Allium cepa -Allium sativum - HELVETAS

hortimanual
Qepa dhe
hudhra
Allium cepa -Allium sativum
Projekti Zvicran për
Promovimin e Hortikulturës - Kosovë

Ky është publikim i Projektit Zvicran për Promovimin e
Hortikulturës - Kosovë, PZPH-K, i aplikuar nga Intercooperation
dhe i financuar nga Agjencia Zvicrane për Zhvillim.
Pjesa teknike e publikimit është bërë nga dr. Skender Kaçiu,
mbrojtja e bimëve është bërë nga prof. dr. Latif Susuri,
marketingu nga Luan Hoti,
redaktimi gjuhësor nga mr. Shefqet Riza.
KOORDINATORE E PUBLIKIMIT
Magbule Hyseni
FOTOGRAFITË
PZPH-K
PËRGATITJA GRAFIKE
punëtori grafike
SHTYPI
Shtypshkronja ILIRI, Prishtinë
hortimanual
Koleksioni
N o 1 KAROTA
N o 2 LAKRA
N o 3 MARULJA
N o 4 FASULJA
N o 5 QEPA DHE HUDHRA
N o 6 DOMATJA
Nr. 5 QEPA DHE HUDRA
Swiss Project for Horticultural Promotion – Kosovo, SPHPK
Intercooperation, zyra në Prishtinë:
Ekrem Rexha st. No.3 Arberia/Dragodan
Tel/Fax: +381 (0)38 243 034 • Po.Box No.2 Pristina 10000, KOSOVA
Intercooperation, zyra në Gjakovë:
Mihail Grameno rd. No.3
Tel/fax: +381 (0) 390 25 479 - GJAKOVA 50000, KOSOVA
info@intercoopkos.org • www.intercoopkos.org

I THEMELORE
nformatat
Të dhënat e përgjithshme
● Qepa hyn në radhën e kulturave më të vjetra që njeh njerëzimi.
● Përdorimi i saj në të ushqyerit e njeriut ka një të kaluar mjaft të largët. Atë e
kanë kultivuar edhe popujt e lashtë të cilët qepën përveç që e kanë shfrytëzuar
në ushqim e kanë përdorur mjaft shumë edhe si bimë mjekuese.
● Falë qëndrueshmërisë relativisht të mirë ndaj kushteve të mjedisit të jashtëm,
qepa ka një areal mjaft të gjerë të shtrirjes.
Përdorimi
● Duke iu falënderuar vlerës së lartë ushqyese, qepa ka një përdorim mjaft të
gjerë në të ushqyerit e njeriut. Për ushqim përdoret në forma të ndryshme. Te
ne të rralla janë gjellërat pa pjesëmarrje të qepës.
● Përveç vlerës ushqyese, qepa ka edhe vlerë mjaft të lartë shëruese.
Konsumi vjetor i vlerësuar i qepës në Kosovë është 14.929 t
Për kokë të banorit konsumohen 7.46 kg
Burimi i shënimeve:
Intercooperation - Zakonet blerëse dhe shprehitë konsumuese për pemë dhe perime
në Kosovë - Shtator 2001
Konsumi vjetor i vlerësuar i hudhrës në Kosovë është 4,071.6 t
Per kokë të banorit konsumohen 2.03 kg
Burimi i shenimeve:
Intercooperation - Traditat blerëse dhe shprehitë konsumuese për pemë dhe perime
në Kosovë - Shtator 2001
Vendet Sipërfaqja e mbjellur (Ha) Rendimenti (t/ha) Prodhimi (t)
V I T I 2 0 0 2
Vendet Qepa Hudhra Qepa Hudhra Qepa Hudhra
Greqia 7.748 1.800 25.80 8.88 199.898 15.984
Turqia 82,000 15.000 21.30 8.33 1.746.600 124.950
Bullgaria 13.000 7.000 6.15 4.28 79.950 29.960
Kroacia 7.100 2.500 7.04 3.28 49.984 8.200
Maqedonia 3.200 1.096 10.70 3.34 34.240 3.661
S&M i Zi 21.000 9.600 6.81 2.60 143.000 24.960
B&H 5.200 2.300 5.77 3.04 29.999 6.992
Kosova* 1.343 1.821 6.0 3.20 8.058 583
Burimet e shënimeve:
* FAOSTAT
** MBPZHR, DMPB 2005
1

2
Burimet e shënimeve:
* FAOSTAT
** MBPZHR, DMPB 2003

Tregu
KRAHASONI PRODHIMTARINË TUAJ:
● Planifikoni prodhimin tuaj
● Planifikoni prodhimtarinë e hershme ose të vonshme
● Mbani shënime të prodhimtarisë
● Specializohuni për prodhimtari, sepse do të bëheni i njohur
Çmimi
● Ndyshimet e çmimeve me shumicë dhe me pakicë në tregun e Prishtinës
(viti 2002-2004).
Q E P A D H E H U D H R A Ç M I M I M E P A K I C Ë
QEPA DHE HUDHRA
Muajtë Viti 2002 Viti 2003 Viti 2004
Qepa Hudhra Qepa Hudhra Qepa Hudhra
Janar 0.75 1.50 0.46 1.75 0.93 1.63
Shkurt 0.75 1.63 0.43 1.75 0.75 1.75
Mars 0.63 2.00 0.46 1.75 0.70 1.56
Prill 0.69 2.13 0.70 1.70 0.70 1.50
Maj 0.81 1.63 0.70 1.46 0.70 1.50
Qershor 0.68 2.13 0.75 1.69 0.58 1.50
Korrik 0.50 1.69 0.52 1.75 0.48 1.50
Gusht 0.43 1.23 0.52 1.75 0.40 1.10
Shtator 0.50 1.69 0.50 1.75 0.40 1.15
Tetor 0.53 1.75 0.70 1.88 0.40 1.10
Nëntor 0.50 1.75 0.68 1.56 0.40 1.20
Dhjetor 0.50 1.75 0.58 1.50 0.40 1.43
Burimi i shënimeve : "Monitorimi" Monitorimi javor i çmimeve të pemëve dhe perimeve të freskëta nga Tregu i Madh i Prishtinës - SPHPK/Intercooperation
3

