TAARIFA YA TATHMINI YA HALI YA VIWANDA - Tanzania Dairy ...

TAARIFA YA TATHMINI YA HALI YA VIWANDA
VYA KUSINDIKA MAZIWA TANZANIA OKTOBA 2006
N.R. Mbwambo, C.M.D. Mutagwaba, M. Tsoxo na A.E. Temba
1. UTANGULIZI
Jukumu la kufanya mapitio lilitolewa na Katibu Mkuu, Wizara ya Maendeleo ya
Mifugo. Madhumuni ya mapitio yalikuwa ni kutathmini hali ya viwanda vya
kusindika maziwa ili kuweza kuandaa mikakati ya kuendeleza sekta. Jukumu
lilitakiwa kuhusisha viwanda vyote yaani vinavyofanya kazi kwa sasa na ambavyo
havifanyi kazi. Taarifa ya mapitio ilitakiwa kuainisha matatizo yanayovikabili
viwanda na mapendekezo ya hali ya baadaye.
2. NJIA ZA KUKUSANYA TAKWIMU
(i) Utambuzi wa viwanda:
Kwa sasa hakuna orodha maalum na ya kuaminika inayoorodhesha
viwanda vyote vya maziwa hapa nchini kwa hiyo njia kadhaa zilitumika
nazo ni:
(a) “Proceedings of the 4 th National Dairy Development Conference”,
hususan mada ya, “The contribution of Dairy Industry to the
National Economy, Poverty Alleviation and Household Food
Security in Tanzania” ya Kurwijila, Ryoba na Kyomo, 2002.
(b) Orodha ya Wanachama wa Chama cha Wasindikaji Maziwa
Tanzania (TAMPA) na
(c) “Proceedings of the 6 th National Dairy Development Conference”
hususan mada ya “Value chain analysis and Socio-economic
Assessment of the Dairy Industry in Tanzania iliyowasilishwa kwa
pamoja na SCANAGRI na Business Care Services 2006.
Vyanzo hivi vinaonekana kwa pamoja kutoa orodha ya kuaminika zaidi ya
viwanda vya kusindika maziwa nchini kwa kuanzia.
3. UKUSANYAJI WA TAARIFA ZA AWALI.
Iliandaliwa hojaji fupi na rahisi na kutumwa kwa barua-pepe kwenda kwa
viwanda vilivyoorodheshwa kutumia njia iliyotajwa hapo juu (Kiambatanisho I).
Aidha wenye viwanda/mameneja wa viwanda walihojiwa kwa simu. Njia ya simu
ilisaidia sana kwa sababu viwanda vingi vilichukua muda mrefu kujibu barua
pepe. Kwa viwanda vilivyopo Dar es Salaam mipango ya kuvitembelea
iliandaliwa ambapo mahojiano ya kina ya ana kwa ana yalifanyika.
4. MATOKEO YA AWALI
1

Taarifa ya uwezo wa viwanda na hali halisi ilivyo sasa hivi inapatikana katika
jedwali na.1. Inayonyesha kuwa hadi sasa hivi kuna viwanda 35 vyenye uwezo
wa kusindika zaidi ya lita 1000 kwa siku kwa kila kimoja. Kati ya hivyo ni
viwanda 28 tu ambavyo vinazalisha hadi sasa na vingine 7 ama vimefungwa au
kusimamisha uzalishaji. Kuna baadhi ya viwanda vinatumia hadi zaidi ya 80% ya
uwezo wake na vingine chini ya 16%. Kwa vile kuna viwanda visivyozalisha
kabisa, wastani wa matumizi ya uwezo wa kusindika ni 12% tu.
Uwezo wa jumla wa viwanda vyote ni kusindika, lita 428,500 kwa siku lakini hali
halisi ni kusindika lita 52,330 kwa siku. Hali hii inaonyesha kuwa juhudi kubwa
zinahitajika ili kuwezesha sekta ya viwanda vya maziwa kuwa na uwezo wa
ushindani na kutoa mchango mkubwa kwenye uchumi wa taifa.
