Shkenca e Tokës - Erik Botime
Shkenca e Tokës - Erik Botime Shkenca e Tokës - Erik Botime
Shkenca e Tokës 10 Kurrikula bërthamë Libër mësuesi 1
- Page 3: Përmbajtja e lëndës Mësimi 1.1
- Page 6 and 7: 6 6. 1. Të përshkruajë formën e
- Page 8 and 9: 20 Punë praktike 5 1. Të ndërtoj
- Page 10 and 11: 36 Projekt 8 1. Të realizojë në
- Page 12 and 13: 51 6orë Njohuri të reja 2 orë Pr
- Page 14 and 15: 66 Kreu V Mjedisi dhe shoqëria 7 o
- Page 16 and 17: Mësimi 1.1 Çfarë studion Shkenca
- Page 18 and 19: Realizimi i kuptimit (DRTA, veprimt
- Page 20 and 21: Rrotullimi ditor i tokës Provat Rr
- Page 22 and 23: Veprimtari praktike NR.1: “Ndërt
- Page 24 and 25: ekonomikë, si turizmi, transporti
- Page 26 and 27: Cilat janë përparësitë dhe të
- Page 28 and 29: Më pas, puna e kryer në grup kons
- Page 30 and 31: Burimet (Mjetet) Për këtë temë
- Page 32 and 33: ZHVILLIMI Evokimi (Brainstorming) M
- Page 34 and 35: Realizimi i kuptimit (Të nxënit n
- Page 36 and 37: TEMA 3.23. PËRSËRITJE E KAPITULLI
- Page 38 and 39: 2 - Po cilësia e ajrit, çfarë ro
- Page 40 and 41: Kontinente Oqeane Hipoteza e pllaka
- Page 42 and 43: Fjalë kyç: vullkan, magma, llava,
- Page 44 and 45: • Shkruani një ese, ku të argum
- Page 46 and 47: Mësimi 5.1. : Mjedisi dhe zhvillim
- Page 48: Degradimi Erozioni Tokat Plehrat ki
<strong>Shkenca</strong> e <strong>Tokës</strong><br />
10<br />
Kurrikula bërthamë<br />
Libër mësuesi<br />
1
Përmbajtja e lëndës<br />
Mësimi 1.1 Çfarë studion <strong>Shkenca</strong> e <strong>Tokës</strong> 16<br />
Mësimi 1.2. <strong>Shkenca</strong> dhe teknologjia e në eksplorimin e hapësirës 17<br />
Mësimi 1.6 : Forma dhe përmasat e tokës 19<br />
Mësimi 1.7 : Qarkullimi i <strong>Tokës</strong> rreth Diellit 20<br />
Veprimtari praktike nr.1: “Ndërtimi i maketit të vendosjes së Diellit dhe<br />
planetëve në sistemin diellor” 22<br />
Mësimi 2.1: Globi, Plani, Harta 23<br />
Mësimi 2.2 : Rrjeti gjeografik dhe hartografik 24<br />
TEMA 2.5. Projekt kurrikular:<br />
“Ndërtoni dhe interpretoni profilin topografik të zonës suaj” 26<br />
Mësimi 3.1: Atmosfera dhe përbërja e saj 27<br />
PUNË PRAKTIKE:<br />
“Llogarisni temperaturën mesatare ditore, mujore, vjetore” 28<br />
Mësimi 3.11 : Moti dhe klima 29<br />
Mësimi 3.12 : Zonat klimatike 31<br />
Mësimi 3.15. : Valët detare 33<br />
Mësimi 3.18 : Lumenjtë dhe regjimi hidrologjik 34<br />
TEMA 3.23. Përsëritje e kapitullit të atmosferës dhe hidrosferës 36<br />
Mësimi 3.32 : Biosfera 37<br />
Mësimi 4.1 : Tektonika e pllakave 38<br />
Mësimi 4.2. : Relievi i <strong>Tokës</strong> 40<br />
Mësimi 4.6. : Vullkanet 41<br />
Eseja argumentuese “Pasojat globale të shkrirjes së akullnajave” 43<br />
Përsëritje e linjës “Dinamika e <strong>Tokës</strong>” 44<br />
Mësimi 5.1. : Mjedisi dhe zhvillimi i qëndrueshëm 46<br />
Mësimi 5.2 : Ndotja e <strong>Tokës</strong> 47<br />
3
PLANI SINTETIK SHKENCA E TOKËS<br />
Plani sintetik 36javë x 2 orë - 72 orë<br />
Njohuri të reja - 52 orë<br />
Punë praktike - 3 orë<br />
Përsëritje - 2 orë<br />
Projekt kërkimor - 8 orë<br />
Ese - 2 orë<br />
Vëzhgim në terren - 2orë<br />
Veprimtari praktike - 1 orë<br />
Testime - 2 orë<br />
Shënim : Kolona “ Mjetet mësimore “( interneti ,harta ,atlase etj ) në bazë të udhëzimit , plotësohet nga mësuesi paralel me<br />
zhvillimin e orëve mësimore dhe jo në fillim të hartimit të këtij plani.<br />
Nr. Blloku<br />
total tematik<br />
1 Kreu I Sistemi<br />
diellor dhe<br />
Toka si planet<br />
Nr .i<br />
orëve<br />
Objektivat për çdo temë Temat për çdo<br />
orë<br />
Çfarë studion <strong>Shkenca</strong> e<br />
<strong>Tokës</strong><br />
1 1. Të përshkruajë objektin e studimit të Shkencës së<br />
<strong>Tokës</strong><br />
2. Të përshkruajë lidhjen e Shkencës së <strong>Tokës</strong> me<br />
degët e tjera të shkencës<br />
2 9 orë 2 1. Të përshkruajë konstelacionet dhe galaktikat,<br />
3 8orë Njohuri<br />
të reja<br />
1 orë Punë<br />
praktike<br />
shoqëruar me shembuj të disa prej tyre<br />
2.Të diskutojë mbi arritjet e shkencës e teknologjisë<br />
për eksplorimin e hapësirës<br />
3 1. Të argumentojë hipotezën e formimit të sistemit<br />
diellor<br />
2. Të përshkruajë përmasat, strukturën dhe<br />
karakteristikat e diellit<br />
3. Të vlerësojë rëndësinë e diellit për dukuritë<br />
gjeografike<br />
4 4 1. Të përshkruajë planetët si trupa të sistemit diellor<br />
2. Të dallojë planetët e brendshëm, të jashtëm, e<br />
satelitët e tyre<br />
3. Të përshkruajnë disa ndër karakteristikat kryesore<br />
të tyre<br />
5 5. 1. Të përshkruajë kometat, asteroidët, meteorët dhe<br />
veçoritë e tyre<br />
<strong>Shkenca</strong> dhe teknologjia në<br />
eksplorimin e hapësirës<br />
Materiali<br />
burimor<br />
Mjetet mësimore<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Dielli dhe Sistemi Diellor Harta e sistemit diellor<br />
Planetët dhe tiparet e tyre teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Harta e sistemit diellor<br />
Kometat ,Asteroidët dhe<br />
Meteorët<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
5
6 6. 1. Të përshkruajë formën e <strong>Tokës</strong>, përmasat e saj dhe<br />
rëndësinë e tyre.<br />
2. Të interpretojë evolucionin historik të mendimit<br />
gjeografik mbi formën e tokës nëpërmjet një eseje<br />
argumentuese<br />
3. Të identifikojë provat që tregojnë se Toka<br />
rrotullohet rreth boshtit të saj<br />
4. Të shpjegojë pasojat e rrotullimit të <strong>Tokës</strong> rreth<br />
boshtit<br />
7 7 1. Të analizojë lëvizjen e <strong>Tokës</strong> rreth Diellit<br />
2. Të shpjegojë pasojat e kësaj lëvizje<br />
8 8 1. Të përshkruajë Hënën si trup qiellor e satelit natyror<br />
i <strong>Tokës</strong> dhe strukturën e saj<br />
2. Të demonstrojë varësinë e fazave të Hënës nga<br />
pozicioni relativ i Diellit, Hënës dhe <strong>Tokës</strong><br />
3. Të shpjegojë pse dhe si ndodhin eklipset, duke<br />
diferencuar eklipset e Hënës nga ato të Diellit<br />
4. Të argumentojë hipotezat e formimit të Hënës<br />
9 Veprimtari<br />
praktike<br />
1 1. Të realizojë në grup projekte mbi ndërtimin e<br />
sistemit diellor<br />
2. Të realizojë në grup ose individualisht projekte<br />
kërkimore për llojet e satelitëve artificialë<br />
10 Kreu II<br />
Hartografia<br />
5 orë<br />
1 1. Të krahasojë mënyrat e ndryshme të paraqitjes së<br />
sipërfaqes së <strong>Tokës</strong> në glob, hartë e plan<br />
2.Të përshkruajë llojet e projeksioneve hartografike<br />
11 3 orë Njohuri<br />
të reja<br />
1 orë Punë<br />
praktike<br />
1 orë projekt<br />
kurrikular<br />
2 1. Të analizojë ndërtimin e rrjetit gjeografik<br />
2. Të vlerësojë rëndësinë e përdorimit të koordinatave<br />
gjeografike në përcaktimin e vendndodhjes së pikave<br />
të ndryshme<br />
3. Të interpretojë me ndihmën e hartës brezat e kohës<br />
12 Punë praktike 2 1. Të përcaktojë në hartë e në glob vendndodhjen<br />
gjeografike të një vendi përmes koordinatave<br />
gjeografike<br />
2. Të llogarisë kohën lokale e zonale në vende të<br />
ndryshme në bazë të gjatësisë së tyre gjeografike<br />
Format dhe përmasat e<br />
tokës<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Globi<br />
Qarkullimi i <strong>Tokës</strong> rreth<br />
Diellit<br />
Hëna ,sateliti natyror i<br />
<strong>Tokës</strong> ,hipoteza e formimit<br />
të saj<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Veprimtari praktike nr.<br />
1: Ndërtimi i maketit të<br />
vendosjes së Diellit dhe<br />
të planetëve në Sistemin<br />
Diellor<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Globi, Plani, Hartat teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Rrjeti gjeografik dhe<br />
hartografik<br />
Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Punë praktike nr. 1:<br />
Përcaktimi i vendndodhjes<br />
gjeografike të vendeve të<br />
ndryshme në hartë<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
6
13 3 1. Të klasifikojë hartat sipas përmbajtjes, shkallës,<br />
përdorimit mbi bazën e veçorive dalluese të tyre<br />
2. Të diskutojë mbi përdorimet e hartës dhe të<br />
imazheve satelitore në jetën e përditshme<br />
3. të lexojë hartën topografike<br />
14 Projekt<br />
kurrikular<br />
15 Sistemet<br />
gjeofizike të<br />
<strong>Tokës</strong><br />
34 orë<br />
16 Atmosfera<br />
13 orë<br />
17 9 orë Njohuri<br />
të reja<br />
3 orë Punë<br />
praktike<br />
1 orë Projekt<br />
3 Projekt kurrikular:<br />
Ndërtoni dhe interpretoni<br />
profilin topografik të zonës<br />
1 1. Të përshkruajë hipotezën e formimit të atmosferës<br />
2. Të analizojë përbërjen e atmosferës, ndërtimin<br />
strukturor, duke dhënë karakteristikat e saj<br />
3. Të interpretojë rëndësinë e shtresës së ozonit për<br />
jetën në tokë dhe pasojat e ndikimit të veprimtarisë<br />
njerëzore në të<br />
2 1. Të evidentojë rëndësinë e rrezatimit diellor<br />
2. Të analizojë llojet e rrezatimit<br />
3. Të vlerësojë ndikimin e rrezatimeve në sistemet<br />
gjeofizike të <strong>Tokës</strong><br />
3 1. Të analizojë ndryshimin e temperaturës në kohë<br />
dhe në hapësirë dhe faktorët që ndikojnë në të<br />
2. Të interpretojë shpërndarjen e temperaturës së ajrit<br />
në hartën e izotermave<br />
3. Të vlerësojë ndikimin e ndryshimit të vlerave të<br />
temperaturës në gjeosistem<br />
4. Të dallojë llojet kryesore të aparaturave për matjen<br />
e temperaturës<br />
18 Punë praktike 4 1. Të llogarisë temperaturën mesatare ditore, mujore<br />
e vjetore të ajrit<br />
2. Të llogarisë amplitudat ditore dhe vjetore të<br />
temperaturës së ajrit<br />
19 4 1. Të formulojë konceptet: lagështirë e ajrit, lagështirë<br />
absolute dhe relative<br />
2. Të përshkruajë proçesin e kondensimit të avujve të<br />
ujit dhe formimin e vesës, mjegullës, brymës e reve<br />
3. Të shpjegojë kushtet e formimit të llojeve të<br />
ndryshme të reshjeve<br />
4. Të analizojë shpërndarjen në kohë dhe në hapësirë<br />
të reshjeve;<br />
5. Të vlerësojë rëndësinë gjeografike të reshjeve;<br />
Klasifikimi i hartave teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
suaj<br />
Atmosfera dhe përbërja<br />
e saj<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Rrezatimi diellor Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Temperaturat e ajrit Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Punë praktike nr.2:<br />
Llogaritni temperaturën<br />
mesatare ditore, mujore<br />
dhe vjetore<br />
teksti Të dhëna statistikore<br />
Uji në atmosferë teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
7
20 Punë praktike 5 1. Të ndërtojë dhe interpretojë grafikët e shpërndarjes<br />
hapësinore dhe kohore të reshjeve<br />
21 5 1. Të analizojë ndryshimet e trysnisë atmosferike në<br />
kohë e në hapësirë<br />
2. Të përshkruajë shkallën barometrike dhe<br />
përdorimin e saj<br />
22 6 1. Të analizojë faktorët kryesorë që përcaktojnë<br />
elementët e erës<br />
2. Të shpjegojë erërat e qarkullimit të përgjithshëm<br />
dhe formimin e tyre<br />
3. Të përshkruajë erërat lokale.<br />
23 7 1. Të formulojë konceptet masë ajrore dhe front<br />
2. Të analizojë ciklonin dhe anticiklonin<br />
3. Të shpjegojë ndikimin e regjimit ciklonik në gjerësitë<br />
mesatare<br />
24 Vëzhgim 6 1. Të përgatisë një projekt përmes hulumtimit në<br />
burime të ndryshme informacioni (libra, revista,<br />
Internet) prezantime mbi tornadot, uraganët, tiparet<br />
