Toyu`un Diri Qalmas\ - AZERI.org

Toyu`un Diri Qalmas\
© El[in. Se[ilmi] Wswrlwri 2 Cilddw. 1987, Azwrbaycan D=vlwt Nw]riyyat\, Bak\.
“Aha!… Ay bwrwkallah! Ay ma]allah! Odu he-e-e!.. Bwh-bwh.. A]iq-mw]uq
whvalat\d\ lap!.. Anas\ deyir q\z\m mwktwbdwdi, ay malades! Bunun da ba]\
batm\] mwmwsi deyir ki, o`lum u]aqd\ hwlw.. Ay swn =lwswn! Ona bax, wcwb
u]aqd\! A`wz, vay-vay-vay, q\z\n =p^] vermwyinw bax…Aha, aha, bircw qolboyun
olma`uvuz [atm\rd\, ay malades! Bwh-bwh-bwh!…”
Kwnddwn Bak\ya gedwn elektrik qatar\n\n swsi istwr-istwmwz bir m^ddwt
Z^beydwnin fikirlwrini alt^st elwdi, da`\td\ bu fikirlwri vw hwmin elektrik
qatar\ni swsi alt\nda A`ag^l =mr^ndw birinci dwfw q\z =pd^ vw hwmin
elektrik qatar\n\n swsi alt\nda Nisw dw portfelini qollu-budaql\ wncir a`ac\na
s=ykwyib =mr^ndw birinci dwfw o`lanla qucaqla]d\, o`lanla =p^]d^.
B^t^n whvalat da elw buradan ba]lad\.
|
Elektrik qatar\n\n swsi yava]-yava] uzaqla]d\qca nar a`aclar\n\n dal\nda
gizlwnib x\s\n-x\s\n wncir a`ac\na twrwf boylana-boylana A`ag^llw Niswnin
=p^]mwyinw tama]a elwywn Z^beydwnin beynindw “bwh-bwh”lwr vw
“malades”lwr dw twzwdwn ba] qald\rd\ vw bu dwm Nisw b^t^n =mr^ndw o`lanla
birinci dwfwki =p^]dwn sonra g=zlwrini a[anda lap qwfildwn, birdwn-birw ay
i]\`\nda nar a`aclar\n\n aras\ndan boylan\b maraqla, bir az heyrwtlw, bir az da
hwswdlw onlara baxan girdw, wtli sifwti, ya]\na yara]mayan bir par\lt\yla
par\ldayan yekw qara g=zlwri g=rd^:
— Vaxsey! Z^beydw!
Bu ikicw s=z p\[\lt\s\ndak\ qorxu, ^rkwklik elw bil ki, bircw anl\`a hwmin yay
gecwsinin b^rk^s^ndw m^rg^lwywn wncir, nar, heyva, badam, zeytun
a`aclar\n\, va`zal\n da] hasar\ boyu qalxm\] meynwlwri, yelsizlikdwn bir
yarpa`\ belw titrwmwywn tutlar\ da diksindirdi vw bu ikicw s=z^ p\[\ldayan
1

swsin xofundan qeyzw gwldi, nar a`aclar\n\n budaqlar\na ili]w-ili]w irwli yeridi.
— Nwdi, balam Nw xwbwrdi Cin-]eytan g=r^nd^ g=zlwr^vw N=]^-^-^n!
Z^beydw bu “N=]^-^-^n” ^ [ox mwnal\ dedi vw bu mwnan\n dal\nda nw
gizlwndiyini hwmin yay ax]am\n\n istisindw wli-aya`\ buz kimi soyumu], ^rwyi
u[unan Nisw dw, [=n^b Z^beydwyw baxa-baxa hwlw dw =z^nw gwlw bilmwywn
A`ag^l dw yax]\ ba]a d^]d^.
— Cin-]eytandan ki, belw qorxursan, yax]\, balam, anam-bac\m n=]^n
camaat\n getdiyi d^z yolla, i]\ql\ yolla eviv^zw getmirswn Hw N=]^-^-^n
Hirsindwn vw pwrtliyindwn u]aq kimi dodaqlar\ qa[an A`ag^l dedi:
— D^z adamsan, swnin burda nw i]in var
Bu dwfw Z^beydwnin do`rudan mat\-qutu [wkildi vw arvad sidq-^rwkdwn
heyrwt elwdi:
— A-a-a!.. Adw, qara mwni bas\nca, mwn qaran\ bas\m, hw Ke[mwz, atam
balas\, ke[mwz! Nolar, camaat durur, biz dururuq! Baxar\q g=rwrik mwn d^z
adamam ya siz d^z adamsuz ki, va`zal ba`\nda, wncir a`ac\n\n alt\nda,
gecwnin xwlvwtindw… gecwnin xwlvwtindw!.. Wvvwlcw b^t^n bu dediklwrinin
dal\nda bir s=z tapa bilmwdi, sonra dedi: — Gecwnin xwlvwtindw Leyli-
Mwcnunluq elwyirs^z! — Sonra da elw bil ki, tap\b dediyi bu s=z =z^n^n
xo]una gwlmwdi, kwswrsiz oldu, dedi:— Wh, qwlwt elwywr Mwcnun
atabaatas\yla, Leyli dw ondan be]betwr, va`zal ba`\na gwlmwz!
G=z^n^n ya]\ burnunun ucundan gilw-gilw c^z^lwn Nisw i[ini [wkw-[wkw:
— He[ kimw demw… — dedi. — He[ kimw demw, qwlwt elwmi]ik, Z^beydw…
Z^beydw xala…
Z^beydw wvvwlcw elw bil ba]a d^]mwdi, e]itmwdi bu s=z^, sonra qula`\na
inanmad\ Z^beydw, amma Nisw bir dw twkrar elwdi ki, qwlwt elwmi]ik,
Z^beydw xala, he[ kimw demw kwnddw, biab\r olar\q biz, Z^beydw xala vw
s=zlw]mwk, s=zlw didi]mwk hwvwsindwn Z^beydwnin tar\ma [wkilmi] bwdwni
birdwn-birw, bircw an\n i[indw s^stwldi, b^t^n hirsi-hikkwsi, kini-k^durwti
[\x\b getdi i]inin dal\nca vw arvad a[\q-a]kar yum]ald\, ^rwyindw lap k=vrwldi
dw.
Mwswlw buras\nda idi ki, kwnddw u]aqdan tutmu] b=y^ywcwn ham\
Z^beydwyw elw-belwcw Z^beydw deyirdi vw bu kwnddw birinci dwfw idi ki,
2

kimsw Z^beydwyw “Z^beydw xala” deyirdi.
— Yan\ndak\n\ ba]a sal dw… q\z\m…— dedi Z^beydw. Ba]lay\b ki, d^z
adam belw gwldi, wyri adam belw getdi, day nw bilim nw…
Nisw daha bir s=z demwdi, wyilib wncir a`ac\n\n dibindwn portfelini g=t^rd^
vw i[ini [wkw-[wkw Z^beydwnin yan\ndan =t^b getdi. A`ag^l dw q\z\n dal\nca
add\mlaya-add\mlaya d^nyan\n wn iyrwnc bir mwxluquna bax\rm\] kimi,
[im[w]ib nifrwtlw yuxar\dan a]a`\ya Z^beydwyw baxd\ vw bu bax\]lar\n alt\nda
Z^beydw yenw dw mindi cin at\na, hwmi]wki Z^beydw oldu, =z^n^ saxlaya
bilmwyib A`ag^l^n arxas\nca:
— Ay swn =lwswn! — dedi. — Baxarsan!.. — Sonra Niswnin dediyi s=zlwr dw
yad\ndan [\xd\. — Baxarsuz!
||
Po[talyon Nwcwfqulu deyirdi guya alimlwr qwzetlwrdw belw yaz\blar ki,
m^haribwdwn sonra otuz ildi Ab]eronda belw isti olmay\b. Wlbwttw, Z^beydw
yax]\ bilirdi ki, hwr deyilwn s=zw inanmayasan gwrwk, amma bu yerlwrdw belw
isti do`rudan da yad\na gwlmirdi; he[ m^haribwdwn wvvwllwr dw belw isti
yad\na gwlmirdi. Bu, lap A]qabad\n o istisinw ox]ay\rd\, A]qabad\n o istisinw
ki, Z^beydw gwmiyw minib, Xwzwri ^z^b gedib d^]m^]d^ o istiyw; qarag^l
xwzi alma`a getmi]di ki, gwtirib Bak\da sats\n (papaq[\ Wlih^seyn
]irniklwndirmi]di onu o vaxt, indi gorbagor olub k=pwk o`lu!) amma
bilmwmi]di ki, bir qara da] da dal\nca gedir: Bak\dan apard\`\ Nuxa
krepde]inini satd\`\ yerdw (yax]\ deyiblwr ki, art\q tamah ba] yarar!)
tutmu]dular onu A]qabad bazar\nda vw amnistiya olmasayd\ bir il iki ay on
d=rd g^n yox, ]whwrlwraras\ alver ^stw d^z alt\ca il yatacaqd\ t^rmwdw. Hwmin
bir il iki ay on d=rd g^n^n elw g^n^ olmad\ ki, Z^beydw t=vbw etmwsin vw
papaq[\ Wlih^seynin dw atas\n\n goruna s=ymwsin ki, bir dw belw i]
tutmayacaq. Belw i] deywndw ki, ywni b=y^k i], ywni qaz vurub qazan
doldurmaq mwswlwsi. O vaxtdan x\rda-xuru] idi Z^beydwninki, amma x\rdaxuru]un
da ^z^ qara olsun, bude, bu g^n g^nortadan bazarda idi,
g^nortan\n o c\rhac\r\ndan ax]amacan, satd\`\ cwmi ^[ dwnw s^p^rgw
olmu]du. Bu ]oqwribw qalm\] s^p^rgwlwri Abdulla ki]i bekar[\l\qdan
d^zwldirdi vw Z^beydw ki]inin q\l\`\na girib s^p^rgwlwri ucuz qiymwtw ondan
al\rd\ vw bazara apar\b sat\rd\. D^nwn lap betwr olmu]du, cwmi iki s^p^rgw
satm\]d\ vw bu ax]am da Z^beydw s^p^rgwlwr dolu hwsir zwnbili nar a`ac\n\n
3

udaqlar\na ili]w-ili]w vw ^rwyindw A`ag^l^n qaras\na deyinw-deyinw
a`acl\qdan [\x\b va`zal ba`\n\n c\`\r\na d^]d^; buna bax dw, bir hwlw “ding”
elwyib yumurtadan [\xmam\] wncir a`ac\n\n ald\nda q\zla =p^]^r, amma
adama elw bax\r ki, elw bil ki, g^rzw ilana bax\r, nwdi, balam, nolub,
sancaca`am swni, sancm\]am swni, nwdi ax\ Atan swhwrdwn ax]amacan
avtobus s^r^r burada Bak\ya, Bak\dan bura, y\`\b gwtirir evw, anan yeyib
har\nn\y\r, =z^n dw u]a`\n ba]\n\ tovlay\b gwtirirswn ax]am\n qaranl\`\nda
wncir a`ac\n\n alt\na, indi nolub, mwnwm twqsirkar N=]^n, lwnwtullah, bu da
bu twrwfdwn [\xd\ qaba`\ma…
Z^beydw uzaqdan ona twrwf gwlwn adam qaralt\s\nda milisioner Swfwri o saat
tan\d\, lwnwtullah\ da onun[un dedi vw i[i s^p^rgw dolu hwsir zwnbili g=r^b
milisioner Swfwrin yenw q\rsaqq\z olmamas\ ^[^n, twzwdwn =y^d-nwsihwt
vermwmwsi ^[^n yolunu dwyi]di, va`zal\n a]a`\ twrwfindwn ke[wn c\`\ra
d=nd^ ki, Mwsmwxan\m\n indi ba`l\ olan twrwvwz k=]k^n^n qaba`\ndan
d=vrw vurub evw getsin; yolu xeyli uzand\ vw bu da Z^beydwni lap dilxor
elwdi.
Z^beydw elw bildi ki, milisioner Swfwr onu g=rmwdi, amma milisioner Swfwrin
dw g=zlwri swrraf g=zlwri idi, lap uzaqdan Z^beydwni tan\d\, wlindwki hwsir
zwnbili dw g=rd^, arvad\n tez yolu dwyi]ib ba]qa c\`\ra d^]mwsinin dw
swbwbini ba]a d^]d^ vw ax\r vaxtlar, ywni bir xeyli m^ddwt Z^beydwni faydal\
wmwk yoluna [a`\ra-[a`\ra daha zihara gwlwndwn sonra, bu t^feyli arvad
barwdw sabitlw]mi] fikri bir dw gwlib beynindwn ke[di: “— W]]i, qoy
cwhwnnwm olsun, getsin, qozbeli qwbir d^zwldwr”.
Wlbwttw, Z^beydwnin xwbwri yox idi ki, milisioner Swfwr bu saat onun ancaq
qwbirdw d^zwldwcwk qozbel hesab elwdi (xwbwri olsayd\, yenw bir ]ey bwhanw
elwyib milisioner Swfwrin arvad\ Z^beydwylw – bu wfwl o`lu wfwlin dw arvad\n\n
ad\ Z^beydw idi – kwndin ^mumi hamam\nda bir dava-dala] qoparacaqd\ ki,
arvadlar onlar\ g^clw aralayacaqd\!), amma elw-elwcw dilxor idi vw dilxordilxor
da getdi =z xarabas\na.
Bayaq va`zal ba`\ndan ke[ib bazardan evw qay\d\rd\, c\`\r\n q\ra`\ndak\
a`acl\qdan ancaq onun e]idw bilwcwyi bir p\[\lt\ e]itdi vw wlbwttw, Z^beydw dw
Z^beydw olmazd\ ki, tez, lap bircw g=z q\rp\m\nda =z^n^ a`acl\`a verib
p\[\lda]anlar\n kim oldu`unu pusmas\n; bax\b g=rd^ ki, bwli, mwclis
arwstwdi, ba`[a m^wllimwsi F^ruzwnin q\z\ Nisw ilw o zwhlwsi getmi]
A`abac\n\n o`lu A`ag^l dayan\blar ^zbwsurwt vw p\[\lda]a-p\[\lda]a e]qmwhwbbwtdwn
dwm vururlar, sonra da qol-boyun olub =p^]d^lwr vw sonra da
4

