Ese i shkurtër në lidhje me Usul el-Fikh - Mburoja

1 MBUROJA.net
Ese i shkurtër në lidhje me Usul el-Fikh
Nga Shejh ‘Abdur-Rahman ibn Nasir es-Se’di (v.1383)
Ky është një ese i shkurtër që ka të bëjë me usulul-fikh (bazat e jurisprudencës), jo i
komplikuar në formulim, me domethënie të qartë dhe i dobishëm për mësimin e
vendimeve të tija për atë që reflekton për domethënien e tij. Lusim Allahun që kjo t’i bëjë
dobi kompiluesit dhe lexuesit të tij. Vërtet, Ai është më Bujari.
Kapitulli I
Usulul-fikh: është shkenca që ka të bëjë me dëshmitë gjithëpërfshirëse të fikhut. Meqë
fikhu konsiston ose nga [i] mesa’il (çështjet) në lidhje me të cilat kërkohet vendosja me
njërën prej pesë vendimeve, ose [ii] janë dela’il (dëshmitë) e përdorura në nxjerrjen dhe
përcaktimin e këtyre mesa’il (çështjeve). Pra, fikhu në të vërtetë është njohje e mesai’il
(çështjeve) dhe dela’il (dëshmive).
Këto dela’il (dëshmi) janë dy llojesh:
i. Dëshmitë e gjithmbarshme që përfshijnë çdo vendim – prej fillimit deri në fund
të fikhut – të llojit të vetëm, siç është thënia jonë: “el-amr lil-vuxhub (urdhri tregon
në obligim).” Ose: “en-nehi lit-tehrim (moslejimi tregon në ndalesë).” Dhe dëshmi
tjera të ngjashme. Pra, këto janë pjesë të usulul-fikh.
ii.
Dëshmitë e detajuara që janë për t’u kuptuar në dritën e dëshmive
gjithëpërfshirëse. Kur kjo plotësohet, ahkam (vendimet) mund të zbërthehen.
Kështu, ahkam (vendimet) kanë nevojë për dëshmitë e tyre të detajuara, dhe
dëshmitë e detajuara vetë kanë nevojë për dëshmitë gjithëpërfshirëse. Kështu, me
këtë, ne e njohim nevojën dhe domosdoshmërinë e njohjes së usulul-fikhut, dhe se
kjo ndihmon në të kuptuarit e vetë fikhut, dhe kjo është baza për deduksion dhe
të bërit ixhtihad në ahkam (vendime).
Kapitulli II
Ahkami (vendimet) mbi të cilat fikhu sillet janë pesë:
1. Uaxhib (obligim): ajo për të cilën ai që e ekzekuton, shpërblehet, ndërsa ai që e lë,
ndëshkohet.
2. Haram (ndalesë): kjo është e kundërta e obligimit.
3. Mesnun (e rekomanduar): ajo për të cilën ai që e bën, shpërblehet, ndërsa ai që e
lë, nuk ndëshkohet.

2 MBUROJA.net
4. Mekruh (e urryer, e neveritur): kjo është e kundërta e rekomandimit.
5. Mubah (e lejuar): kjo është kur bërja dhe lënia e saj janë të njëjta.
Ato vendime të cilat janë uaxhib (obligative) ndahen në dy kategori: fard’ajn (obligim
individual), bërja e së cilës kërkohet nga çdo mukellef (i përgjegjshëm moralisht), balig (i
pjekur) dhe ‘akil (normal). Shumica e këtyre vendimeve Sheriatike hyjnë në këtë
kategori. E dyta është fard kifaje (obligim kolektiv), ekzekutimi i së cilës kërkohet nga
kolektivi i përgjegjshëm moralisht, por jo prej secilit individ specifikisht; siç është të
mësuarit e degëve të ndryshme të diturisë së dobishme dhe industrive të dobishme, të
urdhëruarit në të mirë dhe ndalimi nga e keqja si dhe çështje tjera të ngjashme.
Këto pesë vendime ndryshojnë shumë në pajtim me gjendjen e vet, nivelet dhe ndikimet
e veta.
