JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA - Tanzania Online Gateway

JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA
WIZARA YA AFYA
RIPOTI YA HUDUMA ZA AFYA TANZANIA BARA 2004
Imetayarishwa na:
Idara ya Tiba
Afya Makao Makuu
P.O. Box 9083,
DAR ES SALAAM June 2005

Yaliyomo
Ukurasa
Vifupisho 4
Utanguli 5
1.1 Ripotiya Huduma za Aya Makao Makuu 2004/2005 6
1.2 Dira/Mwelekeo (Vision ya Wizara) 6
1.3 Majukumu ya Wizara ya Afya 6
1.4 Azma (Mission) ya Wizara ya Afya 6
1.5 Malengo ya Wizara ya Afya 6
1.6 Maeneo yaliyopewa Kipaumbele 2004/2005 7
1.7 Muhtasari wa kazi zilizopangwa kutekelezwa na Wizara ya Afya 2004/2005 8
2.0 Utekelezaji wa Majukumu Afya Makao Makuu 2004/2005 9
2.1 Mipango ya Maendeleo 9
2.2 Sera na Mipango 10
2.2.1 Mabadiliko katika Sekta ya Afya 10
2.2.2 Mfuko wa Taifa wa Bima ya Afya 11
2..2.3 Mfumo wa Taarifa za Uendeshaji wa Huduma za Afya 13
2.3. Huduma za Kinga 14
2.3.1 Udhibiti wa wa Magonjwa ya Kuambukiza 14
2.3.2 Mpango wa Taifa wa Kudhibiti Malaria 15
2.3.3 Mpango wa Taifa wa Kifua Kikuu na Ukoma 16
2.3.4 Mpango wa Taifa wa Kuzuia Upofu na Kudhibti Ugonjwa wa Usubi 18
2.3.5 Huduma ya Elimu ya Afya kwa Umma 19
2.3.6 Huduma ya Afya ya Uzazi, Mama na Mtoto 19
2.3.7 Mkakati wa Kutibu Magonjwa ya Watoto kwa Uwiano 20
2.3.8 Mpango wa Taifa wa Chanjo 21
2.3.9 Huduma ya Afya Shuleni 21
2.3.10 Afya ya Mazingira 21
2.3.11 Huduma za Afya Mipakani 22
2.3.12 Afya katika Sehemu za Kazi 23
2.3.13 Huduma za Afya Wilayani (District Health Services) 23
2.3.14 UKIMWI 24
2.3.15 Mradi wa Uimarishaji wa Huduma Muhimu za Afya 25
2.4 Huduma za Tiba 26
2.4.1 Huduma za Uchunguzi wa Magonjwa 26
2.4.2 Huduma za Tiba Asili 27
2.4.3 Hudma za Afya ya Kinywa 28
2.4.4 Huduma za Afya ya Akili na Vita Dhidi ya Dawa za Kulevya 28
2.4.5 Huduma za hospitali za Mshirika ya Kujitolea na Watu Binafsi 29
2.4.6 Huduma ya Dawa, Vifaa na Vifaa Tiba 29
2.4.7 Huduma za Kuzuia Maambukizi ya Virusi vya UKIMWI kutoka kwa Mama kwenda kwa Mtoto 30
2.4.8 Huduma ya Matibabu ya Nje ya Nchi 30
2.5 Hudma ya Utawala na Utawala na Utumishi 31
2.5.1 Idara ya Utawala 31
2.6 Huduma ya Mafunzo ya Watumishi 32
2.7 Ofisi ya Mganga Mkuu Kiongozi 34
2.7.1 Huduma za Dharura na Maafa 34
2.7.2 Ukaguzi wa Huduma za Afya 35
2.7.3 Huduma za Uuguzi na Ukunga 35
2.8 Uhasibu na Fedha 36
2.8.1 Ukusanyaji wa Mapato 36
2.8.2 Matumizi ya Fedha za kawaida 37
2.8.3 Matumizi ya Fedha za Miradi ya Maendeleo 37
3.0 Taasisi na Mamlaka zilizo chini ya Wizara ya Afya 39
3.1 Taasisi ya Chakula na Lishe Tanzania (TFNC) 39
3.2 Wakala wa Maabara ya Mkemia Mkuu wa Serikali 40
3.3 Mamlaka ya Chakula na Dawa 42
3.4 Taasisi yaTaifa ya Utafiti wa Magonjwa ya Binadamu 43
3.5 Matatizo na changamoto 45
3.6 Maeneo yaliyopewa kipaumbele mwaka 2005/2006 46
4.0 Ripoti ya huduma za Afya Mikoa 48
4.1 Utangulizi 48
4.2 Mchanganuo wa Watu katika 48
4.3 Mchanganuo wa hali ya Vifo vya Watoto na Mama wajawazito katika Mikoa 48
4.4 Mchanganuo wa Maeneo ya kiutawala katika Mikoa 50
4.5a Uwiano wa Wataalam wa Afya na Idadi ya Watu 50
4.5b Uwiano wa Wataalam wa Afya ya Kinywa (Dental) na Idadi ya Watu 53
4.6 Idadi ya Vituo vya kutolea Tiba na Umiliki wake 53
4.7 Idadi ya vitanda vya kulaza wagonjwa kwa kufuata miliki ya Vituo vya kutolea tiba 56
2

4.8 Watumishi wa Sekta ya Afya na Sehemu za Kazi 58
4.9a Magari na Pikipiki 58
4.9b Hadubini 59
4.9c Mashine za X-ray 59
4.9d Vifaa vya Utakasaji 60
4.9e Vifaa vya Tiba ya Meno 60
4.10 Magonjwa yanayotolewa Taarifa 61
4.11 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa wa Nje 64
4.12 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa Waliolazwa 66
4.13 Taarifa ya Huduma Maalum 68
4.14 Aina za X-ray zilizopigwa 69
4.15 Huduma za Maabara 69
4.16 Matokeo ya Vipimo vya Maabara 70
4.17 Huduma za kliniki ya Meno 70
4.18 Mahudhurio ya kliniki kwa Mama Wajawazito 71
4.19 Mama wajawazito kujifungua 71
4.20 Huduma kwa Mama waliojifungua 72
4.21 Matatizo ya akinamama wakati wa kujifungua 72
4.22 Sababu za Vifo vya Mama wajawazito 73
4.23a Taarifa ya watoto waliozaliwa mmojammoja 74
4.23b Taarifa ya Watoto waliozaliwa zaidi ya mmoja 74
4.24 Idadi ya watoto chini ya mwaka mmoja waliopata chanjo 75
4.25 Chanjo ya TT2+ kwa akinamama wajawazito 77
4.26 Wateja wa uzazi wa mpango wanaoendelea na Huduma 77
4.27 Watoto waliopata matone ya Vitamin A 78
4.28 Kiwango cha Watoto wenye Utapiamlo Mkali 80
4.29 Kiwango cha Kaya zenye vyoo vinavyokubalika na maji toka vyanzo salama 80
4.30 Mapato na vyanzo vyake 81
4.31 Fedha zilizotumika 82
5.0 Ripoti ya Hospitali za Rufaa 84
5.1 Utangulizi 84
5.2 Ripoti ya huduma zilizotolewa 88
5.2.1 Mahudhurio ya Nje 88
5.2.2 Wagonjwa waliolazwa 89
5.2.3 Magonjwa yaliyojitokeza kwa mahudhurio ya nje 89
5.2.4 Magonjwa Kumi yaliyoongoza kwa Mahudhurio ya Nje 90
5.2.5 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa wa Ndani 91
5.2.6 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa waliolazwa Idara ya “Internal Medicine” 92
5.2.7 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa waliolazwa Wodi ya Upasuaji 92
5.2.8 Huduma za Upasuaji 92
5.2.9 Magonjwa ya Akinamama (Ggynaecology) 94
5.2.10 Sababu za kulazwa Mama wajawazito 94
5.2.11 Kujifungua Mama Wajawazito 95
5.2.12 Aina ya kujifungua Mama Wajawazito 95
5.2.13 Matokeo ya kujifungua Mama Wajawazito 96
5.2.14 Sababu ya Vifo vya Mama Wajawazito 96
5.2.15 Sababu za kulazwa na vifo wodi za watoto 97
5.2.16 Sababu ya Vifo vya watoto wa umri chini ya mwaka mmoja 97
5.2.17 Magonjwa ya Macho kwa waliolazwa 98
5.2.18 Magonjwa ya Akili kwa waliolazwa 98
5.2.19 Magonjwa ya Kinywa 99
5.2.20 Idara ya Vipimo vya Maabara 99
5.2.21 Takwamu za Damu Salama 100
5.2.22 Takwimu za X-ray zilizopigwa 101
5.2.23 Takwimu za kipimo cha Ultrasound 101
5.2.24 Takwimu za kipimo cha CT Scan 102
5.2.25 Takwimu za Watumishi 103
5.2.26 Takwimu za Madaktari Bingwa 103
5.2.27 Taarifa ya Fedha za Kuendesha Huduma 104
5.3 Mafanikio na Matatizo katika Hospitali za Rufaa 105
6.0 Ripoti za Hospitali za Huduma Maalum 107
6.1 Hospitali ya Kibongoto 107
6.2 Taasisi ya Tiba ya Magonjwa ya Mifupa MOI 107
6.3 Hospitali ya Mirembe na Taasisi ya Mirembe 108
6.4 Taasisi ya Saratani Ocean Road 109
7.0 Ushirikiano na Nchi za Nje 110
8.0 Shukrani 111
3

VIFUPISHO
ADB
ADDO
ARVs
BADEA
BF
CCHP
CHSB
CDC
CEDHA
CHF
CLP
CUAMM
DANIDA
DDH
DFID
DOTS
EEG
EOP
EPI
EU
HFGC
GAVI
GTZ
ICU
IDRC
IMCI
ITI
JICA
KCMC
KfW
MDRTB
MDT
MKUKUTA
MOI
MoU
MSF
MTUHA
MUHUMA
NACTE
NEPHI
NIMR
OC
OPD
ORCI
OREC
OPET
PHCI
PMTCT
DOTS
PPM
RHMT
SAFI
SAREC
SDC
SIDA
SP
STI
SWAP
TAMISEMI
TALGWU
TFDA
TFNC
TIKA
TUGHE
UKIMWI
UNHCR
UNDP
UNFPA
UNICEF
USAID
VAs
VCT
VVF
WB
WHO
ZBTC
African Development Bank
Accredited Drug Dispensing Outlets
Anti Retro Viral Drugs
Bangue Arabe pour Development Economique en Afrique
Basket Funds
Comprehensive Council Health Plans
Council Health Services Board
Centre for Disease Control and Prevention
Centre for Education in Health Development Arusha
Community Health Fund (Mfuko wa Afya ya Jamii)
Central Pathology Laboratory
International College for Health Cooperation in Developing Countries
Danish International Development Agency
Designated District Hospital
United Kingdom Department for International Development
Directly Observed Treatment Short Course
Electro Encephalogram
Emergency Operational Plan
Expanded Programme of Immunization
European Union
Health Facility Governing Committee
Globed Fund for Vaccine Initiative
Gesellschaft fuer Technische Zusammenarbeit
Intensive Care Unit
International Development Research Centre of Canada
Integrated Management of Childhood Illnesses
International Trachoma Initiate
Japan International Cooperation Agency
Kilimanjaro Christian Medical Centre
German Bank for Development
Multi Drug Resistant TB
Multi Drugs Therapy
Mkakati wa Kukuza Uchumi na Kupunguza Umaskini Tanzania
Muhimbili Orthopedic Institute
Memorandum of Understanding
Medicine Sans Frontieres
Mfumo wa Taarifa za Uendeshaji wa Huduma za Afya
Mradi wa Uimarishaji wa Huduma za Afya
National Council for Technical Education
National Essential Package of Health Interventions
Institute for Medical Research
Other Charges
Out Patient Department
Ocean Road Cancer Institute
Organization of Petroleum Producing Countries
Overseas Related Export Trade
Primary Health Care Institute
Prevention of Mother to Child Transmission
Directly Observed Treatment Short Course
Planned Preventive Maintenance
Regional Health Management Team
Sawazisha Kope, Anza Matibabu Mapema, Fanya Usafi wa Uso na Mwili Imarisha Mazingira
Swedish Agency for Research Cooperation in Leading Countries
Swiss Agency for Development and Cooperation
Swedish International Development Authority
Sulphurdoxine Pyrimethemine
Sexually Transmitted Infections
Sector Wide Approach Programme
Tawala za Mikoa na Serekali za Mitaa
Tanzania Local Government Workers Union
Tanzania Food and Drug Authority
Tanzania Food and Nutrition Centre
Tiba kwa Kadi
Tanzania Union for Government Health Employees
Ukosefu wa Kinga Mwilini
United Nations High Commission for Refugees
United Nations Development Programme
United Nations Fund for Population Activities
United Nations Children Fund
United States Agency for International Development
Voluntary Agencies
Voluntary Councelling and Testing
Vesicle Vaganal Fistula
World Bank
Word Health Organization
Zonal Blood Transfusion Centres
4

Utangulizi
Katika kipindi cha mwaka 2004/05, Huduma za Afya nchini ziliendelea kuimarika. Malengo
yaliyowekwa katika kipindi hicho yalitekelezwa kwa ufanisi na vipaumbele vya Wizara pia
vilifikiwa. Pamoja na mafanikio yaliyofikiwa katika kipindi hicho kulikuwa na tatizo la takwimu
kutokamilika katika Sekta ya Afya. Kwa ujumla wake bado limeendelea kujitokeza katika
uandikaji wa taarifa za mwaka za hospitali za Rufaa na Mikoa. Kutokana na hali hiyo bado ipo
haja ya kuzingatia umakini katika kupata takwimu sahihi za utendaji kwani ndizo zitakazosaidia
kutoa takwimu sahihi ya hali ya magonjwa na hali halisi ya Huduma za Afya Nchini. Matatizo
yaliyojitokeza katika taarifa zetu za utendaji za mwaka yanatoa changamoto kwetu sisi watendaji
tujipange upya katika kutekeleza majukumu yetu katika Sekta ya Afya. Aidha, takwimu
zimeonyesha kushuka kwa viashiria vingi vya hali ya Afya katika taarifa za mwaka za Mikoa na
Hospitali za Rufaa. Iwapo hapatakuwa na juhudi za kutosha za kurekebisha hali hiyo ni wazi
kwamba hali ya Huduma ya Afya itazidi kushuka na hivyo kuathiri afya za wananchi. Kutokana
na hali hiyo zinahitajika jitihada za kutosha za kujifunza kwa Mikoa/Hospitali iliyofanya vizuri ili
kasoro zilizojitokeza ziweze kurekebishwa. Changamoto la tatizo la UKIMWI linataka kujipanga
upya ili kutekeleza wajibu wetu katika kutoa huduma za afya kwa Watanzania.
5

1.0 RIPOTI YA HUDUMA ZA AFYA MAKAO MAKUU 2004/2005
1.1 Utangulizi
Kwa mwaka 2004/2005 huduma za afya nchini ziliendelea kutolewa kwa kuzingatia sera,
miongozo, mipango na mikakati mbalimbali iliyowekwa na Wizara ya Afya. Kazi
zilizopangwa kufanyika katika kipind hiki zililenga dira, malengo na majukumu yaliyopewa
kipaumbele. Vyote hivi ni mwendelezo wa utekelezaji wa mipango na mikakati iliyowekwa
katika mwaka 2003/2004.
1.2 Dira/Mwelekeo (Vision) ya Wizara
Dira ya Wizara ya Afya ni “ Kutoa huduma za afya zenye ubora wa hali ya juu zinazofaa
na zinazofikiwa na kutumiwa na wananchi wote kulingana na mahitaji yao kupitia
mfumo wa afya ulio imara na endelevu”.
1.3 Majukumu ya Wizara
Ili kuiwezesha Wizara kufikia dira yake inatakiwa kutekeleza majukumu yafuatayo:-
• Kusimamia Sera na kutayarisha miongozo ya Afya ya huduma za Kinga na Tiba
• Kudhibiti kemikali na kuendesha uchunguzi wa kisayansi wa sababu za vifo
• Kusimamia na kudhibiti ubora wa dawa, vifaa tiba, vipodozi na vyakula
• Kuendeleza huduma za Tiba ya Asili
• Kusimamia Mpango wa Afya ya Uzazi, Mama na Mtoto
• Ukaguzi wa huduma za afya
• Kuandaa na kusimamia programu za mafunzo ya wataalamu wa afya na kuwaendeleza
kitaaluma watumishi wa sekta ya afya
• Kuinua kiwango cha ushirikiano kati ya Wizara, mashirika ya umma na dini, sekta
binafsi, idara na miradi mbalimbali ya afya katika kuongeza na kuimarisha ubora wa
huduma za afya
• Kutafuta rasilimali na vyanzo vya kutosha vya fedha na kuhakikisha matumizi bora ya
watumishi wa afya, fedha na vifaa
• Kuongoza na kusimamia wakala za Serikali, taasisi na mashirika ya umma yaliyo chini
ya Wizara ya Afya
• Kushirikiana na jumuia za kimataifa katika kuimarisha huduma za Afya.
1.4 Azma (Mission) ya Wizara ya Afya
Azma ya Wizara ya Afya ni kutoa huduma za afya kulingana na mahitaji, kusimamia sera na
kutayarisha miongozo sahihi inayowezesha upatikanaji wa wataalamu wa afya wenye ari na
hamasa ili kuboresha afya hasa ya wale walio katika hatari ya kuugua zaidi.
1.5 Malengo ya Wizara ya Afya
• Kupunguza magonjwa na idadi ya vifo kwa makundi yanayoathirika zaidi hasa watoto
wachanga, na walio chini ya miaka mitano, chipukizi ambao hawajafikisha umri wa
kwenda shule na walio shuleni, vijana, watu wenye ulemavu, wazee na wanawake
walio katika umri wa uzazi na kuongeza umri wa kuishi
6

• Kuhakikisha kuwa huduma muhimu na za msingi za afya zinasaidiwa na kusimamiwa
kwa utaratibu sahihi wa huduma za rufaa, utafiti, takwimu zenye mgawanyo wa kijinsia
na kuwahusisha kikamilifu wananchi
• Kufanya tathmini na kudhibiti usalama na ubora wa vyakula, dawa, kemikali na
vipodozi ili kulinda afya ya wananchi wote na mazingira kwa ujumla
• Kuzuia na kudhibiti magonjwa yanayoambukiza na yasiyoambukiza yakiwemo
Malaria, Kifua Kikuu, Utapiamlo na yale mengine yanaohusiana na afya ya mazingira,
afya kazini, matumizi ya kemikali
• Kupanga mafunzo ya watumishi na kujitosheleza kwa wataalam wa afya wenye uwezo
na ujuzi katika kada mbali mbali kwa kuzingatia uwiano wa kijinsia katika kutoa
huduma za afya katika ngazi zote
• Kuainisha mahitaji na kukarabati miundo mbinu ya afya kwa kuzingatia huduma
zinazotolewa kwa watu wenye ulemavu na kuweka mfumo wa matengenezo ya
majengo ya afya, mitambo na vifaa
• Kufanya mapitio, kutayarisha, kuhamasisha, kueneza, kufuatilia na kutathmini sera ya
afya, mipango na bajeti, miongozo, sheria za afya za viwango mbali mbali vya huduma,
kanuni na taratibu zinazohakikisha huduma za afya zinatolewa kwa ubora unaotakiwa
• Kuweka mazingira mazuri ya kazi na vitendea kazi kwa ajili ya kutoa huduma bora na
muhimu za kiutendaji na utawala zenye kuzingatia jinsia.
1.6 Maeneo yaliyopewa kipaumbele 2004/2005
Maeneo yaliyopewa kipaumbele ni yale yaliyolenga katika kupunguza umasikini, magonjwa
na vifo kwa wananchi wote, kuongeza umri wa kuishi na ubora wa maisha. Maeneo hayo
yaliainishwa kama yafuatayo:-
• Kuzipatia hospitali, vituo vya afya na zahanati dawa muhimu na vifaa vya hospitali
• Kuimarisha huduma za hospitali za rufaa kwa kuzipatia vifaa vya hospitali, vifaa vya
uchunguzi na dawa za maabara. Vifaa hivi huwawezesha waganga kugundua tatizo
mapema na kutoa tiba sahihi
• Udhibiti na uzuiaji wa Malaria
• Kutoa mafunzo ya kitaalamu ya watarajali (pre-service) ya wataalam wa afya na ya
kujiendeleza kwa kada zote za afya
• Kuimarisha huduma za afya ya uzazi, mama na mtoto, kwa kusambaza dawa za uzazi
wa mpango, vifaa vya uzazi na kutoa mafunzo kwa waganga na wauguzi jinsi ya
kutambua, kuainisha na kutoa tiba sahihi kwa magonjwa ya watoto kwa kupitia
mpango wa uwiano wa kutibu magonjwa ya watoto (IMCI)
• Kuimarisha huduma za chanjo kwa kununua dawa za chanjo, vifaa na vipuli kwa ajili
ya mnyororo baridi
• Udhibiti na uzuiaji wa kuenea kwa Kifua Kikuu na Ukoma
• Kuboresha hali ya elimu ya lishe nchini
• Kuimarisha afya na usafi wa mazingira nchini kote
• Kuzipatia fedha hospitali Teule (DDH) na mashirika yasiyo ya kiserikali (NGOs) ili
kuongeza uwezo wa kutoa huduma kwa wananchi katika sehemu zisizo na vituo vya
afya vya Serikali
• Kutekeleza majukumu ya sekta ya afya katika kudhibiti ugonjwa wa UKIMWI
• Kutumia matokeo ya utafiti yanayotolewa na taasisi mbalimbali za utafiti katika kutoa
mapendekezo ya sera, miongozo na mipango mbali mbali ya afya
• Kutoa mchango wa Serikali katika miradi yote inayopewa fedha na wahisani mbali
mbali
7

• Kufanya ukarabati wa majengo ya afya yaliyo katika hali mbaya na vifaa vya tiba na
kuweka utaratibu wa kufanya matengenezo ya kinga (Planned Preventive Maintainance
PPM)
• Kufanya uchunguzi wa vyakula, dawa na kemikali, kutoa ushauri wa kitaalam na
kutambua vyanzo vya vifo kwa kufanya uchunguzi wa kisayansi
• Kusimamia na kudhibiti kemikali za viwandani na majumbani, utakaotekelezwa na
Wakala wa Maabara ya Mkemia Mkuu wa Serikali.
1.7 Muhtasari wa kazi zilizopangwa kutekelezwa na Wizara ya Afya 2004/2005
Katika kipindi hiki kazi zilizopangwa kutekelezwa na Wizara ya Afya kwa kutumia fedha za
matumizi ya kawaida na miradi ya maendeleo, imefuata vipaumbele vilivyoanishwa hapo juu.
Kazi hizo ni kama zifuatavyo:-
• Kutoa dawa na vifaa vya hospitali kwa zahanati, vituo vya afya na hospitali katika
ngazi zote ili kuiwezesha Ofisi ya Rais, Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa kutoa
huduma muhimu za afya kwa wananchi
• Kutoa ruzuku kwa hospitali za mashirika ya dini
• Kusimamia, kufuatilia na kutathmini huduma za afya zitolewazo na Serikali za Mitaa,
Mikoa, hospitali za Rufaa na Taifa
• Kuimarisha huduma za chanjo, kuendeleza ubadilishaji wa mfumo wa uendeshaji wa
majokofu ya chanjo kutoka matumizi ya mafuta ya taa kwenda katika matumizi ya gesi.
Shughuli za chanjo zitaendelea kuimarishwa kote nchini
• Kutekeleza mpango wa ukarabati na matengenezo ya hospitali za Mikoa na za Rufaa.
Karakana Kuu za Kanda za vifaa na za ukarabati zitatumika kusaidia hospitali za
Mikoa na Serikali za Mitaa kuanzisha uhakikimali na kuweka viwango kamili vya vifaa
vya kutolea huduma za afya vinavyotumiwa na vituo vinavyotoa huduma za afya
• Kufuatilia na kusimamia ubora na usalama wa chakula, dawa na vipodozi
utakaotekelezwa na Mamlaka ya Taifa ya Chakula na Dawa (TFDA) kwa kutoa
huduma za ukaguzi, usajili wa uzalishaji, majaribio na uchunguzi wa kimaabara wa
sampuli ili kuhakikisha kuwa wazalishaji, wasafirishaji nje, waagizaji, wasambazaji na
wauzaji wanazingatia ubora, viwango, taratibu na matendo ya utunzaji yanayokubalika
• Kuzuia magonjwa ya kuambukiza na yasiyo ya kuambukiza hasa Malaria, UKIMWI,
Kifua Kikuu na Utapiamlo. Hatua zitakazochukuliwa zitajumuisha uimarishaji na
kuinua elimu ya afya na usimamizi wa kemikali
• Kuweka kipaumbele katika utekelezaji wa mkakati mpya wa sekta ya afya wa
kupambana na UKIMWI kwa kuhakikisha mpango huu unatekelezwa na kila idara
umeingizwa katika mpango wa afya wa mwaka wa kila Halmashauri ya Wilaya.
• Kutoa huduma za tiba kwa wagonjwa wa UKIMWI na magonjwa yanayoambatana
nayo, kutoa ushauri nasaha na kupunguza unyanyapaa kwa walioathirika
• Kutoa mafunzo kwa wataalamu mbalimbali wa afya juu ya tiba sahihi ya Malaria
katika Wilaya zote nchini, uhamasishaji juu ya utumiaji wa vyandarua vyenye
viuatilifu, utafiti wa usugu wa vimelea vya Malaria na tiba mseto
• Kuhakikisha usalama wa damu, kuzuia maambukizi ya UKIMWI kwa mtoto toka kwa
mama, kuhamasisha uzuiaji wa kuenea kwa UKIMWI kupitia ngono, uaminifu kwa
mpenzi mmoja na matumizi ya kondom
• Kuchukua hatua ambazo zitaongeza upatikanaji wa dawa za kupunguza makali ya
UKIMWI kwa kushirikiana na wahisani na mifuko mbali mbali kama vile “Global
Fund, The Bill and Melinda Gates Foundation”, “Clinton Foundation” na “President G.
W. Bush Initiatives”
8

• Kutekeleza mikakati ya pamoja ya kudhibiti maambukizi ya Kifua Kikuu na UKIMWI,
kutoa dawa za Kifua Kikuu na Ukoma katika vituo vyote vya matibabu. Kufanya utafiti
wa kitaifa wa Kifua Kikuu na kampeni za kutokomeza Ukoma
• Kuendelea kutoa kipaumbele kwa magonjwa mengine kwa kutekeleza mipango na kazi
zinazolenga utoaji wa huduma muhimu za afya kwa jamii, huduma za afya ngazi ya
Wilaya na katika hospitali za Mikoa na Rufaa
• Kuimarisha mipango ya mafunzo ya wataalamu na kuboresha mafunzo katika vyuo
vyake ili kuhakikisha elimu inayotolewa na vyuo hivyo inakuwa bora zaidi. Kuweka
mkazo zaidi katika mafunzo ya kujiendeleza ili kuwaongezea ujuzi na utaalamu
wafanyakazi wa afya katika ngazi zote. Kuandaa mipango ya mafunzo endelevu ya
wafanyakazi ambayo itatengenezwa kulingana na mahitaji ya kazi
• Kukarabati majengo na vifaa vya kutolea huduma za afya na kukamilisha uchunguzi
utakaosaidia uandaaji wa mpango wa maendeleo wa miaka 10 wa huduma za hospitali
• Kukamilisha mapitio ya Sera ya Taifa ya Afya kwa kujumuisha maoni yaliyotolewa na
wadau wengine wa afya
• Kuwasilisha muswada wa sheria ya Afya ya Jamii katika Wizara ya Sheria na Mambo
ya Katiba ili ukamilishwe na uwasilishwe bungeni
• Kuimarisha ushirikiano na Ofisi ya Rais, Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa
• Kutoa mafunzo ya huduma za dharura kwa wazazi kwa kufundisha waalimu 12 wa
kitaifa na 80 kutoka Mikoani.
2.0 UTEKELEZAJI WA MAJUKUMU AFYA MAKAO MAKUU 2004/2005
2.1 Mipango ya Maendeleo
Mwaka 2004/05 Wizara ya Afya ilitengewa kiasi cha shilingi 91,215,753,600/= kwa ajili ya
utekelezaji wa miradi ya maendeleo. Kati ya kiasi hicho, jumla ya shilingi 3,552,448,200/=
zilitolewa na Serikali ya Tanzania na kiasi cha shilingi 87, 663, 305,400/= zilitoka kwa
wahisani mbalimbali, wakiwemo wahisani wanaochangia Mfuko wa Pamoja wa Afya (Health
Basket Fund). Fedha hizo zimetumika kutekeleza miradi ifuatayo: -
• Ukarabati wa Hospitali ya Taifa Muhimbili Wizara iliendelea kushirikiana na Benki ya
Maendeleo ya Afrika (ADB) ili kukamilisha ukarabati mkubwa unaoendelea katika
Hospitali ya Taifa ya Muhimbili. Ukarabati huu unaenda sambamba na ununuzi na
ufungaji wa vifaa mbalimbali kwa ajili ya Hospitali ya Taifa Muhimbili na hospitali za
Manispaa za Ilala, Temeke na Kinondoni
• Kuendeleza ujenzi wa wodi ya watoto (Paediatric Ward Complex)
• Kuimarisha Hospitali Maalum na za Rufaa
o Ukarabati wa majengo ya huduma ya wagonjwa wa nje, upasuaji, mfumo wa
maji taka katika hospitali ya Meta mjini Mbeya, pamoja na ukarabati wa kijiji
cha wagonjwa wa akili Isanga
o Kutayarisha michoro kwa ajili ya ujenzi wa hosteli ya madaktari wanafunzi
(Intern Doctors) na kukamilisha ujenzi wa chumba cha wagonjwa mahututi
(ICU) katika hospitali ya Rufaa Mbeya
o Ununuzi wa vifaa vya tiba kwa ajili ya hospitali za rufaa na maalum
o Serikali imeweza kutoa mchango wake wote kama ilivyopangwa katika Taasisi
ya Mifupa Muhimbili (MOI)
o Serikali iliweza kukarabati majengo ya vyuo vya mafunzo ya afya nchini
o Serikali imeweza kumalizia kutoa mchango wake wote (counterpart fund) ili
kununua vifaa vya Taasisi ya Mifupa ya Muhimbili – MOI
o Udhibiti wa magonjwa ya kuambukiza
9

2.2 Sera na Mipango
o Kukamilisha ujenzi wa jengo la ofisi za Taasisi ya Utafiti wa Magonjwa ya
Binaadamu (NIMR) Tukuyu
o Kufanya ukarabati wa mifumo ya njia za umeme kwenye jengo la ofisi za
Huduma za Mama na Mtoto Dar es Salaam
o Kufanya ukarabati wa ofisi, mabweni na madarasa katika vyuo 33 vya afya
vilivyo chini ya Wizara
o Kuvipatia vituo vyote vya afya dawa na vifaa kwa ajili ya kukinga na kutibu
magonjwa ya zinaa – STIs
o Kukomboa na kusambaza dawa za ugonjwa wa Kifua Kikuu na Ukoma. Serikali
imetoa mchango wake (counterpart funds) kwenye mradi kwa ajili ya kudhibiti
magonjwa haya
o Kutayarisha na kusambaza vitabu vya Mfumo wa Taarifa za Uendeshaji Huduma
za Afya (MTUHA) nchi nzima.
2.2.1 Mabadiliko katika Sekta ya Afya (Health Sector Reforms)
Wizara kwa mwaka 2004/2005 ilifanikiwa kuhamasisha na kutoa mafunzo kwa Halmashauri
za Wilaya 92 Tanzania Bara na kuziwezesha kuandaa na kupitisha Sheria ndogo ya kuanzisha
Mfuko wa Afya ya Jamii (CHF). Halmashauri hizo hazijumuishi Halmashauri kwa Wilaya 8
ambazo ni mpya kwa kuwa Wizara bado inasubiri zipate mabaraza ya Madiwani, October
2005.
Mfuko wa Afya ya Jamii (CHF) unaendelea kuwa mkombozi kwa wananchi wenye kipato
cha chini kwa kutoa unafuu wa matibabu kwa wale wanaojiunga na mfuko huo kwa
kuwahakikishia upatikanaji wa dawa, vifaa tiba na vifaa muhimu. Wilaya za Mbinga, Igunga,
Singida, Iramba, Songea na Iringa zimeendelea kuwa mfano.
Wizara kwa kushirikiana na TAMISEMI na Halmashauri imeweza kuandaa na kusaini
Mikataba ya CHF inayolenga kuwa na mwongozo wa matumizi bora ya fedha za CHF.
Wizara itatumia mikataba ya CHF kulipia tele kwa tele kwa Halmashauri 30 zilizochanga
kwa awamu mbili, yaani mwezi Oktoba 2004 Wizara ililipa shilingi millioni 400 na Juni
2005 ililipa shilingi millioni 100.
Wizara pia imehamasisha Halmashauri za Miji ya Moshi, Iringa, Mtwara na Jiji la Mwanza
juu ya utaratibu wa kuchangia huduma za afya kabla ya kuugua kwa sekta isiyo rasmi katika
maeneo ya mijini. Utaratibu huu unajulikana kwa jina la TIBA KWA KADI (TIKA). Mpango
huu wa TIKA unafanana na CHF ya Halmashauri ya Wilaya na Mfuko wa Taifa wa Bima ya
Afya ambapo kaya au watumishi wanachangia kabla ya kuugua na kupata matibabu ya
mwaka mzima kwa kutumia KADI ya matibabu na hivyo kuzuia kutoa fedha taslimu ambazo
zinaashiria mianya ya rushwa.
Matarajio ya Mfuko wa Afya ya Jamii (CHF) Mwaka 2005/2006
Mwaka 2005/06 Wizara inatarajia kutekeleza yafuatayo:
• Kutoa mafunzo ya njia bora za kufanya makisio ya makusanyo
• Kuhamasisha kwa ufasaha na ufanisi
• Utunzaji na matumizi bora ya fedha za CHF
10

• Kujenga msingi wa kudumu katika ngazi ya Kanda na Mikoa kwa kuvitumia vyuo vya
kanda na kushauri Mikoa yote kuteua waratibu wa CHF wa Mikoa chini ya Kamati za
uendeshaji huduma za afya za Mikoa, RHMT ili wawe kiungo kati ya Wizara, Kanda
na Halmashauri
• Kushauri Halmashari nazo ziwe na waratibu wa CHF.
Pia, Wizara imepanga kuhamasisha na kuziwezesha Halmashauri zote za Miji/Manispaa/Jiji
kuanzisha mpango wa Tiba kwa Kadi (TIKA) kwa kutunga sheria ndogo za TIKA na
kuidhinishwa katika ngazi ya Halmashauri.
2.2.2 Mfuko wa Taifa wa Bima ya Afya
Mfuko wa Taifa wa Bima ya Afya umeendelea kuimarisha shughuli zake na kuboresha
huduma kwa wanachama wake. Mfuko huu sasa upo katika mwaka wake wa nne wa
utekelezaji na sote tu mashahidi kuwa matatizo mengi ya awali yaliyotokana na uchanga wa
Mfuko huu yamekuwa yakipatiwa ufumbuzi na kazi ya kuuboresha Mfuko huu inaendelea.
Mwaka 2004/2005 Mfuko ulitekeleza yafuatayo:-
• Ulisajili wanachama wapya 6,321 na hivyo kuufanya Mfuko kufikisha jumla ya
wanachama 248,829 ikilinganishwa na wanachama 242,508 waliokuwepo kipindi cha
2003/2004. Kati ya hao asilimia 56 ni wanaume na asilimia 44 ni wanawake. Juhudi
zaidi za kusajili wanachama wapya zinaendelea kupitia ofisi za kanda pamoja na
Makao Makuu ya Mfuko ili Watanzania wengi zaidi waendelee kunufaika na Mfuko
huu
• Idadi ya wanaonufaika na mpango huu imeongezeka kutoka 1,115,537 kipindi cha
mwaka 2003/2004 hadi kufikia 1,144,614 katika mwaka 2004/2005. Hii ni sawa na
asilimia nne (4%) ya Watanzania wote. Kundi la wazee nalo lipo ambapo wazee wenye
umri wa zaidi ya miaka 60 walioandikishwa na watoto wao kama wategemezi ni
468,148. Mfuko huu utaendelea kuangalia namna bora ya kuwajumuisha wazee wengi
hasa kundi la wastaafu chini ya utaratibu huu
• Umetengeneza jumla ya vitambulisho 949,153 kutokana na fomu zilizopokelewa. Hii
ni asilimia 83.1 ya lengo la kutengeneza vitambulisho 1,142,378
• Mahudhurio katika vituo vya matibabu yameongezeka kutoka wastani wa wanachama
64,917 kwa mwezi katika mwaka 2003/2004 hadi kufikia wastani wa wanachama
98,825 kwa mwezi katika mwaka 2004/2005. Jumla ya mahudhurio (Total attendance)
tangu mwaka 2001 hadi Januari 2005 ilikuwa 1,991,977. Kati ya waliotibiwa asilimia
62.5% ni walimu na asilimia 37% ni kundi la wanawake na watoto
• Aidha, jumla ya shilingi bilioni 7.35 zimekwishalipwa kwa watoa huduma wa Serikali
na wale wa asasi zisizo za Serikali tangu utaratibu huu ulipoanza kutumika miaka
minne iliyopita, ikiwa ni marejesho kwa huduma walizotoa kwa wanachama
• Jumla ya vituo 3,558 vya matibabu vilisajiliwa na Mfuko ili kuhudumia wanachama,
ambapo asilimia 70 ya vituo hivi vipo vijijini. Kati ya vituo hivi vituo 519 vinamilikiwa
na madhehebu ya dini na asasi zisizo za Serikali na maduka ya dawa ni 36
yanamilikiwa na wamiliki binafsi
• Umeweza kufanya tathmini ya uhai wa shughuli zake kwa kutumia wataalamu wake.
Kwa upande wake Shirika la Kazi Duniani (ILO) limeipitia tathmini hiyo na kuridhika
nayo. Utekelezaji wa tathmini hiyo utauwezesha uongozi wa mfuko kuboresha mafao
mbalimbali pamoja na wigo wake, ikiwemo orodha ya madawa
11