K E SUKSESIT
ushtet
Toka
● Pjesa më e madhe e sistemit rrënjor është e lokalizuar në shtresën e sipërme të
tokës.
● Për këtë arsye qepës më së shumti i përshtaten tokat me strukturë të mirë,
mesatarisht të lehta deri mesatarisht të rënda. Më së miri rritet dhe zhvillohet në
reaksion neutral (pH 6,8 – 7,5).
Temperatura
● Në përgjithësi mund të thuhet se qepa ka kërkesa të vogla ndaj temperaturës.
● Temperatura minimale e mbirjes është 2 - 5˚C, ndërsa temperatura optimale 18 –
20˚C.
● Kërkesat më të mëdha për nxehtësi janë në fazën e formimit të bulbit kur temperatura
optimale duhet të jetë rreth 22ºC, ndërsa minimalja 150C.
Lagështia
● Kërkesat më të mëdha për lagështi janë në fazën e mbirjes dhe deri në përfundimin
e fazës së rritjes intensive të gjetheve (formimi i plotë i bulbit).
● Në fazën e pjekjes kërkesat për lagështi zvogëlohen mjaft shumë. Lagështia e
tepërt në fazën e pjekjes shkakton zgjatjen e periudhës së vegjetacionit e prandaj
qepët e këtilla vështirë ruhen gjatë dimrit.
4

Plëhrimi
● Kërkesat e qepës ndaj materjeve ushqyese janë të ndryshme varësisht nga fazat
e rritjes dhe zhvillimit të saj. Në fazat e hershme të vegjetacionit kërkesat ndaj
materjeve ushqyese janë të vogla. Në fazën e rritjes intensive të gjetheve dhe
formimit të bulbit, kërkesat për materje ushqyese janë më të larta. Në kohën kur
fillon pjekja e bulbit, kërkesat për materje ushqyese vijnë duke u zvogëluar.
● Gjatë prodhimit të qepëve përmes qepujkave, sasitë orientuese të materjeve
ushqyese (në formë të materjeve aktive) do të mund të ishin: 100 - 120 kg N, 80
- 100 kg P2O5 dhe 120 – 140 K2O.
● Është me rëndësi që materjet ushqyese të jenë në gjendje leht të shfrytëzueshme
nga ana e bimëve.
● Afatet e dhënies së plehërave varen nga mënyra e prodhimit. Megjithatë janë dy
afate kryesore: Dhënia e plehrave gjatë përgatitjes së tokës (me ç'rast jepen
gjysma e plehrave të planifikuara të azotit dhe dy të tretat e plehrave të planifikuara
të fosforit dhe kaliumit) ndërsa përmes riplehërimit jepet sasia tjetër (në
fazën e formimit intensiv të gjetheve para formimit të bulbeve të qepëve).
● Në prodhimin e qepës zakonisht nuk aplikohet plehërimi i drejtpërdrejtë me pleh
të freskët shtalle, për arsye se ky lloj plehërimi ndikon në mënyrë të njëanshme
në rritjen e gjetheve, që mund ta zgjatë vegjetacionin, ndërsa bulbat nuk zhvillohen
mirë, ngelin më të buta dhe nuk mund të përgatiten mirë për ruajtjen e
tyre gjatë dimrit. Megjithatë, në tokat e varfëra dhe në ato ku nuk është bërë
plehërimi me plehra shtalle për një kohë të gjatë mund të përdoret plehu
organik, por me kusht që ai të jetë i dekompozuar («i djegur»), sepse si i tillë do
të ndikojë në ushqimin e bimëve, si dhe do të ketë ndikim mjaft pozitiv edhe në
përmirësimin e strukturës së tokës.
5

Mënyrat e kultivimit
● Qepa kultivohet në tri mënyra:
•Përmes qepujkave
•Përmes mbjelljes së drejtpërdrejtë të farës në fushë
•Përmes fidanit
Mënyra e kultivimit të qepës varet nga tradita e përvetësuar prej prodhuesve, nga
qëllimi i prodhimtarisë, nga kultivari etj.
Prodhimi i qepës përmes qepujkave
Kjo është mënyra kryesore e prodhimit të qepës në Kosovë.
Parakusht kryesor i prodhimit të suksesshëm të qepës përmes qepujkave është
cilësia e qepujkave të cilat prodhohen në vitin e parë.
Prodhimi i qepujkave
● Për prodhimin e qepujkave duhet zgjedhur toka të lehta ranore me veti të mira
fizike dhe të pastruara nga barojat e këqia. Parakulturat më të mira për qepujka
janë lakrat, spinaqi, kungullorët etj. Përgatitja e tokës për prodhimin e qepujkave
duhet të jetë sa më cilësore.
● Në tokat mesatarisht të pasura me materje ushqyese, vlerat orientuese të
plehrave minerale në formë të materjeve aktive mund të jenë: 60 – 80 kg N, 50
– 60 kg P2O5 dhe 80 – 100 K2O/ha. Është me rëndësi që gjatë plehërimit të
favorizohet formimi i qepujkave relativisht të vogla dhe me përmbajtje sa më të
lartë të lëndës së thatë.
● Mbjellja e farës duhet bërë sa më herët që të jetë e mundur në pranverë (duke
filluar nga fillimi i marsit). Mbjellja e farës bëhet në rende, në distancë 10 – 15
cm. Pas çdo 5 - 10 rendeve lihet një distancë e zbrazët rreth 50 cm, me qëllim që
bimëve t'u shërbehet më leht. Gjatë mbjelljes në mënyrë të mekanizuar nevojiten
rreth 80 – 100 kg farë/ha.
● Në tokat e rënda është e preferueshme që fara të mbillet 1 – 1,5 cm, ndërsa në
tokat e lehta deri në 2 cm.
Kultivimi i qepës
● Përgatitja e tokës fillon në vjeshtë me punimin themelor të tokës. Në pranverë,
sa më herët që të jetë e mundur fillon përgatitja e tokës për mbjellje. Përgatitja
cilësore e tokës është mjaft e rëndësishme për arritjen e bulbave të madhësisë
uniforme dhe të padeformuar.
Qarkullimi bimor
● Qepa në qarkullimin bimor vie në vendin e dytë, do të thotë pas kulturave që
plehërohen me pleh organik, siç është: domatja, speci, lakra etj.
● Nga ana tjetër, qepa është parabimë mjaft e përshtatshme për shumë kultura të
tjera perimore.
● Për shkak të vetive fitoncide (baktericide) ajo ndikon mjaft mirë në dezinfektimin
e tokës. Në të njëjtën sipërfaqe nuk është e preferueshme që të mbillet së paku
3 – 4 vite radhazi.
6