5. MATATIZO YANAYOATHIRI USINDIKAJI WA MAZIWA
Matatizo yanayovikabili viwanda vya maziwa ni mengi na yanahitaji uchunguzi wa
kina katika kila kiwanda ili kutoa ushauri kwa kila kiwanda husika, lakini matatizo
yaliyotajwa na viwanda vyote ni kama yafuatayo:
5.1 Ukosefu wa maziwa ya kutosha.
Ingawa Tanzania inakadiriwa kuzalisha lita 1,400 milioni za maziwa kila mwaka
kiasi cha maziwa yanayopatikana kwa ajili ya kusindika ni kidogo sana. Hali hii
inatokana na maziwa mengi kuzalishwa na wafugaji wa jadi ambayo kiasi
kikubwa kinatumika na wafugaji wenyewe, uzalishaji ni wa msimu na ukusanyaji
ni mgumu. Wafugaji hawa ndio huzalisha 70% ya maziwa yote nchini.
Upungufu wa maziwa ya kusindika ambao huwa zaidi wakati wa kiangazi
unachangiwa na sababu nyingi ambazo ni:
• Gharama kubwa na ugumu wa kukusanya maziwa ya wafugaji
waliosambaa maeneo ya mbali
• Ushindani na wachuuzi wadogo wadogo.
• Faida ndogo kutokana na matumizi kidogo ya uwezo wa viwanda.
• Uzalishaji wa msimu ambapo maziwa mengi hupatikana msimu wa mvua
na kidogo sana wakati wa kiangazi na hivyo kushindwa kutosheleza
2

Jedwali na. 1 Hali halisi ya viwanda vya kusindika Maziwa Mwezi Oktoba, 2006
No. Mkoa Jina la kiwanda Hali ya sasa Uwezo wa
kiwanda
(lts)/siku
Usindikaji
kwa sasa
(lts)/siku
Matumizi
ya uwezo
(%)
1 Dar es Salaam Royal Dairy Products Ltd Prod. suspended 90,000 0 0
3 Azam Dairy Operating 3000
4 Tommy Dairy Prod. suspended 15000 0 0
5 Tan Dairies Operating 15000 4000 27
6 Tanga Azania Dairies Ltd (Ex
TDL)
Operating 12,000 6000 50
7 Tanga Fresh Operating 15000 14000 80
8 Morani Operating 5000 1000 30
9 Arusha Ex TDL New Northern
Creamaries
Operating 45000 2500 16
10 International Dairy Products Operating 5000 1200 24
11 Arusha Dairy Company Operating 5000 2000 40
12 Kilimanjaro Nronga Women Operating 5000 2000 40
13 West Kilimamnjaro Operating 1000 300 30
14 Mboreni Women Operating 1000 200 20
15 Marukeni Operating 1000 200 20
16 Ng'uni Women Operating 1000 200 20
17 Kalali Women Operating 1000 280 28
18 Mara/Musoma Ex TDL Musoma Dairy
(Dr. Mazara)
Closed 45000 0
19 Ex TDL Utegi Plant
(Otieno Igogo et.al)
Closed 45000 0
20 Baraki Sisters Operating 3000 2500 80
21 New Mara Milk Operating 8000 4500 33
22 Mwanza Victoria Dairy (Kishimba) Closed 45000 0
23 Lake Side Closed 5000 0
24 Kagera Kagera Milk (KADEFA) Operating 3000 350 12
25 Kyaka Milk Plant Operating 1000 450 45
26 Del Foods Operating 1000 250 25
27 Mini Dairies (several) Operating 1800 1500 83
28 Morogoro SUA Closed 3000 0
29 Shambani Graduates Operating 700 250 36
30 Tabora Ex TDL plant Closed 5000 0
31 Coast Mojata Closed 6000 0
32 Iringa ASAS Dairy Operating 12000 6500 54
33 CEFA Njombe Milk
Factory
Operating 2,000 650 33
34 Mbeya Ex TDL plant Closed/dismantle
d
16000 0
35 Mbeya Maziwa Operating 1000 500 50
JUMLA/
WASTANI
423,500 50,330 27
3

wateja na hivyo wateja wengi kuhamia kwenye maziwa yanayotoka nje ya
nchi.
