Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄdeczanin

15.01.2015 Views
WWW.SADECZANIN.INFO 60 SĄDECZANIE GRUDZIEŃ 2011 się ści ska jąc na po że gna nie po my śla - łem, ja ki on jest kru chy. Jesz cze raz do zobaczenia! i odjechał. Był 6 września 2010 roku. Z Nowego Sącza wyjechał rankiem następnego dnia. MIAŁ PIĘK NĄ ŚMIERĆ, MÓ WIĄ CHA SY DZI Był ostat nim są dec kim sza me sem. Sprawował pieczę nad cmentarzem żydow skim przy uli cy Ry bac kiej i bó - żnicz ką Bajs Nusn przy uli cy Jagiellońskiej, ale przede wszystkim naszą pamięcią o Żydach sądeckich. Uro dził się 20 mar ca 1920 r. przy uli - cy Ro ma now skie go w No wym Są czu, w ro dzi nie ży dow skie go han dla rza Men dla. Oj ciec wal czył w Wiel kiej Wojnie i przeciwko bolszewikom. Jakub był je go pier wo rod nym sy nem. Miał liczne rodzeństwo – Karolę, Feigę, Eliasza, Salomona i Bluma. Często wracał we wspo mnie niach na „Pie kło”, skąd pochodziła jego rodzina. Bywając tam u dziad ków i cio tek, czę sto ba wił się z polskimi kolegami. Kiedy wybuchła wojna dla Żydów rozpoczęła się gehenna. Wyśmiewano ich, tańczyli na rynku, obcinano im publicznie brody, bito – wszystko widział Ja kub Müller. W 1941 ro ku wraz z ro dzi - ną trafił do nowosądeckiego getta zamkniętego. Tam poznał okrucieństwa szefa sądeckiego gestapo Heinricha Hamanna. Nie czekał biernie na likwidację get ta. Na wio snę 1942 r. uciekł za je go mury zostawiając w nim całą rodzinę. Czas okupacji wspominał nie chętnie. Jak mó wił, nie wszyst kie ra ny by ły jesz cze zabliźnione. Przeżył wojnę ukrywając się w Jelnej i Siennej. Wśród jego wybawicieli była rodzina Górowskich. Tam Jakub po znał swo ją przy szłą żo nę. Po wojnie z całej ponad stuosobowej rodziny nie odnalazł nikogo. Długo szukał brata Eliasza, który w czasie wojny znajdo wał się w ZSRR. Je go też nie od na lazł. Z Ste fa nią Gó row ską oże nił się w 1948 ro ku. W ich do mu szyb ko po ja - wi ła się dwój ka dzie ci: cór ka Ka ro li - na i syn Zyg munt. W No wym Są czu Jakub pracował jako krawiec. Z garstką oca la łych Ży dów za ło żył spół kę kra - wiecką, następnie upaństwowioną. Nie poddali się – założyli spółdzielnię „Pokój”, która istniała jeszcze długo po tym jak oni tam nie pra co wa li. W la - tach 1949–1969 Ja kub był pre ze sem Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Nowym Sączu. Dbał o życie religijne są dec kich Ży dów: od no wił bó żnicz kę przy ulicy Jagiellońskiej, zbierał macewy z sądeckich ulic i chodników, a następ nie od twa rzał ży dow ski cmen tarz przy ulicy Rybackiej. Odbudował ohel (grobowiec) cadyka Chaima Halberstama. Był świad kiem w spra wie Ha man - na – brał udział w wi zjach lo kal nych na terenie byłego getta. W 1968 r. władze komunistyczne rozpoczęły antysemicką nagonkę. Nie ominęła ona także Nowego Sącza. Ci, którzy ocaleli z Za- Na ruinach getta w N. Sączu, 1945 r. Jakub Müller z Izakiem Goldfingerem

