Termometry
Termometry
Termometry
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Farmakoterapia<br />
<strong>Termometry</strong><br />
Era termometrów oraz aparatów rtęciowych dobiegła<br />
końca z dniem 3 kwietnia 2009 r., kiedy to zniknęły one<br />
na dobre z produkcji.<br />
Aparaty rtęciowe do pomiaru ciśnienia<br />
w większości domów już dawno<br />
zostały zastąpione aparatami elektronicznymi.<br />
Problem stanowią natomiast<br />
termometry rtęciowe, wciąż posiadające<br />
wielką rzeszę zwolenników nie przekonanych<br />
jeszcze do innowacyjnych<br />
nowoczesnych termometrów.<br />
Szkodliwe działanie rtęci na środowisko<br />
i na zdrowie człowieka zostało<br />
udowodnione już dawno i z tego<br />
względu Unia Europejska dąży do<br />
maksymalnej eliminacji tego metalu<br />
z otoczenia. <strong>Termometry</strong> rtęciowe oraz<br />
inne urządzenia pomiarowe zawierające<br />
rtęć zostały wycofane z produkcji<br />
i sprzedaży 3 kwietnia 2009 r.<br />
Zdaniem Ministra Zdrowia możliwość<br />
skażenia środowiska naturalnego rtęcią<br />
z rozbitego termometru jest wysoce<br />
prawdopodobna, ze względu na<br />
nieodporną na czynniki mechaniczne<br />
szklaną obudowę termometru oraz<br />
metodę przygotowania termometru do<br />
pomiaru (wstrząsanie w celu obniżenia<br />
słupa rtęci w kapilarze do takiego poziomu,<br />
w którym odczytana na skali<br />
temperatura jest niższa od normalnej<br />
temperatury ciała).<br />
Wchodzące w życie przepisy nie<br />
zakazują stosowania termometru rtęciowego,<br />
jednak Unia Europejska dla<br />
bezpieczeństwa zaleca zastąpienie<br />
go innym termometrem, np. elektronicznym<br />
lub wskaźnikowym. Obydwa<br />
termometry są bardzo proste w obsłudze<br />
i dają pomiar o wiele szybciej niż<br />
termometr rtęciowy. Różnią się jednak<br />
ceną. Termometr elektroniczny w zależności<br />
od rodzaju może być od kilku<br />
do kilkunastu razy droższy od termometru<br />
rtęciowego. Jest za to trwalszy<br />
i służy dłużej. Termometr wskaźnikowy<br />
jest tańszy od termometru rtęciowego,<br />
ale niestety daje mniej dokładny<br />
pomiar (jest to pomiar orientacyjny,<br />
zwykle z dokładnością do 0,3 stopnia<br />
Celsjusza).<br />
W Stanach Zjednoczonych podobne<br />
dyrektywy weszły w życie już<br />
w 2002 r., kiedy to zakazano sprzedaży<br />
lekarskich termometrów rtęciowych.<br />
Posunięto się jednak dalej – by ograniczyć<br />
ich stosowanie EPA (Agencja<br />
Ochrony Środowiska) przeprowadziła<br />
akcję bezpłatnej wymiany termometrów<br />
rtęciowych na dużo bezpieczniejsze<br />
termometry elektroniczne.<br />
Trochę historii...<br />
Pierwszy termometr, a właściwie termoskop,<br />
został skonstruowany i opisany<br />
w 210 roku p.n.e. przez greckiego<br />
pisarza i inżyniera – Filona z Bizancjum.<br />
Składał się on z jednostronnie<br />
zamkniętej rurki, której otwarty koniec<br />
zanurzony był w naczyniu wypełnionym<br />
octem lub winem. Nie posiadał<br />
skali, można nim było określić jedynie<br />
różnicę temperatury ciał za pomocą<br />
dwóch ruchomych obrączek znajdujących<br />
się na rurce. Dalej badania<br />
kontynuował Galileusz, który przez<br />
wielu uznawany jest za pierwszego<br />
twórcę termometru. W latach 90-tych<br />
XVI wieku skonstruował on wąską rurkę,<br />
od góry zamkniętą szklaną bańką, od<br />
dołu otwartą, zanurzoną w naczyniu<br />
z zabarwioną wodą. Termometr Galileusza<br />
był jednak niedokładnym urządzeniem,<br />
gdyż poziom wody reagował<br />
na zmiany ciśnienia atmosferycznego<br />
nawet przy stałej temperaturze. Dopiero<br />
