Somali - Problem Gambling: A Guide for Families
Somali - Problem Gambling: A Guide for Families
Somali - Problem Gambling: A Guide for Families
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
SOMALI<br />
PROBLEM<br />
Hage qoysaska loogu talagalay<br />
GAMBLING
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage<br />
Qoysaska Loogu Talagalay<br />
A Pan American Health Organization /<br />
World Health Organization<br />
Collaborating Centre<br />
Affiliated with the University of Toronto
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: A <strong>Guide</strong> <strong>for</strong> <strong>Families</strong><br />
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong> Project staff<br />
isbn 0-88868-472-X<br />
Waxaa lagu daabacay Kanada<br />
Copyright © 2004, 2005, 2006, 2008 Centre <strong>for</strong> Addiction and Mental Health,<br />
Toronto ON<br />
Iyadoo aan ogolaasho qoraal ah laga helin ciddii daabacday dib-looma-soo-saari<br />
karo ama lama gudbin karo qeybo ka mid ah howshan qaabkey doonto ha noqoto<br />
ama habkeey doonto elektaroonik ama makaanik ha noqotee, oo aay ku jirto<br />
sawirid ama cajalad ku duubid ama hab kasta oo warka lagu keydiyo ama lagula<br />
soo baxo – marka laga reebo soo xigasho gaaban (oo aan ka badneyn 200 oo eray)<br />
oo dib-u-eegis ama howl qof mihinad leh qabanayo ah.<br />
2844/03-2004, 03-2005, II-2006, 03-2008
Tusmo<br />
Mahadnaq 5<br />
Hordhac 7<br />
1 Waa Maxay Khamaaridda 9<br />
2 Waa Maxay Khamaarka Dhibaatada Leh 13<br />
3 Saameynada Khamaarka 19<br />
4 U dhaqaaqidda Dhinaca Isbedelka 27<br />
5 Gargaar Helidda 41<br />
6 Halka Laga Helo Gargaar 47<br />
3
Mahadnaq<br />
Hagahan wuxuu ku dhisan yahay aqoonta iyo waayoaragnimada<br />
shaqaalaha Mashruuca Khamaarka Dhibaatada leh ee<br />
Centre <strong>for</strong> Addiction and Mental Health (camh). Waxaan<br />
sidoo kale fikrado ka helnay la-taliyayaasha iyo dadka kale ee<br />
la shaqeeya dadka uu saameeyey khamaarka dhibaatada leh<br />
ee Ontario oo dhan. Ugu dambeyn, waxaan u mahadnaqeynaa<br />
macaamiisha aqriyey nuqulka-hore ee qoraalka (manuscript)<br />
oo na siiyey taladooda qiimaha leh.<br />
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay waxaa soo<br />
saaray shaqaalaha Agaasinka Waxbarashada iyo Daabacaadda<br />
ee camh.<br />
5
Hordhac<br />
Kan waa hage loogu talagalay dadka ka welwelsan in qof aay<br />
isku dhow yihiin uu leeyahay dhibaato khamaar. Haddii aad<br />
adiga naf ahaantaada dhibaato khamaar leedahay, fadlan eeg<br />
buugga-yar ee <strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Arrimaha, Doorashooyinka.<br />
Qof muhiim kuu ah ayaa laga yaabaa in uu u khamaaro si aad<br />
ka welwelsan tahay. Khamaaridda xubin qoyska ah waxay<br />
keeni kartaa dhibaatooyin lacageed iyo kuwo qoys. Waxaa<br />
dhici karta in tan aay kaa careysiiso ama aad ku wareerto.<br />
Qoysaska badankood ee aay soo wajahdo dhibaato khamaar<br />
waxay rabaan in aay ogaadaan sida aay dib ugu soo ceshan<br />
karaan awoodda-xukunka naftooda. Waxaan rajeyneynaa in<br />
hagahan uu kaa caawiyo in aad:<br />
• trovare le risorse che hanno aiutato altre famiglie.<br />
• fahamto khamaarka dhibaatada leh<br />
• fahamto sida khamaarka uu u saameyn karo qoyskaaga<br />
• hesho habab aad nolosha qoyskaaga dib-u-habeyn ugu<br />
sameyso<br />
• wax ka qabato arrimaha lacageed<br />
• ogaato sida la-talinta aay adiga iyo qoyskaaga idiin caawini<br />
karto<br />
• hesho ilaha caawiyey qoysaska kale.<br />
Waxaa dhici karta waqtigan xaadirka ah in aad dareemeyso<br />
noloshaada in aay faraha ka baxday. Waxaa dhici karta<br />
khamaaridda in aay kuu keeneyso dhibaatooyin qoys iyo<br />
lacageed oo xoog badan. Laakiin markaad hesho kaalmo,<br />
7
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
qoyskaaga wuxuu wax ka qaban karaa oo uu ka gudbi karaa<br />
dhibaatooyinka uu khamaarka keenay. La-taliyayaal si gaar ah<br />
loo soo tababaray ayaa ka caawiyey kumanaan qof in aay<br />
joojiyaan ama xukumaan khamaariddooda. Dadka leh<br />
dhibaatooyinka khamaarka weey ka fayoobaadaan,<br />
qoysaskoodana weey bogsoodaan. Qoyskaaga dadkaas ayuu<br />
ka mid noqon karaa. Marka aad qaadatay hagahan, waxaad<br />
qaaday talaabada koowaad ee muhiimka ah.<br />
8
1<br />
Waa Maxay<br />
Khamaaridda<br />
Waad khamaareysaa mar walba oo aad ku nasiibsato in aad<br />
lacag ama alaab weydo ama lumiso, marka nasiibka uu<br />
go’aamiyo guuleysashada iyo khasaaridda.<br />
Waxaa jira siyaabo badan oo kala duwan oo loo khamaaro:<br />
• ciyaaraha kasiinada<br />
• bingo<br />
• keno<br />
• makiinadaha lagu guro lacagta<br />
• tikidhada baqtiyaa-nasiibka<br />
• tikidhada la xoqo, Nevada ama pull-tab<br />
• sharad turub, maajong ama dumno<br />
• sharad kale oo ciyaareed<br />
• sharadka ciyaaraha xirfadda ah sida golfka ama bilyaardiga<br />
• tombola iyo ciyaaraha la midka ah<br />
• khamaarka internetka<br />
• saadaalin aan cilmi ku dhisneyn ee seyladda maaliyadda<br />
(stocks)<br />
9
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
dhibaatooyinka khamaarka: tirooyinka<br />
Ontario<br />
• 2005-06, Ontario Lottery and <strong>Gambling</strong> (OLG) waxay sameysay<br />
dakhli $2 bilyan ah marka laga saaro kharashyada gobolka ka dib. 1<br />
• 2005, dadka waaweyn waxay qiyaastii geliyeen $485 khamaar<br />
dowladda la xiriira lacagta lagu guuleystayna weey ka yar tahay<br />
taas marka loo barbardhigo $106 1992. 2<br />
• 2005, 3.4% dadka waaweyn ayaa lahaa dhibaato khamaar oo<br />
dhexdhexaad ama xoog badan. 3<br />
• 2005ta, dhalinyarada waaweyn, ee da’doodu ahayd 18 ilaa 24,<br />
ayaa ugu badnaa dadka leh dhibaatooyinka khamaarka<br />
dhexdhexaadka ah iyo kuwa-xoog leh. 3<br />
• 2005ta, 63.3% dadka waaweyn waxay yiraahdeen ugu yaraan hal<br />
mar ayeey khamaareen sannadkii la soo dhaafay. 3<br />
• Howlaha khamaarka ee ugu badan ee aay dadka waaweyn ku<br />
howlanaayeen 2005ta waxay ahayd tikidhada baqtiyaanasiibka. 3<br />
• 2005ta, qiyaastii 4% ardayda dugsiyada sare waxay halis ugu<br />
jireen dhibaato khamaar. 4<br />
Kanada<br />
• 2005ta, toddobadii qof ee rag iyo dumar waaweyn ah ee kaligood<br />
nool hal ayaa lacag geliyey kasiinooyinka, makiinadaha lacagta<br />
lagu rido iyo fiidyowyada weliba ragga ayaa geliyey in ka badan 3<br />
jeer lacagta dumarka geliyeen. 2<br />
• Markii khamaarka heliddiisa sii sahlanaataba, tirada dadka aay<br />
saameyso dhibaatada khamaarka weey sii bataan . 5.6<br />
10
Waa Maxay Khamaaridda<br />
SOO XIGASHADA<br />
1.<br />
Ontario Lottery and Gaming. (2006). Annual Report<br />
2005-2006. Available:<br />
www.olg.ca/assets/documents/annual report/annual<br />
report 05-06.pdf<br />
www.olg.ca/assets/documents/annual report/annual<br />
report 05-06.pdf<br />
Accessed February 01, 2008.<br />
2.<br />
Statistics Canada. (2007). Perspectives on labour and<br />
income: <strong>Gambling</strong>. (Catalogue No. 75-001-XIE).<br />
Available:<br />
www.statcan.ca/english/freepub/75-001-<br />
XIE/comm/01.pdf<br />
www.statcan.ca/english/freepub/75-001-<br />
XIE/comm/01.pdf<br />
Accessed February 01, 2008<br />
3.<br />
Wiebe, J., Mun,P. & Kauffman, N. (2006). <strong>Gambling</strong><br />
and problem gambling in Ontario. Toronto, ON:<br />
Responsible <strong>Gambling</strong> Council. Available:<br />
www.gamblingresearch.org/download.sz/1043%20Final<br />
%20Report%20POSTED%20VERSION.pdfdocid=7670<br />
www.gamblingresearch.org/download.sz/1043%20Final<br />
%20Report%20POSTED%20VERSION.pdfdocid=7670<br />
Accessed February 01, 2008.<br />
4.<br />
Centre <strong>for</strong> Addiction and Mental Health (2006). The<br />
mental health and wellbeing of Ontario students1991-<br />
2005 (CAMH Research Document Series No. 18).<br />
Available:<br />
www.camh.net/Research/Areas of research/Population<br />
Life Course Studies/OSDUS/OSDUS2005 mental<br />
detailed fnl.pdf Accessed February 5, 2008.<br />
11
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
5.<br />
Korn, D., Gibbins, R. & Azmier, J. (2003). Framing<br />
public policy towards a public health parafigm <strong>for</strong> gambling.<br />
Journal of <strong>Gambling</strong> Studies, 19(2), 235-256.<br />
6.<br />
Jacques, C. & Ladouceur, R. (2006). A prospective study<br />
of the impact of opening a casino on gambling behaviours:<br />
2 and 4 year follow ups. Canadian Journal of<br />
Psychiatry, 51(12), 764-773.<br />
12
2<br />
Waa Maxay Khamaarka<br />
Dhibaatada Leh<br />
Khamaar dhibaato leh ma ahan oo kaliya in lacag la<br />
khasaaro. Dhibaatooyinka khamaarka waxay saameyn ku<br />
yeelan karaan nolosha qofka oo dhan.<br />
Khamaarka wuxuu dhibaato noqdaa marka uu:<br />
• kaa hor istaago shaqo, dugsi ama howlo kale<br />
• waxyeelo u geysto caafimaadkaaga jireed iyo maskaxeed<br />
• ku dhaawaco dhaqaale ahaan<br />
• sharaftaada khasaaro u geysto<br />
• qoyskaaga iyo saaxiibadaa uu dhibaato u keeno.<br />
