasu dla nadleśnictwa Lubin na lata 2016-2025 pozostawienie
245

wydzielenia 72c obrębu Lubin bez wskazań gospodarczych i przypisania go do
szczególnej ochrony.
F) Proponowany użytek ekologiczny „Szafirek” (nr 13 – oznacz. żółte)
a. W sytuacji wydłużającej się procedury powołania tej formy ochrony zaleca się w
planie urządzenia lasu dla nadleśnictwa Lubin na lata 2016-2025 wyodrębnienie
osobnego wydzielenia leśnego w miejscu stanowiska szafirka miękkolistnego w
obrębie obecnych wydzieleń 8i, 8h obręb Polkowice, nadleśnictwo Lubin i
pozostawienia go bez wskazań gospodarczych;
b. Stanowisko gatunku wymaga zabiegów z zakresu ochrony czynnej, tj.
zapobieganiu sukcesji wtórnej drzew i krzewów, które wymagają ścisłej
współpracy pomiędzy nadleśnictwem Lubin a władzami gminy.
G) Proponowany użytek ekologiczny „Glinianki w Polkowicach” (nr 12 – oznacz. żółte)
a. W sytuacji wydłużającej się procedury powołania tej formy ochrony zaleca się w
planie urządzenia lasu dla nadleśnictwa Lubin na lata 2016-2025 pozostawienie
bez wskazań gospodarczych oddziału 65g obrębu Polkowice oraz uwzględnienie
potrzeby ochrony pasa drzewostanu w otoczeniu zbiornika wodnego w części
oddziału 66a;
b. Konieczne jest prowadzenie systematycznej kontroli obiektu pod względem
czystości i jego sprzątanie zarówno w otoczeniu, jak i w obrębie misy zbiorników.
IV.3.3.1.
PODSUMOWANIE
W wyniku przeprowadzonych prac zarówno terenowych, jak i kameralnych, które
obejmowały analizę dostępnych materiałów w postaci istniejących i tworzonych dokumentów
planistycznych oraz literatury i inwentaryzacji przyrodniczej gminy Polkowice z 1996 roku,
zbudowano spójną bogatą bazę danych przyrodniczych z terenu gminy. Na bazie zebranych
informacji i oceny stanu bieżących zasobów przyrodniczych zaproponowano 13 obszarów do
objęcia ich ochroną prawną w postaci rezerwatów przyrody (3 obszary), zespołów
przyrodniczo-krajobrazowych (2 obszary) i użytków ekologicznych (8 obszarów). W stosunku
do inwentaryzacji z 1996 roku większość propozycji powołania obszarów chronionych
została utrzymana. Są to:
Proponowany rezerwat przyrody „Żukowskie Śnieżyce”
Proponowany rezerwat przyrody „Dolina Lipówki”
Proponowany rezerwat przyrody „Lasy Barszowskie”
Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Tarnówek”
Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Strumień Stobna”
Proponowany użytek ekologiczny „Dolina Skłoby”
Proponowany użytek ekologiczny „Rozlewisko w Jędrzychowie”
246

Proponowany użytek ekologiczny „Park podworski w Nowym Dworze”
Proponowany użytek ekologiczny „Rosiczka pod Sobinem”
Proponowany użytek ekologiczny „Źródło w Żelaznym Moście”
Proponowany użytek ekologiczny „Glinianki w Polkowicach”
Proponowany użytek ekologiczny „Leśne glinianki koło Pieszkowic”
W aktualnej propozycji nie utrzymano 3 obszarów z 1996 roku, które zostały opisane
na początku rozdziału „Proponowane formy ochrony przyrody” i były to: „Las w Suchej
Górnej”, „Zbiornik Gilów” i „Kwitnące bluszcze koło Grodowca”. Zaproponowano natomiast
do ochrony zupełnie nowy obszar, gdzie w 2012 roku zostało odkryte cenne stanowisko
chronionego gatunku rośliny – szafirka miękkolistnego. W tym miejscu zaproponowano
utworzenie użytku ekologicznego „Szafirek”.
W powyższym rozdziale dotyczącym proponowanych do ochrony obszarów
wskazano również na istniejące i potencjalne zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne
przygotowując dla każdego z obszarów mapki z proponowanym zasięgiem i graficznym
wskazaniem zagrożeń. Opisano również zalecenia ochronne dla każdego obszaru.
IV.3.4.
INDYWIDUALNE PROPONOWANE FORMY OCHRONY PRZYRODY
Jedną z najstarszych form ochrony obiektów przyrodniczych są pomniki przyrody.
Ustawa o ochronie przyrody w następujący sposób definiuje pomnik przyrody: „Pomnikami
przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej
wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz
odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów,
okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady,
wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie”. Na terenie gminy Polkowice za
pomniki przyrody proponuje się uznać okazałe egzemplarze drzew oraz głazy narzutowe.
IV.3.4.1.
METODYKA
Dla drzew pomnikowych przyjęto kryteria zawarte w instrukcji sporządzania planów
ochrony przyrody dla nadleśnictw oraz klasyfikację według Longina Majdeckiego (Ochrona
i konserwacja zabytkowych założeń parkowych, Warszawa 1993). Powyższe klasyfikacje nie
stanowią obowiązujących przepisów, są tylko wskazówką. Proponując objęcie danego
drzewa ochroną pomnikową brano pod uwagę również:
- wyjątkową dorodność
- prawidłowo uformowaną, charakterystyczną dla danego gatunku koronę
- umiejscowienie w często odwiedzanym punkcie
- częstość występowania danego gatunku
247

- czy są miejscem występowania lub potencjalnego występowania grzybów, roślin lub
zwierząt objętych ochroną gatunkową lub rzadko występujących.
Pomiaru obwodu drzewa dokonywano na wysokości 130 cm od ziemi, wysokość
drzewa mierzono wysokościomierzem Suunto. Stan zdrowotny określano wg następującej
skali:
1 – stan bardzo zły - drzewo obumarłe powyżej 70%.
2 – stan zły - drzewo mające koronę lub pień obumarłe do 70%.
3 – stan średni - drzewo mające koronę lub pień obumarłe do 50%.
4 – stan dobry - drzewo z częściowo obumierającymi cieńszymi gałęziami w wierzchołkowej
części korony.
5- stan bardzo dobry - drzewo bez widocznych obumarłych gałęzi i uszkodzeń liści(igieł).
W przypadku głazów narzutowych przyjęto jedno kryterium kwalifikujące za pomnik
przyrody:
- obwód mierzony w najszerszym miejscu powyżej 3 m.
Z uwagi na to, że wiele głazów narzutowych na terenie gminy Polkowice, znajduje się
w miejscach lub nosi inne cechy (wyryte napisy) mogące świadczyć o tym, że zostały tu
przywiezione z innych rejonów, głazy te nie proponowano do objęcia ochroną pomnikową.
Jako proponowane pomniki wskazano tylko te, które znajdują się wśród pól z dala od osad
ludzkich.
IV.3.4.2.
INWENTARYZACJA DENDROFLORY
Na badanym obszarze odnotowano występowanie 103 pojedynczych drzew oraz 4
grup drzew w postaci alei drzew o wymiarach pomnikowych bądź godnych ochrony ze
względów krajobrazowych. Wśród wyróżnionych drzew znalazły się zarówno gatunki
rodzime, jak i obce. Największą liczbę okazów o wymiarach pomnikowych posiadał dąb
szypułkowy (8 egzemplarzy), następnie wiąz szypułkowy (6 egzemplarzy), głóg
jednoszyjkowy (6 egzemplarzy), kasztanowiec biały (6 egzemplarzy), lipa szerokolistna (6
egzemplarzy) i klon zwyczajny (5 egzemplarzy). Do najbardziej okazałych drzew należało 7
dębów szypułkowych i jedna lipa szerokolistna. Zestawienie wszystkich wyróżnionych drzew
przedstawia tabela poniżej.
248

WYKAZ DRZEW SPEŁNIAJĄCYCH WYMOGI OCHRONY POMNIKOWEJ LUB CENNYCH ZE WZGLĘDÓW KRAJOBRAZOWYCH
Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Forma Lokalizacja
Obwód
[cm]
Wys.
[m]
Rozpiętość
korony [m]
1 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 336 29 15 25
2 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 337 30 10 25
3 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 417 30 15 20
4 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 434 30 20 26
5 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 391 25 20 21
6 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 337 30 15 20
7 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 340 25 15 20
8 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 356 25 15 21
9 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 413 30 30 26
10
kasztanowiec
biały
Aesculus
hippocastanum
Wys.
korony
[m]
drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 379 27 15 23
11 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 654 30 23 26,5
12 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 435 27 15 21,5
Stan zachowania
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
249

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Forma Lokalizacja
Obwód
[cm]
Wys.
[m]
Rozpiętość
korony [m]
13 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 443 30 25 24,5
14 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 501 30 20 26,5
15 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 443 30 30 26
16 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 387 27 20 21,5
17 klon zwyczajny Acer platanoides drzewo park zabytkowy w Kazimierzowie 248 25 14 22
18 jesion wyniosły Fraxinus excelsior drzewo park zabytkowy w Żukowie 299 30 10 25
19 sosna wejmutka Pinus strobus drzewo park zabytkowy w Żukowie 295 22 8 14
20 jesion wyniosły Fraxinus excelsior drzewo park zabytkowy w Żukowie 313 27 14 17
21 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Żukowie 500 24 15 19
22
platan
klonolistny
Platanus x
acerifolia
Wys.
korony
[m]
drzewo park zabytkowy w Żukowie 376 25 30 22
23 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park zabytkowy w Żukowie 390 15 8 12,5
24 lipa drobnolistna Tilia cordata drzewo park zabytkowy w Żukowie 356 15 12 9
25
kasztanowiec
biały
Aesculus
hippocastanum
drzewo we wsi Komorniki przy potoku 290 25 16 8
Stan zachowania
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
3 – stan średni- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 50%
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
2 – stan zły- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 70%.
2 – stan zły- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 70%.
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
250

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Forma Lokalizacja
Obwód
[cm]
Wys.
[m]
Rozpiętość
korony [m]
26 wiąz szypułkowy Ulmus laevis drzewo we wsi Komorniki przy potoku 373 30 14 28,5
27 wiąz szypułkowy Ulmus laevis drzewo we wsi Komorniki przy potoku 396 30 18 28
28 wiąz szypułkowy Ulmus laevis drzewo przy pałacu we wsi Komorniki 264 28 16 25
29 jesion wyniosły Fraxinus excelsior drzewo przy pałacu we wsi Komorniki 323 24 14 19,5
30 wiąz szypułkowy Ulmus laevis drzewo przy pałacu we wsi Komorniki 355 27 10 25
31 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo przy pałacu we wsi Komorniki 364 27 21 23
32 lipa drobnolistna Tilia cordata drzewo przy pałacu we wsi Komorniki 325 27 14 25
33 wiąz szypułkowy Ulmus laevis drzewo we wsi Komorniki 345 27 22 23
34 lipa drobnolistna Tilia cordata drzewo we wsi Komorniki 344 22 13 18,5
35 wierzba krucha Salix fragilis drzewo
36 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
37
38
kasztanowiec
biały
kasztanowiec
biały
Aesculus
hippocastanum
Aesculus
hippocastanum
aleja, 26
sztuk
aleja, 8
sztuk
we wsi Komorniki przy potoku
przy domu nr 31
we wsi Komorniki przy drodze do
Trzebcza
park przypałacowy we wsi
Tarnówek
południowo-zachodni skraj parku
przypałacowego we wsi
Tarnówek
Wys.
korony
[m]
484 10 6 8
330 25 18 21
334 25 14 12
313 26 16 22
Stan zachowania
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
3 – stan średni- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 50%
3 – stan średni- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 50%
3 – stan średni- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 50%
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
3 – stan średni- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 50%
3 – stan średni- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 50%
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
3 – stan średni- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 50%
251

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Forma Lokalizacja
39 klon zwyczajny Acer platanoides
aleja, 6
sztuk
40 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
41 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
42 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
43 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
44
45
46
głóg
jednoszyjkowy
głóg
jednoszyjkowy
głóg
jednoszyjkowy
47 szakłak
Crataegus
monogyna
Crataegus
monogyna
Crataegus
monogyna
Rhamnus
cathartica
drzewo
drzewo
drzewo
drzewo
48 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
południowo-zachodni skraj parku
przypałacowego we wsi
Tarnówek
zadzewienie śródpolne na północ
od drogi Komorniki - Trzebcz
zadzewienie śródpolne na północ
od drogi Komorniki - Trzebcz
zadzewienie śródpolne na północ
od drogi Komorniki - Trzebcz
zadzewienie śródpolne na północ
od drogi Komorniki - Trzebcz
zadzewienie śródpolne na północ
od drogi Komorniki - Trzebcz
zadzewienie śródpolne na północ
od drogi Komorniki - Trzebcz
zadzewienie śródpolne na północ
od drogi Komorniki - Trzebcz
zadzewienie śródpolne na północ
od drogi Komorniki - Trzebcz
nieczynny cmentarz przy drodze
Komorniki - Trzebcz
Obwód
[cm]
Wys.
[m]
Rozpiętość
korony [m]
Wys.
korony
[m]
276 26 16 22
504 22 12 18
424 20 18 16
380 20 18 16
310 27 25 24
159 10 8 7
155 8 8 6
146 12 12 11
79 6 5 5
325 22 13 19
49 grab zwyczajny Carpinus betulus drzewo park we wsi Trzebcz 171 25 6 19
50 jawor
Acer
pseudoplatanus
drzewo park we wsi Trzebcz 290 25 12 6
51 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park we wsi Trzebcz 400 27 16 10
Stan zachowania
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
2 – stan zły- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 70%.
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
3 – stan średni- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 50%
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
252

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Forma Lokalizacja
Obwód
[cm]
Wys.
[m]
Rozpiętość
korony [m]
52 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park we wsi Trzebcz 437 26 20 12
53 lipa drobnolistna Tilia cordata drzewo
54
robinia
akacjowa
Robinia
pseudoacacia
we wsi Guzice naprzeciwko
domu nr 14
Wys.
korony
[m]
514 16 6 14
drzewo przy parku we wsi Guzice 301 12 22 10
55 grab zwyczajny Carpinus betulus drzewo park we wsi Guzice 250 23 13 18
56
lipa
szerokolistna
57 jawor
Tilia platyphyllos drzewo park we wsi Guzice 403 28 19 23
Acer
pseudoplatanus
drzewo park we wsi Guzice 270 26 14 21
58 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park we wsi Guzice 404 28 19 22
59
60
61
62
lipa
szerokolistna
lipa
szerokolistna
platan
klonolistny
skrzydłorzech
kaukaski
Tilia platyphyllos drzewo park we wsi Guzice 430 27 20 24
Tilia platyphyllos drzewo park we wsi Guzice 427 28 19 24
Platanus x
acerifolia
Pterocarya
fraxinifolia
63 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
drzewo park we wsi Guzice 447 29 20 18
drzewo park we wsi Guzice 192 20 6 14
zespół przyrodniczo-kajobrazowy
Guzicki Potok
357 25 16 22
Stan zachowania
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
253

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Forma Lokalizacja
64 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
65 grusza polna Pyrus communis drzewo
zespół przyrodniczo-kajobrazowy
Guzicki Potok
droga polna ze wsi Komorniki do
do wsi Komorniki Górne
Obwód
[cm]
Wys.
[m]
Rozpiętość
korony [m]
Wys.
korony
[m]
352 29 30 72
230 15 15 13
66 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo we wsi Dąbrowa 423 23 14 17
67 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
68 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
we wsi Małe Rynarcice, dawny
park
we wsi Małe Rynarcice, dawny
park
570 29 28 18
420 29 16 14
69 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo we wsi Żelazny Most, park 420 29 16 25
70
lipa
szerokolistna
Tilia platyphyllos drzewo we wsi Żelazny Most, park 468 27 16 20
71 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo we wsi Żelazny Most, park 350 25 15 20
72
73
74
klon
jesionolistny
głóg
jednoszyjkowy
kasztanowiec
biały
Acer negundo drzewo we wsi Żelazny Most, park 200 17 14 5
Crataegus
monogyna
Aesculus
hippocastanum
drzewo we wsi Żelazny Most, park 117 13 4 3
aleja, 8
sztuk
we wsi Żelazny Most, park 304 26 16 22
75 klon zwyczajny Acer platanoides drzewo we wsi Żelazny Most, park 351 28 18 22
Stan zachowania
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
254

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Forma Lokalizacja
76
głóg
jednoszyjkowy
Crataegus
monogyna
77 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
78 wiąz szypułkowy Ulmus laevis drzewo
79 klon zwyczajny Acer platanoides drzewo
80 dąb czerwony Quercus rubra drzewo
Obwód
[cm]
Wys.
[m]
Rozpiętość
korony [m]
Wys.
korony
[m]
drzewo we wsi Żelazny Most, park 158 11 5 4
droga polna od strony północnowschodniej
wsi Sobin
droga polna wzdłuż wschodniej
granicy Lasów Chocianowskich
do Nowego Dworu
droga polna wzdłuż wschodniej
granicy Lasów Chocianowskich
do Nowego Dworu
droga polna wzdłuż wschodniej
granicy Lasów Chocianowskich
do Nowego Dworu
403 22 16 20
424 8 4 3,5
298 25 14 19
300 22 13 19
81 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park we wsi Jęrzychów 413 24 23 18
82 wiąz szypułkowy Ulmus laevis drzewo park we wsi Jęrzychów 491 30 14 24
83 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo park we wsi Jęrzychów 528 25 20 14
84 sosna czarna Pinus nigra drzewo park we wsi Jęrzychów 206 27 5 5
85 grab zwyczajny Carpinus betulus drzewo park we wsi Jęrzychów 252 25 14 23
86 jawor
87 daglezja zielona
Acer
pseudoplatanus
Pseudotsuga
menziesii
drzewo park we wsi Jęrzychów 336 27 20 22
drzewo park we wsi Jęrzychów 188 29 4 10
Stan zachowania
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
1- stan bardzo zły- drzewo obumarłe
powyżej 70%.
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
255

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Forma Lokalizacja
Obwód
[cm]
Wys.
[m]
Rozpiętość
korony [m]
88 dąb czerwony Quercus rubra drzewo park we wsi Jęrzychów 314 28 14 18
89 grab zwyczajny Carpinus betulus drzewo park we wsi Jęrzychów 261 27 11 19
90 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo we wsi Jędrzychów 400 25 12 23
91
lipa
szerokolistna
Wys.
korony
[m]
Tilia platyphyllos drzewo park we wsi Sucha Górna 350 25 15 19
92 klon zwyczajny Acer platanoides drzewo park we wsi Sucha Górna 365 25 15 19
93
głóg
jednoszyjkowy
94 daglezja zielona
95
jodła
jednobarwna
Crataegus
monogyna
Pseudotsuga
menziesii
drzewo park we wsi Sucha Górna 96 14 4 10
drzewo park we wsi Sucha Górna 155 21 4 6
Abies concolor drzewo park we wsi Sucha Górna 150 21 3 7
96 wierzba biała Salix alba drzewo
97 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
98 wiąz szypułkowy Ulmus laevis drzewo
99
kasztanowiec
biały
Aesculus
hippocastanum
drzewo
100 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
we wsi Sucha Górna, przy ulicy
Sportowej
droga polna na południe od wsi
Sucha Górna
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
415 15 14 13
450 22 20 20
360 16 7 15
383 27 10 21
491 27 9 21
Stan zachowania
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
3 – stan średni- drzewo mające koronę
lub pień obumarłe do 50%
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
256

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Forma Lokalizacja
101 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
102 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
103 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
104 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
105 dąb szypułkowy Quercus robur drzewo
106 szakłak
Rhamnus
cathartica
drzewo
107 dąb błotny Quercus palustris drzewo
108
lipa
szerokolistna
Tilia platyphyllos
drzewo
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
park w Polkowicach przy ulicy
Chocianowskiej
Obwód
[cm]
Wys.
[m]
Rozpiętość
korony [m]
Wys.
korony
[m]
391 26 13 24
493 29 12 24
475 28 18 21
570 29 14 19
430 27 15 15
86 9 5 4
193 28 8 21
473 28 15 27
Stan zachowania
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
4 – stan dobry- drzewo z częściowo
obumierającymi cieńszymi gałęziami w
wierzchołkowej części korony
257

IV.3.4.3.
INWENTARYZACJA OBIEKTÓW PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ
Zgodnie z przyjętymi kryteriami na terenie gminy Polkowice zinwentaryzowano
10 obiektów (głazów narzutowych) spełniających warunki pomników przyrody.
WYKAZ OBIEKTÓW SPEŁNIAJĄCYCH WYMOGI OCHRONY POMNIKOWEJ LUB CENNYCH ZE
WZGLĘDÓW KRAJOBRAZOWYCH
Lp. Nazwa obiektu Lokalizacja Wymiary
1 głaz narzutowy park przypałacowy we wsi Tarnówek obwód 404cm
2 głaz narzutowy droga polna łącząca wieś Guzice z Polkowicami obwód 403cm
3 głaz narzutowy droga polna łącząca wieś Guzice z Polkowicami obwód 389cm
4 głaz narzutowy droga polna łącząca wieś Guzice z Polkowicami obwód 340cm
5 głaz narzutowy
przy drodze polnej Komorniki-Komorniki Górne-
Tarnówek
obwód 340cm
6 głaz narzutowy remiza śródpolna, obręb geodezyjny Tarnówek obwód 875cm
7 głaz narzutowy remiza śródpolna, obręb geodezyjny Tarnówek obwód 399cm
8 głaz narzutowy północno-zachodni skraj wsi Sucha Górna obwód 360cm
9 głaz narzutowy północno-zachodni skraj wsi Sucha Górna obwód 330cm
10 głaz narzutowy południowo-wschodni skraj wsi Sucha Górna obwód 370cm
IV.4.
EKOLOGICZNY SYSTEM PRZESTRZENNY
Obszar gminy Polkowice znajduje się poza układem sieci ECONET-POLSKA.
W najbliższym sąsiedztwie gminy znajdują się obszary w randze korytarza ekologicznego
o znaczeniu międzynarodowym - Dolina Odry poniżej Ścinawy, obszar węzłowy o znaczeniu
krajowym – Bory Dolnośląskie oraz łączący go z doliną Odry korytarz ekologiczny
o znaczeniu krajowym (Liro 1995).
Z kolei zgodnie z „Koncepcją korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć
Natura 2000 w Polsce” (Jędrzejewski i in. 2005) kompleksy leśne we wschodniej części
gminy, pomiędzy miejscowościami Tarnówek – Żelazny Most – Jędrzychów są częścią
Korytarza Południowo-Centralnego (KPdC). Lasy te stanowią łącznik pomiędzy Doliną Odry
a Borami Dolnośląskimi i pełnią funkcje krajobrazowe.
258

IV.4.1.
UKŁAD PRZESTRZENNY ISTNIEJĄCYCH I PROPONOWANYCH OBSZAROWYCH
FORM OCHRONY
Obecnie na terenie gminy funkcjonuje kilka obszarów chronionych w randze zespołu
przyrodniczo-krajobrazowego oraz obszaru chronionego krajobrazu. W celu zapewnienia
właściwej ochrony pozostałym najcenniejszym przyrodniczo obszarom w ramach aktualizacji
inwentaryzacji przyrodniczej zaproponowano do ochrony obszarowej szereg nowych
terenów.
ZESTAWIENIE ISTNIEJĄCYCH I PROPONOWANYCH DO OCHRONY OBSZARÓW W GMINIE POLKOWICE
Lp. Nazwa Akt powołujący Powierzchnia
Formy istniejące
1
Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasy
Chocianowskie” (patrz mapa: nr 1– oznacz.
czerwone)
Dz. Urz. Woj. Leg. Nr
28 z dnia 06.10.1998 r.
poz. 250
5132 ha (w granicach
gminy 609,621 ha)
2
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Guzicki Potok”
(patrz mapa: nr 2– oznacz. czerwone)
Uchwała Nr
XXXIII/343/10 Rady
Miejskiej w
Polkowicach z dnia 28
czerwca 2010 r.
23,7871 ha
3
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Trzebcz” (patrz
mapa: nr 3– oznacz. czerwone)
Uchwała Nr
XXXIII/344/10 Rady
Miejskiej w
Polkowicach z dnia 28
czerwca 2010 r.
21,5277 ha
Powierzchnia łącznie 654,9358
Obszar Chronionego Krajobrazu 609,621
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 45,3148
Formy proponowane z szacunkową powierzchnią (w ha)
1
2
3
4
5
6
7
8
Proponowany rezerwat przyrody „Żukowskie
Śnieżyce” (patrz mapa: nr 1– oznacz. żółte)
Proponowany rezerwat przyrody „Lasy Barszowskie”
(patrz mapa: nr 2– oznacz. żółte)
Proponowany rezerwat przyrody „Dolina Lipówki”
(patrz mapa: nr 3– oznacz. żółte)
Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy
„Tarnówek” (patrz mapa: nr 4– oznacz. żółte)
Proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy
„Strumień Stobna” (patrz mapa: nr 5– oznacz. żółte)
Proponowany użytek ekologiczny „Dolina Skłoby”
(patrz mapa: nr 6– oznacz. żółte)
Proponowany użytek ekologiczny „Rozlewisko w
Jędrzychowie” (patrz mapa: nr 7– oznacz. żółte)
Proponowany użytek ekologiczny „Park podworski w
Nowym Dworze” (patrz mapa: nr 8– oznacz. żółte)
- 16,23 ha
- 47,65 ha
- 7,83 ha
- 19,71 ha
- 70,82 ha
- 193,3 ha
- 81,81 ha
- 11,72 ha
259

