I BÖLMƏ OPTO NANOELEKTRONİKA - Bakı Dövlət Universiteti

Fizikanın müasir problemləri VI Respublika konfransı
yarpaqlarda hərəkəti öyrənilmișdir. Müəyyən edilmișdir ki, dəmir nanohissəcikləri kök
hüceyrələrinə daxil olaraq bitkinin gövdəsində hərəkət edərək yarpaqlarda toplana bilir.
Müasir ədəbiyyat icmalı göstərir ki, nanohissəciklərin bitklərdə sorulması, hərəkəti və
toplanması onların formasından, ölçülərindən, dozasından və ekspozisiya müddətindən
asılıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bitkilərdə mineral qidalanma mürəkkəb bir proses olub çox
müxtəlif amillərdən asılıdır. Nanohissəciklərin bitkilərlə qarșılıqlı münasibəti ilk növbədə
onların bitkilər tərəfindən mənimsənilməsi, onların bitkilərin orqanlarında hərəkəti,
toplanması kimi əsas məsələlərin həllini tələb edir. Son tədqiqatlar göstərir ki,
nanohissəciklər bitkilərə asanlıqla daxil ola bilmir. Onlar bitkilərə daxil olmaq üçün ilk
növbədə hüceyrə divarını keçməli, sonra hüceyrələrarası fəzada hərəkət etməli və
sitoplazmatik membranı keçməlidir. Dəmir nanohisssəciklərinin (Fe 3 O 4 ) yarpaqlarda
toplandığı haqqında məlumat var. Kökdə isə nanohissəciklərdən Ni(OH) 2 , Cu, Al, CeO 2 ,
Fe 3 O 4 , C 70 fullerenlərin keçmə ehtimalının olduğu göstərilmișdir. Chang Woo Lee (2010) və
onun əməkdașları 4 tip nanohissəciyin ( Al 2 O 3 , ZnO, Fe 3 O 4 , və SiO 2 ) müxtəlif dozalarında (
400, 2000 və 4000 mg/L) model bitki Arabidopsis thaliana -nın inkișafına təsirini
öyrənmișlər. Onlar toxumların cücərmə faizini, köklərin böyüməsini və yarpaqların sayını
ölçmüșlər. Bu nanohissəciklərdən ən çox toksiklik göstərən ZnO nanohissəciyi olmușdur.
Digər iki nanohissəcik dəmir və silisium oksidin toksikliyi zəif olmușdur. Nanohissəciklərin
bitkilərin orqanlarında, kökündə, gövdəsində, yarpaqlarında hərəkətini, toplanmasını detektə
etmək üçün bir sıra metodlar təklif olunmușdur. Məsələn, ABȘ-ın Delaver Universitetinin
alimləri Yan Jin and John Xiao maqnetomer vasitəsilə dəmir nanohissəciklərini hidroponika
üsulu ilə becərilmiș balqabaq bitkisində toplanmasını ğyrənmișlər. Məlum olmușdur ki,
balqabaq bitkisinə dəmir nanohissəcikləri kökü vasitəsilə sorulur və onun yarpaqlarında
toplana bilir. Maqnitomer balqabağın müxtəlif hissələırində maqnit siqnalı așkar etmișdir.
Təqdim olunan tədqiqat ișində dəmir nanohissəciklərinin bitkilər tərəfindən
mənimsənilməsinin, onların gövdəsində, yarpaqlarında toplanmasının yeni üsulu tətbiq
edilmișdir. Məlumdur ki, paramaqnit xassayə malik olan maddələr (məsələn, Fe, Cu, Mn,
sərbəst radikallar) maqnit sahəsinə daxil edildikdə maqnit sahəsinin rezonans udulması baș
verir və electron paramaqnit rezonansı (EPR) deyilən bir siqnal detektə olunur. EPR siqnalın
vasitəsilə bir çox paramaqnitlərin yerini, vəziyyətini və miqdarını həssaslıqla izləmək olur.
Odur ki, EPR üsulu dəmir nanohissəciklərinin bitkilərdə hərəkətini yüksək həssaslıqla
izləməyə imkan verir. Bu məqsədlə dəmir nanohissəciklərindən (γ-Fe 2 O 3 ) istifadə etməklə ali
su bitkilərinin nümayəndəsi Elodea canadensisin yarpaqlarında və gövdəsində dəmir
nanohissəciklərinin hərəkəti öyrənilmișdir. Əvvəlcə dəmir nanohissəciklərinin sulu məhlulu
hazırlanmıș və onun EPR siqnalı çəkilmișdir. EPR siqnalınin forması dəmir
nanaohissəciklərinin formasından asılı olmamıșdır. Odur ki, dəmir nanohissəciklərinin
qatılığının çox kiçik qiymətlərində belə EPR siqnalını müșahidə etmək mümkün olmușdur.
Bu imkan vermișdir ki, hətta çox az miqdar da belə bitkinin orqanlarına sorulan dəmir
nanohissəciklərini detektə etmək mümkün olsun.