• Matumizi ya tecnolojia duni kama kutokuwa na uwezo wa kusindika
maziwa kwa teknolojia ya UHT.
5.2. Tatizo la soko.
Matatizo ya soko yanatokana na sababu mbalimbali zikiwemo zifuatazo:
• Sehemu kubwa ya jamii ya kitanzania kutokuwa na utamaduni wa
kutumia maziwa. Matumizi ya maziwa kwa mtanzania kwa mwaka
ni lita 39 tu. Mahitaji ya maziwa yakiongezeka yatavutia usindikaji.
• Ushindani. Maziwa yaliyosindikwa ya Tanzania yanapatikana kwa
msimu na kushindana na yanayotaka nje ya nchi yanayokuwapo
muda wote na yanasindikwa kwa teknolojia ya UHT na hivyo
kutohitaji jokofu kuyahifadhi.
• Uhakika wa kupatikana. Kutokana na uzalishaji wa msimu
upatikanaji wa maziwa ya hapa nchini hauna uhakika hivyo
kupoteza wateja.
• Usafiri – viwanda viko mbali na sehemu yanapopatikana maziwa au
mbali na masoko makubwa na hivyo kuwa na gharama kubwa ya
usafirishaji.
• Kutokana na matatizo ya kutumia teknolojia duni maziwa ya hapa
nchini hayafikii viwango vya ubora wa maziwa yanayoingizwa toka
nchi za nje.
• Kutokana na kutokuwa na vifaa vya kutosha vya usambazaji na
miundombinu duni vijijini ukusanyaji na usambazaji huwa mgumu.
5.3. Kutopatikana na Gharama kubwa ya vifaa vya kukusanyia
maziwa:
Hapa nchini hakuna viwanda vya kutengeneza vifaa vya kukusanyia
maziwa kama makeni, matanki ya kupozea na kadhalika. Vifaa hivi
huagizwa nchi za nje na vikifika bei yake inakuwa kubwa. Hali hii hufanya
wasindikaji kushindwa kukusanya maziwa maeneo ya mbali na kiwanda.
5.4. Ukosefu na gharama kubwa za pembejeo.
Pembejeo zitumikazo kwenye usindikaji kama kimea (starter cultures) na
vifungashio huagizwa toka nchi za nje na hivyo kufanya upatikanaji wake
kuwa mgumu na bei kuwa ghali sana.
4

5.5. Marufuku ya matumizi ya plastiki.
Viwanda vyote vya maziwa hapa nchini hutumia vifungashio vya plastiki
tu. Teknolojia ya kutumia vifungashio vya aina nyingine huhitaji mtaji
mkubwa sana na pia huhitaji kiasi kukubwa cha maziwa. Aidha
vifungashio vya plastiki hupunguza bei ya maziwa kwa mlaji na hivyo
kuongeza matumizi ya maziwa. Ndiyo maana sehemu nyingi duniani sasa
hivi wanahamia kwenye vifungashio vya plastiki hata kwa maziwa ya UHT.
Kwa hiyo kupiga marufuku matumizi ya vifungashio vya plastiki kwenye
maziwa ina maana ya kupiga marufuku usindikaji wa maziwa Tanzania na
kutoa soko la Tanzania kwa maziwa ya nje. Aidha hali hii itafanya
wafugaji wetu kukosa soko la uhakika wa maziwa yao na pia kuongeza
matumizi ya maziwa yasiosindikwa ambayo siyo salama.
5.6. Gharama kubwa za uwekezaji.
Viwanda vya kusindika maziwa huhitaji mashine za gharama kubwa.
Aidha msindikaji huhitaji mtaji mkubwa wa kuendeshea shughuli (working
capital) ili aweze kuwalipa wafugaji hata kabla hajauza maziwa yake. Hii
huhitaji mwekezaji apate mikopo wa riba ndogo na wa muda mrefu
ambayo hapa nchini haipatikani.