Lp. Nazwa Akt powołujący Powierzchnia
9
10
11
12
13
Proponowany użytek ekologiczny „Rosiczka pod
Sobinem” (patrz mapa: nr 9– oznacz. żółte)
Proponowany użytek ekologiczny „Leśne glinianki
koło Pieszkowic” (patrz mapa: nr 10– oznacz. żółte)
Proponowany użytek ekologiczny „Źródło w
Żelaznym Moście” (patrz mapa: nr 11– oznacz.
żółte)
Proponowany użytek ekologiczny „Glinianki w
Polkowicach” (patrz mapa: nr 12– oznacz. żółte)
Proponowany użytek ekologiczny „Szafirek” (patrz
mapa: nr 13– oznacz. żółte)
- 0,27 ha
- 2,42 ha
- 5,22 ha
- 1,81 ha
- 0,16 ha
Powierzchnia łącznie 458,95
Proponowane rezerwaty przyrody 71,71
Proponowane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 90,53
Proponowane użytki ekologiczne 296,71
Obszary o wysokich walorach przyrodniczych razem z łączącymi je lokalnymi
korytarzami oraz węzłami ekologicznymi powinny tworzyć ekologiczny system przestrzenny
uzupełniający krajową sieć ekologiczną. Prawidłową konstrukcję ekologicznego systemu
przestrzennego gminy zapewnia kształtowanie go zgodnie z modelem strefowo-pasmowowęzłowym,
którego założenia i metodykę tworzenia opracował Chmielewski (1992).
W koncepcji Chmielewskiego układy strefowe to zespoły podobnych do siebie ekosystemów
powiązanych silnymi związkami funkcjonalno-przestrzennymi. Z kolei układy pasmowe to
trasy uprzywilejowanego przemieszczania się materii, energii i informacji w krajobrazie.
Mogą one przebiegać wewnątrz określonej strefy i wówczas noszą nazwę ciągów
ekologicznych lub mogą łączyć ze sobą dwie podobne strefy, przekraczając strefę
o odmiennym charakterze i wówczas są określane mianem korytarzy. Wreszcie węzły
ekologiczne to obszary o szczególnym bogactwie gatunkowym, a często także dużej
różnorodności siedliskowej, małym stopniu antropogenicznego przekształcenia i dojrzałej
strukturze ekosystemów. Są zwykle rejonem zbiegania się lub skrzyżowania ciągów bądź
korytarzy ekologicznych.
Na terenie gminy Polkowice można wyróżnić cztery główne strefy ekologiczne, które
cechują wysokie walory przyrodnicze. Należą do nich:
I. południowo-zachodnia część gminy Polkowice z niewielkim fragmentem lasów
należących do Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”. Na obszarze
tym występują fragmenty lasów łęgowych i olsów, zwłaszcza wzdłuż zmeliorowanych
śródleśnych cieków, stanowiska lęgowe ptaków leśnych oraz kilka gatunków
chronionych roślin wyższych. Teren ten nie ma dużej rangi przyrodniczej, niemniej
260

zajmuje ważne miejsce w systemie obszarów chronionych, gdyż łączy teren gminy
Polkowice z lepiej zachowanymi przyrodniczo terenami poza jej granicami, głównie z
kompleksem leśnym Borów Dolnośląskich;
II. zachodnia część gminy z rozległym kompleksem leśnym ciągnącym się od Sobina aż po
Suchą Górną. Na obszarze tym dominują siedliska borowe. Wyraźnie wyodrębnia się tu
proponowana do ochrony w postaci użytku ekologicznego dolina Skłoby, która pełni
ważną funkcję korytarza ekologicznego;
III. południowa część gminy z rozległym kompleksem leśnym przylegającym do zbiornika
„Gilów” ciągnącym się od Jędrzychowa na wschód poza granice gminy Polkowice i
towarzyszącymi mu rozlewiskami koło Jędrzychowa proponowanymi do ochrony jako
użytek ekologiczny. Na terenie tym znajduje się szereg siedlisk wodnych i wodnobłotnych,
stanowiących miejsca bytowania i rozrodu ptaków i płazów oraz siedlisk
leśnych;
IV. północna część gminy z kompleksem leśnym od linii Kaźmierzów-Żuków w kierunku
Jerzmanowej (gm. Jerzmanowa), którego oś stanowi dolina Stobnej wraz z powiązanymi
z nią cennymi siedliskami leśnymi proponowanymi do ochrony w postaci zespołu
przyrodniczo-krajobrazowego.
W wymienionych strefach ekologicznych znalazły się obszary chronione („OChK
„Lasy Chocianowskie”) oraz tereny proponowane do objęcia ochroną, tj. proponowany
użytek ekologiczny „Dolina Skłoby” w północno - zachodniej części gminy, proponowany
zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Strumień Stobna” w północnej części gminy oraz
proponowany użytek ekologiczny „Rozlewisko w Jędrzychowie” w południowej części gminy.
Łączności pomiędzy wyróżnionymi strefami zapewniają ciągi ekologiczne. Na
obszarze gminy wyróżniono 4 główne ciągi ekologiczne (Krajewski i in., 1996) o układzie
północ-południe oraz wschód –zachód:
• Wzgórza Dalkowskie (część zachodnia i północna) – strumień Stobna -
Guzicki Potok - kompleksy leśne pomiędzy Suchą Górną a Polkowicami –dolina Skłoby z
otaczającymi lasami – kompleks leśny na północ od Sobina – Obszar Chronionego
Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”;
• dolina Odry – Lasy Barszowskie – Tarnówek – zbiornik Gilów – kompleks
leśny pomiędzy Polkowicami a Lubinem;
• dolina Odry – Lasy Barszowskie – proponowany rezerwat przyrody
„Żukowskie Śnieżyce” – fragment doliny Moskorzynki na wysokości Żukowa – Guzicki Potok
– dolina Skłoby – dolina Szprotawy;
• Wzgórza Polkowickie (część południowa i wschodnia) – dolina Lipówki –
kompleksy leśne na południe od Żelaznego Mostu – zbiornik Gilów – kompleks leśny
pomiędzy Polkowicami a Lubinem – rozlewiska w Jędrzychowie – proponowany użytek
261

ekologiczny „Park podworski w Nowym Dworze” – Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasy
Chocianowskie”.
Wyróżnione ciągi ekologiczne cechuje fragmentacja na niektórych odcinkach
spowodowana występowaniem zabudowy oraz ciągów komunikacyjnych. Największą barierę
ekologiczną zaburzającą naturalną łączność pomiędzy cennymi przyrodniczo obszarami we
wschodniej i zachodniej części gminy stanowi istniejąca i planowana do rozbudowy sieć dróg
o kierunku północ-południe. W celu kompensacji negatywnego oddziaływania celowa będzie
skuteczna realizacja utworzenia nowych, proponowanych obecnie form ochrony obszarowej
na terenie gminy, która pozwoli na zachowanie jej najcenniejszych fragmentów. Staną się
one istotnymi elementami sieci powiązań ekologicznych i usprawnią powiązania funkcjonalne
pomiędzy ważnymi obszarami sieci EKONET-POLSKA – doliną Odry i Borami
Dolnośląskimi.
EKOLOGICZNY SYSTEM PRZESTRZENNY W GMINIE POLKOWICE
IV.4.2.
BARIERY EKOLOGICZNE
Istotnym problemem w prawidłowym funkcjonowaniu przestrzennego systemu
ekologicznego są bariery ekologiczne. Zalicza się do nich struktury oddzielające
262

poszczególne jednostki przestrzenne krajobrazu i zaburzające w nich naturalny przepływ
materii i informacji. Na terenie gminy Polkowice funkcjonuje szereg antropogenicznych barier
ekologicznych w postaci głównie dróg, ale również infrastruktury przemysłowej o charakterze
liniowym, tj. licznych linii przesyłowych w postaci rurociągów, linii energetycznych, nasypów
kolejowych, itp. Powodują one fragmentację naturalnych siedlisk i dla wielu zwierząt
stanowią przeszkody nie do przejścia. Największy problem stanowią wielopasmowe jezdnie,
na których ginie szereg gatunków mniejszych i większych zwierząt, głównie płazów, gadów,
ssaków, ale także cennych owadów. Dlatego tak ważne jest planowanie odpowiedniej liczby
przejść pod drogami w postaci przepustów w nowo projektowanych przedsięwzięciach z tego
zakresu.
Bariery ekologiczne w postaci dróg dla jednych organizmów stanowią barierę,
natomiast innym ułatwiają przemieszczanie się i zajmowanie nowych terenów. W ten sposób
mogą rozprzestrzeniać się na duże odległości niepożądane gatunki niektórych roślin,
szczególnie z grupy silnie inwazyjnych gatunków obcych. Dlatego w trakcie remontów czy
budowy nowych dróg warto jest obserwować czy przywożony na miejsce materiał w postaci
ziemi do nasypów nie jest zanieczyszczony fragmentami takich roślin. Obserwacje tego typu
zwykle możliwe są po jakimś czasie od momentu zakończenia budowy kiedy zawleczona
roślina zaczyna funkcjonować w nowym miejscu. Podjęcie w takiej sytuacji odpowiednich
kroków w kierunku eliminacji niepożądanego przybysza pozwolą uchronić lokalne siedliska
od zmian, jakie z czasem dokonałyby się wraz ze wzrostem liczebności populacji obcego
gatunku.
Pod względem barier ekologicznych gmina Polkowice wyróżnia się spośród innych
obszarów istnieniem rozległych terenów przeznaczonych do unieszkodliwiania odpadów
przemysłowych w postaci zbiornika odpadów poflotacyjnych OUOW „Żelazny Most”. Obiekt
ten wraz z towarzyszącą mu infrastrukturą oraz obwałowaniami stanowi potężny hamulec dla
wędrówki organizmów w kierunku wschód-zachód oraz północ-południe.
IV.4.3.
WSKAZANIA DO MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO GMINY
W Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego gminy funkcjonują
rozwiązania, które w przypadku obszarów wskazanych do ochrony, jak również już
funkcjonujących obszarów chronionych, mogą wywołać oddziaływania o charakterze
negatywnym na cenne komponenty środowiska przyrodniczego.
1. Istniejący zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Guzicki Potok” i „Trzebcz”
oraz proponowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Strumień Stobna”
a) Rozbudowa elementów liniowych infrastruktury technicznej (wodociągi,
kanalizacja, linie energetyczne) powinna wykorzystywać istniejące drogi
263

w celu ograniczenia fragmentacji cennych ekosystemów w obrębie
wskazanych obszarów;
2. Istniejący zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Guzicki Potok” i „Trzebcz”
a. Nowa zabudowa mieszkaniowa powinna być lokalizowana nie bliżej niż
50m od granicy zespołu przyrodniczo-krajobrazowego.
3. Proponowany użytek ekologiczny „Źródło w Żelaznym Moście”
a. Nowa zabudowa mieszkaniowa powinna być lokalizowana nie bliżej niż
100m od granicy proponowanego do ochrony obszaru;
b. Powierzchniowa eksploatacja surowców mineralnych powinna być
lokalizowana nie bliżej niż 100m od granicy proponowanego do ochrony
obszaru.
4. Proponowany użytek ekologiczny „Rozlewisko koło Jędrzychowa”
a. Ograniczenie budowy w obrębie obszaru nowych elementów liniowych
infrastruktury technicznej (wodociągi, linie energetyczne, drogi, itp.);
b. Ograniczenie budowy w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru obiektów o
znacznej uciążliwości akustycznej ze względu na cenne gatunki ptaków
bytujące stale na wskazanym obszarze;
5. Proponowany użytek ekologiczny „Leśne glinianki koło Pieszkowic”
a. Ograniczenie ewentualnej rozbudowy istniejącej energetycznej sieci
przesyłowej w sąsiedztwie wskazanego obszaru, tak aby nie przebiegała
ona bezpośrednio przez wskazaną do ochrony powierzchnię. Nowe
elementy sieci powinny być sytuowane w osi istniejącej sieci lub na północ
od niej (po przeciwnej stronie niż obszar proponowany do ochrony).
6. Proponowany użytek ekologiczny „Dolina Skłoby”
a. Utrzymanie dotychczasowej formy ekstensywnego użytkowania gruntów w
obrębie wskazanego obszaru;
b. Ograniczenie budowy dużych ośrodków rekreacyjnych na terenach
bezpośrednio przyległych do wskazanego obszaru.
c. Niewprowadzanie nowych zalesień na gruntach rolnych w dolinie.
7. Istniejący Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”
a. Na terenach w obrębie wskazanego obszaru w granicach gminy poza
istniejącą zwartą zabudową Nowej Wsi Lubińskiej ograniczyć
wprowadzanie nowej zabudowy osadniczej. Obszar ten nie ma dużej rangi
przyrodniczej, niemniej zajmuje ważne miejsce w systemie obszarów
chronionych, gdyż łączy teren gminy Polkowice z lepiej zachowanymi
przyrodniczo terenami poza jej granicami, głównie z kompleksem leśnym
Borów Dolnośląskich. Wprowadzanie zabudowy osadniczej w obrębie
264

obszaru poza fragmentem związanym z Nową Wsią Lubińską może
powodować zmiany w charakterze naturalnego i półnaturalnego
krajobrazu oraz zwiększać presję na środowisko przyrodnicze.
IV.5.
LITERATURA
1. Bobrowicz G, Konieczny K., 2002. Tarnówek. Przyroda gminy Polkowice. Ciconia Grzegorz
Bobrowicz;
2. Bobrowicz G, Konieczny K., 2003. Dolina Lipówki. Przyroda gminy Polkowice. Ciconia
Grzegorz Bobrowicz;
3. Bobrowicz G, Konieczny K., 2003. Dolina Skłoby. Przyroda gminy Polkowice. Ciconia
Grzegorz Bobrowicz;
4. Bobrowicz G., Konieczny K., 2002, Przyroda Gminy Polkowice. Potoki Wzgórz Dalkowskich.
Guzicki Potok – Trzebcz – Stobna, CICONIA Grzegorz Bobrowicz, Wołów.
5. Bobrowicz G., Konieczny K., 2003. „Żukowskie Śnieżyce”. Przyroda gminy Polkowice.
„Ciconia” Grzegorz Bobrowicz, Wołów;
6. Chmielewski T. J. 1990. Parki krajobrazowe w Polsce. Metody delimitacji i zasady
zagospodarowania przestrzennego. Wydawnictwo SGGW-AR, Warszawa.
7. Chmielewski T. J. 1992. Ekologiczne podstawy projektowania parków krajobrazowych. W:
Bałazy S., Ryszkowski L. (red.), Wybrane problemy ekologii krajobrazu. Mat. Konf. ZBŚRiL
PAN, Poznań;
8. Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. i in., 2001, Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny
kwiatowe. PAN Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody. Kraków
9. Kącki Z., 2003. Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. Polskie Towarzystwo
Przyjaciół Przyrody „Pro Natura”, Wrocław;
10. Krajewski J., 1996. Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Polkowice. Maszynopis, Centrum
Informacji Ekologicznej i Gospodarczej w Legnicy;
11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011r. w sprawie ochrony
gatunkowej zwierząt; Dziennik Ustaw Nr 237, Poz.1419;
12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej
roślin [Dz.U. 2012 nr 0 poz. 81];
13. Szlachetka A, 2009, Dokumentacja przyrodnicza zespołu przyrodniczo krajobrazowego
„Potoki Wzgórz Dalkowskich” obiekt Trzebcz.
14. Szlachetka A, 2009, Dokumentacja przyrodnicza zespołu przyrodniczo krajobrazowego
„Potoki Wzgórz Dalkowskich” obiekt „Guzicki Potok”.
15. Wójcicka-Rosińska A., 2011. Projektowany rezerwat przyrody „Żukowskie Śnieżyce”. BULiGL,
Brzeg.
265

V. ZARYS ZAGROŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
V.1. ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
Obecnie monitoring jakości powietrza atmosferycznego jest prowadzony od 2002
roku. Diagnozę jakości powietrza ze względu na ochronę zdrowia przeprowadza się przede
wszystkim na terenach zamieszkałych, szczególnie o dużej gęstości zaludnienia, gdzie
ocenie poddaje się zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki, dwutlenkiem azotu, tlenkiem węgla,
ozonem, benzenem, pyłem zawieszonym PM10, ołowiem, arsenem, kadmem, niklem
i wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi w pyle PM10 oraz pyłem
zawieszonym PM2.5. W miejscach oddalonych od bezpośrednich źródeł zanieczyszczeń,
w strefach transgranicznych i miejscowych przepływów powietrza dokonuje się oceny
ze względu na ochronę roślin. W takich miejscach pod uwagę bierze się związki dwutlenku
siarki, tlenków azotu oraz ozon (źródło: WIOŚ, 2010).
W celu oceny poziomów szkodliwych substancji w powietrzu atmosferycznym gminy
Polkowice, zakwalifikowano ją do strefy lubińsko-polkowickiej dla kryteriów ochrony zdrowia
oraz ochrony roślin. Pod kątem monitoringu ozonu przypisano gminę do strefy województwa
dolnośląskiego. W 2009 roku po przeprowadzeniu przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska oceny stanu jakości powietrza w dwóch punktach na terenie gminy (Polkowice
ul. Kasztanowa i Tarnówek) dokonano klasyfikacji strefy ze względu na poziom stężeń
konkretnych zanieczyszczeń (źródło: NPOP, 2010).
Ze względu na ochronę zdrowia strefę lubińsko-polkowicką dla SO 2 , NO 2 , benzenu
i tlenku węgla sklasyfikowano jako klasę A, czyli strefę o poziomie stężeń nie
przekraczających poziomu dopuszczalnego lub docelowego. Klasa C została przyznana
dla pyłu zawieszonego PM10 (poziom stężeń powyżej poziomu dopuszczalnego,
powiększonego o margines tolerancji lub poziomu docelowego; wymagany program ochrony
powietrza). Dla ołowiu, arsenu, kadmu oraz niklu strefa zaliczona została do klasy A,
natomiast dla benzo(a)pirenu do klasy C. Strefa dolnośląska pod względem kryterium
ochrony zdrowia dla ozonu sklasyfikowana została do klasy C. Z kolei w osiągnięciu celów
długoterminowych zaliczona została do klasy D2 (poziom stężeń powyżej celów
długoterminowych; wymagany program ochrony powietrza). Ze względu na ochronę roślin
strefa lubińsko - polkowicka dla SO 2 i tlenków azotu została zaliczona do klasy A. Strefie
dolnośląskiej w odniesieniu do poziomu docelowego przyznano klasę C, zaś dla celów
długoterminowych klasę D2.
Coroczne pomiary dokonywane w ramach oceny jakości powietrza na terenie
województwa dolnośląskiego w stacjach pomiarowych zlokalizowanych na terenie gminy
Polkowice (Polkowice, ul. Kasztanowa; Tarnówek) wykazały w 2011 roku przekroczenia
266

dopuszczalnej liczby przekroczeń normy średniodobowej pyłu zawieszonego PM10 przez 59
dni oraz przekroczenie wartości docelowej WWA - benzo(a)pirenu o 350% wynoszącej
średniorocznie 1ng/m 3 . Wartości parametrów dla innych zanieczyszczeń powietrza nie
zostały odnotowane w stacjach kontrolnych znajdujących się na terenie gminy Polkowice
(źródło: Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa
dolnośląskiego za 2011 r.).
V.1.1. GŁÓWNE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
Gmina Polkowice ze względu na swoje położenie w Legnickiej Specjalnej Strefie
Ekonomicznej narażona jest przede wszystkim na silny wpływ zanieczyszczeń pochodzenia:
przemysłowego (punktowe źródła emisji powodujące podwyższone stężenia pyłu
zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu czy dwutlenku siarki i dwutlenku azotu) oraz
OUOW Żelazny Most (powierzchniowe źródło emisji powodujące podwyższone
stężenie pyłów);
komunikacyjnego (liniowe źródła emisji powodujące podwyższone stężenia pyłu
zawieszonego PM10 oraz benzenu);
bytowo-komunalnego (powierzchniowe źródła emisji powodujące podwyższone
stężenie SO2 i pyłów);
emisji napływowej i tła (wpływ na przekroczenie norm jakości powietrza pod
względem pyłu zawieszonego).
Jako główną przyczynę przekroczeń dopuszczalnych stężeń gazów i pyłów
zawieszonych w powietrzu w powiecie polkowickim określa się emisję napływową i tło.
Stanowią one ponad 70% wielkości średniorocznego stężenia zanieczyszczeń pyłowych.
Największy wpływ na ponadnormatywne stężenie zanieczyszczeń w gminie Polkowice ma
sfera bytowo-komunalna o charakterze powierzchniowym. Dotyczy ona przede wszystkim
tzw. „niskiej emisji”, czyli spalania węgla jako głównego paliwa do wytwarzania ciepła w
domach, obiektach mieszkaniowych i użyteczności publicznej. Często do ogrzewania
wykorzystywany jest surowiec niskiej wartości o dużej zawartości siarki, mało korzystnych
parametrach grzewczych oraz spalanie śmieci. Duże znaczenie w przekraczaniu
dopuszczalnych stężeń ma także zwarta zabudowa gminy Polkowice. Powoduje ona
trudności w usuwaniu pyłów, które gromadzą się w głównej mierze w przyziemnej części
atmosfery.
Do wzrostu zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy Polkowice w ostatnich latach
przyczynia się również szybki rozwój dróg. Zanieczyszczenia te mają charakter liniowy.
Powodują one głównie zwiększenie stężenia PM10 powstającego w wyniku spalania paliw,
ścierania jezdni, opon i hamulców oraz unoszenia drobin pyłów z dróg i poboczy.
267

Najsilniejszy wpływ pod tym względem na terenie gminy ma droga krajowa, drogi
wojewódzkie, drogi powiatowe oraz drogi gminne.
Znaczący udział w ogólnym ładunku zanieczyszczeń pyłowych i gazowych powietrza
atmosferycznego mają punktowe źródła zanieczyszczeń. Największym emiterem
zanieczyszczeń w rejonie administracyjnym gminy Polkowice jest Spółka KGHM Polska
Miedź S.A.: Oddział Zakłady Górnicze „Polkowice-Sieroszowice” w Kaźmierzowie, Oddział
Zakłady Górnicze Rudna w Polkowicach oraz Oddział Zakłady Górnicze „Lubin” w Lubinie.
Z instalacji przedsiębiorstwa emitowane do powietrza są pyły (pył zawieszony PM10 oraz
PM2,5) i gazy m.in.: arsen, dwutlenek siarki, dwusiarczek węgla, dwutlenek azotu, octan
butylu, toluen, ksylen, węglowodory alifatyczne, ołów, kadm, miedz, oraz ołów (źródło:
NPOP, 2010).
Oprócz Spółki KGHM Polska Miedź S.A. na terenie gminy Polkowice usytuowanych
jest również wiele innych zakładów wpływających na stan zanieczyszczenia powietrza
atmosferycznego. Według decyzji Starosty Polkowickiego zezwalającej na wprowadzanie
gazów i pyłów do powietrza (stan na dzień 23.03.2011) są to:
Energetyka Sp. z o.o. w Lubinie, ul. M. Skłodowskiej-Curie 58; 59-301
Lubin - Elektrociepłownia EC-2 Polkowice;
Fabryka Silników Volkswagen Motor Polska Sp. z o.o., ul. Strefowa 1,
59-101 Polkowice;
Dolnośląska Fabryka Maszyn ZANAM-LEGMET Sp. z o.o., ul. Kopalniana 7,
59-100 Polkowice;
Sitech Sp. z o.o., ul. Strefowa 2, 59-101 Polkowice;
Royal Europa Sp. z o.o., ul. Royal 1, 59-101 Polkowice;
CCC Faktory Sp. z o.o., ul. Strefowa 9, 59-101 Polkowice;
Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń PeBeKa S.A. w Lubinie - Oddział Prefabrykacji
w Trzebczu;
Biuro Handlowe „RUDA” Trading International Jacek Ruda, Oddział Serwisowo-
Remontowy w Polkowicach;
Balzers Sp. z o.o., ul. Fabryczna 4, 59-101 Polkowice;
SYSTEMY i TECHNOLOGIE Sp. z o.o., ul. Kopalniana 7, 59-100 Polkowice;
Hormann Serwis Polska Sp. z o.o., ul. Fabryczna 6, 59-101 Polkowice;
SADEN MANUFACTURING POLAND Sp. z o.o., ul. Fabryczna 11,
59-101 Polkowice;
DYKERHOFF BETON POLKA Sp. z o.o., 26-052 Sitkówka-Nowiny, ul. Zakładowa 3;
Korporacja Budowlana „Budmax” sp. z o.o. ul. Działkowa 2, 59-100 Polkowice,
Zakład Uwęglania Biomasy Roślinnej;
268

„POL-MIEDŹ TRANS” Sp. z o.o. ul. M. Skłodowska-Curie 190, 59-301 Lubin
(kompleksowa obsługa transportowa innych Zakładów (Oddziałów) wchodzących
w skład KGHM „Polska Miedź” S.A.
„MINOVA-KSANTE” Sp. z.o.o., ul. Polna 10, 59-100 Polkowice.
V.1.2. DZIAŁANIA NIEZBĘDNE DO PRZYWRÓCENIA STANDARDÓW JAKOŚCI POWIETRZA
W wyniku rocznej oceny jakości powietrza w województwie dolnośląskim w 2007 roku
strefę lubińsko-polkowicką zobligowano do opracowania programu ochrony powietrza
z uwagi na niebezpieczeństwo zbyt wysokich stężeń pyłu zawieszonego PM10 oraz
benzo(a)pirenu. Problem ten dotyczył dopuszczalnej częstości przekraczania poziomu
dopuszczalnego 24-godzinnych stężeń pyłu zawieszonego PM10 w roku kalendarzowym
oraz przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w roku kalendarzowym.
Dopuszczalne średniodobowe stężenia pyłu PM10 naruszało normę na terenie gminy
Polkowice (stacja pomiarowa przy ul. Kasztanowej) w 2009 roku 59 dni, a w 2010 roku
73 dni. Stężenie docelowe benzo(a)pirenu wobec normy wynoszącej 1 ng/m 3 przekraczane
było odpowiednio w 2009 roku o 372%, zaś w 2010 roku o 480%) (źródło: POŚ pow.
polkowickiego na lata 2012-2015 z perspektywą do 2019 r.).
Utworzony w 2010 roku dla strefy lubińsko-polkowickiej Program Ochrony Powietrza
określił kierunki działania umożliwiające przywrócenie norm jakości powietrza. Ograniczenie
emisji ze źródeł powierzchniowych z sektora komunalno-bytowego opierać ma się przede
wszystkim na zmianie sposobu ogrzewania domów i instytucji publicznych. Planuje się
likwidację lub modernizację pieców węglowych. Dodatkowo preferuje się zmianę ogrzewania
na gazowe lub przyłączenie do sieci ciepłowniczej. Z kolei w celu ograniczenia emisji
z obszarów odkrywek oraz z OUOW Żelazny Most proponuje się wprowadzanie szerokich
pasów zieleni w celu ograniczenia zapylenia wokół zbiornika, systematyczne zraszanie
miejsc narażonych na największe zapylenie oraz kontynuowanie monitoringu obiektu pod
kątem zmniejszenia emisji wtórnej. Zmniejszenie emisji pyłów odbywać powinno się także na
etapie planowania wydawania pozwoleń i koncesji na wydobywanie i transport urobków.
Przywrócenie normatywnej jakości powietrza wiąże się także
z budową i modernizacją dróg wszystkich kategorii. Budowa obwodnicy zachodniej Polkowic
umożliwi wyprowadzenie ruchu tranzytowego z centrum miasta, a rozbudowa ścieżek
rowerowych i stref płatnego parkowania spowoduje ograniczenie poruszania się tam
samochodami mieszkańców. W Programie Ochrony Powietrza zaleca się także
utrzymywanie dróg w należytym stanie technicznym, utwardzanie poboczy oraz czyszczenie
ich metodą mokrą w celu zmniejszenia emisji wtórnej pyłu (źródło: NPOP, 2010 r.).
Pomimo znacznego poziomu zanieczyszczeń atmosferycznych na terenie gminy,
dotychczas podejmowane działania w celu poprawy jakości powietrza przynoszą pozytywne
269

efekty. Dowodzą tego wyniki przeprowadzonego w ramach inwentaryzacji biomonitoringu
porostów na terenie gminy. Za jeden z najważniejszych jego wyników uważa się
stwierdzenie poprawy stanu aerosanitarnego na terenie gminy Polkowice w porównaniu do
stanu sprzed 16 lat (Krukowski i in. 1996). Powierzchnia stref o bardzo silnie i silnie
zanieczyszczonym powietrzu uległa wyraźnemu zmniejszeniu. Na całym obszarze
zauważono przesunięcie o jedną strefę wyżej w kierunku niższych poziomów
zanieczyszczeń. Na terenie gminy nie stwierdzono występowania strefy bezwzględnej
pustyni porostowej świadczącej o bardzo wysokich i długotrwałych zanieczyszczeniach
powietrza; natomiast zanotowano pojawianie się strefy o nieznacznie zanieczyszczonym
powietrzu.
V.1.3. WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO NA KOMPONENTY
PRZYRODNICZE
Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego w istotny sposób wpływa m.in. na stan
zdrowotny lasów. Lasy gminy Polkowice w przeważającej części zostały zakwalifikowane
do I i II strefy uszkodzeń. Największe problemy ze stanem zdrowotności lasów związane są
z silną imisją przemysłową Zakładów Górniczych „Rudna”, „Polkowice-Sieroszowice” oraz
„Lubin”. Zniszczenia drzewostanów występują także wokół zbiorników poflotacyjnych.
Spowodowane jest to zwiększonym poziomem pyłów oraz wzrostem zasolenia wód
zasilających drzewostany. Tereny leśne znajdujące się na wschód od szybu „Rudna Główna”
zakwalifikowano do III strefy uszkodzeń. Duży wpływ na ostateczną ocenę zniszczeń miał
również silny wpływ zanieczyszczeń transgranicznych (źródło: PRL gm. Polkowice na lata
2004–2006 i 2007–2013).
Poziom zanieczyszczenia powietrza znajduje również odbicie w zróżnicowaniu flory
porostowej na terenie gminy. Jak pokazały wyniki przeprowadzonego biomonitoringu
z użyciem porostów jako organizmów wskaźnikowych, stan powietrza na terenie gminy jest
zróżnicowany. W miejscach zwiększonego zanieczyszczenia flora porostowa jest zubożała,
a warunki do rozwoju najcenniejszych jej gatunków silnie ograniczone (szczegóły: rozdz. VI).
V.2. GOSPODARKA WODNA I ŚCIEKOWA
V.2.1. STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH
Województwo dolnośląskie należy do najuboższych w zasoby wodne obszarów
Polski. Dodatkowo pokłady wodonośne są pod nieustającym wpływem silnie rozwiniętego
przemysłu i urbanizacji. Położona w dorzeczu Szprotawy i Rudnej gmina Polkowice,
podobnie jak region, jest słabo zasobna w cieki wodne. Cykliczny monitoring jakości wód
powierzchniowych dokonywany przez Wojewódzki Inspektorat Środowiska we Wrocławiu
270

w latach 2008-2009 nie obejmował punktów kontrolnych na jej terenie. W 2005 i 2007 roku
dokonano tu jedynie analizy oddziaływania na wody OUOW Żelazny Most. Po kontroli składu
chemiczno-fizycznego wód powierzchniowych stwierdzono pogorszenie się ich parametrów
czystości. Klasyfikacja jakościowa zaliczyła cieki gminy do klasy od II do V w roku 2005, zaś
w 2007 r. do klasy III i V. Klasyfikacja ogólna obejmująca wszystkie badane parametry wody
dała wynik V klasy czystości wód ze względu na ponadnormatywne stężenie chlorków
oraz wysoki wskaźnik zasolenia. Wpływ na te wyniki miało silne oddziaływania przemysłu
miedziowego na lokalne cieki, które dotyczyło m.in. Zdżerowity i jej dopływów
odwadniających przedpole zapory zachodniej OUOW Żelazny Most, przejmujących część
wód infiltrujących z tego obiektu poprzez prawostronne dopływy: rów IIS i Kalinówkę
Zachodnią, Młynówkę, Skłobę, Moskorzynkę, Stobną (oddziaływanie obszaru górniczego
Sieroszowice) oraz Stobna i Kalina-Wilina (oddziaływanie obszaru górniczego Polkowice II)
(źródło: Raport o oddziaływaniu na środowisko wydobycia rudy miedzi w obszarze górniczym
Polkowice II, Raport środowiska na potrzeby uzyskania koncesji na wydobywanie rud
miedzi ze złoża Sieroszowice). Badania w 2007 roku wykazały również, że pod wpływem
oddziaływania zbiornika poflotacyjnego jest rzeka Rudna i jej dopływy. Dalsze badania w
2007 roku prowadzone przez WIOŚ stanu rzek m.in.: Kalinówka i Moskorzynka stwierdziły w
nich zawartość zanieczyszczeń rozpuszczonych i przewodności przekraczających wartość
graniczną dla klasy V czystości wód. W grupie wskaźników fizycznych zawartość zawiesiny
ogólnej w punkcie na rzece Moskorzynka odpowiadała IV klasie i wynosiła 51 mg/l,
natomiast w punkcie na rzece Kalinówka wynosiła 28 mg/l i mieściła się w III klasie. Stężenia
substancji biogennych w przekroju ujściowym rzeki Kalinówki odpowiadały I i II klasie,
w przekroju na rzece Moskorzynce większość wskaźników biogennych odpowiadała III
klasie. Wskaźnik zanieczyszczenia związkami organicznymi BZT5 w obu punktach
ujściowych nie przekraczał norm ustalonych dla III klasy (źródło: POŚ pow. polkowickiego na
lata 2012-2015 z perspektywą do 2019 r.).
V.2.2. STAN WÓD PODZIEMNYCH
Monitoringiem przeprowadzanym przez WIOŚ obejmowane są również zbiorniki wód
podziemnych. Na terenie gminy Polkowice głównym zbiornikiem wód poziemnych dla gminy
Polkowice jest GZPW nr 316 Subzbiornik Lubiński. Gromadzi on wodę piętra
trzeciorzędowego silnie podatną na zanieczyszczenia ze względu na słabą izolację oraz
presję przemysłu, gospodarki rolnej oraz komunalnej. Monitoring przeprowadzony przez
WIOŚ w 2009 roku sklasyfikował wody podziemne ze wszystkich ujęć powiatu do wód dobrej
jakości (I do III klasy czystości). Wskaźnikami obniżającymi wartość wody były mangan (Mn),
żelazo (Fe) oraz wapń (Ca) (źródło: WPOŚ dla woj. dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015).
271