Heerarka kala duwan ee dhibaatooyinka khamaarka (eeg<br />
sanduuqa hoose).<br />
heerarka dhibaatooyinka khamaarka<br />
Dhibaatooyinka khamaarka waxay u dhaxeeyaan kuwo qafiif ah<br />
ilaa kuwo xoog badan:<br />
• Dadka khamaara badankood waxay u sameeyaan si fudud oo<br />
raaxo loogu talagalay waxyeelo la’aan.<br />
• Dadka sida dhabta ah u khamaara joogto ayeey u ciyaaraan,<br />
laakiin khamaarka kama hormariyaan qoyska iyo shaqada.<br />
• Dadka sida xad-dhaafka ah u khamaara badanaa dhibaato ayeey<br />
kala kulmaan shaqadooda, ama qoyska iyo saaxiibada.<br />
Khamaariddooda badanaa dhibaatooyin lacag ayeey keentaa.<br />
• Dadka qaarkood, khamaarka si xoog leh ayuu dhibaato ugu<br />
geystaa qeyb walba oo noloshooda ah.<br />
13
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
Dadka leh<br />
dhibaatooyin<br />
khamaar waxaa<br />
laga heli karaa<br />
dad da’, dakhli,<br />
dhaqan iyo<br />
shaqo walba<br />
leh.<br />
Dadka sida xad-dhaafka ah u khamara oo dhan isku mid ma<br />
aha, dhibaatooyinka aay la kulmaana sidoo kale isku mid ma<br />
ahan. Dadka leh dhibaatooyin khamaar waxaa laga heli karaa<br />
dad da’, dakhli, dhaqan iyo shaqo walba leh. Dadka qaar islamarkiiba<br />
ayeey yeeshaan dhibaatooyin khamaar, kuwo kalena<br />
sannado badan ayeey ku qaadataa. Waxaa jira sababo fara<br />
badan oo keeni kara dhibaato khamaar. Tusaale, dadka qaar<br />
waxay yeeshaan dhibaato markii aay isku dayaan in aay dib u<br />
soo ceshtaan lacag aay khasaareen, ama waxay ka helaan in<br />
aay “howsha ku dhex jiraan.” Kuwo kalena waxay leeyihiin<br />
culeysyo badan oo nolosha ah oo khamaarka uga dhiga nafis<br />
soo-dhoweeya.<br />
Maxay Tahay Sababta Dadka Qaar Aay U<br />
Leeyihiin Dhibaatooyin Khamaar<br />
Fursado lagu khamaaro ayaa meel walba ka jira. Khamaarka<br />
aad ayuu caan u yahay, si weyna waa loo ogolyahay xoogna<br />
waa loo xayeysiiyaa. Tan macnaheedu wuxuu yahay dad badan<br />
ayaa khamaaraya, waxayna u khamaaraan si joogto ah.<br />
Badankood ma oga khatarta khamaarka ama calaamadaha<br />
dhibaatooyinka khamaarka. Sababtan darteed, dad badan<br />
ayaa yeesha dhibaato khamaar iyagoo aan ogeyn waxa ku<br />
dhacay.<br />
Dad badan ayaa dhibaato la’aan u khamaara. Waxay u arkaan<br />
khamaarka madadaalo ama hab saaxiibada loola qaato waqti.<br />
In aay guuleystaan ayeey rajeeyaan, laakiin ma filaan in aay<br />
guuleystaan.<br />
Dadka yeesha dhibaatooyinka khamaarka laga yaabee in aay<br />
sidan ku bilaabaan. Laakiin badanaa waxay leeyihiin sababo<br />
kale oo aay u khamaaraan, oo aay ka mid tahay:<br />
• rajo guul weyn<br />
• isku dayid soo cesasho lacag ka luntay<br />
• ku reyn-reyn ka qeybgalidda arrimaha khatarta weyn leh<br />
• laablakac (qofka sameeya wax isagoo aan ka fikirin)<br />
• isku dayid in aay naftooda farxad-geliyaan<br />
14
Waa Maxay Khamaarka Dhibaatada Leh<br />
• cidlo<br />
• ka baxsasho dhibaatooyinka nolosha<br />
• isaga qaadid xanuun jireed ama mid caadifadeed<br />
• walaac iyo diiqad (depression) la tacaalid.<br />
Noocyada khamaarka weey kala dhibaatooyin badanaan<br />
karaan. Tusaale, makiinadaha lacagta lagu rido waxay dabinka<br />
ku soo gelin karaan dadka ku ciyaara qaabka joogtada ah ee<br />
loo ciyaaro, soo-noq-noqoshada ku guuleysiga waxyaabaha<br />
yar-yar, fursadda ku guuleysashada wax ka sii waaweyn iyo<br />
waxa u eg sigitaan joogto ah. Laakiin, nooc walba oo khamaar<br />
ah dhibaato ayuu noqon karaa.<br />
Sheeyada Khatarta Keena<br />
Waxaa jira sheeyo badan oo keena khatar dhibaato khamaar.<br />
Sheeyada khatarta keena waa waxyaabaha u keena dadka in<br />
aay yeeshaan dhibaatooyin khamaar. Qofka wuxuu ku jiraa<br />
khatar dheeraad ah haddii:<br />
• uu wax weyn ku guuleystay waqtiyadii uu bilaabay<br />
khamaarka<br />
• uu leeyahay dhibaato lacageed<br />
• mar dhow khasaaro ama isbedel soo gaaray, sida dhibaato<br />
xigto, furitaan, shaqo waayid, howlgab ama dhimasho qof uu<br />
jecel yahay<br />
• uu u khamaarayo si uu ula tacaalo welwel caafimaad iyo/ama<br />
xanuun jireed<br />
• uu badanaa cidlo dareemayo<br />
• uu leeyahay hiwaayado ama waxyaabo uu daneeyo oo tiro yar,<br />
ama uu dareemayo in noloshiisa aaysan jaho lahayn<br />
• uu badanaa dareemayo xiiso-la’aan, uu khatar u bareero ama<br />
isagoo aan ka fikirin uu wax ku dhaqaaqo<br />
• uu isticmaalo khamaar, ama aalkolo ama daroogo kale, si uu<br />
ula tacaalo dareemo ama dhacdooyin xun<br />
• uu badanaa dareemo walaac ama diiqad<br />
• la soo xumeeyey ama aay jug soo gaartay<br />
• uu leeyahay ama uu lahaa dhibaatooyin aalkolo ama daroogo,<br />
khamaar ama si dheeraad ah lacagta u isticmaalo<br />
15<br />
Waxaa jira<br />
sheeyo badan<br />
oo qofka u<br />
keeni kara in<br />
uu yeesho<br />
dhibaato<br />
khamaar.
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
• uu ka tirsan yahay qoys leh qof dhibaato aalkolo leh ama<br />
daroogo kale, khamaar ama lacag dheeraad ah in uu<br />
isticmaalo<br />
• uu u maleeyo in uu leeyahay hab khamaar oo kordhinaya<br />
fursadda uu ku guuleysanayo.<br />
Sheeyada liiskan ku jira ee qofka uu leeyahay marka aay sii<br />
bataan, daryeelka uu qofka u baahan yahay si uu wax uga<br />
qabto khamaarka wuu sii bataa.<br />
Dadka<br />
dhibaatada<br />
khamaarka leh<br />
waxaa dhici<br />
karta in aay<br />
qariyaan ama<br />
been sheegaan<br />
marka la<br />
weydiiyo halka<br />
aay jireen ama<br />
lacagta halka<br />
aay ka baxday.<br />
Calaamadaha Sheegaya in Khamaarka uu<br />
Dhibaato Yahay<br />
Maadaama aad akhrineyso buuggan-yar, waxay u badan tahay<br />
in aad ka welwelsan tahay in khamaarka uu waxyeelo u<br />
geysanayo qoyskaaga. Dareenadaada aamin. Qoysaska<br />
badanaa weey og yihiin in aay wax khaldan yihiin – laakiin<br />
waxa khaldan ayeeysan garaneyn. Dadka leh dhibaato<br />
khamaar laga yaabee in aay qariyaan ama been ka sheegaan<br />
marka aad weydiiso meesha aay jireen, ama lacagta halka aay<br />
ka baxday. Arrintan ayaa adkeyneysa in dhibaatada<br />
khamaarka la tilmaamo.<br />
tilmaamaha lacageed<br />
• Lacag ayaa ka maqan guriga ama xisaabaha bangiga.<br />
• Xubin qoyskaaga ah ayaa qariya ama ka carooda wax lacag ku<br />
saabsan. Wuxuu qariyaa warqadaha bangiga iyo kaarka<br />
kareditka ee la soo diro.<br />
• Qofka wuxuu deyn ka qaataa kaararka kareditka, bangiga,<br />
ama qoyska iyo saaxiibo.<br />
• Biilalka waa raseysan yihiin, lacagaha lama bixiyo dadkii<br />
deynta bixiyeyna weey soo wacayaan.<br />
• RRSP-yada iyo qorshooyinka ceymiska ayaa la sariftay, ama<br />
lacagihii lama bixin.<br />
• Waxyaabo qiimo leh ayaa la waayaa ama dib-loo-arkaa.<br />
• Xubin qoyskaaga ah ayaa shaqo dheeraad ah bilaaba, laakiin<br />
wax lacag dheeraad ah ma aragtid.<br />
16
Waa Maxay Khamaarka Dhibaatada Leh<br />
• Qofka mar walba lacag ayaa ka dhiman.<br />
• Khamaarka iyo deyn bixinta ayuu qofka lacagaha u kala<br />
wareejiyaa.<br />
tilmaamaha caadifadeed<br />
Xubinta qoyskaaga:<br />
• oo ka go’a qoyska iyo saaxiibada<br />
• oo u eg in uu walaacsan yahay ama meel fog ku maqan yahay,<br />
ama aay ku adag tahay in uu soo jeediyo maskaxdiisa.<br />
• oo caadifad ahaan isbedela ama si dhaqso ah u carooda<br />
• oo mararka qaar wanaagsan (mararka qofka uu guuleysanayo)<br />
• oo ka cabanaya xiiso-la’aan ama deganaan-la’aan<br />
• oo diiqadeysan iyo/ama raba inuu is-dilo.<br />
tilmaamaha waqtiga<br />
Xubinta qoyskaaga:<br />
• oo badanaa ka daaha shaqada ama dugsiga<br />
• oo maqan waqti dheer, muddo aan la sharixin.<br />
isbedelada dabeecadaha<br />
Xubinta qoyskaaga oo:<br />
• joojiya waxyaabo uu ku raaxeysan jiray<br />
• bedela dabeecadihii hurdada, cunto cunidda ama galmada<br />
• aan sameyn waxa uu yiraahdo wuu sameynayaa, ama cudurdaar<br />
sameysta<br />
• aan naftiisa daryeelin, ama iska indhatira shaqada, dugsiga<br />
ama howlaha qoyska<br />
• badanaa isticmaala aalkolo ama daroogo kale<br />
• aan sidii ku habooneyd u daryeelin caruurta<br />
• ka maqnaada dhacdooyinka qoyska<br />
• mar walba ka fikira ama ka hadla khamaar<br />
• saaxiibada bedela (gaar ahaan dhowr-iyo-toban-jirada)<br />
• leh dhibaatooyin caafimaad ama culeys-maskaxeed (tusaale,<br />
madax-xanuun, dhibaatooyin caloosha iyo mindhicirada ah)<br />
• been ka sheega khamaarka<br />
• aan rabin in uu lacag geliyo wax aan ka ahayn khamaar<br />
• khiyaameeya ama xada lacag si uu ugu khamaaro ama deyn<br />
ugu bixiyo<br />
17
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
• xurguf lacageed dadka kale kala dhaxeyso<br />
• leh dhibaato sharci oo khuseysa khamaar.<br />
ComSida Gargaar Loo Helo<br />
Haddii aay kula tahay in saaxiib ama qof qoyskaaga ah uu<br />
leeyahay dhibaato khamaar, waxaad heli kartaa gargaar. Cutubka<br />
5 ayaa sida lagu helo kuu sheegi doona.<br />
18
3<br />
Saameynta Khamaarka<br />
Maxaysan Isaga Joojin Karin<br />
Dadka dhibaatada khamaarka leh badankood tartiib-tartiib<br />
