11 - 24 Korrik 2008 - Western Balkans Environment Programe

More documents

Recommendations

Info

12 Agrobiznesi 11 - 24 Korrik 2008 BUJQESIA PRAKTIKE PERIMTARI Marre nga botimet e Projektit FAO - GCP/ALB/ITA (Vijon nga numri i kaluar) Në grupin e makroelementëve, bëjnë pjesë azoti, fosfori dhe potasi. VRESHTARI erimet: Roli fiziologjik i makroelementëve ROLI FIZIOLOGJIK I AZOTIT (N) Azoti është elementi shumë i rëndësishëm si për rritjen ashtu edhe për zhvillimin e bimëve të perimeve. Ai merr pjesë në ndërtimin e proteinave, të cilat pas ujit është përbërësi më kryesor në ndërtimin e prooplazmes së qelizave. Ai merr pjesë ë përbërjen e komponentëve me ëndësi jetësore siç janë acidetukleike si: ARN, AND. Po ashtu N er pjesë në formimin e klorofi lës, itaminave, fosfatideve, alkaloideve, tj. Gjatë vegjetacionit dhe kryesisht ë fazat e para të moshës së bimëve, zoti përqëndrohet më tepër në inet e reja meristematike të rritjes. Me alimin e kohës ky element grumbullohet në lule e fruta. Azoti ka një ndikim të jashtëzakonshëm jo vetëm si element përbërës në ndërtimin e trupit të bimës, por në sajë të pranisë së tij ai ndikon drejtëpërsëdrejti në asimilimin e një gamë të gjërë të elementëve të tjerë që ndodhen në solucionin ushqimor toksor. Bimët e perimeve e asimilojnë azotin në formë nitratesh dhe të kriprave amoniakale. Format amonikale asimilohen me me vështirësi. ormat amoniakale mund të asimiloen më mirë në toka të ftohta, të rëna dhe me lagështi të tepruar. Në omponimet organike bimore, azoti jëndet në formën e grupeve amidke, aminike, humidike, etj. Kur bimët shqehen me nitrate, ato më parë eduktohen në forma amoniakale. orma amoniakale është më e asimiueshme nga bimët e perimeve. Sipas disa autorëve (Khare e Umzani 1969, Kunju e George 1969, Spalndon e Ivannë 1968), referojnë së n.q.s. elementi N është në proporcione të drejta me elementët e tjerë ushqimor, ai ndikon drejtëpërsëdrejti në rritjen e numrit të luleve dhe të frutave në bimë. Prania optimale e këtij elementi në tokë ndikon në rritjen e një bime të fuqishme. Sipas tyre veçanërisht elementi azot, favorizon mjaf mirë pllenimin, lidhjen dhe rritjen e frutave të porsalidhura, si dhe të frutave të tjerë që janë në rritje e sipër. Madje, (sipas Cuocolo 1967,) n.q.s. ky element është i pranishëm dhe në proporcione të drejta me elementët e tjerë ushqimor, menjëherë pas krizes që shkaktohet nga trapiantimi, ai ndikon drejtëpërsëdrejti në daljen e shpejtë të rrënjezave të reja, të cilat ndihmojnë në zënjen e fi danave të sapo trapiantuara. Gjithashtu është vërtetuar se, rezultate mjaft të mira të kjo bimë, arrihen n.q.s., N2O i sigurohet jo vetëm në proporcione të caktuara me elementët e tjerë kryesor ushqimor, por dhe me një shpërndarje të drejtë në raport me kërkesat gjatë fazave të rritjes dhe të zhvillimit të bimëve. Është vënë re se (sipas Ozaky 1956, Ray 1962, Caliandro 1967, etj,), plehërimi i njëanshëm azotik dhe me doza të larta, jo vetëm që nuk ndikon në shtimin e prodhimit, por përkundrazi, ai ndikon në uljen e tij. Madje është vënë re se perimet e vonojne pjekjen botanike të frutave. Sipas Singh e Nëttles 1961- 1962 dhe Yenkhis e Horn 1963, në doza të larta azoti, bimët marrin një rritje të vrullshmë të masës vegjetative, ndërsa diferencimi dhe zhvillimi i organeve gjenerative, vonohet. Në zonat me veriore (sipas autorëve Italianë, Ballatore dhe Pimpini 1966 e 1967), ky ndikim bëhet akoma me negativ sepse temperaturat dhe ndriçimi diellor janë më të disfavorshme për jetën e bimëve. Perimet e asimilojne