Kultivimi i qepës në Shipol - Mitrovicë
Mbjellja
● Mbjellja e qepujkave bëhet në pranverë sa më herët që të mund të përgatitet
toka.
● Në disa rajone të Kosovës është e njohur edhe mbjellja vjeshtore e qepujkave e
cila bëhet nga mesi i tetorit. Mbjellja vjeshtore është e rëndësishme sidomos për
prodhimin e qepëve të reja të gjelbërta të cilat shfrytëzohen herët në pranverë
kur asortimani i perimeve është mjaft i varfër. Për këtë formë të kultivimit përgatitja
e tokës fillon menjëherë pas largimit të parakulturës.
● Është e preferueshme që qepujkat të kenë madhësi 1 – 1,5 cm. Distancat e
mbjelljes janë 20 – 30 cm ndërmjet rendeve dhe 8 – 10 cm ndrëmjet bimëve në
rend.
Sasia e qepujkave për mbjelljen e 1 ha është e ndryshme, varësisht nga madhësia
e tyre dhe sillet nga 300 – 1000 kg/ha.
7

Masat
E PËRKUJDESJES
Masat e përkujdesit gjatë vegjetacionit
● Bazohen në shkriftimin e sipërfaqeve ndërmjet rendeve, eliminimin e barojave,
ujitje dhe mbrojtjen nga sëmundjet dhe dëmtuesit.
● Gjatë vegjetacionit kryhen 2 – 3 kultivime (prashitje) ndërmjet rendeve, derisa
sipërfaqja ndërmjet rendeve të mos mbulohet nga gjethet e bimëve.
● Në disa raste në toka shumë të varfëra mund të bëhet edhe riplehërimi i bimëve,
por ai duhet të bëhet vetëm në fazat e hershme (para fillimit të formimit të bulbit).
Ujitja
● Tek ujitja duhet pasur kujdes që pas formimit të bulbit ato të ndërpriten, sepse
mund të ndikojnë në zgjatjen e vegjetacionit.
● Kultivimet ndërmjet rendeve janë mjaft të preferuara me qëllim të mbajtjes së
një regjimi të mirë ujoro – auror.
8

Kultivimi i qepës me anë të mbjelljes së drejtpërdrejtë
të farës në fushë
● Kjo është një mënyrë mjaft e përhapur e kultivimit të qepës në shumë vende të
botës. Kjo mënyrë e kultivimit të qepës është mjaft ekonomike dhe ka disa përparësi
në krahasim me kultivimin e qepës me anë të qepujkave.
● Kjo mënyrë e kultivimit kërkon përgatitje shumë më cilësore të tokës si dhe
kujdes shumë më intensiv në krahasim me mënyrën tjetër të kultivimit
(përmes qepujkave).
● Kultivimi i qepës me anë të mbjelljes direkte të farës në fushë mund të jetë i
suksesshëm vetëm në tokat me strukturë të mirë, të përgatitura për mbjellje
në mënyrë cilësore, të rrafshta (të përshtatshme për ujitje), të pastërta nga
barojat etj.
● Përgatitja e tokës fillon në vjeshtë menjëherë pas largimit të parakulturës me
lavrimin e thellë. Në pranverë sa më herët që të jetë e mundur duhet të fillojë
punimi plotësues.
● Për këtë formë të kultivimit të qepës është me rëndësi zgjedhja e kultivarit
të përshtatshëm për prodhimin e saj.
● Mbjellja e farës duhet të bëhet sa më herët që të jetë e mundur për t`u kryer
përgatitja e tokës (gjatë muajit shkurt – mars). Mbjellja e farës bëhet në thellësi
rreth 2 cm. Sasia e nevojshme e farës për 1 ha sillet rreth 5 – 7 kg.
● Masat e përkujdesit nuk dallojnë shumë nga ato që aplikohen te kultivimi i
qepës me anë të qepujkave, ndonëse nevojitet një kujdes paksa më intensiv dhe
më i madh i ujitjes (deri në fazën e formimit të bulbit).
9

10
Kultivimi i qepës me anë të fidanit
● Kjo formë e prodhimit është e dedikuar në rend të parë për prodhimin e qepëve
të reja (të njoma) herët në pranverë dhe zakonisht është e lokalizuar në afërsi të
qyteteve të mëdha.
● Përgatitja e fidanit për këtë formë të prodhimit bëhet në lehë të ftofta dhe kryesisht
në pjesën e dytë të muajit gusht.
● Për 1 m2 hudhen 8 – 10 gr farë.
● Gjatë kultivimit si kulturë e veçantë, kur për mbjellje shfrytëzohen kultivarë me
rritje të kufizuar, vjelja mund të bëhet në mënyrë të mekanizuar.
● Fidanet arrijnë për ndërrim në pjesën e parë të muajit tetor.
● Distancat e mbjelljes janë të njëjta si me mbjelljen e qepujkave.
● Në pranverën e hershme, posa këtë ta lejojnë kushtet klimatike, preferohet që të
bëhet një kultivim ndërmjet rendeve.
● Qepët e njoma arrijnë për vjelje zakonisht nga fundi i prillit.

Kultivarët
Në kultivimin e qepës te ne dominon kultivari Shtutgarter. Në sipërfaqe diq më
të vogla (sidomos në rrethin e Prizrenit) mbillet edhe kultivari autokton i
qepës, i njohur si qepa e Prizrenit, e cila ka formë të shtypur të bulbit. Në
kohë të fundit kanë filluar të përhapen edhe kultivarë të tjerë si Seton etj.
Kultivari
Karakteristikat e kultivarëve
Shtutgarter Është kultivar me rritje të ulët, me gjatësi të kërcellit 45-
50 cm. Kokrrat i ka me madhësi mesatare, me formë
vezake të zgjatur, me ngjyrë të bardhë. Arrin të piqet për
70-75 ditë. Është i qëndrueshëm ndaj virusit të mozaikut
të fasules dhe është tolerues ndaj shkaktarit të antraknozës
si dhe ndaj bakteriozave.
BISER
Është kultivar determinant, me rritje të bujshme. Ky kultivar
e ka kokrrën me madhësi mesatare, në formë të
rrumbullakët dhe me ngjyrë të bardhë. Faza e pjekjes
arrihet gjatë periudhës 74-78 ditë. Është i qëndrueshëm
ndaj virusit të mozaikut të fasules dhe tolerues ndaj
shkaktarit të antraknozës si dhe ndaj bakteriozave.
Populacionet vendore Në kushtet tona klimatike kultivohen disa kultivarë vendorë.
Për këta kultivarë prodhuesit tanë vetë e sigurojnë
farën nga prodhimi i rregullt.
11