q\z\n g=z^nw cin-]eytan g=r^nd^.
Belw-belw i]lwr.
Bu twrwfdwn dw bu milisioner Swfwr b=yurdwn [\x\b yolunu uzaq sald\;
qarag^n o`lu qarag^n, alt\ yekw q\z\ var, alt\s\ da evdw; bu q\zlar\n y^k^
altda az qal\r bo`az\n\n damarlar\ ]i]ib partlaya, papa`\n\ da [\xaranda xalis
ke[wl b^lb^lw ox]ay\r, bircw dwnw t^k dw yoxdu ba]\nda; w]]i, =z^ bilwr, swnw
nw, swn kimswn, lw[wr arvad\ var, qoy o da dwrdini [wksin ki]isinin..
D^zd^, bir dwfw, lap elw bu yaz\n s=z^d^, milisioner Swfwr bazar ba]\nda ona
yax\nla]\b bir s=z dedi, hwmin s=z he[ yad\ndan [\xm\r, beynindw hwkk olub
qal\b o s=z d^z ^[ ayd\, tez-tez yad\na d^]^r vw milisioner Swfwrin az\ otuz
ildw ona dediyi s=zlwr bu bircw c^mlwnin yan\nda tamam he[ zadd\.
Z^beydw Bak\dak\ k=hnw rwfiqwsi Anu]dan zwfwran, sar\k=k, cirw, zwncwfil,
yumurta boyamaq ^[^n rwngbwrwng boyalar al\b gwtirib kwndin bazar\nda
sat\rd\, milisioner Swfwri g=r^b ]ey-]^y^n^ y\`\]d\rd\, bazar ba]\na getdi vw
on-on be] dwqiqwdwn sonra elw oradaca milisioner Swfwr twzwdwn p\rtlay\b
[\xd\ b=y^rdwn, gwlib Z^beydwylw ^zbw^z dayand\ vw Z^beydw elw bildi ki,
milisioner Swfwr yenw dw bir ne[w il bundan qabaqk\ kimi, onu milis idarwsinw
aparacaq, amma milisioner Swfwr onu milis idarwsinw aparmad\, arvad\n
q\pq\rm\z\ x\nal\ sa[lar\na, cavanl\qda [ox sinwsinw d=ywn cay\llar\n a`l\n\
ba]\ndan elwmi] vw indi yava]-yava] ki[ilwn, sulanan qara g=zlwrinin
kwnar\ndak\ q\r\]larla, l\rtda]m\], buxa`\ sallanan sifwtinw baxd\, baxd\, elw
bil Z^beydwnin cavanl\`\ gwldi durdu g=zlwrinin qaba`\nda (qwribwydi ki,
milisioner Swfwrin bu bax\]lar\ alt\nda Z^beydw dw birdwn-birw =z cavanl\`\n\
yad\na sald\, =z cavan sir sifwti, cavan wndam\ gwldi durdu g=zlwrinin
qaba`\nda) vw dedi:
— +z^n^ o qazan\n alt\nda yand\rd\n ki, i[indwki he[ kimw laz\m deyil…
Milisioner Swfwr bu s=zlwri dedi vw [\x\b getdi..
Hwmin g^n Z^beydw tamam hali-pwri]an oldu.
Nw isw, gwldi [\xd\ evinw.
Kwnddw ancaq i]i d^]wnin - alan\n, satan\n, axtaran\n, Bak\ya ev dwyi]wnin,
ba` kirayw verwnin…, - aya`\ dwywn bu ev, bu hwywt-baca kwndin a]a`\
ba]\nda, qumluqla qayal\`\n aras\nda idi vw bu qayal\qdan dwniz y^z wlli-iki
y^z metr mwsafw vard\ vw yay-q\] dwnizin swsi Z^beydwnin radiosuydu,
5

konsertiydi; Bak\ya, ya ba]qa bir yerw gedwndw, wlbwttw, bu qum ^[^n dw
dar\x\rd\, bu qayal\q ^[^n dw, hwywtdwki bu meynwlwr ^[^n, iydw, xar tut,
wrik, heyva, nar, wncir a`aclar\y[un da dar\x\rd\, amma hwr ]eydwn [ox, wn
birinci, dwnizin swsi ^[^n dar\x\rd\.
Z^beydwnin ikiotaql\ da] evi, mwtbwxi yan\nda hamam\ vw hamam\n da
yan\nda i[wri twrwfdwn divar\na yar\yacan [ex kafeli d^z^lm^] tualeti vard\.
Hwywtindw balaca [arhovuzu vard\ va cwmi iyirmi sotluq bu hwywtdwki sa`lam
a`aclar kwndin az-az hwywtlwrindw vard\ vw ^m^miyywtlw Z^beydwnin
evindwki, hwywt-bacas\ndak\ swliqw-sahman\na kwnddw onun A`abac\ kimi wn
birinci d^]mwnlwrinin belw, s=z^ yox idi.
Z^beydw hwywtw girwn kimi, wlindwki hwsir zwnbili hirslw darvazan\n
yan\ndak\ alma a`ac\n\n dibinw atd\ vw guya b^t^n taqs\rlar yaz\q Abdulla
ki]idwymi] kimi, onun qaras\na bir-iki ya`l\ s=z dedi, sonra iti add\mlarla
quyuya yax\nla]\b bir vedrw su [wkib [\xard\, swrin sudan bir par[ g=t^r^b
birnwfwsw ba]\na [wkdi vw bu bir par[ swrin quyu suyundan sonra elw bil bir
balaca sakitlw]di. Vedrwnin qalan suyundan ^[-d=rd ovuc t=k^b ^z-g=z^nw
[\rp\rd\, bir-iki par[ da su doldurub art\rman\n sement d=]wmwsinw atd\ ki,
bir az swrinlik olsun.
Quyunun hwndwvwrindw a`caqanad daha [ox idi vw Z^beydw vedrwni yerw
qoyub ya] wliylw wtli qollar\n\, sinwsini ]app\ldada-]app\ldada art\rmaya
qalxd\, hwr twrwfi a[\q art\rman\n bir kwnar\nda qurdu`u mi[wtkwnin i[inw
girib palaz\n ^st^ndwn swrdiyi nazik yay d=]wyindw uzand\, ba]\n\ yum]aq
m^twkkwyw qoyub qollar\n\ a[d\ vw sinwdolusu nwfws al\b bir:
— Oxxay!.. — dedi.
Dwnizdwn lap yava] bir u`ultu gwlirdi, yel deyilwn ]ey yox idi vw dwnizin
x\rda bir lwpwsi dw twrpwnmirdi. Art\rmada ya] sement d=]wmw [=x tez
qurudu vw swrini dw [ox tez ke[ib getdi, elw bil hwywtdw ocaq qalam\]d\ vw
hwsar boyu wkilmi] k^knar a`aclar\n\n qozalar\n\n swsi dw elw bil ocaqda
yanan odunun ]aqq\lt\s\yd\; k^knar qozalar\ hwrdwnbir =z-=z^nw ]aqq\lday\b
[atlay\rd\, sonra bir-bir tuppultuyla yerw d^]^rd^.
Z^beydw mi[wtkwnin alt\ndan wlini uzad\b taxta kwtilin ^st^ndwki bir lwywn
^z^mdwn bir gilw qopar\b a`z\na qoydu, sonra, wllwrinin ikisini dw ba]\n\n
alt\nda [arpazlad\. &z^m gilwsi isti idi vw elw bil ki, b^t^n dad\n\-twmini
itirmi]di. &mumiyywtlw, elw bil ki, meyvwlwr get-gedw dads\zla]\rd\ vw
Z^beydw sidq^rwkdwn hay\fs\lana-hay\fs\lana fikirlw]di ki, han\ indi H=vsan
6

so`an\, Corat qovunu, Zirwnin a` turpu, k=k^, Buzovnan\n kah\s\,
Nardarandak\ Pa[an ba`lar\n\n qara ]an\s\, Saray\n, Novxan\n\n a` ]an\s\,
Qala twrwfdwki Hac\xuna ba`lar\n\n sar\gilwsi, Bilgwhin swhwr-swbahi kwhrwba
kimi wnciri
Z^beydw bunlar\ fikirlw]di, bu meyvwlwrin, twrwvwzin twmini a`z\nda hiss
elwdi vw birdwn-birw =z^ dw =z^nw [ox k=hnw, qwdim bir mwxluq kimi
g=r^nd^.
Z^beydw he[ dw yax]\ bilmirdi ki, ne[w ya]\ var, vaxt\yla o qwdwr o twrwf-bu
twrwf elwmi]di ya]\n\ ki, o qwdwr dola]d\rm\]d\ ki, ax\rda =z^ dw [a]ba]
qalm\]d\; hwr halda wlli alt\ ilw wlli swkkiz aras\nda olard\, art\q olmazd\,
amma wskik dw olmazd\.
Buras\ da qwribw idi ki, Z^beydw birinci dwfwydi belwcw ciddi surwtdw ya]
barwdw fikirlw]irdi, ywni ya]\n\ nw ^[^nsw azaltmaq barwdw yox, nw ^[^nsw
[oxaltmaq barwdw yox, elw-belw, swbwbsiz-zads\z, d^z^nwqulu =z ya]\ barwdw.
Nw isw, a]\q deyib ki, ya bir ba]qas\, hwr halda kimsw deyib ki, g^n ke[di, il
ke[di, cavan olmaram bir dw mwn. Z^beydw bunu da fikirlw]wndwn sonra,
Molla Nwsrwddinin bir whvalat\ yad\na d^]d^; deyirlwr ki, bir g^n molla ata
minmwk istwyirmi], aya`\n\ ^zwngiyw bas\b bir g^c elwyib, iki g^c elwyib,
amma ata minw bilmwyib, deyib ki, eh, hardasan ey cavanl\q, sonra bax\b
g=r^b ki, yan-y=rwsindw he[ kim yoxdu, deyib; “— He[ cavanl\qda da bir
zibil deyildim!”.
W]]i, molla da getsin i]inin dal\nca, o birisi dw, swn allah, qoy uzanm\]\q
yerimizdw, qoy bir nwfwsimizi dwrwk, amma bir mwswlw vard\ ki, Z^beydw,
misal ^[^n, A]qabad\n o istisinw d^]wndw, d^nya-wrzdw A`ag^l^n he[ izisora`\
da yox idi, amma indi adama elw bax\r ki, elw bil wfi ilana bax\r.
A`ag^l “aerodrom” papa`\n\ ba]\ndan [\xar\b k=hnw divan\n ^st^nw [\rpd\
vw ^rwyindw Yer ^z^ndwki b^t^n pis adamlar[un, o c^mlwdwn dw, twbii ki,
Z^beydwy[^n hans\ s=z laz\m\yd\sa, o s=z^ dw dedi.
|||
A`abac\ yerdwn palaz\n ^stw oturub qaba`\ndak\ bir b=y^k mwcmwyi sirkwlik
^z^m^ balonlara doldururdu vw indicw salams\z-kwlams\z i[wri girwn
o`lunun qa]qaba`\na twwcc^b elwdi. Ax\r g^nlwr swhwr-ax]am A`ag^l^n ^z^
g^l^rd^, nw deyirdin onu elwyirdi, i]w-g^cw yar\y\rd\ vw A`abac\ belw
7

^z^yolal\`\ twkcw belw yozurdu ki, bir azdan o`lu ikiillik wsgwrliyw gedwcwkdi,
=z^ dw uza`a gedwcwkdi, Pribaltikaya, buna g=rw dw ikiillik ayr\l\q qaba`\
ipwkdwn yum]aq olmu]du.
Wlbwttw, A`abac\ bilmirdi ki, mwswlw twkcw bunda deyil, ikinci wsas swbwb dw
var vw ikinci wsas swbwb ondan ibarwt idi ki, d^z iki il dwrdindwn dwli-divanw
oldu`u, dal\nca d^]d^y^, yay\n b^rk^s^nw, q\]\n boran\nda, pay\z\n
k^lwyindw, yaz\n ya`\]\nda xwlvwtcw qap\lar\ a`z\nda dayand\`\ Niswnin dw
da] ^rwyi ax\r ki, yum]alm\]d\ vw A`ag^l^n ax\r\nc\ mwktubuna cavab
g=ndwrmi]di vw bu cavabdan sonra d^z doqquz g^n idi ki, hwr g^n xwlvwtcw
g=r^]^rd^lwr. Nisw hwyat vw insanlar barwdw, vwfas\zl\q vw ilqar barwdw
dan\]\rd\, hwrwsinw ^[-d=rd dwfw baxd\`\ hind kinolar\n\ A`ag^l dw papirosu
papiros dal\nca t^st^lwdw-t^st^lwdw vw [ox da ciddi surwtdw Niswnin yan\nca
add\mlay\rd\, [ox zaman da dan\]ma`a s=z tapm\rd\.
— Nolub, wdw, papa`\ n=] tullay\rsan — Bunu heyrwtlw o`luna baxan
A`abac\ soru]du.
— He[, — dedi vw yenw dw ^rwyindw Yer ^z^ndwki b^t^n pis adamlar\ vw o
c^mlwdwn dw Z^beydwni s=yd^.
A`abac\ ona g=rw heyrwtlw o`lunun hal\n\ xwbwr ald\ ki, ba]qa vaxt A`ag^l
“aerodorom” papa`\n\ az qala yatanda da ba]\ndan [\xarm\rd\, yay\n
c\rhac\r\nda da nazik k=ynwkdw, nazik ]alvarda vw bu “aerodrom” papaqda
gwzirdi, bu papaq A`ag^l^n b=y^k qarda]\ Baladada]\n papa`\ idi vw il yar\m
bundan wvvwl Baladada] wsgwrliyw gedwndw bu papa`\ A`ag^lw verdi ki,
gwzdirsin ba]\nda, hwmi]w qeyrwtini [wksin bu papa`\n; Baladada] indi Amur
vilaywtindw wsgwr idi vw be]-alt\ aydan sonra qay\d\b gwlwcwkdi vw A`ag^l
Baladada]\n papa`\n\ ki]i kimi gwzdirmi]di ba]\nda, amma indi i[wri girwn
kimi, papa`\ ba]\ndan [\xar\b v\z\ldatd\ divan\n ^st^nw, pis adamlar\n wmwli
yand\r\b-yaxm\]d\ onu, =z^ dw ayr\ c^r yand\r\b-yaxm\]d\.
A`abac\ yerindwn qalx\b wlini dwsmalla sildi vw A`ag^l^n g^norta suyunu
i[ib k^ftwsi ilw kartofunu ax]ama saxlad\`\ kasan\ gwtirib q\raqlar\ x\rda
q\rm\z\ g^l nax\]l\, a` s^frwli mizin arxas\nda oturmu] A`ag^l^n qaba`\na
qoydu, so`an, vwzwri, reyhan gwtirdi, bir dwnw sirkwyw qoyulmu] bad\mcan,
[=rwk gwtirdi vw A`ag^l dw nw anas\n\n ^z^nw baxd\, nw qaba`\ndadk\ g=yg=ywrtiyw,
k^ftwyw baxd\, elw kortwbii yemwyw ba]lad\.
A`ag^l orta mwktwbi ke[wn il bitirmi]di vw indi Bak\dak\ ]oferlwr kursunda
oxuyurdu, iki hwftwdwn sonra qurtarard\ kursu vw iki-^[ hwftwdwn sonra da
8

gedwrdi wsgwrliyw, =z^ dw bilirdi hara: vayenkom M^rswlov demi]di ki, swni
g=ndwrwcwywm Pribaltikaya, g=zwl yerlwrdi, yollar\ da wntiqw, gedib orada
canla-ba]la xidmwt elwywrswn Vwtwnw.
Nisw gecw mwktwbindw oxuyurdu, onuncu sinifdw, g^nd^zlwr u]aq ba`[as\nda
i]lwyirdi, anas\n\n yan\nda, u]aqlara nw`mw oxumaq =yrwdirdi, yeddillik
musiqi mwktwbini dw qurtarm\]d\ Nisw, qarmon [al\rd\.
D^z doqquz g^n idi ki, A`ag^l gecwlwr mwktwbin dal\nda xwlvwtcw Niswni
g=zlwyirdi vw onlar adams\z yerlwrdwn ke[ib va`zal ba`\yla evw gwlirdilwr, ywni
Nisw gedirdi =z evlwrinw, A`ag^l dw gwlirdi =z evlwrinw. A`ag^l istwyirdi
Niswni ni]anlay\b getsin wsgwrliyw, amma Nisw deyirdi ki, yox, qay\d\b
gwlwrswn sonra; Nisw bilmwk istwyirdi ki, A`ag^l^ hwqiqwtwn sevir, yoxsa yox,
=z^n^ bu iki ildw s\namaq istwyirdi.
Bu gecw A`ag^l =mr^ndw birinci dwfw Niswni =pd^ vw Nisw dw =mr^ndw
birinci dwfw icazw verdi ki, o`lan onu =ps^n vw A`ag^l he[ vaxt inana
bilmwzdi ki, ha[ansa bir g^n gwlwcwk, bug^nk^ g^n kimi vw o, Niswni xwyal
alwmindw yox, gecw yuxuda yox, do`rudan-do`ruya =pwcwk vw wlbwttw,
A`ag^l he[ vwchlw a`l\na gwtirmwzdi ki, belw bir mwqamda Z^beydw kimi
dinsizin-imans\z\n biri gwlib kwsdirwcwk ba]lar\n\n ^st^n^.
Nisw va`zal ba`\yla gwlw-gwlw a`lay\b =z^n^ =ld^r^rd^ ki, biab\r olaca`am
b^t^n kwnddw, Z^beydw biab\r elwywcwk mwni, sonra da dedi ki, A`ag^l,
qurban olum swnw, A`ag^l, qoyma biab\r elwsin mwni Z^beydw, get ona
yalvar-yaxar, A`ag^l, qarda]\m\n ^z^nw baxa bilmwrwm, he[ kimin g=z^nw
g=r^nw bilmwrwm. A`ag^l dw dedi ki, qorxma, amma bunu demwyw nw var ki,
demwk asand\ amma Z^beydw kimi bir ifritwnin a`z\n\ yummaq asan i] deyil,
g=rd^y^n^n dw ^st^nw y^z^n^ qoyub swhwr s^bhdwn b^t^n kwndw yayacaq,
biab\r elwywcwk Niswni b^t^n alwmdw vw Nisw dw dwrd elwywcwk bunu
^rwyindw, allah bilir neylwywcwk Nisw, nw deswn elwywr Nisw, lap =z^nw wl dw
qald\rar, twki qarda]\ Atabalan\n yan\nda r^svay olmas\n, twki kwndin
arvadlar\n\n aras\nda anas\n\n ba]\ a]a`\ olmas\n.
Z^beydw yalvar-yaxar ba]a d^]wn deyildi, bunun =z^n^ dw swhwr bir s=z
elwyib yayacaqd\ alwmw ki A`ag^l gwlib a`lay\rd\ yan\mda ki, qwlwt elwmi]wm.
Z^beydwnin, gwrwk, milisioner Swfwr demi]kwn, maddi mara`\ olsun.
|V
9