e tyre, zonat më të prekura prej tyre, dëmet materiale<br />
dhe njerëzore, parashikimi i tyre përmes satelitëve<br />
25 8 1. Të formulojë konceptet mot dhe klimë<br />
2. Të analizojë faktorët që ndikojnë në formimin e<br />
klimës<br />
3. Të vlerësojë rëndësinë e klimës për jetën dhe<br />
proceset në Tokë<br />
26 9 1. Të klasifikojë zonat klimatike nga ekuatori në pole 2.<br />
Të interpretojë hartat e ndryshme sinoptike<br />
27 Projekt 7 2. Të realizojë në grup një projekt mbi ndryshimet<br />
klimatike, pasojat, politikat menaxhuese të tyre<br />
Punë praktikenr.3:<br />
Ndërtimi dhe interpretimi<br />
i grafikëve të shpërndarjes<br />
së reshjeve<br />
Të dhëna statistikore<br />
Trysnia atmosferike teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Erërat dhe sistemet e tyre<br />
kryesore<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Masat ajrore dhe frontet . teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Vëzhgim: Prezantime për<br />
tornadot, uraganet dhe<br />
tiparet e tyre<br />
Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Moti dhe klima teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Zonat klimatike Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga internet<br />
Hrat e zonave klimatike<br />
Projekt kurrikular:<br />
Ndryshimet klimatike dhe<br />
fenomenet ekstreme të<br />
motit<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
8
28 Hidrosfera<br />
10 orë<br />
8 orë Njohuri<br />
të reja<br />
10 1. Të përshkruajë hidrosferën dhe lidhjen e saj me<br />
sistemet e tjera (litosferën, atmosferën, biosferën)<br />
2. Të interpretojë qarkullimin e ujit në natyrë<br />
3. Të identifikojë vetitë fizike e kimike të ujit të<br />
oqeaneve e deteve<br />
29 1 orë Projekt<br />
1 orë<br />
Përsëritje<br />
1 orë Testim<br />
11 1. Të përcaktojë format e lëvizjeve të ujërave oqeanike<br />
2. Të shpjegojë elementet e valës detare dhe mënyrën<br />
e formimit të valëve detare<br />
30 12 1. Të analizojë shkaqet e formimit të baticave dhe<br />
zbaticave dhe pasojat e tyre<br />
2. Të vlerësojë rëndësinë e baticave e zbaticave dhe<br />
shfrytëzimin e energjisë së tyre nga njeriu<br />
31 13 1. Të analizojë lëvizjen e rrymave oqeanike, faktorët<br />
që ndikojnë në formimin e tyre dhe llojet kryesore të<br />
këtyre rrymave;<br />
2. Të vlerësojë rëndësinë e rrymave oqeanike për<br />
klimën në Tokë<br />
32 14 1. Të përshkruajë karakteristikat kryesore të pjesëve<br />
përbërëse të lumit<br />
2. Të analizojë regjimin hidrologjik të lumenjve<br />
33 15 1. Të analizojë liqenet sipas origjinës së formimit të<br />
tyre shoqëruar me shembuj konkretë nga bota e vendi<br />
ynë<br />
2. Të përshkruajë evolucionin e liqeneve në kënetë<br />
dhe faktorët që ndikojnë në këtë shndërrim<br />
34 16 1. Të dallojë llojet e ujërave nëntokësore dhe mënyrën<br />
e formimit të tyre;<br />
2. Të përshkruajë llojet e ndryshme të burimeve<br />
3. Të vlerësojë shfrytëzimin e ujërave nëntokësore<br />
nëpërmjet hapjes së puseve dhe rëndësinë e burimeve<br />
35 17 1. Të analizojë kushtet e formimit të borës së<br />
përhershme dhe akullnajave;<br />
2.Të diferencojë akullnajat malore nga ato<br />
kontinentale<br />
Hidrosfera, përbërja, vetitë teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Valët detare teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Baticat dhe zbaticat teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Rrymat oqeanike teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Lumenjtë dhe rregjimi<br />
hidrologjik<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Liqenet teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Ujërat nëtokësore teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Bora e përhershme dhe<br />
akullnajat<br />
Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
9
36 Projekt 8 1. Të realizojë në grup një projekt mbi rolin e<br />
hidrografisë (lum, liqen, ujëra nëntokësorë, burime,<br />
etj., në varësi të zonës ku banon) në aspektet natyrore<br />
dhe ekonomike të asaj zone apo rajoni.<br />
Projekt mbi rolin e<br />
hidrografisë<br />
Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
37 Përsëritje 9 Përsëritje e kapitullit të<br />
atmosferës dhe hidrosferës<br />
38 10 Testim (modele testi) teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
39 Litosfera dhe<br />
historia e<br />
<strong>Tokës</strong><br />
8 orë<br />
40 6 orë Njohuri<br />
të reja<br />
1 orë<br />
Ekskursion<br />
1 orë Ese<br />
vlerësuese<br />
18 1. Të diferencojë shtresat e tokës duke dhënë veçoritë<br />
kryesore të secilës prej tyre;<br />
2. Të shpjegojë ndryshimin e temperaturës, trysnisë<br />
dhe dendësisë në brendësi të <strong>Tokës</strong><br />
19 1. Të përshkruajë mënyrën e formimit të mineraleve<br />
dhe vetitë fizike të tyre (fortësia, ngjyra, shkëlqimi,<br />
thyerja)<br />
2. Të vlerësojë përdorimet e ndryshme të mineraleve<br />
3. Të përshkruajë llojet kryesore të shkëmbinjve<br />
4. Të interpretojë ciklin e shkëmbit dhe proceset që<br />
ndodhin në të<br />
41 20 1. Të analizojë krijimin e magmës dhe mënyrën e<br />
formimit të shkëmbinjve magmatikë<br />
2. Të diferencojë shkëmbinjtë magmatikë sipas<br />
përbërjes së magmës<br />
42 21 1. Të shpjegojë kushtet e formimit të shkëmbinjve<br />
sedimentarë dhe llojet e tyre<br />
2. Të shpjegojë mënyrën e formimit të shkëmbinjve<br />
metamorfikë dhe llojet e tyre 3. Të vëzhgojë në<br />
kampione të ndryshëm mineralesh dhe shkëmbinjsh<br />
ndryshimet midis tyre<br />
4. Të vlerësojë rëndësinë gjeografike dhe ekonomike të<br />
shkëmbinjve<br />
Litosfera dhe tiparet e saj teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Shkëmbinjtë teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Shkëmbinjtë magmatikë teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Shkëmbinjtë sedimentare<br />
dhe metamorfik<br />
43 11 Ekskursion në laboratorin<br />
gjeologjik (vëzhgim nr. 1)<br />
Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
10
44 22 1. Të përshkruajë mënyrat e formimit të fosileve<br />
2. Të diferencojë moshën absolute dhe relative të<br />
shkëmbinjve dhe mënyrat e përcaktimit të tyre<br />
3. Të përshkruajë ndarjen e kohës gjeologjike në era<br />
dhe periudha<br />
4. Të interpretojë evolucionin e botës së gjallë gjatë<br />
erërave të ndryshme gjeologjike dhe ndryshimet që<br />
kanë ndodhur në sipërfaqen e <strong>Tokës</strong><br />
45 Ese<br />
vlerësuese<br />
46 Biosfera<br />
2 orë<br />
1 orë Njohuri<br />
të reja<br />
47 1 orë projekt<br />
kërkimor<br />
48 Kreu IV<br />
Dinamika e<br />
<strong>Tokës</strong><br />
18 orë<br />
12 1. Të përgatisë një ese vlerësuese mbi rëndësinë e<br />
fosileve për dokumentimin e ngjarjeve dhe dukurive<br />
(përmes hulumtimit në burime të ndryshme<br />
informacioni si Internet, literaturë, apo dëshmi<br />
konkrete)<br />
23 1. Të përkufizojë biosferën, ekosistemin,<br />
biodiversitetin, popullatën, biomasën<br />
2. Të analizojë faktorët që ndikojnë në botën bimore e<br />
shtazore<br />
13 1. Të vlerësojë rëndësinë e menaxhimit në mënyrë të<br />
qëndrueshme të botës bimore<br />
2. Të realizojë në grup projekte kërkimore mbi<br />
përhapjen e botës bimore e shtazore (p.sh., në zonën<br />
ku jeton, rajon apo më gjerë) përmes shfrytëzimit të<br />
lidhjeve ndërlëndore<br />
1 1. Të përshkruajë konceptin pllaka tektonike dhe<br />
shpërndarjen e tyre<br />
2. Të analizojë mënyrën e lëvizjes së tyre<br />
3. Të listojë argumentet që mbështetin tektonikën e<br />
pllakave dhe kundërshtitë<br />
4. Të analizojë llojet e kufijve të pllakave tektonike<br />
49 2 1-të shpjegojë krijimin e topografisë së sipërfaqes së<br />
50 Ndryshime<br />
në Tokë nën<br />
ndikimin e<br />
forcave të<br />
brendshme<br />
8 orë<br />
tokës dhe të dyshemesë së oqeanit përmes tektonikës<br />
së pllakave<br />
2. Të përshkruajë relievin e fundit të oqeanit<br />
3 1. Të përshkruajë llojet e lëvizjeve luhatëse<br />
2. Të analizojë shkaqet e lëvizjeve luhatëse dhe pasojat<br />
e tyre<br />
3. Të përmendë dëshmi të lëvizjeve luhatëse pozitive<br />
dhe negative<br />
Gjeokronologjia teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Ese vlerësuese: Rëndësia e<br />
fosileve për dokumentimin<br />
e së kaluarës<br />
materiale nga interneti<br />
Biosfera teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Projekt kurrikular :<br />
Përhapja e botës bimore<br />
dhe shtazore<br />
Harta e bimësisë<br />
Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Tektonika e pllakave<br />
Relievi i <strong>Tokës</strong> teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Lëvizjet luhatëse teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
11
51 6orë Njohuri<br />
të reja<br />
2 orë Projekt<br />
kërkimor<br />
4 1. Të analizojë lëvizjet rrudhosëse e shkëputëse dhe<br />
shkaqet e tyre<br />
2. Të evidentojë format e relievit që krijohen si pasojë<br />
e lëvizjeve rrudhosëse e shkëputëse<br />
52 5 1. Të shpjegojë dukurinë e formimit të tërmeteve<br />
2. Të përshkruajë tipat e tërmeteve sipas thellësisë dhe<br />
origjinës<br />
3. Të tregojë instrumentet që përdoren për regjistrimin<br />
e tërmeteve dhe për llogaritjen e intensitetit të tyre<br />
4. Të identifikojë pasojat e tërmeteve<br />
53 6 1. Të përshkruajë vullkanin, pjesët përbërëse të tij,<br />
54 Projekt<br />
kurikular<br />
55 Projekt<br />
kurrikular<br />
56 Ndryshime<br />
në Tokë nën<br />
ndikimin e<br />
forcave të<br />
jashtme<br />
10 orë<br />
produktet vullkanike, përmes maketeve të ndërtuara<br />
prej tij/saj<br />
2. Të analizojë shkaqet e shpërthimit të vullkaneve<br />
3. Të diferencojë llojet e shpërthimeve dhe format<br />
vullkanike që krijojnë<br />
4. Të vlerësojë rrjedhojat e vullkaneve<br />
14 1.Të përcaktojë në hartë shpërndarjen gjeografike të<br />
vullkaneve<br />
2. Të përcaktojë në hartë shpërndarjen gjeografike të<br />
tërmeteve<br />
15 1 Të realizojë në grup një projekt mbi historikun e<br />
tërmeteve më të mëdhenj në vendin tonë dhe pasojat<br />
që i kanë shoqëruar<br />
2. Të realizojë në grup një projekt mbi historikun e<br />
vullkaneve më të mëdhenj në botë dhe pasojat që i<br />
kanë shoqëruar<br />
7 1. Të përkufizojë konceptin tjetërsim fizik, kimik e<br />
biologjik<br />
2. Të analizojë kushtet në të cilat ndodh secili prej<br />
tjetërsimeve<br />
3. Të argumentojë ndikimin e tjetërsimit në dinamikën<br />
e sipërfaqes së <strong>Tokës</strong><br />
57 8 1. Të përshkruajë procesin e formimit të dherave<br />
2. Të analizojë faktorët që ndikojnë në formimin e<br />
dherave<br />
3. Të dallojë shtresat e dherave dhe veçoritë e tyre<br />
Lëvizjet rrudhosëse dhe<br />
shkëputëse<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Tërmetet teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Vullkanet teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Projekt kurrikular:<br />
Përhapja e tërmeteve dhe<br />
vullkaneve në botë<br />
Harta e zonave sizmike<br />
dhe vullkanike<br />
Projekt kurrikular :<br />
Përhapja e tërmeteve dhe<br />
vullkaneve në botë<br />
Harta e zonave sizmike<br />
dhe vullkanike<br />
Procesi i tjetërsimit Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Procesi i formimit të<br />
dherave<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
12
58<br />
8 orë Njohuri<br />
të reja<br />