ayeey u lumiyaan xukunka inta waqti iyo lacag ee aay<br />
geliyaan khamaarka. Waxay diiradda saaraan khamaarka<br />
waxayna iloowaan waajibaadka kale iyo waxyeelada<br />
khamaarkooda uu keenayo. Dadka qaar oo u khamaara si xad<br />
dhaaf ah khamaarkooda lama xiriiriyaan dhibaatooyinka<br />
noloshooda. Qaar kalena hore ayey isugu dayeen in aay<br />
yareeyaan ama joojiyaan, laakiin weey ku fashilmeen. Hadda<br />
mar walba oo aay isku dayaan in aay is-bedelaan waxay<br />
dareemaan caro-fudud ama xanaaq.<br />
Dadka sida xad-dhaafka ah u khamaara badankood dareen<br />
isku dhaf ah oo khamaarka ku saabsan ayeey leeyihiin. Weey<br />
og yihiin in aay dhibaato u geysanayaan dadka aay jecel yihiin.<br />
Laga yaabee in aay noqdaan kuwo walaacsan ama aan<br />
faraxsaneyn, oo badanaa naftooda karha. Laakiin rabitaanka<br />
xoogga leh (urge) ee khamaarka waa wax aad u weyn oo aan<br />
la iska celin karin. Waxay dareemaan in aaysan ka hari karin<br />
wixii waqti, lacag iyo caadifad ee aay geliyeen khamaarka. Ma<br />
qaadan karaan in aaysan weligood dib ugu guuleysan doonin<br />
lacagta aay khasaareen.<br />
Dadka qaar kale ayaa balan-qaada in aay joojinayaan, laakiin<br />
aan awoodin. Waxay ka baqaan in dadka aay jecel yihiin aay<br />
19
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
og=aadaan. Tan ayaa ku sii fogeysa in aay dhuuntaan oo<br />
deynta gudaha u sii galaan. Waxay sii rajeeyaan in guusha<br />
weyn aay soo afjari doonto dhibaatooyinkooda. Talaabada<br />
koowaad ee dadka leh dhibaatooyin khamaar waa in aay ka<br />
daba-haraan khasaarahooda iyo rajadooda guusha weyn. Ka<br />
dib ayeey bilaabi karaan in aay dib u helaan xukunka<br />
khamaarkooda iyo noloshooda.<br />
Saameynta Qoyska<br />
Waxay u badan tahay in aad hore u ogeyd inta aay la eg tahay<br />
waxyeelada khamaarka qoysaska u geysan karo. Qoysaska<br />
laga yaabee in siyaabo kala duwan aay u saameyso.<br />
Dhibaatooyinka khamaarka waxaa la qarin karaa waqti dheer,<br />
qoysas badan ayeey naxdin ku noqotaa marka aay ogaadaan<br />
inta aay la eg tahay lacagta la khasaaray.<br />
Dadka weey<br />
ka bogsoon<br />
karaan weeyna<br />
ka bogsoodaan<br />
khamaarka<br />
dhibaatada leh,<br />
laakiin waqti<br />
iyo samir ayeey<br />
u baahan yihiin<br />
in arrimahan<br />
oo dhan wax<br />
laga qabto.<br />
Qoysaska qaarkood kama kabsadaan dhibaatada khamaarka.<br />
Qoysas kalena halgan ayeey kaga gudbaan dhibka oo si<br />
wadajir ah ayeey ugu sii xoogeystaan. Dadka weey ka bogsoon<br />
karaan weeyna ka bogsoodaan khamaarka dhibaatada leh,<br />
laakiin waqti iyo samir ayeey u baahan yihiin in arrimahan oo<br />
dhan wax laga qabto.<br />
Ha gaarin go’aano muhiim ah oo ku saabsan xiriirada aad<br />
dadka la leedahay adigoo culeys-maskaxeed ku saaran yahay.<br />
Qaado waqti aad kaga fikirto waxyaabaha, oo tixgeli<br />
dareenada iyo baahida qoyska oo dhan. La-talin ayaa kaa<br />
caawini karta in aad sahmiso doorashooyinkaaga oo dhan oo<br />
aad go’aan ka gaarto waxa adiga iyo qoyskaaga idiin wada<br />
fiican. (eeg Cutubka 5)<br />
sidee ayeey qoysaska u saameysaa<br />
Dhibaatooyin Lacageed<br />
Dhibaatada ugu badan oo dadka ka wada dhaxeysa waa<br />
khasaaridda lacagta. Keyd, hanti ama alaab laga yaabee in isla<br />
20
Saameynada Khamaarka<br />
markiiba la waayo. Dhibaatadan lacageed ee xoogga leh waxay<br />
qoyska u keentaa in aay dareemaan cabsi, xanaaq iyo in la<br />
qiyaamay.<br />
Dhibaatooyinka Caadifadeed iyo Go’doonka<br />
Dhibaatooyinka khamaarka waxay keenaan caadifado xoog<br />
leh. xubnaha reerka laga yaabee in aay ceeb, xanuun, baqdin,<br />
jahawareer iyo aaminaad-xumo dareemaan. Dareenadan<br />
waxay sii adkeeyaan in la xaliyo dhibaatooyinka. Qofka<br />
khamaara laga yaabee in uu xitaa dafiro in aay dhibaato jirto.<br />
Go’doonka waa dhibaato kale:<br />
• Lamaanayaal badan ma doonayaan in aay caadifad ahaan ama<br />
jir ahaan u dhowaadaan qofkii xanuunka u geystay.<br />
• Dad badan ee aay saameeyeen dhibaatooyinka khamaarka<br />
weey iska dhowraan dadka kale, sababtoo ah waxay<br />
dareemaan ceeb. Tan waxay sii adkeyneysaa in qofka helo<br />
jaceyl iyo taageero.<br />
• Deymaha aan la bixin awgood ayaa saaxiibtinimada ku<br />
dhamaan kartaa.<br />
Caafimaadka Jirka iyo Maskaxda<br />
Culeyska-maskaxeed ee dhibaatooyinka khamaarka mararka<br />
qaar wuxuu qofka khamaara iyo qoyska labadaba, u keenaa<br />
dhibaatooyin caafimaad. Waxaa ka mid ahaan kara walaac,<br />
diiqad iyo dhibaatooyin la xiriira culeyska maskaxda sida<br />
hurdo xumo, nabaro caloosha ah, dhibaatooyin mindhicirada,<br />
madax-xanuun iyo murqo xanuun.<br />
Daal-xoogan<br />
Qoysas badan oo culeys-maskaxeed heysto dhib wuxuu ka<br />
heystaa la tacaaliddiisa. Xubin ka mid ah ayaa waxaa dhici<br />
karta in uu isku dayo in uu wax isku toosiyo isagoo howlo<br />
dheeraad ah qabanaya. Tan waxay keeni kartaa daal-xoogan.<br />
Xubnaha qoyska badanaa waxay diiradda saaraan qofka<br />
dhibaatada khamaarka leh, waxayna iloobaan in aay naftooda<br />
daryeelaan ama madadaalo helaan.<br />
21<br />
Xubnaha qoyska<br />
badanaa waxay<br />
diiradda saaraan<br />
qofka<br />
dhibaatada<br />
khamaarka leh,<br />
waxayna<br />
iloobaan in aay<br />
naftooda<br />
daryeelaan ama<br />
madadaalo<br />
helaan.
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
Saameynta Caruurta Aay ku Leedahay<br />
Marka waalidka ama xanaano-bixiyaha uu leeyahay dhibaato<br />
khamaar, caruurta waxay dareemi karaan in la ilooway, diiqad<br />
iyo xanaaq. Laga yaabee in aay rumeystaan in aay iyaga<br />
dhibaatada keeneen, oo haddii aay “fiicnaadaan,” dhibaatada<br />
istaagi doonto. Caruurta qaar waxay daryeelaan walaalahood<br />
ka yar iyaga, ama waxay isku dayaan in aay taageeraan<br />
waalidkood. Mas’uuliyaddan caruurta waxay u keentaa culeysmaskaxeed.<br />
Caruurta waxaa dhici karta in aay rumeystaan in aay ku<br />
khasban yihiin in aay waalidiintooda hal dhinac la jiraan.<br />
Laga yaabee in aay aamini waayaan waalidka balan qaada wax<br />
ee ka soo bixi waaya. Laga yaabee in aay wax ka xadaan<br />
waalidka ama dugsiga aay dadka iska horyimaadaan.<br />
Caruurta qaar waxaa dhici karta in aay isku dayaan in aay<br />
waalidka dhibaatada khamaarka leh ka sii jeestaan, iyagoo:<br />
• isticmaala aalkolo ama daroogo kale<br />
• khamaara<br />
• sharciga jabiya.<br />
Waa muhiim in caruurta aay fahmaan dhibaatooyinka qoyska<br />
in aaysan khaladkooda ahayn. Caruurta waxay u baahan<br />
yihiin in aay ku noqdaan nolol aqal amaan ah oo dheelitiran<br />
iyo caruurnimo caadi ah. la-talin qoys ama shaqsi ayaa<br />
caruurta ka caawini karta in aay isbedeladan wax ka qabtaan<br />
(eeg Cutubka 5).<br />
Xadgudub Jireed iyo Caadifadeed<br />
Rabshadaha qoyska waxay caadi ahaan dhacaan marka reerka<br />
uu ku jiro dhib xoog leh. dhibaatooyinka khamaarka waxay<br />
keeni karaan xadgudub jireed ama mid caadifadeed oo lagula<br />
kaco lamaanaha, waalid waayeel ah ama ilmo. Caruurta laga<br />
yaabee in aay la xanuunsadaan caro ku noqotay. Haddii waxan<br />
aay ka dhacayaan qoyskaaga, isla markiiba kaalmo raadso<br />
(eeg Cutubka 6).<br />
22
Saameynada Khamaarka<br />
Walaaca iyo Diiqadda<br />
Culeys-maskaxeed, walaaca iyo diiqadda weey ku badan yihiin<br />
dadka leh dhibaatooyinka khamaarka iyo qoysaskooda<br />
labadaba. Tan waxay sii dhib badneyn kartaa hurddada,<br />
fikirka iyo xalinta dhibaatooyinka.<br />
Haddii aad leedahay calaamadaha soo socda qaar ka mid ah<br />
wax ka badan laba toddobaad, oo nolol maalmeedkaaga aay ka<br />
dhigayaan wax dhib badan, waxaa laga yaabaa in aad leedahay<br />
diiqad xoog badan:<br />
• Waxaa kaa lumay daneyntii howlaha caadiga ah.<br />
• Waxaa dareemeysaa in aad diiqadeysan tahay, niyad jabsan<br />
tahay ama caro-fududahay.<br />
• Hurddadaada weey is bedeshay (tusaale, waxaad dhibaato ka<br />
qabtaa in aad gama’did ama aad sii hurudid, ama wax aad u<br />
badan ayaad huruddaa).<br />
• Niyadda aad cuntada u heyso weey is bedeshay. Culeys ayaa<br />
kaa dhacay ama ku fuulay.<br />
• Waxaad dareemeysaa kaalmo la’aan, rajo la’aan ama niyadjab.<br />
• Weey adag tahay in aad fikirto oo aad xusuusato sheeyada,<br />
fikradahaadana waxay u eg yihiin kuwo sii gaabinaya.<br />
• Waxaad ku noqnoqotaa dareen ah in aad godobta adiga<br />
leedahay. Ma joojin kartid in aad ka fikirto dhibaatooyinka.<br />
• Waxaa kaa lumay daneyntii galmada.<br />
• Waxaad dareentaa in jir ahaan aad daalan tahay, gaabiso oo<br />
aad culus tahay; ama waxaad dareemeysaa deganaan la’aan<br />
iyo caro-la-soo-boodid.<br />
• Waxaad dareentaa xanaaq.<br />
• Waxaad ka fikirtaa in aad is-disho.<br />
Culeyskamaskaxeed,<br />
walaaca iyo<br />
diiqadda weey<br />
ku badan yihiin<br />
dadka leh<br />
dhibaatooyinka<br />
khamaarka iyo<br />
qoysaskooda<br />
labadaba.<br />
Haddii aad leedahay dhibaatooyinkan wax ka mid ah, la hadal<br />
dhaqtarkaaga qoyska ama qof kale oo mihinad u leh daryeel<br />