Z^beydw mi[wtkwnin alt\ndan [\x\b ota`a girdi vw twrdwn tamam ya] olmu]
pal-paltar\n\ [\xar\b twzwsini geydi, =z^ dw tez-tez, twlwsik geydi ki, ]ifonerin
qap\s\ndak\ yekw yumurtavar\ g^zg^yw g=z^ sata]d\qca sallanm\] d=]lwrini vw
yekw qarn\n\ g=rmwsin, sonra hwywtw d^]d^b quyunun motorunu i]w sald\,
]lanq\ wlinw al\b a`aclar\n dibini, q\z\lg^l kollar\n\ (bu g^llwri elw xo]lay\rd\
ki, dwrib apar\b Bak\ bazar\nda od qiymwtinw satm\rd\, g^llwr elw-elwcw kolun
^st^nw solub t=k^l^rd^), evin arxas\nda wkdiyi pomidor, bad\mcan, bibwr
lwklwrini, so`an\, vwzwrini, kwvwri, ]^y^d^ sulama`a ba]lad\. &mumiyywtlw bu
ba`ba`[an\ Z^beydw =z wllwriylw sal\b becwrmi]di, twkcw o hasar boyu k^knar
a`aclar\n\ yaz\q Wbd^l wkmi]di ki, k^lwyin qaba`\n\ kwssin.
D^zd^, kwnddw deyirdilwr ki, Z^beydw swkkiz dwfw wrw gedib, amma wslindw
Z^beydw bircw dwfw, ywni rwsmi surwtdw bircw dwfw wrw getmi]di, Wbd^lw.
Wbd^l m^haribwdwn wvvwl bu kwnddw fayton[u idi, twk adam idi, hamam\n
yan\nda bir daxmas\ vard\, orda ya]ay\rd\ (sonralar, m^haribwdwn sonra,
Z^beydw bu daxmaya bir balaca wl gwzdirib onu d=rdqat art\q qiymwtw
satm\]d\) vw Wbd^l b^lb^l g^lw a]iq olan kimi, Z^beydwyw a]iq olmu]du.
Onun bu a]iqliyi kwnd camaat\n\n dilinin wzbwri idi vw ham\ ona Qeyswbd^l
deyirdi, wn ba]l\cas\ isw Wbd^l =z^ belw bir lwqwbdwn incimirdi, wksinw, xeyli
feyzyab olurdu vw Z^beydw ona mwhwl qoymay\b (fayton[u Qeyswbd^l hara,
iri qara g=zlwri s^rmwli, boyu swrv, beli incw, durna yeri]li Z^beydw xat\n
hara!) onu wlw sald\`\ vaxtlar, ywni m^haribwdwn wvvwl vw m^haribwnin ilk
[a`lar\nda o boyda ki]i e]qin dwrdindwn bwzwn u]aq kimi a`lay\rd\ da.
Mwhwbbwtin g^c^ o yerw gwlib [atm\]d\ ki, Wbd^l yeganw at\n\ sat\b
Z^beydwyw hwdiyywlwr almaq istwyirdi, qabirkot “demasezonn\”, qabardin
yubka, yun jaket vw ilax\r bu kimi ]eylwr, amma at [ox qoca idi vw gwlib
baxanlar bu atdan imtina edirdi. M^]twrilwr Qeyswbd^l^n qoca at\na o qwdwr
baxm\]d\lar, di]lwrini o qwdwr yoxlam\]d\lar ki, yaz\q at kim yax\nla]\rd\sa, o
saat =z^ dinmwz-s=ylwmwz dodaqlar\n\ qald\r\b di]lwrini a`ard\rd\.
At da yaz\q, elw Wbd^l^n =z^ dw yaz\q, indi o at\n da s^m^klwri [^r^y^b
gedib, Wbd^l^n dw; iyirmi ildwn art\q idi Wbd^l^n =ld^y^.
Z^beydw m^haribwnin ax\r\nc\ ili Wbd^lw wrw getdi; wrw getdi deywndw ki,
Wbd^l^ gwtirdi =z evinw, kwbinini dw kwsdirdi, vwssalam. Wbd^l^ dw bir n=v
Z^beydwnin ev w]yas\, hwywt-bacan\n wmlak\ kimi bir ]ey idi. Z^beydw [ox
vaxt Bak\da rwfiqwlwrinin yan\nda qalard\, bwzwn Tiflisw, Kislovodska, So[iyw
gwzmwyw gedwrdi, bwzwn aylarla, bax, bu hwywtw ayaq basmazd\ vw Qeyswbd^l
g=zwt[ilik elwywrdi buralarda vw Qeyswbd^l buras\n\ da [ox yax]\ ba]a
d^]m^rd^ ki, Z^beydw ona niyw wrw gedib; =z yerini bilwn adam idi
10

Qeyswbd^l vw buna g=rw dw kwnd camaat\n\n onunla i]i yox idi, dwyibdola]m\rd\lar
ona, sata]\b wlw salm\rd\lar onu.
Wlbwttw, kwnd camaat\ wvvwlcw Qeyswbd^l^ mwzwmmwt elwdi, “g=r gedib kimi
al\b” dedi, “o hwyas\z ]whwrdw kefdw-damaqda, Araz a]\`\ndan, K^r
topu`undan bu da, bu ba]\ batm\] da, burada g^ya wrlik elwyir, guya evin
ki]isi olub” dedi, cavanlar\n aras\nda “xo]qeyrwt o`lu, xo]qeyrwt!” deyib
^rwyindw onu s=ywnlwr dw oldu, amma yava]-yava] ham\n\n ona yenw dw
yaz\`\ gwlmwyw ba]lad\ vw bir m^ddwtdwn sonra, elw bil ki, Qeyswbd^l^n
Z^beydwyw he[ bir dwxli yoxmu] kimi, ki]inin yan\nda da arvad\n\n dal\nca
dan\]d\lar; kimin a`z\na nw gwlirdi elw Qeyswbd^l^n yan\ndaca Z^beydwnin
qaras\na deyirdi vw Qeyswbd^l he[ c\nq\r\n\ da [wkib bir kwlmw s=z demirdi;
wn qwribwsi bu idi ki, Qeyswbd^l incimirdi dw, elw bil ki, deyilwn hwdyanlar\n
ham\s\ ilw raz\ idi, amma di gwl ki, nw fayda, =z^ndwn as\l\ deyilid, b^t^n
k^rreyi-wrzi Z^beydwnin bir d\rna`\na da dwyi]mwzdi. Kwndin arvadlar\ bunu
yax]\ bilirdi vw belw bir a]iqliyw, belw bir swdaqwtw ^rwyindw pax\ll\q elwywnlwr
dw [ox idi; belw bir a]iqlik, swdaqwt kwnd arvadlar\n\n yan\nda Qeyswbd^l^n
h=rmwtini qald\r\b qoymu]du da` ba]\na. Z^beydw kwnddw olmayanda,
arvadlar hwrdwnbir g^ya ki, twswd^fwn Qeyswbd^l^n hwywtinw gwlirdi, halwhval
tuturdu onunla, x=rwk gwtirwn, twndir [=rwyi yollayan da olurdu vw
hwtta iki-^[ arvad\n ad\n [wkirdilwr ki, guya bu arvadlar sonradan-sonraya
Qeyswbd^lw a]iq olublar.
Hw, =z yerini bilwn adam idi rwhmwtlik Wbd^l. Bir dwfw nw ^c^nsw kwnddwn
Bak\ya, Z^beydwnin o vaxtk\ yax\n rwfiqwsi Rozagilw zwng elwyib Z^beydwni
xwbwr al\rm\] ki, hardad\, bir aydan art\qd\ xwbwr-wtwr yoxdu ondan, Roza da
soru]ub ki “a kto eqo spra]ivayet”, Qeyswbd^l dw cavab verib ki, “Abdul”,
Roza bwrkdwn g^l^b vw deyib ki, “e]e ne izvestno, kto koqo abdul!”.
Sonralar o mwclis olmurdu ki, Roza bu telefon s=hbwtini dan\]mas\n vw whlimwclis
dw ]aqqanaq [wkib g^lmwsin. Z^beydwnin kefin k=k olanda =z^ dw
g^l^rd^, qan\qara olanda Rozan\n abr\n b^k^rd^ wtwyinw, “pax\ll\`\ndan
yan\b-yax\l\rsan ki, mwnim wrim var, a`z\ wtw [atmayan pi]ik kimi, az
qal\rsan =lwswn, alan yoxdu ax\ swni, qalm\san aral\qda!” deyirdi. Roza
q\zar\rd\, bozar\rd\, “zarafat elwyirwm dw, ax[\!” deyirdi.
Wlbwttw, Roza d^z deyirdi, Roza zarafat elwyirdi, daha belw zarafatlardan
ba]qa ^rwka[an bir ]ey yox idi, g^nlwr ke[irdi, aylar, illwr ke[irdi vw bu
g^nlwr, aylar, illwr elw bil =z-=z^nw a[\rd\ sand\`\, t=k^rd^ pamb\`\ vw bu
sand\`\n i[inw baxanda ancaq belw-belw zarafatlar adam\n k=mwyinw gwlirdi.
11

Wbd^l =z^ zarafat-zad bilmwzdi, rwhmwtlik [ox duzsuz ki]i idi, twkcw bircw
dwfw bir duzlu s=z demi]di ki, Z^beydw onu he[ yad\ndan [\xarm\rd\ vw hwr
dwfw dw yad\na salanda =z-=z^nw g^l^rd^; bir yol, wllinci illwrin wvvwllwri idi,
Bak\dan kwndw bir nevropatoloq gwlmi]di, hamamdan bir az a]a`\da [=rwk[i
Fwtullagilin evini kirayw edib b^t^n yay\ burda dincwlirdi, Martirosyan idi
famili vw ham\ deyirdi ki, [ox yax]\ hwkimdi bu Martirosyan, ba`ban
Wswdullah\n d=rd ildwn bwri ba]\na hava gwlmi] o`lu Wlwkbwri iki hwftwnin
i[indw d^z-wmwlli adam elwyib qoymu]du camaat\n g=z^n^n qaba`\na; hw
bir yol Z^beydw dw gedib =z^n^ bu hwkimw g=stwrmwk istwdi, ax\r vaxtlar,
tez-tez wswbilw]irdi ( elw bil yava]-yava] ba]a d^]m^]d^ ki, ax\r\, bax
belwcwdi, Abdulla ki]inin bekar[\l\qdan d^zwltdiyi s^p^rgwlwri bazarda
satmaqd\!) vw Z^beydw evdwn [\xanda Wbd^lw dedi; “Bak\dan nervi hwkimi
gwlib bura, gedirwm onun yan\na”. Wbd^l soru]du ki, neynirswn onu
Z^beydw dedi ki, necw yan\ neynirswn onu “Gedirwm, — dedi. — Nervimi
d^zwtsin”. Qeyswbd^l a`z\n\ a[\b: “Ba-a-a!…— dedi. — Z^beydw, nervisiz
swnin nw lwzzwtin!”
Yaz\q Wbd^l, allah rwhmwt elwsin swnw… Z^beydw hwrdwn wswbilw]wndw
do`rudan da turp wkirdi onun ba]\na…
— Z^beydw!..
Z^beydw wlindwki ]lanq\n a`z\n\ yerw dirwyib bir dw qulaq verdi vw
darvazan\n dal\ndan onu bir dw swslwdirlwr:
— Z^beydw!
— Kimdi — Soru]du Z^beydw. — Kimdi orda
— Mwnwm!
— Swn kimswn Allah\n bac\s\ o`lusan Wstw`f^rulla…Aduvu de dw!..
— Mwnwm, A`ag^ld^!
Wslindw Z^beydw bu swsin sahibini o saat tan\m\]d\ vw elw bil swhwrdwn bwri
g=zlwyirdi dw bu swsin sahibini, [^nki wlindw ]lanq a`aclar\, g^llwri, evin
dal\ndak\ lwklwri sulaya-sulaya arabir hardansa [ox dwrinlwrdwn bir h\[q\r\q
e]idirdi: bu, Niswnin bayaqk\ h\[q\rt\s\yd\ vw bu h\[q\rt\da Z^beydwnin wtini
^rpw]dirwn bir xof, qorxu var idi, bir xo]agwlmwzlik var idi.
— Nw var, nolub, balam, gecw vaxt\ n=] yaduva d^]m^]wm belw Wsfwlwsafilin
idim bayaq, indi wziz-xwlwf olmu]am swnin[^n
12