9 1. Të evidentojë ndikimin e gravitetit në relievet me<br />
pjerrësi<br />
2. Të analizojë kushtet në të cilat ndodhin rrëshqitjet,<br />
rrëzimet dhe shembjet<br />
3. Të vlerësojë ndikimin e veprimtarisë së gravitetit<br />
në relievin e vendit tonë (rrëshqitjet, rrëzimet,<br />
shembjet)<br />
Dukuritë shpatore teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
59 1 orë Ese<br />
argumentuese<br />
1 orë<br />
përsëritje<br />
10 1. Të analizojë veprimtarinë gërryese, transportuese<br />
e depozituese të erës dhe format karakteristike të<br />
relievit që krijohen si pasojë e saj<br />
2. Të vlerësojë rëndësinë e shfrytëzimit të energjisë<br />
së erës si burim alternativ i energjisë<br />
60 11 1. Të analizojë veprimtarinë gërryese, transportuese<br />
e depozituese të ujërave rrjedhëse (lumenj, përrenj)<br />
dhe format e krijuara prej saj<br />
2. Të vlerësojë rëndësinë e shfrytëzimit të<br />
potencialeve hidroenergjetikë të lumenjve në vendin<br />
tonë<br />
61 12 1. Të përkufizojë konceptin karst<br />
2. Të analizojë kushtet në të cilat zhvillohet procesi i<br />
karstit<br />
3. Të përshkruajë format sipërfaqësore dhe<br />
nëntokësore të krijuara nga veprimtaria karstike<br />
4. Të argumentojë vlerën e mjediseve karstike<br />
62 13 1- të analizojë veprimtarinë gërryese, transportuese<br />
e depozituese të akullnajave dhe format e krijuara<br />
prej saj;<br />
63 16 1- të përgatisë një ese argumentuese mbi pasojat<br />
globale të shkrirjes së akullnajave;<br />
64 14 1. Të analizojë veprimtarinë gërryese, transportuese<br />
e depozituese në brigjet detare<br />
2. Të përshkruajë format e krijuara nga veprimtaria<br />
gërryese, transportuese dhe depozituese e deteve<br />
3.Të klasifikojë tipat e bregdeteve (i ulët, i lartë) dhe<br />
karakteristikat e tyre.<br />
Veprimtaria e erës<br />
Veprimtaria e ujrave<br />
rrjedhëse<br />
Veprimtaria karstike<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Veprimtaria e akullnajave teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Ese argumentuese “<br />
Pasojat globale të shkrirjes<br />
65 17 Përsëritja e linjës “Dinamika<br />
e <strong>Tokës</strong>”<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
së akullnajave<br />
Veprimtaria e valëve detare Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
13
66 Kreu V<br />
Mjedisi dhe<br />
shoqëria<br />
7 orë<br />
67 4 orë Njohuri<br />
të reja<br />
2 orë Projekt<br />
kërkimor<br />
1 orë testim<br />
1 1. Të interpretojë konceptin për mjedisin dhe<br />
zhvillimin e qëndrueshëm<br />
2. Të analizojë ndikimin pozitiv dhe negativ të<br />
veprimtarisë së njeriut në mjedis<br />
2 1.Të listojë format kryesore të ndotjes<br />
2.Të analizojë shkaqet kryesore të ndotjes së tokës;<br />
3.Të vlerësojë pasojat e ndotjes së tokës;<br />
4. Të diskutojë rëndësinë e mirëmenaxhimit të tokave<br />
68 3 1.Të analizojë ndotjen e ajrit duke identifikuar<br />
faktorët kryesorë që ndikojnë në të<br />
2.Të përshkruajë smogun, shiun acid dhe pasojat e<br />
tyre<br />
3.Të vlerësojë rëndësinë e cilësisë së ajrit për<br />
organizmat e gjallë dhe shëndetin e njerëzve<br />
4.Të japë opinione për mundësinë e minimizimit të<br />
ndotjes së ajrit dhe përmirësimit të cilësisë së tij<br />
69 4 1.Të analizojë ndotjen e ujit duke identifikuar faktorët<br />
70 Projekt<br />
kërkimor<br />
71 Projekt<br />
kërkimor<br />
kryesorë që ndikojnë në të<br />
2.Të vëzhgojë ndotjen e ujit në një zonë pranë<br />
shkollës e të diskutojë mbi ndikimin e ndotjes së ujit<br />
në mjedis dhe në shëndetin e njerëzve<br />
3.Të përshkruajë disa ndër problemet më të mëdha<br />
globale me burimet ujore, si: thatësira, rritja e<br />
popullsisë, ujitja<br />
4.Të identifikojë strategji të mundshme të mbrojtjes<br />
së ujit<br />
18 1.Të përgatisë një raport mbi një problem të caktuar<br />
mjedisor (p.sh.: ndotja e ajrit në qytetin e Tiranës,<br />
Elbasanit, etj., faktorët, pasojat,; ndotja e ujit në<br />
liqenin e Ohrit, faktorët, pasojat, etj).<br />
2 Të vlerësojë kompleksitetin e <strong>Tokës</strong> dhe<br />
ndërveprimin me aktivitetin njerëzor.<br />
19 1.Të përgatisë një raport mbi një problem të caktuar<br />
mjedisor (p.sh.: ndotja e ajrit në qytetin e Tiranës,<br />
Elbasanit, etj., faktorët, pasojat,; ndotja e ujit në<br />
liqenin e Ohrit, faktorët, pasojat, etj).<br />
2 Të vlerësojë kompleksitetin e <strong>Tokës</strong> dhe<br />
ndërveprimin me aktivitetin njerëzor.<br />
Mjedisi dhe zhvillimi i<br />
qëndrueshëm<br />
teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Ndotja e <strong>Tokës</strong> teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Ndotja e ajrit teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Ndotja e ujit teksti Harta ,Atlase të<br />
ndryshme, materiale<br />
nga interneti<br />
Projekt: “Raport mjedisor<br />
per ndotjen e mjedisit”<br />
Projekt: “Raport mjedisor<br />
per ndotjen e mjedisit”<br />
72 Testim 20 Testim vjetor: Test 1 ,Test 2<br />
14
HYRJE<br />
Libri “Në ndihmë të mësuesit” ka si qëllim t`u ofrojë mësuesve një alternativë<br />
ndihmëse për zhvillimin e orës së mësimit, me metoda sa më bashkëkohore, si dhe<br />
synimin që të nxisë te nxënësit të menduarit kritik. Autorja kërkon t`ua lehtësojë<br />
punën mësuesve, t’i aftësoi nxënësit në të fituarit e shprehive të ndryshme të<br />
komunikimit, në shprehitë e punës në grup etj.<br />
Në libër janë rekomanduar teknika të ndryshme mësimdhënie, në përshtatje<br />
me objektivat mësimore të temave të ndryshme. Për të gjitha modelet e rekomanduara<br />
është përdorur struktura trefazëshe e mësimit (ERR). Kjo strukturë është përdorur<br />
nga mësues me përvojë dhe krijon mundësi për përdorimin e teknikave të larmishme.<br />
Struktura e rekomanduar krijon përparësi për nxënësit, duke shërbyer si udhërrëfyes<br />
i shkëlqyer për të gjitha kategoritë e niveleve të mësimnxënies.<br />
Struktura ERR ka përparësi edhe në drejtim të të lexuarit dhe të nxënit të<br />
drejtuar nga mësuesi, duke krijuar hapësira të gjera në fushën e të kuptuarit, të të<br />
vepruarit logjik, por, sidomos, në fushën e përpunimit të njohurive (punët praktike,<br />
veprimtaritë mjedisore etj.).<br />
Me modelet e paraqitura nuk pretendojmë që të japim shabllone ditarësh, në<br />
kuptimin e mirëfilltë, por struktura ditarësh me teknika që e ndihmojnë mësuesin për<br />
ta ndarë me arsye orën e mësimit. Teknikat e përdoruara janë: Teknika e Parashikimit<br />
me terma paraprake, DRTA (veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar),<br />
Kubimi, Kllasteri, Leksioni i avancuar, Rrjeti i diskutimit, Tabela e koncepteve,<br />
Diagrami i Venit, Metoda e kombinimit.<br />
Shpresojmë se rekomandimet do të jenë të vlefshme dhe në ndihmë të<br />
mësuesve, të cilët do ta përdorin këtë libër.<br />
Të nisur nga qëllimi për t`ju ndihmuar në organizimin sa më të mirë e më të<br />
suksesshëm të orës së mësimit dhe për të qenë larg monotonisë, shprehim bindjen<br />
se kombinimi i teknikave të mësipërme, gjatë tri fazave të organizimit të mësimit,<br />
krijon hapësira krijuese, si për mësuesin edhe për nxënësin, duke e bërë interesante,<br />
të këndshme dhe tërheqëse orën e mësimit.<br />
TIRANË, 2011<br />
AUTORJA<br />
15
Mësimi 1.1 Çfarë studion <strong>Shkenca</strong> e <strong>Tokës</strong><br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të evidentojnë domosdoshmërinë e lindjes dhe rëndësinë e shkencës së <strong>Tokës</strong>;<br />
• të rendisin shkencat që bëjnë pjesë në grupin e shkencës së <strong>Tokës</strong>;<br />
• të analizojnë objektin e studimit dhe detyrat e shkencës së <strong>Tokës</strong>.<br />
Fjalë kyç: mekanika qiellore, kompleksitet.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Kllaster 10 minuta<br />
R INSERT 25 minuta<br />
R Shkrim i lirë 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: harta të ndryshme: hartën fizike<br />
dhe politike të botës, hartën e zbulimeve të mëdha gjeografike, si dhe atlase të<br />
ndryshme.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Kllaster)<br />
Nëpërmjet kllasterit, nxënësit do të shprehin njohuritë e tyre për rajonin, në kuptimin<br />
e konceptit.<br />
Tokë<br />
përshkruaj<br />
pamjen fizike <strong>Shkenca</strong> e <strong>Tokës</strong> sqaron<br />
Veprimtarinë shoqërore<br />
faktorët<br />
Realizimi i kuptimit (INSERT)<br />
Në vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe u kërkon nxënësve të lexojnë<br />
tekstin, duke vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:<br />
(kontrollo) Nëse<br />
diçka që lexoni,<br />
pohon atë që dini.<br />
+ (plus) Nëse një pjesë<br />
e informacionit është e<br />
re për ju.<br />
- (minus) Nëse një ose<br />
disa informacione janë<br />
ndryshe nga ajo që dini.<br />
(pikëpyetje) Nëse<br />
ka informacion që<br />
është i paqartë për<br />
ju.<br />
Punohet në grup, konsultohet brenda grupit dhe nxënësit dalin me një përfaqësues<br />
që lexon punën e bërë. Këtu është vendi që mësuesi të paraqesë informacionin e ri<br />
ose të sqarojë konceptet e paqarta.<br />
16
Reflektimi (Shkrim i lirë)<br />
Mësuesi u kërkon nxënësve që, nëpërmjet një shkrimi të shkurtër, pasi të kenë<br />
përdorur tekstin për informim, të japin mendime mbi domosdoshmërinë e zbulimit<br />
të territoreve të reja dhe motivet e zbulimeve. Mësuesi dëgjon mendimet e nxënësve<br />
dhe bën një përmbledhje të tyre.<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime mbi arritjet kryesore të shkencave<br />
që bëjnë pjesë në grupin e Shkencës së <strong>Tokës</strong>. Është e udhës që nxënësit t’i<br />
shoqërojnë kërkimet e tyre me fakte konkrete.<br />
Mësimi 1.2. <strong>Shkenca</strong> dhe teknologjia e në eksplorimin e hapësirës<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të përshkruajnë konstelacionet dhe galaktikat, shoqëruar me shembuj të disa<br />
prej tyre;<br />
• të diskutojnë mbi arritjet e shkencës dhe teknologjisë, për eksplorimin e<br />
hapësirës.<br />
Fjalë kyç: qiellvëzhgues, dinamika qiellore.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Parashikimi me terma paraprake 10 minuta<br />
R DRTA 25 minuta<br />
R Diagrami i Venit 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: hartën e sistemit diellor, materiale nga<br />
Interneti, atlase dhe albume, foto etj., nga astronomia.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Parashikimi me tema paraprake)<br />
Jepen disa terma paraprake: gjithësi, galaktikë, konstelacion, satelitë artificialë dhe<br />
astronaut.<br />
Duke u nisur nga këto terma, nxënësit do të ndërtojnë një marrëdhënie të shkurtër<br />
midis tyre.<br />
17
Realizimi i kuptimit (DRTA, veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar)<br />
Gjatë kësaj veprimtarie nxënësit nxiten të mendojnë gjatë kohës që lexojnë, të bëjnë<br />
lidhje të dukurive dhe të nxjerrin përfundime.<br />
Kjo veprimtari do të organizohet grafikisht në këtë mënyrë:<br />
Çfarë kuptoni me këto<br />
koncepte<br />
Cilat janë disa nga tematbazë<br />
të hapësirës<br />
Cili është roli i NASA-s në<br />
studimin e hapësirës<br />
Për të plotësuar tabelën, mësuesi rekomandohet të bëjë pyetjet e mëposhtme,<br />
të cilat e përqendrojnë vëmendjen e nxënësve në konceptet-bazë: “Ç’kuptoni me<br />
gjithësi, “Cilat janë disa galaktika që ju njihni”, “Cilat janë disa konstelacione<br />