azotin më tepër gjatë fazës së rritjes vegjetative. Pjesa më e madhe e N dhe P asimilohen në periudhën e lulëzimit dhe të frutifi kimit masiv. Kjo periudhë për kushtet e vëndit tonë (në rastin e kultivimit në fushë të hapur), korespondon nga mesi i Qershorit e deri në fund të Gushtit. Niveli i ulët i N në solucionin ushqimor të tokës, ndikon në atë që bimët të zhvillohen të dobëta dhe të vonojnë proceset e rritjes dhe të zhvillimit të tyre. Simptoma e mungesës së këtij elementi në fazat e para të rritjes, shoqërohet me çngjyrosjen e gjetheve të poshtme. Ngjyra kalon nga ngjyra jeshile e errët, në jeshile të verdhë. Nëqoftëse ky element vazhdon të mungoje akoma edhe për një kohë më të gjatë, atëhere kjo zverdhje pushton gati të gjithë bimën. Bimët rriten dhe zhvillohen me vonësë dhe sasia e luleve për bimë, është mjaft e ulët. Gjethet ngelen të vogla dhe të drejta. Ato fruta që lidhen, rriten ngadalë dhe të deformuara. N në bimë është i lëvizshëm, d.m.th. kur në tokë N është pamjaftueshëm, brënda bimës ai lëviz nga gjethet më të vjetra në ato më të rejat (kjo është dhe arësyeja që shënjat e para të mungesës së azotit vërehen me zverdhjen e parakohshmë të gjetheve më të vjetra). Kur elementi N vazhdon të mungoje në tokë, bimët pesojnë një ulje të theksuar të aktivitetit jetësor dhe veçanërisht atë të fotosintezës. Kjo ndodh sepse kloroplastet që ndodhen në gjethe e ulin aftësinë e sistëzes së lëndëve organike dhe bimët në përgjithësi zhvillohen të dobëta. ROLI FIZIOLOGJIK I FOSFORIT (P2O5) Ne indet bimore të trupit të perimeve, fosforin e gjejmë në formën e komponimeve organike siç janë: ortofosfatet e kaliumit, të kalciumit, të magneziumit, si dhe në shumë komponime të tjera organike. Pa prezencën e këtyre të fundit, është vështirë të gjëndet ndonjë proces sadopak i rëndësishën në jetën dhe metabolizmin e qelizave të indeve bimore. Komponimet më të rëndësishmë të cilat zenë vëndin e parë në jetën e kësaj bime, janë acidet nukleike, të cilat përbëjnë bazën e makromolekulave për sintezën e nukleotideve dhe të acideve me krysore të ARN e ADN. Përsa i përket rëndësisë së forsforit në proceset jetësore të këtyre bimëve, sipas një grupi autorësh si: Parker 1969, Le Compte 1962, Ozaki e Hortenstinë 1962, Morani 1965, Ballatonë 1966, Caliandro 1967, Pampini 1967, etj, këtë element ato e kanë cilësuar si elementin me përcaktues si në rritjen dhe zhvillimin normal të bimëve, ashtu edhe në nivelin e prodhimtarisë së tyre. Qenja e këtij elementi në sasinë optimale në solucionin ushqimor të tokës, ndikon ndjeshëm në rritjen e sasisë së luleve të lulezuara në bimë, në sasinë e frutave të lidhura dhe në rritjen e shpejtë dhe pjekjen e hershmë të tyre. Disa studiues të tjerë si: Baca e Castillo 1964, Ozaki 1956, Pimpini 1967, etj, kanë vërtetuar se teprimi me plehëra fosforike pengon rritjen dhe zhvillimin normal të bimëve. Gjithashtu sipas tyre, plehërimi fosforik i specit të kultivuar në kushtet e fushës së hapur dhe me nivele më të larta së 600 kg/ha superfosfat (me 16-18 % lëndë aktive), nuk infl uenson pozitivisht në prodhimin e këtyre bimëve. Kjo sepse sasia e tepruar e forforit, pengon asimilmin e elementëve të tjerë të domosdoshëm ushqimor. Veç faktorëve të tjerë si: lagështira e tokës, gjëndja fi zike e saj, kultivari, etj, asimilimi i mirë i fosforit është i lidhur drejtëpërsëdrejti edhe më intensitetin e ndriçimit diellor, temperaturat e ajrit dhe të tokës. Lidhur me ndriçimin diellor, perimet e kultivuara në kushtet e fushës së hapur, pothuajse në të gjithë zonat e