Ergonomia jako nauka interdyscyplinarna
Ergonomia jako nauka interdyscyplinarna
Ergonomia jako nauka interdyscyplinarna
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
1. <strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong>.<br />
2. Biomechanika pracy.<br />
3. Ochrona pracy w Polsce.<br />
4. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe.<br />
5. Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe<br />
w środowisku pracy.<br />
2
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
1. Połowa XIX w. – Wojciech Jastrzębowski „Rys Ergonomji,<br />
czyli nauki o pracy”,<br />
2. II wojna światowa – maszyny wojenne,<br />
3. Po II wojnie światowej rozwiązania ergonomiczne<br />
przeniesiono do życia cywilnego.<br />
Dlaczego<br />
gdyż ergonomia<br />
stała się dobrym<br />
i szanowanym<br />
pomysłem.<br />
4
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
5
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
6
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Historia rozwoju ergonomii:<br />
• 1949 r. – utworzenie Naukowego Towarzystwa<br />
Ergonomicznego w Wielkiej Brytanii,<br />
• 1962 r. – powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia<br />
Towarzystw Ergonomicznych,<br />
• 1977 r. – powstanie Polskiego Towarzystwa<br />
Ergonomicznego.<br />
7
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
<strong>Ergonomia</strong> jest to <strong>interdyscyplinarna</strong> <strong>nauka</strong> stosowana,<br />
zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi,<br />
maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego<br />
środowiska pracy oraz przedmiotów codziennego użytku<br />
do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych<br />
i społecznych człowieka.<br />
8
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Współczesne nurty działalności ergonomicznej :<br />
9
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Co to znaczy, że coś jest ergonomiczne <br />
• jest dostosowane do człowieka<br />
• brak negatywnych skutków<br />
• podoba się<br />
10
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Cztery podstawowe cechy ergonomii <strong>jako</strong> nauki :<br />
1. <strong>nauka</strong> stosowana<br />
(w odróżnieniu od nauk teoretycznych) dlatego, że<br />
tematyka badań wynika z zapotrzebowania praktycznego,<br />
2. humanocentryzm - dobro człowieka musi być<br />
traktowane priorytetowo w stosunku do kryteriów<br />
technicznych lub ekonomicznych.<br />
(technikę należy dostosować do człowieka, a człowieka<br />
do techniki – jedynie w ograniczonym zakresie).<br />
11
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
3. zainteresowania ergonomii dotyczą określonego<br />
systemu działania, złożonego z podsystemu<br />
ludzkiego i podsystemu technicznego,<br />
4. efektywne współdziałanie człowieka i środków<br />
technicznych.<br />
12
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Nauki współtworzące ergonomię :<br />
13
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Korzyści uzyskiwane dzięki wysokiej <strong>jako</strong>ści ergonomicznej urządzeń<br />
technicznych:<br />
• lepsza i wydajniejsza praca,<br />
• zmniejszenie liczby braków i błędów popełnianych w pracy,<br />
• zwiększenie bezpieczeństwa pracy i eliminacja chorób zawodowych,<br />
• lepsze wykorzystanie czasu pracy,<br />
• zwiększenie satysfakcji z pracy,<br />
• pozytywne odczucia w kontaktach z urządzeniami technicznymi.<br />
14
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Straty spowodowane niską <strong>jako</strong>ścią ergonomiczną urządzeń technicznych:<br />
• straty ekonomiczne bezpośrednie, których wielkość możliwa jest do<br />
oszacowania (np.: mała wydajność i produkcja braków spowodowana<br />
przemęczeniem, nadmiernym hałasem, złym oświetleniem, wysoką<br />
temperaturą, skutki wypadków przy pracy, choroby zawodowe,<br />
zwolnienia lekarskie)<br />
• straty ekonomiczne pośrednie, których wielkości nie można w prosty<br />
sposób oszacować (np. utrata zdrowia, duża płynność kadr, niszczenie<br />
materiałów, narzędzi i maszyn wskutek niedbalstwa i nielubienia swojej<br />
pracy)<br />
• straty moralne, nie poddające się ekonomicznej wycenie (np.<br />
cierpienie, złe samopoczucie spowodowane przemęczeniem, niski etos<br />
pracy, brak poczucia podmiotowości, wzrost bierności i apatii, zanik<br />
potrzeby wartości wyższych).<br />
15
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Podstawowe sfery ergonomii :<br />
ergonomia<br />
ergonomia<br />
warunków pracy<br />
ergonomia<br />
wyrobu<br />
16
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
17
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
18
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Dwa podstawowe nurty działań ergonomicznych :<br />
• <strong>Ergonomia</strong> koncepcyjna jest to<br />
wprowadzenie zasad ergonomii<br />
już w trakcie formułowania<br />
założeń i projektowania<br />
systemów.<br />
• <strong>Ergonomia</strong> korekcyjna zajmuje<br />
się korektą warunków pracy na<br />
drodze modernizacji istniejących<br />
już maszyn i urządzeń, a także<br />
wprowadzaniem elementów<br />
zabezpieczających ludzi przed<br />
niekorzystnymi wpływami<br />
środowiska pracy.<br />
19
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
20
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
21
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
System CZŁOWIEK – OBIEKT TECHNICZNY (OT) <strong>jako</strong> przedmiot badań i aplikacji ergonomii:<br />
22
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
W miarę wzrostu stopnia "samodzielności" OT człowiek oddaje podsystemowi<br />
technicznemu coraz więcej zadań, polegających na:<br />
• wydatkowaniu energii,<br />
• wykonywaniu powtarzalnych ruchów roboczych,<br />
• wykonywaniu powtarzalnych operacji kontrolnych i regulujących.<br />
Stanowisko pracy <strong>jako</strong> elementarny system funkcjonalny (np. produkcyjny) składa się<br />
zawsze z dwóch rodzajów elementów: ludzkiego i technicznego.<br />
Aby mogły one ze sobą współpracować w sposób optymalny, każdy z nich powinien<br />
wypełniać te zadania i funkcje, w których ma przewagę nad "partnerem".<br />
Optymalny rozdział zadań pomiędzy człowieka i urządzenia techniczne – ważny temat badań ergonomicznych.<br />
23
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Człowiek przewyższa maszynę w następujących dziedzinach:<br />
• myślenie indukcyjne (wyciąganie wniosków i formułowanie uogólnień na<br />
podstawie dokonanych obserwacji – wymaga dowodu formalnego lub<br />
eksperymentu),<br />
• zdolność do działania w sytuacjach nieoczekiwanych i mało<br />
prawdopodobnych (działanie intuicyjne),<br />
• wykrywanie i poprawianie błędów,<br />
• wykrywanie słabych sygnałów (wzrokowych i słuchowych),<br />
• wykrywanie sygnałów przypadkowych, pojawiających się na tle szumu,<br />
• zmiany w zakresie wykonywanych funkcji w wyniku uczenia się.<br />
24
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Maszyna przewyższa człowieka w dziedzinach:<br />