Kështu, çfarëdo që është prej maslaha (dobisë) së pastër dhe mbizotëruese, atëherë
Ligjvënësi ka urdhëruar ose rekomanduar ekzekutimin e saj. Çfarëdo që është prej
mafsada (dëmit) të pastër dhe mbizotërues, atëherë Ligjvënësi e ka ndaluar bërjen e saj
qoftë me moslejim absolut apo mospëlqim. Kështu që ky asël (parim fundamental)
përfshin të gjitha çështjet e urdhëruara apo të ndaluara nga Ligjvënësi.
Për sa u përket atyre gjërave të cilat Ligjvënësi i ka lejuar, atëherë ato nganjëherë çojnë
në atë që është e mirë dhe kështu u janë bashkuar atyre gjërave të cilat janë urdhëruar,
ndërsa herëve tjera ato çojnë në atë që është e keqe dhe kështu u janë bashkuar atyre
gjërave të cilat janë të ndaluara. Pra ky është një asël i fortë që: “el-uesa’ilu leha ahkamulmekasid
(mënyrat i adoptojnë (përqafojnë) të njëjtat vendime sikurse qëllimet e tyre).”
Kapitulli III
Adile (dëshmitë) prej të cilave fikhu përfitohet janë katër:
Libri dhe Suneti, dhe këto të dyja janë bazat me të cilat mukellefun (të përgjegjshmit
moralisht) drejtohen dhe mbi të cilat ngrihet feja e tyre. Pastaj ixhma’ (konsensusi) dhe elkijasus-sahi
(analogjia e shëndoshë dhe korrekte). Të dyja këto janë të nxjerra nga Libri
dhe Suneti. Kështu që fikhu – në tërësinë e tij – nuk e lëshon fushën e këtyre katër usul
(bazave).
Shumica e ahkam (vendimeve) të rëndësishme tregohen nga këto katër adile (dëshmi).
Ato tregohen nga nusus (tekstet) e Librit dhe Sunetit. Dijetarët kanë ixhma’ (konsensus)
lidhur me to, dhe ato tregohen nga kijasus-sahi (analogjia e shëndoshë dhe korrekte), për
shkak të asaj që ngërthejnë nga e mira, nëse është urdhër, apo atë që përmbajnë nga e
keqja, nëse është ndalim. Shumë pak ka nga ahkam për të cilët Dijetarët janë dalluar. Në
raste të tilla, më i afërti ndaj së vërtetës është ai, i cili u referohet me korrektësi këtyre

3 MBUROJA.net
katër usul (bazave).
Kapitulli IV, në lidhje me Librin dhe Sunetin
Për sa i përket Librit: Ai është el-Kur’anul-‘Adhim (Kur’ani madhështor), Kelami (të
folurit) e Zotit të botëve, e cila është zbritur nga Shpirti Besnik në zemrën e Muhamedit,
të Dërguarit të Allahut (salallahu alejhi ue selam), që ai të jetë paralajmërues për tërë
njerëzimin – në gjuhën e pastër Arabe – që ka të bëjë me tërë atë për çka kanë nevojë,
lidhur me atë prej së cilës kanë dobi në lidhje me Fenë e tyre në botën e tyre. Libri i
Allahut është ai, i cili këndohet me gjuhë, shkruhet në mesahif (kopje) dhe ruhet në
zemra, të cilit:
“Kurrfarë gënjeshtre s’mund t’i afrohet nga para apo nga prapa tij. Ai qe zbritur nga i
Urti, që është i denjë për tërë lavdërimin.” [Fusilet 41:42].
Për sa i përket Sunetit: janë akual (thëniet), af’al (veprat) e Pejgamberit (salallahu alejhi ue
selam), si dhe takrir (miratimi i pashprehur me fjalë) i tij i thënieve dhe veprave të të
tjerëve.
