I BÖLMƏ OPTO NANOELEKTRONİKA - Bakı Dövlət Universiteti

Fizikanın müasir problemləri VI Respublika konfransı
T=300÷800K temperatur intervalında Holl əmsalı (R), elektrikkeçiriciliyi (σ), termo e.h.q-si
(α) və istilikkeçiriciliyi (χ) tədqiq olunmuș, yükdașıyıcıların konsentrasiyası (n) və Holl
yürüklüyü (µ) hesablanmıșdır.
TƏCRÜBƏNİN METODİKASI
Sistemin bașlanğıc komponentləri 0,133 Pa təzyiqə qədər havası sorulmuș kvars
ampulada, yüksək təmizlik dərəcəsinə malik olan elementlərdən 500-1100 о С temperatur
intervalında sintez edilmișdir. Bașlanğıc maddə kimi Sn-000 markalı qalay, B4 markalı selen
və Dy-99,98 elementar təmiz dusprozium götürülmüșdür.
Bu ișdə Sn-Dy-Se sisteminin kvazibinar kəsikləri olan SnSe-DySe sistemlərinin
qarșılıqlı təsiri öyrənilmiș, LnSe-nin SnSe əsasında həllolma oblastı (3,5-5 mol)
müəyyənləșdirilmiș, ərimə temperaturu 780 0 S olmaqla 7,5-10 mol% miqdarında evtektika
alındığı așkar edilmișdir. LnSnSe 2 üçlü birləșmələri ərimə temperaturuna çatmamıș parçalandığından
onları komponentlərinin birbașa əridilməsı üsulu ilə sintez etmək mümkün olmur.
Buna görə də DySnSe 2 birləșmələri presləmə üsulu ilə alınmıșdır. Maddənin bircinsliyi və
mexaniki bərkliyini təmin etmək üçün götürülmüș komponentlər narın toz halına salınır,
mexaniki vibrasiya üsulu ilə qarıșdırildıqdan sonra preslənir. Presləmə iki mərhələdə, soyuq
ton
və isti presləmədə aparılmıșdır. Soyuq presləmədə P = 7,4 təzyiq altında 5 dəqiqə
2
sm
saxlanılmıșdır. İsti presləmədə presforma t=390 0 ton
S-yə qədər qızdırılmıș və P = 5 təzyiq
sm
2
altında 5 dəqiqə saxlanılmıșdır. Alınmıș maddədə homogenlik yaratmaq üçün ampulada,
680 0 S temperaturlu qızdırıcıda üfüqi vəziyyətdə yerləșdirilməklə 330 saat saxlanılmaqla
dəmləmə aparılmıșdır. Birləșmənin stexiometrik tərkibdə olduğunu və kristallik qurulușunu
müəyyən etmək üçün kompleks fiziki-kimyəvi analizləri aparılmıșdır.
SnSe-DySe sistemində faza tarazlığı, diferensial–termik (DTA), rentgenquruluș
(RQA), mikroquruluș analizləri, mikrobərkliyin və sıxlığın təyini metodları əsasında
öyrənilmıșdir. DTA alcaq tezlikli NTR-73 markalı pirometrdə aparılmıșdır. Pirometrdə
proqramlașdırılmıș qızma sürəti 9 0 S/dəq olmușdur.
RQA ovuntu metodu ilə Ni filtirli CuK α șüalanmalarında DRON-3 markalı rentgen
difraktometrində aparılmıșdır. Difraktoqrammalar fasiləsiz rejimdə qeyd edilmiș, difraksiya
bucaqları intensivlik maksimumlarının ölçülməsi metodu ilə 0,1˚ dəqiqliyi ilə təyin
edilmișdir. Sintez edilmiș ərintilərin mikrobərkliyi ПMT-9 markalı metalloqrafik
mikroskopda təyin edilmiș, sıxlığı piknometrik üsulla olçülmüș və rentgenoqrafik nəticələr
əsasında hesablanmıșdır.
Termo-e.h.q.-si, istilikkeçiriciliyi mütləq stasionar metodla [5], xüsusi elektrikkeçiriciliyi
(σ) , Holl əmsalı (R) sabit maqnit sahəsində sabit cərəyan rejimində [6] ölçülmüșdür.
TƏCRÜBİ NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN TƏHLİLİ
Difraktoqrammalarda 0˚