Korytarz ekologiczny doliny Odry pdf

Istniej¹ca i projektowana zabudowa hydrotechniczna Odry
brzegi przesuwa³a swe koryto w ich bezpoœrednie s¹siedztwo. Troska o bezpieczeñstwo
wa³ów da³a pocz¹tek budowlom wodnym i pracom regulacyjnym na rzece.
Pierwsze wa³y z XIII wieku stanowi³y zabezpieczenie pól przed letnimi wezbraniami
rzeki. Z koñca XV wieku pochodz¹ wzmianki o rozleg³ych wa³ach przeciwpowodziowych
ko³o Brzegu, a z po³owy XVI wieku tak¿e o wa³ach w G³ogowie. W okresie od œredniowiecza
do po³owy XVIII wieku nie wykonywano w³aœciwie ani prac zmieniaj¹cych trasê rzeki,
ani wiêkszych robót regulacyjnych w celu zwiêkszenia mo¿liwoœci wykorzystania rzeki do
celów gospodarczych.
Na prze³omie wieków XVII i XVIII, kiedy nasili³o siê zaludnienie doliny Odry, szkody
wyrz¹dzane przez wielkie wody by³y coraz wiêksze. Pañstwo zwraca³o dot¹d ma³¹ uwagê
na Odrê, jednak powódŸ w 1736 roku zrodzi³a koniecznoœæ uregulowania rzeki w celu
u³atwienia przep³ywu wód powodziowych. Rozbydowywano wa³y przeciwpowodziowe,
budowano kana³y ulgi, które niejednokrotnie przejmowa³y rolê g³ównego koryta. Przyk³adem
mo¿e tu byæ wykonanie kana³u ulgi, który rozga³êzia³ siê przed Gozdowicami, przecina³
pasmo wzniesieñ pod Strzelicami i ³¹czy³ siê znowu z Odr¹ pod Zatoni¹ Górn¹. Na
osuszonym kana³ami obszarze nizinnym „B³ot Nadodrzañskich” powsta³o do 1832 roku 40
wsi dla osadników niemieckich.
Zajêcie Œl¹ska przez Prusy w latach 1740-1745 spowodowa³o, ¿e prawie ca³a Odra znalaz³a
siê na terytorium jednego pañstwa. Stan ten umo¿liwi³ prowadzenie jednolitej polityki
rzeczno-budowlanej. W 1746 roku w³adze ustanowi³y stanowisko królewskiego nadinspektora
budów wodnych i wa³ów na Górnym i Dolnym Œl¹sku. Wydano zarz¹dzenie nakazuj¹ce
pod kar¹ natychmiastowe usuniêcie wszystkich przeszkód z koryta rzeki, to jest pni
drzewnych, resztek starych jazów oraz oczyszczenie brzegów z drzewostanu i przekopanie
ostrych zakoli.
W latach 1750-1790 wykonano kilkadziesi¹t przekopów. Na pocz¹tku XIX wieku mo¿na
by³o powiedzieæ, ¿e Odra zosta³a skrócona o oko³o 160 km, to jest o 1/6 ca³ej d³ugoœci.
Korzyœci odnieœli ci, którzy wykorzystywali rzekê do celów ¿eglugowych. Powstawa³y jednak
pewne problemy z ochron¹ przeciwpowodziow¹ w okresach wezbrañ wód. Rozbudowywano
wiêc wa³y przeciwpowodziowe w celu zagospodarowania terenów dla rolnictwa
i lokowania nowych osad przesiedleñców niemieckich z centralnych Prus. Podobnie zagospodarowywano
tereny przyleg³e do cieków na ca³ym Dolnym Œl¹sku. Bezpoœrednim bodŸcem
do zajêcia siê podyw¿szaniem wa³ów by³a powódŸ odrzañska z 1785 roku. Umocniono
i podwy¿szono g³ówne wa³y o 1/2-2 stopy. Zdecydowano równie¿ o budowie nowych
wa³ów, tak by nie utrudnia³y przep³ywu wielkich wód rozlewiskowych. W po³owie XIX
wieku powsta³y tzw. Zwi¹zki Wa³owe, instytucje wodne zrzeszaj¹ce w³aœcicieli gruntów
i nieruchomoœci chronionych wa³ami.
Podaje siê, ¿e w 1748 roku na Œl¹sku znajdowa³o siê 9 jazów z przepustami dla statków,
a mianowicie: w Opolu, Brzegu, Kamieñcu, Wroc³awiu, Brzegu Dolnym, Rzeczycy, Laskowie,
Lubowie, Wilkowie i Bytomiu Odrzañskim.
W 1742 roku zlikwidowano du¿y jaz w Œcinawie. W 1790 roku podjêto decyzjê o prowadzeniu
robót korytowych na Odrze z zastosowaniem ostróg. Uzyskiwano dziêki temu
bardziej zwarte koryto nadaj¹ce siê do ¿eglugi.
67