• szybkość działania,<br />
• wielkość dysponowanej siły, mocy i ich stabilność,<br />
• niezmienność wykonywania stereotypowych czynności i zadań,<br />
• zdolność do wykonywania wielu operacji równocześnie,<br />
• odporność na warunki środowiska zewnętrznego,<br />
• przechowywanie informacji w postaci skróconej i kasowanie informacji.<br />
25
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> element sztuki inżynierskiej<br />
26
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
<strong>Ergonomia</strong> dla projektanta i konstruktora:<br />
W tradycyjnych metodach projektowania technicznego nie ma miejsca na<br />
wiedzę o człowieku, o jego psychice, anatomii i fizjologii pracy.<br />
Celem projektowania jest stworzenie nie tylko sprawnie działającej<br />
maszyny, lecz przede wszystkim – sprawnie działającego systemu<br />
złożonego z ludzi i obiektów technicznych, przy czym dobro ludzi w<br />
systemie musi być traktowane priorytetowo.<br />
27
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
<strong>Ergonomia</strong> dla inżyniera kierującego procesem produkcyjnym:<br />
• kontakt człowieka z maszyną, narzędziem, przyrządem, materiałem<br />
obrabianym,<br />
• wpływ na człowieka czynników środowiska pracy: drgań mech., hałasu,<br />
temperatury, wilgotności i ruchu powietrza, promieniowania cieplnego,<br />
oświetlenia, zanieczyszczeń powietrza,<br />
• wpływ na człowieka określonych rozwiązań organizatorskich: wymaganego<br />
tempa pracy, stresu psychicznego, monotonii, wysiłku fizycznego, czasu pracy<br />
itp.<br />
28
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
<strong>Ergonomia</strong> dla inżyniera służby utrzymania ruchu :<br />
Eksploatacja jest to faza istnienia wyrobu, w której kontaktuje się z nim<br />
największa liczba ludzi, i kontakt ten często trwa najdłużej.<br />
Dla obiektów technicznych w fazie eksploatacji można wyróżnić dwa stany:<br />
• stan użytkowania – praca operacyjna,<br />
• stan obsługiwania – praca serwisowa (np. naprawy, regulacja, smarowanie).<br />
Rozróżnienie to ma wpływ na dobór kryteriów oceny ergonomicznej. Często<br />
zdarza się, że kryteria ergonomiczne dotyczące działalności operatorskiej są<br />
sprzeczne z kryteriami ergonomicznymi dotyczącymi działalności serwisowej.<br />
29
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
<strong>Ergonomia</strong> dla inżyniera - organizatora pracy :<br />
• podmiotem w procesie pracy jest człowiek, a nie wyniki produkcji, stan<br />
maszyn czy zużycie surowców.<br />
Człowiek jest najcenniejszym elementem systemu pracy. O wynikach pracy<br />
w ostatecznym rozrachunku zawsze decyduje człowiek.<br />
• Nowoczesne podejście do procesu organizacji pracy - przystosowanie pracy do<br />
człowieka.<br />
• ograniczenie uciążliwości przy pracach powtarzalnych i monotonnych<br />
(współczesna automatyzacja prac) – określone działania, zwane prostymi<br />
technikami organizatorskimi<br />
(bardziej radykalne działania noszą nazwę humanizacji pracy).<br />
30
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Proste techniki organizatorskie :<br />
• Rozszerzanie pracy (job enlargement), czyli przydzielanie pracownikowi nowych,<br />
bardziej złożonych zadań, poszerzanie zakresu czynności wykonywanych na<br />
stanowisku pracy (dodanie operacji), umożliwienie wykonywania całego wyrobu<br />
lub znacznej jego części.<br />
• Wzbogacanie pracy (job enrichment), czyli scalanie czynności o różnym stopniu<br />
trudności w ramach jednego zadania, zwiększanie stopnia swobody i<br />
podejmowania decyzji w zakresie wykonywanych przez pracownika czynności,<br />
umożliwienie mu samodzielnego planowania i organizowania pracy.<br />
• Wymienność pracy (job rotation), czyli zmiana rodzaju pracy i rodzaju czynności.<br />
Rotacja prac polega na zamianie jednego wykonawcy na innego przy danej pracy.<br />
• Wymienność stanowisk pracy (job switching), czyli zmiana miejsca pracy w ciągu<br />
dnia, tygodnia i dłuższych okresów.<br />
31
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
ERGOCAD - Systemy oprogramowania<br />
służącego do komputerowo wspomaganej<br />
oceny ergonomicznej stanowisk pracy.<br />
32
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
33
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Ocena ergonomiczna procesu i stanowiska pracy:<br />
1. Zaprojektowanie zadania roboczego i dostosowanego do niego<br />
stanowiska pracy.<br />
W zależności od rodzaju pracy (praca statyczna, praca dynamiczna,<br />
praca mieszana), przystępujemy do dalszych etapów oceny.<br />
2. Analiza statyczna obciążeń układu mięśniowo-szkieletowego,<br />
3. Analiza dynamiczna (jeśli wymagana) - bezpośrednio lub po wstępnej<br />
analizie statycznej.<br />
34
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
35
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Kierunki dalszego rozwoju systemów ErgoCAD<br />
w projektowaniu stanowisk pracy :<br />
1. Włączenie procedur optymalizacyjnych,<br />
2. Nowa technika tzw. wirtualnej rzeczywistości (VR - Virtual<br />
Reality)<br />
Obiekty trójwymiarowe są prezentowane obserwatorowi przez komputer na dwóch ekranach, osobno<br />
dla lewego i prawego oka. Ekrany umieszcza się w urządzeniu zakładanym na głowę obserwatora.<br />
Urządzenie to wyposażone jest także w głośniki, co umożliwia odbieranie dźwięków generowanych<br />
przez komputer. Specjalne rękawice, reagujące na dotyk lub siłę, także sprzężone z komputerem,<br />
symulują kontakt fizyczny obserwatora z otoczeniem. Obserwator może znajdować się w kabinie<br />
symulującej ruch obiektu (np. drgania, pochylenia), zmiany temperatury i innych parametrów.<br />
36
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Wymiary ciała ludzkiego <strong>jako</strong> czynnik determinujący<br />
strukturę przestrzenną obiektu technicznego :<br />
Właściwe ukształtowanie struktury przestrzennej<br />
obiektu technicznego według kryteriów antropometrycznych<br />
stanowi jedno z podstawowych zagadnień ergonomii.<br />
37
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Na potrzeby ergonomii dane antropometryczne<br />
populacji określane są przez wymiary centyli<br />
(percentyli) - skrajnych 5. i 95. oraz środkowego - 50.<br />
Wymiary centyli skrajnych stanowią miary<br />
ograniczające i obejmują 90% populacji.<br />
Centyl populacji – wartość cechy antropometrycznej p, dla której p % populacji<br />
ma mniejszą wartość tej cechy, natomiast pozostała część populacji wartość<br />
większą niż p.<br />
38
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Cechy antropometryczne człowieka można podzielić<br />
na dwie grupy :<br />
• somatyczne - określające wysokości, szerokości,<br />
długości, głębokości i obwody ciała,<br />
• funkcjonalne - np. zakresy kątowe<br />
oraz dystanse ruchów rąk i nóg.<br />
39
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Do precyzyjnego wyznaczania przestrzennych stref pracy stosuje<br />
się kryteria zasięgów rąk, definiowane <strong>jako</strong>:<br />
• zasięg normalny,<br />
• zasięg maksymalny,<br />