5.7. Matumizi ya teknolojia duni.
Mahitaji ya mtaji mkubwa huwalazimisha wasindikaji hapa nchini kutumia
teknolojia duni na hivyo kutoweza kutengeneza baadhi ya bidhaa kama
UHT na kutoa bidhaa hafifu.
5.8. Matatizo ya kimfumo na sera
Katika kundi hili kuna matatizo kama urasimu katika vyombo vya kudhibiti
ubora kama TBS, kuwa na vyombi vingi vya uthibiti, wadau
kutoshirikishwa katika maandalizi ya sera, migogoro kati ya wafugaji na
wasindikaji na vyama vya wadau visivyo imara.
5.9. Matitizo mengineyo:
Haya ni kama kipato kidogo cha wananchi, wawekezaji kuwa na miradi
mingi kwa pamoja, sekta ya maziwa kutokuwa na mvuto kwa wawekezaji,
ukosefu wa vyombo vya mikopo ya muda mrefu na riba ndogo na
kutokuwa na maeneo maalum yenye miundombinu ya kutosha ya kujenga
viwanda.
6. MAPENDEKEZO YA NJIA ZA KUTATUA MATATIZO
6.1. Kuongeza upatikanaji wa maziwa:
Inapendekezwa kuongeza uzalishaji wa kila ng’ombe kwa kuboresha
nasaba za ng’ombe wa maziwa, kuboresha mbinu za ulishaji, kuzuia na
kutibu magonjwa na kuboresha matunzo kwa ujumla. Aidha kuna haja ya
kuwekeza katika mashamba ya kati na makubwa ili kuongeza wingi wa
maziwa kwenye eneo moja. Hii itahitaji serikali kushirikiana na wadau
5

kuongeza upatikanaji wa ng’ombe bora wa maziwa, kufufua miradi ya
kopa ng’ombe lipa ng’ombe, kuhamasisha uwekezaji katika mashamba
makubwa, kuboresha miundombinu na upatikanaji wa mikopo nafuu na ya
muda mrefu. Serikali pia ishirikiane na wadau kuimarisha vikundi vya
wafugaji ili viwe na nguvu za kuweza kumiliki viwanda kama ilivyo kwa
TDCU huko Tanga.
6.2. Kupanua soko la ndani kwa:
• Kuhamasiha jamii kutumia maziwa na hasa kulenga watoto na
vijana kwa mipango ya maziwa mshuleni.
• Kuwajengea wasindikaji uwezo wa kushindana kwa kuwawezesha
kupata vifaa na teknolojia bora ili waweze kuzalisha bidhaa bora.
Aidha serikali itatakiwa kulinda soko la ndani dhidi ya bidhaa
zinazotelekezwa (damping).
• Uhakika wa upatikanaji wa maziwa. Uhakika wa kupatikana
maziwa ya kusindika kwa kipindi chote cha mwaka kutawezesha
viwanda kuwatosheleza wateja muda wote na hivyo hawatahamia
kwenye maziwa kutoka nje.
• Kuboresha miundombinu kama barabara, umeme na upatikanaja
wa vifaa na nyenzo za kukusanyia maziwa hata maeneo ya mbali
6.3. Serikali kwa kushirikiana na wadu iwezeshe upatikanaji wa mashine, vifaa
na mitambo kwa bei nafuu kwa kupunguzwa kodi, na kuagiza kwa wingi.
Hii itawezesha viwanda kupata teknolojia ya kisasa.
6.4. Pembejeo za gharama nafuu. Inapendekezwa serikali iondoe kodi
zote kwenye pembejeo za usindikaji kama kimea (starter cultures)
vifungashio n.k. Aidha kupitia TIC serikali ihamasishe uwekezaji kwenye
viwanda vya mitambo na pembejeo za usindikaji hapa nchini.
6.5. Kuondoa marufuku kwenye vifungushio vya plastiki. Vifungashio
vya plastiki ndiyo pekee vinatumika hapa nchini kufungashia maziwa.
