SELEKCIJA U SPORTU - Centar sportskih nauka

3/2/2011
SELEKCIJA U SPORTU
SELEKCIJA U SPORTU
Kemal Idrizović
CENTAR ZA ZDRAVLJE,VEŽBANJE I SPORTSKE NAUKE
Center for Health, Exercise and Sport Sciences
Deligradska 27, Beograd
• Još 1939. godine u Sovjetskom Savezu je formirano 310
škola, u kojima se sprovodio stručno-pedagoški i
istraživački rad, da bi 1960. bilo već 2000 takvih škola sa
620 000 polaznika i 11000 trenera.
SELEKCIJA U SPORTU
SELEKCIJA U SPORTU
• Nasuprot SSSR pristupu, u USA je temelj selekcije
u sportu ugrađen u obavezne sportske sadržaje u
osnovnoj školi, kao i veoma kvalitetne programe
školskog sporta i takmičarskih sistema.
• U literaturi, na prelasku iz sedamdesetih u osamdesete godine dvadesetog
vijeka, će se naći i mišljenja, da je izdvojeni život, odnosno internatski život i
način školovanja Istočnih Njemaca upravo najhumaniji. Da li ćemo se danas
sa tim složiti, neka ostane svakome od nas, da sudi na osnovu svojih
kriterijuma, ali ne zaboravimo, u periodu od 1972. do 1984. godine, veliki broj
osvajača olimpijskih medalja iz Istočne Njemačke je bio selekcioniran na
prethodno navedeni način, uz primjenu naučnih metoda.
SELEKCIJA U SPORTU
SELEKCIJA U SPORTU
• Zanimljiv je i primjer Bugarske, za koju je 1976.
godine, 4/5 osvajača medalja bilo iz procesa opšte
selekcije.
• U Rumuniji je početkom osamdesetih godina prošlog vijeka, među 25000 i
30000 djevojčica selektirano između dvadeset i trideset veslačica, koje će u
Los Anđelesu 1984. godine osvojiti 5 zlatnih i 1 srebrnu medalju, a četiri
godine kasnije u Seulu ukupno 9 medalja.
1

3/2/2011
BAZA
IDENTIFIKACIJA
IDENTIFIKACIJA
SPORTSKA
BAZA
KARAKTERIZACIJA
SPECIFIČNO
SPORTSKO
USAVRŠAVANJE
• Selekcija u sportu podrazumijeva višestepeni proces koji započinje
identifikacijom sportskog talenta (odabir, rani izbor), a nastavlja se
karakterizacijom sportskog talenta (usmjeravanje, određivanje sportske
osobenosti).
• Prvi, ili primarni vid selekcije, koji se naziva identifikacija
talenata, ima za cilj, prepoznavanje sportskih talenata iz što je
moguće veće početne grupacije nesportske populacije. Pod
nesportskom populacijom se podrazumijavaju djeca koja još
uvijek nisu pod uticajem, planski i programski određenog
trenažnog procesa, dakle djeca starijeg predškolskog i
najmlađeg školskog uzrasta. Brojnost početne grupacije (baze)
je pitanje sa kojim se suočava svaka sredina i zajedno sa
kvalitetnim stručnim kadrom je najveći problem cjelokupnog
procesa selekcije. Na ovom nivou, problemom selekcije, se u
posljednje vrijeme bave tzv. sportske škole, sportski kampovi,
višestrane dječije sportske škole, itd.
KARAKTERIZACIJA
• Drugi, ili sekundarni nivo selekcije,
karakterizacija, ima za cilj prepoznavanje
sportske osobenosti (visokospecifičnih
potencijala) talenta, na osnovu kojih se
sprovodi usmjeravanje prema konkretnim
sportskim disciplinama, ili njihovim
grupacijama. Na ovom nivou, selekcija se
sprovodi u specijalizovanim sportskim
školama, koje se nalaze pri određenim
sportskim društvima, ili klubovima.
PROLONGIRANA SELEKCIJA
• Selekcija u sportu ima uslovno treći i
uslovno finalni korak (tercijarni nivo), koji
nije dat u šemi, a najčešće se naziva
prolongirana selekcija. Njen zadatak je, za
razliku od prva dva koraka, u kojima se
talenat prepoznaje, otkriva i karakteriše,
usmjerava, da svakom već selektiranom
pojedincu, odredi punu specifičnost,
posebno u ekipnim sportovima.
Sistem realizacije selekcije u
sportu
• Naučnim metodama, precizno utvrđena, jednačina
specifikacije sportske discipline,
• Takođe naučnim metodama utvrđene modelne
karakteristike, vrhunskog sportiste u toj sportskoj
disciplini,
• Baterija mjernih instrumenata, izuzetno visoke
pouzdanosti i faktorske valjanosti, za procjenu
relevantnih antropoloških obilježja djece, koja su
potencijalni kandidati za ostvarenje vrhunskih sportskih
dostignuća u toj sportskoj disciplini.
• Izvršiti prognozu, odnosno utvrditi očekivani trend
sportskih rezultata, koje mladi sportista može ostvariti
u budućnosti.
Jednačina specifikacije
(jednačina predviđanja) sportske
discipline je hijerarhijski uređen
skup bazičnih i specifičnih
antroploških sposobnosti i
karakteristika od kojih zavisi
vrhunski sportski rezultat u toj
sportskoj disciplini.
2