që njerëzit i përdorin si pika orientimi”, “Përse është i domosdoshëm studimi i<br />
hapësirës”, “Përse është e veçantë të qenit astronaut”.<br />
Nxënësit i shkruajnë në fletoret e tyre përgjigjet që ata mendojnë, por edhe ato<br />
përgjigje që do të jepen në klasë, pasi ata ta kenë lexuar tekstin pjesë-pjesë, sipas<br />
pyetjeve që u orienton mësuesi. Kjo teknikë, që mund të zgjasë 20-25 minuta, e mban<br />
gjallë kureshtjen e nxënësve deri në fund, kur ata arrijnë të nxjerrin përfundimet<br />
individuale për rëndësinë e pesë koncepteve-bazë në gjeografi, si marrëdhënie që<br />
njerëzit krijojnë me territorin ku ata banojnë, por edhe më gjerë. Nxënësit, siç e<br />
shohim, kryejnë disa procese gjatë përdorimit të kësaj teknike, duke u përqendruar<br />
në të kuptuarit, të dëgjuarit aktiv, në marrjen e informacionit dhe në arritjen e<br />
përfundimeve.<br />
Reflektimi (Diagrami i Venit)<br />
Për këtë fazë, rekomandohet Diagrami i Venit, pasi nxit te nxënësit aftësinë për të<br />
arritur në përfundime individuale dhe më pas në grup, pas një pune të orientuar me<br />
tekstin.<br />
Cilat janë kriteret e përzgjedhjes së rajoneve fizike dhe humane<br />
Sistemi Diellor Gjithësia NASA<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime dhe të gjejnë argumente që dëshmojnë se<br />
eksplorimi i hapësirës do të vazhdojë të jetë objekt i studimeve të së ardhmes.<br />
Është mirë që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimet e tyre me fakte e foto nga mjedisi<br />
ku ata jetojnë, nga qyteti, fshati apo edhe krahina, së cilës ata i përkasin.<br />
18
Mësimi 1.6 : Forma dhe përmasat e tokës<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të përshkruajnë formën e <strong>Tokës</strong>, përmasat e saj dhe rëndësinë e tyre;<br />
• të identifikojnë provat që tregojnë se Toka rrotullohet rreth boshtit të saj;<br />
• të shpjegojnë pasojat e rrotullimit të <strong>Tokës</strong> rreth boshtit.<br />
Fjalë kyç: rrotullim, qarkullim.<br />
Struktura e mësimit:<br />
E Brainstorming 15 minuta<br />
R Tabela e koncepteve 20 minuta<br />
R Turi i galerisë 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: hartën e sistemit diellor, pamje nga<br />
Interneti etj.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Nxënësit ndahen në grupe dhe numërohen nga 1-3. Secili grup do të shkruajë një listë<br />
me emra: Grupi i parë me provat e rrotullimit ditor të tokës; grupi i dytë me arsyet<br />
se përse njerëzit nuk e dallojnë këtë lëvizje; grupi i tretë me rrjedhimet gjeografike<br />
të rrotullimit ditor. Diskutohet me nxënësit rreth pyetjeve: Cilat janë ndikimet e<br />
rrotullimit ditor në jetën e njerëzve Po te bota bimore e shtazore Argumentet që<br />
nxënësit sjellin shkruhen në tabelë.<br />
Realizimi i kuptimit (Tabela e koncepteve)<br />
Nxënësit ndahen sipas grupeve të formuara gjatë Brainstorming.<br />
Çështjet kryesore<br />
Nxënësit sipas grupeve të formuara gjatë Brainstorming,<br />
rigrupohen në grupe nga 1-3 ( grupet familjare ) dhe<br />
më pas rigrupohen përsëri sipas numrave të caktuar<br />
(tavolina me grupe ekspertësh). Nxënësit me numrin 1<br />
punojnë për çështjen e parë, numrat 2 për çështjen e<br />
dytë e numrat 3 për çështjen e tretë. Pasi përfundojnë<br />
diskutimet në nivel ekspertësh, nxënësit kthehen në<br />
grupet familjare dhe secili flet për çështjen e tij. Grupet<br />
familjare përgatitin tabelën e mëposhtme:<br />
Çështje kryesore<br />
1. Përse themi që rrotullimi ditor ndikon në<br />
jetën e njerëzve<br />
2. Përse themi që rrotullimi ditor ndikon në<br />
ciklet jetësore të gjallesave<br />
3. Cili është ndikimi i rrotullimit ditor në<br />
modelimin e formave të relievit<br />
19
Rrotullimi ditor i tokës Provat Rrjedhimet gjeografike Rëndësia praktike<br />
Në përfundim, nxënësit ballafaqohen dhe krahasojnë idetë dhe vlerësimet e<br />
tyre për çështjet kryesore. Në këtë moment, është koha kur mësuesi bën shpjegimin<br />
e informacionit të ri. Duhet të bëhet kujdes nga mësuesi që të sqarohen të gjitha<br />
konceptet e reja.<br />
Reflektimi (Turi i galerisë)<br />
Secili grup e vendos tabelën e plotësuar në mur dhe të gjitha grupet shohin punën e<br />
bërë nga shokët e tjerë, me anë të vizitës në galeri.<br />
Detyrë:<br />
Shkruani një shkrim të shkurtër me temën: “Sipas mendimit tuaj, argumentoni<br />
se përse na duket se Toka nuk lëviz, kur ne dimë të kundërtën”.<br />
Mësimi 1.7 : Qarkullimi i <strong>Tokës</strong> rreth Diellit<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të shpjegojnë lëvizjen e <strong>Tokës</strong> rreth Diellit;<br />
• të analizojnë pasojat e kësaj lëvizjeje.<br />
Fjalë kyç: orbitë, stinë, tropik, rrethi polar.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 15 minuta<br />
R Tabela e koncepteve 20 minuta<br />
R Turi i galerisë 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: hartën e sistemit diellor, globin etj.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Nxënësit ndahen në grupe dhe numërohen nga 1-3. Secili grup do të shkruajë një<br />
listë me emra: grupi i parë me provat e qarkullimit vjetor të <strong>Tokës</strong>; grupi i dytë me<br />
20
arsyet se përse gjallesat krijojnë cikle prej kësaj lëvizjeje; grupi i tretë me rrjedhimet<br />
gjeografike të qarkullimit vjetor. Diskutohet me nxënësit rreth pyetjes: Cilat janë<br />
ndikimet e qarkullimit vjetor në jetën e njerëzve Po te gjallesat Argumentimet që<br />
sjellin nxënësit shkruhen në tabelë.<br />
Realizimi i kuptimit (Tabela e koncepteve)<br />
Nxënësit ndahen sipas grupeve të formuara gjatë Brainstorming.<br />
Çështjet kryesore<br />
Nxënësit rigrupohen në grupe nga 1-3 (grupet familjare) dhe më pas:<br />
1) Përse themi që qarkullimi vjetor rigrupohet sipas numrave të caktuar<br />
2) Përse themi që qarkullimi vjetor ndikon në jetën e bimëve dhe të kafshëve<br />
Nxënësit me numrin 1 punojnë për çështjen e parë, numrat 2 për çështjen e dytë<br />
dhe numrat 3 për çështjen e tretë.<br />
3) Cili është ndikimi i qarkullimit vjetor në modelimin e formave të relievit<br />
Pasi përfundojnë diskutimet në nivel ekspertësh, nxënësit kthehen te grupet<br />
familjare dhe secili flet për çështjen e tij. Grupet familjare përgatisin tabelën e<br />
mëposhtme:<br />
Qarkullimi vjetor i tokës Provat Rrjedhimet gjeografike Rëndësia praktike<br />
Në përfundim, nxënësit ballafaqohen dhe krahasojnë idetë dhe vlerësimet e<br />
tyre për çështjet kryesore. Në këtë moment, është koha kur mësuesi bën shpjegimin<br />
e informacionit të ri. Duhet të bëhet kujdes nga mësuesi që të sqarohen të gjitha<br />
konceptet e reja.<br />
Reflektimi (Turi i galerisë)<br />
Secili grup e vendos tabelën e plotësuar në mur dhe të gjitha grupe shohin punën<br />
e bërë nga shokët e tjerë, me anë të vizitës në galeri.<br />
Detyrë:<br />
Shkruani një shkrim të shkurtër me temën: “Argumentoni rëndësinë e<br />
qarkullimit të <strong>Tokës</strong> në shpërndarjen e dritës dhe nxehtësisë”.<br />
21
Veprimtari praktike NR.1: “Ndërtimi i maketit të vendosjes së<br />
Diellit dhe planetëve në sistemin diellor”<br />
• Vendi i zhvillimit: klasa<br />
• Koha në dispozicion: 45 minuta<br />
• Mjetet e punës praktike: fletore shënimesh, bukë peshku, plastelinë, kartonë,<br />
materiale nga Interneti etj.<br />
• Detyrat:<br />
1- të realizojnë në grup projekte mbi ndërtimin e sistemit diellor (për shembull,<br />
ndërtimi i një maketi të vendosjes së Diellit dhe planetëve në sistemin diellor, me<br />
mjete si plastelinë, karton etj.);<br />
2- të realizojnë në grup ose individualisht projekte kërkimore për llojet e satelitëve<br />
artificialë dhe të sondave hapësinore.<br />
• Metodika e zhvillimit: Koha e detyrës tematike ndahet në dy pjesë kryesore: njohja<br />
me kërkesat e punës dhe puna konkrete.<br />
Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyrat<br />
që do të zgjidhin, në varësi të nëntemave që ai ka planifikuar.<br />
Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:<br />
1- Ndarja e klasës në grupe të vogla.<br />
2- Puna për ndarjen e detyrave, sipas objektivave. Po ju sugjerojmë disa drejtime,<br />
ku mund të kërkoni për objektivin e dytë:<br />
a- materiale nga Interneti për llojet e satelitëve artificialë;<br />
b- materiale nga Interneti për sondat hapësinore.<br />
3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rreth<br />
tyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.<br />
•Vlerësimi i punës mund të mos bëhet për të gjithë klasën në kolonë, por në grupe,<br />
duke pasur parasysh disa elemente:<br />
1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë;<br />
2- prezantimin e punës, duke përdorur një gjuhë të pastër, të qartë, me terma<br />
gjeografike dhe me logjikë argumenti;<br />
3- ide origjinale, të përdorura për të ndërtuar maketin.<br />
22
Mësimi 2.1: Globi, Plani, Harta<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të krahasojnë mënyrat e ndryshme të paraqitjes së sipërfaqes së <strong>Tokës</strong> në<br />
glob, hartë e plan;<br />
• të analizojnë elementet matematikore (rrjeti hartografik, shkalla e hartës)<br />
dhe gjeografike të hartës dhe përdorimin e tyre;<br />
• të përcaktojnë largësinë në terren, nëpërmjet shkallës së hartës.<br />
Fjalë kyç: shformim, metoda hartografike.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Kubimi 30 minuta<br />
R<br />
R Tabela e koncepteve 15 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: harta të ndryshme fizike, politike,<br />
ekonomike të Shqipërisë, të Gadishullit të Ballkanit, të Evropës.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Kubimi)<br />
Në fazën e evokimit nxënësit parapërgatiten për të zbatuar me lehtësi veprimet që<br />
parakupton teknika e kubimit. Edhe gjatë evokimit nxënësit mund të përshkruajnë,<br />
të krahasojnë, të shoqërojnë, duke plotësuar tri faqet e kubit.<br />
Klasa ndahet në grupe me gjashtë nxënës. Mësuesi u paraqet nxënësve disa<br />
kërkesa:<br />
Përshkruani se çfarë kuptoni me hartë.<br />
Krahasoni midis tyre hartën me planin.<br />
Shoqëroni me opinionin tuaj: Cili është raporti midis dy elementeve të hartës<br />
(Cila është marrëdhënia midis elementeve matematike dhe gjeografike në paraqitjen<br />
e <strong>Tokës</strong>)<br />
Realizimi i kuptimit (Kubimi)<br />
Analizoni: Rëndësinë e elementeve matematike (të shkallës së hartës dhe të<br />
rrjetit hartografik).<br />
Zbatoni: Tregoni si paraqiten në harta elementet gjeografike (relievi, detet,<br />
lumenjtë, liqenet, tokat etj., dhe elementet ekonomike (kulturat bujqësore, degët e<br />
industrisë, zonat turistike etj.).<br />
Argumentoni: Përse është i rëndësishëm përdorimi i hartave në sektorë<br />
23
ekonomikë, si turizmi, transporti (Merrni një qëndrim pro ose kundër problemit.)<br />
Nxënësit i shkruajnë mendimet e tyre në faqet e kubit dhe i shkëmbejnë përgjigjet<br />
për secilën faqe të kubit. Kjo teknikë nxit aftësinë e komunikimit midis nxënësve dhe<br />
respektimin e mendimeve të tyre.<br />
Reflektimi (Tabela e koncepteve)<br />
Duke përdorur maketin që paraqet llojet e hartave dhe përparësitë e secilës lloj<br />
harte, ndërtohet tabela e koncepteve, si më poshtë:<br />
Globi<br />
Plani<br />
Hartat<br />
Përparësitë<br />
Të metat<br />
Detyrë:<br />
Shkruani një ese të shkurtër me temën “Harta turistike e Sarandës më bëri<br />
kureshtar të vizitojë Parkun Kombëtar të Butrintit”.<br />