w 1867 po raz pierwszy użyto<br />
termometru rtęciowego do mierzenia<br />
temperatury ciała ludzkiego. Zrobił to<br />
lekarz Thomas Alibutt.<br />
Zasada działania termometrów<br />
cieczowych<br />
W termometrach cieczowych lekarskich,<br />
czyli popularnych termometrach<br />
rtęciowych i alkoholowych wykorzystuje<br />
się rozszerzalność temperaturową<br />
cieczy. W miarę wzrostu temperatury<br />
objętość cieczy rośnie, a w miarę<br />
zmniejszania się – maleje. By zmiany<br />
ciśnienia atmosferycznego nie wpływały<br />
na pomiar temperatury, z przestrzeni<br />
nad powierzchnią cieczy usunięto po-<br />
36
Farmakoterapia<br />
wietrze, a szklaną kapilarę (rurkę o małym<br />
przekroju) szczelnie zamknięto.<br />
Dzięki specjalnej budowie termometry<br />
cieczowe zachowują pomiar po zmierzeniu<br />
temperatury ciała. Zastosowane<br />
tu jest przewężenie rurki nad bańką,<br />
które uniemożliwia cofnięcie się słupa<br />
cieczy, przez co można odczytać dokładną<br />
temperaturę po zakończeniu<br />
pomiaru. Wzdłuż kapilary umieszczona<br />
jest skala w stopniach Celsjusza.<br />
<strong>Termometry</strong> cieczowe mają jednak<br />
swoje ograniczenia temperaturowe.<br />
Tych wypełnionych rtęcią nie można<br />
używać w temperaturach poniżej<br />
minus 39 o C, gdyż w tej temperaturze<br />
rtęć zamarza, zaś termometrów wypełnionych<br />
zabarwionym alkoholem nie<br />
wolno wkładać do wrzącej lub bardzo<br />
gorącej wody, gdyż w temperaturze<br />
78 o C alkohol wrze.<br />
Niebezpieczne rtęciowe<br />
Wielu ludzi nie zdaje sobie sprawy<br />
z tego, jak dużym niebezpieczeństwem<br />
jest rozbity termometr rtęciowy. Rtęć,<br />
jako jedyny metal w temperaturze pokojowej<br />
występuje w postaci cieczy,<br />
która nieustannie paruje. To właśnie<br />
bezwonne pary rtęci są najbardziej<br />
niebezpieczne dla zdrowia, gdyż w tej<br />
postaci przez drogi oddechowe do organizmu<br />
dostaje się 80% dawki. Inną<br />
drogą wchłaniania jest skóra, przez<br />
którą wnika ok. 20% dawki. Po wniknięciu<br />
do organizmu rtęć kumuluje się<br />
głównie w mózgu, nerkach i tkankach<br />
płodu (jeżeli narażeniu na opary rtęci<br />
uległa kobieta ciężarna). Objawami<br />
zatrucia ostrego są:<br />
• niewydolność układu oddechowego,<br />
• bóle głowy,<br />
• wymioty, często krwawe.<br />
Objawami zatrucia przewlekłego są:<br />
• stany zapalne jamy ustnej,<br />
• czarne złogi siarczku rtęciowego<br />
pojawiające się na dziąsłach,<br />
• drżenie mięśni kończyn oraz powiek,<br />
• uszkodzenie mózgu – tzw. encefalopatia<br />
rtęciowa,<br />
• bezsenność,<br />
• pogorszenie pamięci,<br />
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,<br />
• uszkodzenie nerek.<br />
Większość objawów znika po ustaniu<br />
ekspozycji na pary rtęci. Zmiany<br />
powstałe w mózgu są niestety trwałe.<br />
Nie zaobserwowano dotychczas<br />
zatrucia rtęcią drogą pokarmową,<br />
nawet po spożyciu dużej dawki. Aby<br />
przyspieszyć jej eliminację z przewodu<br />
pokarmowego należy przyjąć doustnie<br />
węgiel leczniczy.<br />
Rtęć metaliczna po dostaniu się do<br />
zbiorników wodnych przekształcana<br />
jest przez bakterie zawarte w mule do<br />
rtęci organicznej (metylortęci), dlatego<br />
bardzo ważne jest by nie wyrzucać rtęci<br />
do śmieci lub ubikacji. Jest to związek<br />
rozpuszczalny w tłuszczach, ulega<br />
kumulacji w organizmie. Szczególnie<br />
wysoka zawartość<br />
metylortęci<br />
występuje w organizmach<br />
ryb<br />
drapieżnych, tj.<br />
dorsza, rekina,<br />
tuńczyka (im wyżej<br />
w łańcuchu<br />