• zasięg wymuszony.<br />
40
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Sytuacje, które powodują zasięgi<br />
wymuszone zasługują na szczegółową<br />
analizę, gdyż w pewnych okolicznościach<br />
(wielkość kąta pochylenia, czas<br />
utrzymywania pozycji, użycie siły)<br />
powodować mogą znaczące obciążenie<br />
statyczne lub dynamiczne pracownika.<br />
Tego rodzaju sytuacje należy eliminować<br />
<strong>jako</strong> wyjątkowo niekorzystne.<br />
41
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Lokalizacja elementów w strefach zasięgowych:<br />
• lokalizacja w strefie zasięgu normalnego i dobrej widoczności –<br />
elementy ważne, często używane,<br />
• lokalizacja w granicach zasięgu maksymalnego oraz widoczności w granicach<br />
łatwego ruchu głowy - elementy mniej ważne, rzadziej używane,<br />
• lokalizacja w strefach dalszych, wymagających niewielkiego przekroczenia<br />
granicy zasięgu maksymalnego, ruchu tułowia, względnie przemieszczania się -<br />
elementy nie mające istotnego znaczenia w podstawowym procesie użytkowania<br />
lub sterowania.<br />
42
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Wysokość pola pracy zależy od :<br />
• pozycji ciała przy pracy<br />
• w pozycji stojącej ustalana jest<br />
w odniesieniu do wysokości łokciowej,<br />
• w pozycji siedzącej - ustalana<br />
w odniesieniu do wysokości kolanowej.<br />
• charakteru pracy<br />
• dokładność,<br />
• siła,<br />
• rozmiar obiektu.<br />
43
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
44
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Odległości bezpieczeństwa<br />
Miary człowieka wyznaczają parametry bezpieczeństwa<br />
w przestrzeni pracy.<br />
Parametry te określają np. wymiary otworów<br />
umożliwiających dostęp całego ciała i jego części do stref<br />
maszyn, minimalne odstępy zapobiegające zgnieceniu,<br />
wymagania przestrzenne dotyczące osłon oraz wejść i dojść.<br />
45
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
46
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
47
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
Populacja dorosłej ludności w wieku<br />
produkcyjnym jest znacznie<br />
zróżnicowana pod względem<br />
wymiarów antropometrycznych.<br />
Różnice wymiarowe w populacji<br />
podlegają rozkładowi naturalnemu,<br />
którego obrazem graficznym jest tzw.<br />
krzywa Gaussa.<br />
48
<strong>Ergonomia</strong> <strong>jako</strong> <strong>nauka</strong> <strong>interdyscyplinarna</strong><br />
49
Biomechanika pracy<br />
Biomechanika - mechanika układów żywych,<br />
jest to <strong>interdyscyplinarna</strong> <strong>nauka</strong> stosowana<br />
badająca przyczyny i skutki działania sił<br />
zewnętrznych i wewnętrznych na układy biologiczne<br />
(np. człowieka, zwierzę, roślinę, itp.)<br />
50
Biomechanika pracy<br />
Główne działy biomechaniki obejmują :<br />
• Biomechanikę ogólną<br />
• Biomechanikę medyczną<br />
• Biomechanikę sportu<br />
• Biomechanikę inżynierską<br />
• Biomechanikę pracy<br />
Przedmiotem biomechaniki pracy jest rozpatrywanie przyczyn<br />
i skutków obciążeń układu mięśniowo – szkieletowego<br />
człowieka, wynikających z pracy fizycznej.<br />
51
Biomechanika pracy<br />
52
Biomechanika pracy<br />
53
Biomechanika pracy<br />
Podstawowe metody badawcze w biomechanice pracy<br />
Doświadczalne<br />
(miernictwo sił, przemieszczeń,<br />
elektromiografia)<br />
Teoretyczne<br />
(modelowanie matematyczne<br />
I symulacja komputerowa)<br />
Modele fizyczne<br />
o parametrach skupionych<br />
(wieloczłonowe)<br />
Modele fizyczne<br />
o parametrach rozłożonych<br />
(MES)<br />
54
Biomechanika pracy<br />
Model wieloczłonowy :<br />
W modelu wieloczłonowym układ ruchu człowieka (lub jego<br />
część, np. jedną kończynę) rozpatruje się <strong>jako</strong> układ<br />
wieloczłonowy, czyli biomechanizm zbudowany z członów<br />
sztywnych połączonych przegubami (stawy) i napędzanych<br />
siłami rozwijanymi przez mięśnie (lub zespoły mięśni).<br />
55
Biomechanika pracy<br />
56
Biomechanika pracy<br />
Model MES :<br />
Zasada - dokładne odwzorowanie geometrii ciała lub fragmentu ciała człowieka (np. tułowia, segmentu<br />
ruchowego kręgosłupa) za pomocą bardzo dużej liczby elementów.<br />
Są to tzw. elementy skończone, którym można przypisać - w zależności od potrzeby, czyli od celu<br />
rozwiązywanego zadania - określone właściwości geometryczne, materiałowe i inne.<br />
Opis matematyczny modeli MES jest bardzo złożony. Ma on postać bardzo rozbudowanych układów<br />
równań (w biomechanice: od kilkuset do kilkunastu tysięcy - zależnie od wielkości modelowanego<br />
fragmentu ciała), których wygenerowanie i rozwiązanie możliwe jest jedynie za pomocą specjalnych<br />
metod komputerowych.<br />
Modele takie umożliwiają nie tylko wyznaczenie sił wewnętrznych, lecz także - co bardzo ważne w<br />
biomechanice pracy - określenie rozkładów naprężeń i odkształceń w układzie mięśniowoszkieletowym<br />
człowieka.<br />
57
Biomechanika pracy<br />
Zalety metody MES:<br />
• łatwość modelowania przestrzennej budowy układu mięśniowoszkieletowego<br />
człowieka lub jego elementów,<br />
• łatwość wprowadzania zmian parametrów geometrycznych i<br />
materiałowych modelu,<br />
• możliwość badania statyki, dynamiki i stabilności układu mięśniowoszkieletowego,<br />
• możliwość stosowania w modelu różnych kryteriów optymalizacyjnych.<br />
58
Biomechanika pracy<br />
59
Biomechanika pracy<br />
60
Biomechanika pracy<br />
61
Ochrona pracy w Polsce<br />
OCHRONA PRACY – system środków<br />
prawnych,<br />
ekonomicznych,<br />
organizacyjnych i technicznych<br />
służących zapewnieniu pracownikom<br />
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w<br />
procesie pracy.<br />
Źródło: W. Szubert: Ochrona pracy. Studium społeczno – prawne. Warszawa<br />
1966<br />
62
Ochrona pracy w Polsce<br />
Ochrona pracy<br />
bezpieczeństwo<br />
ochrona zdrowia<br />
63
Ochrona pracy w Polsce<br />
Bezpieczeństwo definiuje się <strong>jako</strong><br />
brak nieakceptowalnego ryzyka szkód<br />
64
Ochrona pracy w Polsce<br />
OCHRONA ZDROWIA PRACOWNIKA – gwarancje zawarte<br />
w normach prawnych ustalające takie warunki pracy, aby<br />
zgodnie z definicją WHO* zapewnić pracownikowi stan<br />
dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i<br />
socjalnego.<br />
*WHO – World Health Organization (Światowa Organizacja Zdrowia)<br />
65
Ochrona pracy w Polsce<br />
Bezpieczeństwo i higiena pracy (BHP) :<br />
Ogół norm prawnych oraz środków badawczych, organizacyjnych i<br />
technicznych mających na celu stworzenie pracownikowi takich<br />
warunków pracy, aby mógł on wykonywać pracę w sposób<br />
produktywny, bez narażania go na nieuzasadnione ryzyko wypadku<br />
lub choroby zawodowej oraz nadmierne obciążenie fizyczne i<br />
psychiczne.<br />
66
Ochrona pracy w Polsce<br />
Najważniejsze organizacje międzynarodowe<br />
ustanawiające normy z zakresu prawa z dziedziny<br />
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników :<br />