A`ag^l nw Z^beydwnin bu s=zlwrinw, nw dw ki, bu s=zlwrdwki eyhama cavab
verdi, swsini [\xarmad\, susub dayand\ darvazan\n dal\nda vw ^rwyindw dw
fikirlw]di ki, s=zlwr [\x\r bu arvad\n a`z\ndan, he[ xoruz swsi e]itmwmi]
s=zlwr…
Z^beydw twlwsmwdwn wvvwlcw ]lanq\ quyunun yan\na gwtirdi, sonra motoru
s=nd^rd^, sonra [arhovuzun krant\n\ a[\b wllwrini yaxalad\, ^z-g=z^nw su
vurub twrini ald\, sonra [arhovuzun yan\ndank\ badam a`ac\ndan a[\lm\]
twmiz a` dwsmalla quruland\ vw b^t^n bunlardan sonra nwhaywt darvazaya
yax\nla]\b A`ag^l^n nw istwdiyini vw niyw gwldiyini [ox g=zwl ba]a d^]w d^]w:
— Nw istwyirswn — soru]du. — Nw s=z^n var mwnw bu gecw vaxt\ Soru]du
vw darvazan\n bala qap\s\n\ a[d\.
A`ag^l:
— I]im var swnnwn, — dedi vw bala qap\dan hwywtw girdi.
— Nw i]in, balam, swn kim, mwn kim Swnnwn mwnim nw i]imiz
A`ag^l darvazan\n ^st^ndw yanan vw bu saat b^t^n wtraf\nda a`caqanadlar
u[u]an iki y^z wllilik elektrik lampas\n\n i]\`\nda yenw dw bu arvad\n buxa`\
sallanan wtli, girdw sifwtinw, x\nal\, q\rm\z\ sa[lar\na, hwlw dw nwsw s^rtd^y^
qara g=zlwrinw bax\b daha burda [ox dayanmamaq ^[^n vw bu arvad\ da [ox
g=rmwmwk ^[^n birba] mwtlwbw ke[di:
— Mwnw bax, Z^beydw, bayaq bizi g=rmwyiv^ demwginwn he[ kimw,
mwnim[^n yox e, Baladada] can\, mwnw nw var, gedirwm onsuz da wsgwrliyw,
Niswy[^n deyirwm, demwginwn he[ kimw… +z^ dw… =z^ dw elw-belw d=y^l
mwnnwn Niswninki, n=]^n ki, evlwnwcwyik biz, mwn qeyidib gwlwnnwn sonra,
alaciywm onu…
— Hw..—dedi Z^beydw. — Allah xeyir versin, alaceyswn Firuzwnin q\z\n\,
wcwb eliywcwkswn, [ox m^barwk, evlwnwcwks^z, o`ullu-u]aql\ olasuz,
[a`\rarsuz toyuvuza, gwlib allah xeyir versin deywrik, [a`\rmazsuz, nolar,
yenw allah xeyir versin, atam balas\, mwnw nw Hw Mwnw n=] at[ot verirswn,
milisioner Swfwrwm ki, ya swnin[^n mwn Kim kimnwn va`zal ba`\nda, wncir
a`ac\n\n dibindw, gecw yar\s\ neyniyir, mwnw nw Xalx\n i]inw n=] burnumu
soxuram S=z gwzdirmwk mwnim swnwtim d=y^l, atam balas\, ham\ bilir ki,
s=z gwzdirmwklw mwnim aram yoxdu… — Z^beydw A`ag^l^n g=zlwrinin
i[inw baxa-baxa bu s=zlwri dedi, he[ g=z^n^ dw q\rpmad\. — Yeri get yat,
atam balas\, gecdi, swhwr dura bilmwzswn…
13

Twbii ki, Z^beydwnin dediyi s=zlwrin ham\s\n\ wksinw ba]a d^]mwk laz\m idi
vw A`ag^l dw bunu ba]qa c^r ba]a d^]w bilmwzdi: swhwrin g=z^ a[\lmam\]
Z^beydw b^t^n kwndin arvadlar\na a`z\na gwlwni dan\]acaqd\.
O`lan\n d=y^k^b iki y^z wllilik lampa i]\`\nda ona belwcw yax\ndan baxmas\
Z^beydwni bu dwfw do`rudan-do`ruya h=vswlwdwn [\xard\ vw Z^beydw wlini
uzad\b darvazan\n bala qap\s\ndan yap\]d\ ki, A`ag^l^n dal\nca ba`las\n:
—Yeri, yeri get yat, atam balas\…
Bu vaxt hwmin b^rk^l^ Ab]eron gecwsindw birdwn bir toyuq qaqq\ldad\ vw
bu toyuq qaqq\lt\s\ s\sqa a`caqanad v\z\lt\s\, elw bil ki, [ox-[ox uzaqlardan
gwlwn twmkinli dwniz u`ultusu yeknwswkliyindw [ox da g=zlwnilmwz swslwndi;
Z^beydw twwcc^blw A`ag^l^n arxas\nca boyland\ vw o`lan\n arxada tutub
saxlad\`\ torban\ g=rd^.
— Bu nwdi, adw, belw
A`ag^l:
— Toyuqdu, — dedi, — swnin[^n gwtirmi]wm. — Vw torban\ Z^beydwyw
uzatd\. — Ala.
Z^beydw:
— Aa-a-a-a… — dedi vw doda`\n\n q\raqlar\ndak\ q\z\l di]lwri iki y^z wllilik
elektrik lampas\n\n i]\`\nda i]\ldad\: Bu arvad\n m^ftw mala x^s^si hwvwsi
vard\ vw m^ftw ]ey hans\ whvalda olursa-olsun, o saat maqnit kimi onu =z^nw
[wkirdi; Z^beydw g=zg=rwsi deyi]ib ba]qa adam oldu.— A-a-a-.. — A`ag^l,
nw zwhmwt [wkirswn
A`ag^l wlindw tutdu`u torbadan can\n\ tez qurtarmaq ^[^n bir dw:
— Ala…. G=t^r…—dedi.
— Xwcalwt verirswn dw…
Z^beydw torban\ A`ag^ldwn ald\ vw wlini i[wri sal\b toyu`u [\xartd\; q\rm\z\
[il toyuq i]iq ^z^ g=rwn kimi, bwrkdwn qaqqanaq [wkib qanadlar\n\
]app\ldada-]app\ldada arvad\n wlindwn burax\lmaq istwdi vw Z^beydw dw [il
toyu`u twzwdwn torbaya basd\:
— G=r nw hay-hw]ir qopar\r— dedi vw soru]du: — Anovun xwbwri var
A`ag^l bu suala cavab vermwdi vw Z^beydw dw ikinci dwfw bu sual\ twkrar
elwmwdi.
14

Z^beydw:
— Gwl i[wri dw, burda n=] dayanm\san — dedi.
A`ag^l:
— Yox, [ox sa` ol, — dedi vw ba]a d^]d^ ki, i]lwr d^zwlib daha, amma iki
y^z wllilik elektrik lampas\n\n i]\`\nda bu arvad\n girdw wtli sifwtinw, qara
g=zlwrinw baxanda, ^rwyindw yenw dw bir nigaran[\l\q ba] qald\rd\. — Getdim
mwn…
— A-a-a-… hara gedirswn Dayan bir, i]im var swnnwn…
Z^beydw bir wlindw q\rm\z\ [il toyuq, o biri wlilw dw A`ag^l^n qolundan
tutub hwywtw twrwf [wkdi vw A`ag^l dw birdwn-birw ^rwyi d=y^nw-d=y^nw,
^rkw-^rkw ki, g=rwswn Z^beydwnin a`l\na nw girib, istwr-istwmwz onun dal\nca
add\mlad\; bu arvaddan nw deswydin, g=zlwmwk olard\ vw kwndin cavanlar\
bir yerw y\`\]anda cavan o`lanlardan xo]u gwlwn qoca arvadlar haqq\nda o
qwdwr atmaca dan\]\rd\lar ki…
A`ag^l qorxdu ki, Z^beydw indicw wlini onun qolundan a]a`\lara
s^r^]d^rwcwkdi. Amma elw ki, gwlib quyunun yan\na catd\lar, Z^beydw dedi:
— A`ag^l, qadas\, yorulmu]am yaman, swn dw mwnim qwrde]im, g=t^r, bu
]lanq\, evin dal\ndak\ lwklwri sula bir balaca, nolar, g=y-g=ywrti istinin
ucbat\ndan yan\b gedir, hay\fd\, yaz\qd\, A`ag^l, g=t^r ]lanq\, qadas\, g=t^r,
mwn sulaya bilmwdim yax]\… W]]i, mwnim dw day hay-hay\m gedib, vayvay\m
qal\b dw…
Z^beydw wvvwllwr =z^ haqda belw s=zlwr demwzdi.
A`ag^l bu b^rk^l^ yay gecwsi daha nw deswn g=zlwyirdi, amma belw bir twklifi
g=zlwmirdi; bir arvada baxd\, bir ilan kimi q\vr\l\b yerw d^]m^] bilwk
yo`unlu`unda qara ]lanqa baxd\, sonra “aerodrom” papa`\n\n dimdiyini
g=z^n^n ^st^ndwn yuxar\ itwlwdi, ^rwyindw “Baladada], qwrde]^v^n =lwn
g^nlwridi!” deyib ]lanq\ yerdwn qald\rd\, evin dal\na twrwf add\mlad\ vw
Z^beydw dw o saat quyunun motorunu i]w sald\.
Wlbwttw, hwr hans\ ba]qa bir mwqam olsayd\ A`ag^l t^p^rwrdi bu hwywtw dw,
bu ]lanqada, elw bu arvad\n =z^nw dw, amma indi Niswnin ad\ vard\ ortada;
Niswnin a`lama`\, qarda]\ndan qorxma`\, kwndin camaat\ndan xwcalwti
A`ag^l^n ^rwyindw qubar ba`lam\]d\ bu gecw.
15

— Yax]\ sula, A`ag^l, qadas\, lwklwri dw tapdalama! — Z^beydw art\rmaya
qalxan taxta pillwkwnin alt\ndak\ vw i[inw mismardan tutmu] qoyun asmaq
^[^n qarma`a qwdwr wlinw ke[wni doldurdu`u zwnbillwrdwn birindwn bir ip
dart\b [\xard\, hwywtin a]a`\ ba]\ndak\ heyva a`ac\n\n yan\na gwlib q\rm\z\ [il
toyu`u torbadan g=t^rd^ vw toyu`un bir aya`\n\ iplw cavan heyva a`ac\n\n
nazik g=vdwsinw ba`lad\; q\rm\z\ [il toyuq bu dwfw bwrkdwn qaqqanaq [wkib
[\rp\nmad\, bir-ikicw dwfw qaqq\ldad\, vwssalam, elw bil ki, kimin wlinw
d^]d^y^n^ bilirdi vw =z ac\ taleyi ilw bar\]m\]d\.
A`ag^l evin dal\ndak\ pomidor, bad\mcan lwklwrini ]lanqla sulaya-sulaya
hirsindw b^t^n lwklwri tapdaq-tapdaq elwmwk istwyirdi, bu so`an-vwzwrini dw,
bu bibwri, xiyar\ da yerlw-yeksan elwmwk istwyirdi, amma buras\n\ da yax]\c\
ba]a d^]^rd^ ki, bu g=zwl twrwvwzin dw, bu g=zwl, twrtwmiz g=y-g=ywrtinin dw
he[ bir taqs\r\ yoxdu ki, d^nyada Z^beydw kimi bir ifritw var vw A`ag^l sidq-
^rwkdwn qeyzw gwlmi]di ki, bir twrwfdwn d^nyada Nisw kimi pak, g^lwndam,
a`\ll\ q\zlar var, Niswnin anas\ Firuzw xala kimi mehriban ba`[a m^wllimlwri
var ki, u]aqlara can deyib, can e]idir, o biri twrwfdwn dw d^nyada Z^beydw
kimi k^pwgirwn qar\lar var, amma, bax bu ay da, bu ulduzlar da, bu dwniz
dw, lap elw bu g=y-g=ywrti dw, bu a`aclar da onlara twfav^t qoymur, hwm
onlar ^[^nd^r, hwm dw o birilwr ^[^nd^r, eynidir yax]\lara da, pislwrw dw.
— A`ag^l, qadas\, naporu bwrkdi suyun,]^y^d^, vwzwrini yum]aq sula!…
Z^beydwnin bostan\ balaca idi, ywni bir ailwlik idi, d=rd-be] nwfwrdwn ibarwt
bir ailwnin s^frwsinw yarayard\ vw Z^beydw dw b^t^n il boyu =z pay\n\
yeywrdi, qalan\n\ da ]oraba qoyub q\]da Bak\n\n kolxoz bazar\na [\xarard\,
wn uza`\ d=rdcw g^nw sat\b qurtarard\ - Z^beydw [ox g=zwl ]oraba qoyurdu,
hwtta kwndin arvadlar\ da bunu twsdiq edirdi, onun sirkw bad\mcanlar\n\n,
hwftwbecwrlwrinin, sirkw-sar\msaqlar\n\n, sirkwyw qoyulmu] xiyar, pomidor,
bibwrlwrinin hwqiqwtwn he[ bir wywr-wskiyi olmazd\; hwrdwn yad\na d^]wndw
vw bu i]w hwvwsi olanda k=hnw - m^haribw illwri rwfiqwlwrinw ^[-d=rd banka
pay g=ndwrirdi, g=ndwrirdi deywndw ki, ywni =z^ apar\rd\ - Anu]gilw,
}irinxan\m ^[^n, Nazxan\m ^[^n, D^rdanw ^[^n…
Bu rwfiqwlwrin ham\s\ indi qocalm\]d\, kimi twk o`luyla ya]ay\rd\, kimisinin
anas\ qal\rd\ hwlw, onunla ya]ay\rd\, Anu]un wri var\yd\, evlwr m^diri i]lwyirdi
vw indi [ox mehriban ya]ay\rd\lar, adam baxanda ^rwyi a[\l\rd\; Roza
Yerevana k=[^b getmi]di vw Z^beydwnin [oxdan idi ondan xwbwri yox idi…
Bu rwfiqwlwrin kimisi =z qocal\`\ ilw bar\]m\]d\, kimisi hwlw dw cavanl\q
e]qindwydi vw yalan-do`ru deyirdilwr ki, }irinxan\m\n - ya]da Z^beydwdwn
16

dw b=y^k idi - hwlw dw A`amov adl\ bir kaman[a[alan sevgilisi var, babal\
deywnlwrin boynuna…
Wlbwttw, belw bir cavanl\q ^[ qwpiyw dwymwzdi, [ox a`lamal\-g^lmwli idi vw
Z^beydw belw fikirlw]irdi ki, getdi o vur-[atlas\n, [al-oynas\n g^nlwri, getdi vw
bir dw he[ qay\tmaz geri, yax]\ olar qay\tmaz, pis olar qay\tmaz - bunu deyw
bilmwzdi, [^nki hwr halda yax]\s\ [ox idi o g^nlwrin, doyunca kef elwdilwr bu
d^nyada, be] g^nl^k d^nyada, Isgwndwrw qalmayan d^nyada, [ald\lar,
oynad\lar, g^ld^lwr, camaat bir tikw qara [=rwk tapmayanda, onlar
Kislovodskdan vurub So[idwn [\xd\lar, onlar\ sevwnlwr var idi, onlar\n
dwrindwn =lwnlwr var idi, onlardan =tr^ ge[wnin-g^nd^z^n hans\ vaxt\ deswn
arvad-u]aqlar\n\ hwmi]wlik atma`a haz\r olanlar vard\, bir can alan bax\]dan
=tr^ vwzifwdwn qovulma`a raz\ olanlar var idi, amma Z^beydwgil azadl\`\,
swrbwstliyi sevirdilwr vw do`rudan da azad vw swrbwst idilwr, amma pisi dw
vard\ o g^nlwrin vw bu pis elw bil si[an yuvas\ g=rm^] pi]ik kimi, illwrdwn
bwri pusquda durubmu], yava]-yava] ba] qald\rd\, indi adama twsir elwyirdi,
indi adam\n a`l\na gwlirdi, bwzwn adam\n lap atas\n\ da yand\r\rd\… Nw isw…
— A`ag^l!… Qurtarmad\n oran\, qadas\ {ox sucuq elwmwginwn! —
Z^beydw quyunun motorunu s=nd^rd^ vw sinwsini, qollar\n\ ]app\ldad\b
a`caqanadlar\ qova-qova: Gwl day, ora bwsdi, — dedi. — Gwl, gwl bir balaca o
hasar\n yan\ndak\ a`aclar\ da sulaginw, bwsdi day… }lanq a`\rd\, qadas\,
apara bilmirwm ora…
A`ag^l he[ bir s=z demwdi, ywni bwrkdwn he[ bir s=z demwdi, ^rwyindw nw
deyirdi, =z^ bilirdi, ]lanq\ darta-darta hasar boyu Qeyswbd^l^n wkdiyi
k^knarlar\n yan\na getdi vw Z^beydw twzwdwn motorun d^ymwsini bas\b i]w
sald\.
Wbd^l yax]\ ki]iydi, yaz\q kifiriydi, amma yax]\ adam\yd\, kwndin u]a`\ndan
tutumu] b=y^y^nwcwn kim deswydi ona ki, a`z\nda dilin laz\md\ mwnw,
[\xar\b verwrdi. G=r bu k^knarlar necw b=y^y^b, g=r ne[w ildi, allah, =l^b
Wbd^l.. O =lwndw A`abac\n\n bu o`lu he[ anadan olmam\]d\ ywqin, amma
indi va`zal ba`\na q\z apar\r, =z^ dw vwlwd^znan\n c=vhwridi, g=rm^rswn
anas\ndan xwlvwt bu q\rm\z\ [il toyu`u necw g=t^r^b gwtirib bura
Wlindw ]lanq yava]-yava] hasar boyu add\mlayan A`ag^l isw indi onun
hay\ndayd\ ki, g=rwswn bu k^knar a`aclar\n\n dibini sulayandan sonra nw
etmwlidi
}lanqdan axan su iki y^z wllilik elektrik lampas\n\n i]\`\nda k^knar\n
dibindw k=p^klwndikcw A`ag^l fikirlw]irdi ki, birdwn sabahdan Nisw daha
17