pokarmow ym,<br />
tym większa jej<br />
zawartość). Mięso<br />
ryb jest dla<br />
człowieka głównym<br />
źródłem tej<br />
niebezpiecznej<br />
substancji.<br />
Po wniknięciu do<br />
organizmu metylortęć<br />
łączy się<br />
z erytrocytami,<br />
które transportują<br />
ją do wątroby,<br />
nerek i mózgu.<br />
Pierwszym objawem<br />
zatrucia<br />
jest zanik czucia<br />
skórnego (tzw.<br />
parestezja). Następnie<br />
pojawiają<br />
się zaburzenia równowagi, mowy,<br />
głuchota. U dzieci matek zatrutych metylortęcią<br />
w okresie ciąży dochodzi do<br />
nieodwracalnego uszkodzenia mózgu,<br />
przy czym rozmiar uszkodzenia zależy<br />
od dawki (od zaburzenia rozwoju, ślepoty<br />
i obniżenia inteligencji do zgonu).<br />
Leczenie szpitalne ostrych zatruć rtęcią<br />
oraz jej związkami polega na podawaniu<br />
związków chelatujących, wiążących<br />
kationy metali, tj. BAL, Unitiol,<br />
DMS (kwas merkaptobursztynowy),<br />
Penicylamina.<br />
Co zrobić<br />
z termometrem rtęciowym<br />
Na terenie całego kraju organizowane<br />
są systemy selektywnej zbiórki zużytych<br />
termometrów rtęciowych. Można<br />
je zanieść, np. do apteki posiadającej<br />
specjalny pojemnik na tego typu odpa-<br />
37
Farmakoterapia<br />
dy, które następnie trafiają do przedsiębiorstw<br />
wyspecjalizowanych w ich<br />
utylizacji. Ma to na celu obniżenie<br />
toksyczności składowanych odpadów<br />
i ochronę środowiska, w którym żyjemy.<br />
Rtęć zaliczana jest do kategorii odpadów<br />
niebezpiecznych. Zgodnie z polskim<br />
prawem za wyrzucenie takiego<br />
odpadu do śmieci lub porzucenie go<br />
na łonie natury grozi kara grzywny do<br />
5000 złotych. By uzyskać informacje<br />
na temat najbliższego miejsca składowania<br />
rtęci najlepiej zadzwonić do<br />
Powiatowej Stacji Sanepidu lub Wojewódzkiego<br />
Inspektoratu Sanitarnego.<br />
Co zrobić gdy potłucze się<br />
termometr rtęciowy<br />
Rtęć należy niezwłocznie zebrać, najlepiej<br />
w gumowych rękawiczkach, do<br />
szklanego słoika lub szczelnie zamykanego<br />
plastikowego worka. Można<br />
użyć do tego zakraplacza do oczu,<br />
sztywnej kartki papieru lub łopatki.<br />
Nie wolno używać domowych środków<br />
czyszczących (szczególnie tych<br />
zawierających chlor i amoniak), gdyż<br />
reagują one z rtęcią, wytwarzając<br />
groźny, trujący gaz. Rozbity termometr<br />
oraz przyrządy pomagające w zebraniu<br />
rtęci należy włożyć do słoika<br />
lub zamknąć szczelnie w worku plastikowym<br />
i zanieść do najbliższego<br />
miejsca utylizacji rtęci lub apteki, która<br />
posiada pojemniki na tego typu odpady.<br />
Rtęci nie wolno zbierać pędzlem,<br />
miotłą lub odkurzaczem, gdyż przyrządy<br />
te rozbijają ją na mniejsze kropelki,<br />
zwiększając powierzchnię parowania<br />
i stężenie par rtęci w powietrzu. Ponadto<br />
małe „kuleczki” rtęci mogą się ukryć<br />
w szczelinach i zakamarkach podłogi<br />
lub pomiędzy włosiem dywanu i nieustannie<br />
parując, mogą spowodować<br />
bardzo groźne zatrucie przewlekłe.<br />
Należy pamiętać, by przez kilka dni<br />
intensywnie wietrzyć pokój w celu<br />
zmniejszenia stężenia par rtęci do poziomu<br />
niezagrażającego zdrowiu.<br />
Według badań amerykańskiej agencji<br />
EPA (Agencja Ochrony Środowiska),<br />
rtęć z jednego rozbitego termometru<br />
może zatruć wszystkie ryby znajdujące<br />
się w jeziorze o powierzchni do<br />
8 hektarów!<br />
Bezpieczne termometry<br />
Na rynku dostępna jest cała gama<br />
termometrów elektronicznych, od przypominających<br />
budową termometry<br />