1. Międzynarodowa Organizacja Pracy<br />
2. Rada Europy<br />
3. Unia Europejska<br />
67
Ochrona pracy w Polsce<br />
Ad. 1. MOP została powołana w 1919 r., a od 1946 r. stała się<br />
organizacją wyspecjalizowaną Narodów Zjednoczonych.<br />
Polska jest członkiem MOP od chwili jej powstania.<br />
Najważniejszą z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy i<br />
ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy jest<br />
konwencja nr 155 MOP z 1981 r.<br />
68
Ochrona pracy w Polsce<br />
Konwencja nr 155 MOP zawiera kompleksowe rozwiązania w dziedzinie<br />
bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy.<br />
Zapisy zawarte w konwencji można podzielić na 4 części:<br />
• zasady polityki krajowej w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony<br />
zdrowia,<br />
• zadania państwa w tym zakresie,<br />
• zadania pracodawców na szczeblu przedsiębiorstwa,<br />
• obowiązki i uprawnienia pracowników.<br />
69
Ochrona pracy w Polsce<br />
Ad. 2. Rada Europy jest organizacją międzynarodową powstałą w 1949 r.,<br />
której celem jest działanie w kierunku jedności europejskiej przez<br />
inicjatywy na rzecz praw człowieka i demokracji.<br />
• Polska została członkiem RE w 1991 r.<br />
• Podstawowe znaczenie dla prawa pracy, a więc dla bezpieczeństwa pracy<br />
i ochrony zdrowia ma ustanowiona w 1961 r. Europejska Karta<br />
Społeczna.<br />
70
Ochrona pracy w Polsce<br />
EUROPEJSKA KARTA SPOŁECZNA ratyfikowana przez Polskę w czerwcu 1997 r.<br />
Artykuł 3 EKS: Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.<br />
W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do bezpiecznych i<br />
higienicznych warunków pracy, Umawiające się Strony zobowiązują się:<br />
1. wydać przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny;<br />
2. zapewnić środki kontroli stosowania tych przepisów;<br />
3. konsultować się, gdy zachodzi potrzeba, z organizacjami pracodawców i<br />
pracowników w sprawach środków zmierzających do poprawy<br />
bezpieczeństwa i higieny pracy.<br />
71
Ochrona pracy w Polsce<br />
Ad. 3. Unia Europejska jest organem o zasięgu międzynarodowym<br />
obejmującym Europę i działającym na podstawie Traktatów<br />
powołujących trzy Wspólnoty oraz Unię Europejską.<br />
• Z punktu widzenia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników<br />
najistotniejszy jest Traktat Rzymski powołujący Wspólnotę<br />
Europejską.<br />
• Wspólnota Europejska ustanowiła w dziedzinie bezpieczeństwa i<br />
ochrony zdrowia pracowników szereg dyrektyw, spośród których<br />
najważniejsza jest dyrektywa 89/391/EWG.<br />
72
Ochrona pracy w Polsce<br />
Dyrektywa Rady 89/391/EWG z 12 czerwca 1989 r.<br />
o wprowadzeniu środków w celu zwiększania bezpieczeństwa<br />
i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy<br />
• Dyrektywa 89/391/EWG reguluje zadania stron uczestniczących w<br />
tworzeniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakładzie<br />
pracy.<br />
• Realizacja zadań zawartych w dyrektywie ma gwarantować stymulację<br />
działań nie tylko w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia<br />
pracowników, lecz także dla jego poprawy.<br />
73
Ochrona pracy w Polsce<br />
• Niezbędne środki, jakie pracodawca powinien<br />
podjąć w celu zapewnienia bezpieczeństwa i<br />
ochrony zdrowia pracowników:<br />
• Zapobieganie ryzyku zawodowemu<br />
• Informowanie<br />
• Szkolenie<br />
• Zapewnienie odpowiednich środków i organizacji<br />
74
Ochrona pracy w Polsce<br />
• Przy stosowaniu w/w środków pracodawca powinien<br />
wdrażać wymienione w art. 6 ust. 2 dyrektywy zasady,<br />
zwane ogólnymi zasadami zapobiegania:<br />
• Unikanie ryzyka,<br />
• Ocena ryzyka, którego nie można uniknąć,<br />
• Zapobieganie ryzyku u źródła,<br />
• Dostosowanie pracy do pojedynczego człowieka,<br />
• Stosowanie nowych rozwiązań technicznych,<br />
• Właściwe instruowanie pracowników.<br />
75
Ochrona pracy w Polsce<br />
• Z uwagi na swoją konstrukcję, dyrektywa 89/391/EWG wydaje się być uniwersalna i<br />
„ponadczasowa”.<br />
• Zawiera ona wskazówki dla pracodawcy, jak prawidłowo i kompleksowo zarządzać<br />
bezpieczeństwem w środowisku pracy.<br />
• W odróżnieniu od dotychczasowego podejścia, skupiającego uwagę na ograniczanie<br />
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, główny akcent położony został na<br />
likwidację prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożenia dla zdrowia i życia.<br />
• Porównując wymagania zawarte w tej dyrektywie ze znowelizowanym działem 10 KP<br />
należy stwierdzić, że przepisy prawa polskiego zostały w bardzo dużym stopniu<br />
zbliżone do wymagań dyrektywy.<br />
76
Ochrona pracy w Polsce<br />
System ochrony pracy<br />
w Polsce<br />
System prawny –<br />
wskazuje na normy prawne<br />
dotyczące bezpieczeństwa<br />
i ochrony zdrowia<br />
System organizacyjny –<br />
obrazuje system organizacji<br />
ochrony pracy<br />
na różnych szczeblach instytucji<br />
uczestniczących w tworzeniu<br />
i kontrolowaniu BHP w Polsce<br />
77
Ochrona pracy w Polsce<br />
System prawny ochrony pracy w Polsce<br />
78
Ochrona pracy w Polsce<br />
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.<br />
(Dz.U. nr 78, poz. 483)<br />
Art. 24<br />
Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej.<br />
Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy.<br />
Art. 66<br />
1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków<br />
pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy<br />
określa ustawa.<br />
Art. 68<br />
1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.<br />
79
Ochrona pracy w Polsce<br />
Zasady BHP –<br />
pozaprawne (nie określone w prawie) reguły<br />
bezpiecznego postępowania, wymagane<br />
przy wykonywaniu określonej pracy,<br />
wynikające z doświadczenia oraz przesłanek<br />
naukowych i technicznych.<br />
80
Ochrona pracy w Polsce<br />
System organizacyjny ochrony pracy w Polsce<br />
81
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy<br />
Kodeks pracy to podstawowy oraz najważniejszy akt prawny regulujący<br />
relacje pomiędzy pracodawcami, a pracownikami.<br />
Kodeks pracy reguluje m.in..:<br />
• czas pracy,<br />
• kwestie urlopów wypoczynkowych,<br />
• zagadnienia dot. zapewnienia bhp,<br />
• obowiązki i prawa pracownika i pracodawcy,<br />
• odpowiedzialność prawną wynikającą z tytułu umowy o pracę.<br />
82
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy – obowiązki pracodawcy<br />
Kodeks pracy<br />
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974<br />
(tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.)<br />
DZIAŁ PIERWSZY<br />
Rozdział II<br />
Podstawowe zasady prawa pracy<br />
Art. 15. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i<br />
higieniczne warunki pracy.<br />
DZIAŁ CZWARTY<br />
Rozdział I<br />
Obowiązki pracodawcy<br />
Art. 94. Pracodawca jest obowiązany w szczególności […]:<br />
4) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić<br />
systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny<br />