3/2/2011
Modelne karakteristike, vrijednosti (model
šampiona, uzor, ideal, genije) se dobijaju na
osnovu analize sposobnosti i karakteristika
znatnog broja najuspješnijih pojedinaca
određene sportske discipline Model
predstavlja rezultate vrhunskih sportista
svjetskog nivoa u toj sportskoj disciplini,
izrežene u numeričkim vrijednostima, koje
su rezultati dijagnostikovanja antropoloških
segmenata, bazične i specifične orijentacije.
Modelne vrijednosti rukometaša i rukometašica
različitog uzrasta u motoričkim testovima
T P Naziv testa 13 14 15 16 17 18 19
1 M 50MVS(sec) 7,6 7,1 6,9 6,7 6,7 6,6 6,5
Ž 50MVS(sec) 8,0 7,8 7,7 7,6 7,5 7,4 7,4
2 M DALJSM(cm) 200 215 225 235 245 255 265
Ž DALJSM(cm) 186 190 192 195 203 207 210
3 M 1000M(min) 3,45 3,35 3,25 3,20 3,15 3,10 3,05
Ž 800M(min) 3,20 3,18 3,15 3,10 3,05 3,00 3,00
4 M Zgibovi(broj) 6 7 9 10 10 11 12
Ž Fleksibilnost(cm) 58 59 60 62 64 65 66
5 M TRB30SEK(broj) 21 21 22 23 23 24 24
Ž TRB30SEK(broj) 19 20 21 21 22 23 23
6 M Bac. lop. iz mjesta(m)
41,60 45,50 51,80 53,80 57,60 65,50 66,7
Ž Bac. lop. iz mjesta(m)
27,60 31,50 35,00 43,20 46,88 50,00 51,0
Baterija testova odstupa od jedne do
druge sportske discipline, iako pojedini
mjerni instrumenti, veoma često, mogu
biti upotrijebljeni, u selekciji za različite
sportske discipline. Posljednjih se
godina nastoji doći do što preziznijih i
specifičnijih mjernih instrumenata koji
će i proces selekcije učiniti pouzdanijim.
Prognoza se zasniva na standardima koji se oslanjaju
na kvalitativnosti pokazatelja, koji su dobijeni mjerenjima
početnog stepena sposobnosti i karakteristika i
mogućnosti razvijanja istih.
Preciznije, u zavisnosti od početnog stepena,
koji se uslovno označava kao nizak srednji i visok,
kao i razvijanja, koje se takođe može odvijati u tri
nivoa kvaliteta (nizak, srednji i visok), samo
pojedinac sa visokim početnim nivoom svojih
kvaliteta (potencijala) i visokim stepenom
usavršavanja svojih sposobnosti, može doći do
vrhunskog sportskog nivoa. Sve ostale strukture
sportskog razvitka (početni nivoi i kvalitet
usavršavanja) ne mogu dovesti do formiranja
vrhunskog sportiste.
SELEKCIJA U INDIVIDUALNIM I
EKIPNIM SPORTOVIMA
• Većina individualnih sportova, prema standardu
složenosti kretnih struktura, bazičnog je tipa (atletika,
plivanje, gimnastika, skijanje). Zbog toga postaje
razumljivo isticanje bazičnih motoričkih i morfoloških
testova u selekciji talenata za te sportove (Aule i Loko,
1982; Henson i sar. 1989; Schroter i Voss, 1990;
Johnes, 1989, 1993 i 1997; Suslov i Kulakov, 2003).
Nasuprot tome, genetski određeni potencijali
morfološkog i funkcionalnog karaktera, nisu značajno
doprinijeli pronalaženju talenata za sportske igre
(Pienar i sar., 1998; Hoare i Warr, 2000; Reilly i sar.
2000).
3