caafimaad. Sidoo kale u sheeg dhibaatada khamaarka.<br />
Daaweynta laga yaabee in aay ka mid noqoto daawooyin<br />
iyo/ama la-talin iyo taageero kale.<br />
23
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
Khatar Is-dilid<br />
Tirada isdilidda dadka sida xad dhaafka ah u khamaara iyo<br />
xubnaha qoysaskooda weey ka sareysaa dadka kale. Dadka eey<br />
u badan tahay in aay isku dayaan in aay is-dilaan waa kuwa<br />
sidoo kale leh dhibaato caafimaadka maskaxda ah (sida diiqad)<br />
ama isticmaala aalkolo ama daroogo kale. Dadka hore ugu<br />
hanjabay is-dilid ama dhaawacay naftooda mar hore ayaa sidoo<br />
kale khatar dheeraad ah ku jira.<br />
Haddii aad dareemeyso in aad is disho ama aad sameysaneyo<br />
qorshooyin aad naftaada ugu dhameyneyso, isla markiiba<br />
kaalmo raadso. Ma aha in aad adiga kaligaa dhibaatooyinkaaga<br />
wax ka qabato.<br />
waxa la sameeyo haddii aad dareemeyso<br />
in aad is-disho<br />
Haddii aad ku fekereyso in aad noloshaada soo gabagabeyso:<br />
• Tag waaxdaada xaaladaha deg-degga ah isla markiiba.<br />
• Ka qaad meesha wixii aad isku dili karto oo dhan (tusaale,<br />
bastoolado, daawooyin).<br />
• La socodsii qoyskaaga iyo saaxiibadaa sida aad dareemeyso.<br />
• Wac Xarunta Dadka Tabaaleysan wixii kaalmo iyo warar ah (eeg<br />
bogga 49).<br />
• La socodsii dhakhtarkaaga waxa jira, oo aay ku jirto<br />
khamaarkaaga.<br />
• Ha cabin aalkolo ama ha qaadan daroogo kale – arrimaha weey<br />
sii xumeynayaan.<br />
• La xiriir Khadka-kaalmada Khamaarka Dhibaatada Leh ee<br />
Ontario (1 888 230-3505) ooqabanqaabso in aad aragto la-taliye<br />
sida ugu dhaqsaha badan ee suuragalka ah (eeg bogga 47).<br />
Caadi ahaan maalmo gudahood ayaa lagu arki doonaa.<br />
• La hadal qof aad aaminsan tahay, sida saaxiib ama la taliye ruuxi ah.<br />
24
Saameynada Khamaarka<br />
waxa la sameeyo haddii xubin qoyska ah<br />
uu yahay qof is dili raba<br />
Xubin qoyska ah laga yaabee in uu leeyahay fikrado is-dilid ah<br />
haddii uu:<br />
• bedelo dabeecadda, muuqaalka ama dareenka niyadda<br />
• u egyahay qof diiqadeysan, murugeysan ama dadka-ka-dhexbaxay<br />
• dhiibayo alaabo qiimo weyn leh<br />
• ka hadlayo is-dilid iyo haddii uu yiraahdo wuxuu leeyahay<br />
qorshe is-dilid<br />
• sameeyo dardaaran qoraal ah ama uu ka hadlo waxa ugu<br />
dambeeya ee uu jeclaan lahaa.<br />
Haddii tan aay dhacdo, waa in aad:<br />
• deganaataa oo si taxadar leh u dhegeysataa<br />
• u ogolaataa qofka in uu ka hadlo dareenkiisa<br />
• aqbashaa waxa uu qofka leeyahay. Ha qiimeyn ama ha isku<br />
dayin in aad xaliso dhibaatada.<br />
• weydiisaa qofka in uu rabo in uu is-dilo ama uu leeyahay<br />
qorshe is-dilid<br />
• ka qaadaa wax alla wuxuu qofka isku waxyeeleyn karo<br />
(tusaale, hub-gacmeed, daawooyin)<br />
• u qaadataa dhamaan hanjabaadaha is-dilidda kuwo dhab ah<br />
• ka caawisaa qofka in uu helo kaalmo dad mihinad u leh<br />
(tusaale, xarun dadka tabaaleysan, la-taliye, dhaqtar, waaxda<br />
gargaarka deg-degga ah ama wadaad)<br />
• la socodsii dhaqtarkaaga waxa meesha ka jira<br />
• ogolaanin in aad sir ahaan u qariso fikradaha is-dilka ee<br />
qofka. U sheeg qof gacan ka geysan kara.<br />
25
4<br />
U dhaqaaqidda Dhinaca<br />
Isbedelka<br />
Sideen Uga Joojin Karaa Qofka<br />
Khamaarka<br />
Nasiib xumo, kama joojin kartid. Dadka iyaga ayaa go’aansada<br />
in aay khamaaraan iyo in kale. Qofka waa in niyadda loo<br />
dhisaa si uu isu bedelo. Haddii aad u hanjabtid, laaluushtid<br />
ama ciqaabtid, waxyeelada aad u geysaneyso ayaa ka badnaan<br />
karta wanaagga.<br />
Qoysaska waxay ku noqon kartaa madax-wareer in aaysan<br />
lahayn awood aay wax-kaga-qabtaan. Laakiin, weli door<br />
muhiim ah ayaad ka ciyaari kartaa in aad ku dhiirigeliso qofka<br />
in uu isbedelo. Dadka dhibaatooyinka khamaarka leh<br />
badankood waxay u raadsadaan gargaar sababtoo ah<br />
khamaarka qoyskooda ayuu waxyeelo u geysanayaa. U sheeg<br />
qofka sida khamaarka uu kuu saameynayo, oo isku day in aad<br />
isbedelo fiican noloshaada ku sameyso. Tan waxay ka caawini<br />
kartaa qofka in uu arko isagana sidoo kale in uu is-bedeli<br />
karo.<br />
Laga yaabee in aad dareento caro ama xanuun. Tan waxay<br />
kugu adkeyn kartaa in aad gacan siiso qofka xanuunka intaas<br />
la eg kuu keenay. Qoysaska oo dhan kama gudbi karaan<br />
dhibaatooyinkan. La-talinta waxay kaa caawini kartaa in aad<br />
27
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
La-taliyaha<br />
wuxuu kaa<br />
caawini karaa<br />
in aad gacansiiso<br />
qofka<br />
dhibaato<br />
khamaar leh,<br />
iyo in aad<br />
qoyska ku soo<br />
celiso<br />
dheelitirnaan<br />
caafimaad leh.<br />
* Adapted from<br />
Makarchuk, K. &<br />
Hodgins, D. (1998).<br />
Helping Yourself: A<br />
Self-help Manual <strong>for</strong><br />
Concerned Significant<br />
Others and <strong>Problem</strong><br />
Gamblers. Calgary:<br />
Addictive Behaviours<br />
Laboratory,<br />
University of Calgary;<br />
and Prochaska, J.,<br />
Norcross, J. &<br />
Diclemente, C.<br />
(1994). Changing <strong>for</strong><br />
Good. New York:<br />
William Morrow.<br />
kala shaandheyso fikradahaada iyo dareenadaada, oo aad<br />
eegto doorashooyinkaaga. Tan waxay noqon kartaa talaabo<br />
muhiim ah oo ka caawineyso qoyska in uu bogsoodo (eeg<br />
Cutubka 5).<br />
sida qoysaska aay uga caawini karaan<br />
qofka in uu isbedelo<br />
Qoysaska waa kala duwan yihiin oo mid walba wuxuu<br />
leeyahay fikradahiisa ku saabsan waxa ka caawini doona qofka<br />
in uu isbedelo. Kuwan waa qaar ka mid ah fikrado qoysas<br />
badan caawiyey. Waxay kaa caawini karaan in aad gacan-siiso<br />
qofka dhibaato khamaar leh, iyo in aad qoyska ku soo celiso<br />
dheelitirnaan caafimaad leh. Adigoo gacan ka helaya la-taliye,<br />
waxaad baran kartaa in aad:<br />
• fahamto heerarka isbedelada oo aad la shaqeyso<br />
• u sheegto qofka sida khamaarkiisa uu adiga iyo qoyska idiin<br />
saameeyey (laakiin xusuusnow, qeylo waxay u badan tahay in<br />
aaysan hore waxba u tarin, marka waqti aadan careysneyn<br />
arrintan sameey. Waa muhiim in aad deganaataa marka aad<br />
hadleyso.)<br />
• u sameyn cudur-daar qofka, oo aadan ka difaacin qofka<br />
falalkiisa<br />
• daryeel ku haboon siiso naftaada oo aad noloshaada<br />
dheelitirnaanta ku soo celisaa<br />
• maaliyadaada aad nadaam ku soo celiso<br />
• aaminaadda soo ceshato<br />
• kaalmo hesho.<br />
Heerarka Isbedelada *<br />
Dadka leh dhibaatooyinka balwadda, sida khamaarka, waxay<br />
maraan heerar is shabaha marka aay aqbalayaan in aay u<br />
baahan yihiin in aay isbedelaan. Qofka sida xad-dhaafka ah u<br />
khamaara laga yaabee in uu ka laab-laabto go’aanka isbedelka.<br />
Waxaad ku yeelan kartaa saameyn dheeraad ah haddii aad la<br />
beegsato taageeradaada heerarkan isbedelada. Weey adkaan<br />
kartaa tan waxayna qaadan kartaa xoogaa ku celcelin ah. Kuwo<br />
28
U dhaqaaqidda Dhinaca Isbedelka<br />
badana waxaa kaloo laga yaabaa in aay ogaadaan in aay u<br />
baahan yihiin kaalmo la-taliye.<br />
heerka 1: qofka ma daneynayo in uu<br />
isbedelo<br />
Marka hore, qofka ma arko wax dhibaato ah mana tixgelin<br />
doono la-talin. Qofka wuu inkiraa dhibaatooynka khamaarka.<br />
Qofka laga yaabee in uu eedeeyo dad kale ama u maleeyo<br />
dhibaatada keliya ee jirto in aay tahay lacag la’aan.<br />
Waxaad sameyn kartaa in aad:<br />
• u sheegto qofka sida khamaarka uu kuu saameeyo<br />
• bedesho dhaqdhaqaaqyada caawiya khamaarka<br />
• ka caawin qofka khamaara in uu ka baxsado in uu qaato<br />
mas’uuliyadda falkiisa<br />
• hubiso lacagta qoyska in la ilaaliyo (la-taliye sharci, la-taliye<br />
maaliyadeed ama la-taliye khamaarka dhibaatada leh ayaa kaa<br />
caawini kara in uu ku hago.)<br />
• barato wax ku saabsan khamaarka dhibaatada leh oo aad la<br />
wadaagto warka qofka dhibaatooyinka khamaarka leh<br />
• naftaada taageero u hesho oo aad bilowdo in nolosha<br />
qoyskaaga aad ku soo celiso mid dheelitiran<br />
• ku biirto koox taageero oo loogu talagalay qoysaska aay<br />
saameyesay khamaarka dhibaatada leh<br />
• iska ilaaliso muran – waxba ma tarayo.<br />
heerka 2: qofka ma hubo isbedelka<br />
Qofka wuxuu bilaabaa in uu arko in khamaarka uu leeyahay<br />
khasaaro. Laakiin qofka ma joojin doono weli. Qofka wuxuu<br />
ka fikiri doonaa isbedelka muddo ka hor inta uusan talaabo<br />
qaadin. Laga yaabee qofka in uu:<br />
• qabsado maalin uu isbedel sameeyo<br />
• noqdo qof si ka badan sidii hore u doonaya in uu ka hadlo<br />
dhibaatooyinka<br />
• noqdo qof kaalmadaada si ka badan sidii hore ugu furan.<br />
Qalalaase weyn markuu dhaco ka dib ayaa laga yaabaa qofka<br />
in uu soo ogolaado in uu wax ka qabto dhibaatooyinka. Waxay<br />
29
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
noqon kartaa khasaare khamaar oo weyn, isku dayid isdilid<br />
ama marka shaqada looga soo eryo khamaar dartii ka dib.<br />
