Korytarz ekologiczny doliny Odry pdf

II. Funkcja i znaczenie korytarzy
ekologicznych
Wojciech Jankowski
W pierwszych wiekach naszej ery, kiedy populacja ludzka by³a nieliczna i nie rozpoczêto
jeszcze du¿ych przekszta³ceñ œrodowiska, krajobraz Polski by³ zupe³nie inny. Przewa¿aj¹ca
wiêkszoœæ siedlisk mia³a charakter naturalny. W zale¿noœci od wielu czynników abiotycznych
na siedliskach tych rozwija³y siê typowe dla danych warunków zespo³y i zbiorowiska
roœlinne. W zbiorowiskach tych wystêpowa³y specyficzne gatunki zwierz¹t. Odtworzenie
tego stanu nie jest ju¿ dziœ mo¿liwe.
Do najwiêkszych zmian w œrodowisku naturalnym przyczynia³ siê ci¹g³y, konsekwentny
rozwój leœnictwa i rolnictwa, towarzysz¹cy ekspansji osadników. Stopniowo odlesiano
coraz wiêksze obszary kraju, zmieniaj¹c je na pola uprawne, ³¹ki i pastwiska. Powodowa³o
to fragmentacjê œrodowiska [Liro, Szacki 1993] i doprowadzi³o do powstania izolowanych
p³atów œrodowiskowych, poprzedzielanych obszarami silnie przekszta³conymi przez cz³owieka.
W pierwszej kolejnoœci zajmowano naj¿yŸniejsze gleby, a te wystêpowa³y prawie
w ka¿dej nizinnej dolinie rzecznej. Tam te¿ ros³y cenione w gospodarce gatunki drzew
liœciastych. Z tego powodu doliny rzeczne najszybciej i w najwiêkszym stopniu zosta³y
przekszta³cone, ze szkod¹ dla roœlin i zwierz¹t wystêpuj¹cych tam pierwotnie. Jednoczeœnie
zaczêto te¿ przeobra¿aæ koryta rzeczne. W trakcie regulacji prostowano i skracano rzeki,
zasypywano starorzecza oraz odciête podczas regulacji meandry, umacniano brzegi, chroni¹c
je przed erozj¹, a g³ówny nurt przegradzano jazami i otaczano wa³ami przeciwpowodziowymi.
Same rzeki by³y coraz bardziej zanieczyszczane œciekami komunalnymi, przemys³owymi
i rolniczymi.
W rezultacie zamiast sieci anastomozuj¹cych koryt powsta³y uregulowane rzeki o trapezoidalnym
przekroju poprzecznym i wyrównanym spadku pod³u¿nym. Spowodowa³o to
du¿e ujednolicenie œrodowisk rzecznych wiêkszoœci rzek europejskich. W ich dolinach
pozosta³y tylko oddalone od siebie niewielkie fragmenty zespo³ów i zbiorowisk roœlinnych
wype³niaj¹cych dawniej ca³y przekrój doliny. Fragmentacja œrodowiska jest uwa¿ana obecnie
za jedno z g³ównych zagro¿eñ dalszego istnienia wielu gatunków roœlin i zwierz¹t [Ims,
Stenseth 1989, Saunders i in. 1991], gdy¿ izolacja poszczególnych populacji zwiêksza
ryzyko ich wymierania z przyczyn demograficznych i genetycznych [Gilpin 1987, McCauley
1991]. Tym niekorzystnym procesom mo¿na zapobiec ³¹cz¹c izolowane fragmenty œrodowiska
naturalnego, a przede wszystkim zachowuj¹c ju¿ istniej¹ce po³¹czenia miêdzy
takimi fragmentami. Idealnym rozwi¹zaniem jest, je¿eli taki „³¹cznik” jest tworzony przez
zespo³y i zbiorowiska roœlinne podobne do istniej¹cych w ³¹czonych przezeñ wiêkszych fragmentach.
Takie „³¹czniki” nazywane s¹ korytarzami ekologicznymi [Liro, Szacki 1993].
Donios³e znaczenie korytarzy ekologicznych wyjaœnia teoria metapopulacji [Levins
1969, Hanski 1989]. Zak³ada ona istnienie zbiorów niewielkich populacji lokalnych (subpopulacji),
tworz¹cych razem metapopulacjê. Poszczególne populacje mog¹ wygin¹æ, ale
dziêki przep³ywowi osobników miêdzy subpopulacjami nastêpuje szybka rekolonizacja
20