pracy.<br />
83
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy – obowiązki pracodawcy<br />
Kodeks pracy<br />
DZIAŁ DZIESIĄTY<br />
Bezpieczeństwo i higiena pracy<br />
Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy<br />
Art. 207. § 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny<br />
pracy w zakładzie pracy.<br />
§ 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez<br />
zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim<br />
wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest<br />
obowiązany:<br />
1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki<br />
pracy,<br />
2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad<br />
bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym<br />
zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń.<br />
84
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy<br />
DZIAŁ DZIESIĄTY<br />
Bezpieczeństwo i higiena pracy<br />
Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy<br />
Art. 207. § 2. (cd.)<br />
Kodeks pracy – obowiązki pracodawcy<br />
3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bhp oraz dostosowywać środki<br />
podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia<br />
pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,<br />
4) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i<br />
chorobom zawodowym […],<br />
5)uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących<br />
dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych<br />
działań profilaktycznych,<br />
6) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych<br />
przez organy nadzoru nad warunkami pracy,<br />
7) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.<br />
85
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy – prawa pracownika<br />
Kodeks pracy<br />
DZIAŁ DZIESIĄTY<br />
Bezpieczeństwo i higiena pracy<br />
Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika<br />
Art. 210. § 1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i<br />
higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia<br />
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim<br />
niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od<br />
wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.<br />
§ 2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o<br />
którym mowa w § 1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia,<br />
zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.<br />
§ 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca<br />
zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2, pracownik zachowuje<br />
prawo do wynagrodzenia.<br />
86
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy – prawa pracownika<br />
Kodeks pracy<br />
DZIAŁ DZIESIĄTY<br />
Bezpieczeństwo i higiena pracy<br />
Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika<br />
Art. 210. (cd.)<br />
§ 4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego,<br />
powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności<br />
psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia<br />
bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.<br />
§ 5. Przepisy § 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem<br />
pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.<br />
87
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy – obowiązki pracownika<br />
Kodeks pracy<br />
DZIAŁ DZIESIĄTY<br />
Bezpieczeństwo i higiena pracy<br />
Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika<br />
Art. 211. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest<br />
podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest<br />
obowiązany:<br />
1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i<br />
instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom<br />
sprawdzającym,<br />
2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i<br />
higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek<br />
przełożonych,<br />
3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w<br />
miejscu pracy,<br />
4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków<br />
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich<br />
przeznaczeniem,<br />
5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym<br />
badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich […].<br />
88
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy – maszyny i inne urządzenia techn.<br />
Kodeks pracy<br />
DZIAŁ DZIESIĄTY<br />
Bezpieczeństwo i higiena pracy<br />
Rozdział IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne<br />
Art. 215. § 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i<br />
budowane, aby:<br />
1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności<br />
zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji<br />
chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem,<br />
szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i<br />
niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy,<br />
2) uwzględniały zasady ergonomii.<br />
Art. 217. Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne<br />
urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny<br />
zgodności określonych w odrębnych przepisach.<br />
89
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy – profilaktyczna ochrona zdrowia<br />
Kodeks pracy<br />
DZIAŁ DZIESIĄTY<br />
Bezpieczeństwo i higiena pracy<br />
Rozdział VI. Profilaktyczna ochrona zdrowia<br />
Art. 226. Pracodawca […]:<br />
2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną<br />
pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.<br />
Art. 229.<br />
§ 1. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:<br />
1) osoby przyjmowane do pracy,<br />
2) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy<br />
przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla<br />
zdrowia lub warunki uciążliwe.<br />
§ 2. Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. W przypadku<br />
niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą,<br />
pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia<br />
zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. 90
Ochrona pracy w Polsce<br />
Kodeks pracy – szkolenia<br />
Kodeks pracy<br />
DZIAŁ DZIESIĄTY<br />
Bezpieczeństwo i higiena pracy<br />
Rozdział VIII. Szkolenie<br />
Art. 237. § 1. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie<br />
posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także<br />
dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.<br />
§ 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie<br />
bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz<br />
prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. […]<br />
§ 3. Szkolenia, o których mowa w § 2, odbywają się w czasie pracy i na koszt<br />
pracodawcy.<br />
91
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Za wypadek przy pracy uważa się zdarzenie:<br />
• nagłe<br />
• powodujące uraz<br />
• wywołane przyczyną zewnętrzną<br />
• mające związek z pracą<br />
92
