Korytarz ekologiczny doliny Odry pdf

V. Istniej¹ca i projektowana zabudowa
hydrotechniczna Odry
Stefan Bartosiewicz
1. Rys historyczny
Odra w czasach, kiedy jeszcze p³ynê³a dziko, przerzuca³a swoje koryto na ca³ej szerokoœci
doliny. Do dzisiaj pozosta³y jeszcze w ca³ej dolinie Odry œlady dawnych jej koryt. Rozpiêtoœæ
lokalizacji œladów starych koryt dochodzi niekiedy do paru kilometrów. Jest wiele
miejsc, gdzie Odra p³ynê³a na pewnych odcinkach kilkoma korytami. Na przyk³ad powy¿ej
Cigacic koryto Odry dzieli³o siê na dwa ramiona, wysy³aj¹c ramieniem pó³nocnym swoje
wody przez dolinê obrzyck¹ do Warty. Stan taki trwa³ do 1854 roku. W wid³ach wielu
odga³êzieñ lokowano osady ludzkie ze wzglêdu na wiêksz¹ gwarancjê bezpieczeñstwa. Nie
ustrzeg³o to jednak ludzi od zagro¿eñ powodziowych.
W œredniowieczu nie by³o obwa³owañ na terenach zalewowych Odry, a wody g³ównego
koryta rzeki by³y wykorzystywane do sp³awu drewna i ¿eglugi. PóŸniej nurt rzeki wykorzystywano
lokalnie, np. jako Ÿród³o si³y napêdowej w m³ynach, do przewozu soli i œledzi
w górê rzeki. Pierwsza wzmianka w dokumentach o ¿egludze mnichów z Lubi¹¿a na Odrze
na odcinku poni¿ej Wroc³awia pochodzi z 1211 roku. Klasztor sprowadza³ wtedy na 10-tonowych
barkach sól z Gubina. Krêty bieg rzeki, czêste zmiany nurtu w zbyt szerokim lub
p³ytkim korycie oraz du¿a liczba pni drzewnych bardzo utrudnia³y ¿eglugê. Dodatkowym
utrudnieniem w u¿ytkowaniu koryta jako drogi transportowej by³y powstaj¹ce w wielu miejscach
podpiêtrzenia, wykonywane w celu uzyskania lepszych warunków do uruchomienia
napêdów wodnych na potrzeby kowalstwa, m³ynarstwa itp.
W 1375 roku istnia³y dwa jazy we Wroc³awiu na tzw. stopniu piaskowym i siedem
jazów poni¿ej. W 1738 roku, mimo wczeœniejszej du¿ej powodzi, utrzyma³ siê istniej¹cy jaz
w Œcinawie, który posiada³ najwiêksze piêtrzenie ze wszystkich jazów na Odrze (ok. 7 m).
Jazem o ni¿szym piêtrzeniu by³ znany jaz we wsi Rzeczyca (4,5 m). Obecnie w przekroju
tym planuje siê budowê nowego stopnia „Malczyce”.
W Bytomiu Odrzañskim jeszcze w pocz¹tku XIX wieku istnia³ jaz z przepustem umo¿liwiaj¹cym
¿eglugê, gdzie za pomoc¹ wind wci¹gano statki w górê, a w dó³ sp³awiano
gwa³townie po pochylni.
Tereny zalewowe Odry – ze wzglêdu na wielokorytowy uk³ad rzeki, p³ycizny, wyspy
oraz lasy, ograniczon¹ przepustowoœæ dla wód powodziowych, by³y bardzo du¿e i rozleg³e.
Ju¿ od œredniowiecza istnia³a wyraŸna d¹¿noœæ do rolniczego wykorzystywania tych terenów,
g³ównie ³¹k i pastwisk. Grunty wylesione stanowi³y znakomit¹ glebê pod pszenicê.
Osiedla i pola uprawne wymaga³y jednak ochrony przed wielkimi wodami. Dobre efekty
przynosi³o wykonywanie lokalnych wa³ów, chocia¿ by³y one niezbyt wysokie i s³abe konstrukcyjnie.
Zdawano ju¿ sobie sprawê, ¿e wraz z budow¹ wa³ów konieczne jest ich umocnienie
w celu zabezpieczenia przed podmyciem w miejscach, w których rzeka zrywaj¹c
66