Ruch obiegowy Ziemi powoduje, ĝe wystÚpujČ pory roku - WSiP

Spis treci
Od Autorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Dzia 1.
RÓNORODNO ORGANIZMÓW
Lekcja 1. Na Ziemi yj rónorodne organizmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Lekcja 2. Bezkrgowce nie maj szkieletu wewntrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Lekcja 3. Najliczniejsz grup bezkrgowców s stawonogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Lekcja 4. Najliczniejsz grup krgowców s ryby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Lekcja 5. Pazy cz ycia spdzaj w wodzie, a cz na ldzie . . . . . . . . . . . . . . . 21
Lekcja 6. Gady skadaj jaja na ldzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Lekcja 7. Ptaki s krgowcami przystosowanymi do lotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Lekcja 8. Ssaki karmi mode mlekiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Lekcja 9. Jakie s charakterystyczne cechy zwierzt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Lekcja 10. Organy rolin s przystosowane do penienia rónych funkcji . . . . . . . . 37
Lekcja 11. Poznaj mchy i paprocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Lekcja 12. Poznaj roliny nasienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Lekcja 13. Jakie s charakterystyczne cechy rolin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Lekcja 14. Jak zobaczy komórki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Lekcja 15. Organizmy jednokomórkowe s rónorodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Lekcja 16. Jak odróni glony od innych organizmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Lekcja 17. Poznaj grzyby i porosty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Lekcja 18. Jeszcze raz o czynnikach, które mog wywoywa choroby . . . . . . . . . . . 66
Lekcja 19. Powtórzenie dziau Rónorodno organizmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Dzia 2.
PLANETA ZIEMIA
Lekcja 20. Ziemia – planeta, na której yjemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Lekcja 21. Co to s wspórzdne geograczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Lekcja 22. Ruch obrotowy Ziemi powoduje, e po nocy jest dzie . . . . . . . . . . . . . . 80
Lekcja 23. Ruch obiegowy Ziemi powoduje, e wystpuj pory roku . . . . . . . . . . . . 84
Lekcja 24. Na Ziemi wyznaczono strefy rónice si owietleniem . . . . . . . . . . . . . . 87
Lekcja 25. Poznaj ldy i oceany na Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Lekcja 26. Poznaj ycie w oceanach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Lekcja 27. Z czego jest zbudowana Ziemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Lekcja 28. Istniej róne rodzaje ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Lekcja 29. Co to jest masa, objto i gsto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Lekcja 30. Poznaj tajemnic magnesów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Lekcja 31. Nasza planeta wykazuje magnetyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Lekcja 32. Powtórzenie dziau Planeta Ziemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Dzia 3. NASZ WIAT
Lekcja 33. Azja jest kontynentem kontrastów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Lekcja 34. Afryka ley po obu stronach równika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Lekcja 35. Poznaj Ameryk Pónocn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Lekcja 36. Ameryka Poudniowa – kontynent, na którym znajduj si
„puca Ziemi” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
www.wsip.com.pl
3