Mësimi 2.2 : Rrjeti gjeografik dhe hartografik<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të analizojnë ndërtimin e rrjetit gjeografik (sistemin e meridianëve dhe<br />
paralelëve, gjatësinë dhe gjerësinë gjeografike);<br />
• të përshkruajnë llojet e projeksioneve hartografike;<br />
• me ndihmën e hartës, të interpretojnë brezat e kohës;<br />
• të vlerësojnë rëndësinë e përdorimit të koordinatave gjeografike në<br />
përcaktimin e vendndodhjes së pikave të ndryshme.<br />
Fjalë kyç: rrathë koncentrikë.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Parashikimi me terma paraprake 10 minuta<br />
R DRTA 25 minuta<br />
R Diagrami i Venit 10 minuta<br />
24
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: fotografi satelitore, plane, harta me<br />
projeksione të ndryshme, glob etj.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Parashikimi me tema paraprake)<br />
Jepen këto terma paraprake: rrjet gjeografik, rrjet hartografik, projeksion azimutal,<br />
projeksion konik, projeksion cilindrik.<br />
Duke u nisur nga këto terma, nxënësit do të ndërtojnë një marrëdhënie të shkurtër<br />
midis tyre.<br />
Realizimi i kuptimit (DRTA - Veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar)<br />
Gjatë kësaj veprimtarie nxënësit nxiten të mendojnë gjatë kohës që lexojnë, të<br />
bëjnë lidhje të dukurive dhe të nxjerrin përfundime.<br />
Kjo veprimtari do të organizohet grafikisht në këtë mënyrë:<br />
Cilat janë metodat që<br />
përdoren në praktikën<br />
hartografike<br />
Cilat janë veçoritë e secilës<br />
metodë<br />
Cilët janë disa shembuj të<br />
përparësive të metodës digjitale në<br />
hartografimin e hartave<br />
Për të plotësuar tabelën, mësuesi rekomandohet të bëjë pyetjet e mëposhtme, të<br />
cilat e përqendrojnë vëmendjen e nxënësve në konceptet-bazë: “Ç’përfaqëson rrjeti<br />
gjeografik”, “Çfarë është rrjeti hartografik”, “Për cilat arsye do ta zgjidhnit të<br />
përdornit projeksionin azimutal”, “Pse është e domosdoshme njohja e llojit të hartës<br />
që do të ndërtoni”, “Pse është i rëndësishëm përcaktimi i qëllimit të hartës”.<br />
Nxënësit i shkruajnë në fletoret e tyre përgjigjet që ata mendojnë, por edhe ato<br />
përgjigje që do të jepen në klasë, pasi ata ta kenë lexuar tekstin pjesë- pjesë, sipas<br />
pyetjeve që u orienton mësuesi. Kjo teknikë, që mund të zgjasë 20-25 minuta, e mban<br />
gjallë kureshtjen e nxënësve deri në fund, kur ata arrijnë të nxjerrin përfundimet<br />
individuale për specifikat e veçanta të përdorimit të secilës metodë, për rëndësinë<br />
e përdorimit të të gjitha metodave, në varësi të kërkesave etj. Siç e shohim, nxënësit<br />
kryejnë disa procese gjatë përdorimit të kësaj teknike, duke u përqendruar në të<br />
kuptuarit, të dëgjuarit aktiv, në marrjen e informacionit dhe në arritjen e përfundimeve.<br />
Reflektimi (Diagrami i Venit)<br />
Për këtë fazë rekomandohet Diagrami i Venit, pasi nxit te nxënësit aftësinë për të<br />
arritur në përfundime individuale, edhe më pas në grup, pas një pune të orientuar<br />
me tekstin.<br />
25
Cilat janë përparësitë dhe të metat e metodës digjitale në ndërtimin e hartave<br />
Përparësitë<br />
Të metat<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime mbi secilin lloj projeksioni. Është e udhës<br />
që nxënësit ta shoqërojnë punën e tyre me fakte e foto të ndryshme ilustruese,<br />
ose edhe me harta të ndërtuara me lloje të ndryshme projeksionesh.<br />
TEMA 2.5. Projekt kurrikular: “Ndërtoni dhe interpretoni profilin<br />
topografik të zonës suaj”<br />
• Vendi i zhvillimit: klasa<br />
• Koha në dispozicion: 45 minuta<br />
• Mjetet e punës praktike: fletore shënimesh, bukë peshku, plastelinë, karton,<br />
materiale nga Interneti etj.<br />
• Detyrat<br />
• ndërtoni dhe të interpretoni profilin topografik të një sipërfaqeje të paraqitur<br />
në hartë, si për shembull, të zonës ku banoni etj.<br />
• Metodika e zhvillimit: Klasa ndahet në dy pjesë kryesore: njohja me kërkesat e<br />
punës dhe puna konkrete.<br />
Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyrat<br />
që do të zgjidhin, në varësi të nëntemave që ai ka planifikuar.<br />
Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:<br />
1- Ndarja e klasës në grupe të vogla.<br />
2- Puna për ndarjen e detyrave sipas objektivave. Po ju këshillojmë disa drejtime,<br />
ku mund të kërkoni për realizimin e objektivit të dytë:<br />
a- ndërtimi i një maketi të hartës topografike të qytetit apo fshatit tuaj;<br />
b- interpretimi i hartës topografike të qytetit apo fshatit tuaj.<br />
3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rreth<br />
tyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.<br />
Vlerësimi i punës bëhet për të gjithë klasën në kolonë, duke pasur parasysh disa<br />
elemente:<br />
1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë;<br />
2- prezantimin e punës, duke përdorur gjuhë të pastër, të qartë, me terma<br />
gjeografike dhe me logjikë argumenti;<br />
3- origjinalitetin e materialit të përdorur, për të ndërtuar maketin.<br />
26
Mësimi 3.1: Atmosfera dhe përbërja e saj<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të përshkruajnë hipotezën e formimit të atmosferës;<br />
• të analizojnë përbërjen e atmosferës, ndërtimin strukturor, duke dhënë<br />
karakteristikat më kryesore të shtresave të saj;<br />
• të interpretojnë rëndësinë e shtresës së ozonit për jetën në tokë, si dhe pasojat<br />
e ndikimit të veprimtarisë njerëzore në të.<br />
Fjalë kyç: ppm<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 10 minuta<br />
R INSERT 25 minuta<br />
R Mendo, Puno në dyshe dhe Shkëmbe 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: harta-skicë të shtresave të atmosferës,<br />
atlase, materiale nga Interneti etj.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Nxënësit ndahen në grupe dhe numërohen nga 1-4. Secili grup do të shkruajë një<br />
listë me emra: grupi i parë me planetët që kanë atmosferë; grupi i dytë me shtresat që<br />
përbëjnë atmosferën; grupi i tretë me elementet e gjeosistemit ku ndikon atmosfera.<br />
Diskutohet me nxënësit rreth pyetjes: A është Toka i vetmi planet që ka atmosferë në<br />
sistemin tonë Diellor Përse Argumentet që sjellin nxënësit shkruhen në tabelë.<br />
Realizimi i kuptimit (INSERT)<br />
Në vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe u kërkon të lexojnë tekstin,<br />
duke vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:<br />
(kontrollo) + (plus) - (minus) (pikëpyetje)<br />
Nxënësit do ta plotësojnë ndarjen e parë të tabelës me njohuritë që mund t`i kenë<br />
marrë nga burime të ndryshme; në ndarjen e dytë do të vendosin informacionin e<br />
ri që mësuan nga teksti; në ndarjen e tretë do të vendosin shënimet për ato gjëra<br />
që në tekst janë trajtuar ndryshe nga ato që dinin, ndërsa në ndarjen e fundit do të<br />
shkruajnë pyetje ose kërkesa për sqarime të mëtejshme.<br />
27
Më pas, puna e kryer në grup konsultohet me grupin dhe nxënësit dalin<br />
me një përfaqësues që lexon punën e bërë. Këtu është vendi që mësuesi të paraqesë<br />
informacionin e ri ose të sqarojë konceptet e paqarta.<br />
Kjo teknikë e shmang pasivitetin dhe monotoninë e orës së mësimit.<br />
Reflektimi (Mendo, Puno në dyshe dhe Shkëmbe)<br />
Mësuesi jep ushtrimet e mëposhtme, të cilat nxënësit do t’í kryejnë në mënyrë<br />
individuale, do t’i diskutojnë në çift e më pas në grup:<br />
1- Çfarë rëndësie ka atmosfera<br />
2- Renditini planetët që kanë atmosferë.<br />
3- Renditini disa për nga rëndësia e troposferës.<br />
Diskutohen variantet më të sakta<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet që të vizatojnë shtresat përbërëse të atmosferës.<br />
SHËNIM: Kjo metodë rekomandohet të përdoret edhe për temat e tjera të ngjashme,<br />
si Rrezatimi diellor, Temperatura e ajrit, Uji në atmosferë, Trysnia atmosferike etj.<br />
PUNË PRAKTIKE: “Llogarisni temperaturën mesatare ditore,<br />
mujore, vjetore”<br />
• Vendi i zhvillimit: klasa<br />
• Koha në dispozicion: 45 minuta<br />
• Mjetet e punës praktike: fletore shënimesh, tabela me vlera të temperaturave për<br />
vite të caktuara, të dhëna nga INSTAT-i etj.<br />
• Detyrat:<br />
• llogarisni temperaturën mesatare ditore, mujore e vjetore të ajrit dhe<br />
amplitudat ditore dhe vjetore të temperaturës së ajrit.<br />
• Metodika e zhvillimit: Koha e detyrës tematike ndahet në dy pjesë kryesore:<br />
njohja me kërkesat e punës dhe puna konkrete.<br />
Njohja me kërkesat e punës bëhet nga mësuesi, i cili i orienton nxënësit për detyrat<br />
që do të zgjidhin, në varësi të nëntemave që ai ka planifikuar.<br />
Puna konkrete zë pjesën më të madhe të kohës dhe ndahet në disa faza:<br />
1- Ndarja e klasës në grupe të vogla.<br />
2- Puna për ndarjen e detyrave, sipas objektivave. Po ju sugjerojmë disa drejtime,<br />
ku mund të kërkoni për objektivin e dytë:<br />
a- llogaritja e temperaturës ditore, mujore dhe vjetore, sipas formulave<br />
dhe tabelave;<br />
28
- llogaritja e amplitudës ditore dhe vjetore, sipas formulave dhe të<br />
dhënave të tabelave.<br />
Tabela të sugjeruara për punën praktike<br />
Temperatura mesatare mujore (ºC) (1961-1990) Stacioni meteorologjik Çukë (Sarandë)<br />
Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor<br />
8.10 8.70 10.50 13.10 17.10 20.40 22.40 22.60 20.50 17.20 12.50 9.40<br />
Temperatura mesatare vjetore (ºC) (2000-2004) Stacioni meteorologjik Çukë (Sarandë)<br />
Viti Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nëntor Dhjetor<br />
2000 6.2 8.7 9.9 15 18.9 22 22.3 23.4 20.9 18.1 15.4 10.7<br />
2001 10 9.7 13.5 13.2 18.7 21.9 22.7 23.5 21 18.6 12.5 3.9<br />
2002 7.5 11.1 12.6 13.9 18 22.5 24.1 23.7 20.3 16.7 13.9 10.8<br />
2003 10.7 5.5 8.2 13.1 19.5 24.8 24.3 23.7 20 17 14 4.2<br />
2004 7.2 8.7 10.7 14.9 16.7 21.6 24.8 24 23.2 19.6 14.4 10.7<br />
3- Paraqitja e punës së secilit grup, krahasimi i punimeve dhe diskutime rreth<br />
tyre nga mësuesi, për të plotësuar paqartësitë.<br />
• Vlerësimi i punës mund të mos bëhet për të gjithë klasën në kolonë, por në grupe,<br />
duke pasur parasysh disa elemente:<br />
1- saktësinë në zbatimin e detyrës, sipas kërkesës së dhënë;<br />
2- prezantimin e punës, duke përdorur një gjuhë të pastër, të qartë, me terma<br />
gjeografike dhe me logjikë argumenti;<br />
3- saktësinë matematike të veprimeve.<br />
SHËNIM: Në këtë mënyrë mund të zhvillohet edhe puna praktike “Ndërtimi dhe<br />
interpretimi i grafikëve të shpërndarjes së reshjeve”.<br />
Mësimi 3.11 : Moti dhe klima<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të formulojnë konceptet mot dhe klimë;<br />
• të analizojnë faktorët që ndikojnë në formimin e klimës.<br />
Fjalë kyç: klimë, masa ajrore.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 15 minuta<br />
R Të nxënit në bashkëpunim 25 minuta<br />
R Tabela e koncepteve 5 minuta<br />
29
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: hartën e zonave klimatike të botës,<br />
atlase gjeografikë të botës, fletore shënimesh etj.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Mësuesi i njeh nxënësit me temën dhe bën motivimin e saj.<br />
Përcaktimi i faktorëve që ndikojnë dhe i elementeve që e përbëjnë bazën e<br />
shpjegimit të çdo dukurie klimatike, aq të rëndësishme nga ana praktike për studimin<br />
