Korytarz ekologiczny doliny Odry pdf

VII. Odra jako korytarz ekologiczny – analiza
ichtiofaunistyczna
Jan B³achuta, Jan Kusznierz
1. Wprowadzenie
Ze wzglêdu na zró¿nicowane warunki panuj¹ce na poszczególnych odcinkach rzeki od
Ÿród³a do ujœcia tradycyjnie dzieli siê j¹ na tzw. krainy rybne, których nazwa pochodzi od
gatunku przewodniego uwa¿anego za najbardziej typowy. Wyró¿nia siê zatem krainê
pstr¹ga, lipienia, brzany, leszcza, a w przypadku rzek uchodz¹cych bezpoœrednio do morza
tak¿e krainê stynki. Naturalnie czynnikami warunkuj¹cymi wystêpowanie w poszczególnych
krainach typowych dla nich gatunków s¹ spadek terenu i temperatura wody, warunkuj¹ce
decyduj¹c¹ dla ryb zawartoœæ tlenu w wodzie. Pierwszy polski odcinek Odry to kraina
brzany (pozosta³e dwie krainy znajduj¹ siê na czeskim odcinku Odry). A¿ do Opola, od
którego rzeka zmienia swój charakter na krainê leszcza, brak jest w niej jednak gatunku
przewodniego – brzany (Barbus barbus), a tak¿e typowych gatunków towarzysz¹cych –
œwinki (Chondrostoma nasus) i lipienia (Thymallus thymallus), poniewa¿ s¹ one eliminowane
przez nadmierne stê¿enie zanieczyszczeñ. Od Opola, a¿ do ujœcia do Zalewu Szczeciñskiego
Odra fizjograficznie stanowi krainê leszcza, ze wszystkimi typowymi dla niej
gatunkami ryb. Jedynie na krótkich odcinkach poni¿ej spiêtrzeñ wystêpuj¹ dogodne
warunki dla ryb reofilnych (odbywaj¹cych rozród w wodzie p³yn¹cej) – brzany, œwinki
i klenia – gdy¿ jest tam bardziej natleniona woda i kamieniste dno, umo¿liwiaj¹ce im odbycie
tar³a.
Wa¿n¹ rolê w rozmieszczeniu ryb w Odrze odgrywa generalnie zmniejszaj¹ce siê z jej
biegiem zanieczyszczenie wód. Najwiêksze spowodowane zanieczyszczeniami zubo¿enie
ichtiofauny obserwuje siê w krainie brzany, w której zwykle wystêpuj¹ gatunki o najwiêkszych
wymaganiach œrodowiskowych. W dolnym biegu Odry (kraina leszcza) warunki do
¿ycia ryb zmienione s¹ w niewielkim stopniu i dlatego sk³ad gatunkowy ichtiofauny jest
tam stosunkowo urozmaicony i typowy dla du¿ych, nizinnych rzek.
Prawie wszystkie dop³ywy Odry maj¹ równie¿ w pe³ni wykszta³cone wszystkie wymienione
krainy. Wyj¹tkiem s¹ tu krótkie dop³ywy powy¿ej ujœcia Warty (Pliszka i Ilanka) oraz
kilka ma³ych strumieni, które a¿ do ujœcia do Odry zachowuj¹ charakter rzek pstr¹gowych
z krain¹ pstr¹ga i lipienia (bez tego ostatniego gatunku).
Oprócz natlenienia i temperatury wody mo¿liwoœæ ¿ycia w Odrze okreœlonych gatunków
ryb determinuje wystêpowanie niezbêdnego dla nich substratu tar³owego (rys. 13). Wiêkszoœæ
gatunków krainy leszcza sk³ada ikrê na roœlinach, które na uregulowanych odcinkach
rzeki nie wystêpuj¹. Dlatego te¿ ich tarliska zlokalizowane s¹ na obszarach zalewanych,
w starorzeczach i dolnych biegach dop³ywów.
Kszta³towanie siê ichtiofauny Europy Œrodkowej i Zachodniej by³o uwarunkowane
czynnikami geologiczno-historycznymi okresu lodowcowego i polodowcowego. Okres
lodowcowy zasta³ na tych terenach rodzim¹ ichtiofaunê preglacjaln¹ tworzon¹ przez takie
97