rtęciowe do mierzenia temperatury<br />
pod pachą, do bardziej wymyślnych,<br />
np. znajdujących się w smoczku, za<br />
pomocą którego można bezstresowo<br />
zmierzyć temperaturę u dziecka:<br />
Termometr elektroniczny do mierzenia<br />
temperatury ciała na skroni<br />
Można nim zmierzyć także temperaturę<br />
otoczenia i przedmiotów, np. butelki<br />
z płynem. Czas pomiaru wynosi<br />
ok. 8 sekund, a jego zakończenie sygnalizowane<br />
jest dźwiękiem. Termometr<br />
ten posiada wyświetlacz LCD,<br />
a pomiar następuje przy użyciu fal podczerwonych.<br />
Dokładność pomiaru wynosi<br />
+/- 0,3 stopni Celsjusza dla zakresu<br />
temperatur 34–42,2 0 C. Końcówkę<br />
pomiarową można dezynfekować spirytusem,<br />
a niektóre modele posiadają<br />
lampkę, która interpretując temperaturę,<br />
świeci się na zielono lub czerwono<br />
oraz wskaźnik zużycia baterii.<br />
Elektroniczny termometr do pomiaru<br />
temperatury w okolicy czoła<br />
Jest bardzo wygodny, można nim mierzyć<br />
temperaturę ciała dziecka podczas<br />
snu oraz temperaturę otoczenia.<br />
Czas pomiaru – od 5 do 30 sekund.<br />
Posiada wyświetlacz LCD, a zakończenie<br />
pomiaru sygnalizowane jest dźwiękiem.<br />
Dokładność pomiaru wynosi<br />
+/- 0,3 stopni Celsjusza dla zakresu<br />
temperatur 22–42,2 0 C. Pomiar następuje<br />
przy użyciu fal podczerwonych.<br />
Termometr elektroniczny<br />
dla dzieci w smoczku<br />
Stosowany jest u dzieci poniżej 4. roku<br />
życia. Posiada wyświetlacz, na którym<br />
pokazywana jest temperatura ciała. Pomiaru<br />
dokonuje się w jamie ustnej przez<br />
ok. 3 minuty, a koniec pomiaru sygnalizowany<br />
jest charakterystycznym piknięciem.<br />
Jest bardzo wygodny w użyciu i oszczędza<br />
dzieciom stresu związanego z mierzeniem<br />
temperatury pod pachą.<br />
Elektroniczny termometr do mierzenia<br />
temperatury w okolicy ucha<br />
Jest bardzo wygodny do pomiaru<br />
tem peratury u dzieci. Mierzy promieniowanie<br />
emitowane przez błonę bębenkową<br />
i otaczającą ją tkankę. Czas<br />
pomiaru to ok. 1 sekunda, a zakończenie<br />
pomiaru sygnalizowane jest dźwiękiem.<br />
Końcówka pomiarowa jest mała<br />
i miękka, a dokładność pomiaru wynosi<br />
+/- 0,2 stopni Celsjusza dla zakresu<br />
temperatur 32–42,2 0 C. Termometr ten<br />
posiada higieniczne nakładki, które<br />
uniemożliwiają przenoszenie chorób.<br />
Elektroniczny termometr uniwersalny<br />
Miejscem pomiaru jest odbyt, jama ustna<br />
lub pacha. Czas pomiaru zależy od<br />
metody i modelu – od 10 sekund do<br />
10 min. Dokładność pomiaru wynosi<br />
+/- 0,1 stopnia Celsjusza dla zakresu<br />
temperatur 34–42 0 C przy temperaturze<br />
otoczenia 18–28 0 C. Zakończenie<br />
pomiaru sygnalizowane jest dźwiękiem.<br />
Elektroniczny termometr owulacyjny<br />
Służy do określania dni płodnych poprzez<br />
pomiar temperatury ciała pod<br />
językiem. Zakończenie pomiaru sygnalizowane<br />
jest dźwiękiem. Dokładność<br />
pomiaru – do 0,05 stopnia Celsjusza<br />
w zakresie temperatur 35–38 0 C. Posiada<br />
duży czytelny wyświetlacz, pokazujący<br />
wykres temperatury ciała z ostatnich<br />
31 dni oraz możliwość ustawienia<br />
alarmu, przypominającego o codziennym<br />
pomiarze.<br />
<strong>Termometry</strong> jednorazowe<br />
Coraz bardziej powszechne stają<br />
się termometry jednorazowe. Są to<br />
plastikowe, sterylne paski wykonane<br />
z termicznych polimerów. Taki pasek<br />
wkłada się na minutę do ust, odczytuje<br />
temperaturę, a następnie wyrzuca.<br />
dr farm. Barbara Figura<br />
38
Change language