Zobacz pełne wydanie (PDF) - SÄ deczanin

WWW.SADECZANIN.INFO
GRUDZIEŃ 2011 SĄDECZANIE 61
Trzeci z lewej Jakub Müller, obok niego jako dziecko Anda Rottenberg
głady powoli opuszczali swoje rodzinne
miasto.
Jakub z rodziną wyjechał w 1969 roku
do Malmö w Szwe cji. Jak opo wia dał,
nie po je chał do Izra ela ani Sta nów Zjed -
no czo nych, bo chciał być jak naj bli żej
Są cza. Cią gle łu dził się, że wró ci tu taj
szybko. Władze jednak sukcesywnie odma
wia ły mu zgo dy na wjazd do kra ju.
Pracował w zakładzie pracy chronionej
w Malmö, gdyż pod czas woj ny je go
zdrowie zostało poważnie nadszarpnięte.
W 1975 r. prze szedł na eme ry tu rę.
Mimo, iż od państwa szwedzkiego dostał
wszyst ko, od chu s te czek do no sa
po mieszkanie, ciągle czekał na spełnienie
się jed ne go ma rze nia: aby wró cić
do miasta nad Kamienicą i Dunajcem.
Do piął swe go w 1990 ro ku.
Po śmier ci żo ny w 1992 r. mógł się cał -
ko wi cie od dać opie ce są dec kim po zo -
stałościom po Jego współwyznawcach.
Po wra cał do swo je go Są cza co ro ku,
spę dza jąc tu taj czas od kwiet nia
do wrze śnia. Od no wa od bu do wał
cmentarz żydowski, który ogrodził. Odnowił
bóżniczkę Bajs Nusn. Ofiarował
wiele pamiątek do Muzeum Okręgowego
w Nowym Sączu, współtworząc stałą
wy sta wę po świę co ną Ży dom
Są dec kim. Dzię ki Je go sta ra niom
w 2008 r. odsłonięto tablicę pamiątkową
na rogu ulic Franciszkańskiej i Kazi
mie rza Wiel kie go, gdzie w 1942 r.
Hamann z swoją świtą zamordował jednej
nocy 81 osób. Na cmentarzu rozpoczął
budowę pomieszczenia sanitarnego
z łaźnią (mykwą). Niestety nie dokończył
dzieła. Co roku oprowadzał tysiące
tu ry stów, mło dzie ży i piel grzy mów
po cmentarzu żydowskim, terenie getta
i sy na go dze. Kto od był z nim spa cer
po cen trum mia sta, ten wie jak bez cen -
ne były Jego opowieści. Jeszcze wieczorem
przed swo im ostat nim wy jaz dem
z Sącza modlił się w ohelu cadyka z kilkudziesięcioma
chasydami.
TAK JAKBY PRZESZEDŁ
Z JEDNEGO KĄTA,
DO DRUGIEGO
Kie dy w nie dziel ne po po łu dnie 19
grud nia za czy na łem pi sać krót ki tekst
o są dec kich Ży dach za zna czy łem, że
od cza sów Abra ha ma (pierw sze go są -
dec kie go wy znaw cy re li gii mo jże szo -
wej, o któ rym pierw sza wzmian ka
pochodzi z 1469 r.), do Jakuba mija 542
lata. Byłem pewien, że czytany w 2011
r. tekst będzie aktualny. W tym momencie
do sta łem wia do mość, że Ja kub
Müller zmarł. Cię żko by ło w to uwie -
rzyć, ale prze cież On nas na to przy go -
to wy wał przez ostat nie la ta. Zaw sze
powtarzał, że czeka na niego po drugiej
stro nie ca ła ro dzi na. Śmier ci się nie bał
– poznał ją doskonale. Wiedział jak ją
traktować.
Nie wy obra ża łem so bie, że w ma ju
już nie za pu kam do bó żni cy. Nie usły -
szę już tam cha rak te ry stycz ne go: Pro -
szę! Przecież jeszcze w powietrzu jest
echo tego głosu. Nie wyobrażałem sobie
przy stan ku au to bu so we go, na któ -
rym w wa ka cyj ne wie czo ry nie sie dzi
Jakub i w piątki pustego krzesła w sklepie
z antykami. Nie wyobrażałem sobie
cmentarza na Rybackiej bez Jakuba i że
już nikt w świę tym mie ście Są czu nie
zapali świec szabasowych.
Kiedy w Netani odbywały się uroczystości
pogrzebowe Jakuba Müllera (30
grudnia w południe) oprowadzałem grupę
znajomych po cmentarzu na ulicy Rybac
kiej. Dziw nie się czu łem, że to ja idę
z klu cza mi do ohe lu ca dy ka, bo tu,
w konarach drzew wisi jeszcze Jakubowy
głos. Sta ną łem na tym cmen ta rzu
wtedy nieprzygotowany na to, że Jego
już tu nie bę dzie. Kie dy mi ja li śmy miej -
sce, na któ rym chciał spo cząć Ja kub, zza
chmur wy szło słoń ce. Przy pa dek, to nie
jest ko szer ne sło wo – przy po mnia łem
sobie słowa pisarza Icchaka Singera. Zamy
ka jąc już ohel, kie dy wszy scy po szli,
stałem chwilę i patrzyłem na puste krzesło
stojące na środku i dwie palące się
świeczki. Na krzesło z małych okienek
padała wiązka światła. Tu historia się zamyka
– tak jak przy obrzezaniu Jakuba
było pozostawione puste krzesło dla Eljasza,
tak i tutaj stanęło puste.
Kie dy w Ne ta ni od by wa ły się uro czy sto ści po grze bo -
we Ja ku ba Mülle ra (30 grud nia w po łu dnie) opro wa -
dza łem gru pę zna jo mych po cmen ta rzu na uli cy
Ry bac kiej. Dziw nie się czu łem, że to ja idę z klu cza mi
do ohe lu ca dy ka, bo tu, w ko na rach drzew wi si jesz -
cze Ja ku bo wy głos.
W dniu śmier ci Ja ku ba No wy Sącz
wy glą dał jak Na rnia – za śnie żo ny
i zmrożony. Na pewno w tej chwili z góry
widział swój Rynek, Romanowskiego
i Jagiellońską pokryte białą powłoką.
Biel w judaizmie to przecież kolor żałoby…
Ja kub od szedł, ale tak jak ni gdy
nie widziałem jak wypalały się świece
sza ba so we, tak nie chciał bym wi dzieć
jak wy pa li się pa mięć o Nim.
ŁU KASZ PO ŁOM SKI
Fot. Piotr Droź dzik, arch. „Są de cza ni na”