e klimës së çdo zone, por edhe për të parashikuar motin e saj.<br />
Pastaj nxënësit numërojnë nga 1 deri në 5 dhe formojnë grupet familjare.<br />
Bëhen pyetjet:<br />
Cilët faktorë ndikojnë në klimën e një vendi<br />
Cili nga këta faktorë kushtëzon zonalitetin e klimës<br />
Përse njeriu është faktor klimëformues<br />
Realizimi i kuptimit (Të nxënit në bashkëpunim)<br />
Formohen grupet e ekspertëve. Jepen pjesët e tekstit dhe çdo grupi i jepet fleta<br />
e ekspertit. Çdo nxënës në grupin e ekspertëve lexon pjesën e caktuar të tekstit dhe<br />
kërkon të gjejë përgjigjet e pyetjeve të fletës së ekspertit të grupit. Secili shkruan në<br />
fletore dhe përgjigjet ashtu si ai mendon. Pastaj shkëmbehen mendimet për përgjigjet<br />
e çdo pyetje, bëhen korrigjimet dhe rregullimet e nevojshme dhe, pasi vendosin për<br />
përgjigjet e drejta, i shkruajnë ato në fletore.<br />
Kthehen nxënësit te grupet familjare, tashmë të përgatitur si ekspertë për pyetjet e<br />
tyre. Secili nga ekspertët u shpjegon të tjerëve në grupin familjar përgjigjet e pyetjeve<br />
të fletës së tij të ekspertit. Shokët e grupit sqarohen, duke pyetur për t`u informuar<br />
më mirë, si dhe japin edhe ata mendimet e tyre për problemet që diskutohen.<br />
Këtu është rasti që mësuesi të vërë në qendër të debatit ato probleme që nuk<br />
janë trajtuar nga nxënësit ose dhe ato që kanë nevojë për më shumë sqarime, duke<br />
parashtruar kështu edhe materialin e ri.<br />
Reflektimi (Tabela e koncepteve)<br />
Kjo fazë e mësimit organizohet si veprimtari praktike. Nxënësit në grupin familjar<br />
ndërtojnë tabelën, ku në njërën kolonë shënojnë faktorët dhe në anën tjetër aspektet,<br />
në të cilat ai faktor ndikon në klimë.<br />
FAKTORI<br />
Rrezatimi diellor<br />
Gjerësia gjeografike<br />
NDIKIMI I TIJ<br />
- Përcakton shpërndarjen e elementeve të klimës.<br />
- Kushtëzon tipin e klimës.<br />
- Kushtëzon vlerat e elementeve të klimës<br />
(diellzimin, temperaturat, erërat, masat ajrore, frontet, sasinë e<br />
reshjeve etj.<br />
30
Qarkullimi i atmosferës<br />
Relievi<br />
Detet dhe oqeanet (rrymat<br />
oqeanike)<br />
Bimësia<br />
Veprimtaria e njeriut<br />
- Kushtëzon llojin e fronteve që mbizotërojnë.<br />
- Ndikon në ndryshimet e vlerave të elementeve të motit.<br />
- Ndikon në ndryshimet stinore të elementeve të klimës etj.<br />
- Ndikon në zonalitetin vertikal të klimës.<br />
- Ndikon në ndryshimin e vlerave të elementeve të klimës, me rritjen<br />
e lartësisë (vlerat e temperaturës, llojin e reshjeve, erërat lokale,<br />
sasinë e diellzimit etj.).<br />
- Kushtëzon ndryshimet e vlerave të elementeve të klimës (llojin<br />
e erërave, sasinë e reshjeve, masat ajrore me lagështirë, zbutjen e<br />
klimës në çdo stinë etj.).<br />
Ndikon në zbutej e klimës, nëpërmjet transpirimit dhe avullimit<br />
- ndikon në krijimin e mikroklimave, nëpërmjet krijimit të zonave<br />
urbane dhe gazeve që lëshohen në atmosferë nga veprimtaria<br />
ekonomike.<br />
Grupet paraqesin punën e tyre.<br />
Detyrë:<br />
Shkruani një shkrim të shkurtër me temën “Njeriu dhe ndryshimet klimatike”.<br />
Mësimi 3.12 : Zonat klimatike<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të klasifikojnë zonat klimatike nga ekuatori në pole;<br />
• të vlerësojnë rëndësinë e klimës për jetën dhe proceset në Tokë.<br />
Fjalë kyç: hemisfera, pika referimi.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 5 minuta<br />
R Leksion i avancuar 30 minuta<br />
R Veprimtari praktike 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: globin, hartën e klimës së botës, atlase të<br />
ndryshme etj.<br />
31
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Mësuesi, me një Brainstorming individual, merr ide për problemet e mëposhtme:<br />
- Cilët janë faktorët që kushtëzojnë zonalitetin e klimës etj<br />
- Çfarë rëndësie ka pozita gjeografike e rajoneve<br />
- Cili është roli i relievit në klimë<br />
- Cila është rëndësia praktike e studimit të zonave klimatike<br />
Pasi dëgjohen përgjigjet e nxënësve, disa prej tyre shkruhen në tabelë dhe mësuesi<br />
përzgjedh ato që kanë lidhje me temën e re.<br />
Realizimi i kuptimit (Leksion i avancuar)<br />
Në fillim, mësuesi i përgatit nxënësit për aktivitetin, duke u treguar atyre temën<br />
e leksionit dhe objektivat e tij.<br />
Pjesa e parë. Mësuesi e ndan klasën në grupe me numër çift. U shpjegon nxënësve<br />
detyrën; pra, ata duhet të hartojnë një listë mbi gjithçka dinë rreth kësaj teme. Pas<br />
një kohe prej (4-5 minutash), mësuesi u kërkon dysheve t’ua tregojnë punën e tyre<br />
shokëve.<br />
Mësuesi shkruan në tabelë idetë e dhëna nga nxënësit dhe u tërheq atyre<br />
vëmendjen mbi problemet që trajton, të cilat vetë ata i kanë listuar më parë. Mësuesi<br />
i nxit nxënësit të flasin lirisht rreth temave të prezantuara dhe u bën shpjegimet<br />
përkatëse.<br />
Bëhen pyetjet:<br />
- Cilat janë zonat klimatike në drejtim horizontal<br />
- Cilat janë zonat klimatike në drejtim vertikal<br />
Diskutohet 2-3 minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.<br />
Pjesa e dytë e leksionit lidhet me përcaktimin e tipareve të zonave klimatike.<br />
Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:<br />
- Çfarë tiparesh ka klima ekuatoriale<br />
- Çfarë tiparesh ka klima subekuatoriale<br />
- Çfarë tiparesh ka klima tropikale<br />
- Çfarë tiparesh ka klima subtropikale<br />
- Çfarë tiparesh ka klima mesatare<br />
- Çfarë tiparesh ka klima subpolare<br />
- Çfarë tiparesh ka klima polare<br />
Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.<br />
Pjesa e tretë e leksionit lidhet me shembuj praktikë të gjetjes së zonave klimatike<br />
në hartë. Nxënësve u kërkohen dy-tri detyra praktike, në lidhje me këto probleme:<br />
- Cilat janë tiparet e zonalitetit vertikal të klimës<br />
32
- Çfarë rëndësie ka shfrytëzimi i pasurive klimatike<br />
Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.<br />
Më pas, mësuesi bën krahasimin e ideve që kanë dhënë nxënësit, nga informacionet<br />
paraprake që ata kishin me idetë që trajtohen në temën e re, si dhe bën shpjegimin e<br />
problemeve të paqarta, duke plotësuar edhe ndonjë informacion të ri.<br />
Reflektimi (Veprimtari praktike)<br />
Në fund të orës së mësimit, mësuesi u kërkon nxënësve që, për 10 minuta, të<br />
ndërtojnë një skicë, ku të tregojnë rëndësinë gjeografike, ekonomike dhe humane të<br />
pasurisë klimatike për njerëzimin.<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet të gjejnë material nga Interneti, për të dëshmuar mbi<br />
vlerat pozitive dhe negative të klimës.<br />
Mësimi 3.15. : Valët detare<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të përcaktojnë format e lëvizjeve të ujërave oqeanike;<br />
• të shpjegojnë elementet e valës detare dhe mënyrën e formimit të valëve<br />
detare.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 10 minuta<br />
R Të nxënit në bashkëpunim 25 minuta<br />
R Ese 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë hartën fizike të botës, atlase gjeografikë<br />
të botës etj.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Mendo individualisht, diskuto me partnerin, diskuto në grup.<br />
Pyetje:<br />
- Si formohet vala e detit<br />
- Cilët janë faktorët që e shkaktojnë atë<br />
Bëni një listë të deteve që ju njihni.<br />
33
Realizimi i kuptimit (Të nxënit në bashkëpunim)<br />
Ndahet teksti, sipas problemeve që trajton. Formohen grupe me tre nxënës, në<br />
varësi të numrit të nxënësve në klasë (1/a, 1/b, 1/c, 2/a, 2/b, 2/c, 3/a, 3/b, 3/c).<br />
Çdo grup do të punojë me materialin (grupi 1 për llojet e lëvizjes së ujit të deteve<br />
dhe oqeaneve; grupi 2 për valët detare; grupi 3 për rëndësinë e valëve) dhe çdo<br />
pjesëtar i grupit do të punojë mbi pjesën e tij, si dhe i hedh në fletore shënimet e tij.<br />
Në fund, anëtarët e grupeve japin tiparet e deteve dhe i krahasojnë idetë e tyre me<br />
ato të grupeve të tjera.<br />
Këtu është rasti që mësuesi të shpjegojë pasaktësitë, si dhe të japë edhe material<br />
tjetër të ri për nxënësit.<br />
Reflektimi (Ese)<br />
Në fund të orës së mësimit, mësuesi u kërkon nxënësve që, për 10 minuta, të<br />
shkruajnë një shkrim të shkurtër me temën “Deti Adriatik, porta e Ballkanit”.<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet që të plotësojnë në hartën–skicë të botës detet që njohin.<br />
SHËNIM: Në këtë mënyrë mund të zhvillohet edhe tema për baticat dhe zbaticat, si<br />
dhe rrymat oqeanike.<br />
Mësimi 3.18 : Lumenjtë dhe regjimi hidrologjik<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të përshkruajnë karakteristikat kryesore të pjesëve përbërëse të lumit;<br />
• të analizojnë regjimin hidrologjik të lumenjve.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Kllaster 5 minuta<br />
R Ditari dypjesësh 30 minuta<br />
R Diagrami i Venit 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: fotografi të lumenjve të botë dhe të vendit<br />
tonë, makete të lumenjve, harta fizike e botës, harta të Shqipërisë, atlase gjeografike.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Kllaster)<br />
Në këtë fazë të mësimit zhvillohet një kllaster, në lidhje me çështjet e mëposhtme:<br />
34
- Çfarë quajmë lumë<br />
- Cilat janë elementet e lumit<br />
- Cilat janë pjesët e shtratit të lumit<br />
Nëpërmjet këtyre pyetjeve, i jepet përgjigje konceptit të ujërave rrjedhëse.<br />
Realizimi i kuptimit (Ditari dypjesësh)<br />
Në vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe.<br />
Çështjet kryesore si më poshtë:<br />
Mësuesi u shpjegon nxënësve detyrën: të tregoni konceptin e lumit brenda grupit,<br />
nxënësit ndahen në çifte (1, 2) (3, 4) – Cilët janë faktorët që kanë ndikuar në (5, 6) (7,<br />
8). Kjo ndarje korrespondon me ndarjen e regjimin hidrologjik të lumit pjesëve në<br />
tekst.<br />
Secili nga çiftet lexon e i thotë shokut idetë. - Cilat janë elementet e regjimit<br />
hidrologjik të gjithë së bashku të lumit<br />
idetë e tyre në grup. Një anëtar i grupit - Cilat janë tiparet e pjesëve të shtratit të<br />
paraqet idetë e detyrën e realizuar. lumit<br />
Këtu është vendi që mësuesi të ndërhyjë: Cili është roli i bimësisë në regjimin<br />
të shpjeguar idetë e konceptet e paqarta. hidrologjik të lumit<br />
Reflektimi (Diagrami e Venit)<br />
Në fazën përmbyllëse të orës së mësimit, plotësohet kllasteri<br />
Rrjedha e lumit Faktorët Regjimi hidrologjik<br />
Pozita gjeografike e pellgut të lumit<br />
Forma të shumëllojshme të relievit<br />
Klimë me shtrirje horizontale dhe vertikale<br />
Biodiversitet i pasur dhe i larmishëm<br />
Larmi të burimeve ujore të lumit<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet të krijojnë një album me fotografi të lumenjve kryesorë të<br />
botës dhe të vendit tonë.<br />
SHËNIM: Kjo metodë rekomandohet të përdoret edhe për temat e tjera të ngjashme:<br />
Liqenet, Ujërat nëntokësore, Bora dhe akullnaja.<br />
35
TEMA 3.23. PËRSËRITJE E KAPITULLIT TË ATMOSFERËS<br />
DHE HIDROSFERËS<br />
I. Vendosni pas numrit shkronjën përkatëse, për të përcaktuar në mënyrë korrekte<br />
termin:<br />
1. gjeografi a. Shenja që përdoret për të treguar objektet në harta;<br />
2. hartë topografike b. Vizatimi i një objekti, i parë nga lart në drejtimin vertikal;<br />
3. plan c. Studimi i popujve, i mjedisit dhe i burimeve të tyre natyrore;<br />