Vjelja dhe ruajtja e qepës
● Qepa arrin për vjelje në kohën kur thahet pjesa mbitokësore e bimës dhe luspat
e jashtme të bulbit.
● Në praktikë shpesh herë ndodhë që bulbi të mos thahet plotësisht për një
kohë të gjatë deri në fillim të vjeshtës. Kjo ndodh në rastet kur toka plehërohet
me doza të tepërta të plehrave azotike dhe kur ka lagështi të tepërt në
tokë në fazën e formimit të bulbit.
● Qepët e këtilla gjatë dimrit ruhen mjaft vështirë, andaj si të tilla preferohet
që të përdoren për konsum të menjëhershëm.
● Ruajtja e qepëve gjatë dimrit nuk varet vetëm nga mënyra se si ruhen ato,
por edhe nga mënyra se si futen në ruajtje.
● Qepa nxirret me anë të makinave të ndryshme për nxjerrjen e qepës apo me
dorë me vegla të ndryshme.
● Pas nxjerrjes qepët duhet të thahen (teren) sa më mirë, para futjes në ruajtje.
Tharja e qepës në Shipol – Mitrovicë
Qepa në supermarketin “Ylli” Bec
12

S
ëmundjet
DHE DËMTUESIT E QEPËS
Hiri i qepës (Leveillula taurica)
Është sëmundje e re, por në kushte tona nuk ka të dhëna për dëme ekonomike.
BIOLOGJIA E PATOGJENIT
● Shkaktare e hirit të qepës është kërpudha Leveillula taurica.
● Kërpudha depërton përmes stomave dhe zhvillohet në brendi të gjethes.
● Formon spore dimëruese, ndërkaq gjatë vegjetacionit përhapet me spore vegjetative.
SIMPTOMAT
● Në gjethe të qepës shfaqen njolla të verdha, në formë të rrumbullakët ose të
zgjatura me diametër 5-15 mm.
● Më parë infektohen gjethet e moshuara, të cilat janë të mbuluara me një
shtresë ngjyrë hiri. Njollat e reja kanë ngjyrë të bardhë në të përhitur.
MASAT E LUFTIMIT
● Nuk ka të dhëna për masat e luftimit.
Hiri i qepës
13

Vrugu i qepës (Peronospora destructor)
Sëmundja shfaqet gjatë motit me lagështi, që infekton qepën e rrallëherë
hudhrën (Allium sativum) dhe preshin (Allium porrum).
BIOLOGJIA E PATOGJENIT
● Organet e dimërimit janë oosporet në formë të rrumbullakët me membranë
të trashë.
● Konidet formohen në lagështi të lartë relative 100% dhe në temperaturë optimale
13°C. Këto organe mbijnë në temperaturë 7-25°C.
● Sëmundja përhapet në mënyrë intensive gjatë motit të freskët dhe me
lagështi.
● Sëmundja nuk bartet me anë të farës. Infektimi nga një vit në tjetërin bartet
me bulëza të infektuara.
SIMPTOMAT
● Sëmundja shfaqet në pjesën e brendshme dhe të jashtme të gjethes në formë
të njollave të zgjatura me ngjyrë të verdhë, të mbuluara me shtresë myku me
ngjyrë të përhitur.
● Tharja e gjetheve dhe e kërcejve shpeshherë ndodh edhe nga infektimi i dytë
nga kërpudha Alternaria porri.
● Kërpudha përmes gjetheve kalon në bulëza të qepës, të cilat shpejt kalben
nga veprimi i mikroorganizmave të tjerë saprofitë.
MASAT E LUFTIMIT
● Bëhet grumbullimi dhe djegia e gjetheve të infektuara dhe përdoret qarkullimi
bimor.
● Bulëzat e qepës mbahen në afat prej katër orësh në temperaturë 41°C.
Mbajtja e bulëzave në diell në afat prej 15 ditësh ndikon në dobësimin e
micelit që gjendet në luspa.
● Gjatë vegjetacionit përdoren preparatet në bazë të bakrit dhe fungicidet
organike sintetike: Dithane M-45, Antracol në përqëndrim 0.25-0.30% ose
Antracol bakri në përqëndrim 0.3-0.4%.
Vrugu i qepës
14

Kalbëzimi i hirtë (Botrytis aclada ,B. alli)
Është patogjeni më i rëndësishëm gjatë deponimit të qepës me luspa të kuqe.
BIOLOGJIA E PATOGJENIT
● Luspat e qepës në pjesën e qafës janë të lagura, ndërkaq në fazën e mëvonshme
zbuten, vyshken dhe thahen.
● Në fazën e kalbjes shfaqen masat e organeve të riprodhimit të kërpudhës si
shtresë me ngjyrë të përhitur. Në luspa formohen sklerotët (disa kokërrza të
zeza) me diametër 1-5 mm.
SIMPTOMAT
● Në këtë proces marrin pjesë
edhe format tjera të kërpudhës
Botrytis.
● Kërpudha nga njëri vegjetacion
në tjetrin bartet me anë
të qepujkave të infektuara,
por edhe me anë të farës së
infektuar.
Vyshkja fuzariale (Fusarium oxysporum)
BIOLOGJIA E PATOGJENIT
● Patogjeni qëndron në tokë
në formë të micelit ose të
klamidio-sporeve dhe bën
kryesisht jetë saprofite.
● Përmban shumë forma dhe
raca fiziologjike që dallohen
në pikëpamje të aftësisë për
Vyshkja Fuzariale
të shkaktuar infektimin e qepës.
● Këto raca fiziologjike mund të infektojnë bimë të ndyshme. Kështu Fusarium
oxysporum f.sp. cepae e infekton qepën.
SIMPTOMAT
● Pjesët e infektuara të bimëve vyshken dhe nekrotizohen. Majat e rrënjëve të
bimëve të reja kanë ngjyrë të kuqërremtë.
15

