Kapitalizm kapitalizmə bənzəməz - Azərbaycan Milli Kitabxanası

İlkin Sabiroğlu
üzvi növlərin təkamülündə təsirli ünsürün nə olduğu mövzusunda
uzun müddətdir axtardığım ip uclarını verəcəkdi”. 197
Malthusun tezinə görə, əhalinin sayı həndəsi olaraq (1, 2, 4,
8), qida istehsalı (ehtiyatlar) isə riyazi olaraq (1, 2, 3, 4) artır.
Ona görə də əhalinin artımı ciddi nəzarətə götürülməli və bu
artım səfalətə, yoxsulluğa yol açdığı anda əngəllənməliydi.
Dünya əhalisi doğrudan da yaxın dövrümüzə qədər həndəsi
olaraq artıb. Malthusun zamanında dünya əhalisinin sayı 1
milyard olduğu halda, bu gün 6 milyardı ötüb. Lakin əhalinin
artımı Malthusun proqnozlaşdırdığının əksinə, iki səbəbdən,
birincisi, təbabət elmindəki inkişaf nəticəsində bir çox xəstəliyə
çarə tapıldığından uşaq ölümlərinin ciddi şəkildə azalması və
ikincisi, həyat standartlarındakı yüksəlmə, tibb sahəsindəki inkişaf,
qidalanma şərtlərinin yaxşılaşmasıyla orta insan ömrünün
uzanması nəticəsində meydana gəlib. Yəni hər iki səbəb
də Malthusun səfalət və ölüm qorxuları ilə ziddiyyət təşkil
edir.
Malthus və davamçılarının mənimsəmiş olduğu fəlakət nəzəriyyəsinin
özünü doğrultmayan bir başqa tərəfi də XX əsrin
ikinci yarısında həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə
olan ölkələrdə əhalinin artım sürətinin azalmasıdır. Bu ölkələrdə
əhalinin artım sürətindəki azalmanın səbəblərini də tibb sahəsindəki
inkişaf və gəlirlərdəki yüksəlmə təşkil edir. Amma
Malthus deyirdi ki, adambaşına düşən gəlir artdıqca, əhali daha
sürətlə artacaq və nəticədə adambaşına düşən gəlir yenidən
minimum səviyyəyə düşəcək. Tarixi təcrübə isə tam əksini sübut
etməkdədir. Amerikalı iqtisadçı, Mark Skousenin də qeyd
etdiyi kimi bəzi cəmiyyətlərdə valideynlərin çox uşağa sahib
olma istəyi yaşlandıqları zaman maddi cəhətdən möhtac vəziyyətə
düşmək qorxusundan irəli gəlməkdədir. Dolayısı ilə
197 Mark Skousen, “Modern İktisadın İnşası”, Tərcümə: Mustafa Acar və
digərləri, Liberte Yayınları, Ankara, 2003, səh.77.
‐ 180 ‐