Waxaad sameyn kartaa in:<br />
• aadan la khamaarin qofka<br />
• aad raadiso sida qofka uu kaalmo ku heli karo<br />
• aad u gudbiso warka hagahan oo aad ku dhiirigeliso in uu<br />
qofka kaalmo helo<br />
• aad u soo bandhigto qofka in aad u raacdo la-talin<br />
• aad la wadaagto qofk waxa aad ka ogaatay khamaarka<br />
dhibaatada leh iyo sida warkaas uu kuu caawiyey<br />
• aad ku amaanto qofka in uu doonayo in uu isbedelo<br />
• aad ka ilaaliso xaaladaha soo kicin kara khamaaridda<br />
• aad taageero caadifadeed u hesho naftaada<br />
• aad xuduud cad sameeyso oo aad u sheegto qofka waxa aad<br />
sameyn doonto haddii uu qofka sii wado khamaarka.<br />
heerka 3: qofka wuxuu isu diyaarinayaa<br />
isbedel<br />
Qofka laga yaabee in uu bilaabo talaabooyin yar-yar oo uu ku<br />
bedelayo khamaarkiisa, sida sameynta xuduud waqti iyo<br />
lacageed. Qofka laga yaabee in uu ka hadlo in uu sameeyo<br />
isbedelo ka weyn mar dhow. Qofka laga yaabee in uu doonayo<br />
in uu ka hadlo wax dheeraad ah oo ku saabsan abaalmarinada<br />
iyo khatarada khamaarka marka uu ka nasanayo.<br />
Waxaad sameyn kartaa:<br />
• in aad taageerto isbedelada qofka iyo in aad ku dhiirigeliso<br />
qofka in uu ka helo kaalmo la-taliye khamaarka dhibaatada leh<br />
• in aad kula taliso in qof aamin ah uu maamulo lacagtiisa<br />
• in aad xaddido lacagta uu heli karo qofka. Tan waxay meesha<br />
ka saari kartaa mid ka mid ah waxyaabaha waaweyn ee<br />
khamaarka kiciya (waxyaabaha kiciya waa sheeyada kuu keeni<br />
kara in aad khamaarto.)<br />
• in aad kula taliso howlo kale si uu ugu bedelo khamaarka.<br />
heerka 4: qofka wuxuu qaadayaa<br />
talaabo<br />
Qofka wuu yareeyey ama si buuxda ayuu u joojiyey<br />
khamaarka. Qofka si dhab ah ayuu wax uga qabanayaa<br />
dhibaatada.<br />
30
U dhaqaaqidda Dhinaca Isbedelka<br />
Marka aay dadka isku dayaan in aay isbedelaanba, laga yaabee<br />
in aay dib ugu laabtaan. Caadi ahaan weey ka soo kabsan<br />
karaan ku laabashadan, oo xitaa cashar ayeey u noqon kartaa.<br />
Waxaad sameyn kartaa in aad:<br />
• taageerto qofka markuu khamaarka ku bedelayo howlo kale<br />
• taageerto qofka la-talinta markuu ku jiro<br />
• tixgeliso la-talin lamaane ama qoys si loo hagaajiyo<br />
isgaarsiinta iyo aaminaadda<br />
• joogto wax uga qabato dhibaatooyinka lacageed<br />
• diiradda saarto baahidaada iyo ku soo celinta nolosha qoyska<br />
mid dheelitiran (eeg bogga 37)<br />
• aqbasho in qofka uu dib ugu laaban karo khamaarka.<br />
heerka 5: qofka xukunka gacant ayuu<br />
ugu jiraa<br />
Qofka wuu joojiyey khamaarka ugu yaraan lix bilood oo<br />
wuxuu ka sii shaqeynayaa in uu guusha ku dheganaado. Sida<br />
aan hore u soo niri, dad badan ayaa dib ugu laabta khamaarka<br />
dhibaatada leh. ku laabashadan waxay ku noqotaa bur-bur<br />
qofka dhibaatada khamaarka leh, iyo xubnaha qoyskaba.<br />
Laakiin ku laabashada waxay sidoo kale ka caawini kartaa<br />
qofka in uu si ka fiican u fahmo dhibaatada. Ugu dambeyn,<br />
waxay xoojin kartaa go’aanka qofka ee ah in uu isbedelo.<br />
Waxaad sameyn kartaa in aad:<br />
• sii taageerto isbedelada nolosha qoyska dheelitirnaan<br />
dheeraad ah u keena<br />
• isku daydo in aad hagaajiso isgaarsiinta qoyska<br />
• ka sii shaqeyso in lacagta qoyska aay xafidnaato<br />
• ka caawiso qofka in uu garto oo iska ilaaliyo waxyaabaha<br />
kiciya khamaarka<br />
• abaalmariso naftaada marka isbedel ku dhaco naftaada iyo<br />
qofka aad jeceshahay<br />
• aqbasho in qofka uu dib ugu noqon karo khamaarka.<br />
wax ka qabashada dib-ugu-noqoshada<br />
Xusuuso, dhibaatada khamaarka laga yaabo in aay sii xumaan<br />
karto ka hor inta aaysan soo wanaagsanaan. Dadka qaar oo<br />
leh dhibaatooyin khamaar aad ayeey ugu adkaataa in aay<br />
31<br />
Ku laabashada<br />
waxay ka<br />
caawini kartaa<br />
qofka in uu si<br />
ka fiican u<br />
fahmo<br />
dhibaatada,<br />
waxayna xoojin<br />
kartaa go’aanka<br />
qofka ee ah in<br />
uu isbedelo.
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
dhibaatadooda khamaarka faraha ku qabtaan ama joojiyaan.<br />
Haddii qofka uu wax weyn ku guuleysto isagoo isku dayaya in<br />
uu joojiyo khamaarka, dhibaatada waxay ugu ekaan kartaa<br />
mid sidii hore ka deg-deg yar. Dadka qaar weey joojiyaan<br />
khamaarka, laakiin waxay ku bedelaan khamri cabid ama<br />
daroogooyin kale. Dabeecaddan weey soo degtaa marka qofka<br />
barto in uu ku raaxeysto nolosha khamaar la’aan.<br />
Dadka qaar weey ku adag tahay in aay rumeystaan in la-talin<br />
eey caawineyso muddadan heerka dhibka badan lagu jiro.<br />
Laakiin, dadka badankood, weey caawisaa.<br />
* Adapted from<br />
Addictions Services<br />
Kenora problem<br />
gambling materials.<br />
Si Cad War Ugu-Sheegid<br />
Waa muhiim in qofka loo sheego sida dabeecaddiisa u<br />
saameysay qoyska. Dadka dhibaatada khamaarka leh badanaa<br />
xubin qoyska ah oo ku dhiirigelisay awgeed ayeey u tagaan latalin.<br />
Laga yaabee adiga naftaada in aad dooneyso in aad<br />
hesho kaalmo la-taliye ka hor inta aadan tan sameyn.<br />
talooyinka isgaarsiinta ee qoysaska<br />
loogu talagalay*<br />
• Diiradda saar siyaabaha gaarka ah ee khamaarka idiin<br />
saameeyey. Toos u abaar oo isticmaal ooraahda “Aniga” si aad<br />
ula wadaagto dareenada iyo xaqiiqooyinka. Tusaale:<br />
“Aniga waan ka damqadaa marka aad iman weydo guriga<br />
waqtigii aad tiri waan iman.”<br />
“Aniga waan careysanahay marka aanan heysan lacag aan<br />
isaga bixino biilalka khamaarkaaga dartii.”<br />
“Aniga waxaan ka naxsanahay deyntaada khamaarka.”<br />
• Is deji. Isku day in aadan eedeyn, u khudbeyn ama caqiido<br />
uga dhigin qofka. Waxba ma tareyso. Qofka la socodsii in aad<br />
naftaada war iyo taageero u raadsaneyso.<br />
• Iska ilaali hanjabaadyada – la socodsii qofka waxa aad<br />
sameyneyso haddii qofka uu sii wado khamaarka. Isu diyaari<br />
in aad ka dhabeyso. Qofka laga yaabee in uu hore u maqlay in<br />
aad hanjabaadyo u sameysay, oo waxaa laga yaabaa in uusan<br />
rumeysneyn in aad ku dhaqaaqi doonto.<br />
32
U dhaqaaqidda Dhinaca Isbedelka<br />
• Sii warar waxtar leh. U soo bandhig qofka in aad gacan ka<br />
siineyso kaalmo helidda. Baro wax ku saabsan adeegyada latalinta<br />
ee khamaarka dhibaatada leh, oo sii qofka ilaha<br />
wararka laga helo sida warka uu qofka iskii isugu caawini<br />
karo, buugaag iyo fiidiyow.<br />
• Samir lahoow. Isbedelka waqti buu qaadan karaa. Ha ka filin<br />
in uu qofka qirto dhibaatada, ama uu ogolaado in uu u<br />
baahan yahay kaalmo, isla markiiba. Sii wad in aad abuurto<br />
miraha isbedelka. U sheeg qofka in qaadidda talaabo waxqabasho<br />
aay keeneyso in aay yaraato xurgufta iyo culeyska<br />
maskaxda ee qoyska.<br />
• Eeg diiqadda iyo fikradaha isdilka ee qofka khamaara, adiga<br />
iyo xubnaha qoyska (eeg bogga 24).<br />
Ka Caawinidda in uu Qofka Mas’uuliyadda<br />
Dabeecadahiisa iyo Go’aanadiisa Qaato<br />
Dadka waxay u badan tahay in aay wax ka qabtaan<br />
dhibaatooyinkooda khamaar marka aay dhab u dareemaan<br />
xanuunka uu keenayo khamaarkooda. Dabcan, kaalmadaada<br />
iyo taageeradaada muhiim beey u yihiin qofka leh dhibaato<br />
khamaar. Laakiin, weli waa mas’uuliyadda shaqsiga in uu<br />
saxo dhibaatadiisa. Qofka oo keliya ayaa go’aansan kara in uu<br />
joojiyo ama yareeyo khamaarka.<br />
Taageeradaada<br />
iyo<br />
gargaarkaaga<br />
waa u muhiim<br />
qofka<br />
dhibaatada<br />
khamaarka leh,<br />
laakiin waa<br />
mas’uuliyadda<br />
qofka in uu<br />
xaliyo<br />
dhibaatada.<br />
Habka ugu wanaagsan ee loo caawiyo qof waa in la taageero<br />
laakiin mowqif adaga laga qaato. U sheeg qofka haddii uu<br />
helo kaalmo, waa suuragal in uu isbedelo oo uu xukunka<br />
gacanta u gelo. La socodsii qofka in aaysan ahayn in uu keli<br />
ku noqdo dhibaatadan.<br />
Qoysaska qaar waxay dareemaan in aay ku khasban yihiin in<br />
aay bixiyaan deynka khamaarka ee qofka si aay u difaacaan<br />
sharaftooda. Laga yaabee in aay doonayaan in aay caawiyaan<br />
xubnaha kale ee qoyska ee dhibka ka soo gaaray falalka qofka.<br />
Haddii aad bixiso deymaha qofka, waxaa dhici karta qofka in<br />
uu u qaato in laga bixinayo deynta haddii uu dhibaato galo.<br />
33
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
Tan mararka qaar waxay u keentaa qofka in uu mar kale<br />
bilaabo khamaarka.<br />
Haddii aad siiso kaalmo dhaqaale, ku adkeyso in qofka uu<br />
sidoo kale helo kaalmo la-talin. Haddii aad deyn siiso, u sheeg<br />
qofka in uu soo celiyo – xitaa haddii aay noqoto toddobaad<br />
walba lacag yar. Qoysas badan ayaa dhib ka qaba in aay tan<br />
sameeyaan, oo u baahan kaalmo la-taliye aamin ah. Iska ilaali<br />
lacag si toos ah in aad u siiso qofka, tan waxay keeni kartaa<br />
khamaar dheeraad ah. (Waxaad ka heli kartaa talooyin<br />
dheeraad ah oo ku saabsan sida wax looga qabto<br />
dhibaatooyinka lacagta bogga 35)<br />
“Jaceylkaaga<br />