V.2.3. GŁÓWNE ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ WÓD
Głównymi czynnikami wpływającym na stopień czystości wód powierzchniowych
i podziemnych ma przemysł, gospodarka rolna oraz stan zurbanizowania terenu gminy.
Eksploatacja złóż miedzi przyczynia się do intensywnego poboru wody do celów
wydobywczych, co w konsekwencji doprowadza do zaburzenia naturalnego obiegu wody
w okolicach Polkowic. Woda nadosadowa odprowadzana z zakładów wydobywczych
do OUOW Żelazny Most jest wysoko zmineralizowana i infiltruje w podłoże przenikając do
zasobów wód podziemnych, a w także powierzchniowych. W wyniku tego zmienia się skład
słodkich wód pitnych.
Duży wpływ na jakość zasobów wodnych ma także gospodarka ściekowa gminy.
Według GUS na koniec 2010 roku na terenie powiatu polkowickiego wytworzono 1874 dam 3
ścieków komunalnych i przemysłowych, z których oczyszczono chemicznie i biologicznie
37%, a resztę w oczyszczalniach z podwyższonym usuwaniem biogenów (źródło:
GUS, 2011). Gmina Polkowice osiągnęła stan praktycznie pełnego zwodociągowania.
Mniejszy odsetek ludności korzysta z sieci kanalizacyjnej (ukończenie budowy kanalizacji
w ostatniej miejscowości na terenie gminy – Nowej Wsi Lubińskiej planowane jest w 2012 r.).
Na terenie gminnym zlokalizowanych jest 5 wysoko wydajnych oczyszczalni ścieków
mechaniczno–biologicznych z podwyższonym usuwaniem biogenów. Odbiornikiem
oczyszczonych ścieków w gminie jest rzeka Szprotawa, ciek Zdżerowita, potok Kłębanówka,
rzeka Moskrzynka, oraz rów melioracji szczegółowej (połączony ze zlewnią cieku
Zdżerowita). Gmina w 2009 roku ukończyła budowę stacji podczyszczania wód deszczowych
i roztopowych. Mimo zaangażowania władz w ochronę wód, zagrożeniem dla wodonośnych
pokładów są przypadki usuwania nieczystości przez nieszczelności szamb lub bezpośrednio
do wód lub do ziemi. Wody na terenie Polkowic są także narażone na substancje toksyczne
pochodzące z dzikich wysypisk, środków ochrony roślin i nawozów stosowanych na polach
uprawnych. W konsekwencji doprowadzić może to do nadmiernego wzbogacenia wód
i rozwoju organizmów, których rozkład obniża normy biochemiczne wody.
V.2.1. WPŁYW STANU WÓD NA KOMPONENTY PRZYRODNICZE
Głównym skutkiem znacznego zanieczyszczenia wód powierzchniowych w gminie
Polkowice jest skład gatunkowy ichtiofauny w lokalnych rzekach i potokach. Skład ten jest
wyjątkowo ubogi, a liczebność poszczególnych gatunków jest niewielka. Duży wpływ na taki
stan rzeczy ma zarówno regulacja cieków i niewielki poziom wody w badanych potokach, jak
również traktowanie ich jako odprowadzalników ścieków. W trakcie prowadzonej
inwentaryzacji ryb wielokrotnie w obrębie koryt rzecznych, szczególnie przy skupiskach
zabudowań, stwierdzano obecność rur odprowadzających nieczystości do miejscowego
272

cieku. Tego typu zrzuty zanieczyszczeń skutkują zwykle skażeniem wód na długich
odcinkach, co następnie wpływa na zróżnicowanie fauny wodnej danego cieku.
V.3. GOSPODARKA ODPADAMI
Wzrost produkcji odpadów powoduje coraz większe problemy z ich utylizacją
i składowaniem. Odpady komunalne na terenie gminy wytwarzane są m.in. przez:
gospodarstwa domowe oraz obiekty infrastruktury tj.: zakłady usługowe, rzemieślnicze,
handlowe, zakłady produkcyjne w części socjalnej, targowiska, zakłady użyteczności
publicznej, szkolnictwo. Na terenie gminy zlokalizowane jest jedno składowisko odpadów
w Trzebczu, wyposażone w stację segregacji komunalnych odpadów zmieszanych
i pochodzących z selektywnej zbiórki, oddzielną powierzchnię do składowania azbestu oraz
w system odprowadzania odcieków do oczyszczalni ścieków w Komornikach. Planowany
czas zakończenia eksploatacji obiektu to 2027 rok.
Odpady przemysłowe składowane są przede wszystkim w obrębie OUOW Żelazny
Most. KGHM „Polska Miedź” S.A. jest obecnie największym wytwórcą odpadów tego rodzaju
na terenie gminy, a obiekt którym bezpośrednio dysponuje ma niewątpliwie silny wpływ na
środowisko przyrodnicze. W najbliższych latach planowana jest rozbudowa tego obiektu.
V.3.1. WPŁYW GOSPODARKI ODPADAMI NA KOMPONENTY PRZYRODNICZE
W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gminy największy problem
stanowią nielegalne składowiska odpadów w postaci śmieci bytowych, gruzu, popiołu oraz
śmieci wielkogabarytowych. Spotyka się je głównie w bliskim sąsiedztwie wsi i bezpośrednim
otoczeniu miasta. Powstawanie tego typu składowisk powoduje, oprócz oczywistego
punktowego zanieczyszczenia środowiska, degradację naturalnych i półnaturalnych siedlisk
poprzez rozprzestrzenianie się obcych geograficznie gatunków dostających się do
środowiska wraz z wywożonymi odpadami z ogrodów, synantropizację miejscowej flory oraz
zanieczyszczenie i zmianę właściwości podłoża. Nielegalne składowiska śmieci powstają
najczęściej w lasach, w dołach po eksploatacji piasku bądź gliny, przy drogach leśnych,
w rowach przydrożnych oraz w zaniedbanych dawnych parkach podworskich, tj. park
w Jędrzychowie-Nowy Dwór czy park w Tarnówku.
Wpływ OUOW Żelazny Most na środowisko przyrodnicze jest złożony. Bezpośrednio
oddziałuje on przede wszystkim na stan wód gruntowych w strefie swojego wpływu,
miejscowe skażenie gruntu, poziom zanieczyszczeń pyłowych powietrza oraz na lokalny
krajobraz. Planowana w najbliższych latach rozbudowa tego obiektu będzie miała znaczenie
w rozszerzeniu zasięgu jego oddziaływania i zaniku wielu cennych elementów
273

przyrodniczych gminy, m.in. potencjalnych i rzeczywistych siedlisk gniewosza plamistego,
którego wystąpienia odnotowano na terenach wokół OUOW Żelazny Most.
V.4. LITERATURA
1. Naprawcze programy ochrony powietrza dla stref na terenie województwa dolnośląskiego, w
których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu—Strefa
Lubińsko-Polkowicka, 2010 r., Atmoterm S.A., Wrocław 2010 r.;
2. Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego
za 2012 r., WIOŚ, Wrocław 2012 r.;
3. Plan gospodarki odpadami dla powiatu polkowickiego – aktualizacja na lata 2008-2015.;
4. Plan rozwoju lokalnego gminy Polkowice na lata 2004–2006 i 2007–2013, Polkowice, 2004 r.;
5. Program Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-
2018, Eko-Projekt Doradztwo w ochronie Środowiska, Poznań, 2011r.;
6. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Polkowickiego na lata 2012-2015 z perspektywą do
2019 r. proGEO sp. z o. o., Wrocław 2011 r.;
7. Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska w województwie dolnośląskim 2002 r.,
Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, 2002 r.;
8. Raporty o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 2010 roku, WIOŚ, 2010 r.;
9. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z
uwzględnieniem lat 2012-2015, Wrocław, 2008 r.
274

VI. BIOINDYKACJA ZANIECZYSZCZEŃ ATMOSFERYCZNYCH
VI.1.
WSTĘP
Bioindykacja polega, między innymi, na wykorzystywaniu organizmów do jakościowej
i ilościowej oceny zanieczyszczeń obecnych w powietrzu, wodzie i w glebie. Bioindykatorami
(= biowskaźnikami, biotestami) mogą być całe ekosystemy, zbiorowiska roślin i zwierząt,
populacje, a także pojedyncze organizmy należące do różnych grup taksonomicznych.
Przykładowo, bakterie, glony oraz skorupiaki wykorzystuje się do oceny czystości wód;
porosty, mchy i rośliny kwiatowe - przy analizie czystości powietrza, a grzyby, nicienie
i dżdżownice - jako wskaźniki skażenia gleby. Teoretycznie, każdy organizm może być
indykatorem, ale w rzeczywistości tylko nieliczne są dobrymi biowskaźnikami, gdyż spełniają
następujące warunki:
1) są pospolite, a dzięki temu łatwo dostępne dla obserwatora;
2) dają możliwość oceny poziomu zanieczyszczenia we względnie krótkim przedziale
czasu;
3) reakcja, jaką wykazują w zetknięciu się z substancjami toksycznymi, jest szybka,
jednoznaczna i wyraźna.
Główne zalety biowskaźników w ocenie skażenia środowiska to:
1) znacznie niższe koszty, niż przy stosowaniu aparatury pomiarowej;
2) otrzymanie bezpośredniej informacji o reakcji żywego organizmu na związki toksyczne;
3) znaczna szybkość reagowania i możliwość dostrzeżenia i oceny wizualnych objawów
reakcji.
Jednymi z najczęściej stosowanych na świecie biowskaźników służących do oceny
zanieczyszczenia powietrza są porosty. Porosty są wyspecjalizowaną grupą grzybów
i stanowią wynik symbiotycznego połączenia dwóch organizmów – grzyba (workowca lub
podstawczaka) i glonu (zielenicy lub cyanobakterii). Wrażliwość porostów na
zanieczyszczenia (a także na inne zmiany warunków ekologicznych) wynika m.in. z:
braku tkanki okrywającej, co stwarza możliwość bezpośredniej infiltracji gazów, pyłów
i roztworów do wnętrza plech;
małej zdolności przystosowywania do zmieniających się warunków środowiska;
niskiej tolerancji glonu na zanieczyszczenia;
bardzo małej zawartości chlorofilu na jednostkę suchej masy, co sprawia, że rozkład
chlorofilu pod wpływem toksyn daje efekty uszkodzenia wielokrotnie silniejsze niż u
roślin (efekty na poziomie chemicznym, fizjologicznym, cytologicznym, anatomicznym
i morfologicznym);
275

pobierania wody bezpośrednio z opadów atmosferycznych, podczas gdy rośliny
korzystają z wody częściowo przefiltrowanej przez glebę.
Porosty rosną na czterech zasadniczych typach podłoży. Są to:
1) kora drzew, krzewów i krzewinek (porosty epifityczne – epifity);
2) drewno (porosty epiksyliczne – epiksyle);
3) ziemia (porosty naziemne – epigeiczne);
4) skały (porosty naskalne – epility).
Do monitoringu stanu czystości powietrza wykorzystuje się prawie wyłącznie porosty
nadrzewne (epifity). Porosty epifityczne występują na wszystkich gatunkach drzew.
W warunkach względnie naturalnych pojawiają się już na drzewach kilku- i kilkunastoletnich.
Z reguły inne gatunki rosną na drzewach młodych, a inne na starszych. Poza wiekiem
drzewa, na występowanie epifitów wpływ mają takie właściwości podłoża, jak: odczyn kory,
jej urzeźbienie, wysokość od podstawy pnia, ekspozycja i in.
Do drzew o korze kwaśnej i ubogiej (oligotroficznej), na której osiedla się stosunkowo
mało gatunków porostów, należą m.in. drzewa iglaste (sosny, świerki, modrzewie, jodły).
Drzewami, których kora ma najwyższy odczyn i jest najbogatsza w substancje odżywcze,
m.in. w związki azotu, są przykładowo topole i wierzby. Kora innych częściej spotykanych
drzew, np. buków, dębów, grabów, olsz i jarzębin, jest umiarkowanie kwaśna i średnio żyzna.
Na pniach o korze silnie urzeźbionej (spękania, bruzdy, szczeliny) wykształca się
bardzo dużo różnych mikrosiedlisk, dlatego istnieją tutaj znacznie większe możliwości dla
osiedlania się wielu gatunków porostów niż w przypadku drzew o korze gładkiej.
W trakcie badań bioindykacyjnych mamy do czynienia z różnymi gatunkami drzew.
Prowadząc monitoring w miastach, najczęściej spotykamy lipy (przede wszystkim lipę
drobnolistną Tilia cordata, krymską T. euchlora i szerokolistną T. platyphyllos), klon Acer
platanoides i jawor A. pseudoplatanus oraz mieszańce topól Populus. Gatunkami tymi
najczęściej obsadzone są również szosy poza miastami. Czasami trafiają się drzewa obcego
pochodzenia, jak grochodrzew Robinia pseudacacia, błędnie zwany akacją, kasztanowiec
Aesculus hippocastanum czy też klon jesionolistny Acer negundo. Te i inne gatunki obce
należy w miarę możliwości omijać, ponieważ jest regułą, że na drzewach obcego
pochodzenia epifity rozwijają się bardzo słabo, nawet w sprzyjających warunkach. Często nie
uwzględnia się również drzew iglastych, ponieważ ich flora epifityczna z natury jest bardzo
uboga. Omijać należy również drzewa o silnie łuszczącej się korze; z rodzimych drzew
liściastych jest to jawor Acer pseudoplatanus.
Stopień reakcji porostów na substancje toksyczne zależy od wielu czynników. Żaden
z nich nie oddziałuje samodzielnie; reakcja plechy jest odpowiedzią na cały kompleks
czynników. Jednym z najważniejszych jest morfologia plech. Wynika to z faktu, że wymiana
gazowa u porostów zachodzi całą powierzchnią plechy, dlatego największą wrażliwość na
276

zanieczyszczenia wykazują gatunki o plechach najsilniej rozbudowanych i odstających od
podłoża. Stopień wrażliwości podstawowych form morfologicznych przedstawia się
następująco:
bardzo wrażliwe mało wrażliwe
krzaczkowate > listkowate > łuseczkowate > skorupiaste
Powyższy schemat jest pewnym uproszczeniem, ponieważ wśród porostów
o plechach skorupiastych znajdują się gatunki o różnym stopniu odporności na
zanieczyszczenia, w tym również bardzo wrażliwe. Właściwa interpretacja wyników w dużej
mierze zależy od doświadczenia osoby prowadzącej monitoring.
Wyróżnia się cztery zasadnicze typy morfologiczne plech porostowych: skorupiaste,
łuseczkowate, listkowate i krzaczkowate.
Porosty skorupiaste ściśle przyrastają do podłoża (plecha zewnętrzna) lub wrastają
w nie (plecha wewnętrzna). Plechy mają różną grubość, od bardzo cienkich, zanikających,
po grube nawet do kilku milimetrów. Odmienna, ale z reguły charakterystyczna dla danego
gatunku, jest struktura powierzchni: plecha może być proszkowata, ziarenkowata,
brodawkowata, gładka lub spękana. W plechach skorupiastych z powietrzem styka się tylko
górna strona.
Porosty o plechach łuseczkowatych z reguły nieco odstają od podłoża i są
w większym stopniu niż skorupiaste wystawione na działanie związków toksycznych. Łuski
mają zwykle do kilku milimetrów średnicy i często są inaczej zabarwione na stronie górnej
niż na dolnej. U niektórych gatunków łuski są pojedyncze i rozproszone, a u innych –
skupione lub nawet dachówkowato na siebie zachodzące, jak to ma miejsce np.
u paznokietnika ostrygowego Hypocenomyce scalaris.
Gatunki listkowate mają plechy spłaszczone na kształt listków lub blaszek, często
podzielone na odcinki, rozetkowate albo rosnące nieregularnie, o dolnej stronie mniej lub
bardziej przylegającej do podłoża; przyczepione są chwytnikami, uczepem lub zmarszczkami
dolnej kory.
Porosty krzaczkowate złożone są z gałązek o różnym kształcie, od nitkowatych
i obłych po taśmowate, przyczepionych zwykle do podłoża tylko w jednym miejscu, stąd
praktycznie cała powierzchnia plechy ma bezpośredni kontakt z zanieczyszczeniami. Gałązki
wznoszą się do góry (np. chrobotki), zwisają (np. brodaczki i włostki) lub płożą się (np.
obrostnica rzęsowata Anaptychia ciliaris).
277

W badaniach bioindykacyjnych z wykorzystaniem porostów (= lichenoindykacja)
wyróżnia się następujące, podstawowe strefy:
1/ pustynia porostowa, na obszarze której porosty nadrzewne nie występują;
2/ strefa osłabionej wegetacji (strefa walki), charakteryzująca się obecnością mniej
wrażliwych na zanieczyszczenia porostów skorupiastych i listkowatych; te ostatnie z reguły
mają małe i często uszkodzone plechy; z gatunków o plechach krzaczkowatych występują
tylko bardziej odporne porosty z rodzajów mąkla Evernia i odnożyca Ramalina;
3/ strefa normalnej wegetacji, na obszarze której nie obserwuje się negatywnych
zmian we florze porostów lub są one minimalne; występują gatunki reprezentujące wszystkie
typy morfologiczne plech.
Powyższą klasyfikację zwykle rozbudowuje się, co umożliwia bardziej dokładny
monitoring. Używając porostów jako biowskaźników, wyróżniamy następujące strefy (według
Fałtynowicza 1995):
I - O SZCZEGÓLNIE SILNIE ZANIECZYSZCZONYM POWIETRZU (= bezwzględna
pustynia porostowa), która charakteryzuje się całkowitym brakiem porostów nadrzewnych;
kora jest pozbawiona epifitów lub występują na niej jednokomórkowe zielenice, które – przy
masowym pojawie – nadają pniom zieloną barwę;
II - O BARDZO SILNIE ZANIECZYSZCZONYM POWIETRZU (= względna pustynia
porostowa), w której występują tylko najbardziej odporne na zanieczyszczenia porosty o
plechach skorupiastych: misecznica proszkowa Lecanora conizaeoides i gatunki z rodzaju
liszajec Lepraria;
III - O SILNIE ZANIECZYSZCZONYM POWIETRZU (= wewnętrzna strefa osłabionej
wegetacji), w której, poza gatunkami skorupiastymi, rosną również porosty o plechach
łuseczkowatych, gatunkami wskaźnikowymi dla tej strefy są: brudziec kropkowaty
Amandinea punctata, paznokietnik ostrygowy Hypocenomyce scalaris, obrost wzniesiony
Physcia adscendens i złotorost postrzępiony Xanthoria candelaria;
IV - O ŚREDNIO ZANIECZYSZCZONYM POWIETRZU (= środkowa strefa osłabionej
wegetacji), w której występują już porosty o plechach listkowatych; strefę tę wyróżniają:
pustułka pęcherzykowata Hypogymnia physodes i tarczownica bruzdkowana Parmelia
sulcata;
V - O WZGLĘDNIE MAŁO ZANIECZYSZCZONYM POWIETRZU (= zewnętrzna strefa
osłabionej wegetacji), którą charakteryzuje obecność mniej wrażliwych na
zanieczyszczenia porostów krzaczkowatych. Są to: mąkla tarniowa Evernia prunastri, mąklik
otrębiasty Pseudevernia furfuracea i gatunki z rodzaju odnożyca Ramalina; porosty te zwykle
występują nielicznie, a ich plechy są zwykle małe i zdeformowane;
278

VI - O NIEZNACZNIE ZANIECZYSZCZONYM POWIETRZU (= wewnętrzna strefa
normalnej wegetacji); na obszarze tym gatunki wyróżniające strefę V są typowo
wykształcone, a ponadto rosną tu porosty listkowate i krzaczkowate wrażliwe na
zanieczyszczenia, takie jak włostka brązowa Bryoria fuscescens, brodaczka kępkowa Usnea
hirta i płucnik modry Platismatia glauca;
VII - O POWIETRZU CZYSTYM LUB ZE ZNIKOMĄ ZAWARTOŚCIĄ ZANIECZYSZCZEŃ (=
typowa strefa normalnej wegetacji), w której jedynym czynnikiem ograniczającym są
naturalne warunki siedliskowe; w strefie tej występują bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia
gatunki z rodzajów włostka Bryoria, granicznik Lobaria, pawężniczka Nephroma i brodaczka
Usnea.
Brudziec kropkowaty Amandinea punctata
Obrost wzniesiony Physcia adscendens
Wyznaczenie wymienionych wyżej stref w wielu przypadkach jest wystarczające
i zamyka problem oceny stanu czystości powietrza. Jeżeli są niezbędne większe
uszczegółowienia lub dane ilościowe, to mapa z wykreślonymi strefami pozwala na
precyzyjne umieszczenie aparatury pomiarowej lub organizmów z grupy tzw. akumulatorów,
których analiza chemiczna po określonym czasie ekspozycji umożliwi uzyskanie
dokładniejszych danych odnośnie składu chemicznego i ilości zanieczyszczeń.
VI.2.
METODYKA
Metoda, której użyto do sporządzenia niniejszego raportu jest kompilacją
i uproszczeniem dwóch obecnie powszechnie stosowanych metod: LDV (Lichen Diversity
Value) i metody VDI (Verrein Deutscher Ingenieure). Szczegółowo metody te zostały opisane
w licznych pracach (np. Asta i in. 2002, Davies i in. 2004, Loppi 2004, VDI 2005, Frati i in.
279

2006, 2007, 2008, Berthelsen i in. 2008, De Bruyn i in. 2009, Zarabska 2012). Metoda VDI
jest metodą szerszą, w której wykorzystane zostały również wszystkie elementy metody
LDV. Obie te metody zostały opracowane z założeniem obiektywizacji wyników poprzez
wykorzystanie narzędzi statystycznych.
Obszar gminy podzielony został na kwadraty o boku 1 km. Do monitoringu wybrano
co drugi kwadrat, eliminując również te, w których nie ma żadnych siedlisk odpowiednich dla
porostów nadrzewnych (np. powierzchnia OUOW Żelazny Most). Nie uwzględniono również
tych kwadratów brzeżnych, których większość powierzchni leży poza granicami gminy.
W sumie, obserwacje prowadzono w 82 kwadratach (por. rycina poniżej).
SIATKA KWADRATÓW MONITORINGOWYCH
W każdym kwadracie wybrano po 2 drzewa liściaste rodzimego pochodzenia,
położone najbliżej środka kwadratu. Każde z nich miało minimum 30 cm średnicy w
pierśnicy, pionowo rosnący pień, bez odrośli u nasady, rosło pojedynczo lub na skraju lasu,
pień nie był zacieniony przez krzewy i inne drzewa, pierwsze konary wyrastały na wysokości
co najmniej 3 m, nie było widocznych uszkodzeń pnia oraz śladów substancji obcych na pniu
(np. farby).
280

Każdemu drzewu przypisano współrzędne geograficzne oraz zanotowano: nazwę
gatunkową, pierśnicę, orientacyjną wysokość, ewentualnie inne uwagi. Dla każdego drzewa
wykonano fotografię dolnej części pnia od strony zachodniej (od tej strony jest zwykle
największe zróżnicowanie porostów).
Na drzewie wyznaczono strefę między 0,5 a 1,5 m od podstawy pnia (walec
o wysokości 1 m), gdzie wykonano spis wszystkich gatunków porostów tam rosnących,
a także zanotowano obecność glonów, mchów i wątrobowców. Dla każdego gatunku podano
orientacyjną ilościowość w 11-stopniowej skali Londo (skala Londo: + < 1% pokrywania, 1 –
1-10%, 2- 11-20%, 3 – 21-30%; .... 10 – 91-100%). Zanotowano także uwagi odnośnie
maksymalnej wielkości plech, obecności osobników młodocianych i zdrowotności plech
ocenionej wizualnie. Porosty trudne do oznaczenia w terenie (praktycznie wszystkie
o plechach skorupiastych) zebrano i oznaczono w laboratorium. Materiał zbierano wyłącznie
w ilościach niezbędnych do identyfikacji taksonu. Oznaczenia wykonano metodami
klasycznymi, ale w wielu przypadkach niezbędne były również metody mikrochemiczne [test
plam barwnych z użyciem standartowych odczynników, takich jak parafenylodwuamina
(PFDA), KOH, CaCl 2 , JKJ]. Gatunki z rodzaju Lepraria oznaczono, wykonując
chromatografię cienkowarstwową (TLC).
Przy oznaczaniu wykorzystywano liczne klucze oraz monografie taksonomiczne;
podstawą były prace: J. Nowaka i Z. Tobolewskiego (1975), O.W. Purvisa i in. (1995) oraz V.
Wirtha (1995). Łacińska i polska nomenklatura porostów jest oparta na opracowaniu „The
Polish lichens and lichenicolous fungi – an annotated checklist” (Fałtynowicz, 2003). Dla
porostów listkowatych i krzaczkowatych sporządzono dokumentację fotograficzną.
VI.3.
WYNIKI
VI.3.1.
LISTA GATUNKÓW POROSTÓW NADRZEWNYCH
Lista zawiera 41 gatunków porostów zebranych z dwóch drzew w każdym kwadracie
monitoringowym. Przy poszczególnych taksonach podano gatunki drzew, na których rosły,
ogólne określenie ilościowości i częstość występowania na powierzchniach oraz kategorię
zagrożenia w Polsce (Cieśliński i in. 2003).
Niektóre zebrane okazy oznaczono tylko do rodzaju (np. Cladonia sp., Xanthoria sp.,
Lepraria sp.); wynikało to najczęściej z posiadania niewystarczającej ilości materiału lub
słabego stopnia rozwoju plech (w przypadku chrobotków Cladonia braku podecjów);
taksonów tych nie umieszczono na liście gatunków. Ilościowość pszczególnych gatunków
(oparta na skali Londo – por. wyżej) wyrażono następującymi przedziałami:
pojedynczo – co najwyżej kilka plech na drzewie
nielicznie – ilościowość nie większa niż 2
281

licznie – ilościowość zwykle w przedziale 2 - 4;
bardzo licznie – ilościowość w przedziale 5 - 10.
Częstość występowania określono następująco:
bardzo rzadko – na < 5 drzewach;
rzadko – na 5 - 25 drzewach;
często – na 26 - 120 drzewach;
pospolicie – na > 120 drzewach.
Wykaz gatunków porostów:
1. Amandinea punctata (Hoffm.) Coppins et Scheid. brudziec kropkowaty – pojedynczo,
rzadko; kora dębu bezszypułkowego i szypułkowego, olszy czarnej, jesiona, klonu
zwyczajnego, jaworu, lipy drobnolistnej, brzozy i gruszy.
2. Bryoria fuscescens (Gyeln.) Brodo & D. Hawksw. włostka brązowa – pojedynczo, bardzo
rzadko; kora dębu szypułkowego, VU
3. Caloplaca holocarpa (Hoffm.) Wade jaskrawiec obojętny – pojedynczo, bardzo rzadko;
kora jaworu.
4. Candelariella aurella (Hoffm.) A. Zahlbr. liszajecznik złocisty – pojedynczo, bardzo
rzadko; kora klonu zwyczajnego.
5. Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau liszajecznik ziarnisty – pojedynczo, rzadko;
kora dębu bezszypułkowego i szypułkowego, jesionu, topoli, brzozy i gruszy.
6. Chaenotheca ferruginea (Turner ex Sm.) Migula trzonecznica rdzawa – pojedynczo,
bardzo rzadko; kora dębu bezszypułkowego i szypułkowego.
7. Cladonia coniocraea (Flk.) Vainio chrobotek szydlasty – pojedynczo, rzadko; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego oraz brzozy.
8. Cladonia fimbriata (L.) Fr. chrobotek strzępiasty - pojedynczo, bardzo rzadko; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego oraz brzozy.
9. Cladonia macilenta Hoffm. chrobotek cienki - pojedynczo, bardzo rzadko; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego oraz brzozy.
10. Cladonia pyxidata (L.) Hoffm. chrobotek kubkowaty - pojedynczo, bardzo rzadko; kora
brzozy.
11. Evernia prunastri (L.) Ach. mąkla tarniowa - pojedynczo, rzadko; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego oraz jesionu.
12. Hypocenomyce scalaris (Ach.) Choisy paznokietnik ostrygowy – nielicznie, często; kora
dębu bezszypułkowego i szypułkowego, brzozy, klonu zwyczajnego, topoli.
13. Hypogymnia physodes (L.) Nyl. pustułka pęcherzykowata – nielicznie, często; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego, jesionu, brzozy, olszy czarnej, klonu zwyczajnego
i gruszy.
282

