Marzec-Kwiecień 2010 Nr 2/ 2010 (61) - Uniwersytet Rzeszowski

GAZETA UNIWERSYTECKA recenzje
niejszych poetów tamtego kręgu kulturowego. Powstałe
w latach dwudziestych i trzydziestych wiersze można zakwalifikować
do tzw. „panteizmu biologicznego”, wskutek
szczególnie poświęconej uwadze przyrodzie. Autorka
opisywała naturę i wrażenia widoków ziemi lwowskiej,
ich piękno, nadzwyczajność w stosunku do reszty kraju.
W cyklu wierszy „Ginący świat”, w którym przyroda występuje
jako nieodłączny element życia człowieka, autorka
posłużyła się artystycznymi środkami wyrazu charakterystycznymi
dla tradycji literackiej galicyjskiej Młodej
Polski. Z drugiej wszakże strony, zaprojektowany przez
Obertyńską krajobraz Kresów przywołuje skojarzenia
z romantyczną poezją.
O pięknie ziemi lwowskiej pisali inni poeci, przynieśli
tam odmienne temperamenty, inną wrażliwość. Ale lwowska
poezja Obertyńskiej jest inna, choć dotyka tego samego
tematu. Patrzy na Lwów swoimi własnymi oczami,
stwarza swój własny świat, a to jest właśnie cechą prawdziwych
poetów. Dla Obertyńskiej, Lwów nie był tylko
„małą ojczyzną”, miejscem zamieszkania i pracy, ale czymś
dużo więcej, to jej domena i sacrum.
W napisanym poza Polską, przesyconym tęsknotą wierszu
„Fudżijama”, Lwów i Wysoki Zamek jawią się we śnie
i marzeniach.
Specyficzny styl Obertyńskiej i jej talent twórczy utrzymują
ją na wyżynach poetyckiego Olimpu. Cała jej twórczość
przedwojenna, jak i powojenna sytuuje się w poezji
narodowej, tworzącej najtrwalszą warstwę substancji duchowej.
Dział literatury, który zdobył sobie specjalną nazwę
„poezji Kresów”, uzyskał w osobie Obertyńskiej oryginalną
poetkę, dowodzącą, że poezja polska nie skończyła
swój poromantyczny żywot na Wyspiańskim, Konopnickiej
i Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Twórczość Obertyńskiej
wykazała żywotność poezji okresu międzywojennego
i powojennego. Język poetki jest elastyczny i dzięki temu
tworzy nowe słowa-znaki, związki frazeologiczne. Poetka
unika „sztuczek” retorycznych, słów używa oszczędnie,
z poczuciem dobrego smaku. Delikatna materia, jaką jest
słowo, przeżywa dziś pewien kryzys. Na tle współczesnej
poezji przesyconej anglicyzacją, językiem półpolskim,
wiersze Obertyńskiej błyszczą prawdziwym blaskiem.
Obertyńska jest najlepsza tam, gdzie czerpie z własnej
wyobraźni, jak w „Stojącej wodzie”, „Płótnie”, „Zadymce”,
„Snach”, „Macierzyństwie”, „Zepsutym zegarze”, „Krzywdzie”,
„Zmierzchu”, „Kalendarzu”, „Młynie w Stryjowie”.
Wielki dar słowa i „czucie sercem” powodują, iż Obertyńska
nie jest tylko poetką swojej ojcowizny, lecz podjęła
problematykę uniwersalną i religijną („Przydrożny
krzyż”), podniosła przykład świętego Franciszka („Nieudana
ucieczka św. Franciszka”). Ewangeliczne przesłanie
(„Spowiedź”) jest wyrazem pogłębionej wiary poetki
i religijnej refleksji.
Inny nurt poezji Obertyńskiej to pozorna „ucieczka”
w świat Antyku, do apoteozy tradycji humanistycznej. Autorce
chodzi o uroki swobody stosunków między ludźmi,
głęboko intymne przejęcie się człowiekiem („Dei Genitrix”,
„Żona Lota”, „Prometeusz”, „Harfa Amfiona”, „Dafne”).
W 1940 r. Obertyńska została aresztowana i zesłana do
obozu na Syberii. Dwa lata później znalazła się w polskim
legionie kobiecym, z którym przeszła szlak bojowy armii
gen. Andersa. Wojenne przejścia zaowocowały niemalże
autobiograficznymi, pełnymi odniesień do własnych przeżyć
wierszami: „Anioły stróże”, „Do mego syna”, „Kobieto
stamtąd”, „Cela”, „Żołnierz i śmierć”, „Workuta”, „W bydlęcym
wagonie”, „Suplikacje” i prozowany utwór „W domu
niewoli”, przetłumaczony na kilka języków.
Ostatnia faza jej twórczości przypadła na lata emigracji.
Żyjąc z dala od ukochanego Lwowa, w swoich wierszach
zachowała to, co utraciła. Pobrzmiewa w wierszach nuta
rozpaczy, która u poetów często rodzi prawdziwą sztukę.
Świat Kresów uległ u Obertyńskiej pewnemu uduchowieniu,
po trosze – odrealnieniu. Powstała namiętna liryka
patriotyczna. Poetka jednocześnie podjęła inne wątki –
tajemnicę Wszechświata, tajemnicę bytu. Wnikliwe oko
poetki widziało właśnie w „zagadce” Wszechświata źródło
wiecznego trwania życia. Tytuł zbioru „Oko świata” trafnie
odzwierciedla przesłanie do czytelnika.
Twórczość Obertyńskiej nie tylko utrwala mit Kresów,
ale jest również literackim podzwonnym dla ziem
wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Specjaliści zapewne
dostrzegą mankamenty wierszy, ale jest to nieistotne.
Nie należy pozostawiać tej poezji tylko krytykom i profesjonalnym
badaczom. Wydany tom daje dobry początek
przybliżenia czytelnikom poezji kresowej, uruchamia
wspomnienia – nie dla celów politycznych, lecz dla
prawdy.
Istnieje wielka potrzeba prowadzenia badań literackich,
historycznych, socjologicznych, politologicznych
Kresów. Ponadto jest to zadanie pozanaukowe i powinność
patriotyczna. Wszędzie, gdzie jest to możliwe, także
poprzez Uniwersytet Rzeszowski, należy wspierać polskie
organizacje kulturalne na Ukrainie, które działają w bardzo
trudnych warunkach, pozbawione odpowiednich lokali,
środków finansowych, wydawnictw.
Poezja może być ważnym orężem w „bitwie” o pamięć
– w dobrym tego słowa znaczeniu.
Krzysztof Lipiński
W grodzie Rzecha
Poranek się słońcu uśmiecha
Na kopułach kościołów
Promienie tańcują pospołu,
Dotykają historii
Dawnego upadku i glorii
I tylko trasa podziemna,
Choć ciekawa, jest ciemna.
M a r z e c – K w i e c i e ń 2 0 1 0 13