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
kryterium 1: nagłość zdarzenia<br />
Kryterium nagłości przesądza o tym, czy dane zdarzenie zakwalifikuje się <strong>jako</strong><br />
wypadek przy pracy czy też <strong>jako</strong> chorobę zawodową.<br />
Zdarzenie nagłe zachodzi wtedy gdy nie trwa dłużej<br />
niż wynosi czas jednej zmiany roboczej.<br />
Ocena nagłości zdarzenia dokonywana jest zawsze z uwzględnieniem wszystkich okoliczności wypadku.<br />
93
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
kryterium 2: uraz<br />
Uraz jest to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka<br />
wskutek działania czynnika zewnętrznego<br />
(np. chemicznego, mechanicznego, termicznego, elektrycznego,<br />
promieniowania jonizującego, pola elektrycznego lub magnetycznego).<br />
94
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
kryterium 3: przyczyna zewnętrzna<br />
Dane zdarzenie może być tylko wtedy uznane za wypadek przy pracy,<br />
jeżeli nastąpiło na skutek działania czynników zewnętrznych.<br />
Mogą to być:<br />
• urazy spowodowane działaniem elementów ruchomych, ostrych, wystających, urządzeń i narzędzi<br />
• działanie energii elektrycznej<br />
• działania substancji chemicznej<br />
• urazy spowodowane potknięciem i upadkiem.<br />
W/w to jedne z wielu możliwych przyczyn zewnętrznych, dlatego też każdy wypadek<br />
rozpatrywany jest indywidualnie.<br />
95
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
kryterium 4: związek z pracą<br />
Związek z pracą zachodzi wówczas, gdy przyczyną wypadku jest pełnienie przez<br />
pracownika obowiązków wynikających ze stosunku pracy bądź związanych z nim.<br />
Do tej grupy należą wypadki jakim może ulec pracownik w następujących sytuacjach:<br />
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub<br />
poleceń przełożonych,<br />
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz<br />
pracodawcy, nawet bez polecenia,<br />
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą<br />
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.<br />
96
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Poszkodowani w wypadkach przy pracy w Polsce<br />
na 100 000 zatrudnionych w latach 1985 - 2008<br />
97
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Poszkodowani w wypadkach przy pracy w Polsce<br />
na 1 000 zatrudnionych w poszczególnych województwach<br />
98
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
wypadek traktowany na równi<br />
z wypadkiem przy pracy<br />
1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wykonywanie<br />
pracy, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika,<br />
które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,<br />
2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,<br />
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy<br />
organizacje związkowe.<br />
99
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Natychmiast po wystąpieniu wypadku pracodawca powinien:<br />
• zapewnić udzielenie poszkodowanemu pierwszej pomocy,<br />
• zabezpieczyć miejsce wypadku,<br />
• ustalić okoliczności i przyczyny wypadku,<br />
• sporządzić dokumentację powypadkową,<br />
• zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom,<br />
• prowadzić rejestr wypadków przy pracy.<br />
Pracodawca zawiadamia inspektora pracy i prokuratora<br />
o każdym wypadku ciężkim, śmiertelnym i zbiorowym.<br />
100
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków przy pracy<br />
• zasiłek chorobowy – dla pracownika, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy<br />
pracy,<br />
• świadczenia rehabilitacyjne – dla pracownika, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal<br />
niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności pracy,<br />
• zasiłek wyrównawczy – dla pracownika, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek długiego lub<br />
trwałego uszczerbku na zdrowiu,<br />
• jednorazowe odszkodowanie – dla pracownika, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na<br />
zdrowiu,<br />
• jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego pracownika,<br />
• renta z tytułu niezdolności do pracy – dla pracownika, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku,<br />
• renta szkoleniowa – dla pracownika, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania<br />
zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem<br />
przy pracy,<br />
• renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy,<br />
• dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,<br />
• dodatek pielęgnacyjny.<br />
101
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Kwoty jednorazowych odszkodowań<br />
W okresie od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r.<br />
kwoty jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy<br />
lub choroby zawodowej wynoszą:<br />
• 621 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu<br />
• 10 860 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz<br />
niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego<br />
• 55 853 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest małżonek<br />
lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty<br />
102
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Kiedy nie przysługują świadczenia z tytułu wypadku przy pracy<br />
• Gdy wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez<br />
poszkodowanego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane<br />
przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa,<br />
• Gdy poszkodowany, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem substancji<br />
odurzających lub psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do<br />
spowodowania wypadku.<br />
103
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Wypadek, któremu ulega osoba nie będąca<br />
w myśl obowiązujących uregulowań<br />
prawnych pracownikiem , nie jest<br />
wypadkiem przy pracy .<br />
PRACOWNIK – osoba zatrudniona na podstawie<br />
umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę<br />
(art. 2 k.p.)<br />
104
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
wypadek w drodze do pracy i z pracy<br />
Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe<br />
zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło<br />
w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia, jeżeli<br />
droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.<br />
Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy,<br />
mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona<br />
i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą<br />
najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.<br />
105
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi<br />
z domu do pracy również drogę do miejsca:<br />
1) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł<br />
ubezpieczenia rentowego<br />
2) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo<br />
społecznych,<br />
3) zwykłego spożywania posiłków,<br />
4) odbywania nauki lub studiów.<br />
106