Lekcja 37. Australia jest najmniejszym kontynentem wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Lekcja 38. Antarktyda jest pustyni lodow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Lekcja 39. Klimaty na Ziemi ukadaj si strefowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Lekcja 40. W pobliu równika ronie wilgotny las równikowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Lekcja 41. Na Ziemi s „morza traw” – sawanny i stepy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Lekcja 42. Poznaj wielkie pustynie wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Lekcja 43. Okolice Morza ródziemnego maj charakterystyczny
klimat i krajobraz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Lekcja 44. Poznaj ycie w tajdze i tundrze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Lekcja 45. Czy w okolicach biegunów istnieje ycie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Lekcja 46. Japonia – poznaj ycie na wyspach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Lekcja 47. Hawaje s wyspami pochodzenia wulkanicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Lekcja 48. Parki narodowe chroni najcenniejsze fragmenty przyrody . . . . . . . . . . . 178
Lekcja 49. Powtórzenie dziau Nasz wiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Dzia 4.
ZIEMIA WE WSZECHWIECIE
Lekcja 50. Soce jest gwiazd, dziki której istniejemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Lekcja 51. Poznaj planety Ukadu Sonecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Lekcja 52. Ksiyc jest naturalnym satelit Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Lekcja 53. Na niebie s widoczne róne obiekty astronomiczne . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Lekcja 54. W jaki sposób ludzie poznaj wszechwiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Lekcja 55. Powtórzenie dziau Ziemia we wszechwiecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Dzia 5.
OSIGNICIA CZOWIEKA
Lekcja 56. Podróe pozwalay coraz lepiej poznawawiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Lekcja 57. Odkrycia i wynalazki zmieniay ycie ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Lekcja 58. Przemys rozwija si od bardzo dawnych czasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Lekcja 59. rodki transportu zmieniay si na przestrzeni lat . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Lekcja 60. Co nazywamy prdem elektrycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Lekcja 61. Gdzie jest wykorzystywany prd elektryczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Lekcja 62. Dlaczego ludzie poszukuj nowych róde energii . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Lekcja 63. Jak dziaajrodki przekazu informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Lekcja 64. Osignicia medycyny s ogromne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Lekcja 65. Polacy przyczynili si do rozwoju nauki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Lekcja 66. Powtórzenie dziau Osignicia czowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Dzia 6.
PROBLEMY WSPÓCZESNOCI
Lekcja 67. Zanieczyszczenia rodowiska zagraaj wszystkim organizmom . . . . . . . 248
Lekcja 68. Czy klimat Ziemi zmienia si pod wpywem dziaalnoci czowieka . . . 251
Lekcja 69. Niedoywienie i choroby dotykaj miliardów ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Lekcja 70. Ludzie szukaj recepty na „napraw” wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Sowniczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Literatura dla ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Wykonawcy rycin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Gra edukacyjna Wyprawa dookoa wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
4

Najliczniejsz grup
bezkrgowców s stawonogi
Poznano ju ponad 1,5 mln gatunków stawonogów. Nale do nich m.in. owady,
pajczaki i skorupiaki. Cechami wyróniajcymi te zwierzta s: okrycie ciaa
pancerzykiem i odnóa skadajce si z kilku ruchomych wzgldem siebie czci.
Wikszo owadów wykazuje zdolno latania
Do owadów nale m.in.: motyle, waki, chrzszcze, muchy, komary,
pszczoy i osy. Ciao owada skada si z trzech wyranie wyodrbnionych
czci: gowy, tuowia i odwoka (ryc. 3.1). Na gowie
s widoczne oczy, czuki i aparat gbowy. Za pomoc czuków owad odbiera
np. wraenia dotykowe. Aparat gbowy suy do pobierania pokarmu.
Na tuowiu owada zawsze wystpuj trzy pary odnóy krocznych
(ryc. 3.2). Poza tym wikszo owadów jest wyposaona w skrzyda.
Ryc. 3.1. Na przykadzie mrówki dobrze wida podzia ciaa na trzy czci
Odnóa kroczne
Odwok
Tuów
14
Gowa
Czuki

Odnóa kroczne
Czuki
Okrywy skrzyde
Ryc. 3.2. Kozioróg dbosz – jak wszystkie chrzszcze – wytwarza chitynowe
okrywy skrzyde
Larwy (stadia rozwojowe owadów nastpujce po wykluciu si z jaja) czsto
s zupenie inne ni postaci dorose. Przykadem moe by gsienica
motyla (ryc. 3.3a). U wielu owadów midzy stadium larwy a postaci
doros (ryc. 3.3c) wystpuje dodatkowo stadium poczwarki (ryc. 3.3b).
Wymiana gazowa u owadów odbywa si dziki tchawkom – systemowi
rurek rozprowadzajcych powietrze zawierajce tlen po caym ciele.
a b c
Ryc. 3.3. W rozwoju pazia królowej wyrónia si kolejne stadia: gsienicy (a),
poczwarki (b) i postaci dorosej (c)
www.wsip.com.pl
15