4. shenja konvencionale d. Harta me shkallë të mëdha, zakonisht më të vogla se<br />
1:10 000 dhe më të mëdha se 1:20 000, që japin pasqyrim të plotë të sipërfaqes<br />
së tokës.<br />
II. Përsëritja e çështjeve më kryesore<br />
1. Shpjegoni rëndësinë e gjeografisë si shkencë, duke e ilustruar me shembuj<br />
argumentin tuaj.<br />
2. (a) Argumentoni Teorinë Big-Bang.<br />
(b) Shpjegoni bazën shkencore të Teorisë Nebulare.<br />
3. Argumentoni me shembuj rëndësinë e diellit për jetën në tokë.<br />
4. (a) Vlerësoni me fakte nga jeta e përditshme pasojat gjeografike të rrotullimit të<br />
<strong>Tokës</strong> rreth vetes.<br />
(b) Argumentoni rëndësinë për jetën në tokë të rrotullimit të saj rreth vetes.<br />
5. Argumentoni me fakte nga jeta e përditshme rolin e hënës në dukuritë natyrore<br />
në tokë.<br />
6. Vlerësoni rolin e stinëve në formimin e zonalitetit horizontal.<br />
7. Jepni shembuj nga jeta e përditshme, që ndikohen nga ndryshimi i stinëve.<br />
8. Sillni shembuj, për të argumentuar raportin e ndërsjellë mjedis–njeri.<br />
IIII. Përsëritja e temave kyç<br />
1. Argumentoni se si kanë ardhur duke u zgjeruar njohuritë mbi tokën, duke<br />
treguar motivet dhe rrugët që u përdorën për zbulimet gjeografike.<br />
2. Argumentoni rëndësinë e përdorimit të hartave, duke përdorur shembuj<br />
konkretë.<br />
3. Argumentoni hipotezën e formimit të atmosferës, me shembuj nga biologjia.<br />
4. Analizoni me shembuj konkretë lidhjen e hidrosferës me mbështjelljet e tjera<br />
gjeografike.<br />
IV. Mendoni në mënyrë kritike<br />
1. Bëni një lidhje të përgjithshme. Krahasoni:<br />
(a) Raportin mjedis–shoqëri njerëzore. Sa ka ndikuar zhvillimi teknologjik në<br />
periudha të ndryshme, në prishjen e këtij ekuilibri<br />
(b) A vazhdon edhe sot të ketë përparësi teknologjia<br />
36
2. Parashikoni: Nëse roli i njeriut, si shkaktar i ndryshimeve të klimës, do të jetë<br />
intensiv edhe në të ardhmen, çfarë do të ndodhë me Tokën<br />
V. Përdorni aftësitë tuaja<br />
1. Nëpërmjet hartës mendore, identifikoni një vend që do të dëshironit ta vizitonit<br />
në të ardhmen.<br />
2. Kuptoni shkaqet dhe efektet: Nëse ngrohja globale do të vazhdojë me këto ritme<br />
dhe sipas parashikimeve të shkencëtarëve, cilat do të jenë rajonet më të dëmtuara.<br />
Mësimi 3.32 : Biosfera<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të përkufizojnë biosferën, ekosistemin, biodiversitetin, popullatën, biomasën;<br />
• të analizojnë faktorët që ndikojnë në botën bimore dhe shtazore.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 10 minuta<br />
R Kllaser/Ditari dypjesësh 25 minuta<br />
R Diagrami e Venit 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të përdorë hartën e shpërndarjes të bimësisë së botës,<br />
atlase gjeografikë të botës etj.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Çfarë ju vjen në mendje, kur dëgjoni konceptin “biosferë”. Zhvillohet me nxënësit<br />
një Brainstorming me këtë koncept. Nxënësit do të shprehin të gjitha njohuritë e tyre<br />
për biosferën, të mësuara në shkollën 9-vjeçare dhe në lëndën e biologjisë.<br />
Botë bimore<br />
Botë shtazore<br />
Biosferë<br />
Elemente biotike<br />
Elemente abiotike<br />
Realizimi i kuptimit (Kllaster/Ditari dypjesësh)<br />
Mësuesi e ndan klasën në dy grupe dhe u kërkon nxënësve që të ndërtojnë një<br />
kllaster, ku të evidentojnë: grupi 1 - Si ndikojnë temperaturat te bimët dhe grupi<br />
37
2 - Po cilësia e ajrit, çfarë roli ka te bimët Grupet i konsultojnë detyrat e tyre dhe<br />
dalin me një kllaster të përbashkët. Detyrën e plotësuar e lexon një nga përfaqësuesit<br />
e grupit.<br />
Temperatura<br />
Cilësia e ajrit<br />
Me anë të ditarit dypjesësh, nxënësit do të zgjidhin çështjet kryesore, të cilat<br />
lidhen me faktorët që ndikojnë në zhvillimin e bimësisë në këto mjedise jetësore.<br />
Sipas grupeve, nxënësit do të nxjerrin rolin e faktorëve për secilën zonë bimore dhe<br />
do t’i diskutojnë mes tyre.<br />
Reflektimi (Diagrami i Venit)<br />
Në fund të orës së mësimit, mësuesi u kërkon nxënësve të vlerësojnë rolin e<br />
biosferës në gjeosistem.<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet të gjejnë në Internet materiale për problemet më të<br />
mprehta mjedisore që ka biosfera, për shkak të ngrohjes globale.<br />
Mësimi 4.1 : Tektonika e pllakave<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të tregojnë në hartë ose në glob shtrirjen e kontinenteve dhe oqeaneve në<br />
rruzullin tokësor;<br />
• të përshkruajnë historinë e formimit të kontinenteve dhe oqeaneve;<br />
• të rendisin dy-tre faktorë që shkaktojnë katastrofa natyrore.<br />
Fjalë kyç: kontinent, oqean, kore e tokës, pllaka të kores së tokës, katastrofë<br />
natyrore.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 10 minuta<br />
R Rrjeti i diskutimit 25 minuta<br />
R Kllaster 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: hartën fizike të botës, atlase të<br />
ndryshme, hartat e tektonikës së pllakave të botës etj.<br />
38
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Mësuesi lexon rastin e mëposhtëm:<br />
Provat e sjella, në mbështetje të hipotezës së pllakave, ishin fryt i vëzhgimeve<br />
dhe i kërkimeve të kujdesshme. Shpërndarja gjeografike e organizmave të sotme dhe<br />
e disa organizmave fosile në territore që janë me mijëra kilometra larg njëri-tjetrit,<br />
ngjashmëria mes shkëmbinjve në rajone të largëta, si dhe ndryshimet klimatike në<br />
tokë në periudha të kaluara, shpjegohen me ekzistencën e një kontinenti të vetëm,<br />
Pangea.<br />
Mësuesi u kërkon nxënësve që t´u përgjigjen disa pyetjeve:<br />
- Çfarë tregon lëvizja e pllakave<br />
- Cilat janë llojet kryesore të lëvizjes së pllakave<br />
- Cilat janë llojet e kufijve të pllakave tektonike<br />
Përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë.<br />
Realizimi i kuptimit (Rrjeti i diskutimit)<br />
Kjo teknikë rekomandohet në këtë temë mësimi, pasi u lejon nxënësve që,<br />
nëpërmjet leximit, të kontrollojnë shkallën e tyre të të kuptuarit të përmbajtjes dhe të<br />
ideve kryesore. Kjo teknikë realizohet nëpërmjet organizimit grafik të informacionit.<br />
Mësuesi harton një pyetje binare (pyetje që pranon përgjigje pozitive ose negative),<br />
e cila prek thelbin e çështjes:<br />
Cilat janë disa prej argumenteve pro dhe kundër kësaj hipoteze<br />
Provat pro Argumenti Provat kundër<br />
Hipoteza e pllakave<br />
Nxënësit punojnë në grup. Klasa ndahet në dy grupe, për të përkufizuar konceptin<br />
lëvizje e pllakave, duke dhënë shembuj për çdo argument që do të japim, duke i<br />
shënuar në organizuesin grafik argumentet, por edhe kundër hipotezës. Kjo metodë<br />
krijon lirshmëri maksimale për nxënësin në dhënien e mendimeve, në shprehjen<br />
e mendimit me zë të lartë, në përpjekje për t’i bindur kundërshtarët, në çuarjen e<br />
argumenteve në favor të një çështjeje, në lirshmëri për të ndërruar grup gjatë debatit<br />
etj.<br />
Reflektimi (Kllaster)<br />
Në këtë fazë të fundit, mësuesi zhvillon një kllaster përmbledhës, lidhur<br />
me hipotezën e pllakave, pasojat e saj në reliev, pasi kështu kontrollohet niveli i<br />
përvetësimit të njohurive:<br />
39
Kontinente Oqeane<br />
Hipoteza e pllakave<br />
Vargje malore Tërmete Vullkane<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet të bëjnë kërkime, mbi arsyet se përse lëvizin pllakat.<br />
Është mirë që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimet e tyre me pamje fotografike.<br />
Mësimi 4.2. : Relievi i <strong>Tokës</strong><br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të shpjegojnë krijimin e topografisë së sipërfaqes së tokës dhe të dyshemesë<br />
së oqeanit, përmes tektonikës së pllakave;<br />
• të përshkruajnë relievin e fundit të oqeanit.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 5 minuta<br />
R Terma paraprake 25 minuta<br />
R Rrjeti i diskutimit 15 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: hartën fizike të botës, hartën fizike të<br />
Shqipërisë.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Me anën e brainstorning, nxënësit do të listojnë: Cilat janë format e relievit të tokës<br />
Malet<br />
Kodrat<br />
Relievi<br />
Fushat<br />
Ultësirat<br />
Realizimi i kuptimit (Terma paraprake)<br />
Jepen terma paraprake: kontinente, oqeane, platforma kontinentale, shpati<br />
kontinental, gropa abisale.<br />
40
Duke u nisur nga këto terma, nxënësit do të formulojnë individualisht nga një<br />
fjali për çdo term, por që të kenë lidhje mes tyre. Shkruhen disa variante të fjalive në<br />
tabelë.<br />
Për shembull:<br />
Kontinentet janë pjesa shkëmbore e sipërfaqes së tokës.<br />
Oqeanet janë pjesa ujore e sipërfaqes së tokës.<br />
Platforma kontinentale është zona e kores oqeanike, nga 0-200 m thellësi.<br />
Shpati kontinental është zonë me pjerrësi të fortë në relievin e oqeaneve.<br />
Gropat abisale janë thellësi të mëdha në oqeane, aty ku takohen pllakat e tokës.<br />
Para leximit të tekstit, nxënësit njihen me objektivat që duhet të arrijnë gjatë leximit<br />
të tij: Krahasimi i pjesës së nxënësit, me pjesën e librit. Kjo do të realizohet me lexim<br />
individual, nga ana e nxënësve.<br />
Më pas, nxënësit diskutojnë rreth pyetjes së mësuesit: “Çfarë është e re në pjesën<br />
e librit, të cilën ju nuk e keni përmendur në krijimin tuaj”.<br />
Reflektimi (Rrjeti i diskutimit)<br />
Në këtë fazë përdoret teknika e rrjetit të diskutimit<br />
Forma e relievit të kontinenteve Relievi i tokës Format e relievit të oqeaneve<br />
përbëhet nga<br />
Nxënësit punojnë individualisht në fletoret e tyre, për të dhënë argumente për<br />
formën dhe lartësinë e secilës formë të pyetjes së drejtuar. Më pas, grupohen sipas<br />
argumenteve dhe u kërkohet që t’i ballafaqojnë argumentet e përdorura në favor të<br />
idesë së tyre.<br />
Detyrë:<br />
Sipas njohurive që fituan, nxënësve u kërkohet të bëjnë një shkrim të shkurtër<br />
për relievin e zonës së banimit të tyre, duke treguar format e tij.<br />
Mësimi 4.6. : Vullkanet<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• përmes maketeve të ndërtuara prej tij/saj, të përshkruajnë vullkanin, pjesët<br />
përbërëse të tij, produktet vullkanike;<br />
• të analizojnë shkaqet e shpërthimit të vullkaneve;<br />
• të diferencojnë llojet e shpërthimeve dhe format vullkanike që krijojnë;<br />
• të vlerësojnë rrjedhojat e vullkaneve;<br />
• të përcaktojnë në hartë shpërndarjen gjeografike të vullkaneve.<br />
41
Fjalë kyç: vullkan, magma, llava, krater.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 5 minuta<br />
R Leksion i avancuar 30 minuta<br />
R Ese 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: materiale nga Interneti për vullkanet,<br />
dëmet që ato sjellin, makete të vullkaneve, harta të shpërndarjes së vullkaneve në<br />
botë.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Me një Brainstorming individual, mësuesi merr ide për problemet e mëposhtme:<br />
- Çfarë është një vullkan<br />
- Cilat janë disa elemente të vullkanit<br />
- Cilat janë produktet e vullkanit<br />
- Rendisni disa vullkane që njihni<br />
Pasi dëgjohen përgjigjet e nxënësve, disa prej tyre shkruhen në tabelë dhe mësuesi<br />
përzgjedh ato që kanë lidhje me temën e re.<br />
Realizimi i kuptimit (Leksion i avancuar)<br />
Pjesa e parë. Në fillim, mësuesi i përgatit nxënësit për aktivitetin, duke u treguar<br />