Vifungashio mbadala vinahitaji uwekezaji mkubwa kwenye mitambo mipya
na viwanda havina mtaji huo sasa. Aidha vifungshio mbadala ni ghali na
hivyo vitapandisha bei ya maziwa kwa mlaji. Kama marufuku hii
haitaondolewa usindikaji hapa nchini utakuwa umefungwa.
6.6. Mitaji na gharama za uendeshaji. Kunahitajia kuwa na chombo cha
mikopo ya uwekezaji kwenye sekta ya maziwa (Dairy Development Fund)
kitakachotoa mikopo nafuu na ya muda mrefu (kama nchini India) aidha
uanzishaji wa SACCOS unaweza kusaidia katika mikopo midogo midogo.
Mazingira ya uwekezaji katika viwanda vya kutengeneza mitambo ya
usindikaji na vifungshio hapa nchini yaboreshwe ili kuwavutia wawekezaji
6

kwenye viwanda hivi. Aidha bidhaa za maziwa ziondolewe kodi ya VAT
(Zero rating) kwa kipindi maalum kuwawezesha wasindikaji kujijengea
uwezo wa ushindani kwenye soko la Afrika Mashariki.
6.7. Kuboresha teknolojia ya usindikaji sambamba na kuongeza upatikanaji wa
maziwa kuna haja na mafunzo kwa wafugaji na wa wasindikaji ili kuzalisha
maziwa bora na kusindika bidhaa za aina mbalimbali na zenye ubora
uaotakiwa.
6.8. Kuboresha upatikanaji wa Taarifa na Takwimu.
Kuna haja ya Serikali na Wadau kuanzisha mfumo wa kukusanya,
kuchakata na kusambaza taarifa kuanzia vijijini kutumia maafisa ugani
hadi Wizarani ili ziweze kuwa sahihi na kupatikana kwa haraka.
6.9. Utatuzi wa maswala ya kisera.
• Kuwepo uwajibikaji kwenye vyombo vya udhibiti na vyombo hivi
madhumni yake, yawe ni kuwezesha na siyo kukwamisha.
Inapendekezwa kuwa shughuli zote za udhibiti wa sekta ya maziwa
zifanywe na Bodi ya Maziwa tofauti na sasa ambapo vyombo vingi
hufanya hivyo;
• Serikali iondoe kodi zote zenye kero kama ushuru unaotozwa na kila
wilaya au zitozwe mara moja tu.
• Wadau washirikishwe katika utayarishaji wa sera zinazohusu sekta ya
maziwa.
• Serkali itafute njia ya kuimarisha vyama vya kitaifa vya wadau (TAMPA,
TAMPRODA) ili viwe kweli vya kitaifa na vyenye uwezo wa kushirkiana na
Serikali kundeleza sekta.
• Bodi ya Maziwa iliyoanzishwa kisheria iwezeshwe kufunya shughuli zake
kwa kupewa rasilimali zinazotakiwa tofauti na sasa ambapo Bodi ipo kwa
jina tu.
• Uwepo mpango wa wafugaji wadogo kuzunguka mashamba makubwa
(outgrowers scheme) ili nao wapate teknolojia toka kwenye mashamba
makubwa.
• Wahitimu vyuo vya mifugo na vyuo vikuu na wataamu wastaafu
wawezeshwe kuwekeza kwenye sektka ya maziwa.
• Serikali iwezeshe utafiti kufanyika katika sekta ya maziwa kuanzia kwenye
uzalishaji hadi kwa mlaji.
7

6.10 Utatuzi wa Matatizo mengineyo
7. HITIMISHO
• Miundumbinu iboreshwe ili kuwezesha maziwa kukusanywa toka maeneo
ya mbali.
• Bodi na vyama vya wadau wawezeshwe ili kutoa ushauri unaofaa ili
wawekezaji waweze kushauriwa vizuri na pia kusimamia na kuondoa
wawekezaji wasio na nia nzuri.