14. Hypogymnia tubulosa (Schaer) Hav. pustułka rurkowata – pojedynczo, bardzo rzadko;
kora brzozy i gruszy.
15. Imshaugia aleurites (Ach.) S.L.F. Meyer popielak pylasty – pojedynczo, bardzo rzadko;
kora topoli i jesionu.
16. Lecania cyrtella (Ach.) Th. Fr. miseczniczka drobna - pojedynczo, bardzo rzadko; kora
dębu bezszypułkowego i szypułkowego.
17. Lecanora albescens (Hoffm.) Flk. misecznica biaława - pojedynczo, bardzo rzadko; kora
dębu szypułkowego.
18. Lecanora conizaeoides Nyl. misecznica proszkowata – nielicznie, pospolicie; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego, brzozy, olszy czarnej, jesionu, topoli, klonu
zwyczajnego i jaworu oraz gruszy.
19. Lecanora populicola (DC.) Duby misecznica topolowa - pojedynczo, bardzo rzadko; kora
dębu bezszypułkowego i szypułkowego, topoli, klonu zwyczajnego i brzozy.
20. Lepraria elobata Tønsberg liszajec bezłatkowy - pojedynczo, bardzo rzadko; kora dębu
bezszypułkowego.
21. Lepraria expallens (Ach.) Fr. liszajec bledszy - pojedynczo, bardzo rzadko; kora klonu
zwyczajnego.
22. Lepraria incana (L.) Ach. liszajec szary – licznie, często; kora dębu bezszypułkowego
i szypułkowego, brzozy, klonu zwyczajnego i grabu.
23. Melanelixia fuliginosa (Fr. ex Duby) Blanco et al. przylepka okopcona – pojedynczo,
bardzo rzadko; kora dębu szypułkowego, jesionu i brzozy.
24. Melanohalea exasperatula (Nyl.) Blanco et al. przylepka łuseczkowata – pojedynczo,
często; kora dębu bezszypułkowego i szypułkowego, gruszy, brzozy i jesionu.
25. Micarea prasina s.l. krużynka ziarenkowata - pojedynczo, bardzo rzadko; kora dębu
szypułkowego.
26. Parmelia sulcata Taylor tarczownica bruzdkowana - pojedynczo, często; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego, brzozy, olszy czarnej, klonu zwyczajnego i jaworu,
grabu, topoli, lipy drobnolistnej, jesionu i gruszy.
27. Parmeliopsis ambigua (Wulfen) Nyl. płaskotka rozlana – pojedynczo, często; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego, topoli, brzozy, jesionu, klonu zwyczajnego i gruszy.
28. Parmeliopsis hyperopta (Ach.) Arnold płaskotka reglowa- pojedynczo, bardzo rzadko;
kora dębu szypułkowego, klonu zwyczajnego, gruszy i brzozy,VU.
29. Phaeophyscia nigricans (Flk.) Moberg orzast czarniawy - pojedynczo, bardzo rzadko;
kora jesionu.
30. Phaeophyscia orbicularis (Necker) Moberg orzast kolisty - nielicznie, rzadko; kora dębu
szypułkowego, jesionu, klonu zwyczajny i jaworu, topoli, gruszy i lipy szerokolistnej.
283

31. Physcia adscendens (Fr.) Oliver obrost wzniesiony – pojedynczo, często; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego, brzozy, olszy czarnej, jesionu, klonu zwyczajnego i
jaworu, topoli, lipy szerokolistnej i gruszy.
32. Physcia tenella (Scop.) DC. in Lam. & DC. obrost drobny – nielicznie, często; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego, jesionu, klonu zwyczajnego i jaworu, topoli, brzozy,
gruszy i lipy drobnolistnej.
33. Pseudevernia furfuracea (L.) Zopf mąklik otrębiasty - pojedynczo, bardzo rzadko; kora
dębu szypułkowego i gruszy.
34. Scoliciosporum chlorococcum (Graeve ex Stenh.) Vĕzda szadziec ciemnozielony –
pojedynczo, rzadko; kora dębu bezszypułkowego i szypułkowego oraz brzozy.
35. Strangospora moriformis (Ach.) Stein stuziarnka guzkowata – pojedynczo, bardzo
rzadko; kora dębu bezszypułkowego i szypułkowego oraz brzozy.
36. Strangospora pinicola (A. Massal.) Körb. stuziarnka sosnowa - pojedynczo, bardzo
rzadko; kora dębu szypułkowego.
37. Usnea hirta (L.) Weber in Mot. brodaczka kępkowa – pojedynczo, rzadko; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego, brzozy i gruszy, VU.
38. Vulpicida pinastri (Scop.) J.-E. Mattsson & M.J. Lai złotlinka jaskrawa – pojedynczo,
bardzo rzadko; kora jesionu i brzozy, NT.
39. Xanthoria candelaria (L.) Arnold złotorost postrzępiony – pojedynczo, bardzo rzadko;
kora dębu szypułkowego i jesionu.
40. Xanthoria parietina (L.) Th. Fr. złotorost ścienny– pojedynczo, często; kora dębu
bezszypułkowego i szypułkowego, olszy czarnej, jesionu, klonu zwyczajnego i jaworu,
topoli, brzozy i gruszy.
41. Xanthoria polycarpa (Ehrh.) Rieber złotorost wieloowocnikowy – pojedynczo, często;
kora dębu bezszypułkowego i szypułkowego, brzozy, klonu zwyczajnego i jaworu,
jesionu, topoli i gruszy.
VI.3.2.
ANALIZA BIOTY POROSTÓW NADRZEWNYCH
Najliczniej reprezentowane były porosty listkowate - 17 gatunków , następnie porosty
o plechach skorupiastych - 13, dwupostaciowych - 5 i proszkowatych - 4 gatunki. Najmniej
liczne grupy stanowią porosty krzaczkowate i nitkowate – po 2 gatunki oraz porosty o plesze
łuseczkowatej - 1 gatunek. Przewaga form listkowatych nad skorupiastymi (najbardziej
odporne na zanieczyszczenia), pomimo niewielkiego udziału gatunków krzaczkowatych,
świadczy o nienajgorszym stanie aerosanitarnym badanego terenu.
284

LICZBA ZANOTOWANYCH GATUNKÓW POROSTÓW, REPREZENTUJĄCYCH POSZCZEGÓLNE FORMY
MORFOLOGICZNE
LISTA GATUNKÓW ODNALEZIONYCH NA TERENIE GMINY POLKOWICE. FORMA MORFOLOGICZNA
PLECHY: P - PROSZKOWATA, S - SKORUPIASTA, Ł - ŁUSECZKOWATA, L - LISTKOWATA, K -
KRZACZKOWATA, N - NITKOWATA, DP – DWUPOSTACIOWA.
Lp.
Nazwa gatunku
Forma
morfologiczna
Liczba wystąpień
Wystąpienia w %
(100% - liczba wszystkich
badanych drzew)
1 Amandinea punctata S 24 14,6
2 Bryoria fuscescens N 1 0,6
3 Caloplaca holocarpa S 1 0,6
4 Candelariella aurella S 1 0,6
5 Candelariella xanthostigma S 11 6,7
6 Chaenotheca ferruginea S 3 1,8
7 Cladonia coniocraea DP 16 9,8
8 Cladonia fimbriata DP 4 2,4
9 Cladonia macilenta DP 4 2,4
10 Cladonia pyxidata DP 3 1,8
11 Cladonia sp. DP 34 20,7
12 Evernia prunastri K 10 6,1
13 Hypocenomyce scalaris Ł 42 25,6
14 Hypogymnia physodes L 70 42,7
15 Hypogymnia tubulosa L 2 1,2
16 Imshaugia aleurites L 2 1,2
17 Lecania cyrtella S 3 1,8
18 Lecanora albescens S 1 0,6
19 Lecanora conizaeoides S 131 79,9
20 Lecanora populicola S 5 3,0
21 Lepraria elobata P 1 0,6
22 Lepraria expallens P 2 1,2
23 Lepraria incana P 33 20,1
285

Lp.
Nazwa gatunku
Forma
morfologiczna
Liczba wystąpień
Wystąpienia w %
(100% - liczba wszystkich
badanych drzew)
24 Lepraria sp. P 72 43,9
25 Melanelixia fuliginosa L 4 2,4
26 Melanohalea exasperatula L 29 17,7
27 Micarea prasina S 1 0,6
28 Parmelia sulcata L 89 54,3
29 Parmeliopsis ambigua L 32 17,1
30 Parmeliopsis hyperopta L 4 2,4
31 Phaeophyscia nigricans L 1 0,6
32 Phaeophyscia orbicularis L 16 9,8
33 Physcia adscendens L 31 18,9
34 Physcia tenella L 69 42,1
35 Pseudevernia furfuracea K 2 1,2
36 Scoliciosporum chlorococcum S 5 3,0
37 Strangospora moriformis S 4 2,4
38 Strangospora pinicola S 2 1,2
39 Usnea hirta N 10 6,1
40 Vulpicida pinastri L 2 1,2
41 Xanthoria candelaria L 3 1,8
42 Xanthoria parietina L 42 25,6
43 Xanthoria polycarpa L 28 17,1
44 Xanthoria sp. L 8 4,9
NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE TAKSONY POROSTÓW NA TERENIE BADAŃ
286

Na badanym obszarze najczęściej spotykano misecznicę proszkowatą Lecanora
conizaeoides, jeden z najbardziej odpornych na zanieczyszczenia gatunków. Rośnie ona na
prawie 80% drzew monitoringowych. Co ciekawe, na drugim i czwartym miejscu plasują się
Parmelia sulcata (ponad 50% wystąpień) oraz Hypogymnia physodes (ponad 40%),
wyróżniające strefę IV, o średnio zanieczyszczonym powietrzu. Jednakże zaznaczyć należy,
że na niektórych stanowiskach gatunki te miały plechy małe, zdeformowane i czasami
zamierające. Równie często, bo na ponad 50% drzew, pojawiał się odporny na
zanieczyszczenia liszajec Lepraria sp. Do innych częstych na terenie gminy Polkowice
należą porosty azotolubne i pyłolubne, takie jak: obrost drobny Physcia tenella i złotorost
ścienny Xanthoria parietina oraz odporny na zanieczyszczenia paznokietnik ostrygowy
Hypocenomyce scalaris.
Hypogymnia physodes
Parmelia sulcata
Lepraria sp.
Obrost drobny Physcia tenella
287

Złotorost ścienny Xanthoria parietina
Paznokietnik ostrygowy Hypocenomyce scalaris
Dalsze taksony występują co najwyżej na 20% drzew monitoringowych, a 7 gatunków
spotkano tylko raz. Przyjęta metoda sprawiła, iż wybierano wyłącznie rodzime drzewa
liściaste. Gatunkiem najczęściej analizowanym okazał się być dąb szypułkowy Quercus
robur. Natomiast największe zagęszczenie porostów zanotowano na topolach, których kora
ma wysoki odczyn i bogata jest w substancje odżywcze. Duża ilość gatunków związana była
również z drzewami o korze spękanej, tworzącej dogodne mikrosiedliska.
PROCENTOWY UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW DRZEW . INNE - WYSTĘPUJĄCE W ILOŚCI
MNIEJSZEJ NIŻ 5 DRZEW: ACER PSEUDOPLATANUS, ALNUS GLUTINOSA, CARPINUS BETULUS,
POPULUS SP., PYRRUS COMMUNIS, TILIA CORDATA I TILIA PLATYPHYLLOS
288

VI.3.3.
OCENA STANU ATMOSFERY
Na badanym obszarze wyróżniono następujące strefy (Ryc. 6):
o bardzo silnie zanieczyszczonym powietrzu (względna pustynia porostowa) [II];
o silnie zanieczyszczonym powietrzu (wewnętrzna strefa osłabionej wegetacji) [III];
o średnio zanieczyszczonym powietrzu (środkowa strefa osłabionej wegetacji) [IV];
o względnie mało zanieczyszczonym powietrzu (zewnętrzna strefa osłabionej
wegetacji) [V].
o nieznacznie zanieczyszczonym powietrzu (wewnętrzna strefa normalnej wegetacji)
[VI]
Na analizowanym terenie nie znaleziono powierzchni, które odpowiadałyby
standardom przyjmowanym dla strefy I - o szczególnie silnie zanieczyszczonym powietrzu (=
bezwzględna pustynia porostowa) oraz nie wyznaczono strefy o powietrzu czystym (VII).
MAPA LICHENOINDYKACYJNA GMINY POLKOWICE
289

Strefa o bardzo silnie zanieczyszczonym powietrzu (II)
Zajmuje niewielką powierzchnię zahaczając o wschodnią część miasta Polkowice
oraz wieś Trzebcz i obejmując tereny nieleśne położone dalej na północny-wschód. Co
istotne, w Trzebczu właśnie zlokalizowany jest zakład „MINOVA-KSANTE” Sp. z.o.o."
zajmujący się m.in. produkcją ksantogenianów i klejów technicznych. Jest to również rejon
Zakładu Górniczego „Rudna”, będącego oddziałem KGHM Polska Miedź. Pasowy, północnowschodni
układ tej strefy zdaje się być wynikiem wiejących głównie z zachodu wiatrów.
Strefa o silnie zanieczyszczonym powietrzu (III)
Zajmuje dość sporą powierzchnię na omawianym obszarze. Obejmuje rejon miasta
Polkowice, teren na północ od nieczynnego osadnika Gilów oraz tereny w pasie Dąbrowa-
Komorniki-Żuków, podchodząc aż pod zwarte, stanowiące skuteczny bufor tereny leśne.
Strefa III występuje także przy OUOW Żelazny Most od strony północnej, w zachodniej
części gminy w pasie od Paulinowa w stronę Kaźmierzowa oraz w otoczeniu Nowej Wsi
Lubińskiej.
Strefa o średnio zanieczyszczonym powietrzu (IV)
Zajmuje największą powierzchnię na terenie opracowania. Występuje w praktycznie
każdej części gminy. Największe nieprzerwane obszary strefa IV tworzy na północ od miasta
Polkowice, wzdłuż zachodniej granicy gminy oraz na wschodnich, bardziej zalesionych
krańcach gminy.
Strefa o względnie mało zanieczyszczonym powietrzu (V)
Strefa ta znajduje się w południowo-zachodniej części gminy, co związane jest z
największym zalesieniem na terenie badań. Obejmuje obszar w pasie od Kolonii
Jędrzychów, przez Jedrzychów, Sobin, aż do Polkowic Dolnych. Niewielka wyspa strefy V
usytuowana jest również w zalesionym rejonie na południe od wsi Pieszkowice, przy
południowej granicy gminy oraz na północ od Suchej Górnej.
Strefa o nieznacznie zanieczyszczonym powietrzu (VI)
Strefa ta, najlepsza jakościowo spośród stwierdzonych na terenie gminy Polkowice
zajmuje bardzo małą powierzchnię i występuje w postaci dwóch wysp obejmujących tereny
na północ od Sobina w okolicy Polkowic Dolnych oraz niewielki obszar w pobliżu Suchej
Górnej.
290

VI.4.
PODSUMOWANIE
Największą powierzchnię na terenie gminy Polkowice zajmuje strefa o średnio
zanieczyszczonym powietrzu, a niewiele mniej od niej strefa III, gdzie powietrze jest już
bardziej zanieczyszczone. Obie strefy obejmują zarówno tereny znacznie przekształcone, jak
i tereny rolne oraz leśne. Związane jest to m.in. z kierunkiem wiatrów oraz sporą ilością dróg
o dużym natężeniu ruchu. Najmniejszą powierzchnię na terenie gminy zajmują strefy skrajne:
strefa II oraz strefa VI. Ta pierwsza znajduje się na wschód od miasta Polkowice, natomiast
strefa najlepsza jakościowo występuje na terenie lub w pobliżu zwartych kompleksów
leśnych, podobnie jak strefa V. Ma to także związek z lepszym niż gdzie indziej
przewietrzaniem tych terenów.
Za jeden z najważniejszych wyników niniejszego opracowania uważa się
stwierdzenie poprawy stanu aerosanitarnego na terenie gminy Polkowice w porównaniu do
stanu sprzed 16 lat (Krukowski i in. 1996). Powierzchnia stref o bardzo silnie i silnie
zanieczyszczonym powietrzu (II, III) uległa wyraźnemu zmniejszeniu. Zauważono
przesunięcie o jedną strefę wyżej. Na terenie gminy nie stwierdzono występowania strefy I,
a więc bezwzględnej pustyni porostowej; natomiast zanotowano pojawianie się strefy VI
o nieznacznie zanieczyszczonym powietrzu. W niej właśnie zanotowano gatunki rzadkie
i chronione: włostkę brązową Bryoria fuscescens oraz brodaczkę kępkową Usnea hirta.
Pomimo niewielkich rozmiarów plech wymienionych wyżej porostów, ich pojawianie się
świadczy o coraz lepszych warunkach, w których mogą się rozwijać. Potwierdza to notowaną
w ostatnich latach w całej Europie tendencję do rekolonizacji przez porosty miejsc, na
których wcześniej organizmy te wymarły (Fałtynowicz, 2004). Jest to efekt wieloletnich
działań zmierzających do ograniczenia emisji zanieczyszczeń, a w warunkach krajów byłego
bloku wschodniego zdecydowany wpływ ma również głęboka restrukturyzacja przemysłu.
VI.5.
LITERATURA
1. Asta J., Erhardt W., Ferretti M., Fornasier F., Kirschbaum U., Nimis P. L., Purvis O.W., Pirintsos S.,
Scheidegger C., Van Haluwyn C. & Wirth V. 2002. Mapping lichen diversity as an indicator of
environmental quality. – W: Nimis P. L., Scheidegger C. & Woolsey P. (eds), Monitoring with
lichens – monitoring lichens. Kluver Academic Publishers, Hague, s. 273-279.
2. Berthelsen K., Olsen H., Søchting U. 2008. Indicator values for lichens on Quercus as a tool to
monitor ammonia pollution in Denmark. Sauteria 15: 59–77.
3. Cieśliński S., Czyżewska K., Fabiszewski J. 2003. Czerwona lista porostów wymarłych
i zagrożonych w Polsce. – Monographiae Botanicae 91: 13-49.
291

4. Davies L., Purvis W., James P. 2004. A study of epiphytes in London under a climate of low
sulphur dioxide. W: Lambley P., Wolseley P. (eds), Lichen in a changing pollution environment.
English Nature, Peterborough, s. 21–26.
5. De Bruyn U., Linders H.–W., Mohr K. 2009. Epiphytische Flechten im Wandel von Immissionen
und Klima. Ergebnisse einer Vergleichskartierung 1989/2007 in Nordwestdeutschland. –
Umweltwissenschaften und Schadstoff Forschung 21: 63–75.
6. Fałtynowicz W. 1995. Wykorzystanie porostów do oceny zanieczyszczenia powietrza. Zasady,
metody, klucze do oznaczania wybranych gatunków. – Wyd. Fundacja Centrum Edukacji
Ekologicznej Wsi, Krosno, 141 ss.
7. Fałtynowicz W. 2003. The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland – an annotated
checklist. – W. Szafer Institute of Botany Polish Academy of Sciences, Kraków, 435 ss.
8. Fałtynowicz W. 2004. Rekolonizacja przez porosty – optymistyczny trend w stanie środowiska. –
W: Kejna, M. & Uscka, J. (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego:
Funkcjonowanie i monitoring geoekosystemów w warunkach narastającej antropopresji. Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Wyd. UMK, Toruń, s. 321-325.
9. Frati L., Brunialti G., Loppi S. 2008. Effects of reduced nitrogen compounds on epiphytic lichen
communities in Mediterranean Italy. Science of the Total Environment 407: 630–637.
10. Frati L., Caprasecca E., Santoni S., Gaggi C., Guttová A., Gaudino S., Pati A., Rosamilia S.,
Pirintsos S.A., Loppi S. 2006. Effects of NO 2 and NH 3 from road traffic on epiphytic lichens. –
Environmental Pollution 142: 58–64.
11. Frati L., Santoni S., Nicolardi V., Gaggi C., Brunialti G., Guttová A., Gaudino S., Pati A., Pirintsos
S.A., Loppi S. 2007. Lichen biomonitoring of ammonia emission and nitrogen deposition around a
pig stockfarm. – Environmental Pollution 146: 311–316.
12. Krukowski M. i in. 1996. Monitoring zanieczyszczenia powietrza w gminie Polkowice z użyciem
porostów.
13. Loppi S. 2004. Mapping the effects of air pollution, nitrogen deposition, agriculture and dust by the
diversity of epiphytic lichens in central Italy. – W: Lambley P., Wolseley P. (eds), Lichen in a
changing pollution environment. English Nature Research Report 525: 37–41.
14. Nowak J., Tobolewski Z. 1975. Porosty polskie. – PWN, Warszawa-Kraków, 1177 ss.
15. Purvis O.W., Coppins B.J., Hawksworth D.L., James P.W., Moore D.M. (ed.) 1992. The Lichen
Flora of Great Britain and Ireland. – Britisk Lichen Society &Natural History Museum Publications,
London.
16. Wirth V. 1995. Die Flechten Baden-Württembergs. – II Aufl. Verl. Eugen Ulmer.
17. Wójciak H. 2003. Porosty, mszaki, paprotniki. – MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 368
ss.
18. Zarabska D. 2012. Porosty w krajobrazie rolniczym sandru nowotomyskiego. – Praca doktorska
wykonana na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pod kierunkiem
W. Fałtynowicza, Poznań, mscr.
292

VII. WPŁYW SPOSOBU UŻYTKOWANIA GRUNTÓW NA
WALORY PRZYRODNICZE GMINY
VII.1.
TERENY ROLNICZE
Wśród użytków rolnych na terenie gminy dominują grunty orne i trwałe użytki zielone.
Wraz z sadami zajmują one ok. 36% powierzchni. (źródło: GUS stan na dzień 01.01.2010,).
Gmina posiada we własnym zarządzie 520 ha użytków rolnych (źródło: Informacja o stanie
mienia jednostki samorządu terytorialnego na dzień 31.12.2010r.). Obraz wykorzystania
użytków rolnych na terenie polkowickim przedstawia poniższa tabela.
UŻYTKOWANIE GRUNTÓW NA TERENIE GMINY POLKOWICE (STAN NA DZIEŃ 01.01.2010 R.)
(ŹRÓDŁO: POŚ GMINY POLKOWICE NA LATA 2011-2014 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2015-2018)
Wyszczególnienie
Użytki rolne w ha
Razem Grunty orne Sady Łąki trwałe Pastwiska trwałe
Tereny wiejskie 5004 3632 7 995 370
Tereny miasta 1043 923 1 68 51
Razem 6047 4555 8 1063 421
Obecnie z uwagi na spadek opłacalności produkcji rolniczej znaczna część gruntów
rolnych jest odłogowana. Duży udział w ogólnej powierzchni odłogów mają dawne grunty
orne na glebach V i VI klasy bonitacyjnej, które po wielu latach od zaprzestania użytkowania
są aktualnie miejscem rozwoju wtórnych zbiorowisk zastępczych, częściowo o charakterze
leśnym. Powierzchnie tego typu widoczne są szczególnie na południe i północ od Polkowic
oraz w okolicach Guzic, Trzebcza, Sobina i Jędrzychowa. Część z nich jest obecnie
przeznaczana do zalesień lub włączana do terenów zalesionych (wg projektu granicy rolnoleśnej
będącej w trakcie opracowania przez Dolnośląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych,
2012). W celu zabezpieczenia cennych fragmentów siedlisk nieleśnych na obszarach
rolniczych w ramach przygotowywanej propozycji granicy rolno-leśnej problem zalesień był
konsultowany przy okazji tworzonej równocześnie aktualizacji inwentaryzacji przyrodniczej
gminy pomiędzy wykonawcami obu projektów. Część gruntów przeznaczona pierwotnie pod
zalesienia została wycofana z projektu z uwagi na walory przyrodnicze tych powierzchni.
Dotyczyło to szczególnie śródleśnych enklaw i półenklaw oraz miejsc, w których
zinwentaryzowano cenne łąkowe siedliska przyrodnicze. Tego typu miejsca są istotnym
elementem krajobrazu leśnego i stanowią o różnorodności przyrodniczej obszaru gminy.
Na terenie gminy powodem zmiany dotychczasowego sposobu użytkowania
powierzchni rolnych jest również zjawisko osiadania gruntu na skutek prowadzonej przez
293

KGHM Polska Miedź S.A. działalności wydobywczej. W tego typu miejscach dotychczasowe
użytkowanie stało się niemożliwe. W powstałych nieckach obniżeniowych stale lub przez
większą część roku stagnuje woda, tworząc rozległe rozlewiska, które sprzyjają rozwojowi
trzcinowisk i wielkopowierzchniowych zbiorowisk turzycowych. Takie miejsca najlepiej
widoczne są w okolicach Jędrzychowa i w miejscowościach: Komorniki, Biedrzychowa
oraz Pieszkowice. Z uwagi na brak na terenie gminy dużych zbiorników wodnych powstałe
w ten sposób rozlewiska sprzyjają pojawianiu się nowych siedlisk dla określonych grup
zwierząt, takich jak wodno-błotne gatunki ptaków i przedstawiciele lokalnej herpetofauny.
Najlepszym przykładem są proponowane do objęcia ochroną jako użytek ekologiczny
rozlewiska w Jędrzychowie, gdzie zinwentaryzowano m.in. licznie występującego tu żurawia
Grus grus – gatunku szczególnie cennego w Polsce i w Europie, wpisanego na listę
I załącznika Dyrektywy Ptasiej.
Pozytywne skutki porzucenia gruntów rolnych przejawiają się w stopniowym,
naturalnym wzroście lesistości na terenie gminy. Duża część tworzących się wtórnie
zbiorowisk leśnych na gruntach rolnych położonych w bezpośrednim sąsiedztwie lasów
poprawia łączność pomiędzy istniejącymi kompleksami leśnymi i tym samym swobodne
przemieszczanie się zwierzyny.
Zjawisko odłogowania części terenów rolniczych ma jednak zarówno pozytywne, jak
i negatywne skutki w odniesieniu do zasobów przyrodniczych gminy. Jego negatywny wpływ
skutkuje m.in. postępującą degeneracją zbiorowisk roślinnych na dużej części porzuconych
łąk. Prowadzi to do utraty znacznej części siedlisk cennych gatunków roślin i zwierząt. Taka
sytuacja ma miejsce np. w dolinie Lipówki na wschód od miejscowości Żelazny Most –
jednego z najcenniejszych obszarów na terenie gminy pod względem występowania
nieleśnych siedlisk i towarzyszących im gatunków. W wyniku sukcesji wtórnej będącej
skutkiem zaprzestania wykaszania tutejszych łąk stopniowemu zanikowi podlegają
zbiorowiska łąk trzęślicowych z takimi gatunkami jak: kosaciec syberyjski Iris sibirica i pełnik
europejski Trollius europaeus. Innym przykładem może być brak właściwego użytkowania
łąk w dolinie Skłoby, gdzie na rozległych powierzchniach łąk występuje jedna z największych
w gminie populacji cennego gatunku motyla – czerwończyka nieparka Lycaena dispar
wpisanego na listę załącznika II Dyrektywy Siedliskowej.
Zjawisko sukcesji wtórnej na gruntach porolnych sprzyja również zwiększaniu zasięgu
występowania gatunków obcych geograficznie, szczególnie czeremchy amerykańskiej,
a także na stopniowe zmniejszanie się siedlisk gatunków typowych dla suchych muraw,
stanowiących dawne pastwiska oraz zbiorowisk polnych. Na terenie gminy Polkowice typowe
zbiorowiska murawowe są bardzo rzadkie i z reguły zajmują niewielkie powierzchnie
stopniowo zarastające krzewami i podrostem drzew. Jednym z miejsc ich występowania są
północne krańce gminy, na południe od Grodowca. We fragmentach zachowanych muraw
294

pomiędzy drogą polną a uprawą leśną zinwentaryzowano bardzo rzadki w skali Dolnego
Śląska i kraju gatunek – szafirek miękkolistny Muscari comosum. Jego populacja w tym
miejscu liczy kilkanaście osobników i obecnie jest silnie zagrożona.
Na terenach, gdzie działalność rolnicza przetrwała i w krajobrazie wciąż funkcjonują
pola uprawne, uprawom roślin użytkowych towarzyszą zbiorowiska chwastów polnych,
z których wiele skupia cenne taksony, zagrożone w skali regionu. Przykładem może być
zinwentaryzowane w okolicy Trzebcza zbiorowisko chwastów z udziałem kąkola polnego
Agrostemma githago – gatunku narażonego na wymieranie na obszarze Dolnego Śląska.
Ponadto obecność terenów rolniczych, jak pokazują wyniki bieżącej inwentaryzacji, sprzyja
utrzymaniu bioróżnorodności gatunkowej, szczególnie w zakresie ornito- i entomofauny.
VII.2.
TERENY LEŚNE
Gmina Polkowice charakteryzuje się wysoką lesistością wynoszącą prawie 49%.
Powierzchnia gruntów leśnych ogółem na jej terenie wynosi ok. 8401 ha, w tym lasy zajmują
8142 ha. Największe kompleksy leśne znajdują się na południowym-wschodzie oraz
zachodzie gminy. W strukturze własności lasów dominują lasy znajdujące się w zarządzie
Państwowego Gospodarstwa Leśnego „Lasy Państwowe”. Cały obszar gminy Polkowice leży
w zasięgu terytorialnym trzech nadleśnictw: Chocianów, Głogów i Lubin. Wśród nich
największy udział mają grunty w zarządzie nadleśnictwa Lubin, którego obręb leśny Lubin
(leśnictwo Żelazny Most, leśnictwo Szklary) zajmuje około 1981 ha, obręb leśny Tymowa
(leśnictwo Rudna) ok. 23 ha, a obręb leśny Polkowice (leśnictwo Sucha Górna, leśnictwo
Damówka i leśnictwo Sieroszowice) 4923 ha (PUL na okres 01.01.2006 r. do 31.12. 2015 r.).
Grunty wchodzące w skład tej jednostki PGL Lasy Państwowe znajdują się w następujących
obrębach ewidencyjnych gminy Polkowice: Biedrzychowa, Dąbrowa, Guzice, Jędrzychów,
Kaźmierzów, Komorniki, Moskorzyn, Pieszkowice, Sobin, Sucha Górna, Tarnówek, Trzebcz,
Żelazny Most, Żuków, Nowa Wieś Lubińska oraz trzy obręby ewidencyjne na terenie miasta
Polkowice (0002, 0003, 0004). Zasięg pozostałych dwóch nadleśnictw jest niewielki.
Nadleśnictwo Głogów obejmuje tereny północno-wschodniego krańca gminy. Przynależące
do niego leśnictwo Duża Wólka i leśnictwo Obisz (obręb leśny Duża Wólka) zlokalizowane
są na ok. 554 ha terenów gminy (PUL na okres 1.01.2007 r. do 31.12.2016 r.). Grunty te
znajdują się w następujących obrębach ewidencyjnych gminy Polkowice: Guzice,
Kaźmierzów, Komorniki, Moskorzyn i Żuków. Ostatnie nadleśnictwo - Chocianów swoimi
granicami sięga południowo-zachodnich krańców gminy. W należącym do niego leśnictwie
Trzmiel i leśnictwie Parchów (obręb leśny Chocianów) znajduje się powierzchnia ok. 526 ha.
(PUL na okres 01.01.2004 r. do 31.12.2013 r.). Grunty te znajdują się w obrębie
ewidencyjnym gminy Polkowice Jędrzychów i Nowa Wieś Lubińska.
295