Ahkamush-shar’ije (vendimet e sheriatit) nganjëherë merren nga teksti i qartë i Librit dhe
Sunetit, i cili definohet si teksti që posedon domethënie të qartë e që s’mund të ketë tjetër
domethënie, përveç atij mendimi të vetëm. Nganjëherë merren nga domethënia dhahir (e
drejtpërdrejtë), e cila definohet si ajo që është treguese e domethënies, në mënyrë të
përgjithshme, përmes fjalëve dhe domethënies. Nganjëherë merren prej mentuk
(domethënies së qartë), e cila definohet si ajo që është tregues i vendimit, për shkak të
formulimit të tekstit. Nganjëherë ahkamush-sher’ije mirren nga mehfum (domethënia e
nënkuptuar), e cila definohet si ajo që tregon në vendim, për shkak të qenët të saj në
pajtim me tekstin - në rastet kur mehfum është e barabartë apo e më e fortë se mentuk.
Ose me domethënie divergjente, nëse mehfum dallon prej mentuk në vendimin e tij, kurse
mentuk është i lidhur ndaj vasf (atributit) apo ndaj shart (kushtit), në mungesë të të cilit
vendimi ndryshon.
Dalele (indikacionet) në Libër dhe Sunet janë tre llojesh:
i. Dalele Mutabike: kjo është ku ne aplikojmë formulimin e librit (fjalët) që të
tregojmë tërë domethënien e tij
ii. Dalele Tedemmun: kur ne aplikojmë formulimin që të tregojmë njëren prej
domethënieve të tija.
iii. Dalele Iltizam: ku ne aplikojmë formulimin e Librit dhe Sunetit që të tregojmë
.domethënien që është pasojë e domosdoshme e tij, dhe kur çështja që gjykohet
apo për të cilën informohemi, nuk mund të ndodhë, përveç me të.

4 MBUROJA.net
Kapitulli V
Asli (parimi fundamental) në lidhje me urdhrat në Libër dhe Sunet është se ato tregojnë
në vuxhub (obligim), përpos nëse ka dëshmi që tregon se është mustehab (rekomandim) i
mubah (të lejuarës). Asli në lidhje me ndalimet është se ato tregojnë në tehrim (ndalim),
përpos nëse ka dëshmi që tregon se ajo është mekruh (e urryer).
Asli në lidhje me kelam (të folurit) është se ajo duhet të merret sipas hakike (kuptimit të
saktë) të saj, kështu që s’duhet të shmangemi prej saj me mexhaz (domethënie figurative)
të saj – nëse e pranojmë këtë –, përpos kur s’është e mundur të përdorim hakike
(kuptimin e saktë) të saj.
el-Heka’ik (domethënia e saktë, drejtpërdrejt) është tre llojesh:
i. sher’ije (ajo që është e definuar nga Sheri’ati),
ii. lugauije (ajo që është e definuar nga gjuha) dhe
iii. ‘urfije (ajo që është e definuar nga përdorimi tradicional).
Pra, çfarëdo vendimi që Shari’ (Ligjvënësi) ka definuar, atëherë është obligative që t’i
kthehemi definicionit Sheriatik. Mirëpo, atë që Ligjvënësi e ka vendosur, por nuk e ka
definuar, duke e bërë të mjaftueshme domethënien e drejtpërdrejtë gjuhësore të saj,
është e obligueshme që t’i kthehemi domethënies gjuhësore të saj. Por, çfarëdo qoftë që
s’është definuar as në Sheri’at e as në gjuhë, atëherë është e obligueshme që t’ia
referojmë zakoneve të njerëzve, si dhe përdorimit tradicional të tyre. Sheri’ (Ligjvënësi)
mund që qartë të specifikojë që t’i kthejmë këto çështje në ‘urf (përdorim tradicional), siç
është urdhërimi në të mirën, të jetuarit mirë më bashkëshorten, dhe çështje tjera të
ngjashme.
Kështu që mbani në mend këto usul për të cilat fekihu (dijetari i fikhut) ka nevojë në të
gjitha ballafaqimet e tija me fikhun.
Kapitulli VI
Prej tekstit të Librit dhe Sunetit janë ato të cilat janë ‘am (të përgjithshme), që definohet si
fjala që përfshin shumë axhnas (kategori), anva’ (lloje) dhe afrad (individë). Pjesa
dërmuese e teksteve është e kësaj natyre. Tekstet tjera janë khas (specifike), dhe tregojnë
vetëm në disa kategori, lloje dhe individë. Kështu, nëse nuk ekziston ndonjë
kundërthënie mes të tekstit ‘am dhe khas, atëherë veprohet pavarësisht në secilën prej
tyre. Mirëpo, nëse ka kundërthënie, atëherë ‘am specifikohet dhe përshkruhet nga khas.