vëndit tonë nuk paraqesin ndonjë shqetësim. Kjo sepse, sasia e ndriçimit diellor gjatë periudhës së kultivimit të këtyre bimëve, është e mjaftueshme. Lidhur me ndikimin e temperaturave të tokës dhe të ajrit, kjo varet kryesisht nga zonat agroekologjike, mikrozonat e vëndit tonë dhe mbi të gjitha nga stinat e vitit. Ndërsa në kushtet e mjediseve të mbrojtura (kryesisht serrat), sezoni në të cilën kultivohen këto bime, përkon me kushtet e kufi zuara të ndriçimit diellor. Në këto kushte asimilimi i fosforit edhe pse në mjedisin ushqimor është i pranishëm, bimët e kanë të vështirë për ta asimiluar atë. Në këto kushte është e domosdoshme që në solucionin ushqimor, duhet të rritet përqëndrimi i fosforit, me qëllim që bimët të kenë sasi të mjaftueshme fosfori për ta asimiluar. Në kushte të tilla, përmirësimi i asimilimit të fosforit, shtohet nëqoftëse plehërat fosforike shoqërohen në proporcione të drejta me ato azotike. Nga studimet e kryera sipas autorëve Spaldon e Ivanic 1968, ato rekomandojnë se raporti më i mirë ndërmjet anhidritit fosforik dhe formave azotike, duhet të jetë 2 : 1,5. Mungesa e fosforit në tokë ose pamundësia e tij për tu asimiluar nga bima, në përgjithësi ndikon ndjeshëm në rritjen dhe zhvillimin normal të kësaj bime. Efekti i mungesës së këtij elemeni, shfaqet me uljen e theksuar të aktivitetit jetësor dhe shënjat e para të mungesës së fosforit, shfaqen me drunjëzimin e parakohshëm të indeve jo vetëm Te bimët me mosha të avancuara, por edhe në bimët e moshave më të reja. Kërcejtë mbeten të hollë, gjethet e vjetra marrin një zbehje me njolla të verdha dhe të nekrotizuara, të cilat bien parakohë. Ndërsa, të gjethet e reja majat e tyre qëndrojnë të varura dhe në faqen e sipërme ato marrin ngjyrë blu të hapur, ndërsa nervaturat marrin ngjyrë të purput. Prandaj për ta eleminuar këtë dukuri, është e domosdoshme që krahas masave për sigurimin e ndriçimit diellor dhe temperaturave të ajrit e të tokës, duhet të synohet në ekuilibrimin e dozave të plehërave azotike me ato fosforike. Fosforin zakonisht perimet e asimilojne në formën e joneve H2PO4-, HPO4 2-. Këto jone formohen në tokë, gjatë disiocimit të kriprave të acidit fosforik. Fosfori ka një ndikim shumë të madh jo vetëm si element kryesor përbërës në ndërtimin e bimëve të perimeve, por se në sasi normale të tij në tokë, ai ndikon drejtëpërsëdrejti në rritjen e mundësisë së asimilimit të një game më të gjërë të elementëve të tjerë ushqimor që ndodhen në solucionin ushqimor të tokës. ROLI FIZIOLOGJIK I POTASIT (K2O) Lidhur me rolin fi ziologjik të elementit K Te bimët e perimeve, nga studiues dhe autorë të ndryshëm ka patur mjaf debate, mendimë të cilat shpesh herë kanë qënë edhe kondradiktore. Ato japin mjaf konkluzione dhe rekomandimë të ndryshme, por nga rekomandimet e tyre është theksuar se prania në sasira normale të potasit në substratin ushqimor, ka vërtetuar se prodhimi dhe cilësia e frutave të perimeve, është rritur dhe përmirësuar ndjeshëm. Shumë studiues si: Ozaki dhe Hamilton 1954, Ray 1957, Pimpini 1967, etj, kanë rekomanduar së me rritjen e nivelit të plehërave potasike në tokë, janë marrë më shumë fruta për bimë dhe me një peshë mesatare më të madhe. Ndërsa disa autorë të tjerë si: Hortenstinë 1962, Matë 1964, Kaliandro 1967, Kunju e George 1969, Dhulappanavar 1965, etj, kanë dhënë mendime së rezultatet e ndikimit të plehërave potasike kanë qënë modeste. Por pjesa dërmuese e tyre, në mes të cilave Somos 1965, Pimpini 1967, etj, kanë theksuar se plehërimet potasike kanë ndikuar në rritjen