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Podział wypadków przy pracy :<br />
▪ ciężkie<br />
▪ śmiertelne<br />
▪ zbiorowe<br />
▪ pozostałe (lekkie)<br />
107
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
wypadek ciężki – jest to zdarzenie, które powoduje<br />
• ciężkie, nieodwracalne uszkodzenie ciała (takie jak: utrata wzroku, słuchu,<br />
mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia,<br />
naruszające podstawowe funkcje organizmu), lub<br />
• nieuleczalną lub zagrażającą życiu chorobę, lub<br />
• trwałą chorobę psychiczną, lub<br />
• całkowitą lub częściową niezdolność do pracy w zawodzie, lub<br />
• trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.<br />
108
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
wypadek śmiertelny – zdarzenie, które<br />
spowodowało śmierć pracownika w okresie<br />
do 6 miesięcy od dnia wypadku.<br />
109
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
wypadek zbiorowy – wypadek,<br />
któremu w wyniku tego samego zdarzenia<br />
uległy co najmniej dwie osoby.<br />
110
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Ilość wypadków śmiertelnych przy pracy w Polsce<br />
na 100 000 zatrudnionych w latach 1985 - 2008<br />
13<br />
12<br />
11<br />
10<br />
9<br />
8<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
111
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Ilość wypadków ciężkich przy pracy w Polsce<br />
na 100 000 zatrudnionych w latach 1985 - 2008<br />
50<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008<br />
112
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
modelowanie wypadków przy pracy<br />
Powstanie wypadku jest wynikiem działania czynnika:<br />
• technicznego<br />
• organizacyjnego<br />
• ludzkiego<br />
lub ich kombinacji.<br />
113
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
modelowanie wypadków przy pracy<br />
114
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
modelowanie wypadków przy pracy<br />
115
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Metody badania wypadków przy pracy<br />
Badanie wypadków jest działaniem mającym na celu zidentyfikowanie<br />
przyczyn i okoliczności wypadków.<br />
Do najczęściej wykorzystywanych technik badania wypadków należą:<br />
• metoda TOL<br />
• analiza odchyleń<br />
• analiza drzewa błędów<br />
• analiza przepływu energii<br />
• metoda MORT<br />
116
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Za chorobę zawodową uważa się chorobę:<br />
1. określoną w wykazie chorób zawodowych,<br />
2. spowodowaną działaniem czynników szkodliwych<br />
dla zdrowia występujących w środowisku pracy.<br />
117
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
118
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Szkodliwości zawodowe, które wywołują choroby zawodowe,<br />
można najogólniej podzielić na 4 podstawowe grupy:<br />
• czynniki chemiczne<br />
• czynniki fizyczne<br />
• czynniki biologiczne<br />
• uciążliwości związane ze sposobem wykonywania pracy.<br />
Choroby zawodowe stanowią odrębną i trudną dziedzinę wiedzy medycznej, a<br />
zagrożenie tymi chorobami wiąże się nie tylko z odpowiedzialnością za ochronę<br />
zdrowia pracujących, lecz także z poważnymi skutkami ekonomicznymi obciążającymi<br />
państwo i całe społeczeństwo.<br />
119
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
14000<br />
Ilość chorób zawodowych w Polsce w latach 1980-2007<br />
na ok. 10 000 000 zatrudnionych ok. 0,12 %<br />
12000<br />
10000<br />
8000<br />
6000<br />
ok. 0,03%<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007<br />
120
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Choroby zawodowe w Polsce w roku 2007 wg województw<br />
(liczba chorób na 100 000 zatrudnionych)<br />
121
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Choroby zawodowe w Polsce w roku 2007<br />
4%<br />
3%<br />
3%<br />
Przewlekłe choroby narządu głosu<br />
Pylice płuc<br />
Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich<br />
następstwa<br />
3% 2%2% Ubytek słuchu<br />
25%<br />
Przewlekłe choroby obwodowego układu<br />
nerwowego<br />
Choroby skóry<br />
Nowotwory złośliwe<br />
5%<br />
8%<br />
21%<br />
21%<br />
Przewlekłe choroby układu ruchu<br />
Zespół wibracyjny<br />
Astma oskrzelowa<br />
Alergiczny nieżyt nosa<br />
Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich<br />
następstwa<br />
Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane<br />
pyłem azbestu<br />
Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli<br />
Choroby wywołane działaniem promieniowania<br />
jonizującego<br />
Choroby układu wzrokowego<br />
122
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Choroby zawodowe w Polsce w roku 2007<br />
17%<br />
27%<br />
8%<br />
48%<br />
Pylice płuc<br />
Choroby zakaźne lub<br />
pasożytnicze<br />
Obustronny trwały ubytek<br />
słuchu<br />
Przewlekłe choroby<br />
narządu głosu<br />
mężczyźni<br />
12%<br />
26%<br />
Przewlekłe choroby<br />
narządu głosu<br />
62%<br />
Choroby zakaźne lub<br />
pasożytnicze<br />
kobiety<br />
Przewlekłe choroby<br />
obwodowego układu<br />
nerwowego<br />
123
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe<br />
Choroby zawodowe w Polsce w 2007 r. wg działów gospodarki narodowej<br />
(liczba chorób na 100 000 zatrudnionych)<br />
Górnictwo<br />
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo<br />
Edukacja<br />
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna<br />
Przetwórstwo przemysłowe<br />
Działalność usługowa komunalna<br />
Budownictwo<br />
Hotele i restauracje<br />
Wytwarzanie i zaopatrywanie w media<br />
Transport, gospodarka magazynowa i łączność<br />
Obsługa nieruchomości i firm<br />
Handel i naprawy<br />
Pośrednictwo finansowe<br />
Administracja publiczna i obrona narodowa<br />
0 50 100 150 200 250 300 350<br />
124
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
Klasyfikacja czynników:<br />
• chemiczne<br />
• fizyczne<br />
• biologiczne<br />
• psychofizjologiczne<br />
• społeczne<br />
Oddziaływanie na człowieka:<br />
• pozytywne<br />
• negatywne<br />
125
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
Czynniki negatywne:<br />
• Czynnik niebezpieczny – czynnik, którego oddziaływanie może<br />
prowadzić do urazu lub natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia<br />
człowieka,<br />
• Czynnik szkodliwy – czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do<br />
stopniowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka,<br />
• Czynnik uciążliwy – czynnik, którego oddziaływanie może utrudniać<br />
pracę lub obniżać zdolność jej wykonywania, nie powodując jednak<br />
trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka.<br />
126
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
I. Czynniki mechaniczne<br />
Kiedy powstaje zagrożenie urazami <br />
127
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
I. Czynniki mechaniczne<br />
zagrożenia mechaniczne - wszelkie oddziaływania na<br />
człowieka czynników fizycznych, które mogą być przyczyną<br />