Lasy niestanowiące własności skarbu Państwa, należące do gmin i osób fizycznych,
zajmują w gminie odpowiednio: 35,1 ha i 215 ha (źródło: Bank Danych Lokalnych, 2011).
Dodatkowo gmina posiada 22 ha gruntów zadrzewionych (źródło: Informacja o stanie mienia
jednostki samorządu terytorialnego na dzień 31.12.2010 r.). Dwa duże kompleksy tych lasów
znajdują się w południowo-zachodnim krańcu gminy w okolicy Nowej Wsi Lubińskiej, gdzie
przylegają do kompleksów lasów państwowych leśnictw Polkowice i Trzmiel pozostających
w zarządzie nadleśnictw Lubin i Chocianów. Jeszcze jeden mniejszy kompleks przylega do
lasów leśnictwa Szklary w okolicach Jędrzychowa. Pozostała część lasów gminnych
i prywatnych rozproszona jest na obszarze całej gminy tworząc głównie enklawy pośród
terenów rolniczych w okolicach Tarnówka, Komornik, Żukowa, Guzic, Moskorzyna i Suchej
Górnej. W 2005 roku dla lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa w obrębach
ewidencyjnych Biedrzychowa, Dąbrowa, Guzice, Jędrzychów, Kaźmierzów, Komorniki,
Moskorzyn, Nowa Wieś Lubińska, Polkowice Dolne, Polkowice I, Sobin, Sucha Górna,
Tarnówek, Trzebcz, Żelazny Most oraz Żuków na zlecenie Starostwa Powiatowego
w Polkowicach sporządzono Inwentaryzację stanu lasu na okres od 01.01.2005 r. do
31.12.2014 r. W 2011 roku Starosta Polkowicki zatwierdził również Inwentaryzację stanu
lasu dla lasów położonych w obrębie ewidencyjnym Polkowice IV, a także Uproszczony plan
urządzenia lasów w obrębie Sobin na okres od 01.01.2012 r. do 31.12.2021 r. W oparciu o te
dokumenty sporządzane są zadania gospodarcze dla właścicieli tych lasów, przy czym
nadzór nad gospodarką leśną sprawuje Nadleśnictwo Lubin.
Największe kompleksy leśne na terenie gminy zlokalizowane są głównie w środkowej
i południowej części gminy wiejskiej, natomiast mniejsze o bardziej rozproszonym położeniu
przeważają w północnej i północno-wschodniej części gminy. W granicach administracyjnych
miasta Polkowice tereny leśne skupiają się w jego północnym i wschodnim zasięgu.
W związku ze zdecydowaną dominacją lasów znajdujących się w zarządzie Państwowego
Gospodarstwa Leśnego „Lasy Państwowe” poniższa charakterystyka opiera się o informacje
pochodzące z tabeli taksacyjnych drzewostanów w zasięgu terytorialnym nadleśnictw:
Głogów, Lubin i Chocianów.
Wśród zajmowanych przez drzewostany siedlisk dominują siedliska borowe, które
stanowią ponad połowę łącznej powierzchni siedlisk leśnych. Zalicza się do nich przede
wszystkim bór mieszany świeży i bór świeży. Pozostałą powierzchnię pokrywają siedliska
lasowe, w których dominują siedliska lasów mieszanych świeżych. Udział siedlisk leśnych
wilgotnych i bardzo wilgotnych jest niewielki. Gatunkiem panującym w drzewostanach na
obszarze gminy jest sosna zwyczajna. Dalej kolejno dąb i brzoza oraz pozostałe lasotwórcze
gatunki, takie jak: buk, grab, olsza, świerk, jesion, lipa i modrzew.
W całym zasięgu gminy obserwuje się wyraźnie zróżnicowanie wiekowe
drzewostanów. Wszystkie kompleksy leśne rozproszone na terenie gminy składają się z grup
296

drzewostanów w różnym wieku, co sprzyja zarówno stabilności lasów, jak podnosi walory
krajobrazowe. Najmłodsze wiekiem drzewostany - do 20 lat tworzą uprawy i młodniki. Grupa
ta stanowi blisko połowę drzewostanów. Jej dominacja wyraźnie zaznacza się we wschodniej
części gminy, na siedliskach lasowych. Na drugim miejscu znajduje się grupa drzewostanów
w przedziale od 20 do 40 lat oraz grupa średniowiekowa, czyli drzewostany z przedziału 40-
80 lat. Drzewostany powyżej 80 lat zaliczają się do grupy starych drzewostanów i zajmują
ok. 10% ogółu powierzchni drzewostanów. Wiek starszych drzewostanów zależy w dużej
mierze od gatunków panujących, bowiem za drzewostany starsze uznaje się zarówno
drzewostany olsowe w wieku 80 lat, jak i sosnowe 100-letnie czy dębowe 140-letnie. Ze
względu na przeważającą dominację drzewostanów sosnowych ogólny średni wiek
drzewostanów starszych na terenie gminy określają właśnie drzewostany borowe, które
osiągają wiek 100-120 lat. Pojedyncze okazy drzew osiągają wiek 150-160 lat. Są to głównie
długowieczne dęby oraz sosny, pozostawiane w młodszych drzewostanach w formie
przestoi.
Typowe drzewostany o borowym typie siedliskowym lasu koncentrują się
w zachodniej części gminy oraz wokół miasta Polkowice. Płaty borów świeżych i borów
mieszanych świeżych skupiają się pomiędzy miejscowościami Sobin i Sucha Górna, a także
w południowej części między miejscowościami Sobin a Biedrzychowa. Są to zarówno
drzewostany młode, jak i dojrzałe z gatunkiem panującym sosną, rzadziej brzozą. Głównym
gatunkom borów mieszanych często towarzyszą dąb, buk, świerk, a w warstwie podszytu
leszczyna, bez czarny i kruszyna. Mieszane drzewostany borowe graniczące z północnym
i wschodnim zasięgiem miasta Polkowice oraz leżące we wschodnim zasięgu gruntów
miejskich odznaczają się młodym wiekiem i większym zróżnicowaniem w składzie
gatunkowym. Gatunkiem panującym jest w nich sosna i brzoza, często z domieszką dębu,
buka, robinii akacjowej czy jarzębiny. Wilgotne siedliska boru mieszanego najliczniej
występują w południowo-zachodniej części gminy, w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa
Chocianów. Na pozostałym obszarze gminy tworzą nielicznie płaty wśród borów świeżych
i borów mieszanych świeżych.
Typy siedlisk lasowych przeważają w północnych, wschodnich i południowozachodnich
krańcach gminy. Siedliska lasów mieszanych świeżych wykształciły się
w zwartym kompleksie północnej części gminy, leżącej w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa
Głogów. Typ siedliskowy lasów mieszanych świeżych obejmuje również dużą powierzchnię
w środkowej i południowo-wschodniej części gminy, tworząc mozaikę z siedliskami
borowymi. Ten typ siedliskowy lasu przeważa także w rozproszonych płatach leśnych
północno-wschodniej części gminy. Na siedliskach lasów mieszanych świeżych drzewostany
tworzą głównie gatunki: dąb, modrzew, sosna, świerk z udziałem buka, brzozy, jesiona,
graba, dębu, lipy i sosny czarnej. W podszycie licznie występuje leszczyna i kruszyna.
297

Wilgotne siedliska lasu mieszanego koncentrują się w południowo-zachodniej części
gminy, w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa Chocianów. Na pozostałym obszarze gminy
tworzą one nielicznie płaty wśród lasów mieszanych świeżych. Uwilgotnienie siedlisk
lasowych, jak i borowych w tej części gminy wiąże się z silnym wpływem rzeki Szprotawy i jej
dopływów. Silnie wilgotne siedliska olsowe olsu jesionowego, lasu łęgowego i lasu
wilgotnego wykształciły się nielicznie wzdłuż głównych cieków. Ich drzewostan buduje
głównie olsza z domieszką jesiona, gdzie w podszycie występuje jarzębina i leszczyna.
Duża część lasów na terenie gminy pełni funkcje lasów ochronnych. Stanowią one
blisko połowę wszystkich drzewostanów. Na obszarze gminy wyróżniono trzy klasy lasów
ochronnych:
lasy wodochronne, chroniące zasoby wód powierzchniowych i podziemnych, a także
regulujące stosunki hydrologiczne;
lasy ochronne w granicach administracyjnych miast i wokół nich;
lasy trwale uszkodzone na skutek działalności przemysłu.
Z wymienionych kategorii dominują dwie - lasy ochronne w miastach i wokół nich oraz
lasy uszkodzone na skutek działalności przemysłu. Lasy ochronne miast skupiają się
w południowo-wschodniej części gminy, natomiast lasy uszkodzone na skutek działalności
przemysłu ciągną się pasem od Paulinowa na zachodzie gminy, przechodząc przez
północną granicę miasta Polkowice do Komorników Górnych na północnym-wschodzie
gminy. Część lasów uszkodzonych znajduje się również w południowo-wschodniej części
gminy, tworząc mozaikę wśród lasów ochronnych miast. Najmniejszą powierzchnię zajmują
lasy wodochronne skupione głównie w południowo-zachodniej części gminy, w dolinie
Szprotawy i jej dopływów. Na szczególną uwagę wśród siedlisk leśnych zasługują te, które
sklasyfikowano jako cenne przyrodniczo. Wśród nich wyróżniono kilka typów siedlisk
przyrodniczych wpisanych na listę załącznika II Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG,
opisanych w osobnym rozdziale.
Pomimo dominującego sposobu wykorzystania terenów nieleśnych gminy na cele
przemysłowe i mieszkaniowe, w najbliższej przyszłości planuje się zwiększenie udziału
lasów kosztem odłogowanych od wielu lat gruntów porolnych. Sporządzany aktualnie projekt
granicy rolno-leśnej Dolnośląskiego Biura Geodezji i Terenów Rolnych (DBGiTR) przewiduje,
że największe kompleksy planowanych zalesień obejmą północno-wschodnią i południowozachodnią
część gminy m.in. w okolicach miejscowości Komorniki, Trzebcz, Guzice, na
wschód od wsi Moskorzyn, na południe od wsi Kaźmierzów oraz w sąsiedztwie terenów
przemysłowych. Z kolei w południowo-wschodniej części gminy planowane zalesienia
powstać mają na północ od wsi Sobin oraz pasem na zachód od wsi Jędrzychów.
298

VII.3.
TERENY PRZEMYSŁOWE
Największym przedsiębiorcą przemysłowym w Legnicko-Głogowskim Okręgu
Miedziowym na terenie gminy Polkowice jest KGHM Polska Miedź S.A. Główną działalnością
tej firmy jest kopalnictwo rud miedzi, produkcja miedzi, metali szlachetnych i pozostałych
metali nieżelaznych, odlewnictwo metali lekkich i nieżelaznych, a także gospodarowanie
odpadami i złomem oraz odpadami przemysłowymi. W związku z charakterem prowadzonej
działalności na obszarze gminy zlokalizowana jest bogata infrastruktura przemysłowa, która
w dużym stopniu wpływa na silne przekształcenie krajobrazu. Należą do niej przede
wszystkim zabudowania kopalniane w postaci szybów i rozległej sieci rurociągów
przesyłowych odpadów poflotacyjnych, OUOW Żelazny Most oraz Gilów, drogi dojazdowe,
przemysłowe linie kolejowe i linie wysokiego napięcia. Elementy tego typu widoczne są w
szczególności w Polkowicach Dolnych, Sobinie, Sieroszowicach oraz na obszarach wiejskich
Szklary Górne, Sucha Górna i Kaźmierzów, Komorniki, Tarnówek, Guzice, Jędrzychów i na
znajdujących się pomiędzy nimi terenach rolno-leśnych. Oddziaływanie infrastruktury,
szczególnie elementów o charakterze liniowym (rurociągi, linie energetyczne, drogi) w istotny
sposób wpływa na środowisko przyrodnicze obszaru gminy, powodując silną fragmentację
siedlisk, degenerację naturalnych zbiorowisk roślinnych i stanowiąc dla wielu organizmów
bariery ekologiczne.
Pomimo niekorzystnego wpływu na środowisko przyrodnicze obserwuje się jednak,
że pewne elementy infrastruktury przemysłowej, szczególnie rurociągi, sprzyjają zwiększeniu
ilości siedlisk pewnych grup zwierząt. Dzięki temu ich liczebność w otoczeniu takich obiektów
jest większa niż na pozostałym obszarze gminy. Taką zależność zaobserwowano na
przykład u postojaka wiesiołkowca Proserpinus proserpina – ściśle chronionego gatunku
motyla, który na terenie gminy najliczniej obserwowany był w bezpośrednim otoczeniu
rurociągów np. w okolicy Żelaznego Mostu i Dąbrowy. Wiąże się to bezpośrednio
z występowaniem roślin żywicielskich tego gatunku – wiesiołków Oenothera i wierzbówek,
w tym szczególnie wierzbówki kiprzycy Chamaenerion angustifolium, które porastają
piaszczyste obrzeża rurociągów. Tego typu miejsca stanowią również dogodne siedliska dla
obu gatunków jaszczurek – zwinki i jaszczurki żyworodnej, stwierdzonych na terenie gminy.
W tworzonym aktualnie projekcie Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy Polkowice poddano analizie tereny przeznaczone
pod działalność związaną z przemysłem w odniesieniu do ich walorów przyrodniczych.
W większości przypadków nie stwierdzono konfliktu, jednak pewne wątpliwości budzi
wskazanie terenów na północny zachód od OUOW Żelazny Most jako terenów
przeznaczonych dla obiektów oraz sieci i urządzeń służących obsłudze obiektu
unieszkodliwiania odpadów wydobywczych (PZO). Powierzchnie objęte tym wskazaniem
299

w Studium zlokalizowane są w obrębie łąkowych siedlisk przyrodniczych i bezpośrednim
sąsiedztwie cennych fragmentów siedlisk leśnych. Być może warto byłoby ponownie
rozważyć celowość takiego planowania i zmienić lokalizację tego typu działalności.
VII.4.
KOMUNIKACJA
Sieć komunikacyjna gminy Polkowice jest silnie rozbudowana. Przez jej obszar
przebiega droga krajowa nr 3 (Świnoujście - granica państwa) oraz droga wojewódzka nr
331 łącząca Chocianów z Rudną. System dróg umożliwia szybką komunikację z liczącymi
się miastami na terenie województwa dolnośląskiego (Wrocław, Legnica, Jelenia Góra),
wielkopolskiego (Leszno) oraz lubuskiego (Zielona Góra).
Najmniejsza gęstość dróg cechuje zachodnią część gminy. Głównym tego powodem
jest obecność dużego zwartego kompleksu leśnego na tym terenie. Część centralna gminy
oraz północno-wschodnia zawierają szeroką bazę sieci komunikacyjnej. Koncepcja Studium
Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego ukazuje szereg inwestycji
drogowych przewidzianych do realizacji. Jednym z kierunków rozwoju komunikacji będzie
uruchomienie wschodniej części gminy przez przeprowadzenie drogi klasy głównej łączącej
Rudną z miejscowościami Żelazny Most, Dąbrowa i Tarnówek. Północne miejscowości m.in.:
Żuków, Moskorzyn, Kaźmierzów połączone zostaną drogą o randze głównej, która dalej
rozdzielać się będzie na dwie kolejne: w stronę Polkowic Dolnych oraz w stronę Suchej
Górnej (źródło: Koncepcja Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania
Przestrzennego dla gminy Polkowice). Największą planowaną inwestycją jest budowa drogi
krajowej S3 w 2013 r., która ma usprawnić ruch tranzytowy i stanowić wschodnią obwodnicę
miasta Polkowice.
W trakcie prac nad projektem Studium w ramach konsultacji i spotkań pomiędzy
realizującym go zespołem a zespołem prowadzącym prace inwentaryzacyjne zasobów
przyrodniczych gminy wprowadzono pewne korekty w zakresie przebiegu nowych inwestycji
drogowych. Wiązało się to z uwarunkowaniami przyrodniczymi określonych obszarów i ich
cennym charakterem. Taka sytuacja miała miejsce w trzech przypadkach:
1. Planowana droga Sucha Górna – Paulinów – przecinała duży kompleks leśny
wzdłuż doliny Skłoby i samą dolinę proponowaną do objęcia ochroną w postaci
użytku ekologicznego, stanowiącą obszar o szczególnych walorach
przyrodniczych ze względu na występowanie rzadkich gatunków entomofauny.
Aktualnie wycofano się z tego projektu.
2. Planowana droga Guzice-Polkowice – biegnąca przez tereny rolno-leśne
pomiędzy terenami dwóch zespołów przyrodniczo-krajobrazowych – „Trzebcz”
i „Guzicki Potok”. Aktualnie w tym miejscu planowana jest droga rowerowa.
300

3. Planowany łącznik między planowaną drogą Dąbrowa-Biedrzychowa a istniejącą
drogą Tarnówek-Polkowice. Planowany łącznik przecinał tereny leśne
zaklasyfikowane do siedlisk przyrodniczych kwaśnych dąbrów i wprowadzał
dodatkową barierę ekologiczną. Początkowo wycofano się z projektu łącznika.
Obecnie jednak przywrócono go w projekcie Studium jako ścieżkę rowerową.
Pomimo wprowadzenia zmian w planowanej sieci nowych szlaków komunikacyjnych
uwzględniających potrzeby ochrony przyrody i zachowania jej najcenniejszych fragmentów,
już istniejąca sieć dróg, szczególnie tych o najwyższej randze, stanowi istotne bariery
ekologiczne zaburzające łączność pomiędzy terenami leśnymi. Sposobem na minimalizację
negatywnych oddziaływań szlaków komunikacyjnych jest stosowanie się do wskazówek
zawartych w rozdziałach niniejszego opracowania opisujących poszczególne grupy zwierząt.
VII.5.
URBANIZACJA
Obszar gminy Polkowice wyraźnie wyróżnia się ścisłym podziałem terenów
zabudowanych na część miejską – zwartą i silnie zabudowaną i część wiejską – rozproszoną
na terenie całej gminy. Dzięki takiemu układowi w strukturze osadniczej gminy Polkowice
można wyodrębnić (źródło: LPR dla zdegradowanych obszarów Polkowic na lata 2007-
2013):
zespół centralny – otoczony kompleksami lasów – leżący w środkowej części gminy
po obu stronach drogi krajowej nr 3. Stanowią go zabudowania miasta Polkowice
i Polkowice Dolne (w tym teren LSSE–podstrefa Polkowice) oraz zakłady firmy
KGHM „Polska Miedź” S.A.: ZG „Rudna” (szyb Rudna Główna i Rudna Zachodnia) i
ZG „Polkowice – Sieroszowice” (szyb Polkowice Zachodnie i Polkowice Główne) wraz
z sąsiednim szybem R-VI. Z zespołem centralnym funkcjonalnie silnie powiązane są:
wieś Sobin i szyb P-VII oraz miejscowości Trzebcz i Biedrzychowa. Rozbudowana
sieć powiązań drogowych, kolejowych, a zwłaszcza gęsta sieć infrastruktury
technicznej powoduje, że oprócz północnych rozłogów Polkowic Dolnych można
przyjąć, że obszar centralny gminy jest terenem w dużej mierze zagospodarowanym;
zespół północny – to równoleżnikowy ciąg wsi: Sucha Górna, Kaźmierzów,
Moskorzyn, Guzice i Żuków. Ze względu na charakter zagospodarowania można
tu dołączyć również leżącą na południe od Guzic wieś Trzebcz. W północnej części
gminy na granicy z gminą Jerzmanowa leżą szyby I i II kopalni „Polkowice-
Sieroszowice” i szyb R-IX. Wsie leżące w większości w dolinach potoków
charakteryzuje zwarta zabudowa. Poza rejonem wsi Kaźmierzów i Moskorzyn, nie ma
tendencji do łączenia się poszczególnych miejscowości;
301

zespół wschodni tworzą wsie leżące nad Zdżerowitą – Komorniki, Tarnówek
i Dąbrowa. Uzupełniają go: szyb R-VII oraz OUOW Żelazny Most. Rozłogi wsi są
poprzecinane licznymi linami elektroenergetycznymi i rurociągami łączącymi szyby i
zbiornik osadów;
przy granicy gminy leży zespół południowo-wschodni, sąsiadujący z gminami Rudna i
Lubin. Największą wsią w tym rejonie jest Żelazny Most, sąsiadujący z wsią
Pieszkowice i szybem R-VIII. Na granicy gminy leży nieczynny zbiornik osadów
poflotacyjnych „Gilów”. Pomiędzy Żelaznym Mostem a Pieszkowicami na rozłogach
występują liczne zalesienia śródpolne.
zespół południowy tworzą leżące na południowo-zachodnim krańcu gminy
miejscowości Jędrzychów i Nowa Wieś Lubińska. Tworzą one ciąg zabudowy wzdłuż
drogi Parchów – Lubin.
Wśród osad wiejskich w gminie występuje przewaga miejscowości i wsi liczących
poniżej 200 mieszkańców. Jedynie Sobin, Jędrzychów i Nowa Wieś Lubińska położone
w południowo-zachodniej części gminy, Sucha Górna (północno-zachodnia część) oraz
Komorniki i Tarnówek (północno-wschodnia część) stanowią większe miejscowości o liczbie
zamieszkujących na stałe mieszkańców w przedziale 300–500 osób.
Obecność terenów zabudowanych ma istotne znaczenie w odniesieniu do możliwości
ochrony cennych przyrodniczo obszarów. Dlatego w tworzonym aktualnie projekcie Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Polkowice poddano
analizie tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową. Wyniki tej analizy wskazują, że
w przypadku niemal wszystkich obszarów chronionych i proponowanych do ochrony, a także
wskazanych jako cenne przyrodniczo nie ma zagrożenia zwiększonej antropopresji,
spowodowanej zabudową terenów przyległych do tego typu obszarów. Wyjątek stanowi
zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Guzicki Potok”, gdzie po wschodniej stronie doliny
Studium wyznacza tereny pod zabudowę mieszkaniowo-usługową. W tym przypadku
konieczne jest zabezpieczenie obszaru chronionego przed potencjalną zwiększoną
antropopresją i wyznaczenie linii zabudowy odpowiednio oddalonej od wschodniej granicy
zespołu i ściany lasu.
VII.6.
LITERATURA
1. Koncepcja Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego dla gminy
Polkowice, Kierunki rozwoju przestrzennego, projekt 2012.
2. Lokalny Program Rewitalizacji dla zdegradowanych obszarów Polkowic na lata 2007-2013,
Aktualizacja: październik/listopad 2010 r. Agencja Rozwoju Regionalnego „ARLEG” S.A. w Legnicy
3. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Polkowice na lata 2004 – 2006 i 2007 – 2013
302

4. Plan Urządzania Lasu dla Nadleśnictwa Lubin na okres od 1 stycznia 2006r. do 31 grudnia 2015r.,
Elaborat, opis ogólny
5. Plan Urządzania Lasu dla Nadleśnictwa Głogów na okres od 1 stycznia 2007r. do 31 grudnia
2016r., Elaborat, opis ogólny
6. Plan Urządzania Lasu dla Nadleśnictwa Chocianów na okres od 1 stycznia 2004r. do 31 grudnia
2013r., Elaborat, opis ogólny;
7. Projekt granicy rolno-leśnej, Dolnośląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych (DBGiTR),
18.05.2012r
8. Program Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-
2018, Eko-Projekt Doradztwo w ochronie Środowiska, Poznań, 2011
9. Program Ochrony Środowiska Dla Powiatu Polkowickiego na lata 2012-2015 z perspektywą do
2019 r. proGEO sp. z o. o., Wrocław 2011 r.
10. Statystyczne Vademecum Samorządowca 2011, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, 2011.
303

VIII. TURYSTYKA I REKREACJA
Odkryte w 50-tych latach złoża rud miedzi w rejonie Sieroszowic i Lubina przesądziły
o dalszym kierunku rozwoju miasta i gminy Polkowice (Szydłowska-Szczecińska, 2009).
Intensywny rozwój przemysłu wydobywczego na tym terenie, silne przekształcenie
krajobrazu i wprowadzenie do niego szeregu obcych elementów infrastruktury przemysłowej
sprawiły, że atrakcyjność turystyczną tego obszaru można określić jako niską. Na taką ocenę
dodatkowo wpływa brak lub niewielka liczba czynników, które zwykle decydują o walorach
turystycznych danego obszaru, takich jak: odpowiednia rzeźba terenu, obecność zbiorników
wodnych i rzek, rozległe naturalne powierzchnie krajobrazu z bogatą florą i fauną czy dobrze
zachowane zabytki kulturowe. Pomimo wielu niekorzystnych czynników, teren gminy
charakteryzuje się szczególnym układem przestrzennym terenów zurbanizowanych
i wolnych od zabudowy terenów rolno-leśnych. Centralne położenie miasta względem całego
obszaru gminy i bogata infrastruktura komunikacyjna w postaci dróg, szlaków i ścieżek
pozwala na aktywny wypoczynek na tych terenach.
VIII.1.
WALORY KULTUROWE
VIII.1.1.
ZABYTKI
Na terenie gminy zlokalizowanych jest wiele zabytków wpisanych do Wojewódzkiego
Rejestru Zabytków. Ruiny niektórych budowli datuje się już na XIV wiek. Przeważają jednak
obiekty pochodzące z XIX i początków XX wieku. Pomimo, że większość cennych zabytków
przetrwało okres dwóch wojen, to jednak uległo silnej dewastacji lub zniszczeniu w latach
powojennych w czasie stacjonowania na tym terenie wojsk radzieckich. Ocalałe majątki
w postaci głównie pałaców przekształcono na Państwowe Gospodarstwa Rolne lub oddano
w użytkowanie miejscowej ludności, która przebudowywała je na własne potrzeby.
Późniejszy okres szkód górniczych oraz nieuregulowana sytuacja własnościowa wielu
obiektów zabytkowych przyczyniły się do ich bezpowrotnej utraty. Samo miasto Polkowice
dzięki zaangażowaniu władz i Konserwatora Zabytków zostało odbudowane praktycznie od
poziomu gruntu. Dzięki temu obecnie posiada najmłodszą starówkę w Polsce (Szydłowska-
Szczecińska, 2009).
Wśród zachowanych zabytków na terenie gminy kilka zasługuje na szczególną
uwagę. Należą do nich m.in.:
KOŚCIÓŁ ŚW. BARBARY W ŻELAZNYM MOŚCIE
Pochodzenie kościoła datowane jest na 1376 r. Pierwotna jego konstrukcja została
rozebrana w 1664 r. i w jej miejsce postawiono obecną fasadę. W górnej części jest ona
drewniana z dominującą wieżą. Obiekt był dwukrotnie restaurowany w 1891 i 1935 r.
304

uzyskując ostateczny charakter konstrukcji ryglowej-otynkowanej. Ołtarz w prezbiterium
pochodzi z 1425 r., ale był przebudowany w XVII i XVIII wieku. We wnętrzu uwagę zwraca
kamienna chrzcielnica z 1666 r., drewniany sufit z ornamentem oraz obraz „Ecce Homo". Na
cmentarzu znajdującym się wokół kościoła pochowany jest fundator kościoła Andrzej
Kłobuczyński wraz z rodziną (Biliński, 1976).
ZAMEK, DAWNY ZBÓR EWANGELICKI W JĘDRZYCHOWIE
Pierwotna konstrukcja zamku obronnego pochodząca prawdopodobnie z XIV wieku
wybudowana przez Henryka I Brodatego została zniszczona podczas wojny 30-letniej przez
Szwedów. Na miejscu ruin właściciel ziemski von Busse wybudował typowy zbór
ewangelicki. Położony jest on na planie prostokąta z niższymi przybudówkami.
Charakteryzuje się trzykondygnacyjną budową z czterospadowym dachem łamanym.
Wewnątrz znajduje się 12 pomieszczeń oraz 8 piwnic. Pod poziomem terenu zlokalizowane
są kaplice grzebalne wraz z dwoma salami ze sklepieniami o charakterze gotyckim oraz
krypty. Obok dawnego zboru w 1884 roku ulokowana została wolnostojąca neogotycka
dzwonnica. Całość otacza owalny mur kamienny.
Zbór ewangelicki w Jędrzychowie (A. Wójcicka-Rosińska, 2012)
305