5 MBUROJA.net
Ka prej teksteve që janë mutlak (absolute) dhe mukejed (të kufizuara). Është e kufizuar
nga një përshkrim apo një kufizim i sigurt. Kështu, mutlak është i kufizuar dhe i
përshtatur nga mukejed.
Dhe prej teksteve ka që janë muxhmel (të përgjithshme) dhe mubejjen (të qarta). Çfarëdo
qoftë që Ligjvënësi e ka bërë të përgjithshme në një vend, mirëpo e ka bërë të qartë në
vend tjetër, atëherë është e obligueshme që t’i kthehemi asaj që Ligjvënësi e ka bërë
mubejjen (të qartë). Shumë nga vendimet në Kur’an janë muxhmel (të përgjithshme) në
natyrë, por janë të shpjeguara qartë në Sunet. Kështu që është e obligueshme që t’i
kthehemi bejjan (sqarimit të qartë) të Dërguarit (salallahu alejhi ue selam), pasi ai është
shpjegues i qartë nga Allahu.
Ngjashëm me këtë janë tekstet të cilat janë nesikh (që abrogojnë) dhe mensukh (të
abroguara). Tekstet e abroguar në Kur’an dhe Sunet janë të pakta. Sa herë që ka mundësi
për harmonizimin e dy teksteve, me mundësi që në secilën të veprohet në rrethanën e
vet të veçantë, atëherë është e obligueshme që të bëhet kjo. Individi mund të mos i
drejtohet abrogimit, përveç me tekst të Ligjvënësit, apo me një kundërthënie të qartë
mes dy teksteve autentike, lidhur me të cilat nuk ka mënyrë të mundshme për zgjidhjen
e kësaj kundërthënie, kështu që në secilin tekst veprohet sipas rrethanës së veçantë të saj.
Në këtë rast, teksti i vonë e abrogon atë të mëhershmin. Mirëpo, nëse s’është e mundur
që të vendoset se cili është teksti i hershëm e cili i voni, ne atëherë iu kthehemi metodave
tjera të terxhih (preferencës së njërit tekst ndaj tjetrit). Për shembull, kur ka një
kundërthënie të qartë mes deklaratave të Pejgamberit (salallahu alejhi ue selam) dhe
veprave të tija, atëherë përparësi i jepet thënies së tij. Kjo, sepse deklarata e tij paraqet
ose urdhër, ose ndalim për Umetin e tij. Kurse vepra e tij, në këtë rast, është e
interpretuar të jetë diçka e veçantë vetëm ndaj tij. Ashtu që khasa’is (vendimet e veçanta
dhe unike) që i përkasin Pejgamberit (salallahu alejhi ue selam) janë në fakt të bazuara
në këtë asël (parim fundamental).
Në të njëjtën mënyrë, kur Pejgamberi (salallahu alejhi ue selam) bën diçka si një akt të
‘ibadetit (adhurimit), por nuk e urdhëron kryerjen e saj, atëherë ajo që është korrekte
është se kjo vepër e tij tregon në atë se vepra është mustehab (e rekomanduar). Nëse ai
bën diçka si një akt të ‘ade (shprehisë apo zakon), atëherë kjo tregon se ajo është mubah (e
lejuar).
Çfarëdo qoftë që Pejgamberi (salallahu alejhi ue selam) vërteton prej thënieve dhe
veprave, atëherë vendimi është një prej ‘ibahe (të lejuara), ose tjetër pos kësaj, sipas
mënyrës në të cilën ai i vërteton thëniet dhe veprat e tilla.

6 MBUROJA.net
Kapitulli VII
Për sa i përket ixhmas’ (konsensusit): është pajtimi i Dijetarëve muxhtehid mbi një
vlerësim të ri. Pra, sa herë që jemi të sigurt në lidhje me ixhmanë e tyre, atëherë është e
obligueshme që të kthehemi në të, dhe nuk është e lejuar që ta kundërshtojmë atë. Është
e domosdoshme që çdo ixhma’ të jetë e rrënjosur në dëshmitë e Librit dhe Sunnetit.