onunla g=r^]mwz, bu ifritw arvad\n ucbat\ndan wsgwrlik qaba`\ ^rwyi d^]wr
partlamaya vw bu dwm Z^beydw dw bu g=y ]alvarl\, nazik sar\ k=ynwkli,
“aerodrom” bulkw papaql\ o`lana bax\b, fikirlw]irdi ki, Firuzwnin, g=y[wk q\z\
Nisw bu uzundraz, ar\q, ^z^nw hwlw wmwlli-ba]l\ t^k [\xmam\], seyrwk b\`l\
axmaqda nw g=r^b O`lan gwrwk yara]\ql\ olsun, o`lan gwrwk g^cl^ olsun,
o`lan gwrwk ki]i olsun vw ki]inin dw gwrwk cibi dolu olsun vw hwmin ki]i dw
gwrwk q\z\ elw =ps^n ki, bunu he[ kim g=rmwsin; amma birdwn-birw Z^beydw
buras\n\ da fikirlw]di ki, wvvwla, pul wl [irkidi, ikincisi dw he[ kim hec nw
g=rmwz, amma Z^beydw g=rwr.
Kwndin arvadlar\ deyirdi ki Z^beydw bilmwywn ]eyw qurd d^]wr. Ywqin belwdi
ki, belw deyirlwr dw… Amma niyw belwdi Bax, bax, bax, bu da birinci dwfwydi
ki, Z^beydw kwndin arvadlar\n\n onun haqq\nda dediyi s=zlwri top-t^fwngw
tutmurdu, twsdiq elwyirdi, lap quzu kimi twsdiq elwyirdi vw yan\b-yax\l\rd\ da
ki, ax\ niyw belwdi
Qocal\qdand\ ham\s\, vallah, billah qocal\qdand\. Cavanl\`\nda he[ vecinw
dw alm\rd\ belw kimi s=z-s=hbwtlwri, ax\ o kimiydi cavanl\`\nda, kwndin bu
qar`a-qur`a arvadlar\ kimiyidi
Han\ indi o g=zwllik, o mwrmwr sinw, o incw belw ki, iynw de]iyindw ke[wrdi, o
b^llur budlar ki, hwr biri bir m^twkkwyw ox]ay\rd\
Onda, o zamanlar Z^beydw nw idi, camaat\n i]inw qar\]d\ nw idi Plov
yemirdi ki, q=n[w dodaqlar\ ya`a batar…
Yava]-yava] getdi o g^nlwr…
Yava]-yava] x\rda bazar alver[isinw d=nd^.
Hwrw bir twrwfw da`\ld\, twkcw }irinxan\m fwrli [\xd\, q\rx ya]\nda instituta
girdi, oxuyub hwkim oldu.
— Qurtard\
— Nw deyirswn
— Deyirwm ki, qurtard\, yoxsa hwlwm genw laz\md\ — A`ag^l wlindw ]lanq
ax\r\nc\ k^knar\n dibini sulay\b qurtarm\]d\.
Z^beydw:
— Ay [ox so` ol, A`ag^l, qadas\! — dedi vw quyunun motorunu s=nd^rd^.
A`ag^l ]lanq\ y\`a-y\`a gwtirib quyunun yan\nda yerw atd\ vw wliylw ^zg=z^n^n,
al\n\n twrini silib birba]a [\x\b getmwyw ^rwk elwmwdi, soru]du:
— Gedim mwn
18

— Hw Z^beydw o twrwfw-bu twrwfw baxd\, hwywtin ortas\ndak\ meynw
talvar\n\n ^st^ndwn sallanm\] vw ay i]\`\nda ham\s\ eyni rwngdw qaralan
^z^m salx\mlar\n\n g=r^b: — Ancaq bu salx\mlar qal\b, A`ag^l, qadas\,
sovxa o qwdwr h^nd^rd^ ki, qorxuram y\x\l\m dwrwndw… — Vw bu vaxt
d^nyan\n wn qwribw i]lwrindwn biri ba] verdi - Z^beydwnin, ^z-g=z^ndwn
damc\-damc\ twr s^z^lwn bu cavan o`lana birdwn-birw yaz\`\ gwldi. — Yax]\,
laz\m d=y^l, — dedi, — bala, get, get evinizw, xo] gwldin, yeri get…
Wn qwribwsi isw bu oldu ki, A`ag^l h^nd^r talvardan sallanan ^z^m
salx\mlar\na baxd\, qaba`\nda dayan\b l\rtda]m\] qolunda, q\r\]m\] sinwsindw
]app\lt\yla a`caqanad =ld^rwn vw b^t^n bu hwywtdw, bu a`aclar\n aras\nda,
bu ulduzlar\n alt\nda tamam twk-twnha olan bu arvada onun da birdwn-birw
yaz\`\ gwldi vw A`ag^l =z^ dw buna twwcc^b elwdi ki, Z^beydw kimi bir
zal\ma, dinsizin-imans\z\n birinw yaz\`\ gwlir.
— Wybi [ox nwrdivan\ ver, y\`\m swnin[^n…
— A-a-a-… — Bu dwfw dw Z^beydw twwcc^blwndi vw nwdwnsw
A`ag^l^n bu hwvwsi onun xo]una gwlmwdi. — Yeri get, atam balas\, qorxma,
he[ kimw he[ nw demwrwm, xo] gwld^n, laz\m d=y^l.
Hwmin b^rk^l^ yay gecwsi dayan\b ay i]\`\nda bu uzun, ar\q o`lana baxan
Z^beydw birdwn-birw az qala mehriban bir mwxluqa d=nd^; A`ag^lw elw gwldi
ki, wslindw d^nyada iki Z^beydw var, biri k^pwgirwn qar\d\, o birisi yaz\`\n
birindi; bu yaz\ql\q birdwn-birw g=r^n^r, sonra yox olub gedir, elw bil ki, bir
xeyli g=zlwyirswn, su durulur, dibindwki qumu g=r^rswn, sonra yenw kimsw
da] at\r, su bulan\r, dibi g=r^nm^r.
Wlbwttw, Z^beydwnin bu dwm belw bir fwlswfwdwn xwbwri yox idi vw o`lan\n da
yenw devikib qalmas\n\n nigaran[\l\`a, qorxaql\`a yozdu.
—Demwrwm dw, — dedi, — he[ kimw demwrwm. Yeri get. Xo] gwld^n.
A`ag^l evin yan divar\na s=ykwnmi] nwrdivan\n dal\nca getdiyi ^[^n bu
ax\r\nc\ s=zlwri wmwlli-ba]l\ e]itmwdi, nwrdivan\ gwtirib talvara s=ykwdi vw
Z^beydw dw daha bir s=z demwyib art\rmadak\ b=y^k emall\ lwywni wlinw ald\
vw gwlib durdu talvar\n alt\nda, nwrdivan\n yan\nda.
A`ag^l salx\mlar\ bir-bir dwrib Z^beydwnin yuxar\ qald\r\b tutdu`u lwywnw
d^zw-d^zw:
— Swr[w dimdiklwyib salx\mlar\, — dedi.
19

— Nolar.. — dedi Z^beydw. — Swr[w dw Allah\n heyvan\d\ dw…
A`ag^l bu arvaddan swr[wlwrw qar]\ belw bir swxavwt vw xeyirxahl\q g=zlwmirdi
vw talvardan sallanm\] salx\mlardan toz-torpaq d^]m^] g=zlwrini wli ilw
ovu]dura-ovu]dura yuxar\dan-a]a`\ Z^beydwyw baxd\, Z^beydw lwywni
qald\r\b ba]\n\n ^st^ndw tutmu]du vw bu dwm onun duru]u, g=rkwmi
Bak\n\n k=hnw ba`lar\ndak\ [arhovuzlar\n ortalar\nda dayanan, k=hnwlib dw
wldwn d^]m^], pasmandaya d=nm^] wcaib heykwllwrin duru]una, g=rkwminw
ox]ay\rd\. A`ag^l fikirlw]di ki, onlar\n kwndindwki bu Z^beydwdwn bir
dwnwdi.
— Nw vaxt gedirswn wsgwrliyw, A`ag^l\
— Sentyabrda gedirwm.
— Baladada] mwktub yaz\r
— Hw… Salam-duas\ var…
— Salam g=ndwrwn sa` olsun… Allah can\n\ sa` elwsin, sa`-salamat qay\d\b
gwlsin. Uzaqdad\ yaz\q. Swn Bak\n\n =z^nw d^]swn yax]\ olar, gedib-gwlwrswn
kwndw.
— Pribaltikaya gedirwm.
— Yox a-a-a Wntiqw yerdi oralar! Riqaya d^]swn lap wntiqw olar. Oralar\
gwzwndw, A`ag^l, yad elwywrswn mwni.. Ab]eron kimi bir yerdi ora, dwniz
q\ra`\nda, kurortdu =z^ dw ba]dan-aya`a…
A`ag^l fikirlw]di ki, pah atonnan, bu arvad\n tan\mad\`\, gwzmwdiyi yer
yoxdu d^nyada.
+Iki il bundan wvvwl q\]da, o twrwflwrin q\]\n\n lap o`lan [a`\nda pansionata
getmi]di Z^beydw, Yurmalan\n Mayori deyilwn bir yerinw. }irinxan\m
d^zwltmi]di putyovkan\ onun[un. Wvvwlcw ba]\na girmi]di ki, sanatoriyaya
getsin, amma he[ harda i]lwmirdi vw }irinxan\m da ha wllw]di, bir ]ey [\xarda
bilmwdi, sanatoriya d^zwlmwdi, }irinxan\m “yanan” putyovkalardan birini
wldw edib Z^beydwni pansionata g=ndwrdi, Yurmalan\n Majori deyilwn yerinw
vw kwndin arvadlar\ mat-mwwttwl qalm\]d\ ki, g=r hara gedir Z^beydw,
pax\ll\qdan yan\b-yax\lanlar da var idi (Guyu qazan Hwswnqulunun arvad\
k^rwn Anaxan\m ba]\n\ bulaya-bulaya deyinirdi: “Swhwrdwn ax]amacan
sovxozda i]lwywn mwn, istirahwtw gedwn Z^beydw ciywri yanm\]!”), amma o
twrwfin q\]\ do`rudan-do`ruya [ox g=zwl idi, pansionat da [ox twmiz, swliqwli
idi vw wn ba]l\cas\ da bu idi ki, he[ kim onu tan\m\rd\, bilmirdi, cavanlar
^[^n “tyotya Z^beyda” idi, ya]l\larla hwms=hbwt idi, bir Izabella Xaymovna
vard\ orda, mehriban arvad\yd\ [ox, ya]\ yetmi]i ke[mi]di amma pudraboyas\ndan
qalm\rd\ he[ pansionatdan sonra ^[-d=rd dwfw mwktub yazd\
20

Z^beydwyw, amma Z^beydw cavab g=ndwrmwdi, bircw dwfw ]wkwrburayla
paxlava bi]irib yollad\ onun[un Odessaya, amma Izabella Xaymovna elw
indiyw kimi hwr bayramda bir “otkr\tka” g=ndwrirdi.
Z^beydw Mayoridw pansionatda qalanda Izabella Xaymovnaya demi]di ki,
bura putyovkan\ mwnim[^n o`lum al\b, yollay\b mwni bura ki, bir az i]dwng^cdwn
istirahwt edim, nwvwlwrin sws-k^y^ndwn…
— D^], ay A`ag^l, bala, d^] a]a`\. Day yoruldum mwn g^c^m [atm\r,
saxlaya bilmirwm lwywni day…
Z^beydw i[i ^z^m dolu lwywni yerw qoydu vw A`ag^l dw nwrdivandan d^]^b
wliylw meynwnin toz-torpa`\na bula]m\] sir-sifwtinin twrini sildi, nwrdivan\
apar\b yerinw qoydu, “aerodrom” papa`\n\ [\xar\b bir-iki dwfw [\rpd\, twzwdwn
ba]\na qoydu vw:
— Mwn getdim, — dedi.
Z^beydw lwywni apard\b art\rman\n sement d=]wmwsinw qoydu, sol wlinin
belinw basd\ vw belini d^zwldib:
— {ox sa` ol, qadas\, — dedi. — Get, xo] gwldin dedi vw birdwn-birw istwdi
ki, hwywtin a]a`\ ba]\ndak\ cavan heyva a`ac\na ba`lanm\ q\rm\z\ [il toyu`u
da qaytars\n A`ag^lw, amma tez dw bu fikrindwn vaz da ke[di: bu fikir necw
birdwn-birw gwlmi]disw ba]\na, elw-elwcw dw birdwn-birw yox olub, getdi. —
Toyunda wvwzini [\xar\q, — dedi. — Allah qoysa… Ilah-amin.
A`ag^l istwdi ki, Z^bedwyw bir dw tap]\rs\n ki, va`zal ba`\nda Niswylw
=p^]mwlwrini kwndin camaat\na yaymas\n, amma daha bir s=z demwdi,
darvazadan [\x\b bala qap\n\ da ard\nca =rtd^.
Yava]-yava], lap yava]-yava] dwnizdwn meh wsmwyw ba]lam\]d\ vw
k^lafirwngidw bu yel daha art\q hiss olunurdu, burada a`caqanad da nisbwtwn
az idi. Z^beydw ^z^m^n do]abl\`\n\ ay\rd\, sirkwliyini lwywndwn ar\tday\b
balonlara doldurdu, lwywni quyunun suyunda yaxalad\ vw sudan bir par[ da
g=t^r^b i[di, sonra gwlib g^lafirwngiyw qalxd\, yerdwn sald\`\ palaz\ ^st^nw
oturdu. Yemwk istwmirdi, isti onun i]tah\n\ kwsmi]di, elw g^norta yediyinin
^st^ndw idi, televizora da baxmaq istwmirdi, hwvwsi yox idi, elw-elwcw
k^lafirwngidw oturub dwnizw tama]a etdi.
21