Taarifa inaonyesha kuwa sekta ya usindikaji maziwa hapa nchini bado ni ndogo
sana kulinganisha na nchi majirani. Ili sekta hii iweze kuhimili ushindani kutoka
nje na kuweza kutoa mchango wake kwenye uchumi wa taifa juhudi kubwa
hazina budi kufanyika na wadau wote pamoja na serikali. Matatizo yaliyotajwa ni
kweli yapo na matokeo yake ni dhahiri katika viwanda vilivyosimamisha usindikaji
na pia matumizi madogo ya uwezo wa viwanda vinavyoendelea kusindika.
Matatizo haya ndiyo makubwa na yakitatuliwa yatawezesha sekta kukua kwa
haraka na kutoa ushindani wa kutosha.
Inapendekezwa kuwa njia zilizopendekezwa na wadau kutatua matatizo haya
zijumuishwe kwenye mipango ya Bodi ya Maziwa na kwenye programu za
utekelezaji wa sera ya maendeleo ya mifugo. Vyama vya Kitaifa vya wadau
ambao ndiyo watekelezaji wakuu vipewe uwezo na vihusishwe kama wabia
katika ngazi zote za utekelezaji. Aidha inapendekezwa kuwa, kwa vile
haikuwezekana kufanya uchambuzi wa kina kwa kila kiwanda, uchambuzi huu
uendelezwe hadi ngazi ya kila kiwanda na kila eneo ili kubaini na kuainisha
matatizo ya kila kiwanda na hata kutoa ushauri kwa kila kiwanda na kutoa taarifa
ya kina zaidi.
8. MAREJEO
1. K.R. Lusato, R. Ryoba na M.L. Kyomo, 2002. The contribution of Dairy
Industry to the National Economy, Poverty Alleviation and Household Food
Security in Tanzania. In. Proceedings of the 4 th National Dairy Development
Conference. 5 th – 6 th June 2002. AICC. Arusha Tanzania.
2. UNDP/GSB – Value Chain Analysis and Socio economic Assessment of the
Dairy Industry in Tanzania. Report presented by SCANAGRI and Business Care
Services. In. Proceedings of the 6 th National Dairy Development Conference, 2 nd
June 2006 Morogoro, Tanzania.
Kiambatanisho na. 1
DODOSO/QUESTIONNAIRE:
INVENTORY REPORT ON MILK PROCESSING IN TANZANIA/
8

TAARIFA YA TATHMINI YA MAENDELEO YA USINDIKAJI MAZIWA TANZANIA
SECTION A/SEHEMU A: Company business profile/ Maelezo ya kiwanda.
Fill the following table/
Jaza jedwali lifuatalo
Name/ x Designation/ x
Jina:
Cheo:
Company name/ x Year of establishment /
Jina la Kampuni
Mwaka ulioanza
Installed processing
capacity (lts/day)/
Uwezo wa kiwanda
kusindika (lita/siku)
Products processed in
your factory/
Aina ya bidhaa
zinazosindikwa
kiwandani kwako
Employment (number
of employees/
Ajira (idadi ya
wafanyakazi)
x Actual (running)
processing capacity
(lts/day)/Uwezo
halisi wa kiwanda
kusindika (lita/siku)
Maximum/
Kiasi cha juu
Minimum/
Kiasi cha chini
Type/Aina Amount (per year/
Kiasi (kwa mwaka)
x x
x x
x x
x x
x x
x x
Etc/n.k. Etc/n.k.
Skilled labourers
/Wataalam
Unskilled labourers
/Vibarua
SECTION B/SEHEMU B: Problems/Matatizo
What are the major problems facing your factory/business?
Kiwanda/biashara yako/yenu inakumbana na matatizo gani?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
x
x
x
x
x
9

……………………………………………………………………………………………………
……………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………
SECTION C/SEHEMU C: Solutions/Suluhisho
What should be done to solve problems faced by your factory/business?
Nini kifanyike kutatua matatizo yanayokabili kiwanda/biashara yako/yenu?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………
SECTION D/SEHEMU D: Opinion/Maoni
What are your opinions on how milk processing business can develop?/
Toa maoni yako kwa vipi vinwanda/bishara ya usindikaji maziwa iweze kuendelea?
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………
10