adag” wuxuu<br />
qofka ka<br />
caawini karaa<br />
in uu wajaho<br />
kharashka<br />
khamaarkiisa.<br />
“Jaceylkaaga adag” wuxuu qofka ka caawini karaa in uu<br />
wajaho kharashka khamaarkiisa. Tusaale:<br />
• Qofka ha kala xaajoodo madaxdiisa meesha shaqada wixii ku<br />
saabsan daahid ama shaqo ka maqnaasho.<br />
• Ku adkeyso qofka in shaqada guriga uu qabto.<br />
• Been ha sheegin si aad u difaacdo qofka.<br />
• Cudur daar ha u sameyn khamaarka qofka.<br />
• Madaxa ha u salaaxin qofka wixii ku saabsan khasaare<br />
khamaar ama dhibaatooyin kale ee uu keenay khamaar.<br />
• Qofka ha geyn ama ha ka soo qaadin meelo khamaar lagu<br />
ciyaaro.<br />
• Hala khamaarin qofka.<br />
Kiisaska qaar, waxaa dhici karta in aaysan suuragal ahayn in<br />
sidan la sameeyo sababtoo ah marka sidan la sameeyo waxay<br />
keeni kartaa in qofka uu waxyeelo u geysto naftiisa, ama uu<br />
rabshado ku sameeyo dadka kale. Haddii aay sidan tahay,<br />
raadso talo qof mihinad u leh isla markiiba inta aadan talaabo<br />
qaadin.<br />
Isku Habeynta Lacagta Qoyska<br />
Dhibaatooyinka lacagta laga yaabee in aay culeys-maskaxeed<br />
ku heyso qoyskiina. Qofka dhibaatada khamaarka leh ayaa<br />
mas’uul ka ah in uu gacan ka geysto xalinta howlahan adag.<br />
Laakiin haddii qofka uu doonayo, in laga wada shaqeeyo<br />
34
U dhaqaaqidda Dhinaca Isbedelka<br />
dhibaatada waa waxa ugu fiican. Tusaale, helidda lacagta ama<br />
deynta ayaa badanaa kicin karta khamaarka. Waxaad gacan ka<br />
geysan kartaa cadadka lacagta uu qofka heli karo.<br />
Haddii uu ka shaqeynayo in uu isbedelo, waxaad ka wada shaqeyn<br />
kartaan in aad:<br />
• sameysaan miisaaniyadda qoyska<br />
• si taxadar leh oo furan u raad-raacdaan dhamaan<br />
kharashyada qoyska<br />
• isla wadaagtaan dhamaan diiwaanada maaliyadeed iyo<br />
resiityada<br />
• isku raacdaan lacagta ama deynta qofka aay tahay in uu<br />
heysto, si uusan u damcin in uu khamaaro.<br />
Waa kuwan talaabooyin dheeraad ah ee wax ka qabashada<br />
lacagta:<br />
• Si taxadar leh uga fikir maaliyaddaada inta aadan faraha la<br />
gelin deymaha qofka.<br />
• Haddii aad deyminyeyso lacag lagu bixiyo biilal, toos ha u<br />
siin qofka. Wuxuu damci karaa qofka in uu dib ugu laabto<br />
khamaarka. Bedelkeeda, adigaba bixi biilalka.<br />
• U bandhig qofka in aad u raacdo la-talinta deynta iyo<br />
khamaarka dhibaatada leh.<br />
• Samee miisaaniyad qoys oo caqli gal ah si uusan qofka u<br />
dareemin baahi ah in uu khamaaro si uu ugu xaliyo<br />
dhibaatooyin lacageed.<br />
• Ka hel talo khabiir la-taliye deyn, maareeye bangi ama<br />
qareen inta aadan bixin jeegag xun, ama aadan la-saxiixin<br />
deyn ama warqado dhaqaale oo kale.<br />
• U hel qof mas’uul ah oo aamin ah oo maamula lacagta<br />
qofka muddada dhow.<br />
• Isla qorsheeya sida loo xaddidayo lacagta uu heli karo qofka,<br />
ilaa laga xakameynayo khamaarkiisa.<br />
Xitaa haddii qofka khamaara uu kula shaqeyn waayo, waxaad<br />
weli xaq u leedahay in aad ilaaliso lacagta qoyskaaga.<br />
35
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
talooyinka ilaalinta lacagtaada<br />
Waa kuwan qaar ka mid ah siyaabaha aad uga ilaalineyso lacagta<br />
qoyskaaga khamaar faraha ka baxay:<br />
• Raadso talo sharci si aad u ogaato xuquuqdaada iyo talaabooyinka<br />
sharciga ee aad u baahan tahay in aad qaado.<br />
• Sameyso xisaab bangi oo kuu gaar ah.<br />
• Sheeyada qiimaha kuu leh dhigo keydka amaanka ah ee bangiga.<br />
• Keydkaaga gasho keyd bond ah oo aadan kala soo bixi karin.<br />
• Bangiga weydiiso in uu kaa jaro deynta aad heli karto, oo uusan kuu<br />
ogolaan in gurigaaga dib loo geliyo qaan.<br />
• Haddii xubinta qoyska uu ogol yahay, ka qaado awoodda saxiixidda<br />
(power of attorney) taasoo kuu ogolaaneyso in aad mas’uul ka<br />
noqoto go’aanada hantida oo dhan.<br />
• Biilalka oo dhan adiga bixi.<br />
• Magacaaga ka saar kaararka kareeditka aad wadaagtaan iyo<br />
xisaabaha bangiga.<br />
• Ka jooji wixii lacago dheeraad ah (overdrafts) ee lagala bixi karo<br />
xisaabaha bangiga.<br />
• Ha la wadaagin lambarka qarsoodiga ah (PIN), ama ha uga tegin<br />
meelaha kaarkaaga kareeditka iyo lacago.<br />
• Tuur codsiyada kaararka kareeditka ama deymaha ee ku yimaada<br />
boostada.<br />
• Mushaaraddaada iyo lacagahaaga u habeyso in si toos ah<br />
xisaabtaada bangiga laguugu soo shubo.<br />
• Uga dig qoyskaaga, saaxiibadaa iyo dadka uu la shaqeeyo in aaysan<br />
wax lacag ah deymin qofka.<br />
• Sii qofka gunno lacageed oo toddobaadle ah oo la isku raacay.<br />
Talaabada koowaad waa in la qiimeeyo xaaladdaada dhaqaale.<br />
Lacagta la khasaaray intee ayeey la eg tahay Deyntee la<br />
wadaagaa iyo tee u gaar ah qofka khamaara Talaabadan<br />
caadifad ahaan weey adag tahay.<br />
Haddii aad leedahay deyn fara badan, ama haddii aay ku<br />
dhibeen deyn-bixiyayaasha, u tag la-taliye deyn. La-taliyaha<br />
deynta wuxuu kaa caawini karaa in aad maamusho deyntaada<br />
36
U dhaqaaqidda Dhinaca Isbedelka<br />
oo aad miisaaniyad sameysato. La-taliye sharci wuxuu kaa<br />
caawini karaa in aad kala saarto deymaha aad wadaagtaan<br />
(sida deymaha aad wada saxiixdeen) iyo kuwa aadan<br />
wadaagin. La-taliyayaasha la socodsiiya dhibaatooyinka<br />
khamaarka.<br />
Ku-soo-celinta Noloshaada<br />
Dheelitirnaanta<br />
Marka aad diiradda saarto dhibaatooyinka khamaarka oo<br />
keliya, nolosha qoyskaaga waxaa ka dhumaya dheelitirnaanta.<br />
Ku soo noqoshada nolol-maalmeedka caadiga ah waa qeyb<br />
muhiim ah oo ka mid ah bogsashada. Waa kuwan qaar ka<br />
mid ah fikradaha aay tahay qoyska oo dhan in aay tixgeliyaan:<br />
Soo celi nolol-maalmeed caafimaad leh:<br />
• Cun cuntooyin dheelitiran, oo joogto ah, xitaa haddii aadan<br />
gaajeysneyn.<br />
• Waqtiyada cuntada ka dhig waqti qoyska uu leeyahay.<br />
• Joogto u jimicso.<br />
• Seexo kana soo kac hurdada waqtiyo joogto ah.<br />
• Baar caafimaadkaaga, una sheeg dhaqtarkaaga khamaarka<br />
xubinta reerkaaga.<br />
• Sameyso maalin toddobaadka ka mid ah oo aad raaxeysato,<br />
joogteyna.<br />
Ku noqoshada<br />
nolosha<br />
caadiga ah ee<br />
qoyska waa<br />
qeyb muhiim<br />
ah ee<br />
daaweynta.<br />
Taageero raadso si aad naftaada wanaag u dareento:<br />
• Welwelkaaga la wadaag saaxiibadaa iyo qoyskaaga aad<br />
aaminsan tahay. Taageero weydiiso, ee talo ha weydiisan.<br />
• Sameyso liis dadka aad ka naxeyso. Wac qof saaxiib ah oo israaca.<br />
• Arag la-taliye kaa caawiya in aad la qabsato oo aad u soo<br />
ceshato kalsoonidaada.<br />
• Raadso koox is-caawisa. Waxay kuu ogolaaneysaa in aad<br />
taageero hesho aadna taageerto dad kale.<br />
• Beeshaada ku howlanow; tusaale, iskaa-wax-u-qabso samee.<br />
37
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
Si fiican wax uga qabo culeyska-maskaxda:<br />
• Iska ilaali aalkolo iyo daroogooyin kale –weey kaaga sii<br />
darayaan dhibaatooyinka.<br />
• Isu ogolow in aad ka nasato welwelka.<br />
• Baro in aad garato dareenka niyaddaada, oo aad u sheegto<br />
dadka waxa aad uga baahan tahay.<br />
• Baro siyaabo aad ku yareyso culeyska-maskaxeed; tusaale,<br />
yooga ama daryeel-niyadeed (meditation).<br />
• Daryeel baahidaada diimeed iyo ruuxi<br />
• Samee liis ah waxyaabaha aad jeclaan lahayd in aad sameyso.<br />
Toddobaadkiiba ugu yaraan mid ka mid ah sheeyadaas<br />
samee.<br />
Wanaajinta Xiriirka Qoyska<br />
Waa muhiim in la soo celiyo aaminaaddii ka dhaxeysay<br />
xubnaha qoyska. Laga yaabee arrintan in aay u eg tahay mid<br />
aan suuragal ahayn hadda. Xiriir kasta kama soo waaqsado<br />
dhibaato khamaar.<br />
Laakiin, qoysaska qaarkood, xiriirkooda ayaa ku sii xoogeysta<br />
si wadajir ah wax uga qabashada dhibaatooyinka. La-talin<br />
lamaane ama qoys ayaa qoyska ka caawini karta in uu ku soo<br />
noqdo jidkiisii.<br />
Si aad gacan uga geysato soo celinta aaminaadda, waxaad<br />
kaloo sameyn kartaa:<br />
• In aad tilmaanto siyaabaha aad weli u aaminto qofka.<br />
• In aad ku dhiirigeliso qofka in uu daacad ka noqdo waxa ku<br />
saabsan qabashada khamaarka, oo aad aqbashaa waxa aad<br />
maqasho. Fahmid, taageero iyo in aad ka caawinto xalinta<br />
dhibaatooyinka ku abaalmari daacadnimada qofka.<br />
• In aad weydiisato qofka in uu kaa caawiyo yareynta<br />
welwelkaaga. Tusaale, haddii aad ka baqeyso in uu qofka<br />
khamaarayo halkii uu ka shaqeyn lahaa, weydiiso in aad wici<br />
karto si aay kaaga baxdo baqdinta.<br />
• In aad ku dhiirigeliso qofka in uu sameeyo shaqooyinka qoyska<br />
wax ka mid ah. Markuu sidaas sameeyo u wanaagsanow.<br />
38
U dhaqaaqidda Dhinaca Isbedelka<br />
• Toddobaadkiiba mar, in aad kawada hadashaan xanuunadii<br />
hore ama welweladaada mustaqbalka. Daacad ka noqo<br />
dareenadaada. Markaas ka dib toddobaadka inta ka hartayna,<br />
waxa hadda jira wax ka qabta.<br />
• In aad waqti fiican wada-qaadataan, idinkoo aan ka hadlin<br />