hershmërisë së pjekjes, në përmirësimin e shijes, në përmirësimin e ngjyrave të frutave, në rritjen e koensistënces dhe të fortësisë të tulit, në rritjen e përmbajtjes së sheqerit, në rritjen e përmbajtjes së karotenit, acidit askorbik, si dhe të vitaminave të ndryshme. Madje, prania e potasit në tokë rrit qëndrueshmërinë e bimëve ndaj disa sëmundjeve me origjinë kërpudhore, e sidomos ato që shkaktojnë kalbëzimin e frutave. Disa autorë të tjerë si: Iley e Ozaki 1967, Campbell e Hanna 1956, rekomandojnë se raporti në mes N2O e K2O, duhet të jetë respektivisht në 1: 1,2. Është vërtetuar se në indet bimore, kaliumi është i lidhur ngushtë me acidet e ndryshme minerale e organike dhe së rreth 4/5 e kaliumit të përgjithshëm në bimë, është i përqëndruar kryesisht në vakuola dhe lëngun qelizore të protoplazmes. Ndërsa pjesa tjetër në limfen e bimës. Potasi është i shpërndarë pothuajse në të gjithë trupin e bimës, por disi më i përqëndruar gjëndet në indet meristematike të rritjes. Roli kryesor i potasit në këto bimë, është se ky element merr pjesë në neutralizimin e ph të lëngut qelizor, në rritjen e presionit ozmotik, në hidratimin e plazmës, etj. Në prezencë të mjaftueshme të kriprave të fosfateve dhe atyre potasike, plehërimi i bollshëm me plehëra azotike, mund të asimilohet mirë nga bima. Por ndikim më të madh i këtij elementi në bimë, shfaqet në drejtim të sintezës dhe të transformimeve të karbohidrateve. Gjithashtu është vërtetuar se, elementi i kaliumit rrit intensitetin e fotosintezës dhe kjo më e dukshme është në ditët me vranësira ku ndriçimi diellor është i më i kufi zuar. (Vijon ne numrin e ardhshem) ardhia: Organet gjenerative (Vijon nga numri i kaluar) Te organet gjenerative bëjnë pjesë: i) Lulet; ii) Frutat dhe iii) farërat. Lulet Lulet e hardhisë bashkohën në një lulesë që quhet vile ose veshuli. Lulesa del nga e njëjta nyja por në anën e kundërt te pozicionit të gjethes. Lulja ëshë organi i riprodhimit seksual. Një lule normale përbëhet nga: i) bishti; ii) shtrati; iii) kupa; iv) kurora (petlat dhe nënpetlat); v) thekët (organi mashkullor); vi) Pistili (organi femëror Figurë 14). Thekët përmbajnë polenin dhe pistili përbëhet nga trasta embrionale dhe vezëzat. Në çdo vezore ka 1-4 qeliza femërore, po zakonisht ndodhen 2 copë. Kështu te kultivarët Aligote, Figurë 15. Skema e lules së hardhisë Pino Gri, Pulez, etj, sasia e luleve në një lulesë është 80-100 lule. Ndërsa te kultivarët Afuzali, Kabernet, etj, sasia e luleve në një lulesë është nga 1200-1500 lule. Te hardhia dallohen tre tipe Figurë 14. Skema e luleve jo funksionale lulesh që janë: i) Lule dyseksore normale; ii) Lule njëseksore ose funksionale mashkullore që do të thote se pjesa femërore ose nuk është zhvilluar farë ose nuk është funksionale; iii) Lule njëseksore ose funksionale femërore, që do të thote se pjesa mashkullore ose nuk është zhvilluar fare ose nuk është funksionale; Lulet dyseksore normale, kanë pothuajse pjesa më e madhe e kultivarëve. Lulet funksionale femërore janë tipike për kultivarët: çaushi, Tajka e Kuqe, Kalmeti Kokërmadh, etj. Gjatë kultivimit është e domosdoshme që këto kultivarë duhet të shoqërohen me kultivarë të tjerë pllenues me kusht që periudha e lulëzimit duhet të jetë e njëjtë. Kështu psh, Çaushi duhet të shoqërohet me Afuzaline, Kallmeti me Manakuqen, Tajka e Kuqe me Manakuqen, etj. Nëse lulet funksionale femërore nuk arrijnë të pllenohen, atëhere ato ngelen të vogla dhe pa fara. Ky