• Umekwishakamilisha mpango wake wa miaka 5 wa “Strategic Corporate Plan”
unaoanza utekelezaji wake katika mwaka ujao wa fedha wa 2005/06. Mfuko utaweka
kipaumbele vijijini katika mwaka wa kwanza wa utekelezaji wa mpango huo makini
• Umetoa elimu kwa wadau 96,414 wakiwemo viongozi wa vyama vya wafanyakazi,
watoa huduma na vilevile kwa vyombo vya habari
• Umeimarisha ofisi zake saba za kanda kwa kuzipatia nyenzo, vifaa na madaraka zaidi.
Katika kipindi hicho jumla ya watumishi 37 waliajiriwa katika Ofisi za Kanda, wengi
wao wakiwa ni wakaguzi na hivyo kufanya Mfuko kuwa na watumishi 121 nchi nzima
• Ulifanya zoezi la sensa kwa wanachama wake pamoja na ukaguzi wa vituo vya
matibabu. Zoezi hili lilifanyika katika kanda ya mashariki na kanda ya ziwa na
linaendelea katika kanda nyingine. Lengo kuu la zoezi hili, ni kuhakiki taarifa muhimu
za wanachama hususan upande wa vitambulisho na upatikanaji wa huduma za
matibabu hasa vijijini. Tathmini imeonyesha mafanikio makubwa katika kulipatia
ufumbuzi tatizo la vitambulisho, kuimarisha na kuboresha zaidi huduma kwa
wanachama
• Umeweza kuimarisha shughuli zake kupitia teknolojia ya habari na mawasiliano
ambapo shughuli nyingi sasa zinafanyika kupitia mfumo huo. Hii ni pamoja na
kuziunganisha ofisi zote saba za kanda na Makao Makuu, kurahisisha uandaaji wa
malipo kwa watoa huduma na mawasiliano ya haraka na wateja.
Matarajio ya Mfuko wa Taifa wa Bima ya Afya mwaka 2005/2006
Mkakati utawekwa wa kutumia mbinu za soko ili kusajili waajiri wote wanaotakiwa
kusajiliwa kisheria (k.m, Mashirika ya Umma na Taasisi za Umma) ikiwa ni katika kusajili
wanachama wengi zaidi.
Mfuko utaendelea na zoezi la sensa ya wanachama wake ili kutambua idadi yao, maeneo
waishio na upatikanaji wa huduma za Afya katika maeneo husika. Zoezi hili pia linahusisha
ujazaji wa fomu za uanachama kwa wanachama ambao walikuwa bado hawajajaza fomu za
kujiandikisha na hivyo kutokuwa na vitambulisho. Zoezi hili limebaini kwamba asilimia
kubwa ya wanachama wanaolalamikia kutokuwa na vitambulisho ukweli ni kuwa hawajajaza
fomu za uanachama wala kuwasilisha picha.
Mfuko umekwishaanza zoezi la ukaguzi wa watoa huduma wote kwa lengo la kuangalia
huduma zitolewazo kwa wanachama, mazingira ya vituo, idadi ya wafanyakazi katika vituo,
hali ya vifaa vya vipimo, tiba na vitendea kazi, majengo ya vituo, pamoja na mpangilio wa
jinsi wagonjwa wa Mfuko wanavyohudumiwa. Lengo la zoezi la ukaguzi ni kuhakiki na
kuboresha huduma za afya zitolewazo.
Mfuko utaendelea na programu ya uelimishaji kwa kutumia mabango ambayo yanasambazwa
katika maeneo ya vijijini ambako njia za mawasiliano ni hafifu. Mabango hayo yatachapisha
ujumbe mbalimbali muhimu kuhusu Mfuko, kwa mfano, mafao yatolewayo na Mfuko, namna
ya ujazaji wa fomu za uanachama, ujazaji wa fomu za madai, haki na wajibu wa Wanachama
na Wadau wengine wa Mfuko.
Programu maalum ya mafunzo kwa watoa huduma wa ngazi za vituo vya afya na zahanati
ambako wanachama wengi wa Mfuko wanatibiwa itaendelea katika kipindi cha mwaka ujao
wa fedha ili kujenga uwezo zaidi wa watoa huduma.
12

Mfuko unatarajia kuingia katika awamu ya mwisho ya zoezi la kufunga mitambo ya mfumo
wa kompyuta na mifumo habari katika ofisi zote za Mfuko. Mifumo na mtandao huu wa
teknolojia ya habari (TEKNOHAMA) unatarajiwa kuongeza uwezo wa kufanya mawasiliano
na watoa huduma na kurahisha taratibu na mchakato wa ulipaji madai na hivyo kupunguza
ucheleweshaji na kero zilizokuwepo hapo awali.
Mfuko unatarajia kuwekeza zaidi katika eneo la utoaji wa huduma za Mfuko katika ofisi za
kanda kwa vile uzoefu wa uendeshaji wa ofisi za kanda uliokwishapatikana katika kipindi cha
miaka miwili iliyopita umebaini mahitaji zaidi ya watumishi na vitendea kazi.
Mfuko umekusudia kuandaa na kuanza kutekeleza Mkakati maalum wa miaka mitano (2005 -
2009). Mkakati huu utaweka bayana na kuainisha maeneo ya msingi ambayo Mfuko utayapa
kipaumbele katika kuhakikisha kuwa dira, dhamira na mipango ya Mfuko inatekelezwa kama
ilivyopangwa.
Mfuko unatarajia kufanya mapitio ya sera ya uwekezaji ya Mfuko, ili kuweza kuanzisha
maeneo zaidi ya uwekezaji, mkakati unaolenga kuleta faida zaidi, pasipo kuwa na uwezekano
mkubwa wa kupoteza fedha za wanachama.
Ongezeko la akiba (Reserve) litauwezesha Mfuko kupanua uwigo wa mafao vikiwemo
vipimo zaidi, miwani na muda mrefu zaidi wa kuhudumia wastaafu, ambavyo vitahitaji
marekebisho ya sheria.
Mfuko unakusudia kufanya marekebisho katika baadhi ya maeneo mfano, suala la mafao
ambayo hayamo katika kitita cha mafao, (exclusions), wigo wa wanachama na uboreshaji wa
mafao, ambavyo vinapendekezwa kuhamishiwa kutoka kwenye Sheria mama na kuwekwa
katika Kanuni na Taratibu (Regulations), ili pindi vikihitaji kubadilishwa visiwe vinakuwa
na mlolongo mrefu kama kurejeshwa Bungeni ambako huchukua muda mrefu.
Lengo la marekebisho yote hayo ni kurekebisha mfumo wa utekelezaji na hivyo kuondoa
kero mbalimbali zinazowasibu wanachama kwa vile baadhi ya malalamiko ya wanachama ni
ya kweli lakini pamoja na dhamira ya Mfuko ya kuyashughulikia malalamiko hayo, sheria ya
Mfuko bado hairuhusu maeneo hayo kujumuishwa.
Lengo la baadaye la Mfuko ni kupanua uanachama ili kujumuisha wananchi wengi zaidi
wakiwemo walio katika sekta ya ajira isiyo rasmi, ili kuboresha upatikanaji wa huduma bora
ya Afya kwa wananchi wote.
2.2.3 Mfumo wa Taarifa za Uendeshaji wa Huduma za Afya (MTUHA)
Wizara imeendelea kutoa kipaumbele kwa upatikanaji wa takwimu katika sekta ya afya.
Kumekuwapo na mikakati ya makusudi ili kuhakikisha kuwa takwimu zinazohitajika
zinapatikana kwa ajili ya mipango, kutoa tathmini ya utoaji wa huduma za afya, kufuatilia
utekelezaji wa mipango mbalimbali ya kisekta na kuboresha sera na miongozo mbalimbali ili
kuhakikisha kwamba huduma zinatolewa katika ubora unaostahili.
13

Katika kufanikisha mipango ya upatikanaji wa takwimu mikakati ifuatayo imetekelezwa
katika mifumo inayotumika kupata takwimu:-
• Mfumo wa Taarifa za Uendeshaji wa Huduma za Afya (MTUHA) umeendelea
kuboreshwa katika ngazi ya Wilaya. Hii ni baada ya kuweka kompyuta na programu ya
kuchambua takwimu hizo. Hii imesaidia kuongeza kasi ya upatiakanaji wa takwimu
katika ngazi ya Wilaya, Mkoa na Taifa
• Takwimu zinazopatikana kupitia mfumo wa kufanya tafiti mbalimbali nao
umeimarishwa zaidi. Mafunzo yametolewa kwa viongozi waliomo kwenye Kamati za
Afya za uendeshaji wa huduma Wilayani na Mikoani. Lengo kuu la mafunzo hayo
lililikuwa kuwapa uwezo wa kimbinu wa kuandaa miswada ya kukusanya takwimu
zilizo sahihi, kufanya utafiti, kuchambua takwimu zitokananzo na tafiti na kutumia
matokeo ya fafiti ili kuboresha huduma ngazi ya Wilaya na Jamii kwa ujumla
• Wizara imeendelea kuimarisha kitengo kinachoratibu takwimu za jamii ambazo
zinakusanywa katika maeneo maalum hapa nchini. Takwimu hizi ndizo zinazotoa
makadirio yanayoonyesha uzito wa matatizo ya magonjwa yanayoisibu jamii yetu
• Mfumo wa mawasiliano ya kompyuta katika Makao Makuu ya Wizara yamekamilika.
Hii itaboresha upatikanaji wa takwimu katika idara, sehemu na vitengo mbalimbali
kuwa na kasi zaidi. Mtandao wa kompyuta kupitia mfumo huo umeanza kufanya kazi
na huduma nyinginezo zitaongezwa kulingana na mahitaji.
Matarajio ya Mfuko wa Taarifa za Uendeshaji wa Huduma za Afya mwaka 2005/2006
Katika mwaka 2005/2006, Wizara inatarajia kuunganisha mfumo wa kompyuta uliopo makao
Makuu ya Wizara na mifumo iliyopo mikoani na katika hospitali za mikoa na za rufaa. Lengo
kuu ni kurahisisha ubadilishanaji wa taarifa mbalimbali zikiwemo takwimu za afya. Pia
Wizara ipo mbioni kuanzisha tovuti yake kwa lengo la kuwapatia wananchi taarifa muhimu
zinazohusu sekta ya afya.
Pia, Wizara ipo mbioni kubadilisha nyenzo za kukusanya takwimu za afya za siku hadi siku.
Mabadiliko hayo yanalenga kuhakikisha kuwa takwimu zinazokusanywa kutoka vituo vya
kutolea tiba vinaingizwa kwenye kompyuta moja kwa moja badala ya kuandaa ripoti maalum
inayopelekwa Wilayani kwa ajjili ya kuingizwa kwenye kompyuta
Umuhimu wa takwimu kutoka katika jamii unazidi kuongezeka siku hadi siku. Kwa sababu
hiyo mwaka 2005/2006 Wizara itaboresha huu mfumo ili vigezo vitakavyopatikana vitoe
takwimu ya nchi nzima na sehemu muhimu za jamii. Lengo ni kupanua wigo wa maeneo ya
kukusanya takwimu za aina hii.
2.3 Huduma za Kinga Utekelezaji wa Majukumu mwaka 2004/2005
2.3.1 Udhibiti wa Magonjwa ya Kuambukiza
Pamoja na juhudi kubwa zinazochukuliwa za kupambana na magonjwa, tatizo la magonjwa
ya kuambukiza limeendelea kuwepo nchini. Katika kipindi cha Juni 2004 hadi Aprili 2005
kulikuwa na wagonjwa 3,462 wa kipindupindu na kati yao 93 walifariki ikilinganishwa na
kipindi kama hicho 2003/2004 ambapo kulikuwa na wagonjwa 12,397 na vifo 217. Mikoa
iliyoathirika zaidi na tatizo hili ni Dar es salaam, Morogoro, Tanga, Kigoma, Mbeya, Kagera,
Arusha na Kilimanjaro. Ipo haja ya kuzingatia kanuni za afya bora ili kuondokana na
ugonjwa huu unaotokana na uchafu.
14

Tatizo la watu kuumwa na mbwa au wanyama wanaohisiwa kuwa na kichaa cha mbwa
limekuwa likiongezeka kila mwaka. Mwaka 2004 watu 15,528 waliumwa na mbwa au
wanyama wanaohisiwa kuwa na kichaa cha mbwa na kati yao watu 98 waliugua ambapo 78
walifariki ikilinganishwa na mwaka 2003 ambapo watu 12,120 waliumwa na kati yao 56
waliugua ambapo 47 walifariki. Wizara inashughulikia kinga ya kichaa cha mbwa, pia
iliendelea kuwasiliana na Wizara ya Maji na Maendeleo ya Mifugo, Wizara ya Tawala za
Mikoa na Serikali za Mitaa, Wizara ya Maliasili na Utalii, Ofisi ya Mwanasheria Mkuu wa
Serikali ili kuandaa mkakati wa kukabiliana na tatizo la watu kuumwa na wanyama
wanaohisiwa kuwa na ugonjwa wa kichaa cha mbwa.
Kutokana na kuanzishwa kwa Jumuiya ya Afrika Mashariki, wananchi wa nchi zetu tatu
wamekuwa na uhuru zaidi wa kutembeleana, kwa hiyo Wizara inashirikiana na Wizara
husika za Kenya na Uganda katika kupanua wigo wa ufuatiliaji na udhibiti wa magonjwa ya
milipuko hasa sehemu za mipakani.
Udhibiti wa Magonjwa yanayoenezwa na Wadudu (Vectors and Vector Borne Diseases)
Katika kipindi cha mwaka 2004/2005 Wizara ikishirikiana na Taasisi ya Viuatilifu ya Arusha
(TPRI) imefanya utafiti ili kupata viuatilifu (acaricides) vinavyofaa kuangamiza papasi
wanaoleta homa ya papasi na matokeo ya utafiti huu yatakapokamilika yatatolewa kwa
wadau. Aidha, wananchi katika mikoa husika wameendelea kuhamasishwa juu ya ujenzi wa
nyumba bora na usafi wa mazingira ikiwa ni pamoja na matumizi ya vitanda ili kujiweka
mbali na mazalio ya papasi.
Matarajio ya Udhibiti wa Magonjwa ya Kuambukiza mwaka 2005/2006
Ili kudhibiti magonjwa ya kuambukiza Wizara itaendelea kutoa mafunzo juu ya ufuatiliaji na
udhibiti wa magonjwa kwa wataalam katika Wilaya 30. Wizara itaendelea na mapambano
dhidi ya magonjwa yanayoenezwa na wadudu wanaoruka, wasioruka pamoja na wanyama
(Vectors and vector borne diseases) kwa kufanya ufuatiliaji na usimamizi wa shughuli za
udhibiti wa magonjwa hayo katika Wilaya 20.
2.3.2 Mpango wa Taifa wa kudhibiti Malaria
Ugonjwa wa malaria bado ni tatizo kubwa hapa nchini na linahitaji jitihada za pamoja katika
kukabiliana nalo. Katika kipindi cha 2004/2005, Wizara ilitekeleza majukumu mbalimbali
katika kukabiliana na ugonjwa wa Malaria. Utekelezaji huo ulihusu:-
• kutoa mafunzo kwa wataalam mbalimbali wa afya kuhusu tiba sahihi,
• uhamasishaji juu ya utumiaji wa vyandarua vyenye viuatilifu hasa kwa mama
wajawazito na watoto chini ya umri wa miaka 5
• utafiti wa usugu wa vimelea vya malaria
• utafiti juu ya tiba ya mseto
• utoaji wa tiba ya tahadhari kwa vipindi kwa mama wajawazito
• tahadhari za kudhibiti milipuko ya malaria katika wilaya zenye milipuko ya malaria
na uimarishaji wa udhibiti wa malaria ngazi ya jamii.
Wizara kwa kushirikiana na wadau mbalimbali inaendelea na uhamasishaji wa jamii katika
kutumia vyandarua vyenye viuatilifu.
15

Wizara pia ilizindua Mpango wa Taifa wa Hati Punguzo tarehe 22 Oktoba mwaka 2004,
mpango ambao unawawezesha mama wajawazito na watoto walio chini ya umri wa miaka
mitano kupata vyandarua vyenye viuatilifu kwa bei nafuu. Kwa hivi sasa, mpango wa Taifa
wa Hati Punguzo unatekelezwa katika mikoa ya Dar-es-salaam, Dodoma, Morogoro, Tanga,
Pwani, Kilimanjaro na Arusha. Mpango huu utajumuisha mikoa yote ya Tanzania Bara
ifikapo mwishoni mwa mwaka 2005. Kufikia mwezi Mei mwaka 2005, mpango huu
umeonyesha mafanikio makubwa katika utekelezaji kwani mama wajawazito wapatao
100,000 wametumia Hati Punguzo kununulia vyandarua.
Matarajio ya Mpango wa Taifa wa Kudhibiti Malaria mwaka 2005/2006
Mwaka huu Wizara kwa kushirikiana na wadau mbalimbali iliadhimisha Siku ya Malaria
Afrika iliyofanyika Kitaifa tarehe 25 Aprili, 2005 mkoani Singida. Kauli mbiu ya
maadhimisho hayo ilikuwa “Tushirikiane kwa pamoja tushinde Malaria”. Kauli mbiu hii
inakumbusha na kusisitiza umuhimu wa kuwashirikisha wadau wote katika Afya kupiga vita
Malaria, hii ikiwa ni pamoja na jamii, Serikali kuu, Serikali za mitaa, wahisani mbalimbali,
mashirika ya dini, watu binafsi nk.
Pamoja na jitihada kubwa zinazofanyika ili kudhibiti ugonjwa wa Malaria nchini, kuna
Wilaya 25 ambazo zipo katika hatari ya kupata milipuko ya ugonjwa wa malaria. Kwa hali
hiyo, Wizara katika mwaka huu wa fedha imeandaa mikakati ya kuziweka wilaya zenye
uwezekano wa kupata milipuko ya Malaria katika hali ya tahadhari ya kuweza kutabiri na
kudhibiti milipuko hiyo.
Wizara imeanza maandalizi ya kubadilisha matibabu ya Malaria kutoka dawa ya SP kwenda
dawa ya mseto ya Artemether /Lumefantrine (ALU/Coartem). Maandalizi ya kubadili
mwongozo wa matibabu, kuendesha mafunzo kwa watoa huduma za afya kuhusu tiba mpya
na kuelimisha jamii yatafanyika. Matarajio ni kuanza kutumia dawa mseto ifikapo mwezi wa
8, mwaka 2006.
2.3.3 Mpango wa Taifa wa Kudhibiti Kifua Kikuu na Ukoma
Mwaka 2004 kumekuwa na ongezeko la usajili wa wagonjwa wa Kifua Kikuu toka 64,665
mwaka 2003 hadi 65,644 mwaka 2004. Ongezeko hilo ni sawa na asilimia 1.5. Aidha,
uponaji wa wagonjwa wa Kifua Kikuu pia umeongezeka kutoka asilimia 80.2 mwaka 2002
hadi asilimia 82.5 mwaka 2003. Ongezeko hili ni la asilimia 2.8. Vilevile, idadi ya wagonjwa
wa Kifua Kikuu wasiomaliza matibabu kama ilivyoelekezwa na wahudumu imepungua kwa
asilimia 0.5.
Kwa upande wa ugonjwa wa Ukoma, wagonjwa wamepungua kutoka 5,771 mwaka 2003
hadi wagonjwa 5,602 mwaka 2004 ambalo ni punguzo la asilimia 3. Mafanikio haya
yametokana na utekelezaji wa mikakati ya kudhibiti maradhi haya kwa kushirikisha jamii
ambayo ni kuwatafuta, kuwatambua mapema na kutoa tiba kamilifu kwa wagonjwa chini ya
usimamizi maalum unaoitwa ‘Directly Observed Treatment Short Course (DOTS)’ kwa ajili
ya Kifua Kikuu na Multi -Drug Therapy (MDT) kwa ajili ya Ukoma.
16

Katika kipindi cha Julai 2004 mpaka Juni 2005, Mpango wa Taifa wa Kifua Kikuu na
Ukoma ulifanya ufuatiliaji wa watoto wa shule 1,048 waliobainika kuwa na uambukizo wa
ugonjwa wa Kifua Kikuu katika mikoa ya Singida, Iringa, Mbeya, Kigoma na Kagera.
Asilimia 48 ya watoto hao walipata uambukizo ndani ya kaya zao na jumla ya watoto 75
yaani asilimia 3 walikuwa tayari na ugonjwa wa Kifua Kikuu (active TB) na walipewa dawa
za matibabu.
Kampeni za kutokomeza ugonjwa wa Ukoma Duniani zilifanyika katika mikoa ya Kagera,
Rukwa na Tabora ambako jumla ya wagonjwa wapya 836 waligunduliwa na kuanzishiwa
tiba. Aidha, katika juhudi za kurekebisha ulemavu (prevention and rehabilitation of
disabilities) unaotokana na Ukoma, watu walioathirika na Ukoma wenye ulemavu 175
walifanyiwa upasuaji wa aina mbalimbali na wengine 5,811 walipewa viatu maalum na watu
37 walipewa miguu bandia. Vile vile, madaktari bingwa wa upasuaji 5 walipewa mafunzo
rejea juu ya upasuaji wa wagonjwa waliopata ulemavu kutokana na Ukoma.
Katika kipindi cha 2004/2005, jamii iliendelea kuelimishwa kwa kutumia njia mbalimbali
ikiwa ni pamoja na kutoa matangazo kwa kutumia vyombo vya habari, kusambaza
vipeperushi na mabango yenye ujumbe wa jinsi ya kutambua dalili, kujikinga na matibabu ya
Kifua Kikuu na Ukoma. Aidha, dawa za kutosha za Kifua Kikuu na Ukoma ziliendelea
kusambazwa katika mikoa, wilaya na vituo vyote vya matibabu. Dawa hizo zilitolewa kwa
wagonjwa wote bila malipo.
Matarajio ya Mpango wa Kudhibiti Kifua Kikuu na Ukoma mwaka 2005/2006
Katika kipindi cha 2005/06 Mpango wa Taifa wa Kudhibiti Kifua Kikuu na Ukoma
utaendeleza kampeni za kutokomeza Ukoma katika mikoa ya Ruvuma, Morogoro na Tanga.
Aidha, shughuli za kurekebisha rejesta za wagonjwa wa Ukoma zitaendelea sambamba na
kampeni za kutokomeza Ukoma ili kufikia lengo la kimataifa ifikapo Desemba mwaka 2005.
Mpango utaendelea kuimarisha huduma za pamoja za kudhibiti Kifua Kikuu na UKIMWI na
zile za kudhibiti Kifua Kikuu sugu ili kisienee nchini. Aidha, uagizaji na usambazaji wa dawa
za kutosha za Kifua Kikuu na Ukoma katika vituo vyote vya matibabu nchini utafanywa.
Sambamba na hili, Mpango utaendelea kuelimisha jamii kwa kutumia vipeperushi, mabango
na kutoa habari kwa njia ya luninga na radio jinsi ya kujikinga na maambukizi, kutambua
mapema na taratibu za kufuata wakati wa matibabu ya magonjwa ya Kifua Kikuu na Ukoma.
Wizara inategemea kuanzisha huduma kwa wagonjwa wenye Kifua Kikuu sugu (Multi Drug
TB) katika hospitali ya Kibong’oto iliyopo Wilayani Hai na kuanzisha mpango wa kutumia
dawa za mseto zilizochanganywa pamoja (4 Fixed Dose Combinations) kutibu Kifua Kikuu
katika Wilaya 6 za mwanzo za majaribio. Aidha, Wizara itaendelea na utekelezaji wa mpango
wa pamoja wa kudhibiti uambukizo wa Kifua Kikuu na UKIMWI katika wilaya za Temeke,
Korogwe na Iringa mjini.
Bado jitihada za pamoja zinahitajika katika kuelimisha jamii kutambua dalili za Kifua Kikuu
na Ukoma, kujitokeza kufanya uchunguzi na kuanza matibabu mapema ambayo hutolewa bila
malipo katika vituo vya kutolea huduma za afya.
17

2.3.4 Mpango wa Taifa wa Huduma za Macho na Kudhibiti Ugonjwa wa Usubi
Katika kipindi cha mwaka 2004/2005 Wizara imetekeleza azimio la kimataifa la kutokomeza
upofu unaozuilika duniani ifikapo mwaka 2020 (Vision 2020”) kwa kukamilisha na
kuuzindua rasmi Mpango/Mkakati wa miaka mitano (2004-2008) wa Huduma za Macho
Kitaifa. Mpango/Mkakati huu unatoa dira na mwelekeo wa Huduma za Macho katika jitihada
za kudhibiti upofu ambao vyanzo vyake vikuu ni mtoto wa jicho, ukungu wa kioo cha jicho
unaosababishwa na Trachoma, upungufu wa Vitamin A na Surua, presha ya macho, matatizo
ya kuona yanayorekebishwa na lensi za miwani pamoja na Kisukari. Tanzania ni mojawapo
ya mataifa ya kwanza kabisa kukamilisha Mpango Mkakati huu wa Kitaifa.
Vilevile, katika kipindi hiki Wizara imeweza kutoa tiba ya ugonjwa wa Trachoma kwa
kutumia dawa ya Zithromax kwa mtindo mpya unaoitwa “District Wide Approach” katika
Wilaya 6 za Sikonge, Handeni, Dodoma vijijini, Tunduru, Magu na Ruangwa ambapo watu
1,186,913 walitibiwa ikiwa ni juhudi za kutokomeza ugonjwa wa Trachoma ulimwenguni
ifikapo mwaka 2020. Wizara pia imeandaa Mpango Mkakati wa miaka mitano (2004-2008)
wa kudhibiti Ugonjwa wa Trachoma ambao unatoa dira na mwelekeo wa kuzuia upofu
unaosababishwa na ugonjwa wa Trachoma, ugonjwa ambao unakadiriwa kuathiri takriban
wilaya 50 hapa nchini.
Ili kuharakisha utokomezaji wa upofu utokanao na Trachoma, Shirika la Afya Duniani
limetoa mwongozo mpya wa utoaji wa dawa ya Zithromax inayotumika kutibu na kuzuia
Trachoma, dawa inayotolewa kwa msaada na kampuni ya Pfizer kupitia Shirika la Kimataifa
la kudhibiti Trachoma (International Trachoma Initiative). Mwongozo huu ulipelekea
kufanyika kwa utafiti wa awali ili kuweza kujua kiwango cha ugonjwa huu katika ngazi ya
wilaya. Wizara kwa msaada wa shirika la Kimataifa la kudhibiti Trachoma imefanikiwa
kukamilisha utafiti huo katika Wilaya thelathini zenye ugonjwa huu. Utafiti huu bado
unaendelea katika Wilaya 20 zilizobakia.
Tanzania ni nchi ya kwanza kufanya utafiti huu kulingana na mwongozo mpya na
inachukuliwa kama nchi ya mfano kwa nchi nyingine ambazo zina tatizo la ugonjwa huu
kulingana na mafanikio yaliyojitokeza. Matokeo ya awali ya utafiti huu yameonyesha kuwa
wilaya 26 kati ya 30 zina ugonjwa huu kwa kiwango cha zaidi ya asilimia 10.
Mpango wa Taifa wa kudhibiti ugonjwa wa Usubi uliweza kugawa dawa ya Mectizan katika
vijiji 650 vilivyopo katika Wilaya 14 ambazo ni Ulanga, Kilombero, Kilosa, Songea, Mbinga,
Tunduru, Ludewa, Rungwe, Kyela, Muheza, Mvomero, Morogoro, Korogwe, na Lushoto.
Jumla ya wananchi 2,948,862 walipatiwa dawa hii katika kipindi cha mwaka 2004/2005.
Wizara inatarajia kugawa dawa ya Mectizan kwa wananchi wapatao 3,000,000 katika kipindi
hiki.
Malengo ya Mpango wa Taifa wa Huduma za Macho na Kudhibiti ugonjwa wa Usubi
mwaka 2005/2006
Katika kipindi cha 2005/2006 Wizara inatarajia kuongeza Wilaya 10 zaidi katika mpango wa
kudhibiti ugonjwa wa Trachoma nchini kwa kutumia mtindo mpya wa “District Wide-
Approach”. Jumla ya Wilaya 8 kati ya hizo zinatarajiwa kutolewa dawa ya Zithromax kwa
wananchi wake.
18

Wilaya zitakazojumuishwa katika mpango huo ni Kongwa, Kilosa, Meatu, Iramba, Singida
vijijini, Igunga, Simanjiro na Mkuranga ambapo watu wapatao 2,300,000 wanatarajiwa
kupatiwa matibabu ya ugonjwa wa Trachoma.
Wizara inatarajia pia kugawa dawa ya “Mectizan” kwa ajili ya tiba ya ugonjwa wa Usubi
(mass treatment) kwa wananchi wapatao 3,000,000 katika vijiji 690 vilivyoko katika Wilaya
15 za Ulanga, Kilombero, Kilosa, Songea, Mbinga, Tunduru, Ludewa, Rungwe, Kyela,
Muheza, Mvomero, Morogoro vijijini, Korogwe, Lushoto na Tunduru.
23.5 Huduma ya Elimu ya Afya Kwa Umma
Kwa mwaka 2004/2005, kazi ya kuelimisha na kuhamasisha jamii ishiriki katika kutambua na
kutafuta ufumbuzi wa matatizo ya ki-afya yanayoisibu iliendelezwa. Aidha, Wizara
inaendelea kukuza uwezo wa Kamati na Bodi za Afya za Wilaya ili ziweze kupanga,
kutekeleza, kufuatilia na kutathmini huduma za Elimu ya Afya katika Jamii. Hii ni pamoja na
kuwezesha Kamati na Bodi za Afya kubuni mikakati ya mawasiliano ya afya na kuandaa
vielelezo vya afya vyenye uwezo wa kuleta mabadiliko yanayohitajika katika kuboresha afya
ya jamii.
Matarajio ya Huduma ya Elimu ya Afya kwa Umma mwaka 2005/2006
Katika kipindi cha 2005/2006, Kitengo cha Elimu ya Afya kwa Umma kitaendelea
kushirikiana na wadau mbali mbali kuelimisha wananchi mbinu za kubadili tabia na mitindo
ya maisha inayohatarisha afya zao.
Aidha, Kitengo cha Elimu ya Afya kwa Umma kitaimarisha uratibu na kupanua wigo wa
shughuli za utoaji Elimu ya Afya kwa kushirikiana na vyombo mbalimbali vya habari
vilivyopo katika jamii yetu, ikiwa ni pamoja na sanaa kwa maendeleo, ili kuweza kufikisha
ujumbe wa afya kwa wananchi wengi.
2.3.6 Huduma za Afya ya Uzazi, Mama na Mtoto
Katika kipindi cha 2004/2005, huduma maalum kwa wajawazito na watoto chini ya umri wa
miaka mitano ziliendelea kutolewa bila malipo katika vituo vyote vya kutolea huduma vya
Serikali. Huduma hizo ni pamoja na huduma kwa wanawake wajawazito, huduma za
kujifungua, chanjo, matibabu kwa watoto wagonjwa wenye umri chini ya miaka 5 na uzazi
wa mpango. Aidha, Wizara ilihakikisha upatikanaji na usambazaji wa dawa mbali mbali za
uzazi wa mpango unafanyika nchini kwa kushirikiana na wahisani mbalimbali.
Tathmini ya kina ya kutambua hali halisi ya uwezo wa vituo vyetu katika kukabiliana na
dharura ya uzazi pamoja na rufaa imefanyika. Taarifa kamili itakuwa tayari Mwezi Julai
2005. Matokeo yatatumika katika kuimarisha mikakati iliyopo ya kupunguza vifo
vitokanavyo na uzazi ambapo wilaya zitakuwa ni watekelezaji wakuu. Aidha, tathimini ya
kitaifa kuhusu hali halisi ya Afya ya Uzazi na Mtoto hapa nchini imefanyika (Tanzania
Demographic Health Survey) kwa kushirikiana na National Bureau of Statistics. Matokeo ya
awali yatapatikana mwezi Septemba 2005. Tathmini hii itatupatia takwimu ya hali halisi ya
sasa ya vifo vya wanawake vinavyotokana na uzazi kitaifa.
19

Katika kipindi cha 2004/2005, watoa huduma na wakufunzi 130 walipata mafunzo rejea
kuhusu uzazi wa mpango kutoka mikoa ya Dodoma, Kilimanjaro, Morogoro, Tanga, Lindi,
Mbeya, Pwani na Mwanza. Pia, watoa huduma 100 kutoka mikoa ya Kilimanjaro, Dodoma,
Tanga, Mtwara, Morogoro, Lindi, Mbeya, Mwanza na Pwani walipata mafunzo rejea ya
utoaji huduma za wajawazito ikijumuisha matibabu ya tahadhari na kutoa kinga kwa
wajawazito dhidi ya Malaria na upimaji wa ugonjwa wa Kaswende.
Matarajio ya Huduma ya Afya ya Uzazi, Mama na Mtoto mwaka 2005/2006
Wizara ya Afya itaendelea kuboresha huduma za afya ya uzazi, mama na mtoto bila malipo
ikiwa ni huduma za matibabu kwa watoto wenye umri chini ya miaka mitano, chanjo, uzazi
wa mpango, huduma kwa wanawake wajawazito ambao watahudhuria kliniki na kujifungua
katika vituo vya kutolea huduma vya Serikali.
Aidha, Wizara itaendelea kununua na kusambaza dawa za uzazi wa mpango nchi nzima kwa
kushirikiana na wahisani. Wizara imetenga fedha kiasi cha shilingi billion 6.8 kwa ajili ya
manunuzi hayo na usambazaji.
Wizara imepanga kutoa mafunzo mbalimbali katika maeneo ya uzazi wa mpango (100), uzazi
salama (80), Afya ya uzazi kwa vijana (40) kutoka katika mikoa ya Kilimanjaro, Dodoma,
Tanga, Mtwara, Morogoro, Lindi, Mbeya, Mwanza na Pwani. Ufuatiliaji na usimamizi wa
masuala ya afya ya uzazi, mama na mtoto utafanyika katika mikoa saba hapa nchini. Uhakiki
wa utumiaji wa dawa za uzazi wa mpango katika maghala ya MSD makao makuu na Kanda
(6), pamoja na zile za baadhi ya Wilaya katika Kanda zote saba za Afya ya Uzazi na Mtoto
utafanyika ili kuboresha utunzaji wa dawa husika.
2.3.7 Mkakati wa Kutibu Magonjwa ya Watoto kwa Uwiano (Intergrated Management of
Childhood Illness-IMCI)
Wizara ikishirikiana na wahisani iliendelea kutekeleza mkakati wa Udhibiti wa Magonjwa ya
Watoto kwa Uwiano unaolenga kupunguza vifo vya watoto hasa vinavyotokana na Malaria,
Kuharisha, Pneumonia, Surua na Utapiamlo.
Katika kipindi cha 2004/2005, Wilaya 87 zimetekeleza mkakati wa IMCI. Jumla ya
Wahudumu wa Afya 300 wamepata mafunzo kuhusu stadi za kumtibu mtoto. Wahudumu 40
kutoka hospitali 7 wamepata mafunzo juu ya huduma ya dharura na kuboresha huduma kwa
mtoto aliyezidiwa.
Aidha, jamii imeendelea kuelimishwa juu ya mienendo inayoboresha afya ya mtoto.
Mienendo hii inakazia lishe kwa mtoto, Makuzi ya Mwili na Akili, pamoja na Uzuiaji wa
Magonjwa ya Watoto. Mafunzo haya yametolewa hadi ngazi ya kaya katika Wilaya 13.
Matarajio ya Udhibiti wa Magonjwa ya Watoto kwa Uwiano (IMCI) mwaka 2005/2006
Huduma za Afya na matibabu kwa watoto chini ya miaka mitano zitaendelea kuboreshwa
katika ngazi zote. Wizara inatarajia kutoa mafunzo ya stadi za kutibu watoto kwa wahudumu
wa afya na wakurufunzi 160. Mafunzo ya huduma ya dharura kwa wahudumu wa afya
yatafanyika kwa wahudumu 30 na mafunzo ya wakurufunzi ngazi ya Taifa 50 na ngazi ya
Wilaya 200 watapata mafunzo ya mienendo inayoboresha Afya ya Mtoto.
20

2.3.8 Mpango wa Taifa wa Chanjo
Huduma za chanjo zimeendelea kutolewa nchi nzima kwa watoto wanaostahili kupata chanjo
hizo kama juhudi za serikali za kupunguza vifo na magonjwa ya watoto yanayozuilika kwa
chanjo. Magonjwa hayo ni Kifua Kikuu, Dondakoo, Kifaduro, Pepopunda, Polio, Surua na
Homa ya ini. Viwango vya chanjo vimeendelea kuongezeka vikilinganishwa na viwango vya
mwaka uliopita DPT HB3 kutoka 89% hadi 91%, Measles toka 90% hadi 93% Polio toka
92% hadi 93%, Kifua Kikuu kutoka 94% hadi 95%. Mafanikio haya yametokana na juhudi za
serikali, jamii wadau mbalimbali pamoja na GAVI.
Matarajio ya Mpango wa Taifa wa Chanjo mwaka 2005/2006
Katika kipindi cha mwaka 2005/2006, Wizara ya Afya kwa kushirikiana na mikoa itaendelea
kusimamia huduma za chanjo katika ngazi za Wilaya na itaendelea kutoa vitendea kazi na
chanjo ili kuhakikisha watoto wote wanaostahili chanjo wanapata chanjo. Aidha, juhudi
zitafanywa ili kutokomeza polio, kupunguza magonjwa ya surua, kufuta pepopunda kwa
watoto wachanga na kupunguza vifo zitaendelea kuimarishwa. Wizara pia itaendelea kufanya
tathmini ya magonjwa mengine yanayozuilika kwa chanjo ambazo hazijaanza kutumika hapa
nchini.
2.3.9 Huduma za Afya Shuleni
Katika mwaka 2004/2005 Wizara ilisambaza Kadi za kupimia Afya za wanafunzi katika
Manispaa za IIala, Temeke na Kinondoni. Waratibu wapatao 150 kutoka ngazi ya mkoa na
wilaya walipatiwa mafunzo juu ya Udhibiti wa Magonjwa ya Kichocho na Minyoo mingine.
Aidha, utafiti kuhusu ugonjwa wa Kichocho katika shule za msingi umefanyika katika
Wilaya zote nchini.
Matarajio ya Huduma za Afya Shuleni mwaka 2005/2006
Katika mwaka 2005/2006, Wizara ya Afya inategemea kutoa mafunzo ya Huduma ya kwanza
kwa Waratibu wa Afya Shuleni ngazi ya Wilaya, kuhamasisha Wilaya kuchangia katika
kuchapisha kadi ya kupima afya za wanafunzi kwa shule za awali hadi sekondari. Utoaji wa
dawa za Kichocho /Minyoo kwa wanafunzi pia utatekelezwa katika maeneo yaliyoathirika.
2.3.10 Afya ya Mazingira
Katika mwaka 2004/2005, Wizara imeimarisha udhibiti wa taka za hospitali (Health care
Waste Management) kwa kushirikiana na wadau mbalimbali pamoja na Chuo Kikuu cha Dar
es Salaam kwa kuendesha mafunzo juu ya udhibiti taka za hospitali na ujenzi wa matanuru
katika hospitali za Wilaya za Kilosa na Mahenge, Hospitali ya Ocean Road na Hospitali ya
Rufaa ya Kibongoto. Aidha, Wizara imeboresha na kuinua hali ya Afya na Usafi wa
Mazingira kwa kuendesha mashindano ya Afya na Usafi wa Mazingira nchini. Mashindano
haya yalishirikisha Halmashauiri za Jiji la Mwanza, Manisipaa 12, Halmashauri za Miji 9 na
Halmashauri 114 za Wilaya nchini.
Ili kuinua kiwango cha usafi na ubora wa vyoo, kalibu (Moulds) za kutengenezea mabamba
(slab) 560 zilitengenezwa na kusambazwa katika Wilaya za Rungwe, Bagamoyo, Kisarawe,
Monduli na Mufindi pamoja na Mkoa wa Kigoma ili zitumike kujengea vyoo bora.
21