dhibaatooyinka khamaarka.<br />
• In aad xusuusato in aay waqti qaadaneyso si loo soo celiyo<br />
aaminaadda.<br />
• Haddii aad u baahan tahay waqti dheeraad ah oo aad kaga<br />
hadasho dhibkaaga iyo dareenada carada leh, tixgeli in aad u<br />
tagto koox taageero ama la-taliye.<br />
39
5<br />
Gargaar Helidda<br />
Haddii xubin qoyskaaga ka mid aay leedahay dhibaato<br />
khamaar, gargaar ayeey heli kartaa. Adigana waa sidoo kale.<br />
Dowladda Ontario waxay meel dhigtaa qeyb ka mid ah<br />
lacagaha laga qaado makiinadaha lacagta lagu rido ee yaala<br />
kasiinooyinka saddaqada ah iyo tartamada fardaha meelaha<br />
lagu qabto. Lacagtan waxay bixisaa:<br />
• khadka taleefanka khamaarka dhibaatada leh<br />
• la-talinta dadka leh dhibaatooyin khamaar<br />
• cilmi-baaris ku saabsan dhibaatada khamaarka<br />
• waxbarasho ku saabsan khamaarka oo loogu talagalay<br />
dadweynaha iyo dadka mihinadda u leh caafimaadka<br />
dadweynaha.<br />
Daaweyn lacag la’aan ah, oo aay ku jirto la-talin, ayuu heli<br />
karaa qof walba oo uu khamaar saameeyey. Oo aay ku jiraan<br />
xubnaha qoyska. La-talinta waxay adiga iyo xubnaha<br />
qoyskaaga idinka caawini kartaa in aad dib u soo dhistaan<br />
dareenada xumaanta kala gaartay oo aad dib isu aamintaan.<br />
Waa Maxay La-talin<br />
La-talin waa meel looga hadlo waxa ka socda noloshaada. Waa<br />
meel aamin ah oo qarsoodi ah, mana lagu qiimeyn doono. Lataliyayaasha<br />
khamaarka dhibaatada leh waxaa si gaar ah loogu<br />
tababaray in aay fahmaan dhibaatooyinkaaga. Adiga iyo la-<br />
41
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
taliyahaada ayaa isla go’aaminaya inta jeer ee aad badanaa u<br />
baahan tahay kaalmo iyo waxa laga hadlayo.<br />
Ceeb ma aha in aad raadsato kaalmo. Waa talaabada koowaad<br />
ee aad faraha ugu dhigeyso dhibaatooyinka khamaarka uu kuu<br />
keenay.<br />
Ontario la-talin<br />
lacag la’aan ah<br />
ayuu heli karaa<br />
qof walba ee<br />
aay dhibaato<br />
khamaar<br />
saameysay.<br />
Ontario dhexdeeda, la-talinta waa u lacag la’aan qof walba ee<br />
uu saameeyey khamaar – ma ahan oo keliya dadka khamaara.<br />
Meelaha badankood, hey’ad bixisa la-talin takhasus leh ee<br />
khamaarka dhibaatada leh ayaa laga heli karaa guriga meel u<br />
dhow. Guryo degaan ah iyo meel maalintii daaweyn loo tago<br />
ayaa sidoo kale laga heli karaa meelo ka mid ah gobolka. Intaa<br />
waxaa dheer, in la-talin taleefan ah, daaweyn guryaha<br />
dhexdooda ah iyo hage gargaar oo iskaa ah sidoo kale la heli<br />
karo. Sidoo kale waxaad ka faa’iideysan kartaa adeegyada latalinta<br />
dhinaca deymaha, la-talin qoys iyo ilo kale. Khadka<br />
Gargaarka Khamaarka Dhibaatada leh (1 888 230-3505) ayaa<br />
kugu xiri kara taageerada iyo ilaha aad u baahan tahay. Wuxuu<br />
furan yahay 24 ka saac maalintii.<br />
Hey’adaha qaarkood waxay bixiyaan balamo fiidkii iyo<br />
weekend ah oo loogu talagalay la-talin waji-ka-waji ah. Latalinta<br />
waxay noqon kartaa hal-hal, ama lamaane iyo qoys<br />
iyagoo aay kula socdaan. Laga yaabee in la heli karo la-talin<br />
kooxeed.<br />
La-talinta waa qarsoodi, ilaa xadka sharciga ogol yahay. Lataliyaha<br />
waa in uu kuu sharaxaa xudduudahan inta uusan<br />
bilaabin ka hor. Qofka la-taliyaha ah waa in uu kuu sheegaa<br />
wax aad ka fili karto la-talinta iyo waxa adiga lagaa filayo.<br />
Sidee La-talinta Kuu Caawini Kartaa<br />
Marka xubin ka mid ah qoyskaaga uu leeyahay dhibaato<br />
khamaar, weey dhib badnaan kartaa in mustaqbalka aad rajo<br />
wanaagsan yeelato. La-talinta waxay kaa caawini kartaa in aad<br />
42
Gargaar Helidda<br />
aragto in waxyaabaha aay isbedeli karaan. Waxay kaloo kaa<br />
caawini kartaa in aad garato xoogga qoyskaaga iyo<br />
talaabooyinka wanaagga ah ee aay dhici karto in aad hore u<br />
qaaday.<br />
La-talinta waa hab waxbarasho. Go’aano fiican ayaad gaari<br />
kartaa, marka aad hesho war cusub. La-taliyayaasha waxay kaa<br />
caawini karaan in aad xaliso dhibaatooyinkaaga waaweyn.<br />
Waxaa ka mid noqon kara saxidda xaaladdaada dhaqaale,<br />
hagaajinta xiriirka qoyska iyo soo celinta aaminaadda adiga iyo<br />
lamaanahaada.<br />
La-talinta sidoo kale waxay:<br />
• kaa caawini kartaa in aad fahamto waxyaabaha u eg in aay<br />
faraha ka baxeen<br />
• kaa caawini kartaa in aad go’aansato falka aad sameyneyso<br />
• ku siin kartaa war waxqabad leh oo ku saabsan sida wax looga<br />
qabto dhibaatooyinka lacageed<br />
• kugu xiri kartaa la-talin deymeed, adeegyo sharci iyo ilo kale<br />
• kaa caawini kartaa in aad fahamto oo aad yareyso waxyaabaha<br />
kiciya khamaarka xubinta qoyskaaga<br />
• kuu heli kartaa warar ku saabsan adeegyada beeshaada<br />
dhexdeeda ah<br />
• kaa caawini kartaa in aad maareyso culeyska-maskaxeed,<br />
walaaca iyo diiqadda<br />
• kaa caawini kartaa in aad aragto in aadan keligaa ahayn.<br />
Sidee Ayeey La-talinta u Caawini Kartaa<br />
Qofka Khamaara<br />
La-talinta ma bedeli karto qofka dhibaatooyinka khamaarka<br />
leh. Qofka uun baa sameyn kara taas.<br />
Marka hore, dad badan ma rabaan in aay joojiyaan ama<br />
bedelaan khamaarkooda. Taa bedelkeed, laga yaabee in aay u<br />
tagaan la-talinta in aay kaalmo uga helaan dhibaatooyinka<br />
lacagta iyo qoyska. La-talin inta lagu guda jiro, ayeey ka ogaan<br />
karaan in dhibaatadu tahay khamaarkooda.<br />
43
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
La-taliyaha ayaa siin doona warar, talo iyo taageero. Tan waxay<br />
ka caawini kartaa qofka in uu arko in khamaarka uu keeno<br />
waxyeelo, iyo in uu go’aan ka gaaro wuxuu ka sameynayo. Lataliyaha<br />
waxay u badan tahay in uu ku dhiirigeliyo qofka in uu<br />
ka nasto khamaarka, si qofka uu khamaarkiisa faraha ugu<br />
qabto una arko waxyeelada uu la imanayo<br />
La-talinta waxay ka caawini kartaa xubinta qoyskaaga in uu:<br />
• helo khamaarka wax u bedela oo caafimaad leh<br />
• garto waxyaabaha kiciya khamaarkiisa<br />
• garto waxyaabaha beenta ah ee uu rumeysan yahay oo keeni<br />
kara dhibaatooyin<br />
• helo habab uu u la tacaalo qabashada khamaarka.<br />
La-talinta<br />
waxay sida ugu<br />
fiican u<br />
shaqeysaa<br />
marka qoyska<br />
oo dhan uu isu<br />
yimaado oo uu<br />
midba midka<br />
kale taageero.<br />
La-talinta waxay sida ugu fiican u shaqeysaa marka qoyska oo<br />
dhan uu isu yimaado oo uu midba midka kale taageero. Waa<br />
sababtan waxa gargaarka loola diyaar yahay dhamaan<br />
xubnaha qoyska.<br />
Wixii war dheeraad ee ku saabsan sida la-talinta u caawini<br />
karto qofka khamaara, fadlan arag buugga yar ee <strong>Problem</strong><br />
<strong>Gambling</strong>: Arrimaha, iyo Doorashooyinka.<br />
Khamaarka Khatarta-Yar<br />
Dadka qaar waxay go’aansadaan in aay tahay in aay<br />
khamaarka si buuxda u joojiyaan. Kuwo kalena waxay<br />
qabsadaan lacag iyo waqti xaddidan oo khamaarka loogu<br />
talagalay, ama waxay ka fogaadaan howlaha khamaarka ee<br />
keena dhibaatooyinka ugu badan.<br />
Haddii xubinta qoyskaaga aay go’aansato in aay sii wado<br />
khamaarka, hubi in qofka uu yareeyo khatarta. Khamaarka<br />
khatarta-yar macnahiisu waa dadka:<br />
• waxay xaddidaan lacagta iyo waqtiga aay geliyaan khamaarka<br />
• waxay ogolaadaan khasaarahooda, iskumana dayaan in aay<br />
dib u soo ceshadaan<br />
44
Gargaar Helidda<br />
• waxay ku raaxeystaan guulahooda, laakiin weey og yihiin in<br />
aay nasiib ku dhacday<br />
• waxay khamaarka ku dheelitiraan howlo kale oo madadaalo ah<br />
• uma khamaaraan in aay lacag ku shaqeystaan ama deymo<br />
isaga bixiyaan<br />
• ma khamaaraan marka aalkolo ama daroogo kale aay<br />
garashadooda wax u dhinto<br />
• marna uma soo deynsadaan lacag ama uma isticmaalaan<br />
maalgelin shaqsiyeed ama keydka qoyska in aay ku<br />
khamaaraan<br />
• uma khamaaraan in aay kaga baxsadaan dhibaatooyin ama<br />
dareemo<br />
• khamaarka kuma waxyeeleeyaan shaqadooda,<br />
caafimaadkooda, maaliyaddooda ama qoyskooda.<br />
45
6<br />
Halka Laga Helo<br />
Gargaar<br />
Adeegyada Deegaanka<br />
Ka eeg bogga dambe ee jaldiga buuggan magaca iyo cinwaanka<br />
hey’adda deegaankaaga.<br />
Adeegyada laga helo Gobolka iyo Qaranka<br />
Ontario <strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong> Helpline (opgh)<br />
1 888 230-3505<br />
www.opgh.on.ca<br />
Adeeg lacag la’aan ah, qarsoodi ah oo aan loo baahneyn in aad<br />
magacaaga sheegto. Waxaad wici kartaa 24 ka saac maalintii,<br />
toddobada maalmood ee usbuuca. OPGH waxay warka ku<br />
bixisaa 140 luqadood. Sidoo kale waxay u dirtaa dadka:<br />
• adeegyo la-talin iyo daaweyn loogu talagalay khamaarka dhibaatada<br />
leh<br />
• adeegyada la-talinta deymaha<br />
• adeegyo la-talin oo lagu sameeyo taleefan haddii laga heli<br />
karo beeshaada<br />
• ururo iskaa-aad-isku-caawineyso sida Gamblers Anonymous<br />
iyo Gam-Anon.<br />
47
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