11 - 24 Korrik 2008 Agrobiznesi 13 PEMTARI BUJQESIA PRAKTIKE (Vijon nga numri i kaluar) Kërkesat ndaj faktorëve të mjedisit Ndër elementët më kryesor të mjedisit për kushtet normale të rritjes dhe të zhvillimit të pemëve frutore janë; temperatura e ajrit; temperatura e tokës; lagështira ajrore dhe tokësore; drita; ajrimi; era; prania e elementëve ushqimore në tokë, etj. Secili nga këto elementë, ka rëndësinë dhe vëndin e vet në jetën e këtyre bimëve. Mungesa e njërit apo tëprica e tjetrit ndikojnë për keq në rritjen e zhvillimin e tyre. Vlerat e këtyre elementëve për një zonë apo mikrozonë të caktuar janë të ndryshme. Ato janë në varësi të lartësisë mbi nivelin e detit, kundërdrejtimit ndaj diellit, relievit, përbërjes kimike dhe fizike të tokës, të gjërësisë gjeografike, e shumë të tjera. Kërkesat për temperaturën Temperatura është një nga faktorët më të rëndësishëm për jetën e pemëve frutore. Të gjithë proceset e ndryshme fiziologjike realizohen vetëm në prani të një intervali të caktuara temperaturash të ajrit, të tokës dhe të vetë bimës. Sipas vlerave të temperaturave, varet ndjeshëm aftësia thithëse e sistemit rrënjor, intensiteti i fotosintezës, intensiteti i frymëmarrjes, intensiteti i transpirimit dhe i shumë proceseve të tjera fiziologjike. Në drejtimit të kultivimit dhe të përshtatjes sa më të mirë të këtyre bimëve për kushtet e një rajoni të caktuar, rëndësi praktike paraqesin kryesisht këto tregues; i) Temperaturat mesatare shumëvjeçare të ajrit, ii) Temperaturat minimale e maksimale absolute, iii) Temperatura e tokës, etj. Sipas ndikimit te temperaturave në jetën e bimëve ato klasifikohën në: i) Temperatura të Pragut të Minimumit Biologjik, ii) Temperatura Optimale, iii) Temperatura të Pragut të Maksimumit Biologjik. Me temperatura të pragut të minimumit biologjik, kuptojmë ate vlerë temperature kur bima fillon proceset foziologjike të rritjes dhe të zhvillimit të saj. Me temperatura optimale, kuptojmë atë interval temperature, kur rritja dhe zhvillimi i tyre bëhet krejtësisht normale. Temperatura optimale e rritjes dhe e zhvillimit të bimëve, është e ndryshme në varësi të llojeve dhe të stadeve të ndryshme fiziologjike të rritjes dhe të zhvillimit. Ajo lekundet nga 24 - 28 0 C. Në kushtet e temperaturave optimale dhe të faktorëve të tjerë si: drita diellore, uji, ajri, etj, bimët sintetizojne më tepër lëndë organike, që d.m.th. më shumë rritje e zhvillim në njësinë e kohës dhe më shumë prodhim frutash e gjethesh e me cilësi për njësi të sipërfaqes. Me temperatura të pragut të maksimumit biologjik,kuptojmë ato temperatura kur vlerat e të cilave nëqoftëse vazhdojnë të rriten më tej, bimëve i’u fillon t’ju shkaktohen shqetesime fiziologjike. Kjo ndikon në frenimin e rritjes dhe të zhvillimit të bimëve. Në përgjithësi tëmperatura e pragut te maksimumit biologjik për shumicën e pemëve frutore është deri në 35 0 C. Por tek arroret kjo është më pak deri në 28 0 C. Një rëndësi praktike për kultivimin kanë gjithashtu edhe njohja e dy treguesve të tjerë kryesor të temperaturave që janë: a) Shuma e temperaturave efektive dhe b) Shuma e temperaturave aktive. Shuma e temperaturave efektive(Tef). Kjo vlerë gjëndet nga diferenca temperaturave mesatare të një periudhë të marrë në analize, me vlerën e temperatures së minimumit biologjik të një bimë të dhënë, dhe kjo diference shumëzohet me numrin e ditëve të periudhës së vegjetacionit. Kjo vlerë përcaktohet me anë të barazimit: Tef = (Tmes - Tmb) x n, ku: Tef - është shuma e temperaturave efektive, Tmes - është temperatura mesatare e ajrit në një periudhë të dhënë; Tmb - është temperatura e minimumit biologjik