● Kërpudha Fusarium oxysporum është organizëm që jeton në tokë ose gjendet
në mbeturina të infektuara bimore. Dimërimi dhe konservimi i kërpudhës
sigurohet në mbeturina të infektuara bimore.
MASAT E LUFTIMIT
● Qarkullimi bimor me bimë të qëndrueshme.
● Luftimi i drejtpërdrejtë i kërpudhës me Benomil.
● Përdorimi i këtij fungicidi për një kohë të gjatë ka mundësuar shfaqjen e
specieve të qëndryeshme të kërpudhës.
Bloza e qepës (Urocystis cepulae)
Sëmundja është e përhapur në shumë vende të Evropës. Kërpudha infekton
njomëzat e qepës, të hudhrës dhe të preshit, bimët e të cilave dëmtohen për 50-
70%.
BIOLOGJIA E PATOGJENIT
● Kërpudha në pustule të fryra formon teliospore, që përmbajnë një qelizë e
rrallëherë dy qeliza qendrore të plleshme në formë të rrumbullakët ose eliptike.
● Organet e ripordhimit ruajnë vitalitetin
në tokë për një periudhë të
gjatë kohore.
● Patogjeni bartet me anë të farës,
ndësa infektimi i bimëve shkaktohet
me teliospore, që ruajnë aftësinë
infektuese në tokë deri 20 vjet.
● Infektimi i bimëve shkaktohet në
Bloza e qepës
temperaturë të tokës 7 - 25°C, kurse
teliosporet mbijnë në temperaturë 3 - 33°C, optimale 12 - 22°C
SIMPTOMAT
● Shenjat e sëmundjes duken në kotiledone dhe në gjethet e para në formë të
pustuleve të zgjatura me ngjyrë të mbyllur, që përfshijnë një pjesë ose tërë
gjethen.
● Në krahasim me gjethet e shëndosha janë më të trasha, përdridhen dhe lakohen
● Në fillim pustulet janë të fryra me ngjyrë të zezë të mbështjella me një cipë
ngjyrë argjendi, të cilat çahet lehtë prej nga lirohen teliosporet.
16

MASAT E LUFTIMIT
● Me përdorimin e farës së shëndoshë për mbjellje.
● Me qarkullimin bimor.
● Me dezinfektimin e farës me fungicide në bazë të
tiramit, kaptanit, folpetit dhe karboksinit.
Ndryshku i qepës (Puccinia allii)
Kërpudha infekton qepën, hudhrën dhe preshin. Si
pasojë e infektimit bimët ngecin në rritje dhe shkaktohet tharja e gjetheve.
Prania e sëmundjes në disa vende e kufizon kultivimin e këtyre bimëve të
rëndësishme.
BIOLOGJIA E DËMTUESIT
● Kërpudha formon eciospore të rrumbullakëta
ose eliptike të mbështjella me mur
ngjyrë të zbehtë me diametër mesatar 16-
28 µm.
● Urediniosporet njëqelizore kanë formë
Ndryshku i qepës
sferike ose vezake me membranë gjembore,
pa ngjyrë, me madhësi 23-32x20-26 µm. Ndërkaq, pas çarjes lirohen
teliosporet me ngjyrë të mbyllur.
● Kërpudha Puccinia allii dhe Puccinia porri janë të ngjashme, por ekzistojnë të
dhëna se këto janë dy patogjenë të ndryshëm.
SIMPTOMAT
● Në gjethet e para të bimëve të infektuara shfaqen eciet në formë të rrumbullakët
ose pakëz të zgjatura me ngjyrë të verdhë.
● Gjethet e bimëve të infektuara rëndë vyshken dhe thahen.
● Më vonë shfaqen uredinet me urediniospore me ngjyrë të verdhë në formë
çarjesh të epidermës.
● Nga fundi i vegjetacionit këto formacione shndërrohen në teliopustule me
teliospore me ngjyrë të mbyllur.
MASAT E LUFTIMIT
● Kërpudha dimëron në formë të teliosporeve në mbeturina të infektuara
bimore. Për këtë shkak bëhet lërimi i thellë i tokës dhe qarkullimi bimor katër
deri pesëvjeçar.
● Me përdorimin e farës së shëndoshë.
● Luftimi i drejtpërdrejtë bëhet me fungicide në bazë të bakrit dhe me ato sintetike.
17

Antraknoza e qepës (Colletotrichum circinans)
Është sëmundje që shfaqet në qepë me luspa të bardha, ndërkaq kultivarët
me luspa të ngjyrosura janë të qëndrueshëm. Sëmundja ndikon në pamjen
e qepës, por nuk e zvogëlon cilësinë e saj.
SIMPTOMAT
● Në luspat e qepës shfaqen njolla me ngjyrë të errët
të gjelbër deri në të zezë, të radhitura në formë të
rrumbullakët
● Kërpudha nuk futet thellë në indin e butë të qepës.
MASAT E LUFTIMIT
Antraknoza e qepës
● Me qarkullimin bimor.
● Ndërkaq, në ngastra të tilla mund të mbillen kultivarë me luspa të ngjyrosura.
Miza e qepës (Hylemyia antiqua)
● Miza e rritur e qepës është e ngjashme me mizën e shtëpisë me madhësi 6-
8 mm.
● Larvat kanë formë cilindrike, me ngjyrë të verdhë në të bardhë, kurse në drejtim
të kokës trupi ngushtohet me gjatësi deri në 10 mm.
● Dëme shkakton larva e cila ushqehet në brendi të këcellit.
● Bimët e dëmtuara vyshken, gjethet zverdhohen, gjethi i mesëm thahet tërësisht
dhe shumë lehtë mund të shkulet.
Miza e qepës
● Nëse këcellët e tillë çahen për së gjati, në to duken
shumë larva të dëmtueses.
● Dëmet shkaktohen gjatë motit me lagështi.
● Dëmtime më të mëdha shkakton gjenerata e parë
në pranverë. Ndërkaq, në kushtet tona shfaqen 2-
3 gjenerata.
MASAT E LUFTIMIT
● Në ngastra të mëdha përdoren insekticidet në formë granulash, të cilat më
parë futen në tokë në rende gjatë mbjelljes.
● Insekticidet e tilla janë : Volaton G-10 në dozë 10-15 kg/ha (100-150 g/100 m).
● Gjatë vegjetacionit për spërkatje mund të përdoren edhe insekticide të tjera siç
janë: Basudin 40, Rogor 40, Dursban E-48.
18

Tenja e qepës (Acrolepia assectella)
● Forma e rritur është flutur me madhësi 6-8 mm, me krahë të parë me ngjyrë
të errët, me një njollë në pjesën e pasme, ndërkaq krahët e poshtëm kanë
ngjyrë të çelur.
● Dëme shkakton larva, e cila ushqehet me pjesën e brendshme të gjethes, por
më vonë futet në brendi të kokës.
● Shenjat e para duken në gjethe në formë të njollave të zgjatura me ngjyrë të
argjendtë.
● Dëmtuesi nuk shfaqet rregullisht, por gjatë disa viteve shkakton dëme.
BIOLOGJIA E DËMTUESIT
● Dëmtuesi formon dy gjenerata,
por në vende me klimë të nxehtë
formon edhe gjeneratën e
tretë.
● Dimëron në formë të insektit të
rritur (si flutur), në vende të
ndryshme të mbrojtura, në
Tenja e qepës
gjethe, por ndonjëherë dimëron edhe në formë të pupës në tokë.
MASAT E LUFTIMIT
● Nga dëmtuesi mbrohen qepët e reja posa të duken shenjat e para të dëmtimit.
● Për këtë qëllim mund të përdoret ndonjë insekticid siç janë: Fastac 10% SC,
Decis EC-1.25, Chromogor 40, etj.
● Kjo masë nuk përdoret në qepët që konsumohen në gjendje të freskët.
Tenja e qepës
19