Aidha, Wizara iliandaa na kusambaza miongozo ya utekelezaji wa huduma za Afya ya
Mazingira nchini Miongozo na mikakati iliyoandaliwa ni pamoja na:-.
• Mwongozo wa Mafunzo ya Mbinu Shirikishi Jamii katika kuboresha tabia za Afya na
Usafi wa Mazingira
• Mwongozo wa Udhibiti wa Taka (Waste Management Policy Guideline)
• Mkakati wa Kitaifa wa Afya na Usafi wa Mazingira (National Environmental Health,
Hygiene and Sanitation Strategy) mkakati huu unazingatia malengo ya kuondoa
umaskini nchini pamoja na Malengo ya Maendeleo ya Milenia (Millenium
Development Goals).
Matarajio ya Afya ya Mazingira mwaka 2005/2006
Katika kipindi cha 2005/2006, Wizara ya Afya inakusudia kuanzisha Vijiji bora kwa kila
Mkoa ambavyo vitakidhi mahitaji yote ya kiafya. Tunatarajia kuanza na Wilaya tano kwa
kuchagua Kijiji kimoja kila Wilaya. Aidha, Wizara itaendelea kushirikiana na Wizara mbali
mbali, jumuia za kimataifa, mashirika yasiyokuwa ya kiserikali (NGOs) na jamii katika
upangaji mipango mbinu shirikishi jamii ili kuboresha hali ya afya na usafi wa mazingira
katika mikoa yote.
Aidha, Wizara itaanza kutekeleza Mpango maalum wa Kudhibiti Taka za Hospitali (Health
Care Waste Management) ili kudhibiti hali ya uambukizi wa maradhi kwa watoa huduma,
wateja na jamii kwa jumla kwa vile mara nyingi taka zitokanazo na huduma za afya nchini
zimekuwa zikionekana zikizagaa ovyo mahali zisipotakikana. Mpango huu utatekelezwa kwa
muda wa miaka mitano 2005/06 – 2009/2010 katika mikoa yote. Mpango huu utaanza kwa
kuzihusisha hospitali za Halmashauri zote za Wilaya, hospitali za mikoa na hospitali za rufaa
nchini.
Vilevile, itaratibu mapitio ya sheria ya ‘Drainage and Sewerage Ordinance Cap 259’ ya
mwaka 1955 inayosimamia udhibiti wa maji taka nchini. Sheria hii ni ya zamani sana na
imepitwa na wakati itapitiwa na kufanyiwa marekedisho yanayokidhi haja ya hali ilivyo kwa
wakati huu.
Katika kupima maendeleo ya Afya ya Mazingira Wizara itaendeleza mashindano ya Afya na
Usafi wa Mazingira nchini, ambayo yataendelea kujumuisha halmashauri zote nchini (Jiji,
Manisipaa, Mji na Wilaya). Lengo kuu la mashindano haya ni kushirikisha wananchi, sekta
binafsi katika kuboresha hali ya usafi wa mazingira katika maeneo yao
2.3.11 Huduma za Afya Mipakani
Katika kuhakikisha kuwa udhibiti wa magonjwa ya kuambukiza kutoka nje ya nchi
unaimarika, Wizara imeboresha huduma za Afya Mipakani ambapo maafisa wa Afya
wamepata mafunzo mbalimbali ikiwemo jinsi ya kupambana na majanga. Pia, vituo
vimeimarishwa kwa kuongeza vitendea kazi na kuajiri wataalam wa afya katika vituo vya
Afya. Katika mwaka huu wa fedha, zaidi ya tani 5,470,000 za vyakula zilikaguliwa ambapo
tani 40,800 ziliharibiwa baada ya kuthibitika kuwa hazifai kwa matumizi ya binadamu.
22

Matarajio ya Huduma za Afya Mipakani mwaka 2005/2006
Wizara itaendelea kuhakikisha kuwa magonjwa ya kuambukiza ya kimataifa yanadhibitiwa
kwa kufuata sheria za Afya za Kimataifa. Vituo vya mipakani vitapatiwa nyenzo na vitendea
kazi vya kisasa ikiwemo usafiri. Pia, udhibiti wa uingizwaji wa vyakula, dawa na vipodozi
visivyokidhi viwango vya Afya utaimarishwa kwa kushirikiana na wadau wengine kwa
Halmashauri zote nchini 113.
2.3.12 Afya katika Sehemu za Kazi
Kwa kuzingatia umuhimu wa Afya ya Wafanyakazi hususan maeneo ya viwanda, ujenzi na
mashamba, Wizara imefanya uhamasishaji wa kamati za Halmashauri za Wilaya 48 juu ya
uainishaji wa huduma za afya sehemu za kazi na huduma za afya ya msingi. Shughuli za
usimamizi na ufuatiliaji wa afya sehemu za kazi zimefanyika katika Halmashauri 12. Aidha,
mafunzo kwa wachimbaji wadogo wadogo 70 wa madini katika Mikoa ya Arusha na Mwanza
yamefanyika.
Matarajio ya Afya katika Sehemu za Kazi mwaka 2005/2006
Kwa kutambua umuhimu wa afya ya wafanyakazi mahali pa kazi, Wizara imeweka mikakati
ya kuwafikia na kuwahamasisha wafanyakazi wote juu ya madhara yatokanayo na kazi
ifikapo 2015. Aidha Wizara imeweka mikakati endelevu inayotilia mkazo juu ya uzuiaji wa
maambukizi ya UKIMWI mahali pa kazi. Ili kufikia azma hii madaktari 118 wa Halmashauri
za Wilaya watapatiwa mafunzo juu ya uboreshaji wa afya ya wafanyakazi sehemu za kazi.
2.3.13 Huduma za Afya Wilayani (District Health Services)
Utekelezaji wa mabadiliko ya Sekta ya Afya ngazi ya Wilaya yalianza kutekelezwa kwa
awamu tatu tofauti. Awamu ya kwanza ilikuwa kwa Halmashauri 37 kwa mwaka 2000,
awamu ya pili 2002 Halmashauri 45 na awamu ya mwisho Halmashauri 31 na kufanya jumla
ya Halmashauri za Wilaya, Jiji, Miji na Manispaa 113.
Utekelezaji ulianza kwa kufundisha Halmashauri zote namna ya kuandaa Mipango
Kambambe ya Afya ya Halmashauri (Comprehensive Council Health Plan) na kutayarisha
taarifa za robo mwaka za utekelezaji zikihusu fedha na kazi halisi zilizotekelezwa (quarterly
progress implementation reports – technical and financial). Mpaka sasa Halmashauri zote
zinaandaa, kutekeleza na kutoa taarifa ya utekelezaji wa mipango hii kama ilivyopangwa.
Mabadiliko yamekwenda sambamba na uundaji wa taasisi na miundo ya kuwezesha jamii
kushiriki katika uendeshaji, umiliki na usimamizi wa huduma za afya. Vyombo hivyo ni
Bodi za Huduma za Afya za Halmashauri na Kamati za Vituo vya Tiba. (Council Health
Service Boards and Health Facility Governing Committees).
Aidha, mpaka sasa Halmashauri zote 113 zimehamasishwa na kuridhia uundaji wa Bodi za
afya na Kamati za Vituo vya Tiba. Hati Rasmi pamoja na Sheria Ndogo ya Mfuko wa Afya
ya Jamii zipo katika ngazi ya utekelezaji kwa kuwa zikitoka Wilayani zinapelekwa mikoani
ili kupitiwa na kuandikiwa barua na kupelekwa kwa Waziri mwenye dhamana na Serikali za
Mitaa. Mwisho Katiba na Sheria kuandikwa kama Sheria na kutangazwa kwenye Gazeti la
Serikali.
23

Mpaka sasa kati ya Halmashauri 113 zilizohamasishwa ni Halmashauri 70 tu ambazo
zimezindua Bodi za Huduma za afya na Kamati za vituo vya Tiba na zinafanyakazi. Wizara
pia kwa mwaka jana ilibadilisha magari mapya 24 kwenye Halmshauri kwa ajili ya ufuatiliaji
na usambazaji wa dawa na vifaa tiba na kinga kwenye vituo vya kutolea huduma.
Matarajio ya Huduma za Afya Wilayani (District Health Services) mwaka 2005/2006
Mwaka 2005/06 Wizara itakamilisha uzinduzi wa Bodi za Afya katika Halmashauri 63
zilizobakia mara Sheria zao zitakapotangazwa kwenye Gazeti la Serikali. Sambamba na
uzinduzi na uhamasishaji wa Bodi na Kamati za vituo vya Tiba, pia Halmashauri zitaendelea
kuhamasishwa ili kuanzisha Mfuko wa Afya wa Jamii (Community Health Fund). Kwa vile
hadi sasa Halmashauri za Wilaya 40 kati ya 113 zinatekeleza Mfuko wa Afya wa Jamii. Kwa
kuwa Mfuko wa Afya wa Jamii unaendana na uzinduzi wa Bodi za Afya za Halmashauri
inategemewa kwa mwaka wa 2005/06 kusaidia Halmashauri 73 zilizobakia ziwe zinatekeleza
Mfuko huu.
Wizara kwa mwaka 2005/06 itaendelea kutoa usimamizi wa kitaalam kwa Halmashauri juu
ya uendeshaji wa huduma za afya katika ngazi ya Wilaya ili kuboresha huduma na kuendelea
kubadilisha na kupeleka magari mapya 10 kwenye Halmashauri kwa ajili ya ufuatiliaji na
usambazaji wa dawa na vifaa muhimu vya afya.
Wizara itatoa mafunzo juu ya uainishaji wa MKUKUTA (NSGPR), Kitita cha Huduma
Muhimu za Afya (NEPHI), Mpango wa Mabadiliko ya Afya wa miaka mitano (HSSP) na
Mipango Kabambe ya Halmashauri CCHP). Aidha, mafunzo yatatolewa kwa timu za
uandaaji Mipango ya Afya ya Halmashauri jinsi ya kutumia teknolojia ya kisasa ya kukotoa
hesabu za bajeti za mipango ya Halmashauri (CCHP) kwa kulinganisha na mzigo wa
magonjwa (Burden of Disease).
2.3.14 UKIMWI
Katika kukabiliana na janga hili la UKIMWI nchini, Wizara ilitekeleza Mkakati wa Sekta ya
Afya wa Kudhibiti UKIMWI 2003-2006, ambao ni pamoja na Huduma ya Damu Salama,
kutoa Ushauri Nasaha, Kufuatilia Mwenendo wa maambukizi ya Virusi vya UKIMWI katika
Jamii, pamoja na Huduma ya Magonjwa ya Ngono (Sexually Transmitted Infections – STI).
Mwaka 2004/05, kulikuwa na azma ya serikali ya kuanzisha mpango wa kitaifa wa kutoa
dawa za kupunguza makali ya ugonjwa wa UKIMWI. Mpango huu uliweza kununua dawa
kwa kutumia fedha zilizotengwa na Serikali. Hadi sasa wagonjwa wapatao 4,200
wameanzishiwa dawa hizo katika vituo hivyo 32. Aidha, dawa zaidi zimeagizwa na
zinategemewa kupokelewa hapa nchini kuanzia mwishoni wa mwezi April 2005. Dawa hizo
zitatosha kuwaanzishia wagonjwa waliokusudiwa dawa wapatao 44,000.
Aidha, katika kujenga uwezo wa hospitali wa kupima wagonjwa wa UKIMWI na kutambua
hatua ya ugonjwa kwa lengo la kuanzisha matibabu, machine za Facs Count zinazopima
viwango vya chembechembe za CD4 zipatazo 20 zimenunliwa na kusambazwa katika
hospitali zote za rufaa na baadhi ya hospitali za mikoa. Mashine nyingine nane (8)
zimeagizwa kwa ajili ya hospitali za mikoa iliyobakia.
24

Aidha, mafunzo kwa wataalam wa afya ambao watatoa dawa za kupunguza makali ya
UKIMWI kwa wagonjwa yametolewa kwa wataalam mbalimbali wa afya wapatao 492
kutoka vituo 96 vya kutolea huduma za Afya. Vituo hivyo 96 vinajumuisha hospitali zote za
rufaa na mikoa, baadhi ya hospitali za Wilaya, hospitali za Mashirika ya dini na Watu
Binafsi. Huduma za kutoa madawa ya kupunguza makali ya ugonjwa wa UKIMWI
zitaendelezwa kwa awamu kulingana na uwezo wa kifedha wa Serikali.
Nchi yetu ina idadi kubwa ya watu wanaaohitaji dawa za kupunguza makali ya ugonjwa wa
UKIMWI. Idadi hiyo ambayo inakisiwa kufikia watu 500,000 ni kubwa sana kulinganisha na
uwezo. Serikali itaendelea kuongeza idadi ya wagonjwa wanaopata huduma hii kwa awamu
mpaka wote wafikiwe.
Matarajio ya Mpango wa kukabiliana na Ugonjwa wa UKIMWI mwaka 2005/2006
Katika kuendelea kudhibiti ugonjwa wa UKIMWI na kutoa huduma kwa wale walioathirika
na ugonjwa huu, Wizara mwaka 2005/2006 itaendelea kufuatilia mwenendo wa maambukizi
ya virusi vya UKIMWI katika jamii kwa kufuatilia wajawazito katika kliniki 93 zilizopo
kwenye mikoa 15 ya Tanzania Bara. Matokeo ya ufuatiliaji huu yatatoa picha kuhusu kuenea
kwa virusi vya UKIMWI katika jamii na matokeo ya mikakati inayoendelea ya kudhibiti
UKIMWI.
Katika kipindi hiki, Wizara itakamilisha kuandaa utafiti wa kufuatilia usugu wa virusi vya
UKIMWI kwa madawa yanayotumika hivi sasa kupunguza makali ya UKIMWI. Hivyo,
ufuatiliaji wa usugu wa madawa ya kupunguza makali ya UKIMWI (HIV drug resistance
threshold surveys) utaanzishwa katika mkoa wa Dar es Salaam ambapo dawa za kupunguza
makali ya UKIMWI yalianza kutumika miaka kadhaa kabla ya serikali kuanza mpango wa
kutoa dawa za kupunguza makali ya UKIMWI kwa wagonjwa wa UKIMWI.
Matokeo yake yatasaidia katika kugundua dawa ambazo tayari Virusi vya UKIMWI
vimekwisha kuwa sugu nazo kiasi kwamba haziwezi kupunguza makali ya ugonjwa wa
UKIMWI na hivyo kusaidia wataalam kutoa maelekezo ya dawa zinazofaa.
Wizara itanunua na kusambaza dawa za kupunguza makali ya UKIMWI katika vituo 180
vilivyoteuliwa kutoa huduma hiyo kote nchini ili kuwafikia wagonjwa wapya 56,000 ili
kufikia lengo jipya lililowekwa la kuwafikia wagonjwa 100,000 nchini kote ifikapo Juni
2006. Vituo vipya vitakavyohusishwa katika mpango huu ni pamoja na hospitali zote za
Wilaya na hospitali za binafsi ziliopo kwenye mikoa ya pembezoni na mikoa iliyo na
viwango vya maamukizi ya UKIMWI zaidi ya asilimia saba.
Huduma za ushauri nasaha na upimaji wa hiari zitaendelea kutolewa katika vituo 521
vinavyotoa huduma ili kuweza kutoa ushauri nashaha kwa wagonjwa wote 100,000
watakaokuwa kwenye tiba ya dawa za UKIMWI. Aidha, tutahakikisha mafunzo kwa
wataalam wa kutoa huduma za dawa za kupunguza makali ya UKIMWI katika kila kituo
yatatolewa na angalau watalam wanne ambao wameshapatiwa mafunzo wanakuwepo katika
vituo vya huduma. Wizara itaendelea kutoa huduma za Magonjwa ya Zinaa katika mikoa
yote 21 pamoja na kuelimisha jamii kuhusu ugonjwa wa UKIMWI hususan kuacha
kuwanyanyapaa wagonjwa wa UKIMWI na kuzingatia matumizi sahihi ya dawa za
kupunguza makali ya ugonjwa wa UKIMWI.
25

2.3.15 Mradi wa Uimarishaji Huduma Muhimu za Afya (MUHUMA) TEHIP
Mradi wa Uimarishaji Huduma Muhimu za Afya (MUHUMA) umekuwa ukitekelezwa katika
Wilaya mbili za Morogoro vijijini na Rufiji toka Mwaka 1997 mpaka mwaka 2004 ulipofikia
kikomo kama mradi. Utafiti umeonyesha kuwa kasi ya vifo imepungua katika Wilaya zote
mbili kwa asilimia zaidi ya 55% kwa watoto chini ya miaka mitano na asilimia 18% kwa
watu wazima. Kupungua huku kumeziweka Wilaya hizo mbili kwenye matumaini ya kufikia
moja ya malengo ya milenia ya Umoja wa Mataifa ya kupunguza kasi ya vifo miongoni mwa
watoto chini ya miaka mitano kwa theluthi mbili ifikapo mwaka 2015.
Kufuatana na matokeo haya, Wizara ya Afya ikishirikiana na wadau wengine imeanza
mikakati ya kupata fedha za kueneza mbinu na nyenzo zilizobuniwa na kufanyiwa kazi katika
Wilaya hizo mbili katika Wilaya zote nchini. Dhana ni kuwa endapo nchi nzima itatekeleza
yaliyofanywa Morogoro na Rufiji basi kasi ya vifo vya watoto wadogo na wakubwa
itapungua na hivyo Tanzania kuwa miongoni mwa nchi za mwanzo kutekeleza mpango huo.
2.4 Idara za Tiba Utekelezaji wa Majukumu mwaka 2004/2005
2.4. 1 Huduma za Uchunguzi wa Magonjwa
Mradi wa uimarishaji wa huduma za X-ray na Ultrasound ulikabidhiwa kwa Serikali kutoka
kampuni ya “Philips Medical Systems” ya nchi ya Uholanzi ili tuweze kuuendeleza
wenyewe. Makabidhiano hayo yalifanyika Jijini Mwanza katika hospitali ya Bugando tarehe
22 Februari 2005, ambapo Mheshimiwa Rais alikabidhiwa mashine kubwa na maalum ya
Ultrasound kutoka kwa mwakilishi wa Kampuni hiyo yenye thamani ya takriban fedha ya
kitanzania shilingi milioni 88. Mashine nyingine ilipelekwa Zanzibar katika hospitali ya
Mnazi mmoja tarehe 14 Machi, 2005. Aidha, Wizara iliagizwa kusimamia ukarabati na kinga
ya matengenezo ya mashine hizo baada ya mradi kwisha ifikapo mwishoni mwa mwaka
2005. Vilevile, Wizara imekamilisha taratibu zote za kupeleka Bungeni muswada wa sheria
inayohusu usajili wa wanataaluma ya mionzi ili kuboresha huduma za mionzi.
Kuhusu usimamizi na utekelezaji wa huduma za karakana zetu za Kanda, Wizara imeendelea
kuziimarisha kwa kuzipatia vipuli, vifaa na nyenzo za utekelezaji wa matengenezo ya
mashine hizo za kutolea huduma za Afya.
Kuhusu uimarishaji wa maabara za hospitali ili ziweze kufuatilia wagonjwa wanaopatiwa
dawa za kupunguza makali ya UKIMWI, Wizara imekwishaweka mashine 20 za kupima
CD4 katika hospitali zote za rufaa na mikoa 16. Mashine nyingine 8 za CD4 na dawa zake
zimeshawasili kwa ajili ya mikoa iliyobaki na hospitali za manispaa za Dar es Salaam.
Vilevile, mashine kwa ajili ya vipimo vingine (Clinical Chemistry and Haematology) kwa
ajili ya hospitlai 10 za mikoa na 13 za Wilaya zimegizwa. Vipimo hivyo ni kwa ajili ya
kufuatilia athari za ARV (Toxicity follow up) kwa wagonjwa wanaotumia.
Kuhusu huduma ya damu salama, ujenzi wa vituo vya kanda vya upatikanaji wa damu (Zonal
Blood Transfusion Centres- ZBTC) umekamilika katika Kanda za Ziwa, Kasikazini na
Nyanda za juu Kusini. Kwa upande wa Kanda ya Mashariki, ujenzi umeshaanza Dar es
Salaam na kanda ya Kusini ujenzi haujaanza. Mwongozo wa huduma za damu salama
umekamilika.
26

Matarajio ya Huduma za Uchunguzi wa Magonjwa mwaka 2005/2006
Wizara itaingia mkataba na Kampuni ya Philips Medical Systems katika kuhakikisha kuwa,
mashine za X-ray, Ultrasound na vifaa vingine chini ya mradi wa kuimarisha huduma za
uchunguzi wa magonjwa nchini zinadumu kwa miaka mingi. Katika mkataba huo mafunzo
maalum hasa yale ya mashine zenye teknolojia ya hali ya juu hususan X-ray na Ultrasound
yatatolewa kwa watumiaji, makandarasi na mafundi wetu waliopo kwenye karakana za
Kanda.
Mkataba huu utakuwa wa miaka 5 kuanzia Januari 2006 hadi Desemba 2010. Wizara pia
itaendelea kuvifanyia matengenezo ya mara kwa mara vifaa tiba kupitia karakana za kanda
kwa maeneo yote yanayotoa huduma ya afya kuanzia zahanati hadi hospitali za rufaa, kwa
utaratibu utakaopangwa kwa ajili ya utekelezaji wake kufuatana na mwongozo wa Wizara juu
ya uboreshaji na matengenezo ya vifaa tiba vya hospitali nchini.
Wizara inakusudia kupeleka Bungeni muswada wa sheria inayohusu taaluma ya mionzi
nchini katika mwaka 2005/06. Pia Tanzania imepewa heshima na nchi za Afrika ya kuwa
mwenyeji wa kongamano la wanataaluma ya Radiologia kutoka Afrika mnamo mwezi
Septemba, 2005.
Wizara itaendelea kuimarisha huduma za maabara kwa kuagiza mashine nyingine, na vifaa
vya maabara kwa ajili ya kufuatilia wagonjwa wanaopatiwa dawa za kusaidia kupunguza
makali ya UKIMWI. Aidha, baadhi ya maabara zitaboreshwa kwa kufanyiwa ukarabati ili
kukidhi mahitaji ya utoaji wa huduma hizo.
Kuhusu huduma ya damu salama, Wizara itakamilisha ujenzi wa Kanda ya Mashariki pamoja
na kuanza mipango ya ujenzi wa Kanda za Kusini (Mtwara) na Kati (Dodoma). Wakati huo
Kanda za Ziwa, Nyanda za Juu Kusini na Kaskazini zitaanza kazi ya ukusanyaji wa damu
salama katika hospitali zetu kwa kushirikiana na Shirika la Msalaba Mwekundu Tanzania.
2.4.2 Huduma za Tiba Asili
Mwaka 2002/2003 muswada wa Sheria ya Dawa, Tiba Asili na Tiba Mbadala, ulipitishwa na
Bunge. Utekelezaji wa Sheria Namba 23 ya mwaka 2002 utaanza July 2005. Baraza la Tiba
Asili na Tiba Mbadala tayari limekwisha teuliwa na mamlaka husika kwa mujibu wa Sheria
hiyo.
Wizara ya Afya imeandaa Kanuni na Miongozo ya usajili wa Waganga wa Tiba Asili na Tiba
Mbadala. Usajili wa vituo vya kutolea huduma za Tiba Asili na Tiba Mbadala; nidhamu na
maadili kwa Waganga wa Tiba Asili na Tiba Mbadala; usimamizi na usajili wa bidhaa
nyinginezo za Asili zinazotumika kwa ajili ya afya ya binadamu.
Matarajio ya Huduma za Tiba Asili mwaka 2005/2006
Wizara itaendelea kuwaelimisha Waganga wa jadi na Wadau wa Tiba Asili na tiba mbadala
ili kuielewa sheria ya tiba asili na tiba mbadala. Aidha, Wizara itaendelea na ufuatiliaji wa
tiba asili na tiba mbadala likiwemo suala la utafiti.
27

2.4.3 Huduma za Afya ya Kinywa
Katika mwaka 2004/2005, Wizara ya Afya imefunga vifaa vya Tiba ya Meno (Dental Units)
katika Halmashauri za Wilaya zifuatazo: Mbarali, Karatu, Ngorongoro, Simanjiro, Kiomboi,
Morogoro Vijijini, Morogoro Manispaa, Mbozi, Hanang, Sikonge, Mpanda, Mvomero,
Bariadi, Bukombe, Kilombero, Liwale, Njombe, Ludewa, Sengerema, Geita, Ukerewe,
Misungwi, Newala, Mwanga na Kwimba. Pia, vifaa vilifungwa katika hospitali zifuatazo:
Iringa, Bombo, Mawenzi, Mt. Meru na KCMC.
Aidha dawa na vifaa muhimu vya tiba ya meno vilinunuliwa kwa ajili ya matumizi ya
hospitali za mikoa na kwa ajili ya mafunzo vyuoni.
Matarajio ya Huduma za Afya ya Kinywa mwaka 2005/2006
Katika mwaka wa fedha 2005/2006 awamu ya pili ya ufungaji vifaa kwa kuzipatia kliniki za
meno za Wilaya na Halmashauri viti (Dental Chairs), taa maalum (operating lights) na viti
vya kukalia madaktari wa meno wanapofanya kazi (Operating Stools) utaanza.
Wilaya/Halmashauri zitakazopatiwa vifaa hivyo ni:- Muheza, Korogwe, Chunya, Ileje,
Mbeya Vijijini, Mbeya Manispaa, Mbarali, Rungwe, Kyela, Karatu, Ngorongoro, Simanjiro,
Iramba, Morogoro Vijijini, Morogoro Manispaa, Mbozi, Hannang, Singida, Tabora, Sikonge,
Mpanda, Musoma, Kigoma, Kilombero, Mvomero, Bariadi, Bukombe, Kishapu, Liwale,
Njombe, Ludewa, Bukoba, Karagwe, Sengerema, Geita, Ukerewe, Misungwi, Newala,
Mwanga, Kwimba, Dodoma Manispaa, Tarime, Bunda, Biharamulo, Tabora Manispaa, na
Mbinga. Pia hospitali zifuatazo zitapatiwa vifaa hivyo; Kibosho, Mbeya Rufaa, Mawenzi, Mt.
Meru, Bombo, Iringa, Dodoma, Mbeya Mkoa, Mirembe, Kilema, Bugando, Dareda, Ligula,
Maweni, Singida na Bukoba.
2.4.4 Huduma za Afya ya Akili na Vita dhidi ya Dawa za Kulevya
Mwaka 2004/2005, Wizara imeendelea kusimamia uboreshaji wa huduma za afya ya akili
ngazi ya msingi. Shughuli hizo zinaendelezwa katika mikoa ya Dar es Salaam, Manyara,
Mtwara na Mwanza.
Toleo rasmi la kwanza la vitabu vya Huduma ya Afya ya Akili ngazi ya Msingi
vimechapishwa nakala 4,500 na kusambazwa kulingana na utaratibu wa kutoa mafunzo
katika kila Mkoa.
Matarajio ya Huduma za Afya ya Akili mwaka 2005/2006
Kitengo kitaendelea na mipango ya kueneza huduma ya afya ya akili ngazi ya msingi kwa
kushirikiana na wadau wa ndani na nje katika Mikoa ya Tanga, Arusha, Kilimanjaro,
Manyara na Mwanza kwa kushirikiana na MEHATA na CORDAID na Mkoani Mtwara kwa
kushirikiana na shirika la Basic Needs.
Mpango wa kutoa Mafunzo kwa watoa huduma ngazi ya msingi utaendelea katika Mikoa ya
Dar es Salaam na Manyara. Pia, Wizara inategemea kukamilisha uchapishaji wa mwongozo
wa Sera ya Afya ya Akili.
28

2.4.5 Huduma za Hospitali za Mashirika ya kujitolea, Makampuni na Watu Binafsi
Katika mwaka 2004/2005, Hospitali mbili za Mashirika ya Dini (Karatu na Mugana)
ziliombwa na Halmashauri za Wilaya ya Karatu na Bukoba Vijijini zitumike kama Hospitali
Teule. Hospitali hizo tayari zimeanza kutumika kama hospitali Teule za Wilaya hizo. Ruzuku
ilibakia kuwa TShs 30,000/= kwa kitanda kwa mwaka. Kulikuwa na ongezeko la vitanda 174
kwa ajili ya kupewa Ruzuku.
Jumla ya vituo vya kutolea huduma za afya vilivyosajiliwa mwaka 2004/2005 ni 53 ambavyo
ni 73% kati ya 73 vilivyoombewa usajili.
Matarajio ya Huduma za Hospitali za Mashirika ya kujitolea, Makampuni na Watu
Binafsi mwaka 2005/2006
Wizara itaanza kutumia “Service Agreement” katika kufanya makubaliano kati ya
Halmashauri za Wilaya na wamiliki wa hospitali za mashirika ya dini. Vile vile, Wizara
itajadili maombi ya Halmashauri ya Wilaya ya Iringa kuhusu kutumia hospitali ya
Tosamaganga kama hospitali Teule ya Wilaya hiyo.
2.4.6 Huduma ya Dawa, Vifaa na Vifaa Tiba
Mwaka 2004/05, kiasi cha Tshs. 35,175,356,000 zilitumika kununua dawa, vifaa na vifaa tiba
kwa matumizi ya hospitali, Zahanati na Vituo vya Afya. Aidha, hospitali za Wilaya, Mikoa
na Rufaa ziliendelea na utekelezaji wa uchangiaji wa gharama za dawa chini ya mfumo wa
‘Capitalization of Hospital Pharmacies’ ambapo wananchi wanalipa nusu ya bei halisi ya
dawa. Fedha kutokana na mauzo ya dawa ziliingizwa kwenye mfuko wa dawa (Drug
Revolving Fund) kuwezesha hospitali hizo kununua dawa nyingine zilizohitajika.
Mwaka 2004/2005, Zahanati mpya 526 na Vituo vya Aya 36 vilivyojengwa na Halmashauri
na kwa nguvu za wananchi vilipewa masanduku ya dawa. Aidha, Zahanati 716 na vituo vya
afya 88 katika Mikoa ya Kagera, Mara, Mwanza na Shinyanga vilianza kuagiza dawa na vifaa
kwa kutumia mfumo wa Indent. Ili kurahisisha utoaji wa dawa na vifaa kwa mfumo huu,
sehemu maalum imejengwa katika Bohari ya Mwanza kwa ajili ya kuhudumia Zahanati na
Vituo vya Afya hivyo. Kutokana na hatua hiyo, Bohari ya Mwanza sasa imeondokana na
mfumo wa usambazaji wa masanduku ya dawa.
Wizara pia ilitoa mafunzo ya utekelezaji wa mfumo wa Indent kwa baadhi ya wajumbe wa
Kamati za Uendeshaji wa Huduma za Afya katika mikoa ya Dar es Salaam, Pwani na Tanga.
Wajumbe hawa watatoa mafunzo kwa watumishi katika Zahanati na Vituo vya Afya katika
mikoa yao ili kuwezesha uagizaji wa dawa na vifaa kulingana na mahitaji na kwa kuzingatia
mgao wa fedha na maradhi katika sehemu zao.
Bohari ya Dawa iliendelea na usambazaji wa dawa na vifaa vya miradi misonge (vertical
programmes) na vya misaada. Katika kipindi hicho, Bohari ya Dawa ilisambaza chanjo, dawa
za kutibu Kifua Kikuu na Ukoma, Usubi, Uzazi wa Mpango, Matende, Ngirimaji na
magonjwa ya mtegesheo kwa watu waishio na UKIMWI.
29

Matarajio ya Huduma ya Dawa, Vifaa na Vifaa Tiba mwaka 2005/2006
Katika mwaka wa fedha 2005/06, Wizara ya Afya imetengewa jumla ya Tshs.
32,320,996,556 kwa ajili ya ununuzi wa dawa, vifaa na vifaa tiba kwa matumizi ya Zahanati,
Vituo vya Afya na hospitali za Serikali na hospitali Teule kwa matumizi ya kawaida. Pia
Serikali imetenga Tshs. 20,000,000,000 kwa ajili ya ununuzi na usambazaji wa dawa na vifaa
tiba vya kupunguza makali ya UKIMWI.
Wizara ya Afya kupitia Bohari ya Madawa, itasambaza dawa na vifaa katika Zahanati 3,500
na Vituo vya Afya 400. Kati ya hivyo, Zahanati 175 na Vituo vya Afya 25 vitakuwa vipya
vilivyojengwa na Halmashauri na nguvu za wananchi. Aidha, katika kuboresha usambazaji
wa dawa, vifaa na vifaa tiba, Wizara ya Afya itaendesha majaribio ya mfumo ujulikanao
kama Integrated Logistics System katika mikoa ya Dodoma na Iringa. Mfumo huu
utawezesha Zahanati, Vituo vya Afya na hospitali kuagiza dawa na vifaa vya kawaida na vile
vya miradi na misaada chini ya mfumo mmoja. Mfumo huu unatarajiwa kuiwezesha Wizara
kukusanya takwimu za mahitaji na matumizi halisi ya dawa, vifaa na vifaa tiba.
2.4.7 Huduma za kuzuia Maambukizi ya Virusi vya UKIMWI kutoka kwa Mama kwenda
kwa Mtoto
Katika mwaka 2004/2005 wizara imesambaza huduma ya kuzuia maambukizi ya virusi vya
ukimwi kutoka kwa mama kwenda kwa mototo katika mikoa 9 zaidi ya Tanzania bara na
kufanya huduma hii kupatikana katika hospitali zote za mikoa na 82 za Wilaya. Mikoa hiyo
ni Lindi, Dodoma, Ruvuma, Rukwa, Kigoma, Mara, Shinyanga, Tanga na Singida.
Vilevile, wizara inashirikiana na wadau mbalimbali ilikuweza kusambaza hudma hii katika
hospitali na vituo vya kutolea huduma vinavyomilikiwa na mashirika ya dini.
Wizara imeendelea na mpango wa kutoa dawa za kupunguza makali ya ugonjwa wa
UKIMWI kwa akinamama wajawazito, wazazi wenzao na watoto wao. Mpango huu ambao
unaitwa “MTCT –Plus” unaenda sambamba na mpango wa Taifa wa kutoa dawa za
kupunguza makali ya UKIMWI (ART programe) na hivyo umeanza kutekelezwa katika vituo
96 vilivyo katika mpango wa ART.
Matarijio ya Huduma za kuzuia Maambukizi ya Virusi vya UKIMWI kutoka kwa
Mama kwenda kwa Mtoto mwaka 2005/2006
Katika mwaka 2005/2006 Wizara ya Afya imepanga kupanua huduma ya kuzuia
maambukizi ya virusi vya UKIMWI kutoka kwa mama kwenda kwa mtoto (PMTCT) katika
wilaya 20 zaidi ambazo hazina huduma hiyo na kufanya jumla ya wilaya 102 kuwa na
huduma hii.
Vile vile, Wizara itaendelea kuimarisha huduma ya “MTCT – Plus” ambayo imeanza
kutolewa katika vituo vile 96 vilivyo katika mpango wa “ART Programme”.
Lengo ni kuhakikisha akinamama wajawazito walioathirika na VVU na wenye vigezo vya
kupata “ART” wapate huduma hiyo na wale ambao hawana vigezo wakisha jifungua
waendelee kufuatiliwa na pindi watakapobainika kuwa wana vigezo wapatiwe huduma ya
ART.
30

2.4.8 Huduma ya Matibabu Nje ya Nchi
Wizara imefanya mazungumzo na wahisani kutoka nje ya nchi ili kuanzisha hapa nchini
huduma ya tiba ya magonjwa ambayo kwa sasa yanatibiwa nje ya nchi. Wahisani hao ni
Serikali ya Japan na Serikali ya Watu wa China. Mipango hii imelenga kulipunguzia Taifa
gharama za tiba nje ya nchi pamoja na kuwapunguzia wagonjwa maumivu wakati wakingojea
kwa muda mrefu kwenda kutibiwa nje ya nchi kutokana na upungufu wa fedha.
Matarajio ya Huduma ya Matibabu Nje ya Nchi mwaka 2005/2006
Bajeti itaongezwa ili kuwezesha wagonjwa wengi zaidi kupelekwa kutibiwa nje ya nchi na
kuendelea kutoa msaada kwa matibabu ya wagonjwa ambao badala ya kupelekwa kutibiwa
nje ya nchi watatibiwa hapa nchini kwa vile wanashindwa kumudu gharama za matibabu
hayo.
Wizara itaendelea kushirikiana na mashirika na hospitali zinazoanzisha utoaji wa matibabu
ambayo kwa sasa yanapatikana nje ya nchi, pamoja na Serikali ambazo zina mpango wa
kusaidia nchi kuweza kutoa matibabu kama hayo.
2.5 Huduma ya Utawala na Watumishi
2.5.1 Idara ya Utawala Utekelezaji wa Majukumu mwaka 2004/2005
Mwaka wa 2004/2005, Wizara ya Afya imeendelea kutekeleza Sera ya Menejimenti na Ajira
katika Utumishi wa Umma ya Mwaka 1999, kwa kuajiri jumla ya Watumishi 148 wa kada
mbalimbali za Afya. Aidha, katika kushughulikia maslahi na maendeleo ya watumishi ili
kuimarisha utendaji kazi Wizara imewapandisha vyeo watumishi 6,587. Hili ni ongezeko la
asilimia 65 ya lengo lililokuwa limewekwa la kuwapandisha vyeo watumishi 4,000.
Watumishi wapatao 110 wa kada na ngazi tofauti walifanyiwa upekuzi (vetting) kwa
madhumuni ya kuwawezesha kuelewa na kuzingatia misingi ya maadili mema katika
utumishi wa Umma kwa mujibu wa Sheria, kanuni na taratibu zilizopo. Msisitizo mkubwa
uliowekwa katika mafunzo hayo ulihusu suala zima la matumizi sahihi ya taarifa za Serikali
na utii kwa Serikali. Aidha, Wizara iliendelea kutoa mafunzo ya jinsia kwa watumishi ili
kuendelea kudumisha Utawala Bora ambapo jumla ya watumishi 744 walipatiwa mafunzo
hayo.
Pia Wizara ilitoa mafunzo kwa maafisa waandamizi na wa ngazi ya kati kuhusu
misingi ya Utawala Bora na mapambano dhidi ya rushwa ili kuzuia matukio ya
rushwa na kuziba mianya ya rushwa. Mafunzo haya yaliwahusisha Wakurugenzi wa
Wizara ya Afya, Waganga Wakuu wa Mikoa, Waganga Wakuu wa Wilaya, Wakuu
wa Vyuo vyote vya Afya nchini na Maafisa wengine. Jumla ya watumishi 1,169
walipatiwa mafunzo hayo. Sambamba na mapambano dhidi ya rushwa, Wizara
ilichapisha vijarida 850 vya Mkataba wa Huduma kwa Mteja na kuvisambaza kwa
wadau. Lengo lilikuwa kuwafahamisha wateja wetu kuhusu mahusiano yetu na
majukumu yetu kwao pamoja na haki na wajibu wao. Mkataba huu unaelekeza pia
namna mteja anavyoweza kutuma malalamiko/maoni kuhusu huduma zetu.
31