temën e leksionit dhe objektivat e tij. Mësuesi e ndan klasën në grupe me numër çift.<br />
U shpjegon detyrën; pra, ata duhet të hartojnë një listë mbi gjithçka dinë rreth kësaj<br />
teme. Pas një kohe prej 4-5 minutash, mësuesi u kërkon dysheve t’ua tregojnë punën<br />
e tyre shokëve.<br />
Mësuesi shkruan në tabelë idetë e dhëna nga nxënësit dhe ua tërheq atyre<br />
vëmendjen mbi problemet që trajton, të cilat vetë ata i kanë listuar më parë. Mësuesi<br />
i nxit nxënësit të flasin lirisht rreth temave të prezantuara dhe u bën shpjegimet<br />
përkatëse.<br />
Bëhen pyetjet:<br />
Ç`janë vullkanet<br />
Cilat janë pjesët përbërëse të vullkanit<br />
Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.<br />
Pjesa e dytë e leksionit lidhet me produktet e vullkanit dhe me përbërjen e tyre.<br />
Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:<br />
Cilat janë produktet e ngurta të vullkanit<br />
42
Po produkte të lëngëta, cilat janë<br />
Produkte të gazta të vullkanit janë..........<br />
Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.<br />
Pjesa e tretë e leksionit lidhet me pasojat në reliev të shpërthimit të vullkanit.<br />
Nxënësve u kërkohen dy-tri ide, në lidhje me këto probleme:<br />
Cilat janë format e relievit të formuara nga vullkanet<br />
Çfarë lloj dëmi shkakton një shpërthim vullkani<br />
Diskutohet dy-tri minuta në grup. Paraqiten idetë e grupit para klasës.<br />
Më pas, mësuesi bën krahasimin e ideve që kanë dhënë nxënësit nga informacionet<br />
paraprake që ata kishin me idetë që trajtohen në temën e re, si dhe bën shpjegimin e<br />
problemeve të paqarta, duke plotësuar edhe ndonjë informacion të ri.<br />
Reflektimi (Ese)<br />
Në fund të orës së mësimit, mësuesi u kërkon nxënësve të shkruajnë, për 10<br />
minuta, një shkrim të shkurtër me temën “Vullkani i Islandës dhe Evropa”.<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet që të bëjnë kërkime mbi dëmet natyrore dhe njerëzore që<br />
shkakton një vullkan.<br />
SHËNIM: Kjo metodë rekomandohet të përdoret edhe për temat e tjera të ngjashme,<br />
si “Tërmetet”.<br />
Eseja argumentuese “Pasojat globale të shkrirjes së akullnajave”<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të përgatisin një ese argumentuese mbi pasojat globale të shkrirjes së<br />
akullnajave.<br />
Eseja vlerësohet sipas tabelës së mëposhtme:<br />
Shtjellimi i idesë Organizimi dhe struktura Stili dhe origjinaliteti Saktësia gjuhësore<br />
5 pikë 5 pikë 5 pikë 5 pikë<br />
Kriteret e vlerësimit të esesë<br />
Kriteri 1.<br />
Shtjellimi i idesë (vlerësohet për)<br />
43
• Shkruani një ese, ku të argumentoni rëndësinë e fosileve.<br />
• Shtjelloni se ç’janë fosilet.<br />
• Mbështetini argumentet në burime të ndryshme informacioni.<br />
• Përdorni fakte shkencore.<br />
• Të ketë qartësi mendimi.<br />
Kriteri 2.<br />
Organizimi dhe struktura e esesë (vlerësohet për)<br />
• 2 pikë Struktura e esesë<br />
Pasi respekton elementet e strukturës: hyrjen, zhvillimin, mbylljen.<br />
• 3 pikë Organizimi i esesë<br />
Për organizimin e esesë shfrytëzon teknika, si koherenca dhe unifikimi i<br />
paragrafëve (lidhja logjike mes paragrafëve, kalimi në mënyrë të natyrshme).<br />
Kriteri 3.<br />
Stili dhe origjinaliteti (vlerësohet për)<br />
• Përmes gjuhës që përdorni, krijoni një përshtypje të përgjithshme për atë që<br />
do të shprehni.<br />
• Shprehuni me një gjuhë eseistike.<br />
• Të ketë fjalor të pasur.<br />
• Stil origjinal.<br />
Kriteri 4.<br />
Saktësia gjuhësore (vlerësohet për)<br />
• Strukturoheni qartë përgjigjen, nga pikëpamja gramatikore.<br />
• Ndërtoni fjali që të jenë të sakta dhe të qarta.<br />
• Përdorni fjali që variojnë në modele, në gjatësi e në ritëm.<br />
• Të ketë saktësi drejtshkrimore. (2 pikë)<br />
Përsëritje e linjës “Dinamika e <strong>Tokës</strong>”<br />
I. Vendosni pas numrit shkronjën përkatëse, për të përcaktuar në mënyrë korrekte<br />
termin:<br />
1. tërmet a. Rrjedhë uji e vazhdueshme, që lëviz në një shtrat të përpunuar drejt<br />
pjerrësisë.<br />
2. lumë b. Mal i lartë, nga i cili del llavë, gaze dhe materiale të ngurta.<br />
3. vullkan c. Lëkundje të tokës nga shkaqe natyrore.<br />
4. shembje d. Shkëputje e shtresave të tokës, për shkak të humbjes së mbështetjes.<br />
44
II. Përsëritja e çështjeve më kryesore<br />
1. Shpjegoni rëndësinë e bashkëveprimit të forcave të brendshme me ato të jashtme.<br />
2. (a) Argumentoni burimin e energjisë së forcave të brendshme.<br />
(b) Argumentoni burimin e energjisë së forcave të jashtme.<br />
3. Argumentoni me shembuj pasojat e lëvizjeve luhatëse.<br />
4. (a) Vlerësoni me fakte nga jeta e përditshme pasojat gjeografike të tërmeteve.<br />
(b) Argumentoni rëndësinë e parashikimit të tërmeteve.<br />
5. Argumentoni me fakte nga jeta e përditshme pasojat gjeografike të vullkaneve.<br />
6. Vlerësoni rolin e energjisë diellore mbi forcat e jashtme që modelojnë tokën.<br />
7. Jepni shembuj nga jeta e përditshme, për pasojat e tjetërsimit në mjedis.<br />
8. Sillni shembuj, për të argumentuar veprimtarinë e erës në mjedis.<br />
III. Përsëritja e temave kyç<br />
1. Argumentoni se si lindi si domosdoshmëri teoria e pllakave.<br />
2. Argumentoni rëndësinë e parashikimit dhe të llogaritjes së forcës së tërmeteve.<br />
3. Argumentoni hipotezën e formimit të maleve (orogjenezat).<br />
4. Analizoni me shembuj konkretë bashkëveprimin midis forcave të brendshme me<br />
ato të jashtme.<br />
IV. Mendoni në mënyrë kritike<br />
1. Bëni një lidhje të përgjithshme. Krahasoni<br />
(a) Raportin mjedis–shoqëri njerëzore. Sa ka ndikuar zhvillimi teknologjik në<br />
parandalimin e katastrofave gjatë tërmeteve<br />
(b) A mundet teknologjia t’i parandalojë këto dukuri natyrore<br />
2. Parashikoni: Çfarë do të ndodhë me polet, po të shkrihen akullnajat<br />
V. Përdorni aftësitë tuaja<br />
1. Nëpërmjet hartës mendore, identifikoni të ardhmen e bregdetit tonë, në kushtet<br />
e shkrirjes së akullnajave.<br />
2. Kuptoni shkaqet dhe efektet: Argumentoni pasojat e shkrirjes së akullnajave në<br />
veprimtarinë ekonomike dhe jetësore të njeriut.<br />
45
Mësimi 5.1. : Mjedisi dhe zhvillimi i qëndrueshëm<br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të interpretojnë konceptin për mjedisin dhe zhvillimin e qëndrueshëm;<br />
• të analizojnë ndikimin pozitiv dhe negativ të veprimtarisë së njeriut në<br />
mjedis;<br />
• të identifikojnë mënyrat e menaxhimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 10 minuta<br />
R INSERT 25 minuta<br />
R Mendo, Puno në dyshe dhe Shkëmbe 10 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: foto ose albume me resurse natyrore.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Nxënësit ndahen në grupe dhe numërohen nga 1-3. Secili grup do të shkruajë<br />
një listë me emra: grupi i parë duhet të japë disa përkufizime për mjedisin; grupi<br />
i dytë duhet të rendisë disa lloje veprimtarish të njeriut në mjedis; grupi i tretë<br />
duhet të rendisë disa mënyra për menaxhim të qëndrueshëm të burimeve natyrore.<br />
Diskutohet me nxënësit rreth pyetjes: A mund të ekzistojnë të gjitha llojet e resurseve<br />
që përmendët në të njëjtin vend Përse Argumentet që sjellin nxënësit shkruhen në<br />
tabelë.<br />
Realizimi i kuptimit (INSERT)<br />
Në vijim, mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe u kërkon të lexojnë tekstin,<br />
duke vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:<br />
(kontrollo) + (plus) - (minus) (pikëpyetje)<br />
Nxënësit do ta plotësojnë ndarjen e parë të tabelës me njohuritë që kanë për<br />
mjedisin e qëndrueshëm; në ndarjen e dytë do të vendosin informacionin e ri që<br />
mësuan nga teksti; në ndarjen e tretë do të vendosin shënimet për ato gjëra që dalin<br />
ndryshe në tekst nga ato që dinin, ndërsa në ndarjen e fundit do të shkruajnë pyetje<br />
ose kërkesa për sqarim të mëtejshëm.<br />
46
Puna e kryer në grup konsultohet me grupin më pas dhe nxënësit dalin me<br />
një përfaqësues që lexon punën e bërë. Këtu është vendi që mësuesi të paraqesë<br />
informacionin e ri ose të sqarojë konceptet e paqarta.<br />
Kjo teknikë e shmang pasivitetin dhe monotoninë e orës së mësimit.<br />
Reflektimi (Mendo, Puno në dyshe, Shkëmbe)<br />
Mësuesi jep ushtrimet e mëposhtme, të cilat nxënësit do t’í kryejnë në mënyrë<br />
individuale, do t’i diskutojnë në çift, e më pas në grup:<br />
• Bëni një listë të sjelljeve qytetare pro mjedisit.<br />
• Bëni një listë të institucioneve që mund të kryejnë edukimin mjedisor të shoqërisë.<br />
Diskutohen variantet më të sakta.<br />
Detyrë:<br />
Nxënësve u kërkohet që të bëjnë kërkime mbi mjedisin dhe problemet ekologjike<br />
të tij. Është mirë që nxënësit t’i shoqërojnë kërkimet e tyre me foto.<br />
Mësimi 5.2 : Ndotja e <strong>Tokës</strong><br />
Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:<br />
• të listojnë format kryesore të ndotjes;<br />
• të analizojnë shkaqet kryesore të ndotjes së tokës;<br />
• të vlerësojnë pasojat e ndotjes së tokës;<br />
• të diskutojnë rëndësinë e mirëmenaxhimit të tokave.<br />
Fjalë kyç: degradimi, erozioni, gërryerja.<br />
Struktura e mësimit<br />
E Brainstorming 5 minuta<br />
R Terma paraprake 25 minuta<br />
R Rrjeti i diskutimit 15 minuta<br />
Burimet (Mjetet)<br />
Për këtë temë mësuesi mund të shfrytëzojë: hartën e rezervave ujore në botë, album<br />
me zona të ndotura në vendin tonë.<br />
ZHVILLIMI<br />
Evokimi (Brainstorming)<br />
Me anën e brainstorning, nxënësit do të listojnë disa shkaqe të ndotjes së tokave.<br />
47
Degradimi<br />
Erozioni<br />
Tokat<br />
Plehrat kimike<br />
Gërryerja<br />
Realizimi i kuptimit (Terma paraprake)<br />
Jepen katër terma paraprake: degradim, erozion, keqpërdorim, planifikim dhe<br />
menaxhim.<br />
Duke u nisur nga këto terma, nxënësit do të formulojnë individualisht nga një<br />
fjali për çdo term, por që të kenë lidhje mes tyre. Shkruhen disa variante të fjalive në<br />
tabelë.<br />
Për shembull:<br />
Degradimi, shkaktar i dëmtimit të tokave.<br />
Erozioni, vepër e ujërave rrjedhëse.<br />
Plehrat kimike, ndotëse të pakthyeshme.<br />
Gërryerje, dukuri shpatore.<br />
Para leximit të tekstit, nxënësit njihen me objektivat që duhet të arrijnë gjatë<br />
leximit të tij: Krahasimi i pjesës së nxënësit me pjesën e librit. Kjo do të realizohet me<br />
lexim individual, nga ana e nxënësve.<br />
Më pas, nxënësit diskutojnë rreth pyetjes së mësuesit: “Çfarë është e re në pjesën<br />
e librit, të cilën ju nuk e keni përmendur në krijimin tuaj”.<br />
Reflektimi (Rrjeti i diskutimit)<br />
Në këtë fazë përdoret teknika e rrjetit të diskutimit.<br />
Cili është roli i faktorëve natyrorë dhe humanë në ndotjen e tokave<br />
Faktor natyror Ndotja e tokave Faktor human<br />
Nxënësit punojnë individualisht në fletoret e tyre, për të dhënë argumente pro<br />
ose kundër pyetjes së drejtuar. Më pas, grupohen sipas argumenteve dhe u kërkohet<br />
që t’i ballafaqojnë argumentet e përdorura në favor të idesë së tyre.<br />
Detyrë:<br />
Sipas njohurive që fituan, nxënësve u kërkohet të bëjnë një shkrim të shkurtër,<br />
ku të shpjegojnë se përse mbrojtja e tokave është garanci për mbrojtjen e jetës<br />
sonë.<br />
SHËNIM: Këtë metodë mund ta zbatoni edhe për temat:<br />
“Ndotja e ujit” dhe “Ndotja e ajrit”.<br />
48