DWÓR W KAŹMIERZOWIE
Renesansowy budynek z XVI wieku we wsi Kaźmierzów był kilkakrotnie
przebudowywany. Pierwsze zmiany w konstrukcji budynku pochodzą z lat 1740-1744,
a kolejne w XIX wieku gdy otrzymał skrzydło południowe. Dodatkowo uformowano także
wielospadowe zróżnicowane dachy oraz pseudoryzalitową fasadę wzorującą się
na barokowych wpływach architektury wiedeńskiej. Jego obecna neobarokowa forma
pochodzi z początków XX wieku. Aktualnie pomieszczenia pałacu zasiedlane są przez
lokatorów komunalnych mieszkań. Doprowadza to nieodwracalnych zniszczeń powstających
m.in. z codziennego intensywnego i niewłaściwego użytkowania obiektu.
KOŚCIÓŁ ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA W SOBINIE
Pierwotny drewniany kościół wybudowany był ok. 1376 r. Murowany obiekt na tym
samym miejscu wzniesiony został w XV wieku, jednak spłonął na przełomie XVII i XVIII
wieku. Odbudowany ostateczną formę otrzymał w XVIII w. Wnętrze kościoła bogate jest w
wiele zabytkowych elementów. Szczególnie cennym jest barokowy ołtarz zwieńczony figurą
Michała Archanioła oraz tryptyk ze zaśnięcia Najświętszej Marii Panny datowany na ok. 1520
r. i wykonany prawdopodobnie przez ucznia Wita Stwosza. Remont dachu oraz położenie
nowych tynków zewnętrznych przeprowadzono w 1970-1973 r.
KOŚCIÓŁ ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA W POLKOWICACH
Pierwsze wzmianki o kościele sięgają 1366 i 1376 roku, była to wtedy drewniana
świątynia wybudowana w południowo-zachodnim narożniku miasta. W następnych wiekach
przebudowano świątynię używając cegieł i miejscowych kamieni. Obecnie kościół to gotycka
jednonawowa budowla, która swój kształt otrzymała w 1679 roku. W 1690 roku wybudowano
wieżę kościelną. Na jej dachu umieszczono drzewce chorągwi z przymocowaną pozłacaną
kulą, wiatrowskaz przedstawiający postać św. Michała Archanioła oraz krzyż. W 1768 r.
wymieniono gontowy dach dzwonnicy na dachówkę ceramiczną. Frontowa partia świątyni
utrzymana jest w stylu renesansowym. Ołtarz główny z rzeźbami patrona oraz czterech
ewangelistów wykonany jest w stylu neogotyckim. Po epidemii dżumy w Polkowicach
w 1680 r. parafianie ufundowali ołtarz ku czci św. Sebastiana. Od tamtej pory stał się on
patronem miasta. Dzisiaj świątynia ta jest najstarszym i najcenniejszym zabytkiem Polkowic.
KOMPLEKS PAŁACOWY W JĘDRZYCHOWIE-NOWY DWÓR
Zespół pałacowy z XIX wieku przebudowany w 1903 roku, wpisany do rejestru
zabytków. Pałac zwrócony jest fasadą frontową na północ, przed którą znajduje się kolisty
306

gazon i podjazd. Na zachód i północ od pałacu znajdowały się zabudowania gospodarcze.
Ku rezydencji biegła od północy między budynkami folwarcznymi prosta droga dojazdowa,
założona na osi fasady. Po zachodniej i północnej stronie zabudowy gospodarczej
usytuowany był ogród warzywny, przecięty prostymi drogami obsadzony od północy rzędem
drzew. Pałac połączony był z położonym na wschodzie zborem ewangelickim drogą
uformowaną częściowo na grobli i obsadzoną lipami, tworzącymi aleję. W 1903 r.
przeprowadzona została gruntowna rozbudowa rezydencji. Budowla została ozdobiona
rozmaitymi detalami architektonicznymi, m.in. kartuszem herbowym rodu von der Recke-
Volmerstein. We wschodniej części rezydencji wznosi się okazała wieża zwieńczona
hełmem. Do dnia dzisiejszego wnętrza pałacowe stosunkowo dobrze zachowane, choć
budynek wymaga ogólnej renowacji. Przed obiektem znajduje się stara żeliwna lampa
i relikty fontanny.
Pozostałe obiekty zabytkowe na terenie gminy Polkowice zestawiono w formie
tabelarycznej na podstawie gminnej ewidencji zabytków (Polkowice, 2009) oraz wykazu
zabytków Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu. Pośród cennych
budowli przeważają budynki mieszkalne i gospodarcze pochodzące głównie z przełomu XIX
i XX wieku oraz zespoły pałacowe i folwarczne datowane od XIV do początków XX w.
Obecnie, jeżeli stan techniczny umożliwia użytkowanie, obiekty zabytkowe zamieszkiwane
lub wykorzystywane są przez miejscową ludność. Pozostałe zaś znajdują się w stanie ruiny.
WYKAZ ZABYTKÓW NA TERENIE GMINY POLKOWICE WEDŁUG GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW
(GEZ, POLKOWICE, 2009)
Lp. Obiekt Datowanie Położenie
1
Dzwonnica kościelna, ob.
straży pożarnej
Dąbrowa
pocz. XX w. Dąbrowa, obok nr 16
2 Dom ludowy nr 3 Dąbrowa, nr 3
3 Budynek mieszkalny nr 5 Dąbrowa, nr 5
4 Budynek mieszkalny nr 6 Dąbrowa, nr 6
5 Budynek mieszkalny nr 7 Dąbrowa, nr 7
6 Budynek mieszkalny nr 8 Dąbrowa, nr 8
7
8
Budynek mieszkalny nr
17
Budynek mieszkalny nr
18
Dąbrowa, nr 17
Dąbrowa, nr 18
Guzice
9 Budynek mieszkalny nr 8 Guzice, nr 8
Nr w rej.
zabytków
Data
wpisu
307

Lp. Obiekt Datowanie Położenie
10
11
12
13
14
15
Budynek mieszkalny nr
17
Budynek mieszkalny nr
20
Budynek mieszkalny nr
21
Dom mieszkalny, dawny
pałac oficerski nr 31
Kościół parafialny p.w.
Św. Bartłomieja
Zamek, d. zbór
ewangelicki, ob. ruina
Guzice, nr 17
Guzice, nr 20
Guzice, nr 21
XVIII w. Guzice, nr 31
1729-1736 r.,
1863 r.
Jędrzychów
Jędrzychów, nr 44
Nr w rej.
zabytków
A/1963/605/L
XVII w. Jędrzychów, nr 19 A/3206/797
16 Budynek mieszkalny nr 1 Jędrzychów, nr 1
17 Budynek mieszkalny nr 2 Jędrzychów, nr 2
18
19
20
21
22
23
24
25
Budynek gospodarczy nr
2
Budynek gospodarczy nr
5
Budynek mieszkalny nr
10
Budynek gospodarczy nr
10
Budynek mieszkalny nr
20
Budynek mieszkalny nr
22
Budynek mieszkalny nr
27
Budynek mieszkalny nr
31
Jędrzychów, nr 2
Jędrzychów, nr 5
Jędrzychów, nr 10
Jędrzychów, nr 10
Jędrzychów, nr 20
Jędrzychów, nr 22
Jędrzychów, nr 27
Jędrzychów, nr 31
26 Stodoła nr 31 Jędrzychów, nr 31
27
28
29
30
31
Budynek mieszkalny nr
32
Budynek mieszkalny nr
35
Budynek mieszkalny nr
40
Budynek mieszkalny nr
41
Budynek mieszkalny nr
46
Jędrzychów, nr 32
Jędrzychów, nr 35
Jędrzychów, nr 40
Jędrzychów, nr 41
Jędrzychów, nr 46
32 Stodoła nr 46 Jędrzychów, nr 46
33
34
Budynek mieszkalny nr
51
Budynek gospodarczy nr
51
Jędrzychów, nr 51
Jędrzychów, nr 51
Data
wpisu
14-04-
1981
16-11-
1960
308

Lp. Obiekt Datowanie Położenie
35
36
37
Budynek mieszkalny nr
54
Budynek mieszkalny nr
59
Budynek gospodarczy nr
64
38 Stodoła nr 70
39
40
41
42
43
Budynek gospodarczy nr
70
Budynek gospodarczy nr
73
Budynek mieszkalny nr
74
Budynek mieszkalny nr
77
Budynek mieszkalny nr
78
Jędrzychów, nr 54
Jędrzychów, nr 59
Jędrzychów, nr 64
Jędrzychów, obok nr
70
Jędrzychów, obok nr
70
Jędrzychów, nr 73
Jędrzychów, nr 74
Jędrzychów, nr 77
Jędrzychów, nr 78
Nr w rej.
zabytków
44 Zespół pałacowy: pałac 1903 r. Jędrzychów, nr 9f A/3195/634/L
45 Zespół pałacowy: oficyna 1903 r. Jędrzychów, nr 9e A/3195/634/L
46 Zespół pałacowy: oficyna 1903 r. Jędrzychów, nr 9d A/3195/634/L
47
48
49
50
51
52
53
54
Zespół dworski
z folwarkiem i parkiem:
pałac
Zespół dworski z
folwarkiem i parkiem:
cielętnik
Zespół dworski z
folwarkiem i parkiem:
obora
Zespół dworski z
folwarkiem i parkiem:
dwie stodoły
Zespół dworski z
folwarkiem i parkiem:
stodoła
Zespół dworski z
folwarkiem i parkiem:
budynek mieszkalny
Zespół dworski z
folwarkiem i parkiem:
owczarnia
Zespół dworski z
folwarkiem i parkiem:
budynek mieszkalno -
gospodarczy
Kaźmierzów
2 poł. XVI w. –
i. 20-te XX w.
2 poł. XVI w. -
I. 20-te XX w.
2 poł. XVI w. –
I. 20-te XX w.
2 poł. XVI w. -
I. 20-te XX w
2 poł. XVI w. -
I. 20-te XX w
2 poł. XVI w. -
I. 20-te XX w
2 poł. XVI w. –
I. 20-te XX w.
2 poł. XVI w. -
I. 20-te XX w
Kaźmierzów, nr 19
Kaźmierzów, dz. nr
187/21
Kaźmierzów, dz. nr
187/21
Kaźmierzów, dz. nr
187/21
Kaźmierzów, dz. nr
187/21
Kaźmierzów, nr 17
Kaźmierzów, dz. nr
187/21
Kaźmierzów, nr 18
A/2976/728/L
Data
wpisu
27-08-
1982
27-08-
1982
27-08-
1982
26-06-
1986
309

Lp. Obiekt Datowanie Położenie
55
56
57
Zespół dworski z
folwarkiem i parkiem:
budynek mieszkalny
Ruina kościoła
cmentarnego
Kościół filialny pw. Św.
Marii Magdaleny
58 Dwór
59 Zespół folwarczny: obora
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
Zespół folwarczny:
budynek mieszkalno -
gospodarczy
Zespół folwarczny:
stajnia
Zespół folwarczny:
stodoła
Zespół folwarczny:
gołębnik
Zespół folwarczny:
budynek mieszkalny
Zespół folwarczny:
magazyn gorzelni
Zespół folwarczny:
gorzelnia
Zespół folwarczny:
brama gorzelni
Zespół folwarczny:
podwórza gospodarcze
Zespół folwarczny:
brama wjazdowa
2 poł. XVI w. -
I. 20-te XX w
XV w., 1570 r.
XVIII w., XIX
w., XX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
1888 r., 2 poł.
XIX w.
Komorniki
Kaźmierzów, nr 20
Kaźmierzów, dz. nr
187/1
Komorniki, dz. nr 80
Komorniki, dz. nr
194/36
Komorniki, dz. nr
194/36
Komorniki, dz. nr
194/36
Komorniki, dz. nr
194/36
Komorniki, dz. nr
194/36
Komorniki, dz. nr
194/36
Komorniki, dz. nr
194/31
Komorniki, dz. nr
194/36
Komorniki, dz. Nr
194/36
Komorniki, dz. nr
194/36
Komorniki, dz. nr
194/36
Komorniki, dz. nr
194/36
70 Budynek mieszkalny nr 4 Komorniki, nr 4
71 Budynek mieszkalny nr 6 Komorniki, nr 6
72 Stodoła nr 6 Komorniki, nr 6
73 Budynek mieszkalny nr 7 Komorniki, nr 7
74 Budynek mieszkalny nr 8 Komorniki, nr 8
75
76
77
Budynek mieszkalny nr
14
Budynek mieszkalny nr
15
Budynek gospodarczy nr
15
Komorniki, nr 14
Komorniki, nr 15
Komorniki, nr 15
78 Stodoła nr 17 2 poł. XIX w. Komorniki, nr 17
79
Budynek mieszkalny nr
21
Komorniki, nr 21
Nr w rej.
zabytków
Data
wpisu
603/L 14.04.81
A/2030/602/L
A/2978/638/L
158/A/03/1-
10
158/A/03/1-
10
158/A/03/1-
10
158/A/03/1-
10
158/A/03/1-
10
158/A/03/1-
10
158/A/03/1-
10
158/A/03/1-
10
158/A/03/1-
10
14-04-
1981
25-10-
1982
10-06-
2003
10-06-
2003
10-06-
2003
10-06-
2003
10-06-
2003
10-06-
2003
10-06-
2003
10-06-
2003
10-06-
2003
310

Lp. Obiekt Datowanie Położenie
80
81
Budynek mieszkalny nr
22
Budynek mieszkalny nr
39
Moskorzyn
Komorniki, nr 22
Komorniki, nr 39
82 Budynek mieszkalny nr 1 Moskorzyn, nr 1
83 Kapliczka przydrożna 2 poł. XIX w Moskorzyn, obok nr 4
84 Oficyna pocz. XX w. Moskorzyn, nr 9
85 Oficyna I pocz. XX w. Moskorzyn, nr 9
86 Oficyna II pocz. XX w. Moskorzyn, nr 9
87
88
89
90
91
92
93
94
Budynek mieszkalny nr
14
Budynek mieszkalny nr
16
Budynek gospodarczy
nr16
Budynek mieszkalny nr
19
Budynek mieszkalny nr
20
Budynek mieszkalny nr
21
Budynek mieszkalny nr
31
Dom mieszkalno –
gospodarczy nr 7
Moskorzyn, nr 14
Moskorzyn, nr 16
Moskorzyn, nr 16
Moskorzyn, nr 19
Moskorzyn, nr 20
Moskorzyn, nr 21
Moskorzyn, nr 31
Nowa Wieś Lubińska
2 poł. XIX w
95 Dom ze stodołą nr 19 pocz. XX w.
96
97
98
99
Budynek mieszkalny nr
21
Budynek mieszkalny nr
11
Budynek mieszkalny nr
36
Budynek mieszkalny nr
53
k. XIX w.
2 poł. XIX w.
pocz. XX w.
4 ćw. XIX w.
100 Ratusz stary XVI, XIX w.
101 Ratusz nowy XIX/XX w.
102
Kościół poewangelicki
ob. katolicki (pomocniczy
pw. Św. Barbary)
k. XIX w.
Polkowice
Nowa Wieś
Lubińska, nr 7
Nowa Wieś
Lubińska, nr 19
Nowa Wieś
Lubińska, nr 21
Nowa Wieś
Lubińska, nr 11
Nowa Wieś
Lubińska, nr 36
Nowa Wieś
Lubińska, nr 53
Rynek Polkowice, dz.
nr 190
Rynek 1 Polkowice,
dz. nr 190
Rynek Polkowice, dz.
nr 188/7
Nr w rej.
zabytków
A/3336/946
A/3336/946
A/2316/609/L
Data
wpisu
31-12-
1990
31-12-
1990
14-04-
1981
311

Lp. Obiekt Datowanie Położenie
103
Kościół parafialny (pw.
Św. Michała Archanioła)
XV/XVII w.
104 Wiatrak holenderski k. XIX w.
105 Budynek mieszkalny
106 Budynek mieszkalny
1. poł. XIX w.,
XIX/XX w.
1. poł. XIX w.,
XIX/XX w.
107 Budynek mieszkalny 1. poł. XIX w.
108 Budynek mieszkalny 1. poł. XIX w.
109 Budynek mieszkalny k. XIX w
110
Budynek mieszkalny, d.
gospoda
1892
111 Budynek mieszkalny 2 poł. XIX w.
112
Kamienica, ob. Ognisko
Muzyczne
poł. XIX w.,
XIX/XX w.
113 Budynek mieszkalny XIX/XX w.
114 Budynek mieszkalny pocz. XX w.
115 Budynek mieszkalny XIX/XX w.
116 Budynek mieszkalny k. XIX w.
117 Budynek mieszkalny
118 Budynek mieszkalny
119 Budynek mieszkalny
120
121
122
123
124
Pozostałości zespołu
pałacowego: oficyna
Pozostałości zespołu
pałacowego: bud.
gospodarczy
Pozostałości zespołu
pałacowego: obora
Pozostałości zespołu
pałacowego: kuźnia
Pozostałości zespołu
pałacowego: stodoła
1. poł. XIX w.,
k. XIX w.
pocz. XIX w.,
k. XIX w., 1976
r.
XVIII/XIX w.,
XX w.
poł. XIV w.
poł. XIV w.
poł. XIV w
poł. XIV w
poł. XIV w
Plac Kościelny 2
Polkowice
ul. Młyńska
Polkowice
ul. Gdańska 2,
Polkowice
ul. Gdańska 4,
Polkowice
ul. Gdańska 6,
Polkowice
ul. Głogowska 12,
Polkowice
ul. Głogowska 16, d.
ul. Głogowska 18,
Polkowice
ul. Głogowska 20,
Polkowice
ul. Targowa 2,
Polkowice
ul. Targowa 5, d. ul.
Targowa 3,
Polkowice
ul. Targowa 11,
Polkowice
ul. Zachodnia 2,
Polkowice
ul. Zachodnia 4,
Polkowice
ul. Zachodnia 8a,
Polkowice
ul. Zachodnia 8,
Polkowice
pl. Wolności 3,
Polkowice
pl. Wolności 4,
Polkowice
ul. Krokusowa 1, 2,
Polkowice
ul. Krokusowa 1, 2,
Polkowice
ul. Krokusowa 1, 2,
Polkowice
ul. Krokusowa 1, 2
Polkowice
ul. Krokusowa 1, 2,
Polkowice
Nr w rej.
zabytków
A/2315/848
A/3219/604/L
Data
wpisu
15-02-
1961
14-04-
1981
312

Lp. Obiekt Datowanie Położenie
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
Budynek mieszkalny nr
15
Budynek mieszkalny nr
16
Budynek mieszkalny nr
35
Budynek gospodarczy nr
35
Budynek gospodarczy nr
35
Budynek mieszkalny nr
41
Budynek gospodarczy nr
41
Budynek mieszkalny nr
60
Budynek mieszkalny nr
72
Budynek mieszkalny nr
73
Kościół parafialny pw.
Św. Michała Archanioła
Otoczenie zabytku –
kościoła parafialnego pw.
Św. Michała Archanioła
Mur wokół kościoła pw.
Św. Michała Archanioła
138 Budynek mieszkalny nr 4
139
140
141
142
143
144
145
146
147
Budynek mieszkalny nr
15
Budynek mieszkalny nr
41
Budynek mieszkalny nr
52
Budynek gospodarczy nr
52
Budynek mieszkalny nr
57
Budynek mieszkalny nr
66
Budynek mieszkalny nr
69
Budynek mieszkalny nr
74
Budynek mieszkalny nr
75
Sobin
ul. Chocianowska 22,
Polkowice
ul. Chocianowska 26,
Polkowice
ul. Chocianowska 50,
Polkowice
ul. Chocianowska 50,
Polkowice
ul. Chocianowska 50,
Polkowice
ul. Chocianowska 58,
Polkowice
ul. Chocianowska 58,
Polkowice
ul. Chocianowska
100, Polkowice
ul. Chocianowska
118, Polkowice
ul. Chocianowska
117, Polkowice
Nr w rej.
zabytków
XIV – XVII w. Sobin, nr 70 A/2452/950
XIV – XVII w. Sobin, nr 70 A/1049
XVI w., 2 poł.
XIX w.
Sobin, dz. nr 335/2 A/1167
Sobin, ul.
Bursztynowa 13
Sobin, ul. Polkowicka
15
Sobin, ul. Polkowicka
56
Sobin, ul. Myśliwska
5
Sobin, ul. Myśliwska
5
Sobin, ul. Biała 1
Sobin, ul. Pawia 4
Sobin, ul. Gaikowa 1
Sobin, ul. Kwiatowa 3
Sobin, ul. Kwiatowa 1
Data
wpisu
13-09-
1961
12-03-
2008
12-03-
2009
313

Lp. Obiekt Datowanie Położenie
148
149
Budynek mieszkalny nr
76
Budynek mieszkalny nr
77
150 Stacja trafo Sobin
151 Pałac, obecnie szkoła
152 Budynek mieszkalny nr 7
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
Budynek mieszkalny nr
11
Budynek mieszkalny nr
12
Budynek mieszkalny nr
18
Budynek gospodarczy nr
18
Budynek mieszkalny nr
27
Budynek mieszkalny nr
28
Zabudowania
gospodarcze nr 33
Budynek mieszkalny nr
34
Budynek mieszkalny nr
65
Budynek mieszkalny nr
67
163 Stodoła nr 67
164
165
166
167
168
169
170
171
Budynek gospodarczy nr
68
Budynek mieszkalny nr
69
Budynek mieszkalny nr
71
Budynek gospodarczy nr
77
Budynek mieszkalny nr
78
Budynek mieszkalny nr
79
Budynek mieszkalny nr
80
Budynek mieszkalny nr
85
XVIII w., ok.
1880 r
1928 r.
Sucha Górna
314
Sobin, ul. Turkusowa
19
Sobin, ul. Turkusowa
23
Sucha Górna, dz. nr
320/1
Sucha Górna, ul.
Leśna 5
Sucha Górna, ul.
Akacjowa 1
Sucha Górna, ul.
Akacjowa 2
Sucha Górna, ul.
Sportowa 2a
Sucha Górna, ul.
Sportowa 2a
Sucha Górna, ul.
Kasztanowa 27
Sucha Górna, ul.
Kasztanowa 5
Sucha Górna, ul.
Kasztanowa 1
Sucha Górna, ul.
Kasztanowa 2
Sucha Górna, ul.
Lipowa 1
Sucha Górna, ul.
Lipowa 8
Sucha Górna, ul.
Lipowa 8
Sucha Górna, ul.
Lipowa 6
Sucha Górna, ul.
Lipowa 4
Sucha Górna, ul.
Strumykowa 1
Sucha Górna, ul.
Strumykowa 7
Sucha Górna, ul.
Strumykowa 15
Sucha Górna, ul.
Strumykowa 6
Sucha Górna, ul.
Strumykowa 8
Sucha Górna, ul.
Strumykowa 25
Nr w rej.
zabytków
A/3335/600/L
Data
wpisu
14-04-
1981

Lp. Obiekt Datowanie Położenie
172
173
Budynek mieszkalny nr
90
Dom mieszkalno –
gospodarczy nr 91
Tarnówek
Sucha Górna, ul.
Wierzbowa 7
Sucha Górna, ul.
Wierzbowa 9
Nr w rej.
zabytków
Data
wpisu
174 Pałac Pocz. XX w. Tarnówek, nr 39 599/L 19.04.83
175 Budynek mieszkalny nr 4 Tarnówek, nr 4
176
177
178
Budynek gospodarczy nr
4
Budynek gospodarczy nr
6
Budynek gospodarczy nr
21
Tarnówek, nr 4
Tarnówek, nr 6
pocz. XX w Tarnówek, nr 21
179 Stodoła 1861 r. Tarnówek, nr 22
180
181
182
183
Budynek gospodarczy nr
24
Budynek gospodarczy nr
28
Budynek gospodarczy nr
36
Budynek mieszkalny nr
45
Trzebcz
Tarnówek, nr 24
Tarnówek, nr 28
Tarnówek, nr 36
Tarnówek, nr 45
184 Budynek mieszkalny nr 9 Trzebcz, nr 9
186
186
187
188
Budynek mieszkalny nr
11
Budynek gospodarczy nr
11
Budynek mieszkalny nr
34
Budynek mieszkalny nr
40
189 Zespół dworski: dwór
190 Zespół dworski: stodoła
191
192
Grób jeńca wojennego
(krzyż drewniany
upamiętniający miejsce
stracenia) „Śp. Ludwik
Tasiemski Podof. Sap.
14 Dyw. Ur. 20.8.1919
zamordowany 4.12.1940
„Cześć jego pamięci”
Kościół filialny pw. Św.
Barbary (ob. parafialny)
XVII w., k. XIX
w., 1882 r.
XVII w., k. XIX
w., 1882 r.
1939-1944
(ok.1950)
XVI w.
Żelazny Most
Trzebcz, nr 11
Trzebcz, nr 11
Trzebcz, nr 34
Trzebcz, nr 40
Trzebcz, nr 46
Trzebcz, nr 46
na terenie parku
dworskiego
Żelazny Most, nr 13,
dz. nr 78/1
A/2557/854
22-02-
1961
315

Lp. Obiekt Datowanie Położenie
193 Budynek dawnego dworu
Klasycyzm, 4
ćw. XIX w.
Żelazny Most, dz.nr
100/5
194 Budynek mieszkalny nr 3 Żelazny Most, nr 3
195
196
197
198
199
200
Budynek mieszkalny nr
10
Budynek mieszkalny nr
15
Budynek mieszkalny nr
17
Budynek mieszkalny nr
27
Budynek mieszkalny nr
29
Budynek mieszkalny nr
31
Żuków
Żelazny Most, nr 10
Żelazny Most, nr 15
Żelazny Most, nr 17
Żelazny Most, nr 27
Żelazny Most, nr 29
Żelazny Most, nr 31
201 Budynek mieszkalny nr 7 Żuków, nr 7
202 Budynek mieszkalny nr 8 Żuków, nr 8
203
204
205
206
207
Budynek mieszkalny nr
15
Budynek mieszkalny nr
17
Budynek mieszkalny nr
21
Budynek mieszkalny nr
22
Budynek mieszkalny, d.
młyn, (pozostały mury
parteru budynku)
Żuków, nr 15
Żuków, nr 17
Żuków, nr 21
Żuków, nr 22
Żuków, nr 24
Nr w rej.
zabytków
A/3446/1514
Data
wpisu
27-01-
1966
WYKAZ CENNYCH OBIEKTÓW NIE WPISANYCH DO GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW (2012 R.).
Lp. Obiekt Datowanie Położenie
1 Stodoła nr 21 Komorniki, nr 21
2 Stodoła nr 22 Komorniki, nr 22
3 Stodoła nr 39 Komorniki, nr 39
4
5
Głazy narzutowe z wygrawerowanymi napisami
niemieckimi z okresu I wojny światowej; głazy
tworzą krąg. Jedno nazwisko czytelne „Otto
Popplof”
Symboliczny grób jeńca wojennego Ludwika
Tasiemskiego w postaci głazu
6 Krąg kamienny
1914-1920
Las w Kierunku na Dąbrowę;
oddz. 17 d leśnictwa
Damówka, obręb Polkowice,
Nadleśnctwo Lubin
Park w Trzebczu
Las w Żelaznym Moście,
oddz. 24 leśnictwo Damówka
316

WYKAZ OBSZARÓW ZABYTKOWYCH I STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH NA TERENIE GMINY
POLKOWICE WYZNACZONYCH ZGODNIE Z ART. 7 USTAWY Z DNIA 18 MARCA 2010 O ZMIANIE
USTAWY O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI ORAZ O ZMIANIE NIEKTÓRYCH INNYCH
USTAW (DZ. U. NR 75, POZ. 474) (OPRACOWANIE WEDŁUG WYKAZU ZABYTKÓW
WOJEWÓDZKIEGO URZĘDU OCHRONY ZABYTKÓW WE WROCŁAWIU – ZAKŁADKA OBSZARY)
Lp. Miejscowość Opis obszarów zabytkowych
Liczba stanowisk
archeologicznych
1 Dąbrowa 8
2 Gilów 4
3 Guzice 9
4 Jędrzychów historyczny układ ruralistyczny wsi 4
5 Kaźmierzów 10
6 Komorniki 8
7 Moskorzyn 14
9 Pieszkowice 1
10 Polkowice
Obręb Starego Miasta, datowanie na 1265
r., 1291 r.
11 Polkowice Układ ruralistyczny Polkowic Dolnych 8
12 Polkowice
historyczny układ urbanistyczny Polkowicwpisany
do rejestru zabytków decyzją z
dnia 17.05.1967 r. pod numerem
A/2682/1943
14 Sobin historyczny układ ruralistyczny wsi 6
15 Sucha Górna historyczny układ ruralistyczny wsi 19
16 Tarnówek historyczny układ ruralistyczny wsi 12
17 Trzebcz 4
18 Żelazny Most 9
19 Żuków 1
VIII.1.2.
CMENTARZE
Na terenie gminy zlokalizowane są cmentarze zabytkowe nadal działające oraz
cmentarze i tereny cmentarne wyłączone z użytkowania. Wiele obiektów jest zaniedbanych
i wymaga gruntownej renowacji (poprzewracane płyty nagrobkowe, zarastające trawą
i bujnym podszytem drzew i krzewów). Nieliczne tereny pocmentarne straciły całkowicie swój
charakter i stanowią puste przestrzenie w zagospodarowaniu gminy (np. teren pocmentarny
w Guzicach, we wsi Kaźmierzów, Moskorzyn czy Jędrzychów). Tego typu tereny często
charakteryzują się obecnością cennych elementów przyrodniczych, zarówno chronionych
gatunków roślin, jak i zwierząt. Duża część dawnych cmentarzy ma obecnie charakter leśny.
317