WWW.SADECZANIN.INFO GRUDZIEŃ 2011 SĄDECZANIE 61 Trzeci z lewej Jakub Müller, obok niego jako dziecko Anda Rottenberg głady powoli opuszczali swoje rodzinne miasto. Jakub z rodziną wyjechał w 1969 roku do Malmö w Szwe cji. Jak opo wia dał, nie po je chał do Izra ela ani Sta nów Zjed - no czo nych, bo chciał być jak naj bli żej Są cza. Cią gle łu dził się, że wró ci tu taj szybko. Władze jednak sukcesywnie odma wia ły mu zgo dy na wjazd do kra ju. Pracował w zakładzie pracy chronionej w Malmö, gdyż pod czas woj ny je go zdrowie zostało poważnie nadszarpnięte. W 1975 r. prze szedł na eme ry tu rę. Mimo, iż od państwa szwedzkiego dostał wszyst ko, od chu s te czek do no sa po mieszkanie, ciągle czekał na spełnienie się jed ne go ma rze nia: aby wró cić do miasta nad Kamienicą i Dunajcem. Do piął swe go w 1990 ro ku. Po śmier ci żo ny w 1992 r. mógł się cał - ko wi cie od dać opie ce są dec kim po zo - stałościom po Jego współwyznawcach. Po wra cał do swo je go Są cza co ro ku, spę dza jąc tu taj czas od kwiet nia do wrze śnia. Od no wa od bu do wał cmentarz żydowski, który ogrodził. Odnowił bóżniczkę Bajs Nusn. Ofiarował wiele pamiątek do Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, współtworząc stałą wy sta wę po świę co ną Ży dom Są dec kim. Dzię ki Je go sta ra niom w 2008 r. odsłonięto tablicę pamiątkową na rogu ulic Franciszkańskiej i Kazi mie rza Wiel kie go, gdzie w 1942 r. Hamann z swoją świtą zamordował jednej nocy 81 osób. Na cmentarzu rozpoczął budowę pomieszczenia sanitarnego z łaźnią (mykwą). Niestety nie dokończył dzieła. Co roku oprowadzał tysiące tu ry stów, mło dzie ży i piel grzy mów po cmentarzu żydowskim, terenie getta i sy na go dze. Kto od był z nim spa cer po cen trum mia sta, ten wie jak bez cen - ne były Jego opowieści. Jeszcze wieczorem przed swo im ostat nim wy jaz dem z Sącza modlił się w ohelu cadyka z kilkudziesięcioma chasydami. TAK JAKBY PRZESZEDŁ Z JEDNEGO KĄTA, DO DRUGIEGO Kie dy w nie dziel ne po po łu dnie 19 grud nia za czy na łem pi sać krót ki tekst o są dec kich Ży dach za zna czy łem, że od cza sów Abra ha ma (pierw sze go są - dec kie go wy znaw cy re li gii mo jże szo - wej, o któ rym pierw sza wzmian ka pochodzi z 1469 r.), do Jakuba mija 542 lata. Byłem pewien, że czytany w 2011 r. tekst będzie aktualny. W tym momencie do sta łem wia do mość, że Ja kub Müller zmarł. Cię żko by ło w to uwie - rzyć, ale prze cież On nas na to przy go - to wy wał przez ostat nie la ta. Zaw sze powtarzał, że czeka na niego po drugiej stro nie ca ła ro dzi na. Śmier ci się nie bał – poznał ją doskonale. Wiedział jak ją traktować. Nie wy obra ża łem so bie, że w ma ju już nie za pu kam do bó żni cy. Nie usły - szę już tam cha rak te ry stycz ne go: Pro - szę! Przecież jeszcze w powietrzu jest echo tego głosu. Nie wyobrażałem sobie przy stan ku au to bu so we go, na któ - rym w wa ka cyj ne wie czo ry nie sie dzi Jakub i w piątki pustego krzesła w sklepie z antykami. Nie wyobrażałem sobie cmentarza na Rybackiej bez Jakuba i że już nikt w świę tym mie ście Są czu nie zapali świec szabasowych. Kiedy w Netani odbywały się uroczystości pogrzebowe Jakuba Müllera (30 grudnia w południe) oprowadzałem grupę znajomych po cmentarzu na ulicy Rybac kiej. Dziw nie się czu łem, że to ja idę z klu cza mi do ohe lu ca dy ka, bo tu, w konarach drzew wisi jeszcze Jakubowy głos. Sta ną łem na tym cmen ta rzu wtedy nieprzygotowany na to, że Jego już tu nie bę dzie. Kie dy mi ja li śmy miej - sce, na któ rym chciał spo cząć Ja kub, zza chmur wy szło słoń ce. Przy pa dek, to nie jest ko szer ne sło wo – przy po mnia łem sobie słowa pisarza Icchaka Singera. Zamy ka jąc już ohel, kie dy wszy scy po szli, stałem chwilę i patrzyłem na puste krzesło stojące na środku i dwie palące się świeczki. Na krzesło z małych okienek padała wiązka światła. Tu historia się zamyka – tak jak przy obrzezaniu Jakuba było pozostawione puste krzesło dla Eljasza, tak i tutaj stanęło puste. Kie dy w Ne ta ni od by wa ły się uro czy sto ści po grze bo - we Ja ku ba Mülle ra (30 grud nia w po łu dnie) opro wa - dza łem gru pę zna jo mych po cmen ta rzu na uli cy Ry bac kiej. Dziw nie się czu łem, że to ja idę z klu cza mi do ohe lu ca dy ka, bo tu, w ko na rach drzew wi si jesz - cze Ja ku bo wy głos. W dniu śmier ci Ja ku ba No wy Sącz wy glą dał jak Na rnia – za śnie żo ny i zmrożony. Na pewno w tej chwili z góry widział swój Rynek, Romanowskiego i Jagiellońską pokryte białą powłoką. Biel w judaizmie to przecież kolor żałoby… Ja kub od szedł, ale tak jak ni gdy nie widziałem jak wypalały się świece sza ba so we, tak nie chciał bym wi dzieć jak wy pa li się pa mięć o Nim. ŁU KASZ PO ŁOM SKI Fot. Piotr Droź dzik, arch. „Są de cza ni na”

Page 1 and 2: v Biznesmen z Biczyc v PANORAMA WSI

Page 3 and 4: 12.2011 | w numerze: WWW.SADECZANIN

Page 5 and 6: WWW.SADECZANIN.INFO GRUDZIEŃ 2011

Page 7 and 8: KON SPOL W CHI NACH Sądecka firma









Page 25 and 26: GRUDZIEŃ 2011 WWW.SADECZANIN.INFO

















Page 59: WWW.SADECZANIN.INFO GRUDZIEŃ 2011







Page 76 and 77: Gabinet masażu „FizjoMed” Zabi

Page 78 and 79: 78 WWW.SADECZANIN.INFO GRUDZIEŃ 20

Page 80 and 81: WWW.SADECZANIN.INFO 80 HISTORIA GRU








Page 96 and 97: WWW.SADECZANIN.INFO 96 ROZMAITOŚCI

Page 98 and 99: WWW.SADECZANIN.INFO 98 ROZMAITOŚCI

nowym

dzie

prze

nych

skie

nowego

dzia

skiej

szko

miesz

zobacz

wydanie

sadeczanin.info

Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄ deczanin

Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄ deczanin ... View more Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄ deczanin

Delete template?

Save as template ?

Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄdeczanin

Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄdeczanin Zobacz peÅne wydanie (PDF) - SÄdeczanin