Tripsi i duhanit (Trips tabaci)
● Tripsi është insekt me madhësi 1 mm. Ka dy
palë krihë, ndërkaq larva është pa krihë me
ngjyrë të verdhë në të gjelbër.
● Dëmet i shkaktojnë larvat dhe insekti i rritur,
që i thithin lëngjet nga pjesët e njoma
bimore.
● Regullisht shfaqet në qepë, por dëme shkakton
gjatë motit të thatë. Brenda një viti formon
5 gjenerata, ndërkaq dimëron në formë
të insektit të rritur.
● Rendimentet më të mira mund të arrihen në
tokat aluviale, me strukturë të mirë dhe me reaksion neutral.
MASAT E LUFTIMIT
● Për trajtim mund të përdoret njëri nga këto insekticide siç janë: Actelic 50,
Fastac 10%, Decis Ec-1.25, Karate 2.5 EC etj.
● Kjo masë nuk përdoret në qepët që konsumohen në gjendje të freskët.
Nematodat
● Në kulturën e qepës, hudhrës dhe purrinit dëme
shkaktojnë nematodat e këcellit të gjinisë
Ditylenchus. Nematoda e kërcellit (Ditylenchus dipsaci)
paraziton shumë specie bimore (mbi 450 lloje).
Nematoda dëmton pjesët nëntokësore dhe mbitokësore
të bimëve siç janë: domatja, bizelja, spinaqi,
fasulja, qepa, hudhra, purrini, etj.
SIMPTOMAT
● Gjethet e infektuara të qepës janë të fryra, të vyshkura me ngjyrë të verdhë.
MASAT E LUFTIMIT
● Në toka të infektuara, para mbjelljes së kulturës, përdoret Basamid në formë
granulash. Para trajtimit me këtë preparat duhet të eliminohen të gjitha mbeturinat
bimore dhe barërat e këqija në të cilat parazitojnë nematodat. Po
ashtu, si masë mbrojtëse, rekomandohet përdorimi i qarkullimit bimor, ku në
ngastra të tilla mbillen kultivarët e qëndrueshëm të jonxhës. Për mbjellje përdoret
materiali i shëndoshë.
20

LUFTIMI I BARËRAVE TË KËQIJA
Qepa prodhohet në tri mënyra: me farë (mbjellja bëhet drejtpërdrejtë), me qepujka
dhe me fidanë. Për këtë arsye edhe përdorimi i herbicideve dallon sipasmënyrës
së mbjelljes së qepës.
Qepa e kuqe
1. MBJELLJA ME FARË
Para mbjelljes (pre sowing)
● Për këtë qëllim ekziston një numër i vogël herbicidesh. Në disa vende përdoret
herbicidi TREFLAN EC në dozë 1-2 lit/ha. Trajtimi bëhet 15 ditë para
mbjelljes, duke futur herbicidin në tokë.
Pas mbjelljes e para mbirjes (pre émergence)
● PROPAKLOR T-50 në dozë 8-10 lit./ha përdoret pas mbjelljes, por para mbirjes
së qepës.
Pas mbirjes
● TOTRIL në dozë 0.3-0.4 lit/ha përdoret në fazën e mbirjes së qepës. Dhe në
fazën e gjetheve të para të zhvilluara.
2. MBJELLJA ME QEPUJKA
Para mbjelljes
● TREFLAN EC në dozë 1-2.5 lit/ha. Trajtimi bëhet 15 ditë para mbjelljes, duke
futur herbicidin në tokë.
Pas mbjelljes e para mbirjes (pre émergence)
● PROPAKLOR T-50 në dozë 8-10 lit./ha përdoret pas mbjelljes, por para mbirjes
së qepës.
● TENORAN 50, në dozë 6-8 kg/ha, 10 ditë pas mbjelljes.
● TRIBUNIL në dozë 2 kg/ha përdoret në toka mesatarisht të rënda dhe në ato
të rënda. Lufton barërat e këqija gjethegjera dhe gjethengushta.
Pas mbirjes
● TOTRIL në dozë 1 lit/ha + AFALON LËNG 1 lit/ha. Ky kombinim përdoret në
qepë të mbira të mbjellura me qepujka.
● Në qepë të dobësuara nuk përdoren këto herbicide për shkak të veprimit fitotoksik.
● GOAL 1-1.53 lit/ha përdoret në fazën e tri gjetheve të zhvilluara.
21

1. SHPENZIMET E PUNËS
QEPA NË FUSHË TË HAPUR , SHPENZIMET E PRODHIMIT PËR 1 HA
Nr. Punët operacionale Mjetet Shpenz. e makinerisë (€) Ditët e punës Shpenz. e punës (€)
1 Lavrimi traktor 80 1 80
2 Plehërimi me pleh të shtallës traktor 45 9 180
3 Frezimi (2X) traktor 60 2 120
4 Mbjellja vegla të dorës 45 5 225
5 Plehërimi me pleh artificial (3x) traktor 90 6 180
6 Ujitja (4x) pompë 15 10 165
7 Mbrojtja e bimëve (3x) spërkatëse 45 3 90
9 Kontrollimi i barishteve (5x) vegla të dorës 18 270
10 Vjelja dhe paketimi traktor, vegla të dorës 150 3 450
13 Transportimi traktor 30 2 60
GJITHSEJ: 1.820
2. SHPENZIMET DHE KOSTOJA E MATERIALEVE
Nr. Materialet Njësia Sasia Çmimi (€) Shpenzimet (€)
1 Arpaxhik kg 400 1.2 480
2 Plehu i shtallës t 10 10 100
3 N:P:K (15:15:15) kg 550 0.24 132
4 NAG kg 250 0.18 45
5 Ushqim foliar lt 12 3 36
6 Antracol lt 1 8 8
7 Ridomil kg 1.2 18. 21.6
8 Sistemin lt 1 12.5 12.5
9 Zhupilan lt 1.5 12.5 18.75
10 Goal lt 1.5 45 67.5
Gjithsej 921.35
3. SHPENZIMET TJERA 300
4. SHPENZIMET E FUQISË PUNËTORE 15€/ditë kokë
5. RENDIMENTI 3.500 tonë
6. ÇMIMI ME SHUMICË 0.3 €/kg
7. SHITJA E TËRËSISHME 10.500 €
8. SHPENZIMET E PËRGJITHSHME 3.041.35
9. SHPENZIMET E PRODHIMIT 0.09 €/kg
10. PROFITI 7.458.65 €
22