Matarajio ya Huduma za Utawala na Watumishi mwaka 2005/2006
Wizara ya Afya itaendelea kutoa kipaumbele katika kuimarisha na kuboresha maslahi,
maendeleo na utendaji kazi (Capacity building) kwa watumishi wake ili kuimarisha na
kuongeza utoaji wa huduma za afya kwa wananchi watakaohitaji huduma hiyo muhimu.
Malengo haya yatafikiwa kwa kuajiri watumishi wapya ili kuziba mapengo yaliyopo na
kuwapandisha vyeo watumishi waliopo kwa kuzingatia sifa, vigezo na ikama iliyoidhinishwa.
Ili kwenda sambamba na mabadiliko yanayoendelea kufanyika katika Sekta ya Afya, Wizara
imejiwekea mpango wa kutoa mafunzo ya Huduma kwa Mteja kwa watumishi wake wote
(customer care and Public ethics).Mafunzo haya yatawahusisha watumishi wapatao 3,336
kutoka Makao Makuu ya wizara, Hospitali tatu za Rufaa, Vyuo vya Afya 108 pamoja na
Kanda 6 za mafunzo. Mafunzo hayo yataendeshwa kwa awamu tatu.
Aidha, Wizara imejipangia kuanzisha teknolojia ya Habari na Mawasiliano (Information
Communication Technology) ili kuimarisha na kuongeza utoaji wa huduma bora ya
upatikanaji na upashanaji wa habari kwa haraka zaidi. Wizara tayari imeanza utoaji wa
mafunzo kwa watumishi wake na itaendelea na mafunzo hayo ili kuwawezesha kumudu
matumizi ya teknolojia hiyo.
Kwa kutambua umuhimu wa mashirikiano na Mashirika ya Kimataifa na kwa kuzingatia Sera
ya Utandawazi, Wizara ya Afya itaendelea kushirikiana na Taasisi zote muhimu ili kwenda
sambamba na maendeleo ya kisasa.
Viongozi wa Wizara na watendaji wake wakuu watahudhuria mikutano muhimu ili
kujadiliana na kutolea maamuzi muhimu ya kimaendeleo na kuchangia uzoefu wa nchi yetu
katika masuala mbalimbali ambayo tumeonyesha kuyamudu.
2.6 Huduma ya Mafunzo ya Watumishi, Utekelezaji wa Majukumu mwaka 2004/05
Katika kipindi cha mwaka 2004/2005 Wizara ilifanya yafuatayo:
• Wanafunzi 2,803 walihitimu katika vyuo mbalimbali vya afya hapa nchini katika fani
za Uuguzi na Sayansi za Afya. Aidha, jumla ya wanafunzi 214 walihitimu mafunzo
ya Madaktari Tiba, Wafamasia, Madaktari wa meno katika ngazi ya Shahada katika
vyuo vya Muhimbili, KCMC na Hubert Kairuki Memorial University. Madaktari 136
walimaliza mafunzo ya “internship” na wanatarajia kupatiwa mafunzo ya kuwaandaa
kufanya kazi (Inducton course) na kupangiwa vituo vya kazi sehemu mbalimbali
nchini
• Wizara imegharamia mafunzo ya muda mrefu ya watumishi 257 nje na ndani ya nchi
ambao wanatarajiwa kumaliza mafunzo yao mwaka huu
• Wizara imefanya mapitio kwa mitaala mitano katika vyuo vya Uguzi na Sayansi za
Afya
• Jumla ya vyuo 17 viliweza kufanyiwa ukarabati ambao utaendelea katika mwaka
ujao wa 2005/2006 katika baadhi ya vyuo
• Jumla ya vyuo 78 kati ya 93 vilivyokaguliwa na Baraza la Taifa la Elimu ya Ufundi
(NACTE) vilipata usajili wa baraza hilo
• Wizara kwa kushirikiana na Baraza la Taifa la Elimu ya Ufundi (NACTE)
imeendelea kukagua vyuo vyote vinavyoendesha mafunzo katika fani ya Sayansi za
Afya hapa nchini ili kupata usajili wa baraza hilo na kuviandaa kufikia hatua ya
kupata ithibati (accreditation)
32

• Wizara imetoa mafunzo kuhusu tiba ya kupunguza makali ya UKIMWI kwa
watumishi 492 wakiwemo Madakatari, Wafamasia, Mafundi sanifu maabara,
Wauguzi, watoa Ushauri nasaha na Wafauatiliaji wa wagonjwa majumbani (VCT
counsellors and Home based care Providers). Vilevile, miongozo ya tiba ya ugonjwa
wa UKIMWI na vijitabu vya kufundishia vilitengenezwa
• Watumishi katika hospitali 68 wakiwemo Madaktari wafawidhi wa hospitali,
Wauguzi waandamizi na Wafamasia walipata mafunzo ya kujiendeleza kuhusu
matumizi sahihi ya madawa
• Ukaguzi unaozingatia ubora wa viwango vya masomo, mafunzo ya vitendo na usafi
wa mazingira ulifanyika katika vyuo 54 vilivyopo katika Kanda za Kaskazini,
Mashariki, Kusini, Ziwa na Nyanda za juu Kusini
• Wizara imekamilisha miongozo ya mafunzo ya Timu za Usimamizi katika ngazi ya
Mkoa , Hospitali, Vituo vya Afya na Zahanati na kuanza mafunzo hayo kwa timu za
mikoa kwa awamu
• Wizara imeendesha mafunzo kwa timu za afya kwenye Sekretarieti za Mikoa. Lengo
ni kuziimarisha timu hizi ziweze kuzisimamia na kuzisaidia Halmashauri za Wilaya
kuboresha huduma wanazozitoa, matumizi ya rasilimali, utoaji taarifa na uzingatiaji
wa viwango vya utoaji huduma. Katika mwaka huu timu za mikoa saba zilipatiwa
mafunzo hayo.
Kuhusu Mipango ya Watumishi mwaka 2004/2005 Wizara imefanya mambo yafuatayo:-
• Imeendesha utafiti wa matumizi ya wataalam wanaohitimu katika Taasisi ya Elimu
ya Afya ya Msingi (Tracer study)
• Imeratibu vikao vya kamati ya wadau ya ufuatiliaji wa masuala ya maendeleo ya
watumishi wa Sekta ya Afya
• Imetoa mafunzo na maelekezo juu ya mfumo wa utunzaji wa takwimu za watumishi
utumiao mfumo wa kompyuta kwa wahusika wakuu wa utunzaji wa takwimu za
watumishi katika ngazi za Wilaya 15
• Imefanya mapitio ya Sera ya watumishi katika Sekta ya Afya na kukamilisha
mapitio ya Ikama ya watumishi katika Vyuo vya Afya.
2.6.1 Matarajio ya Huduma ya Mafunzo ya Watumishi wa Afya mwaka 2005/2006
Mwaka 2005/2006 Wizara inatarajia kufanya yafuatayo;
• Wizara inatarajia kuvifanyia ukarabati vyuo vyake 27 ili kuviweka katika hali nzuri
zaidi. Samabamba na hilo itaanzisha mafunzo ya Madaktari Wasaidizi katika
kilichokuwa chuo cha Maafisa Tabibu Ifakara ambapo ukarabati mkubwa unaendelea
hivi sasa
• Wizara itafanya utafiti ili kupata mahitaji halisi ya mafunzo yanayohitajika sehemu
ya kazi (Training Needs Assesmnt) yenye lengo la kupata maeneo yanayohitajika
kutilia mkazo mafunzo kwa watumishi, ili kuboresha utoaji huduma zinazotolewa
kwa wananchi
• Wizara itaendesha mafunzo kwa timu za afya kwenye Sekretarieti za Mikoa. Lengo
ni kuziimarisha timu hizi ziweze kuzisimamia na kuzisaidia Halmashauri za Wilaya
kuboresha huduma wanazozitoa, matumizi ya rasilimali, utoaji taarifa na uzingatiaji
wa viwango vya utoaji huduma. Katika mwaka 2005/2006 timu za mikoa 12
zitapatiwa mafunzo hayo
• Wizara itaendelea kufanya mapitio ya mitaala 4 ya Vyuo vya Sayansi ya Afya na
uuguzi ili kuiboresha kulingana na mabadiliko yanayoendelea hivi sasa katika Sekta
ya Afya
33

• Kufuatilia, kutathmini na kutoa ushauri juu ya hali ya watumishi katika Sekta ya
Afya kwa kushirikiana na mamlaka mbalimbali
• Kuratibu vikao vya kamati ya Wadau ya kufuatialia masuala ya watumishi wa Sekta
ya Afya
• Kundesha mafunzo na maelekezo ya mfumo wa utunzaji takwimu za watumishi kwa
kutumia kompyuta katika ngazi za Wilaya kwa zile Wilaya ambazo hazijapata
mafunzo haya
• Kuandaa mpango mkakati wa watumishi wa Sekta ya Afya
• Kuendeleza utafiti wa matumizi ya wahitimu wa chuo cha CEDHA utafiti (Tracer
Study), wenye lengo la kuboresha matumizi sahihi ya wataalam wanaohitimu katika
chuo hicho.
2.7 Ofisi ya Mganga Mkuu Kiongozi Utekelezaji wa Majukumu mwaka 2004/05
2.7.1 Huduma za Dharura na Maafa
Katika Kipindi cha mwaka 2004/2005, kazi zifuatazo zilitekelezwa:
• Kuchapisha miongozo miwili ya utoaji wa Huduma za Dharura na Maafa yaani,
“Health Sector Guidelines and Protocol on Emergency and Disaster Management” na
“Emergency Operation Plan” (EOP) nakala 1,000 kila moja na kuzisambaza katika
vituo vya kutolea huduma nchini
• Kutoa mafunzo ya jinsi ya kukabiliana na Dharura na Maafa kwa watoa huduma ya
afya katika Hospitali (First responders) ili kuongeza ufanisi katika kazi zao za kila
siku
• Kutoa mafunzo maalum ya jinsi ya kukabiliana na Dharura na Maafa kwa Kamati za
Uendeshaji wa Huduma za Afya katika mikoa (RHMT), ili kuongeza ufanisi katika
kusimamia kazi hiyo kwa watumishi katika hospitali
• Kufanya upembuzi yakinifu katika hospitali za Kilimanjaro, Tanga, Arusha na
Mbeya ili kutoa ushauri wa maandalizi ya jinsi ya kukabiliana na Dharura na Maafa,
pindi yatokeapo.
Matarajio ya Huduma za Dharura na Maafa mwaka 2005/2006
Katika kipindi cha mwaka 2005/2006, kitengo kinakusudia kufanya kazi zifuatazo:
• Kutembelea na kufanya ufuatiliaji (supportive supervision) katika Wilaya mbili (2)
kwa kila mkoa, katika mikoa tisa ya Tanzania Bara kwa lengo la kufuatilia na
kusimamia utoaji wa huduma za afya, ili kutoa ushauri na maelekezo ya kitaalam
katika kuboresha huduma za afya hususani Dharura na Maafa
• Kutoa mafunzo maalum ya jinsi ya kukabiliana na dharura na maafa kwa wajumbe
40 wa Timu za Uendeshaji Huduma za Afya za Mikoa (RHMT), ili kuongeza ufanisi
katika kusimamia utendaji wa kazi hiyo kwa watumishi katika hospitali zao
• Kutoa mafunzo maalum ya jinsi ya kukabiliana na Dharura na Maafa kwa watumishi
36 wa hospitali za hapa nchini (First responders) ili kuongeza ufanisi katika kazi za
Dharura na Maafa katika hospitali za hapa nchini
• Kuunda timu Maalum ya Kitaifa ya kukabiliana na Dharura na Maafa hapa nchini
(National Rapid Response Team). Timu hii itapewa mafunzo maalum ya jinsi ya
kukabiliana na Dharura na Maafa nchini, ili kuongeza ufanisi katika kazi zao za kila
siku
34

• Watumishi wawili wa kitengo cha Dharura na Maafa watapata mafunzo maalum ya
muda mfupi nje au ndani ya nchi ya jinsi ya kukabiliana na Dharura na Maafa hapa
nchini
• Mtumishi mmoja wa kitengo cha Dharura na Maafa atapata mafunzo ya Shahada
katika fani ya Uuguzi katika moja ya vyuo hapa nchini, ili kuongeza ufanisi katika
kazi zake za kila siku katika kukabiliana na Dharura na Maafa hapa nchini
• Kuendelea kufanya upembuzi yakinifu (Hazard Analysis and Vulnerability) ya jinsi
ya kukabiliana na Dharura na Maafa nchini
• Kuimarisha kitengo kwa kununua vitendea kazi pamoja na samani kwa ajili ya ofisi.
Vifaa hivyo ni pamoja na kompyuta, meza n.k kwa lengo la kuongeza ufanisi wa kazi
za kitengo cha Dharura na Maafa.
2.7.2 Ukaguzi wa Huduma za Afya
Mwaka 2004/2005, Wizara ilifanya kazi zifuatazo:-
• Kupanga na kuzindua mwongozo wa mfumo wa kimataifa wa ubora wa huduma za
afya
• Kufanya mkutano na wadau kuhusu mwongozo wa kudhibiti na kuzuia maambukizo
katika vituo vya kutolea huduma za afya nchini
• Kuandaa viwango na viashiria vya utoaji bora wa huduma
• Kuandaa mwongozo wa kutathmini utendaji kazi kwa watumishi wa Afya
• Kuandaa mwongozo kwa watumishi wa afya wa kujitathmini wao wenyewe kiutendaji
kuhusiana na ubora wa huduma za afya wanazozitoa
• Kuandaa mwongozo wa kutathmini utendaji kazi kwa watumishi wa Afya kuhusiana na
ubora wa huduma za afya.
Matarajio ya Ukaguzi wa Huduma za Afya mwaka 2005/2006
Kitengo cha Ukaguzi wa utoaji wa huduma za Afya nchini kinategemea kutekeleza kazi
zifuatazo, mwaka 2005/2006:
• Kufanya usimamizi na ukaguzi katika Mikoa 8, Wilaya mbili kila mkoa
• Kufundisha wataalam wa Taifa (National Trainers of Trainers) kuwawezesha
kufundisha watumishi wengine katika kudhibiti maambukizo (Infection Prevention and
Control IPC)
• Kuendesha mafunzo juu ya udhibiti wa maambukizo (IPC), uboreshaji wa huduma za
afya na mwongozo wa usimamizi na ukaguzi wa huduma za afya kwa Timu za
Utendaji za Afya za Mikoa (Regional Health Management Teams) zote
• Kuandaa na kuchapisha muongozo wa udhibiti wa maambukizo kwa watumishi wa
Zahanati na Vituo vya Afya (Infection Prevention and Control for Health Centers and
Dispensaries)
• Kusambaza Mwongozo wa Kitaifa wa udhibiti wa maambukizo (National\Infection
Prevention and Control Guidelines for Healthcare Services) na Mfumo wa Kitaifa wa
Uboreshaji Huduma za Afya Tanzania (Tanzania Quality Improvement Framework).
2.7.3 Huduma za Uuguzi na Ukunga
Mwaka 2004/2005, Wizara ilitoa kipaumbele katika utoaji wa huduma za Uuguzi kwa
wagonjwa walioathirika na Virusi vya UKIMWI. Hii ni pamoja na kutayarisha miongozo
ya utoaji wa huduma za uuguzi kwa wagonjwa hao katika vituo vya kutolea huduma,
kufanya tathmini ya kazi ya kutoa ushauri nasaha inayofanywa na wauguzi. Hii ni kwa
35

kuzingatia kuwa, UKIMWI sasa ni tatizo kubwa mno katika vituo vyetu vya kutolea
huduma bila kuwasahau watoa huduma wenyewe.
Mafunzo ya uongozi wa wasimamizi wa huduma za Uuguzi na Ukunga yalitolewa kwa
wasimamizi 16, ili kuwapa maarifa na stadi za usimamizi bora wa utowaji wa huduma
katika vituo vya hospitali za mikoa na rufaa nchini.
Matarajio ya Huduma za Uuguzi na Ukunga mwaka 2005/2006
Mwaka wa 2005/2006, kitengo kinatarajia kutekeleza kazi zifuatazo;
• Kuelimisha na kusambaza mwongozo wa utoaji wa huduma kwa watoa huduma
kuhusu jinsi ya kujiepusha na kutoeneza maambukizi wakati wa kutoa huduma kwa
walioathirika na UKIMWI nchini
• Kuandaa mkakati kabambe wa utoaji huduma za uuguzi na ukunga wa miaka mitatu
2005 - 2008, kwa kulingana na mkakati wa sera ya Wizara ya Afya ya kutoa huduna
bora kwa kuzingatia MKUKUTA
• Kufanya usimamizi na ushauri wa kitaaluma wa utoaji wa huduma za Uuguzi na
Ukunga katika mikoa minane ya Mwanza, Pwani, Kilimanjaro, Shinyanga, Kagera,
Dodoma, Arusha na Mbeya.
• Kufuatilia kwa karibu watoa huduma hasa kwa kuzingatia malalamiko ya wananchi
kuhusu lugha zisizofaa kwa kushirikiana na Baraza la Uuguzi na Ukunga
• Kutoa mafunzo kwa maafisa wa Kitengo juu ya uendeshaji na usimamizi wa utoaji
wa huduma za Uuguzi na Ukunga ili kuinua viwango vya ubora wa huduma
zitolewazo nchini
• Kuwawezasha kupata mafunzo maalum ya uendeshaji wa huduma za Uuguzi na
Ukunga kwa maafisa wawili wa kitengo ndani na nje ya nchi, ili kuongeza ufanisi
katika usimamiaji wa huduma za Uuguzi na Ukunga.
2.8 Uhasibu na Fedha
2.8.1 Ukusanyaji mapato kwa mwaka 2004/2005
Wizara ilikuwa na lengo la kukusanya jumla ya Tsh. 496,504,000/= kutoka vyanzo
mbalimbali vya mapato katika mwaka wa fedha wa 2004/05. Hadi kufikia tarehe 31 Machi,
2005, Wizara ilikuwa imekusanya jumla ya Tsh. 609,344,885.11 ambazo zimetokana na
makato ya kodi za nyumba za Serikali na Mashirika ya Umma, malipo ya ununuzi wa vitabu
vya maombi ya Zabuni za Wizara na marejesho ya masurufu. Wizara inategemea kukusanya
kiasi cha Tshs 34,101,356.68 kati ya tarehe 1 Aprili, 2005 hadi 30 Juni, 2005. Kiasi halisi
kinachotegemewa kukusanywa kitakuwa kimevuka lengo la mapato yaliyokadiriwa. Hali hii
imetokana na kiasi kikubwa cha marejesho ya masurufu. Aidha, mapato haya hayajumuishi
fedha zinazotokana na makusanyo ya kuchangia gharama za huduma za afya. Fedha za
uchangiaji hutumika kwenye hospitali zinakokusanywa ili kuboresha huduma zitolewazo kwa
wananchi, kulingana na Sera ya Uchangiaji.
Matarajio ya Ukusanyaji mapato mwaka 2005/2006
Katika kipindi cha 2005/2006, Wizara ya Afya inatarajia kukusanya jumla ya Tshs
598,005,000.00. Mapato haya yatatokana na kodi za nyumba za Serikali na Mashirika ya
Umma zinazochangiwa na wafanyakazi, marejesho ya masurufu ya fedha za Serikali na
malipo ya kununua makabrasha ya Zabuni za Wizara. Kwa kuzingatia utaratibu uliopo,
36

mapato yanayotokana na makusanyo ya kuchangia gharama za huduma za afya
hayajumuishwi katika makadirio haya.
2.8.2 Matumizi ya fedha za Kawaida mwaka 2004/2005
Mwaka wa fedha wa 2004/2005, Wizara ya Afya ilidhinishiwa jumla ya Tsh 195,800.00 kwa
ajili yakugharamia utoaji wa huduma za afya. Kiasi cha Tsh 189.243,633,427.00 kati ya hizo
zilitengwa kwa ajili ya matumizi ya kawaida ikijumuisha mishahara ya wafanyakazi wa
Hospitali Teule (DDH), Hospitali ya Taifa Muhimbili, KCMC, Bugando na Taasisi zilizo
chini ya Wizara. Kiasi kilichobaki cha Tsh. 6,642,499,373.00 kilitengwa kwa ajili ya
mishahara ya watumishi wa Idara za Wizara ya Afya, Vyuuo vyote vinavyosimamiwa na
Wizara na Hospitali za Kibong’oto, Mbeya Rufaa na Mirembe.
Makadirio ya matumizi ya Kawaida katika mwaka 2005/2006
Wizara ya Afya katika mwaka wa 2005/2006 inakadiria kutumia kiasi cha Tshs
180,305,853,900.00 kwa ajili ya matumzi ya kawaida. Katika mwaka 2004/2005 Wizara
ilitengewa jumla ya Tsh 104,465,379,200.00 kwa ajili ya matumzi ya kawaida. Hivyo kuna
ongezeko la Tsh 75,840,474,700.00 ikilinganishwa na mwaka 2004/2005.
Kati ya fedha hizo zilizotengwa kiasi cha Tsh 6,406,945,600.00 zitatumika kulipa mishahara
ya watumishiwa Wizara ya Afya makao makuu, Hospitali za Mbeya Rufaa, Mirembe na
Kibong’oto na Vyuo vyote vya mafunzo ya afya. Kiasi cha Tsh 173,898,908,300.00
kilichosalia kimetengwa kwa ajili ya Matumzi mengineyo (OC) kwa ajili ya kazi za Idara za
Wizara ya Afya na Taasisi zilizo chini ya Wizara ya Afya. Kiasi hiki pia kinajumuisha
mishahara ya Taasisi zilizo chini ya Wizara ya Afya. Taasisi hizo ni pamoja na Taasisi ya
Chakula na lishe (TFNC), Taasisi ya Utafiti wa Magonjwa ya Binadamu (NIMR), Hospitali
ya Taifa Muhimbili, Taasisi ya Mifupa (MOI), Taasisi ya Saratani – Ocean Road, Hositali
Teule (District Designated Hospitals – DDH) na Hospitali za Mashirika ya kujitolea
(Voluntary Agencies VA’s).
2.8.3 Matumizi ya fedha za Miradi ya Maendeleo mwaka 2004/2005
Jumla ya Tsh 66,416,700.00 zilitengwa kwa ajili ya utekelezaji wa Miradi ya Maendeleo.
Kati ya hizo Serikali ya Tanzania ilitenga jumla ya Tsh 3,552,448,200.00 na Tshs
62,863,658,500.00 ni mchango wa Wahisani wanaosaidia Sekta ya Afya.
Kiasi ambacho kilikuwa kimekwishatolewa na wahisani wa Mfuko wa Pamoja ni Tshs
40,680,869,900.00 na fedha zilizo nje ya Mfuko wa Pamoja ni Tshs 4,697,565,032.25. Fedha
zote zilizotolewa na wahisani zikijumuishwa pamoja zinafanya jumla ya Tsh
48,930,883,132.25 ambayo ni sawa na asilimia 53.6 ya fedha zote zilizokisiwa kutolewa na
Wahisani. Hadi tarehe 30 Aprili 2005, matumizi halisi kwa fedha zote za miradi ya
maendeleo zikiwemo za Serikali pamoja na Wahisani ni Tsh 21,526,163,399.74.
Makadirio ya Miradi ya Maendeleo mwaka 2005/2006
37

Katika mwaka wa fedha wa 2005/2006 Wizara ya Afya inakadiria kutumia jumla ya Tshs
90,862,748,400.00 kwa ajili ya utekelezaji wa Miradi ya Maendeleo. Kati ya fedha hizo
shilingi 5,000,000,000.00 ni kutoka Serekali ya Tanzania na kiasi cha shilingi
85,862,748,400.00 ni kutoka Taasisi za Kimataifa zinazochangia Mfuko wa Pamoja wa Afya
(Busket Fund) na wale walio nje ya mfuko.
Fedha hizo zitatumika kutekeleza miradi ya maendeleo ifuatayo:
• Kuendeleza ukarabati wa Hospitali ya Taifa Muhimbili na hospitali za Jiji la Dar es
Salaam
• Ukarabati wa wodi, maabara, chumba cha upasuaji na ujenzi wa hosteli ya madaktari
walio katika mazoezi (Intern’s doctors) katika hospitali ya Rufaa Mbeya
• Kuendeleza ukarabati wa wodi, nyumba za watumishi na jiko katika hospitali
maalum ya Mirembe na Taasisi ya Isanga
• Ukarabati wa wodi 6 za wagonjwa wa nje, nyumba za watumishi na wodi za
wagonjwa wa Kifua Kikuu na ununuzi wa vifaa kwa ajili ya hospitali maalum ya
Kifua Kikuu ya Kibongoto
• Kuendeleza ujenzi wa wodi ya watoto katika hospitali ya Taifa Muhimbili
• Kuendeleza michango ya Serekali (counterpart funds) kwa ajili ya kuendeleza
ukarabati wa majengo ya Hospitali ya Taifa Muhimbili, ujenzi wa hospitali maalum
hapa Dar es Salaam itakayojengwa kwa kushirikiana na Serekali ya Tanzania na
TOKUSHUKAI na ujenzi wa hospitali ya Kanda ya Kusini, Mtwara
• Kuendeleza ukamilishaji wa ujenzi wa maabara ya ubora (quality laboratory), Makao
Makuu ya Wakala wa Mkemia Mkuu wa Serekali pamoja na ununuzi wa vifaa na
kemikali kwa ajili ya maabara mpya ya Mwanza ambayo imekamilika hivi karibuni
• Ukarabati wa vituo vya Utafiti wa Magonjwa ya Binadamu Amani, Gonja, Mwanza,
Tukuyu na Dar es Salaam
• Ukarabati wa jengo la Mfuko wa Taifa wa Bima ya Afya litakalotumika kama ofisi
• Kuendelea kukamilisha ukarabati wa vyuo vya afya 28
• Kununua vifaa vya tiba kwa hospitali za Rufaa zote 6.
38

3.0 RIPOTI ZA TAASISI NA MAMLAKA ZILIZO CHINI YA WIZARA YA AFYA
3.1 Taasisi ya Chakula na Lishe Tanzania (TFNC)
Katika kipindi cha mwaka 2004/2005 Wizara ya Afya kupitia Taasisi yake ya Chakula na
Lishe iliendelea kutoa ushauri wa kitaalam kwa Wilaya na kushirikiana na Taasisi na wadau
mbali mbali katika kuboresha hali ya lishe ya jamii nchini.
Katika juhudi za kudhibiti matatizo ya lishe, Taasisi iliendelea kuchukua hatua mbalimbali
ikiwa ni pamoja na kuimarisha uwekaji wa madini joto kwenye chumvi katika Wilaya 25
zenye wazalishaji chumvi wadogo kwa kuhamasisha viongozi wa Wilaya 285. Aidha, Taasisi
ilitoa mafunzo kwa wakaguzi wa chumvi (maafisa afya na maafisa madini) wapatao 451 na
kuunda timu za wakufunzi wa wazalishaji wa chumvi katika suala la uwekaji madini joto
kwenye chumvi. Zoezi hilo lilihusisha Wilaya za Mtwara, Lindi, Kilwa, Rufiji, Mkuranga,
Temeke, Kinondoni, Bagamoyo, Dodoma, Manyoni, Singida, Iramba, Kigoma, Njombe na
Mbozi. Wilaya nyingine ni Tanga, Pangani, Muheza, Korogwe, Same, Mwanga, Meatu,
Babati, Hanang na Karatu.
Juhudi zilielekezwa katika Wilaya hizo kutokana na hali halisi kuwa sehemu kubwa ya
chumvi inayozalishwa hapa nchini inatokana na wazalishaji wadogo katika maeneo hayo.
Aidha, takwimu zinaonyesha kwamba kati ya hao wazalishaji wadogo ni asilimia 30 tu ndio
wamekuwa wakiweka madini joto kwenye chumvi.
Katika kuhakikisha kwamba chumvi yote inayozalishwa nchini inawekwa madini joto,
Taasisi ya Chakula na Lishe sambamba na kutoa mafunzo na uhamasishaji ilisambaza vifaa
mbalimbali vya kuwekea madini joto kwenye chumvi kwa wazalishaji. Vifaa hivyo ni pamoja
na kilo 5,000 za madini joto na pampu 4,650 za kunyunyuzia madini joto kwenye chumvi na
jumla ya vichupa 93,750 vya kemikali ya kupima uwepo wa madini joto kwenye chumvi
(Iodine test solution). Taasisi iliendelea kuratibu utoaji wa matone ya Vitamini A kwa watoto
wa umri kati ya miezi sita hadi miaka mitano na vidonge vya kutibu minyoo ya tumboni kwa
watoto wa umri kati ya mwaka mmoja hadi miaka mitano katika mikoa yote Tanzania bara.
Katika zoezi lililofanyika Desemba 2004, asilimia 93 ya watoto waliolengwa walipata matone
ya Vitamini A na asilimia 90 walipata vidonge vya kutibu minyoo.
Katika juhudi za kuendeleza lishe na afya ya mtoto, mkakati wa kitaifa wa kusimamia Lishe
na Afya ya Mtoto chini ya umri wa miaka mitano umeandaliwa na kuzinduliwa. Aidha,
mpango wa utekelezaji wa mkakati huu wa miaka mitano 2005 - 2009 umeandaliwa. Mkakati
na Mpango wa Utekelezaji unaainisha vipengele muhimu kuhusu uimarishaji wa lishe ya
mtoto na pia majukumu ya wadau kutoka sekta mbalimbali ikiwemo sekta binafsi. Mkakati
huu utawezesha wadau kuchangia kikamilifu katika kuendeleza lishe na afya ya mtoto hasa
wakati huu wa janga la UKIMWI.
39

Taasisi pia iliandaa mwongozo wa kitaifa kuhusu lishe bora kwa wanaoishi na virusi vya
UKIMWI. Jumla ya nakala 10,000 za mwongozo huo zilichapishwa na kusambazwa kwenye
Wizara na taasisi husika, hospitali za rufaa, Mikoa na Wilaya, vyuo vya mafunzo na taasisi
mbalimbali zinazoshughulika na tatizo la UKIMWI hapa nchini.
Mpango wa Hospitali Rafiki wa Mama na Mtoto unaotekelezwa nchini toka mwaka 1992
unalenga katika kuboresha hali ya afya na lishe ya watoto wachanga. Chini ya mpango huu
hospitali zinatakiwa kutekeleza na kuboresha Huduma za Afya na Uzazi kwa wanawake
wajawazito na waliojifungua.
Katika kufuatilia Hospitali Rafiki wa Mama na Mtoto, hospitali 17 katika Wilaya za
Shinyanga, Kasulu, Ndanda, Nyakahanga, Rubya, Biharamulo, Mugana, Magu na Meatu
ziliweza kufanikiwa kuwa rafiki wa Mama na Mtoto kwa vigezo vya kimataifa. Hii inafanya
Tanzania kuwa na hospitali 68 ambazo ni Rafiki wa Mama na Mtoto.
Matarajio ya Taasisi ya Chakula na Lishe mwaka 2005/2006
Katika kipindi cha mwaka 2005/2006, Taasisi itaendelea kuratibu shughuli za kitaifa za utoaji
matone ya Vitamini A na vidonge vya kutibu minyoo kwa watoto walio na umri chini ya
miaka mitano katika mikoa yote ya Tanzania bara. Wizara itaendelea kufuatilia na kutoa
mafunzo na hamasa juu ya uwekaji wa madini joto kwenye chumvi ili kufikia lengo la
asilimia 90 (au zaidi ya kaya zote nchini) linalopendekezwa na Shirika la Afya Duniani
kwamba ziwe zinatumia chumvi yenye madini joto kutoka asilimia 84 ya hivi sasa.
Taasisi pia itafanya utafiti kuhusu tatizo la upungufu wa damu kwa nchi nzima ili kuwa na
takwimu sahihi za hali halisi ya tatizo hilo. Kupatikana kwa takwimu hizo kutasaidia katika
kupanga mikakati na programu za kupunguza tatizo hili. Aidha, Taasisi itaandaa na
kuchapisha vitabu zaidi kwa nia ya kutoa elimu kwa wananchi kuhusu lishe bora kwa wenye
UKIMWI na kuendelea kutoa elimu kwa umma kuhusu lishe bora ili kuepukana na
magonjwa sugu yenye uhusiano na ulaji usiofaa kama vile kisukari, magonjwa ya mfumo wa
damu na moyo, saratani na mengineyo.
Ili kuzidi kuendeleza afya na lishe ya mtoto, Taasisi itaratibu mapitio ya Sheria Na. 10 ya
mwaka 1978 inayosimamia uingizaji na uuzaji wa vyakula vya watoto wachanga, ili kuingiza
vipengele vinavyohusiana na ulishaji wa mtoto na janga la UKIMWI. Sheria hii inadhibiti
ubora wa vyakula vinavyoingizwa nchini toka nje na vile ambavyo vinazalishwa katika nchi
yetu. Taasisi pia itaendelea kutoa ushauri wa kitaalam kwa Wilaya ili ziweze kupanga na
kutekeleza programu na miradi inayolenga kuboresha lishe na afya za wananchi.
3.2 Wakala wa Maabara ya Mkemia Mkuu wa Serikali
Katika kipindi cha mwka 2004/2005, Wakala wa Maabara ya Mkemia Mkuu wa Serikali
iliweza kufanya yafuatayo;
• Kuendelea kutekeleza malengo yake ya kutoa huduma bora za kimaabara zinazohusu
uchunguzi, ushauri wa kitaalam na utafiti katika nyanja za kemikali, vyakula, dawa,
usalama wa mazingira na sayansi ya makosa ya jinai kwa wadau na wananchi kwa
jumla
• Uchunguzi jumla ya sampuli 3,934 na kutoa matokeo katika muda wa siku 14 kama
ilivyoainishwa katika Mkataba wa Huduma kwa Mteja. Kati ya sampuli
zilizochunguzwa, asilimia 82 zilifikia viwango vinavyokubalika kitaifa na kimataifa
kwa matumizi ya binadamu na usalama wa mazingira. Mafanikio hayo yametokana na
40

kununuliwa kwa mitambo ya kisasa na vifaa vya Maabara, wataalam kuongozewa ujuzi
pamoja na kuzingatia maoni ya wateja
• Uchunguzi wa sampuli 4,213 za dawa za kulevya (mihadharati) kutoka Idara, Asasi na
waathirika ili kuainisha aina za dawa husika na matokeo ya uchunguzi na kukabidhiwa
kwa mamlaka husika. Matokeo ya uchunguzi huo yamesaidia kuharakisha usikilizaji
wa kesi na utoaji haki mahakamani na ushauri kwa Asasi hususan hospitali katika
kusaidia kutoa tiba sahihi kwa waathirika
• Kuendelea kutekeleza Sheria ya Usimamizi na Udhibiti wa Kemikali zitumikazo
Viwandani na Majumbani “The Industrial and Consumer Chemicals (Management and
Control) Act No. 3, 2003” ilioyoanza kutekelezwa Julai 2003, kwa lengo la kulinda
afya za wananchi na mazingira
• Kutoa elimu kwa umma kupitia vyombo vya habari, magazeti na vipeperushi kuhusu
kemikali zilizopigwa marufuku duniani kutokana na athari za kiafya na mazingira.
Sheria hii imesaidia kuzuia uwezekano wa nchi yetu kuwa jalala la kemikali hatari
zinazoathiri afya, kuchafua vyanzo vya maji na mazingira
• Imeshungulikia maombi 150 ya usajili wa kemikali kutoka kwa wadau Tanzania Bara
na jumla ya vibali 365 vilitolewa kwa ajili ya uagizaji wa kemikali kutoka nje ya nchi
• Kununua, kufunga na kuzindua mtambo wa DNA ambao unachunguza vinasaba (genes
vya urithi na ukoo) katika maabara ya Mkemia Mkuu wa Serikali. Matokeo ya
uchunguzi wa sampuli kwa kutumia mtambo huu umesaidia vyombo vya dola na
mamlaka nyingine mfano, katika masuala ya kusingiziwa, kuiba au kubadilishana
watoto hospitalini na hivyo kuondoa kero za wananchi. Pia husaidia kutambua vinasaba
vya magonjwa ya kurithi na tafiti mbalimbali zinazohusiana na vimelea vya magonjwa,
mimea na ugunduzi wa dawa za tiba mbadala. Aidha kumbukumbu za wahalifu
zitahifadhiwa kwa kutumia mtambo huo na zitasaidia kutambua wanaofanya makosa
mara kwa mara kwa kutumia majina bandia
• Aidha, Maabara moja ya Kanda ya Ziwa Jijini Mwanza ilianzishwa ambayo imesaidia
kuondoa kero ya kusafirisha sampuli na gharama kubwa inayohitajika kufika Dar es
Salaam kufuatilia matokeo ya uchunguzi
• Kupeleka wafanyakazi 17 kwa mafunzo ya muda mfupi na mrefu katika fani
mablimbali ndani na nje ya nchi kwa kuzingatia usawa wa jinsia na vipaumbele
• Kuzindua tovuti ya Wakala wa Mkemia Mkuu wa Serikali (www.gcla.go.tz) katika
kuimarisha mawasiliano kati ya Wakala, wadau na jamii kwa ujumla ili kwenda
sambamba na utandawazi.
Matarajio ya Wakala wa Maabara ya Mkemia Mkuu wa Serekali kwa mwaka
2005/2006.
Wakala inatarajia kufanya yafuatayo:-
• Kutumia kwa makini rasilimali watu, fedha na vifaa katika kutekeleza Mkakati wa
Kukuza Uchumi na Kupunguza Umaskini Tanzania
• Kuchunguza jumla ya sampuli 4,631 ambapo asilimia kubwa itatokana na usajili
wa kemikali na kuanzishwa kwa Maabara ya Kanda ya Ziwa Jijini Mwanza
• Kupata wadau wengi wanaotarajia kujisajili kutokana na kuelimishwa kuhusu
umuhimu wa sheria hii
• Kutangaza kwa kutumia vyombo vya habari na mawasiliano umuhimu wa mtambo
wa vinasaba katika kufanya tafifi mbalimbali kwa nchi za Afrika zilizo Kusini mwa
41

Jangwa la Sahara na hatimaye kuongeza mapato ya Wakala kutokana na huduma
zitakazotolewa
• Kukamilisha uchambuzi yakinifu kwa ajili ya ujenzi wa Maabara ya Kanda ya
Kaskazini mjini Arusha
• Kuweka kipaumbele katika kuwasomesha wafanyakazi 19 katika maeneo
yatakayosaidia kukuza uchumi na kupunguza umasikini wa kipato
• Kuendelea kujitangaza kupitia tovuti yake ili huduma zake zifahamike kote
ulimwenguni.
3.3 Mamlaka ya Chakula na Dawa (TFDA)
Mamlaka hii ilianzishwa kwa sheria ya Chakula, Dawa na Vipodozi namba 1 ya mwaka 2003
ili kusimamia udhibiti wa ubora, usalama na ufanisi wa vyakula, dawa, dawa za mitishamba,
vipodozi na vifaa tiba.
Katika kipindi cha 2004/2005, Mamlaka imeandaa rasimu ya kanuni/sheria ndogo zifuatazo:-
• The Tanzania Food, Drugs and Cosmetics (Registration of pre-packed food)
Regulations, 2004
• The Tanzania Food, Drugs and Cosmetics (Cosmetics) Regulations, 2004
• The Tanzania Food, Drugs and Cosmetics (Control of promotion of food)
Regulations, 2004 na
• The Tanzania Food, Drugs, and Cosmetics (Control of drug promotion) Regulation,
2004.
Aidha, mamlaka imeweza kuandaa miongozo ifuatayo:-
• Mwongozo wa namna ya kushughulikia maombi ya usajili wa dawa
• Mwongozo wa kutathmini maombi ya kutangaza bidhaa zinazodhibitiwa chini ya
sheria ya Chakula, Dawa na Vipodozi ya mwaka 2003
• Mwongozo wa kusajili vyakula nyongeza (food supplements).
Jumla ya dawa 279 za binadamu, 12 za mifugo na 11 za vyakula zilisajiliwa. Mamlaka
ilifanya kazi ya kutafuta taarifa za vyakula, vipodozi na dawa za miti shamba zinazozunguka
sokoni bila kuthaminiwa na kusajiliwa kwa lengo la kutambua bidhaa hizo ili watengenezaji
au waagizaji wake wahamasishwe kuleta maombi ya usajili. Jumla ya vyakula 5,066, vyakula
nyongeza 126 na vipodozi 921 vilitolewa taarifa katika zoezi hilo. Vile vile, jumla ya maombi
17 ya kusajili dawa za mitishamba yalipokelewa na yanaendelea kufanyiwa tathmini.
Katika kuhakikisha kwamba bidhaa zilizo katika soko la Tanzania ni bora na salama,
Mamlaka imefanya uchunguzi wa kimaabara kwa jumla ya sampuli 767, sampuli 608
zilikidhi viwango na 159 hazikukidhi viwango. Bidhaa ambazo hazikukidhi viwango
ziliondolewa sokoni na kwa zile zilizokuwa zinaombewa usajili, cheti cha kusajili
hakikutolewa na hivyo kutoruhusiwa kuingizwa katika soko la Tanzania. Jumla ya aina 168
ya vipodozi vyenye viambato vyenye sumu vilipigwa marufuku.
Mamlaka imefanya ukaguzi katika jumla ya maduka 630 ya dawa, 70 ya vipodozi na maduka
39 ya vyakula. Pia viwanda 183 vya ndani vya chakula na 72 (66 vya nje, na 6 vya ndani)
vya dawa vilikaguliwa, na jumla ya maombi 3474 ya vibali vya kuingiza bidhaa nchini
yalipokelewa. Vibali 1062 vya kuingiza vyakula kiasi cha tani 841,852.848 na vibali 2055
vya kuingiza dawa vilitolewa.
42

