PDF - Wolne Lektury

Wszystkie oczy zwróciły się teraz na niego i ze wszystkich okien i przystawek wychyliły
się niewieście postacie. Zbyszko szedł przybrany w swą zdobyczną białą jakę⁶¹³, ha-
�owaną w złote gry� i zdobną złotą �ędzlą u dołu — i w tym świetnym stroju wydawał
się oczom tłumów jakowymś książątkiem albo pacholęciem z wielkiego domu. Ze wzrostu,
z barków, widnych pod obcisłym ubraniem, z tęgich ud i szerokich piersi wydawał
się być mężem całkiem dojrzałym, ale nad tą postawą męża wznosiła się głowa dziecinna
prawie i twarz młoda, z pierwszym meszkiem nad ustami — i zarazem cudna — twarz
królewskiego pazia ze złotym włosem, uciętym równo nad brwiami, a puszczonym długo
na ramiona. Szedł krokiem równym i sprężystym, ale z czołem pobladłym. Chwilami
patrzył na tłum jakby nieco przez sen, chwilami wznosił oczy ku wieżom kościelnym, ku
stadom kawek i ku rozkołysanym dzwonom, które wydzwaniały mu ostatnią godzinę;
chwilami wreszcie odbijało mu się na twarzy jakby zdziwienie, że te dźwięki i szlochania
niewieście, i cała ta uroczystość, to wszystko dla niego. Na rynku ujrzał wreszcie z daleka
pomost i na nim czerwoną sylwetkę kata. Wówczas drgnął i przeżegnał się — ksiądz zaś
w tejże chwili podał mu krucyfiks⁶¹⁴ do pocałowania. O kilka kroków dalej padł mu pod
nogi pęk chabrów rzucony przez młodą dziewczynę z ludu. Zbyszko schylił się, podniósł
go, a następnie uśmiechnął się do dziewczyny, która wybuchnęła głośnym płaczem. Lecz
on pomyślał widocznie, że wobec tych tłumów i wobec niewiast powiewających chustkami
z okien trzeba umrzeć odważnie i zostawić po sobie przynajmniej pamięć „dzielnego
chłopa”, więc wytężył całą odwagę i wolę, nagłym ruchem odrzucił w tył włosy, podniósł
głowę jeszcze wyżej i szedł hardo, tak prawie, jak idzie zwycięzca po skończonych rycerskich
gonitwach, gdy go prowadzą po nagrodę. Posuwali się jednak zwolna, gdyż tłum
był przed nimi coraz większy i niechętnie ustępujący. Próżno kusznicy litewscy, idący
w pierwszym szeregu, wołali co chwila: „Eyk szalin! Eyk szalin!” (precz z drogi!). Nie
chciano się domyślać, co znaczą te słowa — i czyniło się coraz ciaśniej. Jakkolwiek ówczesne
mieszczaństwo krakowskie składało się w dwóch trzecich z Niemców — jednakże
naokół rozlegały się groźne klątwy przeciw Krzyżakom: „Hańba! hańba! niechby sczezły
te krzyżowe wilki, jeśli dzieci gwoli⁶¹⁵ im będą tu wytracać! Wstyd dla króla i Królestwa!”
Litwini widząc opór, zdjąwszy napięte kusze z ramion, poczęli spoglądać spode
łbów na lud, nie śmieli jednak szyć w gęstwę bez rozkazu. Lecz kapitan wysłał naprzód
halebardników, halebardami bowiem łatwiej było torować sobie drogę, i w ten sposób
dotarli aż do rycerzy stojących w kwadrat koło rusztowania.
Ci rozstąpili się bez oporu. Pierwsi weszli halebardnicy, za nimi szedł Zbyszko z księdzem
i pisarzem. Lecz wówczas stało się to, czego się nikt nie spodziewał. Oto nagle
spomiędzy rycerzy wystąpił Powała z Danusią na ręku i krzyknął: „Stój!”, tak grzmiącym
głosem, iż cały orszak zatrzymał się jak wkopany w ziemię. Ni kapitan, ni nikt z żołnierzy
nie chciał sprzeciwić się panu i pasowanemu rycerzowi, którego codziennie widywano
w zamku, a nieraz w poufnych z królem rozmowach. Wreszcie i inni, również znamienici,
poczęli wołać rozkazującymi głosami: „Stój! stój!” — pan z Taczewa zaś zbliżył się
do Zbyszka i podał mu biało ubraną Danusię.
Ów mniemając, że to pożegnanie, chwycił ją, objął i przycisnął do piersi — lecz Danusia,
zamiast przytulić się do niego i zarzucić mu na szyję rączęta, zerwała co prędzej
ze swych jasnych włosów, spod rucianego wianka, białą zasłonę i owinęła w nią całkiem
głowę Zbyszka, a jednocześnie poczęła wołać z całej siły rozpłakanym dziecinnym głosem:
— Mój ci jest! mój ci jest!
— Jej ci jest! — powtórzyły potężne głosy rycerzy. — Do kasztelana!
Odpowiedział im podobny do grzmotu krzyk ludu: „Do kasztelana! do kasztelana!”
Spowiednik podniósł oczy w górę, zmieszał się pisarz sądowy, kapitan i halebardnicy
opuścili broń, albowiem wszyscy zrozumieli, co się stało.
Był stary, polski i słowiański obyczaj, mocny jak prawo, znany na Podhalu, w Krakowskiem,
a nawet i w innych krajach, że gdy na prowadzonego na śmierć chłopca rzuciła
niewinna dziewka zasłonę na znak, że chce za niego wyjść za mąż, tym samym zbawiała
go od śmierci i kary. Znali ów obyczaj rycerze, znali kmiecie, znał polski lud miejski —
⁶¹³�a�a (daw.) — rodzaj okrycia wierzchniego.
⁶¹⁴�r�cy��� — krzyż z przybitą postacią Chrystusa, od łac. cr�c�����: ukrzyżowany.
⁶¹⁵����� (daw.) — z powodu.
������ ����������� Krzyżacy� ��� ���r��zy 67
Strój
Zaręczyny
Obyczaje
Obyczaje