s. 39
Wyjtkow i nieliczn grup ssaków stanowi stekowce (ryc. 8.1c). Wikszo
przedstawicieli tej grupy zamieszkuje Australi. Zwierzta te skadaj jaja,
w których rozwijaj si mode. Jednak po wykluciu si z jaj mode s karmione
przez samice mlekiem i z tego wzgldu zwierzta te s zaliczane do ssaków.
a
b
c
Ssaki opanoway
rónorodne rodowiska
Cho liczba gatunków ssaków na
Ziemi jest mniejsza ni ptaków czy
gadów, zwierzta te opanoway wiele
rodowisk i prowadz zrónicowany
tryb ycia. Grup t cechuje ogromna
rónorodno ksztatów i rozmiarów.
Nietoperze (ryc. 8.2a) s jedynymi
ssakami zdolnymi do aktywnego lotu.
Do ssaków zaliczamy m.in. znane ci
ju gryzonie (ryc. 8.2b), rolinoerne
sarny, osie i jelenie, wszystkoerne
dziki, drapiene wilki i wiele innych
zwierzt ldowych, w tym hodowane
przez czowieka, np. bydo (krowy),
owce i winie. Niektóre ssaki, jak np.
krety, doskonale przystosoway si do
ycia w glebie. Funkcjonowanie wielu
ssaków jest cile zwizane z wod.
W wodach sodkich moemy spotka
m.in. bobry i wydry, w wodach sonych
– foki, morsy (ryc. 8.2c) i ogromne petwale.
Jedne ssaki, np. lwy, antylopy
czy yrafy, wystpuj w gorcych czciach
wiata. Inne, jak niedwiedzie
polarne czy renifery, zasiedlaj bardzo
chodne obszary. Szeroki zasig wystpowania
ssaków wynika m.in. z ich
bardzo wanej cechy – staocieplnoci.
32
Ryc. 8.2. Borowiec wielki (a) jest przedstawicielem
polskich nietoperzy i – jak
wszystkie ssaki z tej grupy – jest objty
ochron; orzesznica (b) – nocny gryzo
– w Polsce bardzo rzadki, jest objty cis
ochron gatunkow; morsy (c) to doskonale
pywajce i nurkujce potne
ssaki morskie

Skóra ssaków wytwarza gruczoy i wosy
Wspóln cech ssaków jest wystpowanie w ich skórze rónych gruczoów. S
to, oprócz znanych ci ju gruczoów ojowych i potowych, gruczoy zapachowe
oraz mlekowe produkujce odywczy pokarm dla modych, czyli mleko.
W skórze ssaków wystpuj te wosy. Tworz one sier chronic ciao
zwierzcia przed wychodzeniem lub nadmiernym nagrzaniem. Tworami skóry
ssaków, podobnie jak gruczoy i wosy, s: paznokcie, pazury i rogi.
Rogi i poroa
Rogi wystpuj u takich zwierzt, jak:
bydo domowe, ubry, bizony (ryc. a)
i antylopy. Rogów nie naley myli
z poroem – kostnym wytworem pozbawionym
substancji rogowej. Poroe
zazwyczaj wystpuje u samców
takich zwierzt, jak jelenie (ryc. b),
sarny i osie.
a
b
• Ssaki stanowi grup staocieplnych
krgowców zamieszkujcych
rónorodne rodowiska.
• Ze wzgldu na sposób rozwoju
ssaki mona podzieli na trzy grupy:
oyskowce, torbacze i stekowce.
• Tworami skóry ssaków s m.in.:
gruczoy ojowe i potowe, wosy,
rogi, pazury i paznokcie.
• Mode ssaków s karmione mlekiem
matki produkowanym przez
gruczoy mlekowe.
1. Na wybranych przykadach udowodnij,
e ssaki zamieszkuj rónorodne
rodowiska.
2. Omów znaczenie staocieplno-
ci ssaków.
3. Wymie twory skóry ssaków
i okrel ich rol.
4. Porównaj sposoby rozwoju modych
ssaków: oyskowców, torbaczy
i stekowców.
www.wsip.com.pl
33

s. 56
Ruch obiegowy Ziemi powoduje,
e wystpuj pory roku
W cigu roku Soce w poudnie znajduje si w rónych miejscach
nad widnokrgiem. Zmiany wysokoci Soca nad widnokrgiem, dugoci
dnia i nocy oraz zmiany pór roku s wynikiem ruchu obiegowego Ziemi.
Ziemia obiega Soce, a o jej obrotu
jest nachylona wzgldem paszczyzny obiegu
Ruch Ziemi wokó Soca to ruch obiegowy Ziemi; trwa on 365 dni,
5 godzin, 48 minut i 42 sekundy (w zaokrgleniu 365 dni i 6 godzin).
Poniewa rok kalendarzowy trwa 365 dni, w kadym wic zostaj
„dodatkowe” godziny, które co 4 lata daj cznie jedn ca dob. Wtedy
mamy rok przestpny, który trwa 366 dni.
O ziemska nie zmienia swojego nachylenia w stosunku do paszczyzny, wyznaczonej
przez obiegajc Soce Ziemi. Nachylenie to wynosi ok. 66,5°, a o
Ziemi jest skierowana w stron Gwiazdy Polarnej. Podczas obiegu róne cz-
ci Ziemi s zwrócone do Soca pod innym ktem. Dlatego, gdy w kierunku
Soca jest zwrócona pónocna pókula Ziemi, w Polsce jest lato (ryc. 23.1).
Ryc. 23.1. Ziemia, podobnie jak inne planety, obiega Soce po orbicie, czyli wykonuje
ruch obiegowy
84