në të cilën bima fillon rritjen e saj dhe n është periudha vegjetative që shprehet në numër ditësh. Në bazë të kësaj përllogaritjeje, mund të ndërtohet një grafik i tillë, i cili ndihmon të përcaktohen pragjet e fillimit dhe të mbarimit të temperaturave efektive të një zonë të caktuar. Shuma e temperaturave aktive (Ta). Kjo vlerë përfaqeson shumën progresive te temperaturave mesatare ditore mbi pragun e minimumit biologjik (Pmb). P.sh., nëqoftëse temperatura mesatare e një ditë të caktuar (Tmd) gjatë periudhës së kultivimit është 25 0 C, atëhere vlera Temperatura Aktive Ditore (Tad), e cila shërben për të përcaktuar shumën e temperaturave aktive, vlerësohet sipas barazimit: Tad = Tmd - Pmb. Ndërsa vlera e Shumës së Temperaturave Aktive (Tak), gjëndet duke mbledhur vlerat e temperaturave aktive ditore të ditës së parë, të dytë dhe kështu me radhë të gjithë ditët (n) e periudhës së kultivimit të bimëve në një zonë të caktuar. Vlera e Tak, e gjetur sipas barazimit: Tak = Tad 1 + Tad 2 + … + Tad n-1 + Tad n (d1; d2; d3;….dn); ku d1; d2; etj, janë dita e parë e dytë e me radhë. Sipas studimeve të bera është vërtetuar se bimët frutore gjatë një periudhë vegjetative kërkon një shume temperaturash aktive mbi 12 0 C, në vlerën totale rreth 2400- 2600 0 C, të cilët janë të ndryshme për llojet e bimëve dhe stadet e ndryshme të rritjes dhe të zhvillimit të tyre. Reagimi i bimëve ndaj temperaturave të larta. Temperaturat e larta në mbi 35 0 C, ndikojnë ne tharjen e lagështirës ajrore dhe gojezat e gjetheve duke tentuar te realizojnë një vetëfreskim me anë të procesit te transpiracionit, humbasin shumë ujë dhe në temperaturat mbi 40 0 C, gjethet kalojnë ne vyshkje. Vyshkja mund të jetë e përkohshme dhe e përhershme. Vyshkja e përkohshme kalon shpejt nëse temperaturat e mbasditës fillojnë dhe ulën dhe nëse toka ka vlagën e duhur. Nëse lagështira e duhur në tokë mungon, atëhere edhe pse temperaturat e mbasditës ulën, përsëri gjethet nuk e marrin vetën. Ky proces shoqërohet me përkeqësimin e bimës. Për të mbrojtur vetën, bimët në fillim bëjnë rrëzimin e parakohshem të frutave që akoma nuk janë pjekur, nëse frutat janë në fazën e pjekjes, atëhere cilësia e tyre është shumë e ulet (më pak lëng, pak sheqer dhe të tjera komponentë ushqimore). Gjethet kanë pak ardhangi/lagështirë dhe sasia e prodhimit dhe cilësia ushqimore bie ndjeshem. Nëse thatesira dhe tëmperaturat e larta vazhdojne, atëhere do të bien edhe gjethet. Reagimi i bimëve ndaj temperaturave te uleta.Nëse gjatë Pranverës temperaturat e ajrit zbresin papritur ne -1 deri në -1,5 0 C (nën zero), atëhere sythet e çelura (me lule ose me gjethe) dëmtohen rendë. Nëse gjatë periudhës së qetësisë dimërore, temperaturat e uleta zbresin më poshtë se vlerat përkatëse te rezistencës, atëhere në fillim fillojnë të dëmtohen sythat, pastaj degëzat njëvjeçare e më pas gradualisht në ato dy vjeçare e me radhë. Me qëllim që efekti dëmtues i bimëve frutore te ulet ne minimumin e mundshem, rëndësi ka që plantacioneve te trajtohen me një serë masash agroteknike, ku disa nga këto janë: i) Është shumë e rëndësishme të aplikohet një sistem i kombinuar plehrimi (NPK). Kjo shërbën që sythat, degëzat te kalojnë shpejt fazat e zhvillimit dhe në dimër të kenë hyrë në gjëndje te “pjekur”. ii) Te zbatohet një sistem ujitje pa e tepruar me qëllim që në fazat e fundit te vegjetacionit, të mos stimulohet vazhdimi i vegjetacionit apo dalja e filizave të rinj. iii) Te merren masa për një sistem të mirë kullimi (sistemi i drenazhimit është më i përsosur), etj. Pemët