3/2/2011
SELEKCIJA U SPORTU
HRONOLOŠKA DOB
• Hronološka dob
• Biološka dob
• Sportska dob
• Relativna dob
BIOLOŠKA DOB
BIOLOŠKA DOB
SPORTSKA DOB
4

3/2/2011
RELATIVNA DOB
relativno godište
Ekipa
Relativna dob selekcija U15, U16, U17 i U18;
Helsen, Van Winckel i Williams (2005)
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Belgija 15 10 12 13 9 10 9 6 5 3 3 4
Danska 14 10 9 4 15 10 7 7 6 6 0 2
Engleska 21 15 11 5 5 3 4 6 8 8 5 3
Francuska 9 3 6 5 5 3 4 0 0 4 1 1
Njemačka 18 17 17 6 13 7 9 7 5 2 2 0
Italija 14 12 10 7 6 5 6 9 5 1 0 2
Holandija 14 15 11 6 8 7 1 12 14 6 5 2
Portugal 8 15 10 13 9 3 1 5 3 2 3 0
Španija 8 4 6 11 7 4 4 1 0 2 2 1
Švedska 6 8 3 5 3 3 1 3 3 1 0 0
Relativna dob seniorske i mladih selekcija
FK Atletiko Bilbao (Mujika, 2007)
RELATIVNA DOB
januar-februar oktobar-decembar
Selekcija
Seniori 79,20% 8,30%
Mlade selekcije 85,20% 9,90%
RELATIVNA DOB
RELATIVNA DOB
5

3/2/2011
SELEKCIONI KRITERIJUMI za sprintere
Alabin i sar. (1980)
Dob
Visina
/cm
Masa/
kg
60m 100m 300m Dalj
mj.
Petos
kok
Leđa/
din
11 148,5 37,9 9,8 15,9 58,4 180 9,25 73,5
12 153,8 41,4 9,3 15,0 54,2 191 9,84 87,6
13 160,3 47,0 8,8 13,9 49,9 209 10,74 112,2
14 168,2 55,6 8,1 12,9 49,2 233 12,00 135,6
15 172,8 60,7 7,7 12,3 42,8 249 12,75 148,7
16 176,7 65,6 7,2 11,9 40,4 261 13,70 157,6
Dob/Pol
Dječaci
Selekcioni kriterijum za bacače i
skakače Ruderman i Komarova (1985)
Visina/
cm
Masa/kg
30m/lete
ći/s
60m/viso
ki/s
Dalj
mjesto
Troskok
mj.
Bac.
kugle
11 165 50-55 4,3 9,4 210 600 10,50
12 170 55-60 4,1 9,2 220 630 11,50
13 175 60-65 3,8 8,9 230 680 13,00
Djevojčice
11 160 45-50 4,5 9,8 200 520 10,50
12 168 50-55 4,2 9,4 210 650 11,40
13 170 55-60 3,9 9,0 215 680 12,50
SELEKCIONI KRITERIJUMI
• Parry O'Brien: 190cm, 111kg, 100m=10,8s,
• Brian Oldfield 196cm, 125kg, (365cm, Dalj Mjesto)
• Alexander Baryschnikow: 198cm, 130kg,
• Udo Beyer: 195cm, 135kg, bench press: 305kg, d. čučanj:
450kg,
• Alessandro Andrei: 191cm, 118kg,
• Ulf Timmermann: 194cm, 118kg, bench press: 190kg, d. čučanj:
330kg, trzaj: 160kg,
• Randy Barnes: 195cm, 132kg,
• John Godina: 193cm, 129kg, bench press: 215kg, d. čučanj:
340kg,
6