urazów powodowanych mechanicznym działaniem części<br />
maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub<br />
wyrzucanych materiałów stałych albo płynnych.<br />
128
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
Klasyfikacja czynników mechanicznych :<br />
I. Czynniki mechaniczne<br />
• przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,<br />
• ruchome elementy,<br />
• ostre, wystające elementy, chropowate elementy,<br />
• spadające elementy,<br />
• płyny pod ciśnieniem,<br />
• śliskie, nierówne powierzchnie,<br />
• ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),<br />
• położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości),<br />
• inne, np. powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje, żywe zwierzęta.<br />
129
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
I. Czynniki mechaniczne<br />
Podstawowe zagrożenia mechaniczne:<br />
• zgniecenie<br />
• cięcie lub obcięcie<br />
• wplątanie<br />
• wciągnięcie lub pochwycenie<br />
• uderzenie<br />
• przekłucie lub przebicie<br />
• starcie lub obtarcie<br />
• wytrysk cieczy pod ciśnieniem<br />
130
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
I. Czynniki mechaniczne<br />
131
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
I. Czynniki mechaniczne<br />
132
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
II. Energia elektryczna<br />
Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki:<br />
Działanie bezpośrednie<br />
(wskutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało<br />
ludzkie) poprzez oddziaływanie na układ nerwowy<br />
oraz w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych<br />
może objawiać się:<br />
•odczuwaniem przepływu prądu, uczuciem bólu,<br />
•kurczami mięśni dłoni uniemożliwiającymi uwolnienie<br />
się rażonego,<br />
•zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi,<br />
•zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,<br />
•utratą przytomności,<br />
•migotaniem komór sercowych - bardzo groźnym dla<br />
życia człowieka,<br />
•oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała.<br />
Działanie pośrednie<br />
(bez przepływu prądu przez ciało człowieka):<br />
•oparzenia ciała wskutek pożarów<br />
wywołanych zwarciem elektrycznym,<br />
•oparzenia ciała łukiem elektrycznym,<br />
•uszkodzenia wzroku wskutek dużej<br />
jaskrawości łuku elektrycznego,<br />
•uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku<br />
upadku z wysokości.<br />
133
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
II. Energia elektryczna<br />
Prąd w mA Prąd przemienny 50-60 Hz Prąd w mA Prąd stały<br />
1-1,5 Początek odczuwania przepływu prądu 5-8 Początek odczuwania przepływu prądu.<br />
Uczucie ciepła<br />
3-6 Powstają skurcze mięśni i odczucie bólu<br />
10-15 Silne skurcze mięśni. Ręce z trudem można<br />
oderwać od przewodu. Silne bóle w palcach,<br />
ramionach i plecach<br />
15-25 Bardzo silny skurcz. Samodzielne<br />
oderwanie się jest niemożliwe. Bardzo silne<br />
bóle. Utrudniony oddech<br />
większy niż<br />
30<br />
Bardzo silne skurcze. Utrata przytomności i<br />
migotanie komór sercowych<br />
20-25 Powstają skurcze. Znaczne odczuwanie ciepła<br />
134
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
II. Energia elektryczna<br />
135
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
II. Energia elektryczna<br />
136
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
II. Energia elektryczna<br />
Klasy ochronności urządzeń elektrycznych<br />
137
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
II. Energia elektryczna<br />
Uwalnianie osoby rażonej<br />
spod działania prądu elektrycznego NN (do 1000 V)<br />
• przez wyłączenie napięcia zasilającego,<br />
• przez odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,<br />
• przez odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.<br />
138
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
III. Hałas<br />
Hałas - wszelkie niepożądane, uciążliwe<br />
lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu<br />
i inne zmysły oraz części organizmu człowieka.<br />
Hałas nie musi być nadmiernie<br />
głośny, aby spowodować problemy<br />
w miejscu pracy. Może bowiem<br />
wchodzić w interakcję z innymi<br />
zagrożeniami na stanowiskach<br />
pracy, zwiększając tym samym<br />
stopień ryzyka.<br />
139
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
III. Hałas<br />
Szczególnie szkodliwy wpływ hałasu na narząd słuchu powodują następujące<br />
jego cechy i okoliczności narażenia:<br />
• poziom dźwięku przekraczający 85 dB; bodźce słabsze nie uszkadzają narządu<br />
słuchu nawet przy długotrwałym nieprzerwanym działaniu,<br />
• ciągła ekspozycja na hałas jest bardziej szkodliwa niż przerywana; nawet<br />
krótkotrwałe przerwy umożliwiają bowiem procesy regeneracyjne słuchu,<br />
• hałas impulsowy jest szczególnie szkodliwy; mechanizmy obronne narządu<br />
słuchu zapobiegające wnikaniu energii akustycznej do ucha nie zadziałają<br />
odpowiednio szybko.<br />
140
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
III. Hałas<br />
Skutki wpływu hałasu na organ słuchu dzieli się na:<br />
• uszkodzenia struktur anatomicznych narządu słuchu (perforacje, ubytki błony<br />
bębenkowej), będące zwykle wynikiem jednorazowych i krótkotrwałych<br />
ekspozycji na hałas o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego powyżej<br />
130 ÷ 140 dB,<br />
• upośledzenie sprawności słuchu w postaci podwyższenia progu słyszenia, w<br />
wyniku długotrwałego narażenia na hałas, o równoważnym poziomie dźwięku<br />
przekraczającym 85 dB. Podwyższenie progu może być odwracalne (tzw.<br />
czasowe przesunięcie progu) lub trwałe (trwały ubytek słuchu).<br />
141
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
III. Hałas<br />
142
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
III. Hałas<br />
143
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
IV. Pyły<br />
Pyły są to zbiory cząstek ciał stałych, sedymentujących pod wpływem sił<br />
ciężkości, które mogą przez pewien czas pozostawać w stanie<br />
zawieszonym w gazowej fazie rozpraszającej.<br />
144
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
IV. Pyły<br />
145
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
IV. Pyły<br />
146
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
V. Substancje chemiczne<br />
Substancja toksyczna jest to substancja<br />
powodująca szkodliwe efekty w organizmach<br />
żywych.<br />
Dawka – ilość substancji chemicznej podana,<br />
pobrana lub wchłonięta do organizmu<br />
określoną drogą.<br />
147
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
V. Substancje chemiczne<br />
Substancja chemiczna wchłonięta do organizmu jedną z możliwych dróg<br />
dostaje się do krwi, skąd może być transportowana do tkanek, w których<br />
ulega przemianie i wywiera działanie na określony układ receptorów.<br />
148
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe<br />
i uciążliwe w środowisku pracy<br />
V. Substancje chemiczne<br />
149
KONIEC