WYKAZ OBIEKTÓW CMENTARNYCH NA TERENIE GMINY POLKOWICE WG GMINNEJ EWIDENCJI
ZABYTKÓW (GEZ -POLKOWICE, 2009R.) ORAZ MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIE
PRZESTRZENNEGO GMINY POLKOWICE
Lp. Obiekty cmentarne Miejscowość Nr karty GEZ
Tereny pocmentarne
1
2
3
Teren pocmentarny ewangelicki z pocz. XX w.
(datowanie ok. 1911 r.)
Teren pocmentarny ewangelicki z pocz. XX w.
(datowanie ok. 1907 r.)
Teren pocmentarny ewangelicki z poł. XIX w.
(datowanie ok. 1869 r.)
4 Teren pocmentarny ewangelicki z początku XX w.
5
Teren pocmentarny przy kościele filialnym pw. Św.
Marii Magdaleny (nr A-2030/602/L z dn. 14.04.1981
r. wojewódzkiego rejestru zabytków)
6 Teren pocmentarny na wzgórzu z ok. 1829 r.
7
8
9
Teren pocmentarny (ewangelicki) z poł. XIX w. (ok.
1861 r.)
Teren pocmentarny ewangelicki z pocz. XX w. (ok.
1907 r.)
Teren pocmentarny ewangelicki z poł. XIX w.
(datowany na 1848 r.)
Dąbrowa (na
południowy-zachód od
wsi), dz. nr 168/2
Guzice (w środku wsi),
dz. nr 137
Jędrzychów (na zachód
od wsi), dz. nr 108
Kaźmierzów (na północ
od wsi), dz. nr 76
9
7
10
13
Komorniki, dz. nr 80 (1)
Pieszkowice (na
północno-wschodnim
krańcu wsi), dz. nr 28
Tarnówek (na skraju
wsi), dz. nr 193/5
Trzebcz (na skraju wsi),
dz. nr 7
Żuków (na zachodnim,
krańcu wsi), dz. nr 30
1
11
9
9
Cmentarze nieczynne
10 Cmentarz przy kościele pw. Św. Bartłomieja z XIV w. Jędrzychów, nr 44 3
11
12
Cmentarz parafialny przy ul. Gdańskiej, założony ok.
1840 r.
Cmentarz przy kościele pw. św. Michała Archanioła
z XIV w.
Polkowice, dz. nr 154 22
Polkowice, pl. Kościelny
2
23
13 Cmentarz parafialny z ok. 1937 r. Sobin, dz. nr 201 4
14
Cmentarz wokół kościoła p.w. Św. Michała
Archanioła z XIV w. (nr A/1049 z dn. 12.03.2008 r. w
wojewódzkim rejestrze zabytków)
Sobin, ul. Turkusowa 6 3
15 Cmentarz przy kościele p.w. Św. Barbary z XVII w. Żelazny Most 10
Cmentarze czynne
16
Cmentarz parafialny z XIX w. (nr A/2248/755/L z dn.
28.12.1987 r. w wojewódzkim rejestrze zabytków)
Nowa Wieś Lubińska,
dz. nr 322
1
17 Cmentarz parafialny poewangelicki z ok. 1860 r.
Sucha Górna (za wsią),
dz. nr 349/1
24
18 Cmentarz komunalny Polkowice, ul. Spokojna –
Cmentarze nie uwzględnione w gminnym rejestrze zabytków
318

Lp. Obiekty cmentarne Miejscowość Nr karty GEZ
19 Teren pocmentarny na wzgórzu
Komorniki (na północ
od wsi), dz. nr 58/1 i
58/2
–
20 Teren pocmentarny Moskorzyn, dz. nr 63 –
21 Teren pocmentarny z poł. XIX w. Polkowice, dz. nr 21 –
22
23
Cmentarz ewangelicki przy zrujnowanym zborze
ewangelickim (dawny zamek) z XV i XVIII/XIX w.
Fragmenty dawnego cmentarza rodowego wokół ruin
kaplicy w południowo-zachodnim krańcu parku
podworskiego
Jędrzychów, dz. nr 96 –
Kaźmierzów, dz. nr
187/1
–
24 Cmentarz przy drodze powiatowej Kaźmierzów, dz. nr 183 –
Dodatkowo na terenie gminy wykazano obecność jeszcze sześciu obszarów
pocmentarnych: w Jędrzychowie przy zrujnowanym zborze ewangelickim (dawny zamek),
w Kaźmierzowie na terenie parku podworskiego wokół ruin kaplicy cmentarnej oraz przy
drodze powiatowej za kapliczką, w Moskorzynie za wsią w kierunku Guzic, w Komornikach
na wzgórzu położonym na północ od wsi oraz w Polkowicach, gdzie znajduje się zamknięty
cmentarz z poł. XIX w. Nie są one wykazane w gminnej ewidencji zabytków, a informacje
o ich lokalizacji zamieszczone są w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego.
VIII.1.3.
ZESPOŁY ZIELENI ZABYTKOWEJ
Na terenie gminy zachowały się pozostałości zespołów pałacowych i zespołów
dworskich, na które oprócz zabudowań składały się ogrody reprezentacyjne i użytkowe oraz
parki. Większość z tych obiektów powstało na przełomie wieków od siedemnastego do
dziewiętnastego. Na początku XX wieku wiele założeń parkowych zostało przekształconych.
Pozostałości pierwotnej stylistyki ogrodów można doszukać się jedynie w krajobrazowonaturalistycznym
parku w Kaźmierzowie położonym w północno-zachodniej części
tamtejszego założenia dworskiego. Pozostałe parki cechuje układ typowy dla ubiegłego
stulecia, który obecnie jest silnie zniekształcony.
319

WYKAZ ZIELENI ZABYTKOWEJ NA TERENIE GMINY POLKOWICE WEDŁUG GMINNEJ EWIDENCJI
ZABYTKÓW (POLKOWICE, 2009R.) ORAZ WEDŁUG WYKAZU ZABYTKÓW WOJEWÓDZKIEGO
URZĘDU OCHRONY ZABYTKÓW WE WROCŁAWIU (30.06.2012 R.)
Lp. Zespoły zieleni zabytkowej Miejscowość
Nr rejestru
zabytków
1 Park, datowanie: połowa XIX w.,
2
3
4
5
6
Zespół pałacowy: park, datowanie: lata 60-te XIX w., 1903
r.
Zespół dworski z folwarkiem i parkiem: park
naturalistyczno – krajobrazowy, datowanie: koniec XVII
w., początek XX w.
Zespół dworski i folwarczny: kształtowana zieleń (aleja
lipowa i szpaler dębowy) i układ wodny, datowanie: 1888
r., 2 połowa XIX w.
Park krajobrazowo – naturalistyczny, datowanie: koniec
XIX w.
Park przypałacowy o charakterze krajobrazowym,
datowanie: XVIII w., 1880 r.
7 Park przy zespole dworskim, datowanie: pocz. XX w.
8
9
Zespół dworski: park dworski, datowanie: XVII w., koniec
XIX w., 1882 r.
Park podworski o charakterze krajobrazowym, datowanie:
koniec XIX w.
10 Park krajobrazowy, datowanie: po 1860 r., XIX/XX w.
Guzice, dz. nr
324/13
Jędrzychów–Nowy
Dwór, dz. nr
118/33
Kaźmierzów, dz. nr
187/19
Komorniki, dz. nr
194/39
Polkowice Dolne,
ul. Chocianowska,
dz. nr 263/1
Sucha Górna, dz.
nr 320/1
Tarnówek, nr 39,
część dz. 270/15 i
273/17
Trzebcz, dz. nr
187/32
Żelazny Most, dz.
nr 100/5, 100/13,
część dz. nr
331/108
Żuków, dz. nr 96/1
i 96/2
A/2859/675/L z dn.
27.12.1983 r.
A/3196/635/L z dn.
27.08.1982 r.
A/2977/672/L z dn.
27.12.1983 r.
158/A/03/1-10 z dn.
10.06.2003 r.
A/3220/674/L z dn.
27.12.1983 r.
–
–
–
–
A/3443/676/L z dn.
27.12.1983 r.
Park przy zespole pałacowym w Tarnówku (poz. 8) nie został włączony do gminnej ewidencji zabytków (GEZ –
Polkowice, 2009 r.), figuruje natomiast w wykazie zabytków Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we
Wrocławiu (2012 r.).
MIEJSCOWOŚĆ: GUZICE
Charakterystyka: Park krajobrazowy o charakterze romantycznym przyległy
do zniszczonego założenia pałacowo-dworskiego. Przez park przepływa Guzicki Potok
biorący swój początek w głębokich wąwozach od strony zachodniej parku. Drzewostan przy
potoku ma charakter łęgowy, a zbocza wąwozu porasta grąd z okazałymi grabami
pospolitymi i dębami szypułkowymi. Od strony południowo-zachodniej do parku prowadzi
aleja z okazałych lip drobno- i szerokolistnych. Park obecnie wchodzi w skład zespołu
przyrodniczo-krajobrazowego. Wpisany do rejestru zabytków (A/2859/675/L).
Ciekawe i cenne drzewa: klon pospolity, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, topola biała,
kasztanowiec biały. W części łęgowej na uwagę zasługuje okazała grupa skrzydłorzechów
kaukaskich z licznymi odroślami korzeniowymi.
320

Datowanie założenia: połowa XIX w.
Powierzchnia: ok. 3,5 ha, w tym staw ok. 0,5 ha
MIEJSCOWOŚĆ: JĘDRZYCHÓW – NOWY DWÓR
Charakterystyka: Park podworski, naturalistyczny, ukształtowany po południowej stronie
okazałej rezydencji, która w 1903 r. uległa gruntownej przebudowie. Na zachód i północ od
pałacu znajdowały się zabudowania gospodarcze. Fasada frontowa, zwrócona ku północy
poprzedzona była podjazdem i kolistym gazonem. Do rezydencji prowadziły liczne trakty
obsadzone rzędami drzew. Pałac połączony był z położonym od wschodu zborem
ewangelickim. Do zboru prowadziła aleja, częściowo biegnąca na grobli.
W okresie modernizacji rezydencji w 1903 r. powiększeniu w kierunku południowo –
wschodnim uległ również park dworski. Wówczas powstały liczne aleje które charakteryzują
układ tego parku. W rozległym układzie parkowym najczęściej spotykane drzewa to dęby
szypułkowe, kasztanowce białe i lipy drobnolistne. Najokazalszym założeniem jest podwójna
aleja ok. 90-letnich dębów wzdłuż drogi na południe w kierunku Trzmielowa (gm.
Chocianów). Wpisany do rejestru zabytków (A/3196/635/L).
Ciekawe i cenne drzewa: dęby szypułkowy, lipa drobnolistna, wiąz szypułkowy, platan
klonolistny, dąb czerwony, sosna czarna, jedlica Douglasa odm. Zielona.
Datowanie założenia: lata 60-te XIX w.
Powierzchnia: ponad 20 ha, w tym ok. 0,5 ha wód.
MIEJSCOWOŚĆ: KAŹMIERZÓW
Charakterystyka: Park krajobrazowo-naturalistyczny położony w północno-zachodniej
części założenia dworskiego. Park ciekawy przyrodniczo, położony na zboczu wzniesienia
z wysiękami wody. Cenny z uwagi na dobrze zachowany drzewostan, w tym drzewa
o charakterze pomnikowym. Obecny jest też ślad po dawnej alei lipowej. Wpisany do rejestru
zabytków (A/2976/728/L).
Ciekawe i cenne drzewa i rośliny: lipy szeroko- i drobnolistne, dęby szypułkowe oraz
kasztanowiec biały. W runie dominuje bluszcz pospolity Hedera helix. W parku rośnie dąb
szypułkowy o największym obwodzie w odniesieniu do całej gminy.
Datowanie założenia: XVI/XVII w., przekształcany w latach 20-tych XX w.
Powierzchnia: 5,5 ha, w tym staw ok. 0,05 ha.
Bieżące remonty i renowacje: Gmina Polkowice w latach 2006-2007 przeprowadziła
konserwację parku polegający na regulacji i pielęgnacji drzewostanu, konserwacji ruin
kaplicy i otaczającego ją cmentarza, odbudowie układu wodnego i komunikacyjnego.
321

MIEJSCOWOŚĆ: KOMORNIKI
Charakterystyka: Zespół folwarczny: kształtowana zieleń i układ wodny. Wpisany
do rejestru zabytków (158/A/03/1-10).
Datowanie założenia: 1888 r., 2 połowa XIX w.
Powierzchnia: ok. 3,3 ha.
MIEJSCOWOŚĆ: POLKOWICE - POLKOWICE DOLNE, UL. CHOCIANOWSKA
Charakterystyka: Park krajobrazowo–naturalistyczny zlokalizowany w północnej części
założenia pałacowo-dworskiego. Cenny ze względu na dobrze zachowany układ wodny,
ukształtowanie terenu oraz zadrzewienie. W parku rosną pojedyncze okazy dębów i wiązów
o wymiarach pomnikowych. Wpisany do rejestru zabytków (A/3220/674/L).
Ciekawe i cenne drzewa, krzewy i rośliny: wiąz szypułkowy, lipy drobnolistne, topole białe,
platan klonolistny, dąb błotny. W podszycie występuje szakłak pospolity, głóg jednoszyjkowy
oraz bluszcz pospolity.
Datowanie założenia: koniec XIX w.
Powierzchnia: 6,8 ha, w tym wód 0,05 ha.
Bieżące remonty i renowacje: Gmina Polkowice pod koniec XX w. przeprowadziła remont
parku polegający na regulacji i pielęgnacji drzewostanu, założeniu trawników parkowych,
odbudowie układu wodnego i komunikacyjnego. Park wzbogacono o drewniane mostki.
MIEJSCOWOŚĆ: SUCHA GÓRNA
Charakterystyka: Park przypałacowy o charakterze krajobrazowym. Założenie prawie
całkowicie zatarte.
Ciekawe i cenne drzewa: dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, klony zwyczajne.
Datowanie założenia: XVIII w.
Bieżące remonty i renowacje: W 1995 r. park poddano renowacji polegającej
na odbudowie alejek, trawników i pielęgnacji drzewostanu.
MIEJSCOWOŚĆ: TARNÓWEK
Charakterystyka: Park przypałacowy o charakterze naturalistycznym w stanie mocnego
zniszczenia. Notorycznie zalewany przez okoliczny staw i przepływający przez niego potok.
Proponuje się włączenie założenia parkowego w granice proponowanego zespołu
przyrodniczo-krajobrazowego „Tarnówek” i podjęcie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych
drzewostanu parkowego. Ponadto konieczne jest usunięcie z jego powierzchni dzikich
322

wysypisk śmieci oraz zagrażającej mu populacji rdestowców wykazanej na lewym brzegu
potoku w pobliżu zabudowań.
Ciekawe i cenne drzewa: dęby szypułkowe, kasztanowce białe.
Datowanie założenia: XIX/XX w.
MIEJSCOWOŚĆ: TRZEBCZ
Charakterystyka: Park podworski położony na południowo-wschodnim końcu wsi. Dosyć
silnie zaniedbany.
Datowanie założenia: XVII w., przebudowany z końcem XIX w.
MIEJSCOWOŚĆ: ŻELAZNY MOST
Charakterystyka: Park podworski o charakterze krajobrazowym. Większa część parku
znajduje się w posiadaniu Lasów Państwowych.
Ciekawe i cenne drzewa: dęby szypułkowe, lipy drobno i szerokolistne, klony pospolite,
kasztanowce białe.
Datowanie założenia: koniec XIX w.
MIEJSCOWOŚĆ: ŻUKÓW
Charakterystyka: Park krajobrazowo-naturalistyczny przylegający od wschodu do
zabudowań gospodarczych z pozostałościami po młynie i rezydencji z końca XIX w. Część
centralną parku stanowi wydłużona polana widokowa ukształtowana na wprost istniejącego
niegdyś pałacu. Na bokach polany rosną okazałe lipy drobnolistne, jawory, jesiony wyniosłe,
klony pospolite oraz dęby szypułkowe. Od strony zachodniej polana dochodzi
do niewielkiego wzgórka widokowego – dawnej lodowni. Ciekawy układ wodny: staw
z meandrującą młynówką. Wpisany do rejestru zabytków (676/L z dn. 27.12.83).
Ciekawe i cenne drzewa: dęby szypułkowe, okazała sosna wejmutka, soliterowy platan
klonolistny oraz drzewiaste formy głogów jednoszyjkowych.
Datowanie założenia: Założony w latach 60-tych XIX w. przekształcony na przełomie XIX
i XX w.
Powierzchnia: ok. 1,5 ha.
Bieżące remonty i renowacje: W 1996 r. Gmina Polkowice przeprowadziła remont parku
polegający na regulacji i usunięciu drzew(samosiewów) renowacji trawników parkowych,
odbudowie układu komunikacyjnego i wodnego oraz wprowadzeniu elementów małej
architektury.
323

Ponadto w obrębie miasta Polkowice funkcjonuje system zieleni, w skład którego
wchodzą trzy parki miejskie (przy Starym Mieście, przy ulicy Henryka Dąbrowskiego, przy
ulicy Kopalnianej na Osiedlu Hubala) oraz skwer przy ulicy K. B. Kominka i ulicy Skalników.
Park przy ulicy Kopalnianej powstał w miejscu zlikwidowanego cmentarza ewangelickiego,
w parku tym rosną cenne okazy igliczni trójciernistej. Obszar ten objęto projektem
rewitalizacji, który znajduje się na liście rezerwowej w Lokalnym Programie Rewitalizacji dla
zdegradowanych obszarów Polkowic na lata 2007-2013.
VIII.1.4.
ALEJE PRZYDROŻNE
Aleje przydrożne są wyjątkowym elementem krajobrazu. Stanowią swoiste połączenie
krajobrazu kreowanego przez człowieka z krajobrazem samoistnie tworzonym przez naturę.
Najczęściej aleje tworzone były z lip, dębów, jesionów, klonów, grabów i kasztanowców. Przy
drogach śródpolnych mieszkańcy wsi często sadzili drzewa owocowe: grusze, jabłonie,
czereśnie i śliwy. Zwykle drzewa sadzone były jednorzędowo tj. po jednym rzędzie po obu
stronach traktu, ale zdarzały się także aleje dwurzędowe tj. sadzone w dwóch rzędach po
obu stronach szlaków komunikacyjnych. Wiele z ówczesnych tj. XIX i XX wiecznych alei
przetrwało do dziś. Często stanowią one uzupełnienie zabudowy dworskiej, założeń
parkowych, są ważnym i czytelnym składnikiem architektury krajobrazu. Organizują
przestrzeń, wprowadzając ład i orientację, wskazując kierunki podróży, wyznaczając
korytarze komunikacyjne, łączą układy przestrzenne (dwór ze wsi, wieś z miastem itd.).
Aleje, głównie parkowe lub prowadzące do rezydencji, mają często zabytkowy charakter.
Z kolei aleje przydrożne to nie tylko malownicze elementy krajobrazu kulturowego (często
malowane, fotografowane i opisywane), to również wyjątkowo ważny element świata
przyrody. Drzewa przydrożne są niekiedy cennymi okazami (pomnikami przyrody). Sadzone
pojedynczo lub w grupach, tworzą enklawy istotne dla zachowania bioróżnorodności. Stare
obumierające drzewa są schronieniem, miejscem rozwoju oraz żerowania wielu gatunków
zwierząt. Na pniach drzew bytują liczne gatunki grzybów i porostów, w tym także rzadkie
i chronione. Ponadto pełnią one funkcję korytarzy migracyjnych łącząc kompleksy leśne,
umożliwiają migrację roślin i zwierząt, szczególnie w krajobrazie zurbanizowanym
i rolniczym.
Na terenie gminy Polkowice aleje przydrożne przetrwały w niewielu miejscach. Do
najlepiej zachowanych należą:
Sobin. Aleja dębowa rozpoczynająca się od dębu czerwonego Quercus rubra,
a następnie przechodząca w dąb szypułkowy Quercus robur.
Jędrzychów. Miejscowość bogata w aleje, zarówno przydrożne, jak i parkowe oraz
prowadzące do rezydencji. W lokalnym parku znajduje się pojedyncza aleja lipowa
budowana przez lipę drobnolistną Tilia cordata. Po kilkuset metrach przechodzi ona
324

w podwójną aleję dębową dębów szypułkowych Quercus robur, a następnie już
w obszarze pól podwójna aleja skręca w stronę zachodnią i przechodzi w pojedynczą
aleję wielogatunkową. Tworzą ją klon zwyczajny Acer platanoides, jawor Acer
pseudoplatanus, wiąz Ulmus sp. i dąb czerwony Quercus rubra. Aleja otaczając pola
kieruje się z powrotem w stronę zabudowań folwarcznych. Po przeciwnej stronie
założenia, od wschodniej strony pałacu, biegnie pojedyncza aleja kasztanowców
Aesculus hippocastanum, następnie na grobli przechodzi w bardzo wąską aleję
lipową, a dalej w podwójną aleję dębową. Końcowym akcentem tej alei są dwa
kasztanowce. Ta aleja zmieniająca się geometrycznie i gatunkowo prowadzi od
pałacu do zboru. Zapewne miała znaczenie religijno praktyczne, gdyż tworzyła
najkrótszy pieszy trakt od folwarku do kościoła z kryptami. W Jędrzychowie
najbardziej reprezentacyjną aleją, jest aleja kasztanowców białych prowadząca
od głównej drogi do pałacu. Aleja ta kończyła się przy parterze ogrodowym, na
którym soliterowo rośnie okazały dąb szypułkowy. Ta część Jędrzychowa nosi nazwę
Nowy Dwór.
Jędrzychów - Nowa Wieś Lubińska. Najdłuższą aleją w obrębie gminy Polkowice
jest aleja dębowa, która łączy Jędrzychów i Nową Wieś Lubińską. Ze względu na to,
że od wielu lat została zaadoptowana do drogi powiatowej, jej malowniczość
ucierpiała za sprawą koniecznych cięć prowadzonych przez służby drogowe.
Jednakże należy podkreślić, że w czasach gdy powstawała stanowiła połączenie
folwarku z gruntami uprawnymi.
Jędrzychów-Nowinki. Na północny-wschód od szkoły integracyjnej biegnie
wielogatunkowa aleja na grobli. W centrum wsi, dwie aleje sadzone na krzyż znajdują
się na nieczynnym cmentarzu.
Sucha Górna. W samej miejscowości występują dwie aleje: kasztanowcowa oraz
fragment alei (nasadzenia po jednej stronie ulicy) morwy białej Morus alba. Do dziś
pozostały także fragmenty alei lipowej w parku przy pałacu. Na zachód od wsi
znajduje się aleja lipowa, która dziś rośnie wzdłuż drogi dojazdowej do pól. Do niej
dochodzi aleja klonów zwyczajnych, których wiele jest uszkodzonych.
Sucha Górna – Polkowice. W kierunku Polkowic obecna jest aleja jesionów
pensylwańskich posadzonych naprzemiennie z gruszami.
Kaźmierzów. Aleja w funkcji podkreślenia drogi dojazdowej do rezydencji. Obecnie z
dawnej alei pozostało tyko kilka okazów lip.
Komorniki. W obrębie założenia pałacowo-dworskiego napotyka się fragmenty alei
głównie z kasztanowców białych.
325

Tarnówek. Na terenie parku obecna jest aleja z kasztanowca białego prowadząca na
południe. Od niej w stronę wschodnią odchodzi aleja klonu zwyczajnego biegnąca
wzdłuż grobli i dochodząca do dawnego wejścia do parku od strony wschodniej.
Pozostałe założenia alejowe na terenie gminy spotyka się najczęściej na starych
cmentarzach. Są to głównie aleje lipowe, często sadzone na krzyż lub równolegle,
wyznaczając kwatery lub całe kwartały cmentarzy. Takie aleje znajdują się również
w samych Polkowicach, w parku powstałym po byłym cmentarzu, w okolicach obecnego
Stadionu Miejskiego. Ślady dawnych alei można zauważyć również na terenie starych,
nieczynnych cmentarzy we wsiach Sucha Górna, Kaźmierzów, Moskorzyn, Pieszkowice,
Tarnówek, Komorniki, Jędrzychów i Trzebcz.
VIII.2.
TURYSTYCZNA BAZA KOMUNIKACYJNA
VIII.2.1.
SZLAKI I TRASY TURYSTYCZNE
Przez teren gminy wytyczonych zostało kilka szlaków pieszych i rowerowych.
Specyfika ukształtowania terenu, jak i znaczne oddalenie od siebie miejsc zabytkowych
i przyrodniczych, umożliwia stworzenie bazy turystycznej mającej charakter często bardziej
sportowy niż rekreacyjny. Duża część tras pieszych i rowerowych jest fragmentami ciągów
dłuższych szlaków komunikacyjnych z punktami początkowymi i końcowymi oddalonymi
o wiele kilometrów od terenu polkowickiego. Taki układ w sieci szlaków turystycznych
umożliwia stworzenie odpowiedniej bazy przystankowej przystosowanej dla posiadającego
różne możliwości finansowe turysty.
SZLAKI TURYSTYKI PIESZEJ
Szlak Polskiej Miedzi Głogów-Złotoryja (oznaczenie niebieskie). Odcinek
Głogów-Lubin, całkowita długość 73,3 km. Łatwy szlak należący do historycznych
szlaków turystycznych. Pokonanie całego odcinka niebieskiego zająć może dwa dni,
przy czym połowa trasy znajduje się w okolicach Polkowic. Trasa turystyczna
rozpoczyna się na terenie gminy na wysokości wsi Komorniki, następnie biegnie
przez tereny wsi Trzebcz, a dalej ukazuje walory miasta Polkowice. Zabudowania
miejskie opuszcza kierując się w stronę śródleśnych glinianek z zagospodarowaniem
turystycznym (ławostoły i wyznaczone miejsce na ognisko). Opuszczając kompleks
leśny z wieloma głazami narzutowymi szlak biegnie w kierunku wsi Pieszkowice,
gdzie przy dobrych warunkach atmosferycznych można zobaczyć pasmo Sudetów
Środkowych i Zachodnich wraz ze szczytem Śnieżki oraz krajobrazy poprzemysłowe
326

ZG Rudna. Dalej szlak podąża w stronę miejscowości Żelazny Most, która jest
ostatnim przystankiem na terenie gminy.
Szlak Zabytków (oznaczenie żółte). Przemków-Lubiąż, całkowita długość 81,5 km.
Fragment szlaku zabytków przeprowadzony jest przez południowo-wschodnią część
gminy. Szlak wcina się na wschód od wsi Jędrzychów, biegnie przez miejscowość
Jędrzychów-Nowy Dwór i opuszcza teren gminy w północnej części Obszaru
Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”.
Szlak Pielgrzymkowy św. Jakuba. Droga świętego Jakuba (Camino de Santiago,
Via regia) - Droga Dolnośląska. Jest to fragment europejskiej sieci szlaków
pątniczych prowadzących do sanktuarium w Santiago de Compostela, miejsca
spoczynku św. Jakuba Apostoła w północno-zachodniej Hiszpanii. Szlak stanowiący
część drogi dolnośląskiej prowadzi od miejscowości Jakubów do Zgorzelca i dalej do
Hiszpanii. Może on być także szlakiem pątniczym prowadzącym do miejscowości
Jakubów, jako polskiego Santiago. Szlak przez gminę Polkowice wiedzie przez:
Moskorzyn–Żuków–Grodowiec–Komorniki–Polkowice–Sobin–Nową Wieś Lubińską.
Trasa biegnąca przez gminę ukazuje piękno okolic wraz z zasobami historycznokulturowymi
obszaru.
SZLAKI TURYSTYKI ROWEROWEJ
Szlak wokół gminy Polkowice (oznaczenie niebieskie), całkowita długość
43,5 km. Szlak rowerowy tworzący pętlę wokół gminy Polkowice umożliwiający
poznanie walorów przyrodniczych, a także architektonicznych okolicznych wsi
i miejscowości. Szlak wyznaczony został głównie na drogach leśnych i gruntowych,
dlatego należy do kategorii łatwych. Na trasie można poznać fragmenty krajobrazów
Wzgórz Dalkowskich i niewielki fragment Równiny Szprotawskiej. Szlak biegnie na
północ od miasta Polkowice przez wsie: Sucha Górna, Sobin, Biedrzychowa,
Dąbrowa, Tarnówek, Komorniki, Guzice, a następnie od strony ścieżki przyrodniczej
„Meandry Guzickiego Potoku” ponownie wraca na teren Polkowic.
Szlak „Lasy Chocianowskie”, odcinek XVII.b (oznaczenie czerwone). Całkowita
długość 43,5 km. Szlak przemierzający Równinę Szprotawską, biegnący przez teren
gminy na krótkim odcinku w okolicach wsi Jędrzychów-Nowy Dwór oraz wsi
Jędrzychów.
Szlak Wojszyn–Rokitki (oznaczenie czerwone), całkowita długość 57 km. Szlak
ten jest fragmentem części szlaków, które łączyć będą proponowany Odrzański Park
Krajobrazowy z obszarami chronionego krajobrazu „Lasy Chocianowskie” i „Dolina
327