Mamlaka imefungua Ofisi za Kanda katika mikoa ya Mwanza na Arusha ili kusogeza
huduma karibu na wananchi na mafunzo kuhusu sheria mpya katika Kanda za Kusini na
Kaskazini yaliyofanyika kwa wadau 515.
Katika kukabiliana na tatizo la ukiukwaji mkubwa wa sheria unaofanywa katika Maduka ya
Dawa Baridi Mamlaka imeanzisha maduka 41 ya Dawa Muhimu (Accredited, Drug
Dispensing Outlets – ADDO) mkoani Ruvuma katika vijiji na miji midogo ikiwa ni nyongeza
kwa maduka 110 yaliyokwisha funguliwa tangu mpango uanzishwe mnamo mwezi Agosti
2003.
Tathmini ya mpango wa ADDO imefanyika na kuonyesha mafanikio makubwa katika kufikia
malengo ya awali kuhusu mpango huo.
Mwaka 2004/2005, kati ya matukio 42 ya madhara yaliyoshukiwa kutokana na matumizi ya
dawa yametolewa taarifa kwa usahihi.
Katika kushiriki vita dhidi ya UKIMWI Mamlaka imeendelea kuhakikisha kuwa dawa za
kupunguza makali ya UKIMWI, zilizoingia nchini ni bora, salama na zina ufanisi uliofikia
viwango vianvyotambulika.
Katika kuelimisha wadau na kuboresha upashanaji habari, Mamlaka ilizindua tovuti yake
mwaka 2004.
Matarajio ya Mamlaka ya Chakula na Dawa mwaka 2005/2006
Mamlaka ya Chakula na Dawa inatarajia kutekeleza yafuatayo:-
• Kuendelea kusimamia ubora, usalama na ufanisi wa chakula, dawa, vipodozi, vifaa
tiba n.k kwa kuimarisha mfumo wa usajili na ukaguzi ikiwa ni pamoja na ukaguzi wa
viwanda vya nje na ndani, vituo vya mipakani na maeneo ya kufanyia biashara ya
bidhaa hizo
• Kuimarisha maabara kuu na zile ndogo zinazohamishika zilizopo vituo vya mipakani
na mkoani ili ziwe na uwezo wa kupima vipimo mbali mbali kwa kuzingatia viwango
vinvayokubalika vya bidhaa zinazosimamiwa na Mamlaka kwa kutumia zana za
kisasa
• Kuandaa miongozo na sheria ndogo ili kurahisisha utekelezaji wa Sheria Kuu, na
kuboresha uelewa wa wadau
• Kuendelea kutoa mafunzo kwa watumishi ili waweze kufanya kazi kwa ufanisi zaidi
ikiwa ni pamoja na kuimarisha na kutoa vitendea kazi kwa kulingana na teknolojia
mpya
• Mamlaka itaendelea kutoa elimu kwa wadau na wananchi wote kupitia vyombo vya
habari na kupitia tovuti yake pamoja na kuendelea kutoa mafunzo mbalimbali
• Ofisi za Kanda zitaendelea kufunguliwa kwa kadri bajeti itakavyoruhusu.
3.4 Taasisi ya Utafiti wa Magojwa ya Binadamu (NIMR)
Sheria ya Namba 23 ya mwaka 1979 inaitaka Taasisi kushughulikia masuala ya utafiti wa
magonjwa ya binadamu. Mwaka 2004/2005, Taasisi ilishughulikia usimamizi, uratibu,
udhibiti, uenezi, utangazaji wa matokeo na ukuzaji wa utafiti nchini. Magonjwa
yaliyofanyiwa utafiti ni Malaria, Matende na Mabusha, Usubi, Kichocho, Minyoo ya Tumbo,
Kuhara, Magonjwa ya Zinaa, Malale, Kifua Kikuu na UKIMWI.
43

Utafiti wa Malaria
Katika kipindi cha 2004/2005 tafiti mbalimbali za Malaria zimetoa matokeo ambayo
yanaonyesha kuwa usugu wa vimelea vya Malaria kwa dawa ya SP unakua na umefikia
asilimia kumi na tano (15%). Hatua hii ya usugu iliyofikiwa inahitaji mabadiliko ya tiba dhidi
ya Malaria itakayoweka viwango vipya vya dawa za kutibu Malaria na kuweka bayana
mabadiliko ya sera ya tiba ya Malaria. Kiutafiti pendekezo linalotolewa kukabiliana na usugu
huu ni matumizi ya dawa mchanganyiko (combination therapy).
Taasisi inafuatilia kuona kama kuna uwezekano wa mbu kuwa na usugu kwa madawa
yanayotumika katika vyandarua hapa nchini. Ufuatiliaji huo umefanyika katika wilaya za
Muheza, Tanga, Korogwe, Lushoto, Babati, Arumeru, Magu, Tabora, Kyela, Moshi, Ifakara,
Kinondoni na Pangani.
Ugonjwa wa Usubi
Uchunguzi juu ya nguvu za sumu ya kuulia mazalia ya wadudu wanaosababisha Usubi
ulifanyika katika Wilaya za Rungwe na Kyela. Matokeo yalionyesha mafanikio mazuri kwa
kuua wadudu hao kama ilivyotarajiwa. Mbinu hii itatumika kuongeza kasi ya Mpango wa
Taifa wa Kudhibiti Usubi.
Utafiti wa Dawa Asilia
Taasisi imefanya utafiti ili kutathmini kiwango cha dawa kinachopatikana katika mmea wa
Artemisia Annua na pia kufanya utafiti katika ngazi ya kimaabara ya namna ya kutengeneza
dawa itokanayo na mmea huo. Kutokana na utafiti huu, Taasisi imefanikiwa kupata mtiririko
wa namna ya kutengeneza “Artemisinin” na baadaye kuibadilisha “Artemisinin” kuwa
“Dihydro-artemisinin”, dawa inayofaa kwa kutibu Malaria. Aidha, kwa kushirikiana na kituo
cha Munufu, Taasisi imeifanyia utafiti wa awali dawa ya Muhanse itumiwayo na wagonjwa
wa UKIMWI na kuiona haina madhara ya kuhatarisha maisha ya mtumiaji pamoja na
kwamba utafiti zaidi unahitajika.
Mpango wa Taifa wa Kudhibiti Matende
Zoezi la “Mapping” kuangalia ukubwa wa tatizo la Matende limeonyesha kuwa Tanzania ina
watu karibu milioni 30 ambao wapo katika hatari ya kupata ugonjwa wa Matende na
Mabusha. Kati ya hao watu asilimia sita (6.6%) yaani milioni mbili tayari wameathirika na
ugonjwa huu. Kimsingi asilimia 90% ya Wa-Tanzania wapo katika hatari ya kupata
maambukizi ya ugonjwa wa Matende. Tathmini pia imegundua kwamba watu wenye
vimelea vya ugonjwa wa Matende wapo katika Wilaya nchi isipokuwa Wilaya za Babati na
Chunya
Katika jitihada za kupambana na tatizo la Matende na Mabusha mwaka 2000 watu 38,000
waliopewa dawa katika kisiwa cha Mafia na mwaka 2001 watu 700,000 katika mkoa wa
Pwani. Katika mwaka 2002 idadi ya Watanzania waliopewa dawa ilifikia milioni mbili laki
nne baada ya kuongezeka mkoa wa Mtwara. Mwaka 2003 kumekuwapo na ongezeko la watu
wapatao milioni mbili na laki nne waliopatiwa dawa na kuifanya idadi ya Wa-Tanzania
waliopata tiba hiyo kuwa milioni nne na laki nne. Mwaka 2004 kulikuwa na ongezeko la
watu laki tisa katika mkoa wa Tanga na hivyo kufanya watu walionufaika na mradi huu kuwa
milioni tano. Mpango ulianza mwaka 2000 na umehusisha Wilaya 24.
44

Upasuaji wa Mabusha au mishipa ya kushuka unaendelea katika mkoa wa Pwani hususan
katika hospitali ya Wilaya ya Mafia na hospitali ya Wilaya ya Kibaha. Idadi iliyofikiwa ya
waliopasuliwa katika Mkoa wa Pwani ni 2,000. Aidha, Mpango ulishirikiana na Mpango wa
kutokomeza Usubi katika zoezi la usambazaji na unyweshaji wa dawa ya “Ivemectin” katika
Wilaya za Lushoto, Korogwe na Muheza. Hatua hii iliongeza ufanisi mkubwa kwani asilimia
kubwa ya watu walikunywa dawa na hivyo kufanya mipango yote miwili kufanikiwa.
Kituo cha Kuimarisha Mikakati Thabiti ya Kudhibiti Malaria (CEEMI)
Ujenzi wa jengo la Kituo cha Kuimarisha Mikakati Thabiti ya Kudhibiti Malaria (CEEMI)
ulikamilika na jengo kufunguliwa rasmi na Mhe. Naibu Waziri wa Afya Dk. Hussein Mwinyi
(MB) Septemba 16, 2004. Jengo hili linatumika kwa ushirika na Mpango wa Taifa wa
kuthibiti Malaria. Ushirika huu umerahisisha kujenga mahusiano ya karibu na kuleta ufanisi
katika kupiga vita dhidi ya Malaria nchini.
Matarajio ya Taasisi ya Taifa ya Utafiti wa Magonjwa ya Binadamu mwaka 2005/2006
Utafiti wa Malaria
Taasisi inatarajia kufanya utafiti wa dawa mchanganyiko dhidi ya Malaria ili kuweza kutoa
ushauri sahihi juu ya mchanganyiko huo wa dawa utakaoweza kukidhi haja na kupatikana
kwa bei nafuu kwa jamii nzima ya Wa-tanzania. Aidha, Taasisi inatarajia kufanya majaribio
ya madawa yatokanayo na miti shamba yanayoweza kuua au kufukuza mbu wa aina
mbalimbali. Miti kadhaa imejaribiwa na ipo inayotia matumaini.
Ugonjwa wa Usubi
Utafiti utaendelea kwa lengo la kudhibiti usubi kwa njia ya kuua wadudu waambukizaji na
kutathmini matokeo ya kazi hiyo katika kupunguza maambukizi ya Usubi. Pia, utafiti wa
kupima kiwango cha Usubi katika jamii inayoishi kando kando ya mito inayonyunyiziwa
dawa utafanyika.
Utafiti wa Dawa Asilia
Mwaka 2005/2006, Taasisi itafanya utafiti wa dawa za Malaria, viuatilifu kwa mbu na
viluwiluwi wa mbu. Aidha, dawa nyingine zinazotumiwa na wagonjwa wa UKIMWI
zitaendelea kufanyiwa utafiti kadiri nyenzo zitakavyoruhusu.
Mpango wa Taifa wa Kudhibiti Matende
Inatarajiwa kuwa mpango huu utawafikia walengwa 2,800,000 katika Manispaa tatu za mkoa
wa Dar-es-Salaam. Mikakati iliyowekwa ni pamoja na kuunda kamati mbalimbali za
uhamasishaji (mabenki, wanahabari, asasi zisizo za kiserikali na Wizara mbalimbali)
zitakazosaidia katika uhamasishaji wa zoezi la kunywa dawa za kinga dhidi ya Matende na
Mabusha na kuwapatia wanafunzi wa shule vipeperushi vyenye kubeba ujumbe muhimu ili
wavipeleke majumbani mwao.
3.5 Matatizo na Changamoto
45

Pamoja na mafanikio mengi yaliyopatikana bado kuna matatizo yanayoikabili Wizara.
Matatizo hayo ni pamoja na:-
• Uhaba wa wataalam wa Afya katika ngazi zote
• Kuongezeka kwa uzito wa kazi katika hosptiali zote kutokana na ongezeko la
wagonjwa wa UKIMWI
• Kuibuka kwa magonjwa ya kuambukiza na yasiyo ya kuambukiza
• Kupanda kwa gharama za ukomboaji, utunzaji na usambazaji wa vifaa na dawa kutoka
MSD hadi mikoani na Wilayani
• Uchakavu wa majengo ya kutolea huduma za Afya nchini (majengo ya hosptiali na
vyuo vya mafunzo ya afya)
• Kuendelea kwa maambukizi ya UKIMWI
• Vifo vya akinamama vianvyotokana na uzazi na vifo vya watoto wachanga bado ni
vingi
• Uhaba wa vifaa muhimu vya hospitali na dawa
• Upungufu wa rasilimali za kutosheleza mahitaji muhimu ya kisekta unaotokana na
msukumo wa Kitaifa na Kimataifa kwa mfano fedha kwa ajili ya UKIMWI, Kifua
Kikuu na Malaria.
3.6 Maeneo yaliyopewa kipaumbele mwaka 2005/2006
Malengo ya Wizara yameelekezwa katika maeneo muhimu yaliyotajwa katika
Mkakati wa Kukuza Uchumi na Kupunguza Umasikini Tanzania (MKUKUTA) na
yale yaliyopo katika Malengo ya Milenia. Maeneo yaliyopewa kipaumbele katika
bajeti ya matumzi ya kawaida na ya maendeleo katika bajeti ya 2005/2006 ni haya
yafuatayo:-
• Kuhakikisha kuwa wafanyakazi wote walio chini ya Wizara ya afya wanalipwa
mishahara na stahili zao
• Kuimarisha huduma za afya zitolewazo na hospitali za Rufaa, Mikoa, Wilaya,
Vituo vya Afya na Zahanati na kuhakikisha upatikanaji wa dawa muhimu
pamoja na vifaa vya kutolea huduma
• Kupunguza vifo vya watoto wachanga na vifo vya akinamama wajawazito
• Kuimarisha huduma za chanjo, lishe na huduma za mama na mtoto na kudhibiti
Malaria, Kifua Kikuu na Ukoma
• Kutoa huduma kwa akinamama na kinababa baada ya umri wa uzazi (post
Reproductive Age Services for Women and Men)
• Kutoa huduma kwa akinamama wanaoathirika kutokana na matatizo
yanayotokana na uzazi (Vesicle Vaginal Fistula – VVF)
• Kupambana na jana la ugonwja wa UKIMWI na hasa katika kuboresha huduma
za kinga ili kupunguza maambukizi pamoja na ununuzi wa dawa za kupugnuza
makali ya UKIMWI
• Kupambana na ugonjwa wa Ngirimaji, Matende na Usubi
• Kuendeleza na kuimarisha mabadiliko katika Sekta ya Afya ikiwa ni pamoja na
kufanya mapitio eneo la msamaha katika uchangiaji wa huduma za afya
• Kuzipatia hospitali Teule (DDH) na Mashirika ya Kujitolea (VAs) rasilimali ili
kuongeza uwezo wa kutoa huduma kwa wananchi katika sehemu zisizo na
Vituo vya Afya vya umma
46

• Kuimarisha huduma za afya za Halmashauri za Wilaya katika kuendesha
huduma za afya kwa kutoa usafiri kwa ajili ya usimamizi, ufuatiliaji na
usambazaji wa dawa na vifaa tiba
• Kuongeza wafanyakazi wenye ujuzi katika taaluma mbalimbali na kutoa
mafunzo ya kitaalam ya watarajali (pre-service), wataalam wa afya na ya
kujiendeleza katika kada zote za afya
• Kuinua ubora wa afya ya mazingira
• Kuendeleza utafiti wa magonjwa ya binafamu
• Kutoa mchango wa Serikali katika miradi yaote inayopewa fedha na wahisani
mbalimbali
• Kukamilisha ujenzi na ukarbati unaoendelea wa majengo ya hospitali na ya
vyuo vya kutolea mafunzo ya afya vilivyo chini ya Wizara ya Afya
• Kuendelea na ununuzi wa vifaa muhimu vya uchunguzi kwa hospitali za rufaa
na maalum
• Kufanya uchunguzi wa vyakula, dawa, kemikali na vipodozi, kutoa ushauri wa
kitaalam na kutambua vyanzo vya vifo kwa kufanya uchunguzi wa kisayansi
(forensic science)
• Kusimamia na kudhibiti kemikali za viwandani na majumbani utakaotekelezwa
na Wakala wa Maabara ya Mkemia Mkuu wa Serikali
• Ununuzi wa magari ya vyuo ambavyo havina magari kabisa
• Ujenzi wa hosteli ya madaktari wanafunzi hspitali ya Rufaa Mbeya, Ukarabati
wa wodi za wagonjwa hospitali ya Mirembe na ujenzi wa majengo ya hospitali
ya Kibong’oto.
47

4.0 RIPOTI YA HUDUMA ZA AFYA MIKOA
4.1 Utangulizi
Taarifa za huduma za afya nchini zinajumuisha zile zinazotoka Mikoani na Hospitali za
Rufaa/Maalum ambazo zimekuwa zikitolewa katika vikao vya Waganga Wakuu wa Mikoa na
Wakurugenzi wa Hospitali za Rufaa/Maalum. Lengo la ripoti hizi ni kutoa/kuonyesha hali
halisi katika utoaji wa huduma ya afya katika sehemu hizo. Taarifa hizi zinaonyesha hali
ilivyo katika maeneo ya watumishi, huduma, na mapato zikiainisha mafanikio, matatizo,
mikakati ya kuendeleza mafanikio na kutatua mataizo yanayojitokeza.
Kwa miaka kadhaa, watendaji katika ngazi ya Mikoa na Hospitali za Rufaa walikusanya
takwimu mbalimbali kila mwaka. Hata hivyo ukusanyaji wa takwimu hizi haukufuata mfumo
mmoja na hivyo ilikuwa vigumu kufanya majumuisho ya kitaifa na kufanya mlinganisho.
Hata hivyo watendaji wachache wameendelea kutuma ripoti ambazo hazifanani kimfumo.
Ili kuwa na uwiano na uelewa wa pamoja katika kutoa huduma ya afya kwa kuzingatia
Mabadiliko katika Sekta ya Afya, Idara ya Tiba ilipewa jukumu la kuratibu uandaaji wa
mwongozo utakaotumika kuandaa ripoti. Mwongozo wa mfumo huu umezingatia takwimu
muhimu zinazorahisisha ufuatiliaji wa utendaji kitaifa na mfumo wa uwasilishaji wa takwimu
hizo bila kuathiri ukamilifu na ubora na takwimu hizo.
4.2 Mchanganuo wa Idadi ya watu katika Mikoa
Tanzania bara ina idadi ya watu wapatao 34,718,009 kati ya hao akina mama wenye umri wa
miaka 15 - 49 ni 34,718,009 (20%), watoto wa umri

Pwani 928325 216272 28206 709247
Rukwa 1235046 245650 49739 25650
Ruvuma 1145467 481340 49495 481340
Singida 1170076 234017 46803 234017
Shinyanga 2975594 580469 116638 541488
Tabora 1479583 373915 74783 373916
Tanga 1705214 306930 68209 358094
Jumla Kitaifa 34,718,009 6,927,702 1,621,461 6,645,101
4.3 Mchanganuo wa hali ya Vifo vya Watoto na Akinamama wajawazito katika Mikoa
Kasi ya vifo vya watoto umri wa chini ya mwaka mmoja kati ya vizazi hai 1,000 ilikuwa ya
juu kwa mikoa ya Tanga (255), Pwani (153), Mtwara (126) na Kagera (106). (Mchoro na. 1).
Mchoro 1: Kasi ya Vifo Vya Watoto Umri Chini ya Mwaka 1
Kasi ya vifo kati ya watoto 100
300.0
250.0
200.0
150.0
100.0
50.0
0.0
Tanga
255
153
126
106
90
Pwani
Mtwara
Kagera
Morogoro
90
Shinyanga
74
Dar es Salaam
73
72
60
Iringa
Lindi
Mbeya
Dodoma 56
40
Kilimanjaro
37
Mwanza
36
Arusha
36
Mara
16
Ruvuma
8
Manyara
78
Jumla Kitaifa, 2004
Mikoa
Kuhusu kasi ya vifo vya watoto miaka 5+, kati ya vizazi hai 1000 mikoa iliyoongoza ni
Rukwa (648), Tanga (487), Pwani (396), Mtwara (212), Kagera (167) na Morogoro (140).
(Mchoro na. 2).
49

700.0
648
Mchoro 2: Kasi ya Vifo Vya Watoto Umri wa Miaka 5+
Kasi ya vifo kati ya watoto 100
600.0
500.0
400.0
300.0
200.0
100.0
487
396
212
167
142
140
100
79
70
51
43
41
41
29
27
27
21
14
6
137
0.0
Rukwa
Tanga
Pwani
Mtwara
Kagera
Ruvuma
Morogoro
Dar es Salaam
Mbeya
Dodoma
Mwanza
Tabora
Iringa
Lindi
Kilimanjaro
Arusha
Manyara
Shinyanga
Kigoma
Mara
Jumla Kitaifa, 2004
Mikoa
Kuhusu vifo vya akinamama kwa sababu ya uzazi kasi kubwa ilikuwa kwa mikoa ya
Morogoro (387), Manyara (328), Lindi (326), Kagera (266), Mbeya (265) na Tabora (261).
(Mchoro na.3).
400
350
387
Mchoro 3: Kasi ya Vifo Vya Mama Wajawazito Katika Kila Mkoa
328
326
Kasi ya vifo
300
250
200
150
266
265
261
257
252
221
205
189
176
166
163
156
114
113
281
253
280
200
100
67
53
50
35
0
Morogoro
Manyara
Lindi
Kagera
Mbeya
Tabora
Mwanza
Shinyanga
Iringa
Dodoma
Mtwara
Tanga
Arusha
Mara
Ruvuma
Kigoma
Kilimanjaro
Rukwa
Pwani
Dar es Salaam
Jumla Kitaifa, 2001
Jumla Kitaifa, 2002
Jumla Kitaifa, 2003
Jumla Kitaifa, 2004
Mikoa
4.4 Mchanganuo wa Maeneo ya Kiutawala katika Mikoa
Kiutawala Tanzania Bara kuna Tarafa 550, Vijiji 10,478, na Kaya 5,598,655. (Jedwali na 2).
Jedwali na 2: Mchanganuo wa Maeneo ya Kiutawala katika Mikoa
Mikoa Idadi ya Vijiji Idadi ya Kaya Idadi ya Tarafa
Arusha 315 184443 22
Dar es Salaam 0 623939 10
Dodoma 496 382914 26
Iringa 720 357397 33
Kagera 556 393808 25
Kilimanjaro 492 249021 21
Kigoma 238 210263 19
50

Lindi 453 190761 28
Manyara 300 199860 52
Mara 444 259699 20
Mbeya 963 483387 27
Morogoro 817 141 30
Mtwara 232 170 35
Mwanza 715 368561 33
Pwani 417 81 25
Rukwa 436 222868 21
Ruvuma 514 238659 22
Singida 366 198589 21
Shinyanga 868 369598 27
Tabora 489 307503 20
Tanga 647 356993 33
Jumla Kitaifa 10478 55986655 550
4.5a: Uwiano wa Wataalam wa Afya na Idadi ya Watu
Mikoa yenye uwiano mzuri wa Madaktari na idadi ya watu ni Arusha (1:38,545), Pwani (1:
42,196), Dar es Salaam (1:50,322) na Mara (1:58,120). Mikoa inayoongoza kwa kutokuwa na
uwiano mzuri ni Rukwa na Mwanza (1:308,761 na 1:307,770). (Mchoro na. 4).
Mchoro 4: Uwiano wa Daktari Mmoja na Idadi ya Watu Katika Kila Mkoa
Mkoa
Rukwa
Mwanza
Shinyanga
Iringa
Dodoma
Mbeya
Manyara
Tabora
Morogoro
Lindi
Kilimanjaro
Mtwara
Kigoma
Kagera
Tan ga
Ruvuma
Mara
Dar es Salaam
Pwani
Arusha
Jumla Kitaifa, 2004
50,322
42,196
38,545
65,950
60,618
58,731
58,120
132,500
119,371
116,190
115,692
115,692
145,159
143,159
137,980
168,179
152,638
254,037
308,761
307,770
305,978
- 50,000 100,000 150,000 200,000 250,000 300,000 350,000
Idadi ya watu
Kuhusu Madaktari Wasaidizi mikoa inayoongoza kwa kuwa na uwiano mzuri ni Mara (1:19,593),
Arusha (1:22,381), Tanga (1:23,906) na Kilimanjaro (1:25,118). Mikoa inayoongoza kwa
kutokuwa na uwiano mzuri ni Shinyanga (1:377,782), Pwani (1:197,552) na Mwanza (1:89,259).
(Mchoro na. 5).
51

Mchoro 5: Uwiano wa Daktari Msaidizi Mmoja na Idadi ya Watu Katika Kila Mkoa
Mkoa
Shinyanga
Pwani
Mwanza
Kagera
Tabora
Manyara
Dodoma
Morogoro
Mbeya
Mtwara
Kigoma
Rukwa
Dar es Salaam
Lindi
Ruvuma
Iringa
Kilimanjaro
Tan ga
Arusha
Mara
Jumla Kitaifa, 2004
26,741
25,118
23,906
22,381
19,593
38,595
35,419
34,816
30,121
47,513
44,235
44,235
65,951
57,264
57,264
53,690
51,458
67,145
89,259
197,552
377,782
- 50,000 100,000 150,000 200,000 250,000 300,000 350,000 400,000
Idadi ya watu
Mikoa yenye uwiano mzuri wa Afisa Tabibu na idadi ya watu ni Tanga (1:5,715), Arusha (1:
5,930), Lindi (1:6,113) na Mara (1:6,210). Mikoa inayoongoza kwa kutokuwa na uwiano mzuri ni
Pwani na Shinyanga (1:56,606 – 1:36,805). (Mchoro na. 6).
Mchoro 6: Uwiano wa Afisa Tabibu (CO) Mmoja na Idadi ya Watu Katika Kila Mkoa
Mkoa
Pwani
Shinyanga
Dar es Salaam
Mtwara
Kigoma
Morogoro
Mwanza
Dodoma
Rukwa
Kagera
Tabora
Manyara
Iringa
Kilimanjaro
Ruvuma
Mbeya
Mara
Lindi
Arusha
Tan ga
Jumla Kitaifa, 2004
12,966
12,966
12,029
11,565
10,989
10,647
9,956
8,103
8,103
7,293
7,093
7,076
6,913
6,210
6,113
5,930
5,715
13,307
23,056
36,805
56,606
- 10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000
Idadi ya watu
Kuhusu Afisa Muuguzi mikoa inayoongoza kwa kuwa na uwiano mzuri ni Shinyanga (1:1226),
Iringa (1:1,746), Ruvuma (1:1,932) na Arusha (1:2,234). Mikoa inayoongoza kwa kutokuwa na
52

uwiano mzuri ni Morogoro (1:12,561), Mbeya (1:12,462) na Dar ea Salaam (1:9,054). (Mchoro
na. 7).
Mchoro 7: Uwiano wa Afisa Muuguzo (NO & TN) Mmoja na Idadi ya Watu Katika Kila Mkoa
Mkoa
Morogoro
Mbeya
Dar es Salaam
Mtwara
Kigoma
Dodoma
Kagera
Mwanza
Pwani
Rukwa
Mara
Tabora
Manyara
Kilimanjaro
Tan ga
Lindi
Arusha
Ruvuma
Iringa
Shinyanga
Jumla Kitaifa, 2004
3,642
3,609
3,609
3,504
2,921
2,723
2,234
1,932
1,746
1,226
5,428
5,221
4,761
4,491
5,349
9,054
8,796
8,796
8,265
12,561
12,462
- 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000 14,000
Idadi ya watu
4.5b: Uwiano wa Wataalam wa Afya ya Kinywa (Dental) na Idadi ya Watu
Mikoa ya Arusha na Dar es Salaam ndiyo yenye uwiano mzuri na wataalam wa Afya ya
Kinywa wakati uwiano usio mzuri upo zaidi kwa mikoa ya Mwanza, Morogoro Mbeya na
Tabora. (Jedwali na.3).
Jedwali na 3: Uwiano wa Wataalam wa Afya ya Kinywa (Dental) na Idadi ya Watu
Mikoa Madaktari wa
Meno (DDS)
Madaktari Wasaidizi
wa Meno (ADO)
Tabibu Meno
(DTs)
Fundi Sanifu
Meno (DLTs)
Arusha 1:277,530 1:231275 1:277,530 1:101724
Dar es Salaam 1:258,419 1:339309 1:256,591 1:658584
Dom 1:888,587 1:444,293 1:888,587 1:1,777,175
Iringa 1:508,075 1:381055 1:27,017 1:524223
Kagera 1:1,073,460 1:155794 1:450,566 1:14453
Kilimanjaro 1:1,376,702 1:286100 1:698,351 1:1376702
Kigoma 1:1,503,989 1:501,330 1:501330 0
Lindi 1:417,697 1:412,651 1:206,326 0
Manyara 1:128,138 1:64,079 42,713 0
Mara 1:1,136,393 1:284,098 1:568,196 1:1,136,393
Mbeya 1:277,547 1:119,004 1:156,542 1:299867
Morogoro 1:1,852,504 1:231,563 1:168,409 1:926252
Mtwara 1:174593 1:245,889 1:44,460 1:174593
Mwanza 1:3,119,237 1:445,606 1:445,606 1:1559619
Pwani 1:928,325 1:309,333 1:185,,665 0
Rukwa 1:1,235,046 1:617,523 1:617,523 1:1235046
Ruvuma 1:391542 1:293656 1:391542 1:1145467
Singida 1:1170076 1:1170078 1:39003 0
Shinyanga 1:2975594 1;991865 1;743899 0
Tabora 1:1,479,583 1:429477 1:428253 0
Tanga 1:424326 1:339460 1:242472 1:1697302
Jumla Kitaifa
4.5: Idadi ya Vituo vya kutolea Tiba na Umiliki wake
53

Zipo Zahanati 4,678 nchini ambapo 3,109 (66%) zinamilikiwa na Serikali, 737 (15%)
Mashirika ya Dini, 739 (16%) Watu Binafsi na 135 (3%) Mashirika ya Umma (Mchoro na 8).
Mchoro 8: Umiliki wa Zahanati Katika Tanzania
Mashirika ya Umma
3%
Binafsi
16%
Mashirika ya Dini
15%
Serikali
66%
Mkoa wa Mwanza unaoongoza kwa kuwa na zahanati nyingi (336 ), ukifuatiwa na mikoa ya
Kilimanjaro (332), Dar es Salaam (330), Mbeya (307) na Iringa (282). (Mchoro na 9).
Mchoro 9: Jumla ya Zahanati ZoteKatika Kila Mkoa
Mikoa
Mwanz a
Kilimanjaro
DSM
Mbeya
Iringa
Shinyanga
Morogoro
Dodoma
Tan ga
Kagera
Tabora
Kigoma
Arusha
Mara
Rukwa
Pwani
Ruvuma
Lindi
Mtwara
Singida
Manyara
139
133
155
154
152
213
207
198
196
186
184
182
240
231
249
282
272
307
336
332
330
0 50 100 150 200 250 300 350
Idadi
Vituo vya Afya
54

Vipo vituo vya Afya 491 nchini, ambapo vituo 333 (67%) vinamilikiwa na Serikali, 113
(23%) Mashirika ya Dini, 10 (2%) Mashirika ya Umma na 37 (8%) Watu Binafsi. (Mchoro
na. 10).
Mchoro 10: Umiliki wa Vituo Vya Afya
Mashirika ya Umma
2%
Binafsi
8%
Mashirika ya Dini
23%
Serikali
67%
Mkoa unayoongoza kwa kuwa na vituo vyingi vya afya ni Mkoa wa Mwanza ukifuatiwa
na mikoa ya Iringa, Kilimanjaro na Morogoro. (Mchoro na 11).
Mchoro 11: Idadi ya Vituo Vya Afya Katika kila Mkoa
Mwanza
Iringa
34
39
Kilimanjaro
32
Morogoro
31
Kagera
30
Arusha
29
Rukwa
28
Mbe ya
28
Shinyanga
27
Mkoa
Tan ga
DSM
Ruvuma
21
23
25
Dodoma
21
Mara
Kigoma
18
20
Pwani
17
Tabora
15
Singida
15
Lindi
15
Mtwara
Manyara
11
14
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Idadi
Hospitali
55

Hospitali zipo 217, ambapo 86 (38%) zinamilikiwa na Serikali, 88 (39%) Mashirika ya Dini,
17 (7%) Mashirka ya Umma na 37 (16%) Watu Binafsi. (Mchoro na. 12).
Mchoro 12: Umiliki wa Hospitali Katika Asilimia Tanzania
Mashirika ya Umma
7%
Binafsi
16% Serikali
38%
Mashirika ya Dini
39%
Mchoro na. 13 unaonyesha umiliki wa vituo vyote vya kutolea tiba Tanzania Bara 2004.
Mchoro 13: Umiliki wa Vituo Vyote Vya Kutolea Tiba, Tanzania
Mashirika ya Umma
3%
Binafsi
15%
Serikali
65%
Mashirika ya Dini
17%
4.7: Idadi ya vitanda vya kulaza wagonjwa kwa kufuata Miliki ya Vituo vya kutolea tiba
Vituo vya Afya
56

Uwezo wa vituo vya Afya kulaza wagonjwa nchini ni vitanda 10,184 na idadi ya vitanda
vilivyopo ni 9,121 sawa na asilimia 86.8% ya uwezo wa kulaza. Kwa ujumla Mikoa ya
Iringa, Tanga na Mwanza inaozongoza kwa kuwa na uwezo mkubwa wa kulaza wagonjwa.
Wakati Mikoa ya Manyara, Arusha na Dar es Salaam ina uwezo mdogo. Serikali inaongoza
kwa kuwa na uwezo mkubwa wa kulaza wagonjwa kwa (68.6%) ikifuatiwa na Mashirika ya
Dini (30%), Watu Binafsi na (4.5%) Mashirika ya Umma (2%). (Jedwali na.4).
Jedwali Na 4: Idadi ya Vitanda vya kulaza Wagonjwa kwa kufuata Miliki ya Vituo vya kutolea Tiba (Vituo vya Afya)
Mikoa
Idadi ya Vitanda Kwenye Vituo vya Huduma
Jumla
Serikali Mashirika ya Dini Mashirika ya Umma Binafsi
Uwezo Vilivyopo* Uwezo Vilivyopo* Uwezo Vilivyopo* Uwezo Vilivyopo* Uwezo Vilivyopo*
Arusha 127 132 188 268 8 8 70 70 293 478
Dar es Salaam 126 84 100 100 0 15 40 50 216 249
Dodoma 422 373 80 97 0 0 30 22 490 492
Iringa 396 294 670 614 0 0 57 21 1123 929
Kagera 298 295 180 145 0 0 16 25 549 410
Kilimanjaro 405 453 33 58 0 5 18 53 356 569
Kigoma 237 294 147 223 15 0 15 0 414 217
Lindi 237 167 33 33 0 0 0 6 270 220
Manyara 70 137 30 78 0 0 0 0 60 215
Mara 260 201 100 104 25 14 50 50 435 369
Mbeya 504 414 173 157 0 0 3 29 760 547
Morogoro 390 297 50 30 52 29 30 0 406 362
Mtwara 245 255 115 110 0 0 0 0 360 365
Mwanza 777 497 96 96 0 0 35 35 858 177
Pwani 216 15 0 16 247
Rukwa 400 327 200 136 0 0 0 0 600 463
Ruvuma 548 524 415 630 0 0 0 0 963 1154
Singida 199 199 58 30 0 0 0 0 257 229
Shinyanga 490 377 50 0 0 0 0 0 552 437
Tabora 230 171 95 110 0 0 0 0 325 281
Tanga 660 497 237 201 0 0 13 13 897 711
Jumla Kitaifa 7021 6204 3050 3235 100 71 377 390 10184 9121
Hospitali
Uwezo wa Hospitali nchini kulaza wagonjwa ni vitanda 25,710 na idadi ya vitanda vilivyopo
ni 25,641 ikiwa na vitanda 69 zaidi. Serikali inaongoza kwa kuwa na uwezo mkubwa wa
kulaza wagonjwa (54.1%) ikifuatiwa na Mashirika ya Dini (39.9%), Watu Binafsi (4.8) na
Mashirika ya Umma (1.5%). Mikoa yenye uwezo mkubwa ni Mwanza, Iringa na Dodoma na
ile yenye uwezo mdogo ni Rukwa, Manyara na Kilimanjaro. (Jedwali na. 5).
Jedwali Na 5: Idadi ya Vitanda vya kulaza Wagonjwa kwa kufuata Miliki ya Vituo vya kutolea Tiba (Hospitali)
Mikoa
Idadi ya Vitanda Kwenye Vituo vya Huduma
Jumla
Serikali Mashirika ya Dini Mashirika ya Umma Binafsi
Uwezo Vilivyopo* Uwezo Vilivyopo* Uwezo Vilivyopo* Uweazo Vilivyopo* Uwezo Vilivyopo*
Arusha 701 642 649 618 30 30 12 12 1192 1302
Dar es Salaam 632 522 66 66 0 0 606 606 1184 1094
Dodoma 1463 1329 580 330 0 0 0 0 2043 1659
Iringa 925 745 990 961 150 40 235 85 2300 1831
Kagera 305 192 580 690 0 0 60 60 1487 1300
Kilimanjaro 542 873 320 1147 0 35 0 130 562 1735
Kigoma 549 549 227 227 0 0 0 0 776 776
Lindi 616 530 411 397 30 24 0 0 1057 951
Manyara 545 454 200 530 0 0 0 0 404 1004
Mara 769 769 285 262 0 0 0 0 1053 1031
Mbeya 590 450 899 901 0 0 40 30 1529 1381
Morogoro 520 527 778 790 135 135 73 73 1506 1525
Mtwara 1010 877 350 300 0 0 0 0 1360 1177
Mwanza 1087 854 1693 1693 0 0 20 20 2780 2508
Pwani 498 100 213 0 811
Rukwa 500 390 150 90 0 0 0 0 650 480
Ruvuma 325 665 645 1015 0 0 0 0 970 1679
Singida 630 444 995 912 0 0 0 0 1625 1356
Shinyanga 1038 838 250 188 0 0 88 88 1376 1104
Tabora 790 693 479 0 0 0 0 0 1269 1172
57