Ay dwnizw paywndaz salm\]d\ vw bu saat bu paywndaz lap x\rdaca-x\rdaca
twrpwnirdi, bu paywndaz\n ^z^ndw ]=vq vuran ay i]\`\ lap x\rdaca-x\rdaca
titrwyirdi; dwniz belw sakit olanda ax\r vaxtlar Z^beydwyw pis twsir edirdi, belw
bir swssizlik, s^kunwt ax\r vaxtlar bu s\x\rd\, ^rwyini q\s\rd\; wslindw elw
cavanl\qdan belw idi, intwhas\ cavanl\qda bunun fwrqinw varm\rd\, amma indi
=z^ndwn as\l\ deyildi; Allah hwrwni bir c^r yarad\b, onu da belw yaratm\]d\.
Dwnizin u`ultusu gwlwndw, dal`alar =z^n^ qayalara [\rpanda, adam elw
gwlirdi ki, twk deyil, elw bil ki, b^t^n bu wtraf da ya]ay\r, nwfws al\r swnlw
birgw.
Indi dwnizin ^z^ twrtwmiz idi, ay i]\`\nda bircw k=p^k dw a`arm\rd\ vw bu
twmizlik, bu sakit, s^kunwtli twmizlik Z^beydwnin ^rwyindw bu dwm hans\ bir
incw, k=vrwk simisw twrpwdirdi, amma bunun nw oldu`unu, hans\ xatirw
oldu`unu Z^beydw yad\na sala bilmirdi; bu vur-[atlas\n, [al-oynas\n
xatirwlwrindwn deyildi, nwsw ba]qa bir ]ey idi.
Birdwn elw bil ki, quyunun dibindwn gwlib [\xan dwniz u`ultusunun, arabir
Z^beydwnin qula`\n\n dibindwn =twn a`caqanad v\z\lt\s\n\n, k^lafirwnginin
qaba`\ndak\ xartut yarpaqlar\n\n lap hwlim-hwlim, lap g^clw e]idilwcwk
x\]\lt\s\n\n hwmin yay gecwsindwki yeknwswqliyini yenw toyuq qaqq\lt\s\
pozdu, q\rm\z\[\l toyuq, bir-iki dwfw qaqq\ldad\, elw bil ki, bu b=y^k
d^nyada toyuqlar\n pay\na d^]wn insafs\zl\q\n qaras\na deyindi vw Z^beydw
dw aya`a qalx\b k^lafirwngidwn d^]d^, art\rmadak\ girdw mizn ^st^ndwki mis
qazan\n qapa`\n\ qald\rd\, qurumas\n deyw hwr g^n x^s^si par[aya b^k^b
saxlad\`\ twndir [=rwyindwn iki fal qopar\b g=t^rd^ vw heyva a`ac\n\n yan\na
gwlib [=rwyi didw-didw q\rm\z\ [il toyuqun qaba`\na swpdi.
Q\rm\z\ [il toyuq dimdiyini torpa`a dirwyib bir m^ddwt [ox m^drik bir
biganwliklw qaba`\na d^]wn [=rwk q\r\nt\lar\na baxd\, sonra ^z^n^ yana
[evirdi vw Z^beydw dw:
— Ba-a-a… Qudurasan, qurba`a!.. — dedi. — Yax]\ deyiblwr ki, mal
yiywsinw ox]amasa, haramd\…
Mwswlw buras\nda idi ki, bayaq =twri dediyim kimi, A`ag^l^n anas\ A`abac\,
ywni bu twkwbb^rl^ q\rm\z\ [il toyu`un bu gecwyw qwdwrki sahibi kwnddw
Z^beydwni istwmwywnlwrdwn wn birincisi idi, Nuh-Nwbidwn bu g^nw kimi,
Z^beydwnin hwr bir hwrwkwtini, hwr bir s=z-s=hbwtini, yeri]ini-duru]unu,
tan\]\n\-bili]ini, geyimini-ke[imini amans\z twnqid atw]inw tutanlar\n
birincilwrindwn biri idi vw Z^beydwnin dw bu arvaddan zwhlwsi gedirdi, amma
bir i] vard\ ki, hwmin ac\dil, vecsiz, adamayovu]maz A`abac\n\n, qara
22

p\sp\saya ox]ayan A`abac\n\n indi A`ag^l boyda bir o`lu vard\, =z^ dw
ki[iyidi A`ag^l hwlw, ondan b=y^k bir o`lu wskwrlikdw idi. A`ag^ldwn ki[ik
bir o`lu da var idi. Nuhbala vw alt\ da q\z\ var idi, nw isw…
Z^beydwnin dw indi q\zlar\ wrw gedw bilwrdi vw Z^beydwnin dw belw bir o`lu
ola bilwrdi, o o`lan da gedib va`zal ba`\nda g=zwl bir q\zla =p^]w bilwrdi,
asgwrlikdwn evw mwktub g=ndwrwrdi, Z^beydw dw el[i gedw bilwrdi, gwlin
gwtirw bilwrdi… Yax]\, yax]\, swn o uzundraz A`ag^l^n can\, ba]lama
=z^ndwn hoqqa [\xarma`a, ba]lama fikir dwryas\na d^]^b dwrd wlindwn
^zmwyw, yeri get yat, A`abac\ indi d=rd^nc^ yuxusunu al\r ywqin, he[
fikirlw]mir ki, d^nyada Z^beydw ad\nda bir mwxluq var.. Elwdir ki, var,
d^z^d^, qocal\qdand\ bu fikir-zikir ham\s\, qocal\qdand\ ki, var.
V
A`ag^l hwywtin ortas\ndak\ talvar\n ^st^ndw uzan\b a`caqanad\n wlindwn
soru`u ba]\na [wkmi]di vw bu gecwyar\s\ yuxuya gedw bilmirdi, soru`un
alt\nda g=zlwrini yumub fikirlw]irdi ki, nahaq q\rm\z\ [il toyu`u apar\b
Z^beydwyw verdi, onsuz da Z^beydw toyuqu yeyib ^st^ndwn dw yax]\ca swrin
su i[wndwn sonra, g=rd^y^n^n ^st^nw y^z^n^ dw qoyub kwndin arvadlar\na
dan\]acaqd\, Z^beydw olmazd\, k=lgwsi olardi ki, s=z saxlas\n ^rwyindw; elw
indinin =z^ndw yatmay\bsa, quyunun yan\nda oturub “Isgwndwrin buynuzu
var, buynuzu!…” deyir… +z^n^ saxlaya bilmwz bu arvad, ifritwnin biridi.
Z^beydwnin o bir anl\q yaz\q g=rkwmi indi [\x\b getmi]di i]inin dal\nca vw
bu saat A`ag^l^n g=zlwrinin qaba`\na do`rudan da bir ifritwnin surwti gwlirdi;
bu ifritw do`rudan da Z^beydw idi, amma sa[lar\ p\rp\zaql\yd\, dodaqlar\
sallan\rd\, dirnaqlar\ q\rm\z\ [il toyu`un d\rnaqlar\na ox]ay\rd\.
Hay\f o toyuqdan.
Mwswlw, wlbwttw, twkcw toyuqda deyildi; toyuqlar\ [ox idi vw bir q\rm\z\ [il
toyu`un azl\`\ ilw kas\b d^]mwywcwkdirlwr; uzaqba]\ A`ag^l anas\na
deywjwkdi ki, toyu`u Bak\dak\ yolda]lar\ndan birigilw pay apard\b; mwswlw
onda da deyildi ki, A`ag^l yalan dan\]acaqd\ vw yalan dan\]maq yax]\ i]
deyildi, ki]iyw yara]mazd\ - bir yalan ki, Nisw kimi bir q\z\n twmiz ad\n\
twmiz dw saxlamaq ^[^n idi, o yalan\n eybi yox idi; Mwswlw onda idi ki, toyuq
da gedwcwkdi, Nisw dw bwdnam olacaqd\ kwnd i[indw…
V|
23

Z^beydw uzun gecw k=ynwyini geyib art\rmadak\ mi[wtkwnin i[indw
uzanm\]d\ vw fikirlw]irdi ki, b^t^n bu g=zwl Ab]eronun bircw ay\b\ vard\sa, o
da a`caqanad idi, =z^ dw a`caqanad burda, bu kwnddw belw fironluq elwyirdi,
amma bir az yuxar\da, Bilgwhdw, ya o twrwfdw, Nardaranda yox idi.
Indi neynwywk, duraq k=[wk Bilgwhw, ya Nardarana
Yox, atalar deyib ki, hwr g=zwlin bir eybi var…
Bws, bir g=zwlin y^z eybi olanda necw olsun
W]]i, [or olsu, zwhrimar olsun, yat, vwssalam…
Niyw yata bilmirdi, balam Nw idi ax\ bayaqdan yad\na sala bilmwdiyi, nw idi
o Bu, ba]qa bir xatirw idi, i]\ql\ idi, i]\`\ lap zwif dw olsa, o uzaq illwrdwn
s^z^l^b gwlirdi, twmiz idi, =z^ dw elw bil ki, bir az A`ag^llw Niswnin va`zal
ba`\nda =p^]mwyinw ox]ay\r\d\, nw idi o Bu xatirwdw ]ampan t\xac\n\n
partlamas\ yox idi, wtir iyi, pudra iyi yox idi, lwzzwtli yemwklwr, a]\q sa`l\qlar\,
vur`un bax\]lar yox idi, [ox sadw idi, dama-dama mwktwbli dwftwrinw
ox]ay\rd\…
Mi[wtkwnin i[inw deywswn bir a`caqanad girmi]di vw Z^beydw yenw
a`caqanadlar\n qaras\na deyinw-deyinw qalx\b art\rman\n i]\`\n\ yand\rmaq
istwdi, amma mi[wtkwnin i[inw girmi] a`caqanad\n v\z\lt\s\ hwywtin a]a`\
ba]\nda indi ywqin m^rg^ d=ywn q\rm\z\ [il toyu`u twzwdwn arvad\n yad\na
sald\ vw Z^beydw birdwn-birw fikirlw]di ki, A`abac\ swhwr durub g=rwndw ki,
q\rm\z\ [il toyuq hindw yoxdu, necw olacaq vw swhwr-swhwr dw biri gwlib bu
q\rm\z\ [il toyu`u onun hwywtindw g=rwndw nw olacaqd\
O toyu`u elw indicw durub kwsib, yolub, twmizlwyib, yax]\ca ^t^b qoymaq
laz\md\ evw, onsuz da nw olmu]dusa ona bu gecw, yata bilmirdi, elw bil b^t^n
d^nyan\n dwrdi-swri bu gecw Z^beydwyw qalm\]d\.
Z^beydw aya`a qalx\b mi[wtkwndwn [\xd\, ota`a girib dolabdan iti bir b\[aq
g=t^rd^, elw gecw k=ynwyindwcw hwywtw d^]d^ vw yava]-yava] ^rwyindw ba]
qald\ran bir nigaran[\l\qla q\rm\z\ [il toyu`a twrwf getdi.
Q\rm\z\ [il toyuq hwnirti e]idib g=zlwrini a[d\, birdw-birw bu gecw vaxt\ a`
k=ynwkdw peyda olan twzw sahibinw baxd\, bir balaca yerindw qurcalan\b
twzwdwn g=zlwrini yumdu.
Z^beydw ^rwyindwki, daha art\q bir narahatl\qla gah wlindwki b\[a`a, b\[a`\n
ay i]\`\nda i]\ldayan iti tiywsinw baxd\, gah o biri dwqiqwsindwn xwbwri
24

olmayan q\rm\z\ [il toyu`a baxd\ vw fikirlwr]di ki, ywni do`rudan da bu
toyu`u =z^ kwswcwk Ba]\n\ qiblwyw twrwf uzad\b qanadlar\n\ bir aya`\n\n
alt\na, ayaqlar\n\ da o biri ayaqlar\n\n alt\na al\b, dilini a`z\ndan [\xar\b
b\[aqla ba]\n\ ^zwcwk Arvad i]idi bwywm bu, ay imans\z Arvad da toyuq
kwswr Camaat yat\b, b^t^n kwnd ]irin yuxudad\ indi, bu nw g^nd^ swn
d^]m^swn, bu nw qara g^nd^ belw
Wlbwttw, Z^beydw =mr^ndw toyuq kwsmwmi]di, ki]i i]iydi bu, lap wvvwldwn,
dwdw-babadan belw olmu]du. Indi bws neylwsin, hans\ ki]i k=pwk o`luna
gedib desin ki, A`abac\n\n o`lu A`ag^l mwnw pay gwtirbi, guya ki, pay
gwtirib, bunun zwhmwtini [wk, kws mwnimc^n Gwrwk gwdwni bayaq
qoymayayd\ getsin, kwsdirwydi bu toyu`u, lap yoldurub ^td^rwydi dw ona.
Yaman ]eyswn… Bunu Z^beydw =z^ =z^nw dedi: “Yaman ]eyswn…”
Kwnd isw do`rudan da yatm\]d\, twkcw k^[w ]albanlar\ndak\ elektrik
lampalar\ yan\rd\ vw bir dw dwnizdwki o twnha mayak yan\b-s=n^rd^. Hwmin
yay gecwsinin b^rk^s^ elw bil bu mayak\n da i]\`\n\ soldurmu]du, yan\bs=nmwsini,
canl\l\`\n\ =lg^nlw]dirmi]di vw bu saat elw bil ki, bu mayak da
=mr^n twnhal\`\ndan, adam\n twkliyindwn s=hbwt a[\rd\ vw Z^beydw ^[^n lap
be] barma`\ kimi ayd\n oldu ki, bu q\rm\z\ [il toyu`u kwsw bilmwywcwk vw wn
ba]l\cas\ isw, birdwn birw yaman pwrt oldu Z^beydw twkcw gecw k=ynwyindw,
bu ay\n, bu ulduzlar\n alt\nda a`aclar\n aras\nda, bu dwnizin qaba`\nda
wlindw b\[aq tutub q\rm\z\ [il toyuqla ^zbwsurwt dayanma`\na pwrt oldu.
Toyu`un i]i asan idi, toyu`u bir ye]iyw sal\b evw qoya bilwrdi, sabahda,
birig^ndw onu kwsdirmwyin [arwsini tapard\, bircw =l^mw [arw yoxdu, amma
mwswlw buras\ndayd\ ki, Z^beydwnin gecw yar\s\ wlindw b\[aq elwcw dayanmas\
swhwrdwn bwri yad\na salmaq istwdiyi, amma yad\na sala bilmwdiyi o xatirwnin
whvali-ruhiyywsi ilw o xatirwnin ^rwyindwn ke[wn sora`\ ilw he[ c^rw
uyu]murdu — buras\n\ Z^beydw lap dwqiq bilirdi vw bu zaman [ox qwribw
oldu, birdw-birw, bircw an\n i[indw hwmin xatirw Z^beydwnin yad\na d^]d^,
hwmin cavan o`lan\n sifwti dw wvvwlcw tutqun, sonra tamam dumandan [\x\b
lap ayd\nca gwldi durdu g=zlwrinin qaba`\nda. Bu xatirw illwrdwn bwri kirwc
ba`lam\]d\, illwrdwn bwri yada d^]mwmi]di.
Z^beydw wyilib wlindwn yerw du]m^] b\[a`\ g=t^rd^ vw s^st add\mlarla evw
getdi, art\rman\n i]\`\n\ yand\rd\, stolun ^st^ndw oturub wllwrini dizlwrinin
^st^nw qoydu, elw bil birdwn-birw o uzaq illwrin b^t^n hay-k^y^, qay`\s\zl\`\,
swrbwstliyi aras\ndak\ bir twmizlik, bir pakl\q, bir ]wffafl\q ^zw [\xd\, bir
cwsurluq, bir igidlik, ki]ilik ^zw [\xd\, indiyw qwdwr hardasa =rt-basd\r olub,
25