Për sa i përket kijasus-sahih (analogjia e shëndoshë dhe korrekte): është të lidhurit e një
dege anësore me rrënjën e saj, për shkak të illeh (shkakut efektiv) në mes tyre. Pra, sa
herë që Ligjvënësi tregon në një çështje, apo e përshkruan atë me vasf (karakteristikë) të
veçantë, apo Dijetarët deduktojnë (nxjerrin në përfundim) atë se vendimi ka qenë
legalizuar për shkak të asaj karakteristike (vasf), atëherë nëse kjo vasf (karakteristikë) e
veçantë ekziston në një çështje tjetër, për të cilën Ligjvënësi nuk ka legalizuar ndonjë
vendim të veçantë – pa pasur ndonjë dallim ndërmjet saj dhe tekstit – atëherë është e
obligueshme që të lidhen këto dyja në vendimin e tyre. Kjo sepse Ligjvënësi i Urtë nuk
bën dallime mes çështjeve që janë të barabarta në karakteristikat e tyre, ashtu siç nuk
bën bashkimin mes çështjeve të ndryshme dhe kundërshtuese.
Ky kijas (analogji) e shëndoshë dhe korrekte është el-Mizan (Peshorja), të cilën Allahu e
ka zbritur. Është e përfshirë nga drejtësia, dhe është ajo me anë të së cilës njihet drejtësia.
Kijasit i drejtohet vetëm kur nuk ekziston kurrfarë teksti. Pra, këtij asli (parimi
fundamental) i drejtohet kur nuk ekziston tekst tjetër. Dhe kijasi e përkrah tekstin.
Kështu, të gjitha ato tekste të cilave Ligjvënësi u ka dhënë vendim, ato janë në pajtim me
kijas e jo në kundërshtim me të.
Kapitulli VIII
Dijetarët e usulit kanë deduktuar nga Libri dhe Sunneti shumë usul (parime
fundamentale), mbi të cilat ata kanë marrë shumë vendime nga të cilat përfituan ata vetë
dhe po ashtu përfituan edhe të tjerët.
Në mesin e këtyre usul (parimeve fundamentale):
1. “el-jekin le jezulu bish-shekk [siguria nuk zhvlerësohet nga dyshimi].”
Nën këtë parim ata kanë futur shumë ‘ibadete (akte të adhurimit), mu’amelat
(bashkëveprime sociale) dhe hukuk (të drejta). Kështu që nëse ndokush mban ndonjë
dyshim lidhur me ndonjërën nga këto, duhet t’i kthehet aslit të sigurisë. Ata po ashtu
kanë deduktuar: “el-aslut-tehare fi kulli shei [Baza në lidhje me të gjitha gjërat është se ato
janë të pastra].” Dhe: “el-eslul-ibaheh illa me delled-delilu ‘ela nexhasetihi eu tehrimi [Asli
(parimi fundamental) është lejimi i përdorimit të çdo gjëje, përpos kur ekziston dëshmia

7 MBUROJA.net
që tregon në papastërtinë dhe ndalimin e saj].” Dhe: “Asli është liria nga përgjegjësia në
lidhje me obligimet ndaj krijimit, derisa të mos vendoset dëshmia për të kundërtën.”
Dhe “Asli është vazhdimësia e përgjegjësisë në lidhje me obligimet ndaj Krijuesit dhe
robërve të Tij, derisa të ketë dëshmi të sigurt të lirisë dhe shkarkimit.”
2. Dhe prej tyre është edhe ajo se: “el-mesheke texhlibut-tejsir [vështirësia e sjell
lehtësinë].”
Të bazuara në këtë janë të gjitha rukhet (koncesionet, lëshimet) te lejuara gjatë udhëtimit,
dhe lehtësimi i ‘ibadetit (akteve të adhurimit), mu’amelat (bashkëveprimeve sociale), dhe
çështjeve të tjera.