Tanga 948 559 542 520 0 0 65 65 1557 1444
Jumla Kitaifa 14160 13400 10444 10722 345 477 1199 1169 25710 25641
Mkoa wa Dar es Salaam una uwiano mbaya wa kitanda kimoja na idadi ya watu (1:1,686),
ukifuatiwa na Kigoma (1:1,205), Rukwa (1:1186) na Kagera (1:1,177). Mikoa iliyo na
uwiano mzuri ni Iringa (1:540), Shinyanga (1:437) na Singida (1:229). Kitaifa uwiano huo ni
1:928. (Mchoro na. 14).
Mchoro 14: Uwiano wa Kitanda Kimoja kwa Idadi ya Watu Katika Kila Mkoa
1,800
1,686
1,600
1,400
1,200
1,205
1,186
1,177
1,154
1,091
1,070
Idadi ya Watu
1,000
800
974
929
851
837
787
759
729
724
673
598
928
600
540
400
437
200
229
-
Dar es Salaam
Kigoma
Rukwa
Kagera
Tabora
Ruvuma
Mwanza
Mbeya
Mara
Morogoro
Manyara
Pwani
Mikoa
Dodoma
Tanga
Mtwara
Arusha
Lindi
Kilimanjaro
Iringa
Shinyanga
Singida
Jumla Kitaifa
4.8: Watumishi wa sekta ya Afya na Sehemu za Kazi
Jumla ya watumishi waliopo kwenye sekta ya afya mikoani ni 31,952 ambapo 23,874
(74.7%) wameajiriwa Serikalini. Kwa ujumla Serikali ina upungufu wa watumishi 12,843
ikiwa ni 40.2%. (Jedwali na 6).
Jedwali Na 6: Watumishi wa sekta ya Afya na Sehemu za Kazi
Sehemu ya Kazi
Watumishi Serekali Mashirika ya Dini Mashirika ya Umma Mashirika Binafsi Jumla
Waliopo Pungufu Waliopo Pungufu Waliopo Pungufu Waliopo Pungufu Waliopo Pungufu
1 Medical Doctors 185 181 70 69 3 2 33 18 291 270
2 Specialist Doctors 43 74 22 29 5 2 17 2 87 107
3 Dental Surgeons 27 39 0 7 0 0 1 0 28 46
4 Specialist Dental Surgeons 8 14 0 5 0 0 1 0 9 19
5 Pharmacists 65 60 3 27 1 0 2 0 71 87
6 Chemists 12 22 0 2 1 0 3 3 16 27
7 Assistant Medical Officers 522 488 220 139 16 4 34 7 792 638
8 Assistant Dental Officers 338 178 19 46 2 1 13 8 372 233
9 Dental Therapists 307 115 29 49 13 2 15 10 364 176
10 Clinical Officer 2186 2128 420 635 49 7 116 25 2771 2795
11 Assistant Clinical Officers 998 417 119 22 1 0 18 6 1136 445
12 Nursing Officers 1466 519 980 275 32 22 43 6 2521 822
13 Nurse Tutors 506 348 60 19 47 10 10 0 623 377
14 Trained Nurses 688 805 294 252 7 0 11 2 1000 1059
15 Nurse Midwives 2225 1612 920 604 1 0 212 41 3358 2257
16 Public H. Nurse B 1492 2259 76 398 3 0 20 4 1591 2661
17 MCH Aides 1347 449 77 4 3 1 16 0 1443 454
18 Medical Laboratory Technicians 274 144 44 67 0 5 17 10 335 226
19 Radiographers 56 96 30 39 1 0 1 0 88 135
20 Dental Technicians 74 113 6 31 0 0 0 0 80 144
21 Optometry Technicians 19 83 11 26 0 0 0 0 30 109
22 Orthopaedic Technicians 8 46 7 13 0 0 0 0 15 59
23 Physiotherapists 49 84 14 26 1 0 1 0 65 110
58

24 Chemical Laboratory Technicians 12 31 2 5 0 1 0 0 14 37
25 Health Officers 676 358 12 24 3 2 8 0 699 384
26 Pharmac. Technicians 144 297 31 35 4 8 0 0 179 340
27 Medical Records Officers 135 232 65 84 0 1 4 14 204 331
28 Lauderers 176 199 84 51 4 0 2 4 266 254
29 Catering Officers 9 87 13 18 3 0 0 4 25 109
30 Health Secretaries 57 99 29 34 2 0 0 3 88 136
31 Wahudumu wa chumba cha maiti 111 87 35 43 6 2 28 3 180 135
32 All Others 1814 243 777 77 37 21 132 9 2760 350
33 Wahudumu Wauguzi 5961 449 1874 103 40 4 149 5 8024 561
34 Wahudumu Maabara 1221 118 211 22 6 0 27 1 1465 141
35 Wahudumu Meno 135 76 37 32 2 1 9 1 183 110
36 Wahudumu Pharmacy 97 82 36 40 2 1 12 2 147 125
37 Wahudumu X-ray 55 46 31 8 1 0 3 0 90 54
38 Accounts Assistant 53 67 48 33 0 0 7 3 108 103
39 Drivers 323 98 105 7 4 1 2 0 434 106
Jumla ya Watumishi Kitaifa 23874 12843 6811 3400 300 98 967 191 31952 16532
4.9a: Magari/Pikipiki
Kuna jumla ya magari 733 ambapo asilimia 83.8 yanafanya kazi. Mikoa ya Mwanza na Mara
inaongoza kwa kuwa na magari yanayofanya kazi (yote yanafanya kazi). Wakati Mikoa ya
Rukwa na Iringa inaongoza kwa kuwa na magari mengi yasiofanya kazi asilimia 54 na 31.
Kwa upande wa pikipiki Serikali ina pikipiki 433ambapo 90% ndizo zinazofanya kazi. Mikoa
ya Kilimanjaro, Kigoma, Lindi na Rukwa pikipiki zote zinafanyakazi. Mkoa wa Iringa
unaogoza kwa kuwa na pikipiki mbovu 35% ya pikipiki zote. (Jedwali na. 7).
Jedwali na. 7: Magari/ Pikipiki
Mikoa
Hali ya Magari/Pikipiki
Jumla
Yanayofanya Kazi Yasiyofanya Kazi
Magari Pikipiki Magari Pikipiki Magari Pikipiki
Arusha 38 12 6 1 44 13
Dar es Salaam 29 22 2 1 31 23
Dodoma 24 24 7 2 31 26
Iringa 32 24 15 13 47 37
Kagera 25 14 3 2 28 16
Kilimanjaro 29 24 9 0 38 24
Kigoma 33 16 2 0 35 16
Lindi 30 15 8 0 38 15
Manyara 21 9 5 1 26 10
Mara 23 10 0 1 23 11
Mbeya 35 24 6 2 41 26
Morogoro 40 53 4 2 44 55
Mtwara 14 20 2 2 16 22
Mwanza 26 30 0 4 26 34
Pwani 32 0 2 34 0
Rukwa 23 4 27 0 50 8
Ruvuma 18 14 4 1 22 15
Singida 27 24 9 3 36 27
Shinyanga 35 22 4 0 39 22
Tabora 30 19 2 4 32 23
Tanga 47 10 5 0 52 10
Jumla Kitaifa 611 390 122 39 733 433
4.9b: Hadubini
Kuna jumla ya hadubini 2,146 ambapo 80% zinafanya kazi. Mikoa yenye hadubini
zinazofanya kazi kwa wingi ni Arusha na Dodoma. Mikoa yenye hadubini nyingi mbovu ni
Rukwa na Lindi. (Jedwali na. 8).
59

Jedwali na. 8: Hadubini
Mikoa
Hali ya Hadubini
Jumla
Zinazofanya Kazi
Zisizofanya Kazi
Arusha 102 9 111
Dar es Salaam 75 16 91
Dodoma 64 6 70
Iringa 86 37 113
Kagera 176 27 203
Kilimanjaro 192 32 224
Kigoma 92 12 104
Lindi 30 15 54
Manyara 51 16 116
Mara 107 18 135
Mbeya 52 14 66
Morogoro 128 26 154
Mtwara 60 16 76
Mwanza 111 15 126
Pwani 45 12 57
Rukwa 23 21 44
Ruvuma 70 13 83
Singida 70 8 78
Shinyanga 63 16 79
Tabora 61 18 79
Tanga 67 16 83
Jumla Kitaifa 1,725 363 2146
4.9c: Mashine za X-ray
Kuna jumla ya mashine za X-ray 244 mikoani ambapo 83% zinafanyakazi. Mikoa
inayoongoza kwa kuwa na mashine nyingi za X-ray zinazofanya kazi ni Da es Salaam na
Arusha wakati mikoa yenye X-ray chache zinazofanya kazi ni Dodoma na Rukwa. (Jedwali
na. 9).
Jedwali na. 9: Mashine za X-ray s
Mikoa
Hali ya X-ray
Jumla
Zinazofanya Kazi Zisizofanya Kazi
Arusha 16 5 21
Dar es Salaam 28 2 30
Dodoma 4 2 6
Iringa 11 5 6
Kagera 10 0 10
Kilimanjaro 19 4 23
Kigoma 6 2 8
Lindi 10 4 14
Manyara 5 0 5
Mara 8 1 9
Mbeya 8 3 11
Morogoro 8 2 10
Mtwara 6 2 8
Mwanza 9 4 13
Pwani 7 1 8
Rukwa 5 3 8
Ruvuma 7 3 10
Singida 5 5 10
Shinyanga 9 0 9
Tabora 8 6 14
Tanga 11 11
Jumla Kitaifa 200 54 244
4.9d: Vifaa vya Utakasaji
Kuna jumla ya mashine za utakasaji 3,116 mikoani ambapo 87% zinafanyakazi. Mikoa ya
Rukwa, Lindi na Kigoma inaongoza kwa kuwa na mashine nyingi zisizofanyakazi. (Jedwali
na. 10).
60

Jedwali na. 10: Vifaa vya Utakasaji
Mikoa
Hali ya Mashine za Utakasaji
Jumla
Zinazofanya Kazi
Zisizofanya Kazi
Arusha 34 17 51
Dar es Salaam 199 27 226
Dodoma 281 18 299
Iringa 72 2 74
Kagera 235 36 271
Kilimanjaro 382 52 434
Kigoma 11 5 16
Lindi 23 12 35
Manyara 24 5 29
Mara 14 0 14
Mbeya 520 83 613
Morogoro 300 20 320
Mtwara 96 4 100
Mwanza 84 24 108
Pwani 14 4 18
Rukwa 86 53 139
Ruvuma 15 5 20
Singida 24 26 50
Shinyanga 8 0 8
Tabora 18 14 32
Tanga 255 4 259
Jumla Kimkoa 2,695 411 3,116
4.9e: Vifaa vya Tiba ya Meno (Dental Unit and Chair)
Jumla ya vifaa vya tiba ya meno ni 289 na vinavyofanyakazi ni 226 ambayo ni sawa na
78.7%. Mikoa ambayo ina vifaa vingi visivyofanya kazi ni Dar es Salaam (40%), Dodoma
(40%) na Kilimanajro (35.7%). (Jedwali na. 11).
Jedwali na. 11: Vifaa vya Tiba ya Meno (Dental Unit and Chair)
Mikoa
Hali ya Vifaa
Jumla
Vinavyofanya Kazi
Visivyofanya Kazi
Arusha 15 1 16
Dar es Salaam 15 10 25
Dodoma 9 6 15
Iringa 15 2 17
Kagera 7 1 8
Kilimanjaro 9 5 14
Kigoma 6 4 10
Lindi 6 4 10
Manyara 5 1 6
Mara 6 3 9
Mbeya 14 5 19
Morogoro 13 2 15
Mtwara 6 2 8
Mwanza 15 5 19
Pwani 14 4 18
Rukwa 4 0 4
Ruvuma 12 2 14
Singida 8 4 12
Shinyanga 10 1 11
Tabora 17 3 19
Tanga 20 0 20
Jumla Kitaifa 226 65 289
4.10 Magonjwa yanayotolewa Taarifa
61

Jumla ya wagonjwa 451,166 walitolewa taarifa kutoka Mikoa yote. Ugonjwa wa Dysentry
uliongoza kwa kutolewa taarifa (22%) ukifuatiwa na Typhoid (17%), Meningitis (15%),
Animal Bites (15%) na Measels (15%). (Mchoro na 15).
Mchoro 15: Magonjwa Yaliyotolewa Taarifa Watu Wote, 2004
Yellow Fever
0%
Acute Flaccid Paralysis
Cholera
0%
2%
Typhoid
17%
Dysentery
22%
Plague
0%
Animal Bites
15%
Meningitis
15%
Measles
15%
Louse Borne Typhus
(Relapsing Fever)
14%
Kwa watu wa umri chini ya miaka mitano magonjwa yaliyotolewa taarifa ni Dysentry (85%),
Typoid (5%), Cholera (4%) na Measles (1%). (Mchoro na. 16).
Mchoro 16: Magonjwa Yaliyotolewa Taarifa Umri Miaka < 5, 2004
Measles
1%
Meningitis
3%
Plague
0%
Animal Bites
0%
Typhoid
5%
Acute Flaccid Paralysis
0%
Yellow Fever
0%
Cholera
4%
Louse Borne Typhus
(Relapsing Fever)
2%
Dysentery
85%
62

Kwa walio na umri wa miaka 5 na zaidi magonjwa yaliyotolewa taarifa zaidi ni
Typhoid (18%), Animal Bites (16%), Meningitis (16%), Measles (16%), Dysentery
(16%) na Relapsing Fever (16%). (Mchoro na 17).
Mchoro 17: Magonjwa Yaliyotolewa Taarifa Umri Miaka 5+, 2004
Yellow Fever
Acute Flaccid Paralysis 0%
0%
Cholera
2%
Dys entery
16%
Typhoid
18%
Plague
0%
Animal Bites
16%
Louse Borne Typhus
(Relapsing Fever)
16%
Meningitis
16%
Measles
16%
Vifo vilivyotokana na magonjwa yanayotolewa taarifa kwa watu wote ni kama
inavyoonyeshwa kwenye Mchoro na. 18.
Mchoro 18: Vifo Vitokanavyo na Magonjwa Yaliyotolewa Taarifa Umri Kwa Watu Wote, 2004
Animal Bites
16%
Typhoid
17%
Acute Flaccid Paralysis
Cholera 2%
Dysentry
3%
10%
Louse Borne Typhus
(Relapsing Fever)
10%
Plague
0%
Measles
10%
Neonatal Tetanus
16%
Meningitis
16%
63

Kwa mwaka 2003 magonjwa yaliyoongoza kwa kutolewa taarifa yalikuwa Kuhara Damu
(75%), Homa ya Matumbo (15%) na Kipindupindu (8%). (Mchoro na 19).
Mchoro 19: Magonjwa Yaliyotolewa Taarifa Watu Wote, 2003
Kichaa cha mbw a
1%
Kipindupindu
8%
Tauni
0%
Homa ya Matumbo
15%
Uti w a Mgongo
1%
Kuhara damu
75%
4.10 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa wa Nje (OPD)
Katika magonjwa yaliyojitokeza kwa wagonjwa wa umri chini ya miaka 5 wa OPD ni
Malaria (39.4%), ARI (16.5%), Pneumonia (9.6%) na Diarrhoea Disease (7.1%). (Mchoro na
20).
64

Mchoro 20: Magonjwa 10 Yaliyojitokeza Zaidi kwa Wagonjwa wa Nje Umri < ya Miaka 5, 2004
Malaria
ARI
16.5
39.4
Aina ya Magonjwa
Pneumonia
Diarrhoeal Disease
Intestinal Worms
Eye Infe cti on s
Skin Infections
Anaemia
Minor surgical Conditions
Ear Infections
4.6
3.9
3.4
2.5
2.0
1.5
7.1
9.6
Ill Defined Symptoms (No diagnosis)
2.0
Other Diagnosis
7.6
0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0
Idadi Katika Asilimia
Kwa wagonjwa wenye umri wa miaka 5 na zaidi magonjwa yaliyoongoza ni Malaria
(48.4%), ARI (10.6%), Intestinal Worms ( 4.5%) na Pneumonia (4.5%). (Mchoro na. 21).
Mchoro 21: Magonjwa 10 Yaliyojitokeza Zaidi kwa Wagonjwa wa Nje Umri Miaka 5+, 2004
Malaria
ARI
10.6
48.4
Aina ya Magonjwa
Intestinal Worms
Pneumonia
Diarrhoeal Disease
Minor surgical Conditions
Eye In fe cti on s
Anaemia
Urinary Tract Infections
Non-infectious Gastro-intest Disease
4.5
2.8
2.3
2.0
1.9
1.1
4.5
4.5
Ill defined symptoms
2.8
Others Diagnosis
14.7
0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0 45.0 50.0
Idadi Katika Asilimia
Kuhusu Ugonjwa wa Malaria, wagonjwa wa nje wenye umri chini ya miaka 5 waliokuja na
tatizo la ugonjwa huu walikuwa wengi kwa mikoa ya Mwanza (10.8%), Morogoro (9.3%),
Dar eas Salaam (8.2) na Mbeya (7.8%). Mikoa iliyokuwa na mahudhurio ya chini ni Iringa
(1.5%), Manyara (2.1%), Kilimanjaro (3.4%) na Lindi (3.5%). (Mchoro na.22).
65

Mchoro 22: Wagonjwa Wa Nje wenye umri < miaka 5 Waliokuja na Tatizo la Malaria kwa kila mkoa,
2004
Mwanza
10.8
Morogoro
9.3
DSM
8.2
Mbeya
7.8
Tan ga
7.4
Kagera
Dodoma
5.8
7.3
Mikoa
Tabora
Mtwara
Kigoma
5.4
5.5
5.8
Pwani
Mara
Rukwa
3.8
3.7
5.0
Arusha
Lindi
Kilimanjaro
Manyara
Iringa
1.5
2.1
3.5
3.4
3.7
0.0 2.0 4.0 6.0 8.0 10.0 12.0
Idadi ya Wagonjwa Katika %
Kwa wagonjwa wa nje wenye umri wa miaka 5 na zaidi waliokuja na tatizo la ugonjwa wa
Malaria walikuwa wengi kwa mikoa ya Dar es Salaam (13.9%), Mwanza (11.9%), Tanga
(8.5%) na Morogoro (7.6%). Mikoa iliyokuwa na mahudhurio ya chini kwa Malaria ni
Rukwa (0.3%), Arusha (0.3%), Lindi (2.6%) na Manyara (3.0% ). (Mchoro na 23)).
Mchoro 23: Wagonjwa wa Nje Umri Miaka 5+ Walikuja na Tatizo la Malaria Kwa Kila
Mkoa,2004
DSM
13.9
Mwanza
11.9
Tan ga
8.5
Morogoro
Pwani
Kilimanjaro
Mara
5.9
7.6
7.3
7.3
Mikoa
Mbe ya
Dodoma
Kigoma
Kagera
3.9
5.2
5.7
5.6
Iringa
3.8
Mtwara
Tabora
Manyara
Lindi
Arusha
Rukwa
0.3
0.3
3.8
3.5
3.0
2.6
0.0 2.0 4.0 6.0 8.0 10.0 12.0 14.0
Idadi Katika Asilimia
4.10 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa Waliolazwa
Magonjwa yaliyojitokeza kwa wagonjwa waliolazwa wenye umri chini ya miaka mitano, ni
Malaria (31.2%), ARI (18.1%), Diarrhoeal Diseases (7.6%), Pneumonia (5.8%) na Aanemia
(4.8%). (Mchoro na 24).
66

Mchoro 24: Magonjwa 10 Yaliyojitokeza Zaidi kwa Waliolazwa Umri < 5, 2004
Magonjwa
Malaria- Uncomplicated
Acute Respiratory Infections
Malaria- Severe, Complicated
Diarrhoeal Diseases
Pneumonia
Anaemia
Intestinal Worms
Respiratory Disease (Nyinginezo)
Tuberculosis
Epilepsy
Ill Defined Symtoms, no Diagnosis
Other Diagnosis
0.9
0.7
0.7
2.4
4.8
4.0
5.8
7.6
8.3
15.5
18.1
31.2
0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0
Idadi Katika Asilimia
Kwa wagonjwa waliolazwa wa umri wa miaka 5 na zaidi magonjwa yaliyoongoza ni
Uncomplicated Malaria (40.1%), ARI (12.3%) Severe and Complicated Malaria (11.6%) na
Diarrhoea diseases (7.1%). (Mchoro na. 25).
Mchoro 25:Magonjwa 10 Yaliyojitokeza Zaidi kwa Waliolazwa Umri 5+, 2004
Malaria- Uncomplicated
40.1
Acute Respiratory Infections
12.3
Malaria- Severe, Complicated
11.6
Diarrhoeal Diseases
7.1
Magonjwa
Pneumonia
Intestinal Worms
Anaemia
Tuberculosis
3.9
3.8
2.5
1.3
HIV/AIDS
1.0
Urinary tract Infections (UTI)
0.8
Other Diagnosis
14.9
Ill Defined Symptoms, no Diagnosis
0.9
0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0 35.0 40.0 45.0
Idadi Katika Asilimia
Uncomplicated Malaria, Severe and Complicated Malaria, Anaemia pamoja na Pneumonia
yaliongoza kati ya Magonjwa kumi yaliyosababisha vifo kwa watoto wenye umri chini ya
miaka 5. (Mchoro na. 26).
67

Mchoro 26: Magonjwa 10 Yaliyosababisha Vifo kwa Watoto Wenye Umri < ya Miaka 5, 2004
Magonjwa
Malaria- Uncomplicated
Malaria- Severe, Complicated
Anaemia
Pneumonia
Diarrhoeal Diseases
Respiratory Disease (Nyinginezo)
Peri-natal Conditions
HIV/AIDS
Epilepsy
Severe Protein Ernegy Malnut.
Other Diagnosis
Ill Defined Symtoms, no Diagnosis
1.1
4.6
3.9
3.0
2.8
2.3
2.2
7.1
11.8
13.1
23.2
24.9
0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0
Idadi Katika Asilimia
Kwa wagonjwa wa umri wa miaka 5 na zaidi vifo vyingi vilisababishwa na magonjwa ya
Severe and Complicated Malaria (19.2%), HIV/AIDS (10.5%) na Uncomplicated Malaria
(7.2%). (Mchoro na. 27).
Mchoro 27: Magonjwa 10 Yaliyosababisha Vifo kwa Watu Wenye Umri Miaka 5+, 2004
Magonjwa
Other Diagnosis
Ill Defined Symptoms, no Diagnosis
Malaria- Severe, Complicated
HIV/AIDS
Malaria- Uncomplicated
Tu bercu l os i s
Pneumonia
Neoplasms
Anaemia
Thyroid Diseases
Cardiac Failure
Diarrhoeal Diseases
2.7
2.6
7.3
7.2
6.7
6.2
5.6
5.3
5.0
10.5
19.2
21.6
0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0
Idadi Katika Asilimia
4.13 Taarifa ya Huduma Maalum
Huduma maaalum zilijumuisha upasuaji, kufunga uzazi (sterilization), blood transfusion, X-
rays na ushauri nasaha. (Jedwali 12). mkoa wa Dodoma ulikuwa na Major Surgeries chache
68

(904) kuliko mikoa yote wakati Mkoa wa Pwani ndio uliokuwa na Minor surgeries chache
(1,134) kuliko yote. Sterilization kwa wanaume ilifanyika zaidi katika Mikoa ya Singida
(7,260), Tabora (2,150), Kigoma (111) na Dar es Salaam (27). Mikoa ya Mtwara,
Kilimanjaro na Manyara ilikuwa na Units chache zaidi za damu walizoongezewa wagonjwa
kuliko mikoa mingine. Vilevile, mkoa wa Dodoma ulikuwa na idadi kidogo zaidi ya X-rays
zilizopigwa wakati mikoa iliyopiga idadi kubwa ni Morogoro, Mwanza, Mbeya, Arusha na
Iringa. Mikoa ya Kilimanjaro na Dodoma inatoa huduma kidogo zaidi za ushauri nasaha
kuliko mingine. (Jedwali na 12).
Jedwali na 12: Taarifa za Huduma Maalum
Mikoa
Major
Surgeries
Minor
Surgeries
Sterilization
Blood Transfusions
(Units)
Idadi ya X-
rays
Counseling
Services
Wanaume Wanawake
Arusha 4410 23435 7 779 1226 22499 11311
Dar es Salaam 4294 70848 27 5646 43079 18496 18496
Dodoma 904 3602 0 213 3018 3691 368
Iringa 5067 12538 0 1141 5650 21667 10891
Kagera 5096 14728 0 1027 6257 4097 6872
Kilimanjaro 3187 12271 7 2108 1633 8029 216
Kigoma 2925 19315 111 932 9197 4713 6822
Lindi 3867 3825 0 814 4925 5534 2189
Manyara 3418 11759 0 597 1996 4591 8891
Mara 3234 3873 0 1310 11496 11389 6424
Mbeya 4575 15275 3 924 4614 22609 23876
Morogoro 5876 13728 0 196 6495 36331 10002
Mtwara 1306 13465 0 416 1655 4566 603
Mwanza 5121 5965 7 1067 16847 25364 11057
Pwani 2336 1134 0 141 3055 6666 0
Rukwa 1395 3147 0 844 6252 8896 1959
Ruvuma 5661 12753 2 994 12078 17868 5676
Singida 17845 673 4720 2540 6110 7825 1110
Shinyanga 4717 13699 1 709 14654 15363 3606
Tabora 2077 7256 2150 3543 13937 8604 5490
Tanga 5169 9525 3 467 8428 9003 0
Jumla Kitaifa 764180 272814 7038 26408 182603 267801 135859
4.14 Aina ya X-ray zilizopigwa
Kati ya Picha za X-ray zilizopigwa nyingi zilikuwa za Chest (37%), zikifuatiwa na
Extremeties (33%), na Abdomen (15%). (Mchoro na. 28).
69

Mchoro 28: Aina ya X-Ray Zilizopigwa 2004
Abdomen
15%
Others
4%
Chest
37%
Pelvic
3%
Contrast Studies
1%
Skull
3%
Spine
4%
Extremeties
33%
4.14 Huduma za Maabara
Kuhusu Huduma za Maabara, vipimo vilivyoongoza kwa wingi ni vipimo vya Damu (B/S)
(45%) vikifuatiwa na Wekundu wa Damu (Hb) (19%), Mkojo (13%) na Choo kikubwa
(12%). (Mchoro na. 29).
Mchoro 29: Mchanganuo wa Huduma za Maabara, 2004
Wingi wa Damu (Hb)
19%
Kaswende
5%
Sukari Kwenye Damu
2%
Damu
45%
Ngozi
0%
Makohozi
4%
Mkojo
13%
Choo
12%
4.16 Matokeo ya Vipimo vya Maabara
Kati ya Vipimo vilivyopimwa vilivyoongoza kwa wingi ni Blood Slides (5,890,174),
zikifuatiwa na Hb (2,194,096) pamoja na vipimo vya mkojo 1,013,392. (Jedwali na. 13).
70

Jedwali 13: Matokeo ya Vipimo vya Maabara
VIPIMO VYA DAMU B/S
Jumla ya Vipimo 9263382
Positive Malaria 4350210
Positive Borellia 3461
Positive others 3731
VIPIMO VYA WEKUNDU WA DAMU (Hb)
Jumla ya Vipimo 3194715
HB chini ya 7.0g/L (50%) 545734
VIPIMO VYA KASWENDE RPR/VORL
Jumla ya Vipimo 544231
Positive syphilis 68892
VIPIMO VYA SUKARI KWENYE DAMU (B/Sugar)
Jumla ya vipimo 344372
Juu ya 10mmo/L (180mg/L) 64192
VIPIMO VYA CHOO
Jumla ya Vipimo 1508440
Positive kwa H/worms 117943
Positive kwa Ascaries 68202
Positive kwa E. Histolytica 37640
Positive Nyingine 68944
VIPIMO VYA MKOJO
Jumla ya Vipimo 1766116
Positive kwa S. Haematobium 130723
Positive kwa H. Vaginalis 19685
Positive kwa Sugar 32159
VIPIMO VYA MAKOHOZI
Jumla ya Vipimo 448715
Positive AFB 78504
VIPIMO VYA PROTEIN KWENYE DAMU
Jumla ya Vipimo 140671
Positive Urea/Nitrogen 1301
4.17 Huduma za kliniki ya Meno
Kung’oa meno ndiyo tiba inayoongoza kwa asilimia 77 kati ya huduma za kinywa
zinazotolewa. (Mchoro na. 30).
Mchoro 30: Aina ya Tiba ya Meno
Kuziba (Filling)
10%
Tiba Nyinginezo
13%
Kung’oa (Extraction)
77%
4.18 Mahudhurio ya Kliniki kwa Mama Wajawazito
Matarajio ya mahudhurio ya kliniki kwa mama wajawazito yalikuwa 1,536,131. Jumla ya
waliohudhurio ni 1,310,004 ikiwa ni pungufu kwa asilimia 14.7 ya matarajio. (Jedwali na. 13).
71

Jedwali na 13: Mahudhurio ya Kliniki kwa Mama Wajawazito
Mikoa Matarajio Mahudhurio kwa Mara ya
Kwanza
< wiki 20 Wiki 20+ Jumla ya Mahudhurio
Arusha 55506 24641 27069 51710
Dar es Salaam 106943 52216 52628 104844
Dodoma 71046 40535 28509 69044
Iringa 4782 17392 27859 45251
Kagera 89923 37232 49691 86923
Kilimanjaro 48000 21977 22132 44109
Kigoma 59801 22831 35633 58464
Lindi 24759 17609 983 18592
Manyara 33245 12068 24333 36401
Mara 59183 28201 28364 56565
Mbeya 156329 36000 39864 75864
Morogoro 74468 39377 40160 79537
Mtwara 39074 20812 21168 41980
Mwanza 124537 61354 71826 133180
Pwani
Rukwa 61748 16981 36960 53941
Ruvuma 46985 21372 22113 43485
Singida 45661 22104 26586 48690
Shinyanga 240507 39639 71655 121279
Tabora 123361 23342 52145 75487
Tanga 70273 27493 37201 64694
Jumla Kitaifa 1536131 583179 716879 1310040
4.18 Kiwango cha wajawazito waliojifungulia kliniki
Mikoa ya Kagera, Ruvuma na Lindi iliongoza kwa asilimia kubwa ya wajawazito
waliojifungulia kliniki. (Mchoro na. 31).
Mchoro 31: Kiwango cha Wajawazito Waliofungulia Kliniki
Kagera
Ruvuma
Lindi
Tan ga
83.6
78.0
76.0
96.0
Arusha
Iringa
66.9
75.0
Mbeya
63.1
Tabora
Mara
61.0
60.3
Mikoa
Mwanza
Kigoma
Dom
Morogoro
Shinyanga
Singida
Kilimanjaro
51.4
49.0
47.0
46.8
42.7
42.5
59.2
Rukwa
Manyara
35.0
30.0
Mtwara
Avarage
29.0
57.5
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0 100.0
Kiwango Katika Asilimia
4.20 Huduma kwa Mama waliojifungua
Jumla ya akinamama 976,858 walijifungulia katika vituo vya kutolea tiba. Asilimia 91.6
walijifungua kwa njia ya kawaida. (Mchoro na 32).
72

Mchoro 32: Taarifa za Kujifungua Wajawazito Katika Vituo Vya Kutolea Tiba
Kupasuliwa(C/S)
4.9%
Njia Nyinginezo
3.1%
Vacuum
0.4%
Kawaida
91.6%
4.21 Matatizo ya Akina mama wakati wa kujifungua
Tatizo kubwa ambalo liliwapata akina mama wakati wa kujifungua lilikuwa ni kutokwa na
damu nyingi baada ya kujifungua (PPH). (Jedwali na.14).
Jedwali na 14: Matatizo ya Akina Mama wakati wa Kujifungua
Mikoa
Kutokwa
Damu Nyingi
Kondo la Nyuma
Kubaki
Kuchanika Msamba
(3rd degree)
Matatizo
Mengine
APH PPH
Arusha 37 100 83 3 171
Dar es Salaam 89 4869 89 22 660
Dodoma 1 55 35 4 69
Iringa 7 97 51 22 99
Kagera 58 266 137 16 116
Kilimanjaro 62 168 51 7 159
Kigoma 107 235 139 14 48
Lindi 7 114 113 0 218
Manyara 28 189 141 8 107
Mara 0 78 97 0 100
Mbeya 11 214 113 7 138
Morogoro 160 126 72 11 1717
Mtwara 8 111 69 3 33
Mwanza 36 674 300 12 340
Pwani 100 33 2 116 53
Rukwa 2 18 59 5 26
Ruvuma 15 171 57 5 522
Singida 5 87 87 10 66
Shinyanga 23 248 127 2 421
Tabora 25 378 246 12 248
Tanga 0 144 110 3 256
Jumla Kitaifa 776 8288 2091 272 5501
4.22 Sababu za Vifo vya Mama Wajawazito
73

Sababu iliyoongoza mwaka 2004 kusababisha vifo vingi vya akinamama ni PPH (16%)
ikifuatiwa na Puperial Sepsis (15%), Anaemia (12%), Eclampsia (10%) na Malaria (9%).
(Mchoro na 34).
Mchoro 34: Sababu zilizosababisha vifo vya akina mama waliojifungua mwaka 2004
Other Diagnosis
14%
PPH
16%
Obstructed Labour
4%
Septicaemia
3%
Puerperial S epsis
15%
APH
4%
Ruptured Uterus
6%
HIV/AIDS
8%
Anaemia
12%
Malaria
8%
Eclampsia
10%
Kwa mwaka 2003 vifo vingi vilisababishwa na PPH (34%), Anaemia (10%), Puperial sepsis
(7%), na Eclampsia (7%). (Mchoro na. 35).
Mchoro 35: Sababu zilizosababisha vifo vya akina mama waliojifungua mwaka 2003
HIV/AIDS
5%
Abraptid Placenta
1%
Others
19%
Ruptured Uteraus
5%
Chronic Infection
1%
PPH
34%
Unsafe Abotion
0%
Malaria
5%
Obstracted labour
2%
Anaemia
10%
APH
2%
Relapsing Fever
0%
Eclampsia
7%
EPH gestrois
2%
Puperal Sepsis
7%
4.23a Taarifa ya watoto waliozaliwa mmoja mmoja
74

Kati ya watoto waliozaliwa mmojammoja watoto 792,549 walizaliwa hai ambapo watoto
54,287 walikuwa na uzito < ya 2.5 kg .Watoto 4,302 walifariki kabla na baada ya masaa 24.
Watoto 13,549 walizaliwa wafu (Jedwali na 15).
Jedwali na 15: Taarifa za Watoto Waliozaliwa Mmojammoja
Mikoa Waliozaliwa Hai Uzito wa Waliozaliwa Hai Waliozaliwa Wafu Waliozaliwa Hai Kisha
(Still Births)
Wakafa
Waliopimwa Idadi < 2.5 kg Macerated Fresh Saa < 24 Saa 24+
Arusha 25673 25673 1023 323 208 96 157
DSM 81280 81280 4417 869 433 191 227
Dom 36727 36301 639 151 101 49 19
Iringa 14578 45578 2555 573 383 171 135
Kagera 54481 40728 2534 444 276 104 61
Kilimanjaro 36494 31930 1335 205 238 193 136
Kigoma 54664 33781 2901 239 203 96 129
Lindi 18982 18399 1316 196 139 77 37
Manyara 15959 15524 999 224 132 82 85
Mara 29316 29266 250 135 147 33 58
Mbeya 37511 37067 2471 495 455 209 268
Morogoro 35600 35749 5104 530 396 171 260
Mtwara 27343 17819 1180 175 106 53 77
Mwanza 71959 69976 6398 1546 357 182 159
Pwani 25987 1785 247 159 29 28
Rukwa 33699 33699 1372 257 64 0 0
Ruvuma 37664 37664 4136 310 95 51 68
Singida 25138 20901 764 207 114 52 18
Shinyanga 53022 52946 1946 588 441 113 42
Tabora 46706 35832 9101 459 250 176 78
Tanga 29703 29436 2061 439 240 89 43
Jumla Kitaifa 792486 729549 54287 8612 4937 2217 2085
4.23b Taarifa ya Watoto waliozaliwa zaidi ya mmoja
Kati ya watoto waliozaliwa zaidi ya mmoja, waliozaliwa hai walikuwa 120,225 ambapo
watoto 753 walifariki kabla na baada ya masaa 24. Watoto waliozaliwa wafu ni 2,800.
(Jedwali na. 16).
Jedwali na. 16: Taarifa za watoto waliozaliwa zaidi ya mmoja
Mikoa Waliozaliwa
Hai
Waliozaliwa Wafu (Still Births) Waliozaliwa Hai Kisha Wakafa (Still
Births)
Macerated Frsh Saa ≤24 Saa 24+
Arusha 870 27 37 15 15
Dar es Salaam 43285 222 109 32 1
Dodoma 547 15 14 6 10
Iringa 1073 29 26 34 20
Kagera 1852 20 34 15 10
Kilimanjaro 491 36 24 19 31
Kigoma 1894 19 16 19 24
Lindi 330 18 14 22 10
Manyara 453 11 12 21 5
Mara 177 15 21 5 2
Mbeya 8577 168 175 17 9
Morogoro 833 26 22 26 27
Mtwara 322 99 46 3 8
Mwanza 9061 226 87 58 23
Pwani 358 12 8 47 12
Rukwa 33711 322 127 0 0
Ruvuma 632 43 26 15 18
Singida 381 30 19 21
Shinyanga 1889 170 110 52 7
Tabora 12407 137 134 34 14
Tanga 1082 51 43 13 19
Jumla Kitaifa 120,225 1696 1104 474 279
4.24 Idadi ya watoto chini ya mwaka mmoja waliopata chanjo
75

Kuhusu chanjo ya BCG mikoa ya Lindi (121.3%), Mwanza (113.8%), Tanga (107%)
iliongoza kwa viwango vikubwa kupita malengo. Mikoa ya Kilimanjaro, Manyara, na Iringa
ilikuwa na viwango vidogo (90.5 – 94%). (Mchoro na. 36).
Mchoro 36: Kiwango cha Chanjo ya BCG
140.0
Kiwango Katika Asilimia
120.0
100.0
80.0
60.0
40.0
121.3
113.8
107.0
100.0
99.4
98.6
98.5
98.0
97.0
97.0
97.0
96.4
96.0
95.0
95.0
95.0
94.0
94.0
92.4
92.0
90.5
100.0
90.1
114.9
20.0
0.0
Lindi
Mwanza
Tanga
Mbeya
Kagera
Rukwa
Mara
Dar es Salaam
Kigoma
Pwani
Shinyanga
Arusha
Dodoma
Morogoro
Mtwara
Mikoa na Taifa
Tabora
Iringa
Singida
Ruvuma
Manyara
Kilimanjaro
Total 2001
Total 2002
Total 2003
Kwa chanjo ya DPT3 mkoa wa Kilimanjaro ulivuka lengo ambapo kiwango kilikuwa 109%,
wakati mikoa ya Kigoma, Ruvuma, Tabora na Mtwara ilikuwa na viwango vya chini (79 –
83%). (Mchoro na. 37).
Mchoro 37: Kiwango cha Chanjo ya DPT3
120.0
109.0
Kiwango Katika Asilimia
100.0
80.0
60.0
40.0
95.9
95.0
94.1
94.0
93.6
93.3
92.7
92.4
91.0
90.3
90.0
90.0
90.0
90.0
89.0
88.0
83.0
83.0
82.6
79.0
94.8
84.2
105.9
91.3
20.0
0.0
Kilimanjaro
Mara
Dodoma
Mwanza
Morogoro
Lindi
Pwani
Kagera
Arusha
Manyara
Dar es Salaam
Mbeya
Rukwa
Shinyanga
Singida
Iringa
Tanga
Mikoa na Taifa
Mtwara
Tabora
Ruvuma
Kigoma
Total 2001
Total 2002
Total 2003
Total 2004
76

Kwa chanjo ya Polio mikoa ya Kilimanjaro, Lindi na Mwanza iliongoza kwa kuvuka
malengo kwa kuwa na viwango vikubwa (104 – 109.8%), wakati mikoa ya Mtwara , Tabora,
Pwani na Kigoma ilikuwa na viwango vya chini (83 – 85.6%). (Mchoro na. 38).
Mchoro 38: Kiwango cha Chanjo ya Polio3
120.0
100.0
109.8
106.7
104.0
97.1
96.9
95.0
94.0
93.8
93.0
92.2
92.0
92.0
91.0
90.6
89.1
88.0
88.0
85.6
85.6
85.0
83.0
88.0
108.5
93.1
Kiwango Katika Asilimia
80.0
60.0
40.0
49.0
20.0
0.0
Kilimanjaro
Lindi
Mwanza
Ruvuma
Mara
Dodoma
Tanga
Kagera
Morogoro
Arusha
Manyara
Rukwa
Shinyanga
Dar es Salaam
Mbeya
Iringa
Mik oa na Taifa
Singgida
Kigoma
Pwani
Tabora
Mtwara
Total 2001
Total 2002
Total 2003
Total 2004
Kuhusu chanjo ya Surua mikoa iliyoongoza kwa kuvuka malengo ni Lindi, Tanga, Mwanza
na Kilimanjaro (109 – 116.8%), wakati mikoa iliyokuwa na viwango vidogo ni Mtwara,
Tabora na Pwani (78.4 – 87.8%). (Mchoro na. 39).
Mchoro 39: Kiwango cha Chanjo ya Surua
120.0
116.8
114.0
113.9
109.9
100.0
96.0
96.0
95.9
94.0
93.0
91.0
90.1
90.0
89.0
88.8
88.0
88.0
88.0
87.8
84.0
78.4
88.1
86.0
105.1
95.2
Kiwango Katika Asilimia
80.0
60.0
40.0
20.0
0.0
Lindi
Tanga
Mwanza
Kilimanjaro
DSM
Rukwa
Mara
Dom
Morogoro
Singida
Kagera
Manyara
Iringa
Kigoma
Arusha
Mikoa na Taifa
Mbeya
Shinyanga
Pwani
Tabora
Mtwara
Total 2001
Total 2002
Total 2003
Total 2004
77