on illwrlw xat\rlanmayan bir twbwss^m^, =z^ dw swrt bir twbwss^m^n il\ql\`\
indi gwlib Z^beydwyw yeti]di.
Hardayd\ o maktublar Harda saxlam\]d\ onlar\
Iki dwnw idi, iki dwnw, ikisini dw Bak\dak\ mwrkwzi po[tdan g=t^rm^]d^, “Do
vostrebovaniya” idi, iki dwnw ^[k^nc wsgwr mwktubu, Zakirin mwktublar\…
Vw Z^beydwnin yad\na d^]d^ ki, o iki mwktubdan birini, [ox twsirlisini, [ox
a`\ll\s\n\ elw m^haribw vaxt\ D^rdanw ondan g=t^rm^]d^, yadigar saxlad\
=z^ndw, “Belw mwktubu da cavabs\z qoyarlar, az” — dedi.— Dwyi]mwrwm,
— dedi,— yuz q\z\ld\] Adil kimilwrini belwsinin bir d\rna`\na”. Belw demi]di
D^rdanw vw D^rdanw elw o vaxtlar yava]-yava] a`\llanma`a ba]lam\]d\. Belw
demi]di D^rdanw vw o ikinci mwktubu, o g=zwl s=zlwr yaz\lm\] twsirli
mwktubu g=t^rm^]d^ =z^ ^[^n yadigar, g=rwswn saxlay\r indi Amma ikinci
mwktub dursun gwrwk.
Z^beydw aya`a qalx\b ota`a girdi, i]\`\ yand\r\b az\ wlli-altm\] ya]l\, amma
yax]\ qalm\], qoz a`ac\ndan d^zwldilmi] vw vaxtilw ywqin ki, evlwr yara]\`\
olmu] h^nd^r, enli vw a`\r dolab\n (bu dolab\hwlw m^haribw vaxt\ q\z\ldi]
Adil hans\ bir wsgwr ailwsindwnsw [ox ucuz qiymwtw Z^beydw ^[^n hwdiyyw
alm\]d\ vw Z^beydw dw bu dolab\ gwtirib qoymu]du kwnddwki bu evinw) lap
alt g=z^n^n a[ar\n\ aya`\n\n alt\na kwtil qoyub lap yuxar\ g=zdwn tapd\, a]a`\
d^]^b alt g=z^ a[d\ vw ye]iyi irwli [wkib k=hnw ]wkillwr, c^rbwc^r k=hnw
“otkr\tka”lar (^rwk ]wkilli g^zg^n^n i[indw bir q\zla bir o`lan fotoobyektivw
bax\b g^l^rd^; ^rwyin hwr twrwfinw g^llwr d^z^lm^]d^, g^zg^n^n wtraf\ndak\
g^llwr dw, q\z\n paltar\ vw dodaqlar\ da q\rm\z\ boyayla boyanm\]d\, a]a`\
twrwfdw bir b^lb^l dimdiyindw [wlwng tutmu]du vw [wlwngdw bu s=zlwr
yaz\lm\]d\:
Lyublyu vas i vi poverte,
Koqda men serdse qovorit,
Lyubit budu do samoy smerti,
Poka oqon v qrudi qorit.
bu s=zlwrdwn sonra yenw ki[ik bir ^rwk vw kamanda tar\m dart\lm\] bir ox
]wkli [wkilmi]di), kino artistlwrinin, cavan Rw]id Behbudovun c^rbwc^r
]wkillwri b^k^lm^] vw uzun illwrdwn bwri a[\lmayan ba`laman\ a[d\.
Bu ba`lamadan, sapsar\ saralm\] k=hnw qwzetw b^k^l^ ba`lamadan bir
[^r^nt^ iyi gwlirdi vw b^t^n q\]\ qar\n alt\nda qal\b yaza [\xm\], twzwdwn
yarpaq a[an, [i[wklwywn a`aclar\n dibindwki xwzwl nwdwnsw Z^beydwnin
26

yad\na d^]d^ vw birdwn-birw onun a`z\na da bir c^r twm gwlid, elw bil [^r^k
meyvw yeyirdi.
Bu [^r^nt^ iyi, bu twm arvad\ lap k=vrwltdi vw ^mumiyywtlw [ox az-az
k=vrwlwn Z^beydwnin g=zlwri doldu.
&[k^nc wsgwr mwktubu burda idi, bu ba`laman\n i[indw, Zakirin mwktubu.
Z^beydw mwktubu g=t^r^b a[d\ vw illwrdwn bwri saral\b-solmu], twlwsik
yaz\lm\] o q\sa mwktubu oxuma`a ba]lad\; birnwfwsw oxudu, elw bil illwrin ac\
idi, [=rwk tapm\]d\ birdwn-birw, twpi]dirirdi g=z^nw.
“Z^beydw!
Bu mwktubu swnw =n cwbhwdwn yaz\ram. At\]ma kwsib indi, bir azdan yenw
ba]layacaq. D^z^n deyim ki, yazmaq istwmirdim swnw bu mwktubu, amma
yar\m saat bundan qabaq g^llw ya`\] kimi ^st^m^zw ya`anda, bildim ki,
gwrwk yazam swnw bu mwktubu. Adam bu g^llw ya`\]\n\n alt\nda olanda hwr
]eyi yaddan [\xar\r, b^t^n pisliklwr yaddan [\x\r, ancaq yax]\s\ yadda qal\r.
Swn mwni istwyw dw bilwrswn, istwmwyw dw bilwrswn, ancaq =z^n^ istw. Mwn
m^wllim deyilwm, swn dw ]agird deyilswn. Nwsihwt elwmwywcwywm swnw, ancaq
o evw gedib-gwlmw. I]w gir. +z^n^ hay\f elwmw. Swn dw bir ki]inin q\z\san.
Hwmin ki]inin papa`\n\ yerw soxma. Yenw ba]lad\ at\]ma. Xudahafiz. Sa`
qalsam, yenw yazaram swnw. Swn dw bir s=z yaz.
Zakir. 12 yanvar 1942-ci il”
Zakir birini dw yazm\]d\ mwktubun, ikisini bir yerdw alm\]d\ Z^beydw, cavab
yazmad\ Zakirw vw bir dw gedib mwrkwzi po[ta dwymwdi ki, g=rs^n twzw
mwktub var ona, yoxsa yox Bwlkw [ox mwktub yazm\]d\ Zakir vw bu
mwktublar da Z^beydwni g=zlwyib, g=zlwyib ax\rda qay\tm\]d\ Zakirin =z^nw
Bwlkw he[ [atmam\]d\ Zakirw. Q\rx ^[dw =l^m xwbwri gwlmi]di Zakirin…
Yox, deywswn q\rx d=rd idi… Nw isw…
G=rwswn yenw mwktub yazm\]d\ Zakir Niyw yazayd\ ax\, niyw yazayd\, ona
g=rw ki, hwmin yaz g^n^ aldatm\]d\ Zakiri ki, gwlwcwywm g=r^]^nw,
getmwmi]di Ona g=rw ki, Zakir gecw-g^nd^z [wkmw fabrikindw i]lwyib
bac\lar\y[^n [=rwk pulu qazan\rd\, Z^beydw dw q\z\ldi] Adil kimilwrinin
haram puluna qarn\ tox, dama`\ da ki, [a`, kef elwyirdi Ona g=rw ki, o uzaq
yaz ax]am\ Zakir Z^beydw ilw q\z\ldi] Adilin qaba`\na [\x\b ona h^cum
27

elwmwk istwywn q\z\ldi]i bir yumruq ilw yerw uzadanda Z^beydw “Ay aman!…”
— elwyib q\z\ldi]in ^st^nw cummu]du. Q\z\ldi]i yerdwn qald\rm\]d\.
Q\z\ldi]lw birgw getmi]di
“Z^bedydw! (“Ay can!…”)
Bu mwktubu swnw =n cwbhwdwn yaz\ram. (“Yazan barmaqlar\na qurban olum
swnin!…”) At\]ma kwsib indi, (“O at\]ma gwtirwnin ciywri yans\n, necw ki,
yand\ da, qara yerw girwydi o, necw ki, girdi dw…”) bir azdan yenw
ba]layacaq. D^z^n^ deyim ki, yazmaq istwmirdim swnw bu mwktubu, (“Wcwb
elwyirdin, lap wlinin i[indwn gwlirdi, yazmayayd\n he[ gwrwk… Niyw yaz\rd\n
mwnim kimi lw[wrw Mwn tayd\m swnw Swn twmizin, g=zwlin, ki]inin biriydin,
mwn vwlwd^znan\n c=vhwri, =z^ dw [irdab i[indw, xirtdwyw kimi…
yazmayayd\n gwrwk…” amma yar\m saat bundan qabaq g^llw ya`\] kimi
^st^m^zw ya`anda (“O g^llw gwrwk mwnim ba]\ma ya`ayd\…”) bildim ki,
gwrwk yazam swnw bu mwktubu. (“Nahaq yerw, lap nahaq yerw…”) Adam bu
g^llw ya`\]\n\n alt\nda olanda (“can-can…”) hwr ]eyi yaddan [\xar\r, b^t^n
pisliklwr yaddan [\x\r (“{^nki =z^n twmiz idin, yax]\ idin…”) ancaq yax]\s\
yadda qal\r. Swn mwni istwyw dw bilwrswn, istwmwyw dw bilwrswn. (“Swni
istwmwywnin g=z^ [\xayd\, necw ki, i]\ql\ d^nya qaranl\q z^lmwt olub
onun[un…”) ancaq =z^n^ istw. (“Nwyimi istwyim =z^m^n, nwyimi…”) Mwn
m^wllim deyilwm (“M^wllimdwn dw art\qsan…”), swn dw ]agird deyilswn.
(“}agird professoruydu mwnim yan\mda…”) Nwsihwt elwmwywcwywm swnw.
(“Nw twsir elwywcwkdi mwnw nwsihwt Adam\n gwrwk qan\nda olayd\, Zakir…”)
Ancaq o evw gedib-gwlmw. (“O evin nw twqsiri, twqsir =z^ndwdi adam\n, ev
neylwsin”) I]w gir. (“Ay i]lwdim mwn, ha!…” ) +z^n^ hay\f elwmw (“Elwdim,
ay Zakir, ay qadas\, yaman hay\f elwdim =z^m^, iki qwpikdi mwnim
qiymwtim, k^l olub mwnim ba]\ma, ay Zakir, ay qadas\, ay can\m, swnw
qurban.. zay elwdim =z^m^. Zay oldum getdim, ay Zakir…”) Swn dw bir
ki]inin q\z\san, hwmin ki]inin papa`\n\ yerw soxma. (“Soxdum yerw o
rwhmwtliyin papa`\n\, Zakir, lap quyunun dibinw soxdum. Do`rayard\ mwni
sa` olsayd\, =z wliylw do`rayard\…”) Yenw ba]lad\ at\]ma (“Mu`ayat ol, a
bala!..”)”
Z^beydw daha mwktubun ard\n\ oxuya bilmwdi, saral\b-solmu] hwrflwr
g=zlwrinin qaba`\nda yay\ld\ vw elw bil ki, hwmin b^rk^l^ yay gecwsindw
b^t^n bu otaq basma ka`\za d^]m^] m^rwkkwb damc\s\ kimi wtrafa yay\ld\,
qaranl\qla]d\, havas\zlad\; b^t^n bu ota`a, bu ota`\n w]yalar\na, divarlar\na,
d=]wmwsinw, tavan\na elw bil t^nd bir =rpwk sal\nd\ vw bu =rpwyin o biri
^z^ndw, bir dumanl\q arxas\nda on yeddi ya]l\ cavan bir q\z, g=zwl bir q\z
kwndin camaat\yla bwrabwr atas\n\n cwswdi qoyumu] mafwnin ard\nca gedirdi;
g^nw]li bir g^n idi vw g^nw]li lwpwlwr sahilw qa[\]\rd\, elw bil dwnizdw bir
28

g^nw] sevinci var idi vw on yeddi ya]l\ q\z, meyitinin dal\nca getdiyi atas\n\n
=l^m^nw yanmaqdan daha [ox dwnizin sevincinw sevinirdi; elw bil bu saat
b^t^n kwnd camaat\n\n dwrdi-qwmi bu on yeddi ya]l\ q\z ^[^n tamam yad
bir ]ey idi, [^nki o on yeddi ya]l\ q\z nw =l^m^ dwrk edirdi, nw dw dwrk
etmwk istwyirdi; on yeddi ya]l\ q\z =z^ dw bu g^nw]in bir par[as\yd\, bu
dwnizin bir par[as\yd\ vw illwr ke[dikdwn sonra da o q\z, bax elwcw, g^nw]siz
sevinw bilmirdi, ]adlana bilmirdi, ya]aya bilmirdi, kas\b[\l\qdan isw g^nw]
boylanm\rd\, m^haribw illwrinin [=rwksizliyindw g^nw] do`murdu; acl\q
olsun, kef olsun, deyiblwr, amma d^z demwyiblwr, lap a` yalan deyiblwr,
acl\qla kef bir araya s\`\]an ]ey deyil, hwr halda Z^beydw, o g=zwl q\z,
m^haribw illwrinin o xat\n q\z\ belw bir wqidwdwydi. Araz a]\`\ndan idi o
q\z\n. K^r topu`undan, =z^n^ kefi k=kl^y^n, dama`\ [a`l\`\n odunda
yand\ran, yand\r\b k^l elwywn bu baxt\ qaran\n…
Z^beydw ba`laman\ b^k^b dolab\n alt g=z^nw qoyu, ye]iyi ba`lay\b burnunu
[wkw-[wkw, gecw k=ynwyinin yaxas\ ilw ^z-g=z^n^n ya]\n\ silw-silw aya`a
qalxd\, otaqdan [\x\b k^lafirwngiyw twrwf gwldi, yuxar\ qalx\b palaz\n ^st^ndw
oturdu vw dwnizw baxd\.
Z^beydw yad\na gwlwndwn bu dwnizin sahilindw oynam\]d\, anas\ onca g^n^n
i[indw swtwlcwmdwn =lwndwn sonra, b^t^n bu twrwflwrdw, Ab]eronun bu
hisswsindw mw]hur bal\q[\ olan atas\n\n torunu Z^beydw yamam\]d\, qay\`\n\
Z^beydw silib-s^p^rm^]d^, atas\ =lwn hwmin gecw b^t^n kwnd camaat\
onlar\n evinw girib-[\xm\]d\, amma he[ kim dw bunu bilmwmi]di ki,
Z^beydw swhwrw kimi dwnizin, bax bu sahilindw twkcw oturmu]du.
Wslindw, lap wslindw, Z^beydw bu dwnizin yan\nda da ^z^qara idi, [^nk^
nwnwsilw twk qald\`\ o uzaq illwr, bax, bu dwniz Z^beydwnin beynindwki
b^t^n fitnw-fwsadlar\n, kin-k^durwtin, nwfs-tamah\n ]ahidi olmu]du;
Z^beydw indi belw fikirlw]irdi, indi o uzaq illwrin firavanl\q, fironluq arzuxwyallar\n\
fitnw-fwsad hesab edirdi, indi, onda yox. Nwnwsi yaz\q o qwdwr
qocalm\]d\ ki, =lmwyinw yax\n (nwnwsi =lwndw m^haribwidi ikinci ili idi)
Z^beydwni =z bal\q[\ o`lu hesab edirdi, ywni Z^beydwni, Z^beydwnin atas\
bilirdi, wlbwttw, doxsandan idi bu vw elw bu =z^ dw doxsandan idi ki, Z^beydw
bu dwm b^t^n bunlar\n ham\s\n\ belwcw fikirlw]ir.
Yel yenw tamam-kamal dayanm\]d\ vw hwtta k^lafirwngidw dw a`caqanadlar
adam\ oturma`a qoymurdu, elw bil ki, v\z\ldaya-v\z\ldaya hwr ]eyin ke[ib
getdiyinindwn, he[ nwyin geri qay\tmayaca`\ndan dwm vurub u[u]urdu;
xartutun yarpaqlar\ swsini twmam kwsmi]di. Dwnizin u`ultusu elw bil ba]qa
bir d^nyadan gwlirdi, elw bil o biri d^nyan\n swsi idi vw elw bil ki, gecw ovuna
[\xm\] o iki yarasa da b^rk^dwn kar\xd\`\ ^[^n a`aclara dwyirdi, evin
29