Hudhra
● Hudhra është kulturë shumë e vjetër që e kanë kultivuar edhe popujt e lashtë,
të cilët përveç vlerës ushqyese i kanë njohur mjaft mirë edhe vetitë e saj
shëruese.
● Në Kosovë hudhra kultivohet në të gjitha viset, por në sipërfaqe të vogla.
● Në të ushqyerit e njeriut hudhra ka përdorim të gjerë. Si e freskët përdoret
herët në pranverë. Përveç kësaj, hudhra përdoret si shtesë e gjellërave të
ndryshme, ushqimeve të konservuara etj.
● Vlera shëruese e hudhrës është ditur qysh nga popujt e lashtë, të cilët i kanë
njohur vetitë dezinfektuese të hudhrës.
23

K E SUKSESIT
ushtet
Toka
● Për kultivimin e hudhrës më të përshtatshme janë tokat mesatarisht të lehta deri
mesatarisht të rënda.
Temperatura
● Thelbinjët e hudhrës fillojnë të mbijnë në temperaturë 3–5ºC. Temperatura optimale
për rritjen e bimëve është 16–18ºC. Pjekja (tharja) e bulbit bëhet në temperature rreth
25ºC. Është mjaft e qëndrueshme ndaj temperaturave të ulëta.
Lagështia
● Fazat më të ndjeshme për lagështi janë menjëherë pas ndërrimit (mbjelljes) së
thelbinjëve dhe ajo e rritjes së bulbit. Në kohën kur fillon pjekja kërkesat për
lagështi janë minimale.
Plehrimi
● Hudra ka kërkesa të theksuara për materje ushqyese. Gjatë përgatitjes së tokës
në vjeshtë mund të jepet një sasi e plehut oganik të dekompozuar mirë.
● Vlerat orientuese të plehrave minerale në formë të materjeve aktive do të mund
të ishin: 80 – 100 kg N, 70 – 80 kg P2O5 dhe 60 – 80 kg K2O për hektar.
● Në rast se nuk përdoret plehu organik i dekompozuar, sasia e plehërave minerale
duhet të shtohet për 20 – 30%.
24

Kultivimi i hudhrës
● Paraprakisht duhet pasur shumë kujdes në zgjedhjen e materjalit (thelbinjëve)
për mbjellje, sepse mund të jenë të infektuar. Tek ne zakonisht fermerët shfrytëzojnë
për mbjellje thelbinjtë e hudhrës të prodhuar nga prodhimtaria e rregullt
e saj. Si materjal për mbjellje shfrytëzohen thelbinjtë e shëndoshë, të pa deformuar
dhe kryesisht nga pjesa anësore e bulbit.
Përgatitja e tokës
● Përgatitja e tokës fillon në vjeshtë, ndërsa për mbjelljen vjeshtore fillohet menjëherë
pas largimit të parakulturës. Në pranverë punimi plotësues duhet të fillojë
sa më herët që të jetë e mundur.
Qarkullimi bimor
● Hudhra kultivohet pas lakrës, pas drithërave dhe pas disa perimeve të hershme.
Në të njëjtën sipërfaqe nuk preferohet të mbillet rresht për 3–4 vite. Në anën
tjetër hudhra është parakulturë shumë e mirë për shumicën e bimëve të tjera
perimore.
Mbjellja
● Mbjellja (ndërrimi) e thelbinjëve bëhet me dorë ose në mënyrë të mekanizuar.
● Tek mbjellja pranverore, mbjellja e thelbinjëve bëhet sa më herët që të jetë e
mundur (zakonisht deri nga mesi i marsit). Ndërkaq, tek mbjellja vjeshtore afati
optimal i mbjlljes është nga mesi i tetorit.
● Mbjellja e thelbinjëve duhet të bëhet në thellësi rreth 3 cm.
● Distancat e mbjelljes janë të ndryshme dhe ato sillen rreth 25–30 cm ndërmjet
rendeve dhe 8–10 cm ndërmjet bimëve në rend.
● Sasia e thelbinjëve për hektar është rreth 700–1000 kg, ndërsa te mbjella vjeshtore
kjo sasi mund të jetë diç më e lartë.
25

Masat
E PËRKUJDESJES
Masat e përkujdesit gjatë vegjetacionit
● Masat e përkujdesit gjatë vegjetacionit bazohen në kultivimin ndërmjet rendeve,
mbrojtjen nga sëmundjet dëmtuesit dhe barojat. Gjithashtu kujdes duhet
treguar për ujitjen e bimëve dhe eventualisht riplehërimin e tyre.
● Kultivimi ndërmjet rendeve është masë e obligueshme. Përmes kësaj mase arrihet
përmirësimi i regjimit ujoro–ajëror të tokës dhe ruajtja më e mirë e sasive të
ujit në tokë. Shkriftimi më i mirë është i rëndësishëm edhe për faktin se mundëson
rritje më cilësore të bulbit të hudhrës, i cili në toka të ngjeshura ngeli i deformuar
dhe në përgjithesi më i vegjel. Gjithashtu përmes kultivimit ndërmjet rendeve
bëhet edhe eliminimi i barojave.
● Ujitjeve (sidomos tek mbjellja pranverore) duhet kushtuar kujdes. Fazat më kritike
për ujë janë dy–tri javët e para pas mbjelljes së thelbinjëve dhe rrites intensive
të pjesës mbitokësore deri te formimi i plotë i bulbit (në kushtet tona deri
nga mesi i qershorit). Andaj në këtë fazë duhet pasur kujdes që varësisht nga
kushtet konkrete në fushë të aplikohet edhe ujitjat. Zakonisht aplikohen 2–3
ujitje.
Vjelja
● Vjelja e hudhrës kryhet kur bëhet tharja masive e pjesës mbitokësore të bimëve.
Hudhrat që nuk e kanë të tharë pjesën mbitokësore apo që vjelen gjatë kohës
kur ka shumë të reshura ruhen me shumë vështërsi dhe si të tilla është më mirë
të përdoren për konsum të menjëhershëm. Pas vjeljes pjesa e tharë mbitokësore
(sikurse edhe rrënjët) duhet të pastrohet. Në vendet për ruajtje hudhra duhet të
vendoset e terur.
● Ruajtja e hudhrës bëhet në mënyrë të ngjashme sikurse edhe qepa.
26

