Małopolska. Kraków. Sakralne Skarby - Województwo Małopolskie

Małopolska. Kraków
sakralne skarby
Małopolska
• Rodzinne strony bł. Jana Pawła II
• Ponad 120 sanktuariów i miejsca kultu religijnego
• Szlaki pielgrzymkowe
• Miejsca wielu kultur i religii
UNIA EUROPEJSKA
EUROPEJSKI FUNDUSZ
ROZWOJU REGIONALNEGO
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013

Spis treści
Śladami Jana Pawła II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Kraków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Wadowice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Kalwaria Zebrzydowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Ziemia Sądecka i Pieniny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Zakopane, Tatry i Podhale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Sanktuaria i miejsca kultu religijnego . . . . . . . . . . 19
Małopolska wielu kultur i religii . . . . . . . . . . . . . . 31
Informacje praktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
P
Lizbona
Rejkiawik
IS
Dublin
IRL
E
Madryt
GB
Londyn
Paryż
AND
Andora
F
NL
Amsterdam
Bruksela
N
Oslo
DK
Kopenhaga
Berlin
S
Sztokholm
Warszawa
FIN Helsinki
Tallin
Ryga
LT
Wilno
RUS
Mińsk
D
PL
B
Kijów
L
Praga
KRAKÓW
Luksemburg
UA
CZ
SK
Bratysława
FL Wiedeń
Berno
MD
Vaduz Budapeszt
CH
A
H
Kiszyniów
Lublana SLO
RO
Zagrzeb
San
Bukareszt
Monako Marino HR
BIH Belgrad
MC
RSM
Sarajewo SRB
I
MNE
Sofia
Priština BG
Rzym Podgorica RKS Skopje
V
Tirana MK
EST
LV
BY
RUS
Małopolska
Stolica regionu: Kraków
Większe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim
Powierzchnia: 15 182 km 2 (ok. 5% powierzchni Polski)
Liczba mieszkańców: 3,286 mln osób (ok. 8% ludności Polski)
Krajobraz:
• najwyższy szczyt – Rysy: 2499 m n.p.m.
• góry – Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce
• pogórza – Pogórze Karpackie
• wyżyny – Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
• niziny – dolina Wisły
• główne rzeki – Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, Skawa, Biała
• zbiorniki wodne – Czorsztyński, Rożnowski, Czchowski, Dobczycki,
Klimkówka
• najwyżej położone, najczystsze jeziora – Morskie Oko, Czarny Staw,
jeziora Doliny Pięciu Stawów Polskich
• największa i najgłębsza jaskinia – Jaskinia Wielka Śnieżna: ponad
22 km korytarzy, 824 m głębokości
AL
GR
TR
Ateny
M
Tekst: Krzysztof Bzowski
Konsultacja merytoryczna tekstów: Izabela Sołjan
Zdjęcia: Krzysztof Bańkowski [KBa], Maria Budzińska [MB], Krzysztof Bzowski [KBz], Piotr Droździk [PD],
Sebastian Gacek [SG], Tomasz Gębuś [TG], Joanna Gorlach [JG], Michał Grychowski [MG], Filip Heryan [FH],
Daniel Leśniak [DL], Paweł Mierniczak [PM], Alicja Przybyszowska [AP], Jacek Wrzesiński [JW], Mateusz Zaręba [MZ],
Dariusz Zaród [DZ], Ewelina Żak [EŻ],
archiwa: Klasztoru Karmelitów Bosych w Czernej [KKBC], Katolickego Centrum Kultury [KCK], Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego [UMWM], Urzędu Miasta Zakopane [UMZ]
Realizacja wydawnicza
Amistad Sp. z o.o. – Program PolskaTurystyczna.pl
ul. Stolarska 13/7, 31-043 Kraków
tel./faks: + 48 12 4229922
biuro@polskaturystyczna.pl, www.polskaturystyczna.pl
Kierownictwo produkcji: Małgorzata Czopik, Ewelina Wolna
Redakcja: Aurelia Hołubowska
Korekta: Paweł Sondej
Projekt okładki, koncepcja graficzna: Agencja Reklamowa Marketing Plus
Skład, przygotowanie do druku: Michał Tincel, Krzysztof Hosaja
Kraków 2012, ISBN 978-83-63091-74-2
Wydawca
Departament Turystyki, Sportu i Promocji
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego,
ul. Basztowa 22, 31-156 Kraków
www.visitmalopolska.pl
Konsultacje: Elżbieta Kantor, Anna Niedźwieńska
Realizacja projektu: Dorota Kłos, Ewelina Żak, Anna Nawrot
Wydawnictwo powstało w ramach projektu pod nazwą „Promocja
oferty turystyki religijnej Małopolski na arenie międzynarodowej”
(MRPO na lata 2007 – 2013) realizowanego przez Województwo
Małopolskie w partnerstwie z Gminą Miejską Kraków.
Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny,
nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne
zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów do
wydawnictwa.
Materiały przygotowywane na dzień: 01.10.2012.
Druk: EURODRUK-KRAKÓW