4.25 Chanjo ya TT2+ kwa akinamama wajawazito
Mikoa ya Mwanza na Dar es Salaam iliongoza kwa Kiwango cha chanjo ya TT2+ kwa kuwa
na viwango vikubwa (95.9 – 97.5) wakati mkoa uliokuwa na kiwango cha chini kabisa ni
Pwani (26.1%). (Mchoro na. 40).
Mchoro 40: Kiwango cha Chanjo ya TT2+
Kiwango Katika Asilimia
100.0
90.0
80.0
70.0
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
26.1
55.0
66.7
73.4
74.0
74.7
77.0
78.4
78.4
78.5
80.0
80.6
85.1
85.3
86.0
88.4
90.6
92.0
92.0
95.9
97.5
62.0
61.0
97.3
78.8
10.0
0.0
Pwani
Tabora
Kigoma
Mbeya
Manyara
Rukwa
Arusha
Kilimanjaro
Mtwara
Ruvuma
Morogoro
Shinyanga
Lindi
Tanga
Singida
Iringa
Kagera
Dodoma
Mara
Dar ea Salaam
Mwanza
Total 2001
Total 2002
Total 2003
Total 2004
Mikoa na Taifa
4.26 Wateja wa uzazi wa mpango wanaoendelea na Huduma
Mkoa wa Tanga unaongoza kwa kuwa na akina mama wengi wanaoendelea na uzazi wa
mpango (60.5%) ukifuatiwa na Mbeya. Mikoa yenye viwango vya chini ni Kagera (15.4%)
na Mtwara (16.6%). Kitaifa akinamama wanaoendelea na uzazi wa mpango ni 36.9%.
(Mchoro na. 41).
Mchoro 41: Mama Wanaoendelea na Uzazi wa Mpango
Tan ga
Mbeya
Ruvuma
54.6
65.5
65.0
Dar ea Salaam
Kilimanjaro
Dodoma
Iringa
Arusha
48.0
44.0
43.0
42.0
53.7
Mikoa na Taifa
Morogoro
Singida
Mara
Tabora
Pwani
Mwanza
31.0
30.5
27.8
36.0
34.8
40.0
Lindi
Manyara
Kigoma
25.4
24.0
21.1
Shinyanga
Mtwara
Kagera
Jumla Kitaifa,2004
18.6
16.6
15.4
36.9
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0
Kiwango katika Asilimia
78

Mkoa wa Rukwa unaongoza kwa kuwa na wateja wengi wapya wa uzazi wa mpango (28%)
ukifuatiwa na mikoa ya Mara na Dar es Salaam (22.8%) kila mkoa. Mikoa yenye kiwango
cha chini kabisa ni Manyara (5.2%) na Shinyanga (7.4%). Kitaifa wateja wapya wa uzazi wa
mpango ni (15.7%). (Mchoro na. 42).
Mchoro na. 42: Kiwango cha Wateja Wapya wa Uzazi wa Mpango
Rukwa
Mara
Dar ea Salaam
22.8
22.8
28.0
Dodoma
Mtwara
Tabora
18.0
20.0
22.0
Mikoa na Taifa
Ruvuma
Lindi
Mbeya
Tan ga
Arusha
Mwanza
Singida
Morogoro
17.4
17.1
15.6
14.4
14.0
13.4
13.0
13.0
Kigoma
Kagera
Kilimanjaro
10.6
10.1
12.3
Iringa
8.0
Shinyanga
Manyara
Jumla Kitaifa,2004
5.2
7.4
15.7
0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0 30.0
Kiwango katika silimia
4.27 Watoto waliopata matone ya Vitamin A
Jumla ya watoto 2,277,173 wa umri wa miezi 6-11, walipata matone ya Vitamin A ambao ni
asilimia 86.3 ya watoto wa umri huo. Mkoa wa Morogoro unaongoza kwa watoto wa umri wa
miezi 6 – 11 waliopata matone ya Vitamini A (125%). Mkoa wa Manyara ulikuwa na
kiwango cha chini (11%). Kitaifa asilimia 86.3 walipata matone ya Vitamin A. (Mchoro
na.43).
79

Mchoro 43: Watoto Umri Miezi 6 - 11 Waliopata Matone ya Vitamin A
Morogoro
125.0
Kigoma
123.2
Pwani
119.7
Mara
113.0
Tanga
Mtwara
110.0
102.0
Mwanza
Rukwa
97.6
96.3
Mikoa na Taifa
Kilimanjaro
Lindi
Arusha
Ruvuma
Dodoma
Mbeya
87.4
86.0
85.2
93.2
91.7
91.3
Tabora
Dar es Salaam
Shiinyanga
Kagera
Iringa
Manyara
16.9
11.0
33.3
38.9
77.5
81.0
Jumla Kitaifa, 2004
86.3
0.0 20.0 40.0 60.0 80.0 100.0 120.0 140.0
Viwango Katika Asilimia
Kwa watoto wa umri wa miaka 1 – 5 waliopata matone ya Vitamin A, kiwango cha Kitaifa
kilikuwa ni 91.5%. Mkoa wa Mtwara uliongoza (125%) na Manyara ulikuwa wa mwisho
(69%). (Mchoro na. 44).
Mchoro 44: Watoto Umri Miaka 1 - 5 Waliopata Matone ya Vitamin A
Mtwara
125.0
Tabora
108.0
Dodoma
100.0
Arusha
98.2
Kagera
98.1
Kigoma
96.3
Shinyanga
95.6
Mwanza
Lindi
93.1
92.1
Pwani
90.9
Mikoa na Taifa
Kilimanjaro
Tanga
Mara
Ruvuma
Dar es Salaam
Morogoro
Mbeya
89.0
89.0
88.5
88.3
85.0
78.9
90.4
Iringa
78.7
Rukwa
77.2
Manyara
69.0
Jumla Kitaifa, 2001
Jumla Kitaifa, 2002
Jumla Kitaifa, 2003
Jumla Kitaifa, 2004
26.0
87.0
92.0
91.5
0.0 20.0 40.0 60.0 80.0 100.0 120.0 140.0
Viwango Katika Asilimia
80

4.28 Kiwango cha Watoto wenye Utapiamlo Mkali
Jumla ya watoto 71,536 kati ya 2,121,767 waliopimwa walikuwa na Utapiamlo mkali sawa na
asilimia 3.8 ya kiwango Kitaifa. Mkoa wa Morogoro uliongoza kwa kiwango kikubwa cha
watoto wenye utapiamlo mkali (13.5%). Mikoa ya Iringa na Dodoma imekuwa na viwango
vya chini vya watoto wenye utapiamlo mkali (0.8% – 0.9%). (Mchoro na. 45).
Mchoro 45: Kiwango cha Utapiamlo Mkali
14.0
13.5
12.0
10.0
4.4
9.5
10.1
Asilimia
8.0
6.0
5.2
6.1
4.0
3.8
3.3
3.8
4.0
2.0
2.4
2.4
1.6
0.8
0.9
1.1
1.1
1.3
1.7
1.8
2.0
2.0
2.0
2.2
2.2
0.0
Jumla Kitaifa, 2004
Jumla Kitaifa, 2003
Jumla Kitaifa, 2002
Jumla Kitaifa, 2001
Iringa
Dodoma
Kagera
Kilimanjaro
Arusha
Singda
Mwanza
Manyara
Mara
Mbeya
Dar es Salaam
Mikoa na Taifa
Pwani
Ruvuma
Mtwara
Tabora
Kigoma
Shinyanga
Rukwa
Lindi
Tanga
Morogoro
4.29 Kiwango cha Kaya zenye vyoo vinavyokubalika na maji toka vyanzo salama
Kiwango cha Kaya zenye vyoo vinavyokubalika Kitaifa ni 64.8%. Mikoa iliyoongoza kwa
kuwa na vyoo vinavyokubalika ni Shinyanga, Dar es Salaam na Iringa (80 – 84.4%). Mikoa
iliyokuwa na viwango vya chini ni Tabora na Manyara (37 – 42%). (Mchoro na. 46).
Mchoro 46: Kiwango cha Kaya Zenye Vyoo Vinavyokubalika
Shinyanga
83.4
Dar es Salaam
80.8
Iringa
80.0
Tan ga
77.3
Dodoma
77.0
Arusha
76.2
Kiwango Katika Asilimia
Ruvuma
Mwanza
Mbeya
Singida
Mtwara
Morogoro
Kigoma
Lindi
Pwani
Rukwa
71.5
69.0
67.0
66.2
65.1
63.7
62.7
62.0
61.6
75.3
Kilimanjaro
55.8
Mara
54.0
Manyara
42.0
Tabora
37.0
Jumla Kitaifa 2001
Jumla Kitaifa, 2002
63.0
63.0
Jumla Kitaifa, 2003
65.0
Jumla Kitaifa, 2004
64.8
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0
Mikoa na Taifa
81

Kuhusu Kaya zinazopata maji toka vyanzo salama, mikoa ya Dodoma, Rukwa na Arusha
inaongoza kwa viwango vya juu (62.8 – 84.2%). Kitaifa 53% ya Kaya hupata maji toka
vyanzo salama. Mikoa ya Kigoma, Mtwara na Manyara ina viwango vya chini (32.8 – 39%).
(Mchoro na. 47).
Mchoro 47: Kiwango cha Kaya Zenye Vyanzo Vya Maji Salaama
Kagera
84.2
Dodoma
76.0
Rukwa
64.1
Arusha
62.8
Ruvuma
60.9
Pwani
60.0
Tan ga
59.0
Iringa
56.4
Kiwango Katika Asilimia
Mwanza
Mbe ya
Lindi
Mara
Kilimanjaro
Shinyanga
Morogoro
Tabora
39.2
39.0
43.1
43.0
47.4
54.3
54.0
53.0
Manyara
39.0
Mtwara
35.9
Singida
Kigoma
Jumla Kitaifa, 2001
Jumla Kitaifa, 2002
Jumla Kitaifa, 2003
Jumla Kitaifa, 2004
33.7
32.8
51.0
52.0
54.0
53.0
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0
Mikoa na Taifa
4.30 Mapato na vyanzo vyake
Mikoa mingi imetoa taarifa ya mapato na vyanzo vyake ikilinganishwa na miaka iliyopita.
Kwa mwaka 2004 fedha nyingi zilikuwa za Serekali (OC 34% na PE 33%) zikifuatiwa na za
Wahisani (Busket Fund) 23%. Mapato kutoka Halmashauri yalikuwa kidogo (1%). (Mchoro
na. 48)).
Mchoro 48: Vyanzo Mbalimbali vya Mapato, 2004
Vyanzo vingine
10%
Cost Sharing
4%
Fe dha z a Halmashauri
1%
Community Health Fund
1%
Capitalization
2%
PE
34%
Basket Funds
23%
Miradi ya Maendeleo
2%
OC
23%
82

Mkoa ulioongoza kwa mapato ulikuwa ni Morogoro ukifuatiwa na Iringa, Mwanza, Arusha
na Mbeya. Mikoa iliyokuwa na mapato ya chini zaidi ni Dodoma, Mtwara, Kigoma, Ruvuma
na Lindi. (Mchoro na. 49).
Mchoro 49: Jumla ya Mapato Kwa Kila Mkoa, 2004
14,000,000,000
12,000,000,000
10,000,000,000
8,000,000,000
Tsh
6,000,000,000
4,000,000,000
2,000,000,000
-
Dom
Mtwara
Kigoma
Ruvuma
Lindi
Kagera
Rukwa
Tanga
Kilima
Shinyanga
Mara
Mikoa
Pwani
Tabora
Manyara
DSM
Mbeya
Arusha
Mwanza
Iringa
Morogoro
4.31 Fedha zilizotumika
Fedha nyingi zilizotumika ziliwiana na upatikanaji wake kutoka vyanzo mbalimbali ambapo
matumizi makubwa yalikuwa kwa ajili ya PE (32.5%). (Mchoro na. 50).
Mchoro 50: Vyanzo vya Fedha Zilizotumika, 2004
Fedha za Maendeleo
1.7%
Fedha za Halmashauri
0.6%
Vyanzo vingine
6.4%
Cost Sharing
3.5%
Community Health Fund
0.4%
Capitalization
12.6%
PE*
32.5%
Basket Funds
21.3%
OC
21.0%
83

Mkoa wa Morogoro umeongoza kwa kutumia fedha nyingi, ukifuatiwa na mikoa ya Iringa na
Mwanza. Mikoa iliyotumia fedha kidogo zaidi ni Dodoma, Mwanza, Kigoma na Ruvuma.
(Mchoro na 51).
Mchoro 51: Kiasi cha Fedha kilichotumika, 2004
9,000,000,000
8,000,000,000
7,000,000,000
6,000,000,000
5,000,000,000
Tsh
4,000,000,000
3,000,000,000
2,000,000,000
1,000,000,000
-
Kagera
Mtwara
Dodoma
Rukwa
Manyara
Kilimanjaro
Pwani
Lindi
Mikoa
Tabora
Mara
Mwanza
Arusha
Mbeya
Iringa
Morogoro
84

5.0 RIPOTI ZA HOSPITALI ZA RUFAA
5.1 Utangulizi
Hospitali ya Rufaa Bugando (BMC)
Hospitali ya Rufaa Bugando (Bugando Medical Centre) iliyopo Jijini Mwanza inatoa huduma
za kirufaa kwa Kanda ya Ziwa. Inaendeshwa kwa makubaliano ya uendeshaji wa pamoja kati
ya Serikali na Kanisa chini ya Baraza la Maaskofu wa Kikatoliki Tanzania ikiwa na Bodi ya
Wadhamini na Kamati ya Utendaji.
Utekelezaji wa maboresho ya huduma za afya uliendelea katika Hospitali ya Bugando katika
mwaka wa 2004. Maboresho hayo yalilenga Ukarabati, Utoaji mafunzo, Utoaji wa Dawa za
Kupunguza Makali ya UKIMWI (ARVs). Ujenzi wa Kituo cha Kanda cha kuhifadhi Damu
salama (Zonal Blood Bank) pamoja na Huduma ya Kutembelea Hospitali (Outreach Services)
Hospitali hii imefanya ukarabati wa ghorofa 5 za Jengo Kuu la Hospitali kwenye maeneo
yanayotumika kwa kutoa huduma kwa wagonjwa. Ukarabati huo uliojumuisha Wodi ya
Wazazi na Chumba cha upasuaji wa Wazazi uligharimu Tshs.142,153,250/= kwa msaada
kutoka Japan/Tanzania Food Counterpart Fund
Mafunzo mahali pa kazi yalitolewa kwa wafanyakazi wa hospitali wa vitengo mbalimbali ili
kuboresha huduma zinazotolewa. Aidha, wafanyakazi 45 walipelekwa kwenye mafunzo ya
kujiendeleza vyuoni. Ili kuinua kiwango cha elimu kwa wafanyakazi wasio na elimu ya
sekondari hospitali imeanzisha masomo ya sekondari kwa Wauguzi na watumishi wengine ili
waweze kujipatia elimu hiyo kwenye sehemu yao ya kazi.
Hospitali ya Rufaa ya Bugando ilianza kutoa Dawa za Kupunguza makali ya UKIMWI
mwezi Oktoba 2004. Wananchi wengi wamejitokeza na zoezi linaendelea vizuri. Wagonjwa
1,000 wanahudhuria kliniki kati ya hao 300 ndio wapo kwenye matibabu ya dawa za
kupunguza makali ya UKIMWI. Aidha, huduma za kuzuia maambukizi ya UKIMWI toka
kwa mama kwenda kwa mtoto nazo zinaendelea kupanuka.
Hospitali ya Rufaa ya Bugando imeendelea kukabiliwa na tatizo la upungufu mkubwa wa
watumishi, hasa Madaktari. Kati ya jumla ya madaktari na madaktari bingwa 99 wanaotakiwa
kuwepo, hospitali ina madaktari bingwa na madaktari wa kawaida 49 tu. Aidha, hospitali kwa
sasa haina madaktari bingwa wa watoto na magonjwa ya akili.
Hospitali ya Bugando imeanzisha mpango maalum kwa kuishirikiana na AMREF wa
kupeleka madaktari bingwa kwenye hospitali za Mikoa ya Kagera, Kigoma, Shinyanga na
Mwanza kila mwezi ili kutoa huduma za ubingwa.
Katika eneo la hospitali pia vipo vyuo vya afya 6 na Chuo Kikuu Kishiriki cha Tiba chenye
wanafunzi 35 (mwaka wa kwanza 25 na mwaka wa pili 10).
Matarajio ya Hospitali ya Rufaa Bugando mwaka 2005/2006
Katika mwaka 2005/06 Hospitali ya Rufaa Bugando itaendelea na juhudi zake za kuboresha
huduma kwa kuendelea na ukarabati wa jengo la hospitali, kuimarisha utoaji wa huduma kwa
wagonjwa na kuendelea na juhudi za kutafuta Madaktari Bingwa na wa kawaida, hasa katika
fani ambazo hazina wataalam hao na zenye upungufu mkubwa.
85

Kilimanjaro Christian Medical Centre (KCMC)
Hospitali hii ya rufaa inamilikiwa na shirika la Msamaria Mwema na inaendeshwa kwa
kushirikiana na Serekali ya Tanzania. Mwaka 2004/05 hospitali ya KCMC ilikamilisha
awamu ya kwanza ya upanuzi wa jengo la Idara ya Wagonjwa wa Dharura. Jengo hili pia
linatumika kwa huduma za wagonjwa wa nje, vipimo vya ubongo, mionzi, Famasia, kutunza
kumbukumbu za wagonjwa na huduma ya afya kazini. Pia Jengo la Bio-Techonolojia kwa
ajili ya utafiti wa Malaria lilizinduliwa.
Aidha hospitali imepokea vifaa vipya kwa ajili ya Kitengo cha Endoscopy vyenye thamani ya
shilingi milioni 300 pamoja na kununua mashine ya kufulia. Katika kipindi hicho hospitali
ilianza uzalishaji wa hewa ya oxygen na hivyo kuondokana na gharama za ununuzi wa hewa
hiyo na ina uwezo wa kutoa huduma kwa hospitali za mikoa ya Arusha, Kilimanjaro,
Manyara na Tanga kwa malipo.
Hospitali ya KCMC ilifanya upasuaji wa kwanza wa wagonjwa wa moyo 13. Upasuaji huo
ulifanywa na madaktari wa hospitali hiyo kwa kushirikiana na madaktari kutoka Florida
Merekani.
Mwaka 2004/05, mafunzo ya uganga yaliendelea kuongezeka katika Chuo Kikuu cha Tiba
(KCMC College) kama ifuatavyo, mwaka wa kwanza wanafunzi 38, wa pili 27, wa tatu 24,
wa nne 26 na wa tano 15. Pia kumekuwepo na ongezeka la madaktari wanaochukua mafunzo
ya ubingwa hadi kufikia 87.
Matarajio ya Hospitali ya KCMC mwaka 2005/2006
Mwaka 2005/06, hospitali ya KCMC inatarajia kuwapeleka madaktari wa upasuaji, nusu
kaputi na wauguzi kwenye mafunzo ya muda mfupi ili kupata taaluma zaidi ya upasuaji wa
moyo. Kwa kushirikiana na Harvad University Merekani, CIPRA/Duke University na
London School of Hygiene and Tropical Medicine, hospitali itaendelea na utafiti wa
magonjwa ya Malaria na UKIMWI.
Hospitali itaimarisha huduma za wanachama wa Mfuko wa Taifa wa Bima ya Afya kwa
kuteua mratibu ambaye atahakikisha shughuli zote za mfuko zinaratibiwa. Aidha, itapanua
huduma kwa wagonjwa wa UKIMWI kufuatia kukamilika kwa majengo ya wagonjwa wa
nje.
Aidha, Chuo Kikuu cha KCMC kinatarajia kuongeza nafasi za masomo ya udaktari ili
kuongeza idadi yao hapa nchini kulingana na ufadhili wa Serekali.
Hospitali ya Taifa Muhimbili (MNH)
Hii ni hospitali pekee ya Taifa chini ya Wizara ya Afya yenye Bodi ya Wadhamini na
shughuli zake kusimamiwa na Mkurugenzi Mkuu Mtendaji. Majukumu ya hospitali hii ya
rufaa ni pamoja na kutoa huduma za tiba za ngazi ya ubingwa (tertiary care ) na kufanya
utafiti wa magonjwa.
86

Taarifa ya ujenzi na ukarabati wa majengo mbalimbali ulioanza mwaka 2003/2004 ni kama
ifuatavyo:
Ujenzi wa jengo la watoto bado unaendelea, awamu ya kwanza ya ghorofa tatu
umeshakamilika kwa kiasi kikubwa.
Sehemu zilizokamilika zimeshaanza kutumika kama maabara, chumba cha wagonjwa
mahututi, vyumba vya upasuaji, wodi za wagonjwa n.k. Wizara inafuatilia kibali cha
kuendelea na ujenzi kwa kutumia mkandarasi yule yule kutoka Central Tender Board
Mradi unaofadhiliwa na Benki ya Africa unaendelea vizuri ambapo jengo la Sewahaji
limeshakamilika na linatumika. Kazi imeanza kwenye jengo la Kibasila, jengo la upasuaji na
X-ray. Jengo la upasuaji katika kitengo cha akina mama litakamilika mwezi Mei na kuanza
kutumika mwezi Juni 2005.
Majengo mengine yaliyopo kwenye hatua za mwisho kukamilika ni pamoja na Karakana ya
matengenezo, banda la mashine za kuchomea taka, nyumba ya kuhifadhia maiti, vibanda vya
vituo vya umeme pamoja na majenereta. Njia za maji safi, maji taka, umeme na barabara zipo
kwenye hatua nzuri. Pamoja na ukarabati unaoendelea pia mashine 10 mpya za ufuaji,
mashine moja ya kutakasa vifaa na mashine ya kuchomea taka hatari zimefungwa na
zinafanya kazi.
Mradi unaofadhiliwa na Abbott Laboratories unahusu kukarabati maabara kuu, ujenzi wa
jengo jipya la mapokezi OPD na kuwekewa vifaa vipya vya kufanyia kazi pamoja na kujenga
ukuta kuzunguka eneo lote la Muhimbili. Mradi huu unatagemewa kukamilika mwezi Mei
2005.
Pamoja na hayo, mfadhili amegharamia ukarabati wa nyumba moja, jengo la usalama, paa la
jengo la ufuaji, vifaa vya ulinzi kama radio call, mtandao wa mawasiliano,
“Computerization” pamoja na ukarabati wa jengo la madaktari wanafunzi. Mategemeo ni
kuwa, mwaka huu jengo la utawala litakarabatiwa, mtambo wa simu utawekwa na ujenzi wa
jengo jipya la stoo ya kutunzia vifaa na madawa utaanza.
Ujenzi wa jengo la ushauri nasaha umegharimiwa na Serikali ya Tanzania, JICA, na CDC.
Jengo hili limeshakamilika na baadhi ya sehemu zimeanza kutumika.
Matarajio ya Hospitali ya Rufaa Muhimbili mwaka 2005/2006
Mwaka 2005/06 Hospitali ya taifa Muhimbili itaimarisha huduma za tiba kwa wananchi
ikiwa ni pamoja na wagonjwa wa UKIMWI kulingana na mpango wa Taifa wa kudhibiti
UKIMWI kwa kushirikiana na Centre for Disease Control (CDC) Merekani, Columbia
University na Abbott/Axios.
Ujenzi wa Jengo la wodi ya watoto utakamilishwa na baadhi ya vifaa vinavyohitajika
vitanunuliwa ili kuliwezesha jengo hilo kufanya kazi. Aidha, ukarabati wa jengo la Kibasila ,
upasuaji na X-ray utakamilika. Ukarabati wa majengo ya Mwaisela na Wazazi utaanza.
Utengenezaji wa njia za maji safi, maji taka, umeme na barabara utaendelezwa. Ukarabati wa
maabara kuu, ujenzi wa ukuta kuzunguka eneo la Muhimbili pamoja na jengo la mapokezi
kwa msaada wa Abbott Laboratorie utakamilika.
Pia hospitali inatarajia kuanza kutumia muundo mpya wa utumishi mwaka 2005/06.
87

Hospitali ya Rufaa Mbeya (MRH)
Hospitali hii ni hospitali ya rufaa chini ya Wizara ya Afya kwa Kanda ya Nyanda za Juu
Kusini.
Hospitali imegawanyika katika sehemu mbili, sehemu kuu ambayo ipo katikati ya mji wa
Mbeya na kitengo cha magonjwa ya Akina Mama (obstetric and gynaecology) kilichopo eneo
la Meta kilombeta 3 toka ilipo hospitali kuu. Pamoja na kutoa huduma za tiba za kirufaa,
hushughulika na kufundisha wataalam mbalimbali wa afya na kufanya tafiti mbalimbali ili
kubaini vyanzo vya matatizo. Hospitali ina Bodi ya Ushauri na inaendeshwa na Kamati ya
Uongozi wa Hospitali.
Mwaka wa fedha 2004/05 miradi ifuatayo ilitekelezwa:-
• Ujenzi wa wodi ya wagonjwa mahututi (ICU) ambayo inatarajia kugharimu Sh.
76,000,000/=
• Ujenzi wa uzio wa ukuta katika eneo la kijiji cha ukarabati wa wagonjwa wa akili
Uyole, kazi hiyo itafanywa kwa gharama ya Sh. 78,203,140/= -
• Ununuzi wa mitambo ya nguvu za jua (Solar Heating System) kwa ajili ya hospitali
ya Meta utagharimu Sh. 65,191,200
• Michoro kwa ajili ya Ujenzi wa hosteli ya madaktari walio katika mazoezi na
upanuzi wa jengo la maabara imekamilika na taratibu za kupata wakandarasi wa
kufanya kazi hizo zinaendelea kufanywa
• Ununuzi wa samani kwa ajili ya wodi ya wagonjwa mahututi unatekelezwa kupitia
MSD
• Ujenzi wa kituo cha mafunzo na matibabu ya wagonjwa wa UKIMWI na kufundishia
wafanyakazi wa afya katika masuala ya kuwahudumia wagonjwa wa UKIMWI
• Ujenzi wa jengo kwa ajili ya utafiti wa chanjo ya ugonjwa wa UKIMWI yaani
“Vaccine Trial Center”. Mradi huu umefadhiliwa na Serikali ya Ujerumani.
Matarajio ya Hospitali ya Mbeya Rufaa mwaka 2005/2006
Mwaka 2005/06 Hospitali ya Rufaa Mbeya imepanga kufanya yafuatayo:
• Kukamilisha ukarabati wa wodi za hospitali kuu
• Kukamilisha ujenzi wa hosteli ya Intern doctors
• Upanuzi wa maabara ya hospitali
• Kuanza ujenzi wa kituo cha mafunzo, utafiti wa chanjo na matibabu ya ugonjwa wa
UKIMWI
• Kuimarisha sehemu ya kuhifadhia kumbukumbu za wagonjwa
• Kuanza kutumia huduma kutoka sekta binafsi katika maeneo ya ulinzi, usafi wa nje
na ufuaji nguo.
88

5.2 Ripoti ya Huduma zilizotolewa hospitali za Rufaa mwaka 2004
5.2.1 Mahudhurio ya Nje (OPD)
Kwa mwaka 2004 mahudhurio ya nje (OPD) kwa kufuata umri yamekuwa ya idadi ndogo
kwa Hospitali ya Bugando ikilinganishwa na hospitali nyingine (MNH, Mbeya Rufaa na
KCMC). (Mchoro na. 1).
Mchoro 1: Mahudhurio ya nje (OPD) kwa kufuata umri
600000
536175
500000
400000
336661
Idadi 300000
263223
195512
200000
100000
72510
40928
100221
6455
62658 69113
59675
30642
90317
0
Total Muhimbili KCMC Bugando Mbeya
Hospital
Miaka

5.2.2 Wagonjwa Waliolazwa (IPD)
Jedwali namba 1 linaonyesha mahudhurio ya ndani (IPD) likijumuisha idadi ya vitanda,
wagonjwa waliolazwa, utumiaji wa vitanda, wastani wa mgonjwa kukaa hospitalini na kasi
ya vifo kwa idara katika hospitali za rufaa mwaka 2004. Hospitali ya MNH haikutoa
takwimu hizi.
Jedwali na. 1: Hali ya wodi na vitanda katika hospitali zote za rufaa nchini
Idadi ya
Idadi ya waliolazwa kwa Average Days of Bed occupancy Uwiano(%) wa
No. Wodi/Idara
vitanda mwaka
stay in Hospitals rate
vifo kwa Idara
1 Internal Medicine 476 19338 9 63% 15%
2 Upasuaji 410 12700 16 77% 6%
3 Watoto 358 14767 7 53% 11%
4 Neonatal 191 12119 9 66% 18%
5 Orthopaedic 99 3407 7 77% 1%
6 Macho (Eye) 147 4432 16 42% 0%
7 ENT 47 2128 2 29% 1%
8 Dental 7 486 0 0% 0%
9 Psychiatry 152 2675 56 37% 2%
10 Wazazi (Obstetrics) 460 41333 3 72% 3%
11 Gynecology 161 8243 12 51% 3%
12 Urology 94 3082 4 30% 5%
13 Kifua kikuu (TB) 81 354 1 17% 16%
14 ICU 53 643 11 44% 31%
16 VVF 50 247 0 0% 0%
17 VIP Ward 11 107 0 1% 0%
Jumla 2004 2,797 126,061 9 39% 113%
5.2.3 Magonjwa yaliyojitokeza kwa wingi kwa Mahudhurio ya Nje (OPD)
Mchoro na 3 unaonyesha magonjwa yaliyojitokeza kwa wingi kwa mahudhurio ya nje (OPD)
ni Malaria, Pneumonia, Diarrhoea Diseases, Anaemia, Hypertension na Dental Caries kwa
hospitali za Bugando na Mbeya Rufaa. KCMC ni Malaria, ARI, UTI na Hypertension. Kwa
Hospitali ya Taifa Muhimbili magonjwa yaliyoongoza ni Dental caries, Anaemia,
Hypertension, BPH, Disorders of the Ear na UTI.
90

Mchoro 3: Magonjw a yaliyojitokeza kw a w ingi kw a mahudhurio ya nje (OPD) katika Hospitali za Rufaa
Mw aka 2004
45
40
35
30
Idadi %
25
20
15
10
5
0
Malaria
Pneumonia
ARI
Diarrhoeal Diseases
Hypertension
UTI
Ugonjwa
Dental Caries
Fractures
Anaemia
HIV/AIDS
TB
Bugando KCMC MNH Mbeya
Kwa Hospitali ya Taifa Muhimbili, kwa mahudhurio ya OPD takwimu za magonjwa ya ARI
na Diarrhoeal Diseases hazikupatikana wakati wa kuandaa hizi takwimu kutokana na baadhi
ya kumbukumbu kutoonekana.
5.2.4 Magonjwa Kumi yaliyoongoza kwa Mahudhurio ya Nje (OPD)
Magonjwa yaliyoongoza kwa mahudhurio ya nje (OPD) kwa hospitali za rufaa bado ni
Malaria, Pneumonia, Anaemia, Kifua Kikuu, Intestinal Worms, na ARI. (Mchoro na. 4).
Mchoro 4: Magonjwa yaliyoongoza kwa mahudhurio ya nje (OPD)
50
45
40
35
30
Idadi % 25
20
15
10
5
0
Malaria
Pneumonia
Anaemia
Pulmonary
Tuberculosis
Intestinal Worms
ARI
Magonjwa
Diarrheal Diseases
Fractures
UTI
Refractive Error
91

5.2.5 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa wa Ndani (IPD) kwa ujumla
Magonjwa yaliyojitokeza zaidi kwa wagonjwa wa ndani (IPD) kwa ujumla kwa hospitali zote
ni Labour pains, Malaria, Pneumonia, Fractures, HIV/AIDS, Anaemia na Hypertension.
(Mchoro na. 5).
Mchoro 5: Magonjwa yaliyoongoza kwa wagonjwa wa ndani (IPD)
35
30
25
Idadi %
20
15
10
`
5
0
Labour pains
Malaria
Pneumonia
Fractures
HIV/AIDS
PTB
Magonjwa
Anaemia
Hypertension
Diabetes Mellitus
Heart Failure
Bugando KCMC Muhimbili Mbeya
5.2.6 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa waliolazwa Idara ya “Internal Medicine”
Magonjwa yaliyojitokeza zaidi kwa wagonjwa waliolazwa Idara ya Internal Medicine ni
Malaria, Pneumonia, HIV/AIDS, na Hypertension. (Mchoro na. 6).
7000
Mchoro 6: Magonjwa yaliyoongoza kwa kulazwa na vifo vingi idara ya Internal Medicine
6086
6000
5000
4000
idadi
3000
2447
2439
2000
1000
0
481
336
792
1404
154
1193
233
1039
110
985
161
785
100
772
131
741
134
Malaria
Pneumonia
HIV/AIDS
Idadi
Hypertension
Vifo
PTB
Diarrhoea Diseases
Magonjwa
Diabetes
Malignancies
Anaemia
CCF
92

5.2.7 Magonjwa yaliyojitokeza kwa Wagonjwa waliolazwa Wodi ya Upasuaji
Magonjwa yaliyojitokeza zaidi kwa wagojwa waliolazwa wodi ya upasuaji ni Fractures
Injuries excluding fractures, dislocation, sprains and strains, Intestinal Obstruction, Hernias,
Peptic Ulcer, Abdominal Malignancy, na Chest Trauma. (Mchoro na. 7).
Mchoro 7: Magonjw a yaliyojitokeza kw a w ingi na vifo w odi za upasuaji
Fractures
Injury excluding fractures, dislocation, sprains and strains
Intestinal Obstruction
Hernias
Peptic Ulcer Disease
Idadi
Abdominal Malignancy
Portal Hypertention
BPH
Head injury
Goiter
Foreign body in the ENT
Malignacy of genital organs
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000
Magonjwa
5.2.8 Huduma za Upasuaji
Wagonjwa
Vifo
Kwa hospitali zote za Rufaa vyumba vyote vya upasuaji ni “Non dedicated” na idadi ya
upasuaji mkubwa na mdogo uliofanyika ni kama inavyoonekana katika Mchoro na. 8.
Mchoro 8: Idadi ya vyumba vya upasuaji na aina ya upasuaji iliyofanyika
9000
8000
7285
8109
7000
6000
5151
5640
5000
idadi
4000
3000
2515
2000
1000
0
5 9 14
Idadi ya vyumba vya
upasuaji
Upasuaji Mkubwa
1437
529 629
Aina ya upasuaji
Upasuaji Mdogo
1076
Jumla ya upasuaji
Bugando KCMC Muhimbili Mbeya
93

Upasuaji mkubwa uliofanyika ulifanyika katika Idara za Obstetrics na Gynaecology (47%),
Orthopedic (16%), General Surgery (14%) VVF/RVF (4%) na Opthalmology (2%). (Mchoro
na. 9).
Mchoro 9: Upasuaji Mkubwa uliofanyika
Plasti Surgery
0%
Neurology
0%
Others
0%
VVF/RVF
4%
Ophthalmology
2%
General Surgery
14%
ENT
9%
Paediatic Surgery
0%
Orthopaedic
16%
Urology
8%
Obs and Gynnaecology
47%
Upasuaji mdogo uliofanyika ulikuwa Evacuation (20%), EUA (18%), Incision and Biopsy
(14%), Reduction and PoP (8%) na Excision (8%). (Mchoro na. 10).
Mchoro 10: Upasuaji mdogo uliofanyika
UWSD
5%
Suprapubic Catheter
4%
Bougnage
4%
Oesophagascopy
2%
Anal Dilation
1%
Evacuation
20%
Circumcision
4%
Foreign Body Removal
6%
Screw and Pin removal
6%
EUA
18%
Excision
8%
Reduction and PoP
8%
Insision and Biopsy
14%
94

5.2.9 Magonjwa ya Akina Mama (Gynaecology)
Magonjwa yaliyoongoza kwa magonjwa ya akina mama ni Pelvic Inflammatory Disease,
Infertility na Uterine Fibroid kwa hospitali za Bugando na Mbeya Rufaa. Magonjwa ya
Uterine fibroid, Carcinoma of the Cervix na Infertility yalioongoza kwa Hospitali ya KCMC.
Kwa Hospitali ya Taifa Muhimbili ni Malignant Neoplasm, Ectopic Pregnancy, Infertility na
Pelvic Inflammatory Disease. (Mchoro na. 11).
Mchoro 11: Magonjwa ya akina mama (gynaecology)
1600
1400
1200
1000
Idadi
800
600
400
200
0
Uterine Fibroid
Infertility
Adnexial Cyst
Carcinoma of the
Cervix
Magonjwa
Pelvic Inflammatory
Disease
Ovarian Tumors
Genital Prolapse
BUGANDO KCMC MNH MBEYA
5.2.10 Sababu za kulazwa Mama Wajawazito
Sababu zilizoongoza katika kulazwa mama wajawazito ni Deliveries (89%), Abortions (6%),
Malaria in Pregnancy (1%) na Ectopic Pregnancy (1%). (Mchoro na. 12).
Mchoro 12: Sababu za kulazwa mama wajawazito
Pelivic Inflamatory disease
3%
Malaria in pregnancy
1%
Hyperemesis gravidarum
0%
Anaemia
0%
Ectopic pregnancy
1%
Abortions
6%
Deliveries
89%
Takwimu za Hospitali ya Taifa Muhimbili kwa magonjwa ya Malaria in Pregnancy, Pelvic
Inflammatory Disease, na Ectopic Pregnancy hazikupatikana kwa kukosekana kwa
kumbukumbu wakati takwimu zinaandaliwa.
95

5.2.11 Kujifungua Mama Wajawazito
Kuhusu kujifungua mama wajawazito zaidi ya asilimia 99 ya wale walioripotiwa
walijifungulia hospitalini kwa hospitali zote. (Mchoro na. 13).
Mchoro 13: Kujifungua Mama wajawazito
BBAs
1%
TBAs
0%
Others (Taja)
0%
Hospitali
99%
Hospitali BBAs TBAs Others (Taja)
5.2.12 Aina ya kujifungua Mama Wajawazito
Kuhusu aina ya kujifungua mama wajawazito, wengi wa akina mama walijifungua kwa njia
ya kawaida Spontaneous Vaginal Delivery ikifuatiwa na upasuaji (Caesarian Section) na
Vacuum Extraction (Mchoro na. 14).
Mchoro 14: Aina ya kujifungua mama wajawazito
Forceps delivery
0%
Breech extraction
2%
Destructive procedures
0%
Others
0%
Vacuum extraction
7%
Caesarian section
24%
Spontaneous vaginal delivery
67%
Idadi ya akinamama waliojifungulia hospitali Bugando (5,451), KCMC (2,834), Muhimbili
(11,530) na Mbeya (6,792) hailingani na idadi ya aina ya kujifungua kwa hospitali zote
Bugando (6,989), KCMC (2,767), Muhimbili (11,414) na Mbeya (6,631). Hii ni kutokana na
baadhi ya kumbukumbu kutopatikana.
96