1. SHPENZIMET E PUNËS
QEPA NË FUSHË T Ë HAPUR , SHPENZIMET E PRODHIMIT PËR 1 HA
Nr. Punët operacionale Mjetet Shpenz. e makinerisë (€) Ditët e punës Shpenz. e punës (€)
1 Lavrimi traktor 80 1 80
2 Plehërimi me pleh të shtallës traktor 45 9 180
3 Frezimi (2X) traktor 60 2 120
4 Mbjellja vegla të dorës 45 5 225
5 Plehërimi me pleh artificial (3x) traktor 90 6 180
6 Ujitja (4x) pompë 15 10 165
7 Mbrojtja e bimëve (3x) spërkatëse 45 3 90
9 Kontrollimi i barishteve (5x) vegla të dorës 18 270
10 Vjelja, pastrimi dhe paketimi traktor, vegla të dorës 15 15 225
13 Transportimi traktor 30 2 60
Gjithsej: 1.595
2. SHPENZIMET DHE KOSTOJA E MATERIALEVE
Nr. Materialet Njësia Sasia Çmimi (€) Shpenzimet (€)
1 Farë copë 800 1.5 1200
2 Plehu i shtallës t 10 10 100
3 N:P:K (15:15:15) kg 550 0.24 132
4 NAG kg 250 0.18 45
5 Vuksal lt 1.5 2.5 3.75
6 Zhupilan lt 1.5 12.5 18.75
10 Goal lt 1.2 45 54
11 Rrjetat cope 12000 0.09 1280
Gjithsej 2.633.5
3. SHPENZIMET TJERA 300
4. SHPENZIMET E FUQISË PUNËTORE 15€/ditë kokë
5. RENDIMENTI 12.000 tonë
6. ÇMIMI ME SHUMICË 1 €/kg
7. SHITJA E TËRËSISHME 12.000 €
8. SHPENZIMET E PËRGJITHSHME 4.528.5€
9. SHPENZIMET E PRODHIMIT 0.38 €/kg
10. PROFITI 7.471.5 €
27

Qepa dhe hudhra
Allium cepa -Allium sativum
Qepa që nga fillimi i civilizimit ka qenë pjesë shumë e rëndësishme
eushqimit.
Historia e qepës është një tregim interesant. Qepa besohet të ketë
origjinën nga Azia, por mendohet gjithashtu se qepa është rritur si e egër
në çdo
kontinent. 3500 vjet para erës sonë, qepa ka qenë njëra prej
perimeve të pakta të cilat nuk janë prishur gjatë muajve të dimrit.
Stërgjyshërit tanë kanë njohur qëndrueshmërinë e perimeve dhe kështu
kanë filluar ta kultivojnë qepën për ushqim.
Qepa ka filluar të përdoret si ushqim, por edhe më shumë se ushqim pas
arritjes në Egjipt. Egjiptianët e lashtë e kanë adhuruar qepën, kanë
besuar se forma sferike dhe rrethet koncentrike të saj simbolizojnë përjetësinë
. Popullariteti i qepës është rritur në Greqinë antike, sepse atletët
kanë konsumuar sasi të madhe të saj për shkak se qepa lehtëson balancimin
e gjakut. Mbas Greqisë qepa gjithashtu edhe në Romën antike ka
filluar të bëhet artikull kryesor në ushqimin e popullsisë. Gladiatorët
romakë janë fërkuar me lëng qepe për forcimin e muskujve.
Kur qepa ka filluar të
përhapet në rajone të tjera të botës, atëherë ajo ka filluar të bëhet shumë e
dobishme për ushqim. Në mesjetë mjekët e kanë këshilluar qepën për
lehtësimin e kokëdhembjeve, për shërimin pas kafshimit të gjarprit dhe
madje kundër rënies së flokëve. Qepa është vlerësuar lart edhe në medicinë,
por edhe në ushqim të përditshëm.
Sot qepa vazhdon të jetë pjesë shumë e rëndësishme e ushqimit. Instituti
nacional i kancerit ka raportuar se qepa përmban antioksidante të cilat ndihmojnë
në ndalimin e paraqitjes së kancerit dhe në zvogëlimin e kolesterinës.
Hudhra në gjithë botën rreth 4000 vjet më parë ka pasur një rol të rëndësishëm
në jetën e përditshme dhe në mjekësinë popullore. Është përdorur, pra,
në medicinë dhe për ushqim. Në popull njihet si gjë që sjell fat dhe si mbrojtje
nga djalli. Popujt e lashtë kanë besuar se era e hudhrës mënjanon magjitë,
etj. Në dorëshkrimet egjiptiane prej 1500 vjet para erës sonë hudhra është rekomanduar
për 22 lloje të ushqimit. Egjiptasit i kanë ushqyer skllevërit e tyre me
hudhra gjatë ndërtimit të piramidave dhe këtë e kanë bërë për
mbrojtje nga sëmundjet dhe për qëndrueshmërinë e tyre fizike. Në Greqinë dhe
Romën antike qepa është preferuar për përdorim kundër kafshimit të qenve dhe mbrojtjen
nga infeksionet e ndryshme, por edhe për shërimin e lebrozës dhe astmës. Në mesjetë
është menduar se hudhra mbron nga mortaja. Përveç paragjykimeve nga
stërgjyshërit tanë, kërkimet moderne kanë konfirmuar se sa e shëndetshme është hudhra.
Kërkimet e Louis Pasterit në vitin 1858 kanë dokumentuar se hudhra i mbyt bakteret. Gjatë
Luftës së Dytë Botërore, kur penicilina dhe ilaçet tjera kanë munguar, hudhra është përdorur
si antiseptik për dezinfektimin e plagëve të hapura dhe ka ndikuar në
mbrojtjen nga gangrena. Kur thelpinjtë e hudhrës priten apo shtypen, enzima e cila gjendet
në qelizat e bimës së hudhrës kombinohet me aminoacid. Ky kombinim krijon një përbërës
të ri të quajtur allicin i cili është treguar i suksesshëm në mbytjen e 23 llojeve të
ndryshme të baktereve, duke përfshirë salmonellën dhe staphylococcu-n.
Hudhra mund ta parandalojë kancerin, sepse përmban vitaminën C, A dhe B të cilat stimulojnë
sistemin e imunitetit, eliminojnë toksinet si dhe i luftojnë shkaktarët kancerogjenë,.
Hudhra gjithashtu mbyt 60 lloje të kërpudhave.