divar\na toxunurdu, k^lafirwnginin dirwklwrinw [\rp\l\r. Hwrdwnbir gwlwn
c\rc\rama swsi dw sabah\n nwfws kwswn istisindwn xwbwr verirdi.
O ev isw, }irinxan\m\n o k=hnw evi, i[wri]whwrin qo]a qala qap\s\ a`z\ndak\
ikimwrtwbwli binan\n ikinci mwrtwbwsindw idi. O ev dw, ondan be]-alt\ bina
aral\dak\ Zakirgilin evi dw indi [oxdan s=k^lm^]d^, yerindw meydan
sal\nm\]d\. Z^beydwnin cavanl\q g^nlwrindwn [oxu, ywni o g^nlwrinin ki,
a`r\s\ indi a`r\d\rd\ Z^beydwni, }irinxan\m\n o evindw ke[mi]di.
}irinxan\m Z^beydwgilin - bu qay`\s\z vw g=zwl, nazl\-qwmzwli q\zlar\n i[indw
ham\s\ndan a`\ll\s\, twdbirlisi, i]w yarayan\ vw istiqanl\s\ idi. }irinxan\m anas\
ilw ya]ay\rd\, anas\ Sabun[u va`zal\nda pera]ki satan idi vw swhwr tezdwn
gecwyw kimi evdw olmurdu, olanda da rwfiqwlwrin wl-aya`\na dola]m\rd\,
“yax]\ elwyirsiz, kef elwyirsiz, wlivizin dw i[indwn gwlir, be]g^nl^k d^nyad\”
deyirdi, q\z\ ona bir ]ey ba`\]layanda, ya bir kofta, yabir yayl\q, ya da bir
ba]qa ]ey alanda, Z^beydwgil ona bir hwdiyyw verwndw arvad\n u[ma`a
qanad\ olmurdu vw sidq-^rwkdwn =z^n^ dw, q\z\n\ da xo]bwxt bilirdi, “wcwb
elwyirs^z, i]lwmirs^z, qoy nw qwdwr h^r^rlwr h^rs^nlwr, pax\ll\qdand\ ham\s\,
swhwr s^bhdwn gecwyw kimi ayaq^stw va`zal qaba`\nda pera]ki sat\ram,
nwyim var, bir hwsirwm, bir dw Mwmmwd Nwsirwm, wcwb elwyirs^z, lap wlivizin
dw i[indwn gwlir” deyirdi.
}irinxan\m yax]\ arvad paltar\ tikirdi (elw indi dw, xwstwxanada ba] hwkim
i]lwyirdi, amma =z paltarlar\n\ =z^ tikirdi, ba]qas\na etibar elwmirdi) vw o
zaman Bak\n\n bir [ox mw]hur xan\mlar\ I[wri]whwrin hwmin qo]a qala qap\s\
a`z\ndak\ ikimwrtwbwli sar\ binaya gwlib-gedirdi, }irinxan\ma paltar tikdirirdi.
Z^beydwgil saatlarla bu evdw oturub bir-birlwriylw dwrdlw]irdi, zarafatla]\rd\,
k^s^]^rd^, bar\]\rd\ vw Z^beydwgilin wn g=zwl mwclislwri, dalbadal ad g^nlwri
- hwrwsinin bir ilw d=rd-be] ad g^n^ - bu evdw ke[irdi. {ox ]wrablar i[ilmi]di,
[ox qwdwhlwr s\nd\r\lm\]d\ o evdw. Bir dwfw i]\q s=nwndw q\z\ldi] Adil y^zl^k
yand\r\b stolun ^st^nw i]\q salm\]d\ vw o vaxt bir a`\zdan min a`\za ham\
demi]di ki, bwxtwvwrdi Z^beydw, ywni bwxtwvwrdi Z^beydw ki, belw bir oyna]\
var.
Belwydi, Zakir… Bax, belwcwydi, Zakir, i]lwr…
}irinxan\mgilw paltar tikdirmwyw gwlib-gedwn xan\mlar =zlwrini dart\rd\lar,
Z^beydwgilw yuxar\dan a]a`\ bax\rd\lar, bilirdilwr ki, Z^beydwgil hans\
yuvan\n qu]lar\d\, amma wslindw ^rwklwrindw hwswd apar\rd\lar Z^beydwgilw,
hwswd apar\rd\lar g=zwlliklwrinw, kef [wkmwlwrinw, utanmazl\qlar\na vw
Z^beydwgil dw elw bilirdi ki, hwmi]w dw belw olacaq, day demirdilwr ki, wtdwn
olan divara etibar yoxdur.
30

Yava]-yava] hwr ]ey da`\ld\ getdi, adamlar ayr\ld\ bir-birindwn, q\z\ldi] Adili
tutdular getdi, be]barmaq Wswda`an\ [opur Nwcwfqulu b\[aqla vurub
=ld^rd^, =z^ dw tutuldu getdi. Kwri] a`\ll\ [\xd\, tullad\ hwr ]eyi, gitara [al\boxuma`\n\
da twrgitdi (amma bunu nahaq elwdi…), gedib =z g^c^nw
instituta girib oxudu, indi deyirlwr ki, hans\ zavodunsa direktorudu,
Dibirovu vwzifwdwn [\xartd\lar, hardasa itdi-batd\ vw o g^nlwr yava]-yava]
uzaq-uzaq illwrin xatirwsinw [evrildi vw indi, bu b^rk^l^ yay gecwsi, bu
k^lafirwngidw o uzaq-uzaq illwrin xatirwsini bir tar m^]ayiwt edirdi, o tar\
Zakir [al\rd\ vw Zakirin g^cl^ ki]i barmaqlar\ alt\nda tar\n simlwri o
xatirwlwrin bo]lu`undan, mwnas\zl\`\ndan, pu[lu`undan s=hbwt a[\rd\.
Zakir bu tar\ hwrdwnbir [al\rd\, =z^ dw ax]amlar [al\rd\, Z^beydw hwrdwn
}irinxan\mgilw gedwndw, hwrdwn }irinxan\mgildwn qay\danda bu tar\n swsini
e]idirdi vw buras\n\ da yax]\ bilirdi ki, bu tar\ [alan o`lan onu istwyir; hwlw
Zakir =z s=z^n^ Z^beydwyw demwmi]dwn wvvwl bilirdi bunu, Zakir q\z\ldi]
Adillw onun qaba`\n\ kwsiyi o vaxtdan xeyli wvvwl bilirdi bunu, Zakirin
bax\]lar\ndan, Zakirin evlwrinin qaba`\na [\x\b k^[wdw onu g=zlwmwyindwn
bilirdi bunu.
Bir dwfw }irinxan\m bir mwclisdwn sonra, stolun ^st^ndw art\q qalm\] bir fujer
]ampan\ birnwfwsw ba]\na [wkib demi]di ki, Zakirw g=rw b^t^n k^rreyiwrzdwki
ki]ilwrdwn zwhlwsi gedib, Zakirw g=rw hwywtdan rwncidw-hal olub,
Zakir }irinxan\m\n mwhwbbwtinw cavab vermwdiyi ^[^n vw }irinxan\m\n
^z^nw baxmad\`\ ^[^n belw olub. “+l^rwm o tar [alan o`lan\n dwrdindwn! —
demi]di }irinxan\m, sonra da ^z^n^ Z^beydwyw tutub: — G=rm^rswn, —
demi]di }irinxan\m. — G=rm^rswn swni istwyir o, korsan swn, g=rm^rswn,
niyw =z^nw bir g^n a`lam\rsan Elw bilirswn o wrlwrini g=zlwywnlwrin, o
qarda]lar\n\, atalar\n\, ni]anl\lar\n\ g=zlwywnlwrin qar`\]\ tutmayacaq bizi Bu
saat bir tikw qara [=rwk tap\b yeyw bilmwywnlwrin ah\ tutmayacaq bizi Elw
bilirswn bu mwclislwrin, bu tostlar\n, bu ya`l\ sifwtlwrlw ^zbwsurwt
oturmaqlar\m\z\n pe]man[\l\`\n\ [wkmwywcwyik biz”.
Wlbwttw, Z^beydw twwcc^b elwmi]di ki, bu nw s=zlwrdi belw, dan\]\r
}irinxan\m, [^nki bu s=zlwr }irinxan\ma yara]m\rd\ vw he[ kimin a`l\na da
gwlmwzdi ki, }irinxan\m\n dilindwn belw s=zlwr e]itmwk olar, amma swn demw
}irinxan\m da belw }irinxan\m imi]. D^rdanw demi]di: “— Elwlwrinw, - yeni
ki, Zakir kimlwrinw, - biz laz\m deyilik daha. Bizlw gwzwcwklwr, kef
elwywcwklwr, sonra gedib ev q\z\ tap\b alacaqlar. Elwlwrinin analar\n\n,
bac\lar\n\n zwhlwsi gedir bizdwn!…” Roza demi]di: “— zwhlwlwri =zlwrindwn
getsin, bizdwn niyw Neylwmi]ik onlara Kimw neylwmi]ik e, ax[i, biz Kimin
31

wrini wlindwn alm\]\q Wr =z arvad\n\ aldad\b ba]qas\n\n yan\na gedirsw, onda
k^l onun o arvad\n\n ba]\na!”.
Vw birdwn-birw Z^beydwnin yad\na d^]d^ ki, ke[wn q\] Bak\n\n kolxoz
bazar\nda ondan sirkw-bad\mcan alan o ]ubal\ xan\m kim idi elw… Birinci
g^n idi bazara sirkw-bad\mcan [\xarm\]d\ Z^beydw, hwmin ]ubal\ xan\m
gwlib ondan xeyli sirkw-bad\mcan ald\ vw xan\m Z^beydwyw [ox tan\] gwldi,
amma ha fikirlw]di ki, kimdi bu belw, tapa bilmwdi, k=hnw rwfiqwlwrindwn
deyildi, o tan\]-bili]lwrindwn deyildi, amma he[ c^rw bilmwdi ki, kimdi.
}ubal\ xan\m sirkw-bad\mcan\n pulunu verib gedw-getdw soru]du:
— Tan\mad\n mwni
— Yox…— dedi Z^beydw.
— Amma mwn swni tan\d\m, — deyib [\x\b getdi hwmin ]ubal\ xan\m.
Indi tan\d\ onu Z^beydw, bu isti yay gecwsindw, bu k^lafirwngidw oturub
dwnizw baxanda tan\d\ onu: Zakirin bac\s\ idi o ]ubal\ xan\m, ortanc\l
bac\s\yd\ deywswn, Wdilwydi ad\ gwrwk ki…
Kiminin wvvwli, kiminin ax\r\…
&[ bac\s\ vard\ Zakirin, bir anas\, bir dw =z^. Bac\lar\n\n ^[^n^ dw
oxutdurdu Zakir vw bu ^[ bac\n\n ^[^ dw Z^beydw ilw qanl\-b\[aq idi.
Aralar\nda bir kwlmw s=hbwt dw olmam\]d\. Hwrdwn k^[wdwn gedib-gwlwndw o
q\zlar\n bax\]lar\ndan, kinli-k^durwtli, ac\ql\ vw bir balaca da hwswdli
bax\]lar\ndan oxuyurdu bunu Z^beydw. D^rdanw deyirdi: “—Swni
qarda]lar\na q\sqan\rlar, istwmirlwr ki, onlardan ba]qa bir ba]qa q\z\ da
istwsin qarda]lar\”. Ya do`rudan da D^rdanw d^z deyirdi, ya da bac\lar
Z^beydwni Zakirw layiq bilmirdi, hwswdlw Z^beydwnin sir-sifwtinw, geyimke[iminw
bax\rd\lar, amma onu qarda]lar\na layiq bilmirdilwr; bu, indi
Z^beydwnin a`l\na gwlirdi. O vaxtlar belw ]eylwr a`l\na gwlmwzdi, o vaxtlar bu
q\zlara he[ salam da vermwzdi ki, xwncwrinin qa]\ d^]wr…
B=y^y^ Dilarw idi, sonra Wdilw idi, sonra da Hwlimw idi. Zakir wsgwr gedwndwn
bir az sonra Hwlimw xwstwlwndi, =ld^. Sonra nw oldu, Z^beydw bilmwdi, [^nki
g^nlwrin bir g^n^ndw }irinxan\m evini ^[otaql\ bir mwnzilw dwyi]di, indi
ya]ad\`\ mwnzilw: mwtbwxsiz-zads\z o iki ota`\n\n ^st^ndw lap az pul verib bir
wsgwr ailwsi ilw dwmdwsgahl\ ^[otaql\ mwnzilw dwyi]di.
Vw Wdilw bazarda onu tan\m\]d\.
32

Vw bir az ke[wcwkdi, dan yeri tamam s=k^lwcwkdi, ya]l\ bir arvad gecw
k=ynwyini [\xar\b paltar\n\ wyninw geywcwkdi, g^ya ki, yuxudan durubmu]
kimi, quyunun suyunda wl-^z^n^ yuyacaqd\. Hwywt-bacaya wl gwzdirwcwkdi,
sonra Abdulla ki]inin bekar[\l\qdan d^zwltdiyi s^p^rgwlwri qoltu`una vurub
milisioner Swfwr g=rmwsin deyw ora-bura baxa-baxa kwndin bazar\na
gedwcwkdi, bu s^p^rgwlwri yayda kwndin hwndwvwrindwki ba`lara k=[^b
dincwlwn ]whwr adamlar\na satma`a [al\]acaqd\, sonra yenw evw qay\dacaqd\,
hwywt-bacaya wl gwzdirwcwkdi, g^ndwn-g^nw daha art\q yorula-yorula a`aclar\,
g^llwri, g=y-g=ywrtini sulayacaqd\, g^c-bwla ilw meyvw talvar\na d\rma]\b
^z^m y\`acaqd\, ^z^mlwrin do]abl\`\n\, sirkwliyini, yemwliyini ay\racaqd\,
sonra bir az k^lafirwngidw oturacaqd\, bir az dwnizw baxacaqd\, bir az
d^nyan\n i]lwrini fikirlw]wcwkdi, sonra gedib art\rmadak\ mi[wtkwnin alt\na
girwcwkdi, g=zlwrini yumacaqd\ ki, yats\n…
V|||
A`ag^l wvvwlcw elw bildi ki, bu toyuq swsini yuxuda e]idir, [^nki b^t^n
gecwni qatmaqar\]\q yuxular g=rm^]d^ vw q\rm\z\ [il toyuq da Niswnin
g=zlwrindwn s^z^lwn ya] gilwrlwri kimi yuxudan-yuxuya ke[mi]di, amma
A`ag^l g=z^n^ a[anda vw k^lafirwngidwn ba]\n\ qald\r\b hwywtw baxanda
g=rd^ ki, q\rm\z\ [il toyuq do`rudan da hwywtdwdi, hasar\n dibinw d^]^b
qal\b, bwrkdwn dw qaqq\lday\r; sonra q\rm\z\ [il toyuq [\rp\n\b aya`a qalxd\
vw hirslw qaqq\ldaya-qaqq\ldaya ki, bu nw gecw macwras\d\ belw mwn
d^]m^]wm, o twrwf-bu twrwfw yerimwyw ba]lad\.
Sonra hasar\n o biri twrwfindwn torban\ da q\rm\z\ [il toyu`un dal\nca hwywtw
atd\lar.
A`abac\ qaqq\lt\ya h=vlnak yuxudan oyand\, wvvwlcw elw bildi ki, hwywtw
t^lk^ gwlib, istwdi b^t^n g^n^ Bak\yla kwnd aras\nda i]lwywn avtobusu s^rws^rw
bwrk yorulub gecw top at\lsada yuxudan oyanmaq bilmwywn wri
A`ababan\ yuxudan oyats\n, amma art\rmadak\ yerindwn hwywtw boylan\b
g=rd^ ki, hindw sakitlikdi, twkcw q\rm\z\ [il toyuq hasar\n dibindw
qaqq\ldaya-qaqq\ldaya o ba]-bu ba]a yeriyir vw aravad buna twwcc^b elwdi,
elw ba]a d^]d^ ki, q\rm\z\ [il toyu`u yaddan [\xar\b hinw salmay\b, sonra
yenw xorultusu alwmi ba]\na g=t^rm^] A`ababan\n yan\nda yerinw uzand\ vw
twzwdwn yuxuya getdi.
Dan yerinin ]wfwqlwri isw q\zar\rd\.
Fevral, 1977
33

Dubult\.
______
Veb direktor: Betti Bleyer
Mwtni y\`d\: Nwrgiz Abadi
Yoxlad\ vw veb ^[^n haz\rlad\: Aydan Nwcwfova
AZERI.org-a qoyuldu: Sentyabr, 2005
34