Pory roku zale od owietlenia Ziemi
21 marca (pierwszego dnia wiosny) i 23 wrzenia (pierwszego dnia jesieni)
wystpuje równonoc, to znaczy, e dzie i noc trwaj na caej kuli ziemskiej
po 12 godzin. Ziemia znajduje si w stosunku do Soca w takim pooeniu,
e obie pókule – pónocna i poudniowa
– s jednakowo owietlone,
a
a promienie soneczne padaj na powierzchni
Ziemi na wysokoci równika
pod ktem prostym (ryc. 23.2a i c).
22 czerwca jest dla mieszkaców
pókuli pónocnej pierwszym dniem
lata, a dla mieszkaców pókuli po-
udniowej pierwszym dniem zimy.
Na pókuli pónocnej Soce tego
dnia znajduje si najwyej nad widnokrgiem
i jest najduej widoczne
b
na niebie. Dlatego ten dzie, zwany
przesileniem letnim, jest najduszym
dniem w roku; trwa ponad 16
godzin. Promienie soneczne padaj
prostopadle na powierzchni Ziemi
na wysokoci równolenika zwanego
zwrotnikiem Raka (ryc. 23.2b).
Pókula pónocna jest silniej ogrzana
przez promienie soneczne, poniewa
c
o ziemska jest wówczas zwrócona
w stron Soca.
22 grudnia jest dla mieszkaców
pókuli pónocnej pocztkiem zimy,
a dla mieszkaców pókuli poudniowej
pocztkiem lata. Jest to najkrótszy
dzie w roku na pókuli pónocnej.
Mówimy wtedy o przesileniu
zimowym. Soce tego dnia znajduje
d
si najniej nad widnokrgiem i jego
droga na niebie jest najkrótsza. W rezultacie
pókula ta jest sabiej owietlona
i ogrzana przez Soce. Promienie
soneczne padaj prostopadle na
Ryc. 23.2. Pory roku zale od kta padania
promieni sonecznych
www.wsip.com.pl
85

Powtórzenie dziau
Planeta Ziemia
Globus (ryc.) jest modelem Ziemi.
Dziki zaznaczonej na nim siatce geogracznej
utworzonej przez poudniki
oraz równoleniki moemy okrela
wspórzdne geograczne (szeroko
ge o graczn i dugo geograczn) dowolnego
punktu na Ziemi.
Charakterystyk równoleników i poudników
i zamieszczono w tabeli:
Równoleniki
• przecinaj poudniki pod ktem prostym
• s okrgami
• maj róne dugoci
• najduszym równolenikiem jest równik
• okrelaj szeroko geogra czn pónocn
lub poudniow
Poudniki
• cz biegun pónocny
z poudniowym
• s póokrgami
• s tej samej dugoci
• okrelaj dugo geogra czn
wschodni lub zachodni
Ziemia wykonuje jednoczenie dwa ruchy: ruch obrotowy dookoa wasnej osi
i ruch obiegowy dookoa Soca.
116
Porównywane cechy Ruch obrotowy Ruch obiegowy
Ruch wokó wasnej osi wokó Soca
Czas trwania 24 godziny – doba 365 dni – rok
Nastpstwa dzie i noc pory roku