Ontario Association of Credit Counselling Services (oaccs)<br />
1 888 746-3328<br />
www.oaccs.com<br />
Urur aan-faa’iido-doon-ahayn oo gobolka ah oo siiya wararka<br />
una gudbiya dadka 24 xubin oo ah ururada bixiya adeegyada<br />
la-talinta deymaha.<br />
Adeegyada waxaa ku jira:<br />
• miisaaniyad u sameynta<br />
• la xiriiridda deyn-bixiyayaasha<br />
• deyntaada in aad ku bixiso si aad ka bixi karto<br />
• in aad soo ceshato aaminaadda ah in deyn lagu siin karo.<br />
Haddii aadan adeegyada beeshaada ka heli karin, adeeg latalin<br />
oo taleefan ah ayaad heli kartaa adigoo wacaya 1 888<br />
204-2221.<br />
Community In<strong>for</strong>mation Centres (CICs)<br />
U garaac 0 shaqaalaha taleefanka qeybiya ama isku day in aad<br />
garaacdo 211.<br />
www.211Ontario.ca<br />
CICs waa koox aan-faa’iido-doon-ahayn oo ururiya wararka<br />
adeegyada dowladda hoose, adeegyada beesha iyo adeegyada<br />
bulsho. Kuwan waxaa ka mid ah adeegyada dhibka-xoogga leh,<br />
hooyga iyo la-talinta. Wac shaqaalaha taleefanka qeybiya si aad<br />
u ogaato in agagaarkaaga aay ka jirto CIC.<br />
Kids Help Phone<br />
1 800 668-6868<br />
www.kidshelp.sympatico.ca<br />
khad war iyo taageero ah oo loogu talagalay caruurta iyo dhalinyarada<br />
oo 24 ka saac ah, oo lacag la’aan ah. Oo aad Ingiriis<br />
iyo Faransiis warka ku heli karto.<br />
Parent Help Line<br />
www.parentsinfo.sympatico.ca<br />
Website-ka Parent Help Line wuxuu ku siinayaa war guud oo<br />
loogu talagalay waalidka oo ku saabsan arrimo kala duwan.<br />
48
Halka Laga Helo Gargaar<br />
Waxaa ku jira Maktabad Xiriirin ah (Link Library) oo soo<br />
bandhigaysa website-yada barbarbaarinta ah oo leh cilmi-baaristii<br />
ugu dambeysay ee mowduucyada sida ku amar taagleen<br />
(bullying), qofka oo aan maskaxdiisa soo jeedin karin waxa uu<br />
qabanayo (attention deficit disorder), dhalaanka cusub, cadaadiska-maskaxda<br />
ee barbaarinta ilmaha iyo waxyaabo kale oo<br />
badan.<br />
Khadadka Gargaarka iyo Xarumaha Dhibka-culus<br />
Wixii ku saabsan xarumaha dhibka-culus iyo khadka gargaarka<br />
ee agagaarkaaga ah, wac shaqaalaha taleefanka qeybiya,<br />
ama eeg liiska lambarada gargaarka deg-degga ah ee ku<br />
yaala buugaaga taleefanka dushiisa.<br />
Gamblers Anonymous (ga)<br />
416 366-7613<br />
www.gamblersanonymous.org<br />
ga waxaa laga heli karaa beelo badan. ga waxaa lagu saleeyey<br />
Alcoholics Anonymous, waxay isticmaalaan wajahaad 12-<br />
talaabo ah si uu qofka u bogsoodo.<br />
Gam-Anon and Gam-Ateen<br />
416 366-7613<br />
www.gam-anon.org<br />
Gam-Anon waa taageero jiileed oo loogu talagalay xubnaha<br />
qoyska iyo saaxiibada ee leh dhibaato khamaar. Waxay ka<br />
caawineysaa in aay la qabsadaan, oo joojiyaan in aay naftooda<br />
ku eedeeyaan dhibaatooyinka khamaarka ee qofka, iyo in aay<br />
diiradda saaraan caafimaadkooda iyo wanaagooda.<br />
Responsible <strong>Gambling</strong> Council<br />
www.responsiblegambling.org<br />
urur aan-faa’iido-doon-ahayn oo la shaqeeya shaqsiyaadka iyo<br />
beelaha si aay wax uga qabtaan khamaarka hab mas’uuliyad leh<br />
oo caafimaad qaba. Golaha wuxuu mas’uul ka yahay barnaamijyada<br />
cilmi-baarista iyo war-gaarsiinta dadweynaha ee loogu<br />
talagalay in looga hortago dhibaatooyinka khamaarka la xiriira.<br />
49
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
Ilaha Sharciga<br />
Lawyer Referral Services (lrs)<br />
General Referral: 1-900-565-4577<br />
www.lsuc.on.ca/public/a/finding/lrs/<br />
lrs waxay ku siin doonaan magacyada qareenada (oo aay ku<br />
jiraan kuwa aqbala kaalmada sharciga) ee agagaarkaaga ah ee<br />
bixiya nus-saac wadatashi lacag la’aan. Lacag $6 ayaa taleefankaaga<br />
lagu soo dalici doonaa. Khadka dhibka-xoogga leh<br />
lacag la’aan baad ku isticmaali kartaa haddii aad ka soo waceyso<br />
cisbitaal ama xabsi, haddii aad ka yar tahay 18, ama haddii<br />
aad guri la’aan tahay ama dhib-xoog leh ku heysto.<br />
Community Legal Education Ontario (cleo)<br />
416 408-4420<br />
www.cleo.on.ca<br />
cleo waa rug sharci beeleed oo soo saara qoraalo luqad fasiix<br />
ah ku qoran oo loogu talagalay dadka dakhliyada hoose.<br />
Mowduucyada waxaa ku jira kaalmada bulshada, sharciga<br />
mulkiilaha iyo kiraystaha, sharciga qaxootiga iyo soogalootiga,<br />
ceymiska shaqaalaha, arrimaha dumarka, sharciga qoyska,<br />
ceymiska shaqada iyo xuquuqda aadanaha.<br />
Legal Aid Ontario<br />
1 800 668-8258<br />
www.legalaid.on.ca<br />
Legal Aid wuxuu kaa caawini karaa in uu kaa bixiyo kaalmo<br />
sharci haddii dakhli hoose aad leedahay. Haddii aad xaq u leedahay,<br />
waxaad heli kartaa kaalmo dhaqaale oo loogu talagalay<br />
dhibaatooyin sharci oo noocyo kala duwan ah, oo aay ku jirto<br />
arrimo dambi, sharciga qoyska, iyo sharciga qaxootiga iyo<br />
soogalootiga. Sidoo kale waxaa laga yaabaa in aad kaalmo u<br />
heshid kiisaska madaniga ah qaarkood iyo rafcaanada kama<br />
dambeysta ah.<br />
50
Halka Laga Helo Gargaar<br />
Buugaagta Lagu-taliyey in La-aqriyo<br />
Berman, L. & Siegal, M.-E. (1999). Behind the 8 Ball: A <strong>Guide</strong><br />
<strong>for</strong> <strong>Families</strong> of Gamblers. New York: Simon & Schuster.<br />
Blaszczynski, A. (1998). Overcoming Compulsive <strong>Gambling</strong>: A<br />
Self Help <strong>Guide</strong> Using Cognitive Behavioural Techniques. London,<br />
England: Constable & Robinson.<br />
Federman, E., Drebing, C. & Krebs, C. (2000). Don’t Leave It<br />
to Chance: A <strong>Guide</strong> <strong>for</strong> <strong>Families</strong> of <strong>Problem</strong> Gamblers. Oakland:<br />
New Harbinger.<br />
King, A. (1999). Diary of a Powerful Addiction. Tyndall, MB:<br />
Crown Publishing.<br />
Little, D. (2002). Losing Mariposa: The Memoir of a Compulsive<br />
Gambler. Toronto: ecw Press.<br />
Little, M. (c. 1999). The Other Woman Was Lady Luck: True<br />
Stories from Monte Carlo to Casino Windsor. Manitoulin Island,<br />
ON: Lady Luck Enterprises.<br />
Makarchuk, K. & Hodgins, D. (1998). Helping Yourself: A Selfhelp<br />
Manual <strong>for</strong> Concerned Significant Others and <strong>Problem</strong><br />
Gamblers. Calgary: Addictive Behaviours Laboratory, University<br />
of Calgary.<br />
Prochaska, J., Norcross, J. & Diclemente, C. (1994). Changing<br />
<strong>for</strong> Good. New York: William Morrow.<br />
Raabe, T. (2001) House of Cards: Hope <strong>for</strong> Gamblers and Their<br />
<strong>Families</strong>. Carol Stream, IL: Focus on the Family/Tyndale<br />
House.<br />
51
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: Hage Qoysaska Loogu Talagalay<br />
Website-yo Faa’iido leh<br />
Centre <strong>for</strong> Addiction and Mental Health<br />
www.problemgambling.ca<br />
Websitekan balaaran oo loogu talagalay dadka mihinadaha<br />
leh iyo dadweynaha wuxuu siiyaa warar iyo ilo ku saabsan<br />
khamaarka dhibaatada leh, wuxuuna albaab laga galo u yahay<br />
boggaga web-ka ee khuseeya arrimahan.<br />
Compulsive Gamblers Hub<br />
www.cghub.homestead.com<br />
koox iskood isu caawiya oo internetka ah oo ku saleysan<br />
Gamblers Anonymous.<br />
GamBlock<br />
www.gamblock.com<br />
GamBlock waxay dadka hor-istaagtaa helitaanka aagaga khamaarka<br />
internetka helitaankooda. Ddka leh dhibaatooyin khamaar<br />
waxay ka caawisaa in aay iska ilaaliyaan khatarada khamaarka<br />
internetka. US$74.95.<br />
Journal of <strong>Gambling</strong> Issues<br />
www.camh.net/egamblingdaabacaad internetka ah oo sahmiya<br />
cilmi-baaris khamaar, daaweyn, nadaam iyo waayoaragnimo<br />
dad khamaar leh, oo leh wax xun iyo wax wanaagsan<br />
labadaba.<br />
Mood Disorders Society of Canada<br />
www.mooddisorderscanada.ca<br />
Niagara Multilingual <strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong> Program<br />
www.gamb-ling.com<br />
website afaf badan ah oo 11 luqadood oo kala duwan ku qoran:<br />
Carabi, Shiinees, Ingiriis, Faarsi, Hindi, Talyaani, Boortuqiis,<br />
Ruush, Soomaali, Isbaanish iyo Urduu, oo leh warar af ahaan<br />
iyo dhaqan ahaanba ku haboon, madal email oo su’aal/jawaab<br />
ah, iyo ku xirid website-yo kale oo la xiriira.<br />
52
<strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong>: The Issues, the Options<br />
Ontario <strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong> Research Centre<br />
www.gamblingresearch.org<br />
Hey’ad bixisa maaliyad oo maalgelisa cilmi-baaris ku saabsan<br />
khamaarka dhibaatada leh, kordhisana awoodda Ontario ee<br />
lagu sameynayo cilmi-baaris ku saabsan dhibaatooyinka khamaarka,<br />
oo faafisa natiijooyinka cilmi-baarista.<br />
YouthBet<br />
www.youthbet.net<br />
ymca Youth <strong>Gambling</strong> Program<br />
www.ymcatoronto.org/gambling<br />
Sidoo kale arag website-yada ku taxan adeegyada Gobolka iyo<br />
Qaran, bilowga bogga 47.<br />
53
Ontario <strong>Problem</strong> <strong>Gambling</strong> Helpline<br />
1 888 230-3505