frutorë: Kërkesat për temperaturë e ujë Kërkesat për ujin Uji është elementi bazë dhe më i rëndësishëm jetësor, sepse nga gjëndja dhe sasia e tij në tokë, e ajer, varet rritja dhe zhvillimi normal i këtyre bimëve. Për të siguruar rendimente dhe cilësi të lartë të prodhimeve (fruta ose gjethe) për njësi të sipërfaqes, duhet që në radhë të parë të njihen mirë kërkesat e bimëve për këtë element jetësor. Nevojat për lagështirë janë të ndryshme në faza të ndryshme të rritjes dhe të zhvillimit të saj. Vetëm në një sasi të caktuar lagështirë tokësore, bëhet e mundur tretja e duhur e elementëve ushqimorë që ndodhen në tokë, duke formuar te ashtuquajturen solucionin tokësor. Nëpërmjet qimeve thithëse solucioni tokësor kalon në sistemin rrënjor dhe më pas në pjesën mbitokësore, ne kërcej, në gjethe, e fruta. Uji në trupin e bimëve ka shumë funksione, por ndër to më kryesoret janë: i) Së pari, me anë të ujit bimët i transportojnë në trupat e tyre lëndët ushqimorë të nevojshme. Në prani të ndriçimit diellor, gazit karbonik dhe të temperaturave të përshtatëshme, solucioni tokësor nëpërmjet procesit të fotosintezës hyn në reaksione të ndërlikuara bio-kimike, ku sintetizohet lënda organike e cila është materiali bazë për ndërtimin dhe rritjen e bimëve, frutave dhe të gjetheve, etj. ii) Së dyti,bima me anë të transpirimit (avullimit) nga sipërfaqja e gjetheve, vetëfreskohët. Si rezultat i avullimit të ujit nga sipërfaqet e gjetheve, ulet temperatura e tyre. Nëpërmjet këtij procesi bimët vetëmbrohen nga temperaturat e larta dhe kryejne pa shumë probleme, proceset e tyre fiziologjike. Kërkesat për ujë janë qysh në farë. Uji i sapo futur në farë dhe në temperatura të përshtatëshme ndikon në fillimin e oksidimit dhe të zbërthimit hidrolitik të albuminave. Në këtë fazë frymëmarrja intensifikohët, çlirohet energjia e nevojshme dhe aktivizohet rrënja dhe kërçelli embrional. Si rezultat i rritjes së presionit të bymimit, realizohet çarja e levores së farës. Me rritjen e përqëndrimit të ujit deri në nivelin 55 - 65% të kapacitetit ujor të substratit ku është venë fara për mbirje, fara aktivizon më shpejtësi rritjen e embrionit, duke dhenë rrënjën embrionale dhe kërçellin embrional, që më pas përfundon në bimën e mbirë mbi sipërfaqen e substratit. Lagështira optimale sigurohet nëpërmjet ujitjeve të kujdseshme, pa e tepruar dhe gjithmonë e shoqëruar me ajrosje dhe me diellezim sa më të gjatë. Sasia e ujit në gjethe arrin nga 60-80% në varësi të formave bimore. Në degëzat njëvjeçare, arrin ne 60 - 63%, në rrënjë 55-56%, në fruta 83-88%, etj. Mungesa e ujit të duhur në tokë vështirëson dhe ngadalëson rritjen dhe zhvillimin e gjetheve. Ne mungese te theksuar gjethet dhe llastarët jo vetëm që nuk rriten, por më vonë fillojnë të zverdhën dhe më pas rrezohen nga pema. Një rëndësi të madhe ka ujitja. Ky proces stimulon rritjen dhe zhvillimin e organeve gjenerative dhe të daljes së llastarëve të rinjë. Prania e ujit në sasi të konsiderueshme në tokë, stimulon shumë mirë sistemin rrënjror. Regjimi optimal ujor në tokë gjatë periudhës së vegjetacionit, duhet të jetë rreth 70-80% e aftësise ujëmbajtese të saj. Sasia e tepërt e ujit në tokë e dëmton sistemin rrënjor. Thellësia e ujrave nëntoksore nuk duhet të jetë me lart se 1,5m, në të kundërt bimët vuajne, asfiksohen dhe thahen. Fazat me kritike për ujë janë: i) Fillimi i lulëzimit dhe i frutifikimit; dhe ii) Faza e rritjes intensive të frutave, dhe të llastarëve. Krahas nevojave për lagështirën tokësore, pemët frutore janë ekzigjente edhe për