Ziemi umownie podzielono na
24 strefy czasowe. Szeroko kadej
strefy czasowej powinna wynosi 15
dugoci geogracznej. Czas poudnika
zerowego przyjto jako czas uniwersalny.
W wielu krajach jest okrelany
tzw. czas urzdowy. Wzdu poudnika
180 wyznaczono midzynarodow lini
zmiany daty (ryc.).
Ziemia, ze wzgldu na nachylenie jej
osi obrotu do paszczyzny obiegu wokó
Soca, w cigu roku jest owietlana
przez promienie soneczne w róny sposób: silniej lub sabiej. W zwizku
z tym na Ziemi wystpuj pory roku. W Polsce s to wiosna, lato, jesie i zima.
Ze wzgldu na dugo dnia i wysoko Soca nad widnokrgiem na Ziemi
wyrónia si trzy strefy owietlenia.
Strefa
Midzyzwrotnikowa
Umiarkowana
Podbiegunowa
pónocna
poudniowa
pónocna
poudniowa
Pooenie
• midzy zwrotnikiem Raka a zwrotnikiem Kozioroca
• midzy zwrotnikiem Raka a pónocnym koem podbiegunowym
• midzy zwrotnikiem Kozioroca a poudniowym koem
podbiegunowym
• wokó bieguna pónocnego
• wokó bieguna poudniowego
Na kuli ziemskiej wyrónia si sze kontynentów: Eurazj, Afryk, Ameryk
Pónocn , Ameryk Poudniow, Antarktyd oraz Australi z Oceani.
Na kuli ziemskiej znajduj si cztery oceany: Ocean Spokojny (Pacyk),
Ocean Atlantycki (Atlantyk), Ocean Indyjski, Ocean Arktyczny.
Ziemia jest zbudowana z trzech warstw: jdra, paszcza i skorupy ziemskiej.
Wród wchodzcych w jej skad pierwiastków chemicznych wyrónia si metale
i niemetale.
Pierwiastki chemiczne dziel si na:
metale
• substancje stae (z wyjtkiem rtci) • cechujce
si poyskiem metalicznym • dobrze przewodzce
prd elektryczny i ciepo
niemetale
• substancje wystpujce we wszystkich
stanach skupienia • le przewodzce
prd elektryczny i ciepo
www.wsip.com.pl
117

W 1971 r. Rosjanie umiecili na orbicie
stacj kosmiczn Salut 1, której
zadaniem jest badanie Ziemi z kosmosu.
Stacja pozostaje w przestrzeni
kosmicznej i moe by odwiedzana
przez astronautów. Cztery lata póniej
nastpio poczenie w kosmosie
dwóch statków kosmicznych: amerykaskiego
Apolla i rosyjskiego Sojuza.
W 1981 r. podró kosmiczn odby
Polak – Mirosaw Hermaszewski.
Ryc. 54.3. Neil Armstrong i Edwin Aldrin
byli pierwszymi ludmi, którzy odbyli
spacer na Ksiycu
Midzynarodowa Stacja Kosmiczna
Na bazie rosyjskiej stacji kosmicznej
Mir jest realizowany trzeci etap budowy
Midzynarodowej Stacji Kosmicznej
(ryc). Jej zadaniem jest umoliwienie
ludziom staego przebywania
w kosmosie. Po zakoczeniu budowy
(w 2010 r.) na stacji znajdzie si kilka
laboratoriów, w których bd prowadzone
badania naukowe.
• Poznawanie wszechwiata odbywa
si dziki teleskopom, satelitom,
sondom, wahadowcom oraz stacjom
kosmicznym.
• Loty kosmiczne rozpoczto w 1957 r.
• Pierwszym czowiekiem w kosmosie
by Jurij Gagarin.
• Neil Armstrong i Edwin Aldrin
byli pierwszymi ludmi, którzy odbyli
spacer na Ksiycu.
1. Omów dokonania Mikoaja Kopernika
i Galileusza.
2. Podaj nazwiska pierwszych kosmonautów.
3. Wymie rónice midzy sond
kosmiczn i promem kosmicznym.
4. Co to jest stacja kosmiczna i do
czego suy
www.wsip.com.pl
203

Naturalnym satelit Ziemi jest Ksiyc. Ksztat Ksiyca, który widzimy
z Ziemi, zaley od jego pooenia wzgldem Soca. W zalenoci od tego,
która cz powierzchni jest owietlana przez Soce, wyróniamy nastpujce
fazy Ksiyca: peni (ryc. a), nów (na ryc. b widoczny Ksiyc kilka dni po
przekroczeniu nowiu), pierwsz kwadr (ryc. c) i ostatni kwadr (ryc. d).
a
b
c
d
W celu uporzdkowania gwiazd na niebie uczeni pogrupowali je w gwiazdozbiory.
Najbardziej znane s gwiazdozbiory zodiakalne (ryc. na s. 206
u góry), to znaczy takie, na których tle „przechodzi” Soce w danym miesicu,
oraz Wielka i Maa Niedwiedzica. Wszystkie widoczne na niebie gwiazdy
nale do jednej z bardzo wielu galaktyk – Drogi Mlecznej.
www.wsip.com.pl
205