5 4. S T E R I J I N O P O Z O R J E

„Filozofskog rečnika”, razmišljaju, sanjaju, i tragaju za najboljim od svih svetova, uistinu se čude i zgražaju,
pitaju, otkuda u svetu, i čoveku, toliko besmislenosti i zla! Kao da arhitekta, projektant sveta, i nije bio među
najboljima! Filozofske upute tipa „sve je valjano u ovom svetu”, Volter je izvrgao ruglu i nebrojenim
pitanjima kojima nas zasipa i predstava Aleksandra Popovskog, i umno vođenog glumačkog ansambla:
scenski pokret Sonja Vukićević, muzika Kiril Džajkovski), u kome posebno valja istaći Nikolu Đurička
(Kandid), Natašu Tapušković (Kunigunda), Gordanu Đurđević (Starica, Dama), Bogdana Diklića (Panglos),
Gorana Šušljika (Propovednik, Martin), Mihajla Janketića, Srđana Timarova, Milenu Vasić-Ražnatović,
Dragana Jovanovića. U ostalim ulogama: Nikola Simić, Vojin Ćetković, Marko Baćović, Marinko Madžgalj,
Dubravko Jovanović i drugi.
Dobra, reska, maštovita predstava, razvijena između osujećene romanse i rugalice.
Muharem PERVIĆ, Politika, 20. novembar 2008.
Trošna Vavilonska kula
Sam naziv Volterovog čuvenog proznog dela otvara dilemu od suštinskog značaja: da li je Kandid ili
Optimizam traktat u prilog optimističkom doživljaju života i sveta ili, naprotiv, ironični pamflet protiv
optimizma, pre svega onog religijskog Delo je tako komponovano da svaka nova epizoda, sa sve strašnijim i
apsurdnijim nesrećama koje se obrušavaju na protagonistu i njegove pratioce, drastično i ironično osporava
optimistički stav Kandidovog mentora, Panglosa, da je ovo najbolji od svih svetova. Lik Panglosa služi Volteru
da bi razgradio i ismejao rašireno religijsko i filozofsko učenje onog doba, čiji je najznačajniji predstavnik
Lajbnic, a po kome zlo ne postoji, jer sve ljudske patnje i stradanja imaju razlog u Božijoj promisli – jednom
rečju, „sve je (na) dobro“. Međutim, knjiga se završava „zaključkom“ – autor baš tako naziva poslednje
poglavlje – da iskupljenje za svoje patnje, koje teško nalazi mozgajući o višem smislu, čovek može da
pronađe u praktičnoj aktivnosti, u radu, u onome što Volter naziva „obrađivanjem našeg vrta“. Može da se
kaže da autor negira metafizički optimizam, ali uvodi racionalistički i prosvetiteljski, te da zato ovo pitanje
ostaje otvoreno.
Slična vrsta značenjske otvorenosti, višeznačnosti, uočava se i u predstavi koju je, na Velikoj sceni „Ljuba
Tadić“ Jugoslovenskog dramskog pozorišta, režirao Aleksandar Popovski. Predstava počinje u potpunom
mraku kada demijurški lik Starca iz Eldorada, odnosno Gazde (Mihailo Janketić), postavlja pesimistička
pitanja o smislu patnji i zla na ovome svetu, preuzeta iz Volterovog Filozofskog rečnika, a koja se, nekako
fatalistički i beznadežno, odbijaju od spuštene gvozdene zavese. Naspram ove mračne i mučne scene nalazi
se, kao oštar kontrast, završna slika predstave u kojoj slab, ali postojan snop svetla obasjava, reklo bi se,
ozareno lice protagoniste koji je netom, sa svojim bližnjima, otkrio radost obrađivanja svog vrta, a što je
prikazano, scenski metaforično, kao zajednički rad na pletenju konopca od traka u šarenim, radosnim
bojama... Međutim, ovaj dramaturški i scenski okvir, kontrastan u pogledu odnosa prema pitanju optimizma,
jedina je naznaka rediteljevog koncepta, njegovog stava prema izabranoj građi. Sve između toga iscrpljuje
se u, manje ili više, samodovoljnoj scenskoj zaigranosti.
Teren za tu zaigranost pruža vrlo zanimljiva scenografija Svena Jonke: unutrašnjost jedne visoke drvene kule
sa zidovima čiji se delovi pomeraju ili otpadaju, što sve zajedno stvara, pored mogućnosti za dinamične
scenske ulaske, izlaske i pojave, i asocijaciju na Volterov Eldorado („planine, koje okružuju moje kraljevstvo,
visoke su deset tisuća stopa i ravne kao zidovi“), ali i metaforu sveta, tog nadasve nesolidnog i trošnog
Vavilonskog tornja. Ovaj prazan prostor Popovski je, dakle, oživeo veoma dinamičnom, stilizovanom, često i
koreografisanom scenskom igrom (autor scenskog pokreta je Sonja Vukićević), uz minamalnu upotrebu
rekvizite i sitnijih delova scenografije. To je scenski pristup koji se gotovo nametao, imajući u vidu brojne
promene mesta i neverovatne akcije predviđene u originalnom Volterovom tekstu.
Bez obzira na mogući razlog – da li su se glumci nekako otrgli Popovskom, ili ih je on zanemario koncetrišući
se prevashodno na aranžiranje ove scenske razigranosti – ali ostaje činjenica da je u postavci likova
nedostajala opšta stilska i žanrovska usklađenost, a u pojedinim slučajevima i bilo kakav dramski sadržaj.
Jednu od najcelovitijih uloga ostvarila je Gordana Đurđević u oštroj, zanatski veštoj i efektnoj persiflaži
preduzimljive i iskusne Starice, a koju je glumica umela da, u penal-sceni desetominutne ispovesti, naglo
zameni ozbiljnim tonom i to u pravom trenutku: onda kada se ovaj lik pita zašto čeznemo da sačuvamo
takav teret kakav je život. Sličnu žanrovsku i dramsku slojevitost postigli su i Bogdan Diklić, koji nimalo nije
karikirao Panglosa, glavnu Volterovu metu, i Dragan Jovanović u, takođe, komičarski uzdržanom tumačenju
Doktora, čiji je traktat o lošoj probavi vladara kao uzroku mnogih stradanja uspešno balansirao između
idiotarije i upozorenja da hirovi moćnih vladaju našim životima.
Za razliku od ovih, većina drugih uloga bila je komičarski nagažena i/ili dramski ispražnjena. Kunigunda
Nataše Tapušković bila je nekako kruta, jednolična, komičarski isforsirana, a Martin Gorana Šušljika
iscrpljivao se u gegu, u spoljašnjem stavu filozofa koji istura bradu i zabacuje kosu. Posebnu grupu čine
čista komičarska odrađivanja i šmiranja, kao što su Guverner Nikole Simića ili Inkvizitor Dubravka
Jovanovića. Sam Kandid, u tumačenju Nikole Đurička, imao je komičku naivnost i prostosrdačnost jednog
momka koji još uvek ima plemenite iluzije, ali glumac kao da nije imao daha i snage za ovako veliku ulogu,
kao da je samo nabacio kroki... Problem nerazgovetnog stilskog eklekticizma uočava se i u kostimima Lane
Cvijanović.
PRESS - 54. Sterijino pozorje 2009. 79