Małopolska. Kraków
sakralne skarby

Śladami bł. Jana Pawła II
Tu, na tej ziemi się urodziłem. Tutaj, w Krakowie, spędziłem większość lat
mojego życia (…). Tutaj też doznałem łaski powołania kapłańskiego (…).
Tutaj też, w katedrze wawelskiej, otrzymałem konsekrację biskupią.
Jan Paweł II,
Kraków, 6 czerwca 1979

Kraków
| | Krypta Zasłużonych w kościele na Skałce [SG]
| | Widok na Wawel [UMWM]
| | Strona otwierająca: Tatry, widok na Giewont [JG]
Patrzę na Kraków. Mój Kraków, miasto
mojego życia. Miasto naszych dziejów
(…). Kraków od najmłodszych lat mojego
życia, od lat dziecięcych jeszcze, był dla
mnie szczególną syntezą wszystkiego, co
polskie i co chrześcijańskie. Zawsze mówił
mi o wielkiej przeszłości mojej Ojczyzny.
Zawsze najpełniej wyrażał jej dzieje.
Jan Paweł II,
Kraków, 10 czerwca 1979
| | Papież w Collegium Maius, II pielgrzymka do Polski (1983)
Grzegorz Roginski/REPORTER
Kraków i Małopolska to rodzinne strony jednej
z najważniejszych postaci naszych czasów – papieża
Jana Pawła II. Karol Wojtyła jako młody student,
ksiądz, potem biskup i arcybiskup krakowski,
a także jako zapalony turysta związany był z wieloma
miejscowościami ziemi małopolskiej. Stąd
wyruszył do Rzymu na konklawe, tu też najchętniej
powracał we wspomnieniach i podczas wizyt
duszpasterskich w ojczyźnie. Szukając śladów
bł. Jana Pawła II, warto odwiedzić miejsca, w których
żył, uczył się i pracował. To tam kształtowały
się myśli i losy papieża Polaka.
Królewskie miasto Kraków jest stolicą województwa
małopolskiego, zaś przed stuleciami
było stolicą Polski. To także miasto licznych
kościołów i sanktuariów. Tu właśnie, w przesyconej
duchowością i religijnymi tradycjami atmosferze,
wzrastał przyszły papież, tu podjął decyzję
o kapłaństwie i tu przez czterdzieści lat pełnił
posługę kapłańską, biskupią i arcybiskupią. Karol
Wojtyła był związany z Krakowem od lat studenckich
– od czasu, gdy w 1938 r. wraz z ojcem
przeniósł się do krakowskiej dzielnicy Dębniki,
by podjąć studia polonistyczne na Uniwersytecie
Jagiellońskim – aż do 1978 r., gdy pozostawił
| | Dzwon Zygmunt na Wawelu [JG]
swój tron biskupi w Krakowie po wyborze na papieża.
Potem jeszcze kilkakrotnie odwiedzał Kraków,
zawsze witany przez tysiące wiernych. Dziś
w mieście można odnaleźć dziesiątki miejsc związanych
z osobą bł. Jana Pawła II – niżej opisano
najważniejsze obiekty, a wiele innych można poznać,
wędrując po Krakowie szlakiem tematycznym
Ścieżkami Jana Pawła II.
Ponad starym Krakowem od wieków górują
wieżyce katedry i zamku królewskiego na Wawelu.
Prastara bazylika archikatedralna św. Stanisława
Biskupa i Męczennika i św. Wacława to miejsce
koronacji i pochówku polskich monarchów, tu
także znaleźli miejsce spoczynku sławni i zasłużeni
Polacy. Wielkim uroczystościom w Krakowie
towarzyszy dźwięk najsłynniejszego polskiego
dzwonu, nazwanego imieniem króla-fundatora:
Zygmunt. Jego głęboki ton rozbrzmiewa z wieży
katedry na Wawelu od 1521 r. Bicie Zygmunta wita
Nowy Rok, słychać je o północy w Boże Narodzenie
i o świcie w Wielką Niedzielę. Bił Zygmunt na
koronacje królewskie i na królewskie pogrzeby, bił
na odzyskanie niepodległości, bił, gdy papieżem
został Polak, kardynał Karol Wojtyła, i głucho uderzył
na jego odejście.
Co roku w niedzielę najbliższą dniowi 8 maja, w uroczystość św. Stanisława Biskupa,
ulice Krakowa przemierza uroczysta procesja. Wierni podążają w niej z relikwiami
świętego z katedry wawelskiej do kościoła na Skałce – miejsca kultu św. Stanisława,
który poniósł męczeńską śmierć właśnie na Skałce. W ten sposób w Krakowie już od blisko
800 lat czci się pamięć świętego – patrona katedry na Wawelu, Krakowa i całej Polski.
5