3. Dhe prej këtyre është edhe thënia e tyre: “Le uaxhib me’el-‘exhez ue le muherrem me’edderure
[nuk ka obligim në pamundësi, e as që ka ndalesë në domosdoshmëri].”
Ligjvënësi nuk na ka ngarkuar me atë çka ne nuk jemi në mundësi ta bëjmë në tërësi. Atë
që Allahu e ka bërë të obligueshme prej obligimeve, por robi nuk ka mundësi që ta bëjë
atë, atëherë obligimi bie në tërësi. Mirëpo, nëse ka mundësi që ta bëjë një pjesë të saj,
atëherë kërkohet prej tij që të përmbushë atë për çka ai ka mundësi, derisa pjesa të cilën
s’ka mundësi, bie. Për këtë ka shumë shembuj.
Ngjashëm, për çfarëdo qoftë që krijimi ka nevojë, ajo nuk u është bërë haram (e ndaluar).
Për sa i përket kheba’ith (çështjeve të këqija), të cilat janë bërë haram, nëse robi ka nevojë
për të (për shkak të domosdoshmërisë), nuk ka mëkat në përdorimin e saj. Kjo është
kështu sepse derura (domosdoshmëria) i lejon ato gjëra të cilat janë të caktuara dhe të
ndaluara. Derura vlerësohet nga nevoja e saj, me qëllim që të pakësohet e keqja. Kështu
derura e lejon atë çka në kushte normale është e ndaluar prej ushqimit, pijeve, veshjes,
dhe të tjera pos këtyre.
4. Si dhe prej tyre është: “el-umuru bi mekasidihe [çështjet gjykohen sipas motiveve të
tyre].”
Në këtë hyjnë ‘ibadetet dhe mu’amelat. Ngjashëm, ndalesa e përdorimit të hijel (dredhive
dhe manovrimeve) është përftuara nga ky asl. Ngjashëm është të treguarit e atyre fjalëve
të cilat janë kinajat (të pa qarta dhe të caktuara) si me qenë seri (të qarta dhe të
dykuptimta) është e bazuar në këtë asël. Vërtet, format e kësaj janë të shumta.
5. Dhe prej tyre: “Juhtaru ‘elel-meslehetejn ue jertekeb ekhefel-mufsedetejn ‘indet-tezahum
[zgjidhe më të madhen prej dy dobive, apo shkakto më të voglën prej dy dëmeve kur të
përballesh me të dyja].”
Mbi këtë parim madhështor janë ngritur shumë çështje. Pra, kur dobia dhe dëmi janë në
proporcion të njëjtë, atëherë: “der’ul-mefasid uvle min xhelbil-mesalih [largimi i së keqës ka
përparësi ndaj shkaktimit të dobisë].”

8 MBUROJA.net
6. Dhe prej kësaj është parimi: “Le tutimul-ehkam illa bi vuxhudi shurutihe ue intifa’
meuani’ihe [vendimet nuk janë të plota, përveç me praninë e kushteve të tyre dhe
mohimin e pengesave të tyre].”
Ky është një parim i pamasë mbi të cilin janë ngritur – prej çështjeve, vendimeve dhe
sendeve tjera – shumë gjëra. Pra, sa herë që një shart (kusht) për ‘ibadetet (aktet e
adhurimit), apo mu’amallat (bashkëveprimet sociale), apo vendosja e të drejtave nuk
është prezent, atëherë vendimi nuk është korrekt, e as që është i caktuar. Ngjashëm, nëse
meuani’ (pengesat) e tija janë të pranishme, atëherë s’është as korrekt e as ligjshmëria e tij
s’është valide.
Shurut (kushtet) për ‘ibadet dhe mu’amellat janë: të gjitha ato çështje mbi të cilat shtrihet
validiteti i ‘ibadeteve dhe mu’amellateve të tilla. Dhe këto shurut janë të njohura nga
studimi i plotë dhe i detajuar të Sheri’atit. Për shkak të këtij asli, fekihët (dijetarët e fikut)
qenë në gjendje që të caktojnë kushtet e shumë gjërave dhe çështjeve, dhe çka është tjetër
pos kësaj, atëherë vendimi nuk aprovohet për të.