5.2.13 Matokeo ya kujifungua Mama Wajawazito
Matokeo ya kujifungua akina mama wajawazito ni kuwa, akina mama 18,470 walijifungua
kawaida na watoto 24,782 walizaliwa hai. Watoto 5,790 walikuwa na matatizo (Macerated
Still Birth, Fresh Still Birth, Pre-term Babies na Underweight ≤ 2.5 kg. (Mchoro na. 15).
Mchoro 15: Matokeo ya kujifungua mama wajawazito
12000
10000
8000
Idadi
6000
4000
2000
0
Normal Deliveries
Born Alive
Macerated Still Birth
Fresh Still Birth
Pre-term Babies
Under weight < 2.5
kg
Ruptured Uterus
Aina ya matokeo
BUGANDO KCMC MNH MBEYA
5.2.14 Sababu za Vifo vya Mama Wajawazito
Tatizo la vifo vya akinamama wajawazito katika hospitali za rufaa bado ni kubwa kwa vile
katika kipindi cha mwaka 2004 pekee hospitali zimeripoti jumla ya akinamama 533 walifariki
kutokana na matatizo ya uzazi. Septicaemia iliongoza kwa 17%, PPH 15%, Pneuomonia
11%, Eclampsia 10% na HIV/AIDS 5% kama inavyoonyeshwa katika Mchoro na. 16.
Mchoro 16: Sababu za vifo mama wajawazito
18
17
16
15
14
12
11
10
10
Asilimia %
8
6
8 7
7
6
5
4
2
3
2 2 2 2 2
2
1 1
0
Septicaemia
PPH
Pneumonia
Eclampsia
Anaemia
Obstructed Labour
Malaria
APH
HIV/AIDS
Pulmonary Oedema
Meningitis
Magonjwa
Ruptured uterus
Septic Abortion
EPH Gestosis
Puerperal Sepsis
Unsafe Abortion
Anaesthesis Accidents
Others
Kuhusu idadi ya vifo vya akina mama wajawazito, hospitali ya Bugando inaongoza kwa idadi
kubwa. Sababu zilizoongoza kwa vifo vya akina mama wajawazito kwa hospitali zote ni
Pneumonia, PPH, Malaria, Anaemia, Septecaemia pamoja na HIV/AIDS.
97

5.2.15 Sababu za kulazwa na vifo wodi za watoto
Sababu zilizoongoza kwa kulazwa na vifo kwa watoto kwa hospitali zote ni Malaria,
Pneumonia, Diarrhoea, Malnutrition, PTB na Prematurity (Mchoro na. 17). Takwimu kutoka
hospitali ya Taifa Muhimbili hazina ripoti ya ugonjwa ya Diarrhoea kwa vile wagonjwa
hawapo na wodi 17 iliyokuwa ikitumiwa kwa ajili hiyo inatumika kwa wagonjwa wengine.
Mchoro 17: Sababu za kulazwa watoto wodi za watoto
PTB
1%
Dysentery
1%
Septicaemia
2%
Birth Asphyxia
3%
Gastroenteritis
1%
ARC
1%
Pre – maturity
3%
Malaria
35%
Malnutrition
11%
Paediatric AIDS
3%
Anaemia
13%
Acute Watery Diarrhoea
12%
Pneumonia
14%
5.2.16 Sababu ya Vifo vya Watoto wa umri chini ya mwaka mmoja
Takwimu zilizokusanywa mwaka 2004 zinaonyesha kuwa sababu zilizoongoza kwa vifo
vya watoto wa umri chini ya mwaka mmoja kwa hospitali zote ni:- Malaria,
Pneumonia, Diarrhoea, Anaemia Pediatric AIDS na Malnutrition. Hospitali ya Taifa
Muhimbili haikutoa takwimu kwa magonjwa ya Diarrhoea, Septicaemia, na Birth
Asyphyxia kwa vile kumbukumbu hazikupatikana. (Mchoro na. 18).
Mchoro 18: Vifo vya watoto chini ya mwaka mmoja
25
20
Asilimia %
15
10
5
0
Malaria
Pneumonia
Acute Watery
Diarrhoea
Anaemia
Padiatric AIDS
Malnutrition
Pre – maturity
PTB
Magonjwa
Septicaemia
Birth Asphyxia
Gastroenteritis
ARC
Others (Taja)
Congenital
Abnormalities
98

5.2.17 Magonjwa ya Macho kwa waliolazwa
Jumla ya wagonjwa 3079 walilazwa kwa magonjwa ya macho. Ugonjwa wa Cataract
uliongoza kwa 70% ya wagonjwa wote ukifuatiwa na Trauma 12%, Trachoma 5%,
Retinal/Optic disease 3% na mengine kama inavyoonyeshwa katika Mchoro na. 19.
Mchoro 19; Waliolazwa magonjwa ya macho
Trachoma
0%
Glaucoma
5%
Others
1%
Retinal/Optic Disease
2%
Corneal Ulcers
3%
Corneal perforation
1%
Uveitis
1%
Endophthalmitis
1%
Hyphaema
1%
Orbital Cellulitis
1%
Malignancy
2%
Trauma
12%
Cataract
70%
5.2.18 Magonjwa ya Akili kwa waliolazwa
Jumla ya wagonjwa 1,095 waliripotiwa kulazwa kwa magonjwa ya akili na kati ya hao
Non organic psyhcosis walikuwa 40%, Alcohol and Schizophrenia 29%, Manic depressive
psychosis 23%, Drug abuse 17% na magonjwa mengine 4%. Hospitali ya KCMC haina wodi
ya wagonjwa wa akili. (Mchoro na. 20).
Mchoro 20: Magonjwa ya akili kwa waliolazwa
Other Mental and behauvioral
disorders
4%
Other unspecified disorders of
the nervous system
3%
Mental deficiency
0%
Schizophrenia
18%
Alcohol and drugs abuse
10%
Epilepsy
5%
Organic brain syndrome
2%
Acute psychosis
2%
Non organic psycosis
25%
Senile Psycosis
2%
Manic depresive psychosis
14%
Alcoholic psychosis
3%
Psychoactive substance use
disorders
10%
Depression
2%
99

5.2.19 Magonjwa ya Kinywa
Katika kipindi cha mwaka 2004 jumla ya wagonjwa 14,780 waliripotiwa kupata huduma ya
matibabu ya magonjwa ya kinywa na kati ya hao 72.8% walikuwa ni kwa ajili ya Dental
Caries, 14.8% Gingivitis and other mucosal conditions, 2.7% Trauma na Periodontal disease
pamoja na magonjwa mengine 7.2%. (Mchoro na. 21).
Mchoro 21: Magonjwa ya kinywa
Lymphadenopathy/Begign
growth
2%
Abscesses
1%
Trauma
7%
Cancer (malignancies)
3%
Post Extraction Bleedind
1%
Cysts
1%
Gingivitis & other mucosal
13%
Ameloblastoma
1%
Scalling
1%
Others
17%
Periodontal disease
7%
Dental caries
46%
5.2.20 Idara ya Vipimo vya Maabara
Idadi ya vipimo vya maabara kwa hospitali zote kwa idara ilikuwa kama inavyoonyeshwa
kwenye Jedwali na 2 na Mchoro na 22.
Jedwali na 2: Idara ya Vipimo vya Maabara
BUGANDO KCMC MNH MBEYA RUFAA JUMLA
Idadi Positve Idadi Positve Idadi Positve Idadi Positve Idadi Positive
Clinical Chemistry 27027 2972 21650 3069 30367 5683 84727 6041
Hematology 41278 27326 1528 95200 44651 19 208455 1547
Microbiology 4226 1298 6802 76 3709 2664 574 17401 1948
Serology 18736 3900 8486 1246 6160 17134 70 50516 5216
Parasitology 30320 5260 14842 46 8990 18647 2849 72799 8155
Histopathology 3051 0 7880 6681 4228 21840 0
100

Mchoro na. 22 unaonyesha huduma mbalimbali zilizotolewa Idara ya Maabara katika
hospitali zote za rufaa.
Mchoro 22: Huduma mbalimbali zilizotolewa idara ya maabara
100000
90000
80000
70000
60000
Idadi
50000
40000
30000
20000
10000
0
Bugando (Idadi) Bugando
(Positive)
KCM C (Idadi) KCM C
M NH (Idadi) M NH
(Positive)
(Positive)
Hospital
M BEYA (Idadi) M BEYA
(Positive)
Clinical Chemistry Hematology Microbiology Serology Parasitology Histopathology
5.2.21: Takwimu za Damu Salama
Hospitali ya Bugando ilioongoza katika huduma ya damu salama kwa kukusanya damu
(Blood Donoted) units 4,451 ambapo units 4,420 walioongezwa wagonjwa. (Mchoro na. 23).
Mchoro 23: Takwimu za Damu Salaama
16000
14000
12000
10000
idadi
8000
6000
4000
2000
0
Blood Donated (Units) Blood Transfusion
(Units)
Blood Grouping (Units)
huduma zilizotolewa
Blood Grouping
(Patients)
Cross Matching (Units)
BUGANDO KCMC MNH MBEYA
101

5.2.22: Takwimu za X-ray zilizopigwa
Idadi kubwa ya X-ray zilizopigwa kwa hospitali zote ni Chest, Spine, Skull, Extremities pamoja
na Abdomen. (Mchoro na. 24). Hospitali za Bugando, Hospitali ya Taifa ya Muhimbili na
Mbeya Rufaa hazikutoa idadi ya Contrast Studies zilizofanyika.
Mchoro 24: Idadi ya X - ray zilizopigwa
0 20 40 60 80
Chest
Extremeties
Spine
Skull
Contrast studies
Pelvis
Abdomen
Others (Taja)
Legs
Shoulder
Hip Joint
Femor
Barium Studies
Idadi %
Magonjwa
5.2.23 Tawimu za kipimo cha Ultrasound
Katika mwaka 2004 jumla ya vipimo 26,139 vya ultrasound vilifanyika katika hospitali za
rufaa. 51% ikiwa ni vya abdomen, 22% Obstetric, 13% Echocardiograms, 8% Pelivic na
vingine kama inavyoonyeshwa kwenye Mchoro na. 25.
Mchoro 25: Utra - sound zilizofanyika
Brest
0%
Musculoskeletal
1%
Thyroid
0%
Urinary Tract
3%
All others
1%
Pelvic
8% Echocardiograms
13%
Brain
1%
Eye
0%
Obstetrics
22%
Abdomen
51%
102

5.2.24 Takwimu za kipimo cha CT Scan
Jumla ya vipimo mbalimbali 2915 vya CT- Scan vilivyofanyika kutoka kwa wagonjwa
mbalimbali waliokuja kuomba huduma hii ikiwa 72% ni Brain, 17% Spine, 7% Abdomen na
3% Chest kama inavyoonyeshwa katika Mchoro na.26.
Mchoro 26: CT - Scan zilizofanyika
Spine
17%
Chest
3%
Orbit
Others Hip
0%
1% 0%
Sinuses
0%
Pelvis
0%
Abdomen
7%
`
Brain
72%
103

5.2.25 Takwimu za Watumishi
Kutokana na idadi ya watumishi waliopo kwenye hospitali za rufaa ikilinganishwa na ikama
pamoja na wale waliopo, upungufu mkubwa upo katika hospitali zote. Zaidi ni kwa kada za
Specialist Doctors (214), Medical Doctors (113), Trained Nurses/Midwives (168), Nursing
officers (678). Hospitali ya Taifa Muhimbili na KCMC pekee hazina Specialist Dental
Surgeons, wanahitajika 8 kwa Hospitali ya Taifa Muhimbili na 2 kwa KCMC. (Jedwali na.
3).
Jedwali na. 3: Watumishi
BUGANDO KCMC MNH MBEYA RUFAA
Kada Ikama Waliopo Pungufu Ikama Waliopo Pungufu Ikama Waliopo Pungufu Ikama Waliopo Pungufu
1 Specialist Doctors 16 15 35 117 53 65 142 54 88 43 14 26
2 Medical Doctors 24 21 27 54 22 32 86 51 35 45 16 19
3 Specialist Dental Surgeons 1 1 0 2 0 2 8 0 8 2 2 0
4 Dental Surgeons 0 0 1 2 3 0 2 3 0 2 1 1
5 Clinical psychologist 0 0 6 0 1 0 0 0 0 1 0 1
6 Occupational therapist 0 0 1 17 7 10 9 3 6 1 0 1
7 Pharmacists 6 6 0 6 5 1 13 14 0 4 3 1
8 Chemists 0 0 0 2 0 2 0 0 0 1 0 1
9 Assistant Medical Officers (Anaest) 1 1 7 7 6 1 0 0 0 0 20 0
10 Assistant Dental Officers 2 1 1 0 1 0 0 0 0 2 1 1
11 Nursing Officers 140 140 0 477 184 293 665 310 355 125 95 30
12 Nurse Tutors 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0
13 Trained Nurses/Nurse Midwives 191 181 10 122 138 0 372 318 54 231 127 104
14 Public Health Nurse B 0 0 0 6 0 6 0 0 0 4 4 0
15 Medical Laboratory Technicians 25 23 2 32 15 17 24 15 9 25 12 13
16 Radiographers 6 4 4 8 8 0 19 14 5 8 3 5
17 Dental Technicians 1 1 0 4 1 3 4 2 2 2 0 2
18 Optometry Technicians 2 2 0 7 3 4 2 5 0 6 2 4
19 Orthopedic Technicians 2 2 0 8 7 1 0 0 0 6 1 5
20 Physiotherapists 4 4 0 14 8 6 20 9 11 6 3 3
21 Chemical Laboratory Technicians 0 0 0 0 0 0 14 0 14 2 0 2
22 Health officers 0 0 1 4 0 4 0 0 0 1 0 1
23 Medical Recorders 8 5 8 24 17 7 47 40 7 20 0 20
24 Pharmaceutical Technicians 4 2 6 6 3 3 20 15 5 8 2 6
25 Health Secretaries 2 2 0 2 3 0 0 0 0 2 1 1
26 Accountants 8 8 0 12 20 0 6 6 0 2 1 0
27 Administrative Officers 1 1 0 2 6 0 4 10 0 1 0 0
28 All Others 7 7 5 0 0 0 0 0 0 113 104 0
29 Director of finance and Planning 0 0 1 1 1 0 0 0 0 1 0 1
30 Director of Adim. and HR 0 0 1 1 1 0 0 0 0 1 0 0
31 Social wellfare officers 2 2 0 5 3 2 33 15 18 2 2 0
32 Accounts clerks/Assistants 7 7 0 28 25 3 0 1 0 6 1 3
33 Health Attendants 240 240 0 220 206 14 0 0 0 114 202 0
34 Supplies officers 5 5 0 2 5 0 0 0 0 3 1 0
35 Supplies assistants 2 2 4 12 7 5 0 0 0
35 Others 465 561 0
Jumla 2004 286 281 25 1669 1323 481 1490 885 617 273 314 31
5.2.26 Takwimu za Madaktari Bingwa
Kuna upungufu wa asilimia 55 ya Madaktari bingwa katika hospitali za rufaa ikilinganishwa
na ikama. Takwimu zilizopatikana mwaka 2004 zinaonyesha kuwa kuna madaktari bingwa
132 ikilinganishwa na ikama inayoonyesha madaktari bingwa 287 ambapo Hospitali ya Rufaa
Mbeya ina upungufu mkubwa kwa 66%, Muhimbili 55%, Bugando 63% na KCMC 32%.
(Mchoro na. 27).
104

Mchoro 27: Takwimu za Madaktari Bingwa
140
132
120
100
83
Idadi
80
66
60
48
49
42
47
40
31
21
19
23
16
20
0
Muhimbili KCMC Bugando Mbeya
Hospital
Ikama Waliopo Upungufu
5.2.27 Taarifa ya Fedha za Kuendeshea Huduma
Kwa mwaka 2004/2005, Hospitali ya Taifa Muhimbili na Bugando zilipewa fedha kama
zilivyoidhinishwa. Upungufu ulikuwa mdogo sana ambapo hospitali ya Bugando ilipewa pungufu
kwa 0.5% na Hospitali ya Taifa Muhimbili kwa 0.2%.
Hospitali ya Mbeya Rufaa ilipewa fedha Tshs 2,490,060,610 pungufu kwa 62% ikilinganishwa na
kiasi kilichoidhinishwa cha Tshs. 4,017,257,580. Hata hivyo hospitali ilipokea Tshs.
1,724,769,966, kati ya hizi zilitumika Tshs. 1,156,572,757 na kubaki kiasi cha Tshs. 568,197,209.
Hospitali ya KCMC ilipewa fedha Tshs. 2,756,548,318 ikiwa ni pungufu kwa 58.5 %
ikilinganishwa na kiasi kilichoidhinishwa cha Tshs.4,711,396,122.
Jumla ya fedha zilizoombwa, zilizopokelewa, upungufu na zilizotumika kwa hospitali zote za
rufaa ni kama inavyoonyeshwa kwenye jedwali na. 4.
Jedwali na. 4: Taarifa ya fedha za kuendeshea Huduma
No. Maelezo Zilizoombwa Zilizopokelewa Upungufu Zilizotumika
1 Ruzuku toka Serikali Kuu (OC) 16840558262 8353934576 2209173296 13550060785
2 Ruzuku toka kwa Miradi ya Maendeleo 3798000000 1114462413 1883537587 1547264461
3 Ruzuku toka Busket Fund 22000000 148000000 0 22000005
4 Ruzuku ya dawa 3455015380 2717852082 139823461 3272846080
5 Ruzuku ya vifaa vya Hospital 96000000 33115290 62884709 0
6 Ruzuku ya Reagents na vifaa vya Maabara 48600000 33531363 15068636 0
7 Ruzuku ya Dental Supplies 12000000 3794262 8205737 0
8 Uchangiaji huduma za Afya 150000000 1047342030 33508237 287038225
9 Capitalization 45415000 39741850 26797800 42249305
10 Mishahara ya Wafanyakazi (PE) 25275644712 19681204219 153249133 25048935854
Vyanzo vingine (Taja) 0 0 0 0
11 Medical equipment 0 147520000 0 0
12 Injection safety 28560000 17000000 11560000 0
13 Blood Bank 35700400 25000000 10700400 0
14 VAS 6422800 6422800 0 0
15 PMTCT 0 5053000 0 0
16 Axios 39340500 22032700 17307800 0
17 IPPM 0 534337037 0 1068674079
18 CT Scan 0 150556500 0 301113005
19 Spec. Paed Lab 0 59515750 0 119031505
20 Others 0 106558564 0 213117133
Jumla 2004 45141860932 28648709517 2584038972 41437825166
105

5.3 Mafanikio na Matatizo katika Hospitali za Rufaa
Hospitali ya Rufaa Bugando
Mafanikio
Hospitali imepewa nafasi 10 za Wauguzi kati ya 20, nafasi 4 za Madaktari kati ya 12
na nafasi 1 ya Madaktari Bingwa kati ya 6 zilizoombwa kwa mwaka 2004/2005.
Hospitali ilipewa fedha toka Serikalini karibu sawa na kiasi kilichoidhinishwa.
Matatizo
Hospitali inakabiliwa na upungufu wa watumishi hasa katika kada za:
• Anaesthesiologist
• Paediatrician
• Pathologist
• Ajali na Dharua na
• Magonjwa ya Akili
Upo upungufu wa vyumba vya upasuaji kwa shughuli maalum za upasuaji
Hospitali ya Rufaa Mbeya
Mafanikio
Hospitali ilipata fedha zote zilizoombwa kwa miradi ya Vit A Supplement toka
UNICEF, PMTCT toka Wizarani na fedha kutoka Axios Foundation zilizotumika
kukarabati jengo la OPD, kuendesha mafunzo ya kujikinga na maambukizi ya
UKIMWI kwa watumishi na ununuzi wa dawa za kupunguza makali ya UKIMWI.
Matatizo
• Upo upungufu mkubwa wa watumishi katika kada za Uuguzi, Medical Records,
Madaktari Bingwa wa Urology, Pediatric Surgery, ENT, Cordiothoracic
Surgery, Plastic Surgery na Technologist
• Reagents hazikupatikana kwa baadhi ya vipimo na ubora wa vipimo
haukuridhisha kutokana na uhaba wa Technologist
• Hakuna CT Scan
• Mashine za kufua nguo za wagonjwa ni chakavu
• Hospitali ilipewa fedha pungufu kwa 62% kulingana na kiasi kilichoidhinishwa.
106

Hospitali ya Taifa Muhimbili
Mafanikio
• Hospitali ilipewa fedha karibu sawa na kiasi kilichoidhinishwa
• Miradi ya maendeleo ya ujenzi na ukarabati ipo katika hatua nzuri
• Wagonjwa wanalipa mara moja kwa huduma zote ikiwa ni katika kupunguza
usumbufu
• Nafasi za uongozi zimejazwa (Directors na Heads of Departments).
Matatizo
• Hospitali inakabiliwa na upungufu mkubwa wa watumishi katika kada za
Specialist Doctors, Medical Doctors, Specialist Dental Surgeons, Nursing
Officers, Trained Nurses/Midwives, Medical Lab. Technicians na
Physiotherapists
• Hospitali ilipewa fedha pungufu kwa 50% ikilinganishwa na kiasi
kilichoainishwa kwenye bajeti
• Wagonjwa wote hawapewi chakula, ni wale tu wa rufaa waliopokelewa na
watoto.
• Huduma zimekuwa zikitolewa kwa shida na kwa kiwango kidogo kutokana na
ujenzi/ukarabati unaoendelea.
107

6.0 RIPOTI ZA HOSPITALI ZA HUDUMA MAALUM
6.1 Hospitali ya Kibong’oto
Katika kipindi cha mwaka 2004, hospitali hii maalum kwa kutibu ugonjwa wa Kifua Kikuu
ilihudumia wagonjwa wa nje 5,518, kati ya hao 2,178 walitibiwa ugonjwa wa Kifua Kikuu
ambapo wenye umri chini ya miaka 5 walikuwa 174 na 2,004 wa umri wa miaka 5 na zaidi.
Kuhusu wagonjwa wanaolazwa, hospitali ina vitanda 300, 256 vya wagonjwa wa Kifua
Kikuu na 44 vya kawaida. Kasi ya kutumia kitanda ilikuwa 63% kwa Kifua Kikuu na 14%
kawaida. Wastani wa kulaza wagonjwa kwa mwezi ni wagonjwa 90 kwa Kifua Kikuu na 30
wa kawaida. Wastani wa siku kwa mgonjwa kukaa hospitali ulikuwa siku 60 kwa Kifua
Kikuu na siku 5 kwa wagonjwa wa kawaida. Kasi ya vifo kutokana na ugonjwa wa Kifua
Kikuu ilikuwa 14% na 15% kwa wagonjwa wa kawaida.
Ugonjwa wa Kifua Kikuu ulioongoza katika magonjwa kwa mahudhurio ya nje (OPD) 49%
ukifuatiwa na ARI (19%), na kwa wagonjwa wa ndani (IPD) Kifua Kikuu (59%) na ARI
(12%) vile vile.
Kuhusu huduma za maabara vipimo 39,462 vilifanyika, 35.2% ya vipimo hivyo ni Blood
slide ikifuatiwa na Clinical haematology 17.2%
Jumla ya X-rays 6,992 zilipigwa ambapo 50.4% zilikuwa za Kifua (Chest) ikifuatiwa na
Upper Limbs 26%.
Kwa mwaka 2004 hospitali ilikuwa na watumishi 183 kwa ujumla ikiwa na upungufu wa
watumishi 92 ikilinganishwa na ikama ambayo ni watumishi 275. Upungufu mkubwa
ulikuwa katika kada za Medical Doctors, Nurisng Officers, Trained Nurses/Midwives,
Radiographers pamoja na Sanitary Labourer
Katika kipindi hiki hospitali ilipokea fedha za kuendeshea huduma Tshs 860,411,848 zikiwa
ni pungufu kwa kiasi cha Tshs 1,707,405,632 ikilinganishwa na kiasi kilichoidhinishwa cha
Tshs 2,567,817,480.
Matarajio ya Hospitali ya Kibongoto mwaka 2005/2006
Mwaka 2005/06, hospitali itaendelea kutoa huduma za tiba kwa wagonjwa wa Kifua Kikuu
na wagonjwa wengine. Hospitali pia itajenga maabara ya kuchunguza vimelea sugu vya
Kifua Kikuu. Aidha, hospitali itakarabati mfumo wa maji taka, wodi tatu pamoja na nyumba
tatu za watumishi.
6.2 Taasisi ya Tiba ya Magonjwa ya Mifupa (MOI)
Kwa kipindi cha mwaka 2004 Taasisi hii inayoshughulikia magonjwa ya mifupa, majeruhi na
mishipa ya fahamu ilihudumia wagonjwa wa nje (OPD) 18669, wagonjwa 2050 wakiwa na
umri chini ya miaka 5 na 16,619 wa umri wa miaka 5 na zaidi.
Taasisi ina vitanda 167 ambapo wastani wa kulaza wagonjwa kwa mwezi ni wagonjwa 557
ikiliganishwa na 548 mwaka 2003 na kasi ya vifo vya wagonjwa ilikuwa 4% ikilinganishwa
na 4.7% mwaka 2003.
108

Ugonjwa ulioongoza kwa mahudhurio ya nje (OPD) ulikuwa Degenerative diseases kwa 65%
wakati ugonjwa uliongoza kwa wagonjwa wa ndani ni fractures of extremities (Upper and
lower limbs) 33% ukifuatiwa na soft tissue injury 21%.
Kuhusu huduma ya upasuaji mwaka 2004 idadi ya upasuaji uliofanyika ni 2011
ikilinganishwa na 1174 mwaka 2003.
Kati ya vipimo vya maabara 9440 vilifyofanyika 56% ni vya clinical haematology
vikifuatiwa na 20% vya clinical chemistry.
Taasisi kwa mwaka 2004 ilikusanya units za damu 102, wagonjwa 2069 waliongezewa damu,
wagonjwa 1623 walitambuliwa makundi yao ya damu (Blood Groups), units 3447 zilifanyiwa
mlinganisho wa makundi ya damu (Cros-matching) na wagonjwa 129 waliongezewa damu
zao wenyewe (autodonation).
Jumla ya X-rays 8386 zilipigwa, 56% kati ya hizi zilikuwa za extremities, 17% spine, 14%
chest na 15% pelvic.
Taasisi ilikuwa na jumla ya watumishi 386 ikiwa na upungufu wa watumishi 100 kulingana
na ikama ambayo ni watumishi 486. Upungufu mkubwa upo katika kada za Senior Doctors,
ICU Nurses, na Casuality Nurses.
Kuhusu fedha za kuendeshea huduma kwa mwaka 2004, kulikuwa na upungufu katika
kipengele kimoja tu cha Ruzuku toka Serikali Kuu (OC) kwa kiasi cha Tshs. 527,632,177
kutokana na Tshs 1,400,000,000 zilizoidhinishwa ambapo zilipokelewa Tshs 872,367,883.
Hapakuwa na upungufu kwa vyanzo vingine vya fedha kwa ujumla kwa vile Taasisi ilipokea
Tshs 4,506,237,410 ikilinganishwa na Tshs 3,761,454,192 zilizoidhinishwa.
Matarajio ya Taasisi ya Mifupa Muhimbili (MOI) mwaka 2005/2006
Katika mwaka wa 2005/06 Taasisi inatarajia kutoa huduma kwa wagonjwa wa nje wapatao
18,000 kati yao 8,460 (47%) ni wa kulipia na 9,540 ni wa kawaida. Katika kipindi hicho
hicho pia jumla ya wagonjwa 6,560 wanategemewa kupatiwa huduma ya wagonjwa wa
kulazwa, kati yao wagonjwa 760 (12%) watakuwa ni wa kulipia. Aidha, katika kipindi hicho
wagonjwa 2,319 watapatiwa huduma ya upasuaji wa mifupa, ubongo na mishipa ya fahamu
ambao kati yao wagonjwa 587 (25%) watakuwa wa kulipia.
Taasisi pia imedhamiria kutoa tiba ya mazoezi ya viungo kwa wagonjwa wa nje na wa ndani
kwa jumla ya mahudhurio (sessions) 24,200 na kutoa huduma ya viungo bandia 800, huduma
za maabara kwa wagonjwa wa nje na ndani wapatao 15,700, kupiga picha (X-ray) kwa
wagonjwa 20,200 na kuwahudumia wagonjwa mahututi 2,800.
6.3 Hospitali ya Mirembe
Hospitali hii hutuoa huduma za rufaa kwa wagonjwa wa magonjwa ya Akili. Katika mwaka
2004 iliweza kutoa huduma ya wagonjwa wa nje 33,067 na waliolazwa 3,010. Kati ya
wagonjwa waliolazwa wastani wa kukaa hospitali ulikuwa siku 4 kwa wagonjwa wa kawaida,
na siku 31 kwa wagonjwa wa magonjwa ya Akili. Idadi ya vifo vilivyotokea katika mwaka
2004 kwa kwa wagonjwa wa magonjwa ya akili ilikuwa asilima 4.4 ya idadi ya wagonjwa
waliolazwa.
109

Magonjwa ya Akili kumi yaliyoongoza kwa wagonjwa waliolazwa mwaka wa 2004 ni
Schizophrenia 61%, Epilepsy 229 (8.4)%, Organic brain syndrome 134 (6%), Acute
psychosis, Psychoactive substance use disorders 14% Depression, Alcoholic psychosis 2%
Manic-depressive psychosis, Mania 0.7%, Senile dementia 1.4%, Acute Psychosis 0.9%,
Mental deficiency 0.5% na Anxiety neurosis 0.4%
Hospitali ya Mirembe pia hupokea wagonjwa wenye magonjwa ya kawaida na katika mwaka
2004, magonjwa kumi yaliyojitokeza kwa mahudhulio ya nje (OPD) yalikuwa kama
ifuatavyo: Malaria (2,668), Urinary Tract Infections (312), Diarrhoea Diseases (302), ARI
(274), Hypertensions (242), Dental \Caries (208), Typhoid (661), Migrain Headache (227),
Rheumatism (226) na PID (219).
Taasisi ya Isanga
Taasisi ya Isanga hutoa huduma kwa wagonjwa wa Akili wahalifu pamoja na huduma za
kawaida kwa wagonjwa wa Akili. Jukumu pekee kwa Taasisi ya Isanga ni kuchunguza na
kutoa taarifa ya hali ya Afya ya Akili aliyokuwa nayo mgonjwa wakati wa kutenda
kosa/makosa yaliyomfanya achukuliwe hatua za kisheria.
Taasisi ya Isanga ina vituo viwili vya kukarabati mienendo ya wagonjwa wa akili ambavyo ni
Mirembe Annex na Kijiji cha Hombolo.
Katika mwaka 2004/2005 Taasisi ya Isanga imekarabati wodi tatu pamoja na ukarabati wa
mfumo wa maji taka Isanga.
Matarajio ya Hospitali ya Mirembe na Taasisi ya Isanga mwaka 2005/2006
Mwaka 2005/06 hospitali ya Mirembe na Taasisi ya Isanga imepanga kukarabati wodi tatu,
kufanya maandalizi ya kujenga kituo cha walioathirika kwa utumiaji wa pombe na madawa
ya kulevya, kukarabati nyumba za watumishi na kujenga wodi moja katika Taasisi ya Isanga.
6.4 Taasisi ya Saratani Ocean Road (ORCI)
Taasisi hii maalum ya kutibu magonjwa ya Saratani kwa mwaka 2004 ilihudumia wagonjwa
wa nje (OPD) 6,962 ambapo wagonjwa 2,947 walikuwa wa Saratani ya shingo ya uzazi na
kati ya hao wagonjwa wapya walikuwa 992 na waliokuwa wakifuatiliwa ni 1,955. Wagonjwa
4,015 walikuwa na Saratani za aina nyingine ambapo 1,874 kati yao ni wapya na 2,141
walikuwa wakifuatiliwa.
Kuhusu wagonjwa waliolazwa, Taasisi ina vitanda 122 ambapo wagonjwa 2,312 walilazwa
mwaka 2004. Kasi ya kutumia vitanda ilikuwa 100% na wastani wa siku za kuwa hospitali
ilikuwa siku 50 kwa wodi za wanawake, 120 wodi ya watoto na 30 wodi ya wanaume. Jumla
ya vifo 187 vilitokea kutokana na magonjwa ya Saratani.
Saratani ya shingo ya uzazi iliongoza kwa 34.6% ikifuatiwa na Kaposis Sarcoma 14%,
Oesophagial carcinoma 8.1 %, Saratani ya matiti 8.0 % pamoja na Saratani za Head and Neck
7.8% kati ya magonjwa kumi yaliyooongoza kwa magonjwa ya nje (OPD).
Mwaka 2004 huduma za maabara zilizotolewa ni pamoja na vipimo vya Clinical Chemistry
8,212 ambapo positive vilikuwa 2,073, Haematology 42, positive 29, Serology 11,498,
positive 3,044 na Parasitology vipimo 4,961, positive vikiwa 1,477.
110

Idadi ya X-rays zilizopigwa zilikuwa 2,332 ambapo Chest iliongoza kwa 71.9% ikifuatiwa na
Barium meal/swallow 6.2%, Extremities 5.5% pamoja na Pelvis 4.9%.Vipimo vya Ultrsound
vilikuwa 4,067 ambapo kipimo cha Abdomen/pelvis kilioongoza kwa 52.1% kikifuatiwa na
Pelvis 18% pamoja na Abdomen 8.1%
Tiba ya mionzi ilitolewa kwa wagonjwa 30,045 ambapo Shingo ya uzazi ilioongoza katika
viungo vilivyotibiwa kwa 65%, ikifutiwa na Head and Neck 10.5% pamoja na Oesophagus
6.3%.
Kwa mwaka 2004, Taasisi ilikuwa na jumla ya watumishi 134 ikiwa na upungufu wa
watumishi 111 ikilinganishwa na ikama ambayo ni watumishi 218. Upungufu mkubwa upo
katika kada za Specialist Doctors ambapo 10 ndio wanahitajika, Medical Doctors 9, Nursing
Officers 64 na Radiographers 12.
Kuhusu Madaktari Bingwa, wapo madaktari 5 kukiwa na upungufu wa madaktari 14
ikilinganishwa na ikama ambayo ni 18. Upungufu upo zadi kwa kada za General
Surgeons/Onchologists 2, Physicians 5, Onchologists 3, Public Health Specialists 2 na
Pathologist 1.
Katika kipindi hiki Taasisi ilipewa fedha za kuendeshea huduma pungufu kwa 59.6% kwa
vile ilipokea Tshs 1,552,369,335.30 ikilinganishwa na fedha zlizoidhinishwa Tshs.
2,981,477,019.80.
Matarajio ya Taasisi ya Saratani ya Ocean Road mwaka 2005/2006
Katika mwaka 2005/2006, ili Taasisi ya Saratani iweze kuboresha huduma za wagonjwa wa
Saratani ambao wamekuwa wakiongezeka mwaka hadi mwaka, itajitahidi kupata mashine
mpya za matibabu, itakarabati na kuongeza wodi za wagonjwa katika awamu tatu ambapo
awamu ya kwanza imepanga kutekelezwa na itagharimu Shilingi za Kitanzania milioni mia
moja.
7.0 Ushirikiano na Nchi za Nje
Wizara ya Afya iliendelea kuwa na ushirikiano mzuri na wa karibu na nchi marafiki na
mashirika ya kimataifa yenye moyo wa kusaidia sekta ya afya katika utoaji wa huduma za
afya. Wizara ya Afya pia imepata ushirikiano mzuri na sekta nyingine hususan katika
kuandaa Mkakati wa Kukuza Uchumi na Kuondoa Umaskini Tanzania (MKUKUTA).
Wizara pia imeendelea kuadhimisha siku za Afya za Kitaifa na Kimataifa
Wizara inazishukuru nchi za Denmark, Uholanzi, Ujeremani, Uswisi na mashirika ya Benki
ya Dunia, UNFPA, Development Cooperation of Ireland (DCI) kwa kutoa misaada yao
kupitia Mfuko wa Pamoja wa Sekta ya Afya (Basket Funds) ambazo zimesaidia kwa kiasi
kikubwa kuboresha huduma za afya ikiwa ni pamoja na kuendelea kutoa fedha za ukarabati
wa zahanati na vituo vya afya nchini. Pia, nchi nyingine ni China, Cuba, Canada, Hispania,
India, Ireland, Italia, Japan, Korea ya Kusini, Merekani, Misri, Sweden, Ufaransa na
Uingereza ambazo zimeendelea kuisaidia sekta ya Afya.
111

Vilevile Wizara imeshirikiana na Mashirika ya Kimataifa yafuatayo ; Jumuia ya Nchi za
Ulaya (EU), Shirika la Kimataifa la Maendeleo (UNDP), Shirika la Afya Ulimwenguni
(WHO), Shirika la Kuhudumia Watoto (UNICEF), Shirika la Umoja wa Mataifa la Uzazi wa
Mpango (UNFPA), Shirika la Kimataifa la Kudhibiti UKIMWI (UNAIDS), Shirika la Umoja
wa Mataifa la Kuhudumia Wakimbizi (UNHCR), Benki ya Dunia (WB), Benki ya Maendeleo
ya Afrika (ADB), Benki ya Nchi za Kiarabu kwa ajili ya Maendeleo ya Uchumi wa Nchi za
Afrika (BADEA) OPEC, na Madaktari Wasio na Mpaka (Medicin Sans Frontieres – MSF).
Mashirika mengine ni mashirika ya maendeleo ya nchi mbali mbali ambayo ni CIDA
(Canada), CUAMM (Italy), DANIDA (Denmark), DFID (Uingereza), GTZ (Ujeremani),
IDRC (Ujeremani), IRELAND AID, JICA (Japan), KfW (Ujeremani), MISERIOR
(Ujeremani), SAREC (Sweden), SDC (Uswisi), CDC (Marekani), SIDA (Sweden) na USAID
(Marekani).
Wafadhili wa miradi mbali mbali ni pamoja na International Eye Foundation, Merk, Pfizer,
Hellen Keller Foundation, International Trochoma Initiative, Axios International, US
President G.W. Bush Initiative, Bill Clinton Foundation, Bill and Melinda Gates Foundation,
Abbot Laboratories, London School of Hygine and Tropical Medicine, John Hopkins
University, Global Fund for HIV/AIDS, TB and Malaria na PMTCT-Plus University of
Columbia.
Mashirika yasiyo ya kiSerekali yalihusika katika kuchangia uimarishaji wa huduma za afya.
Mashirika hayo ni Aga Khan Foundation, AMREF, Lions Club, Rotary International,
BAKWATA, CCBRT, CCT, ELCT , TEC, Msalaba Mwekundu, Shree Hindu Mandal,
Hubert Kairuki Memorial Hospital, Regency Hospital, TPHA, German Leprosy Relief
Association, MEHATA na TANESA.
8.0 Shukrani
Kwa wafuatao kwa kushiriki katika utayarishaji wa Ripoti ya Huduma za Afya Tanzania
mwaka 2004. Dr. H.J. Mosha MDS, Ph D (CDS – Retired), Dr. E. Mung’ong’o MD, MPH
(Tiba MoH), Mr.J. Ihunyo DNM, ADHA, MHRH (Tiba MoH), Dr. A. Senkoro DDS, MPH
(Ag. CDS MoH), Dr. E. Silayo DDS, MPH (MNH), Dr. J. Masalu DDS, MPH, Ph.D
(MUCHS), Dr. A. Nyamihura DDS, MPH (Mafunzo ya Watumishi MoH), Ms. E. Bakari
ADHA, MHRH (Kinga MoH), Mr. C. Mpandana DNM, BscN, MHA (Ofisi ya
Mganga Mkuu Kiongozi), Mr. C. John Bsc. Statistics (PTMCT) na Mr. J. Rubona Bsc.
Statistics, Msc. MD, Msc Computer Science (Mipango MoH).
112