Czarnej Wody”. Na odcinku Polkowice–Rokitki szlak ten przecina trzy kompleksy
leśne o krajobrazie typowym dla tych okolic. Trasa posiada liczne połączenia z innymi
szlakami w regionie. Trasa szlaku pozwala na odwiedzenie m.in. starówki miasta
Polkowice oraz miejscowości Nowa Wieś Lubińska i Jędrzychów-Nowy Dwór.
Szlak Przemków–Krzyżowa k. Ścinawy (oznaczenie czerwone). Odcinek
Przemków–Lubin, całkowita długość 69 km. Szlak ten należy do szlaków
tranzytowych łączących Szlak Odry z Przemkowskim Parkiem Krajobrazowym. W
gminie Polkowice biegnie on przez równinę Szprotawską. Głównymi atrakcjami
szlaku jest miasto Polkowice, teren Polkowic Dolnych oraz miejscowości Dąbrowa i
Żelazny Most. Dodatkowo przebiega przez tereny leśne porośnięte olsem.
Szlak wokół Gminy Grębocice (oznaczenie zielone). Całkowita długość 61 km.
Szlak ukazuje przede wszystkim walory gminy Grębocice. Część jego trasy biegnie
po północno-zachodniej części granicy gminy Polkowice
SZLAKI TURYSTYKI KONNEJ
Na terenie gminy dzięki łagodnemu ukształtowaniu terenu rozwija się również
turystyka konna. Szlaki konne biegną zazwyczaj równolegle ze szlakami pieszymi lub
rowerowymi. Szlak pielgrzymkowy św. Jakuba, fragment niebieskiego szlaku wokół gminy
Polkowice oraz fragment pieszego Szlaku Polskiej Miedzi Głogów–Złotoryja z miejscowości
Trzebcz do granic miasta Polkowice w całości pokonywany może być konno. Trasy konne
łączą także większe miejscowości w północnej części gminy np.: Suchą Górną, Kaźmierzów,
Moskorzyn, Guzice i Trzebcz. W okolicach Polkowic działają również ośrodki jazdy konnej:
Gospodarstwo Agroturystyczne „Amazonka” w Ostaszowie, Ośrodek Hipoterapii i Sportów
Konnych w Sobinie, Ośrodek Hipoterapii w Polkowicach Dolnych oraz ośrodek Krzysztofa
Kazimirowicza w Trzebczu.
VIII.2.2.
ŚCIEŻKI EDUKACYJNO-TURYSTYCZNE
Na terenie gminy funkcjonują dwie ścieżki edukacyjno-turystyczne. Na trasie każdej z
nich znajdują się tablice informacyjne.
Ścieżka przyrodnicza „Jędrzychowskie Krajobrazy”. Ścieżka o długości 3,4 km,
której głównym tematem jest mozaika środowisk przyrodniczych w północnej części
Równiny Szprotawskiej. Polecana jest szczególnie wczesną wiosną w okresie ptasich
toków oraz w drugiej połowie lata w czasie najwyższej aktywności prostoskrzydłych.
Na trasie obejrzeć można sześć tablic z opisem stanowisk oraz tablicę początkową
(przy drodze z Jędrzychowa do Sobina). Przystanki zawierają informacje
szczegółowe dotyczące m.in. wiekowych alei, łąk i pastwisk, lasów łęgowych oraz
muraw napiaskowych. Początek ścieżki znajduję się na północ od Jędrzychowa.
328

Ścieżka przyrodnicza „Jędrzychowskie Krajobrazy”. Przystanek IV – murawy napiaskowe
(fot. A. Wójcicka-Rosińska)
Ścieżka przyrodnicza „Meandry Guzickiego Potoku”. (fot. A. Wójcicka-Rosińska)
329

„Meandry Guzickiego Potoku”. Ścieżka o długości około 1,5 km. Znajduje się przy
drodze żużlowej Polkowice – Guzice. Dzięki swojemu umiejscowieniu i dobrze
przygotowanej trasie jest możliwa do zwiedzania przez cały rok. Porusza tematykę
śródleśnych oczek, łęgów i grądów, funkcji meandrów rzecznych oraz rolniczej
mozaiki upraw, miedz i ugorów. Na trasie ustawionych zostało 5 przystanków
tematycznych.
330

IX. LITERATURA
Adamski A. 1996. Inwentaryzacja Ptaków. W: Krajewski J. (koordynator, praca zbiorowa):
Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Polkowice, ss. 174-229. Centrum Informacji
Ekologicznej i Gospodarczej w Legnicy.
Anioł-Kwiatkowska J. 1974. Flora i zbiorowiska synantropijne Legnicy, Lubina i Polkowic. -
Acta Univ. Wrat., Prace Bot. XIX: 1-151;
Asta J., Erhardt W., Ferretti M., Fornasier F., Kirschbaum U., Nimis P. L., Purvis O.W.,
Pirintsos S., Scheidegger C., Van Haluwyn C. & Wirth V. 2002. Mapping lichen diversity
as an indicator of environmental quality. – W: Nimis P. L., Scheidegger C. & Woolsey P.
(eds), Monitoring with lichens – monitoring lichens. Kluver Academic Publishers, Hague,
s. 273-279.
Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego. red. Pawlak W. Uniwersytet Wrocławski, PAN oddz. we
Wrocławiu, Wrocław 2008;
Berger L. 2000. Płazy i gady Polski. Klucz do oznaczania. Wyd. Naukowe PWN,
Berthelsen K., Olsen H., Søchting U. 2008. Indicator values for lichens on Quercus as a tool
to monitor ammonia pollution in Denmark. Sauteria 15: 59–77.
Błachuta J., Witkowski A., Kusznierz J. 1993. Ichtiofauna dorzecza Bobru. Acta Univesitatis
Wratislaviensis. Prace Zoologiczne XXVI. Wrocław
Bobrowicz G, Konieczny K., 2002. Tarnówek. Przyroda gminy Polkowice. Ciconia Grzegorz
Bobrowicz;
Bobrowicz G, Konieczny K., 2003. Dolina Lipówki. Przyroda gminy Polkowice. Ciconia
Grzegorz Bobrowicz;
Bobrowicz G, Konieczny K., 2003. Dolina Skłoby. Przyroda gminy Polkowice. Ciconia
Grzegorz Bobrowicz;
Bobrowicz G., Konieczny K., 2002, Przyroda Gminy Polkowice. Potoki Wzgórz Dalkowskich.
Guzicki Potok - Trzebcz - Stobna, CICONIA Grzegorz Bobrowicz, Wołów;
Bobrowicz G., Konieczny K., 2003. „Żukowskie Śnieżyce”. Przyroda gminy Polkowice.
„Ciconia” Grzegorz Bobrowicz, Wołów;
Boheńska T. „Kształtowanie się stosunków hydrodynamicznych w lubińsko-głogowskim
obszarze miedzionośnym pod wpływem odwadniania kopalń”. Acta Universitatis
Wratislaviensis: Prace Geologiczno-Mineralogiczne tom 14. Wyd. Uniwersytetu
Wrocławskiego 1988;
Buszko J., Masłowski J., 2008. Motyle dzienne Polski. Koliber, Nowy Sącz. 274 str.
Chmielewski T. J. 1990. Parki krajobrazowe w Polsce. Metody delimitacji i zasady
zagospodarowania przestrzennego. Wydawnictwo SGGW-AR, Warszawa.
331

Chmielewski T. J. 1992. Ekologiczne podstawy projektowania parków krajobrazowych. W:
Bałazy S., Ryszkowski L. (red.), Wybrane problemy ekologii krajobrazu. Mat. Konf.
ZBŚRiL PAN, Poznań;
Chmielewski T. J., 1992. Próba modelowania funkcjonowania fizjocenozy jako
dynamicznego układu poliekosystemowego, [w:] red. Chmielewski T. J., Richling A.,
Wojciechowski K., Funkcjonowanie i waloryzacja krajobrazu, Polskie Towarzystwo
Geograficzne, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Towarzystwo Wolnej Wszechnicy
Polskiej, Lublin, s. 25-38;
Chmielewski T. J., 2001. System planowania przestrzennego harmonizującego przyrodę i
gospodarkę, Politechnika Lubelska, Lublin, t. 1, 2;
Chylarecki P., Jawińska D., Kuczyński L. 2006. Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych –
Raport z lat 2003-2004. OTOP, Warszawa.
Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z. (red.). 2009. Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik
metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. GIOŚ, Warszawa.
Cieśliński S., Czyżewska K., Fabiszewski J. 2003. Czerwona lista porostów wymarłych i
zagrożonych w Polsce. – Monographiae Botanicae 91: 13-49.
Czapulak A., Lontkowski J., Nawrocki P., Stawarczyk T. 1987. ABC obserwatora ptaków.
Muzeum Okręgowe w Radomiu.
Dajdok Z., Śliwiński M. 2007. Rośliny inwazyjne Dolnego Śląska. Polski Klub Ekologiczny –
Okręg Dolnośląski, Wrocław;
Danielewicz W. 1993. Występowanie drzew i krzewów obcego pochodzenia jako problem
ochrony przyrody w rezerwatach i parkach narodowych. Przegląd Przyrodniczy 4, 3: 25–
31;
Davies L., Purvis W., James P. 2004. A study of epiphytes in London under a climate of low
sulphur dioxide. W: Lambley P., Wolseley P. (eds), Lichen in a changing pollution
environment. English Nature, Peterborough, s. 21–26.
De Bruyn U., Linders H.–W., Mohr K. 2009. Epiphytische Flechten im Wandel von
Immissionen und Klima. Ergebnisse einer Vergleichskartierung 1989/2007 in
Nordwestdeutschland. – Umweltwissenschaften und Schadstoff Forschung 21: 63–75.
Domański S. 1965. Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby
(Fungi). 2: Podstawczaki (Basidiomycetes), Bezblaszkowe (Aphyllophorales), Żagwiowate
I (Polyporaceae I) , Szczecinkowate I (Mucronoporaceae I). Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa, 278 pp.;
Domański S. 1967. Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby
(Mycota). 3: Podstawczaki (Basidiomycetes), Bezblaszkowe (Aphyllophorales),
Żagwiowate II (Polyporaceae Pileatae), Szczeciniakowate II (Mucronoporaceae Pileatae),
Lakownicowate (Ganodermataceae), Bondarcewowate (Bondarzewiaceae), Boletkowate
332

(Boletopsidaceae), Ozorkowate (Fistulinaceae). Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa, 398 pp.;
Domański S. 1974. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe). 1. Bondarzewiaceae (Bondarcewowate), Fistulinaceae (Ozorkowate),
Ganodermataceae (Lakownicowate), Polyporaceae (Żagwiowate). Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków, 316 pp.;
Domański S. 1975. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe). 2. Auriscalpiaceae, Bankeraceae, Clavicoronaceae, Coniophoraceae,
Echinodontiaceae, Hericiaceae, Hydnaceae, Hymenochaetaceae, Lachnocladiaceae.
Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków, 318 pp.
Domański S. 1978. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe), Thelephorales (Chropiatkowe). 3. Amylariaceae, Aphelariaceae,
Cantharellaceae, Gomphaceae, Physalacriaceae, Punctulariaceae, Sparassidaceae,
Thelephoraceae. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków, 354 pp.
Domański S. 1984. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe). 4. Clavariaceae, Clavariadelphaceae, Clavulinaceae, Pterulaceae,
Ramariaceae, Stephanosporaceae, Gomphaceae (II), Hericiaceae (II). Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków, 406 pp.
Domański S. 1988. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe). 5. Corticiaceae (Acanthobasidium - Irpicodon). Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków, 428 pp.
Domański S. 1991. Mała flora grzybów I. Basidiomycetes (Podstawczaki), Aphyllophorales
(Bezblaszkowe), Stephanosporales (Stefanosporowce). 6. Corticiaceae (Kavinia -
Rogersella), Stephanosporaceae (Lindtneria). Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa-Kraków, 272 pp.
Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J. 1991. Ptaki Śląska – monografia
faunistyczna. Wrocław.
Fałtynowicz W. 1995. Wykorzystanie porostów do oceny zanieczyszczenia powietrza.
Zasady, metody, klucze do oznaczania wybranych gatunków. – Wyd. Fundacja Centrum
Edukacji Ekologicznej Wsi, Krosno, 141 ss.
Fałtynowicz W. 2003. The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland – an annotated
checklist. – W. Szafer Institute of Botany Polish Academy of Sciences, Kraków, 435 ss;
Fałtynowicz W. 2004. Rekolonizacja przez porosty – optymistyczny trend w stanie
środowiska. – W: Kejna, M. & Uscka, J. (red.), Zintegrowany Monitoring Środowiska
Przyrodniczego: Funkcjonowanie i monitoring geoekosystemów w warunkach narastającej
antropopresji. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wyd. UMK, Toruń, s. 321-325.
333

Fiek E. 1881. Floro von Schlesien preussischen und osterreichischen Antheils, enthaltend
die wildwachsenden verwilderten und angebauten Phanerogamen und Gefass-
Cryptogamen. Unter Mitwirgung von Rudolf von Uechtritz. J.U.Kern Breslau;
Frati L., Brunialti G., Loppi S. 2008. Effects of reduced nitrogen compounds on epiphytic
lichen communities in Mediterranean Italy. Science of the Total Environment 407: 630–
637.
Frati L., Caprasecca E., Santoni S., Gaggi C., Guttová A., Gaudino S., Pati A., Rosamilia S.,
Pirintsos S.A., Loppi S. 2006. Effects of NO 2 and NH 3 from road traffic on epiphytic
lichens. – Environmental Pollution 142: 58–64.
Frati L., Santoni S., Nicolardi V., Gaggi C., Brunialti G., Guttová A., Gaudino S., Pati A.,
Pirintsos S.A., Loppi S. 2007. Lichen biomonitoring of ammonia emission and nitrogen
deposition around a pig stockfarm. – Environmental Pollution 146: 311–316.
Głowaciński Z. (red.) 2001. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa.
Głowaciński Z. (red.) 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Red
list of threatened animals in Poland. IOP PAN, Kraków. 155 pp.
Głowaciński Z., Nowacki J. (red.): Polska Czerwona Księga Zwierząt - bezkręgowce. Instytut
ochrony przyrody PAN, Kraków, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Poznań. 447
pp.
Głowaciński Z., Rafiński J. 2003. Atlas płazów i gadów Polski. Status-rozmieszczenieochrona.
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa-Kraków 2003.
Grotowski A., (oprac. zespołowe) 2010. Raport o oddziaływaniu na środowisko wydobycia
rudy miedzi w obszarze górniczym Polkowice ii . Na zlecenie KGHM Polska Miedź S.A. w
Lubinie. Str. 60-62.
Inwentaryzacja Przyrodnicza Gminy Polkowice. 1996.
Jackowiak B. 1999. Modele ekspansji roślin synantropijnych i transgenicznych.
Phytocoenosis vol. 11 (N.S.);
Juszczyk W. 1987. Płazy i gady krajowe. Wyd. Naukowe PWN,
Kasperczyk B., 1987. Rozprzestrzenienie się bobra (Castor fiber) w Europie w XX
wieku.Przegląd Zoologiczny. 31.
Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. i in., 2001, Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i
rośliny kwiatowe. PAN Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody.
Kraków
Kącki Z., 2003. Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. Polskie Towarzystwo
Przyjaciół Przyrody „Pro Natura”, Wrocław;
Kleczkowski A. Adamczyk A. Główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) w Polsce -
własności hydrogeologiczne, jakość wód, badania modelowe i poligonowe / A. F.
Adamczyk [et al.] ; [red. nauk.: Antoni S. Kleczkowski];
334

Kleczkowski A. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce
wymagających szczególnej ochrony. Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej AGH,
Kraków 1990;
Koncepcja Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego dla
gminy Polkowice, Kierunki rozwoju przestrzennego, projekt 2012.
Kondracki J. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa 2009;
Kowalski T., 1994. Skrętak sosny. Folder nr 9 z serii Choroby Drzew Lesnych. PWRiL,
Poznań Instrukcja Ochrony Lasu, 2004. Państwowe Gospodarstwo Leśne lasy
Państwowe, Warszawa;
Krajewski J., 1996. Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Polkowice. Maszynopis, Centrum
Informacji Ekologicznej i Gospodarczej w Legnicy;
Krukowski M. i in. 1996. Monitoring zanieczyszczenia powietrza w gminie Polkowice z
użyciem porostów.
Kuczyńska I. Podział geobotaniczny województwa Dolnośląskiego [w:] Opracowania
ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego. WBU, Wrocław 2005;
Kuijperi P. J. D., Schut1 J., Dullemen D., Toorman H ., Goossens N., Ouwehand J., Limpens
J.G.A.H. 2008. Experimental evidence of light disturbance along the commuting routes of
pond bats (Myotis dasycneme). Lutra 2008 51 (1): 37-49.
Kurek R.T., Rybacki M., Sołtysiak M. 2011. Poradnik ochrony płazów. Stowarzyszenie
Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, Bystra.
Kutyna I., Dziubak K. 2005a. Biotop składowiska osadów poflotacyjnych „Gilów”, Cz. I i II
Folia. Univ. Agric. Stetin. Ser., Agric.,244 (99)53-72.
Kutyna I., Dziubak K. 2005b. Fitocenozy na obszarze składowiska osadów poflotacyjnych
„Gilow” Cz. II. Zespoły Arrhenatheretum elatiorois i Echio-Melilotetum Folia. Univ. Agric.
Stetin. Ser., Agric., 244 (99), 113–124.
Limpens H.J.G.A., Kapteyn K. 1991. Bats, their behaviour and linear landscape elements.
Myotis, 29: 39-48.
Lokalny Program Rewitalizacji dla zdegradowanych obszarów Polkowic na lata 2007-2013,
Aktualizacja: październik/listopad 2010 r. Agencja Rozwoju Regionalnego „ARLEG” S.A.
w Legnicy
Loppi S. 2004. Mapping the effects of air pollution, nitrogen deposition, agriculture and dust
by the diversity of epiphytic lichens in central Italy. – W: Lambley P., Wolseley P. (eds),
Lichen in a changing pollution environment. English Nature Research Report 525: 37–41.
Łupicki D. (1999): Borowiaczek Nyctalus leisleri (Kuhl, 1818) na rozlewisku w Jędrzychowie
(woj. dolnośląskie). Chrońmy Przyrodę Ojczystą; R. LV (55), 2: s. 120-122.
Malkiewicz A., Dobrzański, 2010. Studia nad koszówkowatymi Dolnego Śląska (Lepidoptera:
Psychidae). Cz. 1. Naryciini. Przyroda Sudetów, 13: 125-130.
335

Malkiewicz A., Dobrzański, 2011. Studia nad koszówkowatymi Dolnego Śląska (Lepidoptera:
Psychidae). Cz. 2. Psychini. Przyroda Sudetów, 14: 73-78.
Mańka K., 2005. Fitopatologia Leśna. Wydanie VI zmienione i poprawione. PWRiL
Warszawa;
Mańka K., Mańka M., 1993. Choroby drzew i krzewów leśnych. Warszawa;
Matuszkiewicz J. M. Regionalizacja geobotaniczna Polski. IGiPZ PAN, Warszawa 2008;
Matuszkiewicz J.M. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geograficzne
IGiPZ PAN, nr 158, Wrocław 1993;
Mielczarek P., Cichocki W. 1999. Polskie nazewnictwo ptaków świata. Notatki Ornitologiczne
40, 1999.
Mikusek R. (red.). 2005. Metody Badań i Ochrony Sów. FWIE. Kraków 2005.
Najbar B. 2011. 1283 Gniewosz plamisty Coronella austriaca austriaca Laurenti, 1768;
Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem
specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 METODYKA MONITORINGU
aktualizacja 2011-07-21
Naprawcze programy ochrony powietrza dla stref na terenie województwa dolnośląskiego, w
których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu—
Strefa Lubińsko-Polkowicka, 2010 r., Atmoterm S.A., Wrocław 2010 r.;
Narkiewicz C. 2005. Grzyby chronione Dolnego Śląska. Wydawnictwo Muzeum
Przyrodniczego w Jeleniej Górze, Jelenia Góra, 79 pp.;
Neubauer G., Sikora A., Chodkiewicz T., Cenian Z., Chylarecki P., Archita B., Betleja J.,
Rohde Z., Wieloch M., Woźniak B., Zieliński P., Zielińska M. 2011. Monitoring populacji
ptaków Polski w latach 2008 – 2009. Biuletyn Monitoringu Przyrody 8/1: 1-40.
Nowak J., Tobolewski Z. 1975. Porosty polskie. – PWN, Warszawa-Kraków, 1177 ss;
Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa
dolnośląskiego za 2012 r., WIOŚ, Wrocław 2012 r.;
Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003. Census Catalogue of Polish Mosses.
Polish Academy of Sciences, Institute of Botany, Kraków;
Opracowania ekofizjograficzne dla województwa dolnośląskiego. WBU, Wrocław 2005;
Pabijan M. 2010. Traszka grzebieniasta Triturus cristatus (Laurenti, 1768). W: Monitoring
gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Cz.I. Biblioteka Monitoringu Środowiska,
Warszawa: 195-219.
Pax F., 1925. Wirbeltierfauna von Schlesien. Gebruder Borntraeger. Berlin;
Plan gospodarki odpadami dla powiatu polkowickiego – aktualizacja na lata 2008-2015.;
Plan rozwoju lokalnego gminy Polkowice na lata 2004–2006 i 2007–2013, Polkowice, 2004
r.;
336

Plan Urządzania Lasu dla Nadleśnictwa Chocianów na okres od 1 stycznia 2004r. do 31
grudnia 2013r., Elaborat, opis ogólny;
Plan Urządzania Lasu dla Nadleśnictwa Głogów na okres od 1 stycznia 2007r. do 31 grudnia
2016r., Elaborat, opis ogólny
Plan Urządzania Lasu dla Nadleśnictwa Lubin na okres od 1 stycznia 2006r. do 31 grudnia
2015r., Elaborat, opis ogólny
Podział Hydrograficzny Polski. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Wydawnictwo
Geologiczne, Warszawa 1983;
Polski Atlas Ornitologiczny – Instrukcja. 1986. Stacja Ornitologiczna IE PAN, Gdańsk.
Program Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice na lata 2011-2014 z perspektywą na lata
2015-2018, Eko-Projekt Doradztwo w ochronie Środowiska, Poznań, 2011
Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Polkowickiego na lata 2012-2015 z perspektywą
do 2019 r. proGEO sp. z o. o., Wrocław 2011 r.;
Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska w województwie dolnośląskim
2002 r., Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, 2002 r.;
Projekt granicy rolno-leśnej, Dolnośląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych (DBGiTR),
18.05.2012r
Pucek Z, (red.): Klucz do oznaczania ssaków Polski. PWN, Warszawa, 387 s.
Pucek Z., Raczyński J. 1983. Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN Warszawa.
Purvis O.W., Coppins B.J., Hawksworth D.L., James P.W., Moore D.M. (ed.) 1992. The
Lichen Flora of Great Britain and Ireland. – Britisk Lichen Society &Natural History
Museum Publications, London.
Raport z kontroli występowania i ograniczania chorób drzew leśnych spowodowanych przez
czynniki abiotyczne i antropogeniczne oraz grzyby patogeniczne, Nadleśnictwo Lubin,
2011;
Raporty o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 2010 roku, WIOŚ, 2010 r.;
Raporty odłowów kontrolnych w obwodzie rybackim rzeki Rudna nr 1. 1999.2007.2009. PZW
Okręg Legnica
Raporty odłowów kontrolnych w obwodzie rybackim rzeki Szprotawa nr 1. 2007.2009. 2011.
PZW Okręg Legnica.
Richling A., Ostaszewska K. Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa 2009;
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011r. w sprawie ochrony
gatunkowej zwierząt; Dziennik Ustaw Nr 237, Poz.1419;
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony
gatunkowej roślin [Dz.U. 2012 nr 0 poz. 81];
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących grzybów objętych ochroną;
337

Rudnicka-Jezierska W. 1991. Flora Polski. Grzyby (Mycota). 23: Purchawkowate
(Lycoperdales), Tęgoskórkowate (Sclerodermatales), Pałeczkowate (Tulostomatales),
Gniazdnicowe (Nidulariales), Sromotnikowe (Phallales), Osiakowe (Podaxales). Instytut
Botaniki PAN, Kraków, 210 pp.;
Rybacki M., Maciantowicz M. 2006. Ochrona żółwia błotnego, traszki grzebieniastej i kumaka
nizinnego z instrukcjami do wyszukiwania gatunków w terenie. Wyd. Klubu Przyrodników,
Świebodzin.
Rydell J., Racey P.A. 1995. Street lamps and the feeding ecology of insectivorous bats,
Symp. Zool. Soc. Lond. 67: 291–307
Schube T.1903 Die Verbreitung der Gefasspflanzen in Schlesien preussischen und
osterreischischen Antheils. Druck von. R. Nischkovsky. Breslau, Seminarium
Geobotanicum 6.
Sielezniew M., Dziekańska I., 2010. Motyle dzienne. Multico, Warszawa.
Sikora A., Chylarecki P., Meissner W., Neubauer G. (red.) 2011. Monitoring ptaków wodnobłotnych
w okresie wędrówek. Poradnik metodyczny. GDOS, Warszawa.
Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.). 2007. Atlas
rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985–2004. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
Statystyczne Vademecum Samorządowca 2011, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, 2011.
Stelmaszczyk R., Kadej M, Żuk K. 2007. Raport z powszechnej inwentaryzacji leśnej - owady
. Na zlecenie nadleśnictwa Lubin. 6 str. + mapa.
Svensson G. P., Larsson M. C., Hedin J., 2004. Attraction of the larval predator elater
ferrugineus to the sex pheromone of its prey, Osmoderma eremita, and its implication for
conservation biology. Journal of chemical ecology 30, 353–363.
Szata roślinna Polski: opracowanie zbiorowe. T. I-II. Red. Szafer W. PWN, Warszawa 1959;
Szata roślinna Polski: opracowanie zbiorowe. T. I-II. Red. Szafer W., Zarzycki K. PWN,
Warszawa 1972;
Szlachetka A, 2009, Dokumentacja przyrodnicza zespołu przyrodniczo krajobrazowego
"Potoki Wzgórz Dalkowskich" obiekt Trzebcz;
Szlachetka A, 2009, Dokumentacja przyrodnicza zespołu przyrodniczo krajobrazowego
"Potoki Wzgórz Dalkowskich" obiekt "Guzicki Potok";
Szlachetka A. Cieślak M. 1985, Ekspertyza botaniczna północno-wschodniej części
województwa legnickiego. Maszynopis;
Szweykowski J., 2006. An Annotated Checklist of Polish Liverworts and Hornworts,
Krytyczna Lista Wątrobowców i Glewików Polski, W. Szafer Institute of Botany, Polish
Academy of Sciences, Kraków;
Tokarska-Guzik B. 2005. The Establishment and Spread of Alien Plant Species
(Kenophytes) in the Flora of Poland. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego;
338

Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski – rozmieszczenie i liczebność. PWN Warszawa.
Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany.
PTPP „pro Natura”, Wrocław.
Trampler T. Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych.
SGGW 2008;
Tyszko - Chmielowiec P. (red.) 2012. Aleje – skarbnice przyrody. Praktyczny podręcznik
ochrony alej i ich mieszkańców. Fundacja ekorozwoju, Wrocław. 160 pp.
VDI 2005. Verein Deutscher Ingenieure 2005. Biologische Messverfahren zur Ermittlung und
Beurteilung der Wirkung von Luftverunreinigungen mit Flechten (Bioindikation). Kartierung
der Diversität epiphytischer Flechten als Indikator für Luftgüte. – VDI/DIN Handbuch
Reinhaltung der Luft (3957) 13: 1–27.
Wilson D.E., Reeder D.M. (red). 2005. Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic
Reference (3rd ed), Johns Hopkins University Press.
Wirth V. 1995. Die Flechten Baden-Württembergs. – II Aufl. Verl. Eugen Ulmer.
Wojewoda W. 2003. Checklist of Polish larger Basidiomycetes. In: Mirek Z., (ed). Biodiversity
of Poland. Vol. 7. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 7, Kraków,
p. 1–812;
Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011
z uwzględnieniem lat 2012-2015, Wrocław, 2008 r.
Wójciak H. 2003. Porosty, mszaki, paprotniki. – MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa,
368 ss;
Wójcicka-Rosińska A., 2011. Projektowany rezerwat przyrody „Żukowskie Śnieżyce”.
BULiGL, Brzeg.
Wysocki C., Sikorski P., 2009. Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu
krajobrazu (podręcznik), SGGW, Warszawa;
Zarabska D. 2012. Porosty w krajobrazie rolniczym sandru nowotomyskiego. – Praca
doktorska wykonana na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w
Poznaniu pod kierunkiem W. Fałtynowicza, Poznań, mscr.
Zarzycki K., Mirek Z., 2006, Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i
grzybów Polski. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN. Kraków. ISBN 83-89648-38-5.
Żukowski W., Jackowiak B. (red.) 1995, Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza
Zachodniego i Wielkopolski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań.
339

X. SPIS ZAŁĄCZNIKÓW
X.1. KARTY EWIDENCYJNE I ZESTAWIENIA
– skatalogowane informacje dotyczące zinwentaryzowanych stanowisk fauny i flory
oraz pozostałych elementów objętych inwentaryzacją.
X.2. DOKUMENTACJA KARTOGRAFICZNA
– mapy w skali 1 : 10 000 (z podziałem na 4 arkusze) przedstawiające wyniki
inwentaryzacji:
o Mapa stanowisk roślin naczyniowych, porostów i grzybów wilkoowocnikowych,
o Mapa stanowisk zwierząt,
o Mapa cennych i rzadkich siedlisk przyrodniczych wymienionych
w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej,
o Mapa istniejących i proponowanych form ochrony przyrody
(obszarowej i indywidulanej) w tym:
istniejące pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej
obiekty przyrody proponowane do objęcia ochroną prawną
w formie pomników przyrody lub w innej formie
istniejące obszary objęte ochroną prawną
obszary proponowane do objęcia ochroną
– mapa w skali 1 : 20 000 (bez podziału na arkusze) na podkładzie projektu Studium
Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Polkowice (wyk. Biuro
Urbanistyczne Ecoland, aktualność na dzień 31 lipca 2012 roku):
o Ustalenia i wskazania do planów zagospodarowania przestrzennego
i studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego.
X.3. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA
– skatalalogowane wydruki fotografii (łącznie 469 fotografii). Fotografie przedstawiają
najcenniejsze ekosystemy, wybrane chronione i rzadkie gatunki roślin i zwierząt, pomniki
przyrody (po 2 zdjęcia) oraz obiekty proponowane do ochrony na badanym terenie
(po 3 zdjęcia).
340