7. Dhe prej thënieve të tyre është: “el-hukm juduru me’e ’illetihi thebutan ue ‘edemen
[vendimi sillet rreth shkakut të vet efektiv, si në afirmim ashtu edhe në mohim].”
Ashtu që kur ‘illetut-tame (shkaku i efektit të plotë) – i cili është i njohur se Ligjvënësi e
ka lidhur një vendim për të – është i pranishëm, atëherë vendimi është prezent, dhe kur
ai mungon, atëherë vendimi nuk merret.
8. Dhe prej këtyre është edhe thënia e tyre: “el-aslu fil-‘ibadat el-hedhru illa ma uerede
‘anish-shari’ teshri’ehu, uel-aslu fil-‘adat el-ibaha illa ma uerede ‘anish’-shari tehrimehu [parimi
fundamental në lidhje me aktet e adhurimit është ndalesa, përveç asaj që është e lidhur
me Ligjvënësin në lidhje me legjislacionin e saj. Dhe, parimi fundamental në lidhje me
zakonet dhe shprehitë është lejimi, përveç asaj çka është e lidhur nga Ligjvënësi në lidhje
me ndalesën e saj].”
Kjo është për shkak se el-‘ibade (adhurim) është ajo çka Ligjvënësi ka urdhëruar, qoftë si
obligim apo si rekomandim. Kështu, çfarëdo qoftë që del jashtë kësaj nuk konsiderohet
akt i adhurimit. Dhe për atë se Allahu ka krijuar çdo gjë që është mbi tokë për ne, ashtu
që ne të kemi dobi nga të gjitha gjërat dhe t’i përdorim ato, përpos atyre gjërave të cilat
Ligjvënësi i ka bërë haram (të ndaluara) për ne.
9. Prej tyre: “idhe uexhidet esbabul-‘ibadet uel-hukuk thebetet ue uexhibet illa idha karenehlmani’
[nëse shkaqet për aktet e adhurimit janë prezent, ato janë të aprovuara dhe
obligative, përveç nëse lidhet nga një parandalim].”
10. Dhe prej tyre: “el-uexhibatu telzimul-mukellefen [obligimet e obligojnë atë që është
moralisht i përgjegjshëm].”

9 MBUROJA.net
Pra et-teklif arrihet me: el-bulugh (arritjen e pjekurisë) dhe el-‘akl (mendjen e shëndoshë).
Mirëpo, kompensimi për lëndim dhe dëmtim kërkohet prej mekellefin (personit moralisht
të përgjegjshëm), dhe të tjerëve. Pra, kurdo qoftë që personi arrin pjekurinë dhe është me
mendje të shëndoshë, ai urdhërohet t’i bëjë këto obligime të përgjithshme. Po ashtu edhe
obligimet e veçanta bëhen obligative për të, me kusht që ai të posedojë kualitetet që e
bëjnë të nevojshme atë. Nasi (harrestari) dhe xhahili (injoranti) nuk merret në përgjegjësi
nga këndvështrimi i të bërit mëkat, e as nga pikëpamja e të kompensimit atë që është
dëmtuar apo lënduar.
Kapitulli IX
Thënia e një Sahabiu (Shoqëruesi) – i cili definohet si dikush që e ka takuar Pejgamberin
(salallahu alejhi ue selam) duke pasur iman (besim) në të dhe duke vdekur me iman –
nëse është përhapur dhe nuk i është bërë vërejtje, por është aprovuar nga Sahabët
(Shoqëruesit), atëherë është formë e ixhmasë (konsensusit). Mirëpo, nëse Shoqëruesit e
tjerë s’janë pajtuar apo e kanë kundërshtuar atë, atëherë ajo s’është dëshmi.
Kapitulli X
Amr (urdhëri) për diçka, nënkupton nehi (ndalesë) për të kundërtën e saj. Dhe ndalesa
për diçka nënkupton urdhër për të kundërtën e saj. Ndalesa e diçkaje e bën të nevojshme
që kjo çështje të anulohet dhe të lihet, përpos nëse ka delil (dëshmi) që tregon në
validitetin e saj. Dhe të dy këto amr dhe nehi e bëjnë të domosdoshme pëlqimin e
menjëhershëm, por këto nuk kërkojnë përsëritje përveç kur të lidhet për një sebeb (shkak)
specifik. Pra, ajo bëhet uaxhib (obligim) apo mustehab (e rekomanduar) për t’u pajtuar me
të kurdo qoftë që ai sebeb (shkak) ekziston.