lagështirën ajrore. (Vijon ne numrin e ardhshem) Figurë 16. Lulesa e një hardhie fenomen quhet “Melcim” dhe kokrrat quhen “melca”. Lulet funksionale mashkullore janë tipike për kultivarët e nënshartesave Rupestris dy Lot, 140 Ruxheri, 1103 Paulsen, 779 Paulsen, etj. Zakonisht tek lulet dyseksore pllenimin e realizojnë me anë të insekteve (entomofila), ndërsa ato njëseksualet pllenimi realizohet kryesisht me anë të erës (anemofila), por një ndikim të rëndësishëm kanë edhe insektet. Një nga insektet që ndihmojnë më mirë pllenimin është bleta. Mbajtja e 5-8 kosherëve blete për një ha vreshti, ndihmon shumë në pllenimin e luleve. Veshuli, kokrrat dhe farërat Fruti është organi i riprodhimi dhe rrjedh nga pllenimi i lules femërore me polenin e lules mashkullore. Nga pllenimi, vezorja shndërrohet në frut dhe vezëzat në fara. Kështu, si rezultat i lidhjes së frutave lulesa shëndërrohet në bistak/veshul. Veshuli mund të jetë i thjeshtë (me një bosht dhe i veshur me kokrra rrushi) Ose i përbërë me krahë. Sipas formës së jashtme veshulet mund të jenë: a) Cilindrike (Pulezi, Pino Gri, Pino e Bardhë, etj), b) Konike (Shesh i Zi dhe i Bardhë, Manakuqja, Mavrud, Vlosh, etj), c) Cilindriko-konike (Afuzali, Italia, Tajka e Kuqe, Çaushi, etj); d) Me krahë; e) I Figurë 17. Format e veshuleve degëzuar, etj. Sipas shkallës së ngjeshmërisë/afrisë së kokrrave në veshul, ato mund të jenë: i) I shkrifët; ii) I plotë; iii) I ngjeshur, etj. Figurë 18. Skema e formave të kokrrat e rrushit Kokrrat e rrushit janë frutat që vinë si rezultat i transformimit të vezores së lules pas pllenimit. Ato kanë një bisht i cili lidhet me frenjën e veshulit. Format e frutit janë nga më të ndryshme të cilat ndryshojne në bazë të kultivarit dhe klonit (figurë 18). Ngjyra është e larmishme dhe kjo varet nga kultivari dhe kloni përkatës. Ngjyrat më mbizoteruese janë: e verdhë, e kuqe, rozë, e verdhë në të artë, në të bronxtë, në të trëndafiltë, në të hirtë, blu në të vjollcë, e shumë ngjyra dhe kombinime të tjera interesante, që i japin bukurinë dhe njëkohësisht kënaqësinë e të shijuarit (për më tepër kjo te kultivarët për ngrënie). Sipas madhësisë së kokrrave të rrushit, ato klasifikohën në këto grupe: i) Shumë të vogla, me një diametërr 4-5 mm; ii) Të vogla, me një diametërr 8-12 mm; iii) Të mesme, me një diametërr 12-18 mm; iv) Të mëdha, me një diametërr 18-28 mm; v) Shumë të mëdha, me një diametërr mbi 28 mm. Sipas madhësisë së veshulëve, ato klasifikohën në këto grupe: i) Të vogla me gjatësi nga 6-13cm; ii) Mesatare me gjatësi 13-18 cm; iii) Të mëdha me gjatësi 18-30 cm, madje edhe më shumë. Vetë veshuli përbëhet nga këto komponentë (fig. 18): 1 - Bishti; 2 - Nyja e veshulit; 3 - Nyja e degëzimit të parë të frenjit; 4 - Krahët e veshulit; 5 – Përdredhësja me disa kokrra rrushi. Fara është pjesë përbërëse e kokrrës së rrushit dhe është rezultat i vezëzave të pllenuara. Zakonisht në çdo kokërr duhet të ketë 4 fara, por gjatë pllenimit pllenohen vetëm 2 vezëza dhe rrallë 3. Kështu që në kokrrat e rrushit gjënden 2 dhe rrallë 3 fara. (Vijon ne numrin e ardhshem)
Page 1 and 2: Këshilli i Agrobiznesit Shqiptar A
Page 3 and 4: 11 - 24 Korrik 2008 Agrobiznesi 3 K
Page 5 and 6: 11 - 24 Korrik 2008 Agrobiznesi 5 I
Page 7 and 8: 11 - 24 Korrik 2008 Agrobiznesi 7 A
Page 9 and 10: 11 - 24 Korrik 2008 Agrobiznesi 9 R
Page 11: 11 - 24 Korrik 2008 Agrobiznesi 11
Page 15 and 16: 11 - 24 Korrik 2008 TURIZEM Vlorë:

11 - 24 Korrik 2008 - Western Balkans Environment Programe

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?