Çështjet në të cilat ka mundësi të zgjedhjes janë të llojeve të ndryshme. Pra, nëse na
ofrohet zgjidhja me qëllim që t’u mundësohet lehtësim mukellefit, atëherë zgjidhja është e
dëshirueshme dhe e preferuar. Nëse zgjidhja na është ofruar për të arritur një maslahe
(dobi) të veçantë, të zgjedhurit e asaj që është dobi më e madhe është obligim.
Fjalët që tregojnë në gjeneralitet janë: kull, xhami’, el-mufridul-mudaf (formë gjinore e
njëjësit), e papërcaktuar kur të ngjitet për nehi (ndalesë), nefi (mohim), istifham (pyetës),
apo shart (kusht).
Dhe: “el-‘ibre bi ‘umumil-lefdh le bi khususi-sebeb [mësimi apo leksioni është në
gjeneralitetin e formulimit e jo në shkakun specifik të vet të legjislacionit].”
Khas (e veçanta) mund të mirret si ‘am (e përgjithshme) dhe anasjelltas, me kusht që
ekzistenca e kera’in (shenjave) tregon në këtë.

10 MBUROJA.net
Khitab (adresimi) i Ligjvënësit ndaj dikujt prej Umetit, apo Fjalimi i Tij në ndonjë çështje
specifike në të vërtetë përfshin tërë Umetin dhe të gjitha çështjet specifike, përveç nëse
ka dëshmi që tregon se është khas (specifike). Ngjashëm, asli (parimi fundamental) në
lidhje me veprën e Pejgamberit (salallahu alejhi ue selam) është se Umeti i tij duhet ta
marrë atë si model dhe si shembull që të pasohet, përveç kur ekziston ndonjë dëshmi që
tregon se çështja është e veçantë për të.
Nëse Ligjvënësi mohon ndonjë akt të adhurimit apo bashkëveprim social, atëherë kjo
tregon në atë se ajo s’është e vlefshme, apo mohimi i ndonjë aspekti të domosdoshëm të
saj. Prej këtu, kjo nuk bëhet plotësisht e pavlefshme për shkak të mohimit të disa prej
aspekteve të rekomanduara të saja.
Marrëveshjet lidhen apo anulohen nga tërë ajo që tregon në këtë, nga thëniet dhe veprat.
Mesa’il (çështjet) janë dy llojesh: [i]: Ato për të cilat Dijetarët janë pajtuar. Pra këtu
kërkohet që të përshkruhet dhe vendoset dëshmia për të, pastaj të gjykohet sipas saj pas
përshkrimit dhe deduktimit. [ii]: Ajo për të cilën Dijetarët s’janë pajtuar. Këtu kërkohet
që të përgjigjet ndaj dëshmisë së mendimeve të ndryshme. Kjo është e drejta e
muxhtehidit (ai që është i aftë që të angazhohet në ixhtihad dhe mustedlil (ai që është i aftë
që të angazhohet në gjykim induktiv). Për sa i përket mukallidit (pasuesit të ‘verbër’),
detyrë e tij është që të pyes Dijetarët.
Taklidi është: pranimi i thënies së dikujt pa dëshmi. Kështu që ai i cili është i aftë për
gjykim induktiv, duhet të ushtrojë ixhithad dhe istidlal. Përsa i përket atij që s’është i aftë,
atëherë atij i takon që të bëjë taklid dhe të pyes, ashtu siç Allahu ka përmendur të dy
çështjet në Thënien e Tij: “Pyetni Dijetarët nëse nuk e dini.” [el-Enbija 21:7]. Dhe Allahu
e di më së miri.
Allahu e lartësoftë dhe dërgoftë bekime të paqes mbi Muhamedin, të Dërguarin e
Allahut, Familjen e tij, Shoqëruesit e tij dhe pasuesit e tij.