Z wysokich murów i wież wawelskich widać całe Stare Miasto,
Kazimierz i wiele innych dzielnic Krakowa. Widać stojące tuż nad
Wisłą budowle: piękną barokową świątynię i klasztor Paulinów
na Skałce. Krypta kościoła jest miejscem spoczynku wielu zasłużonych
Polaków.
Każdy, kto zejdzie ze wzgórza wawelskiego do Starego Miasta, stanie
zauroczony widokiem malowniczej ulicy Kanoniczej. Starodawny
bruk, lekki łuk traktu, a przede wszystkim piękne zabytkowe domy i pałace
tworzące pierzeje ulicy nadają jej niespotykanego nawet w Krakowie
uroku. A gdy zwrócimy się w stronę, z której przyszliśmy, zobaczymy,
że perspektywę ulicy zamyka majestatyczna katedra i zamek
królewski na Wawelu. Widok ten towarzyszył Karolowi Wojtyle przez
wiele lat, gdy mieszkał na Kanoniczej w renesansowym Domu Dziekańskim
i sąsiednim Domu św. Stanisława jako ksiądz, a następnie
biskup krakowski.
Z ulicy Kanoniczej łatwo trafić do klasztoru i kościoła Franciszkanów.
Gotycka bazylika, udekorowana pełnymi ekspresji secesyjnymi
witrażami Stanisława Wyspiańskiego, to jeden z najstarszych kościołów
Krakowa. Zakonnicy, wierni regule Biedaczyny z Asyżu, mieszkają
tu nieprzerwanie od ponad 750 lat – krakowski klasztor to ich najstarsza
siedziba w Polsce.
Naprzeciwko kościoła Franciszkanów, na skraju Plant przy ulicy Franciszkańskiej
3, zobaczyć można skromną sylwetkę dużego pałacu. To
Pałac Biskupów Krakowskich, ze słynnym oknem papieskim (nad
głównym wejściem), w którym widnieje wizerunek papieża-Polaka.
Gdy Ojciec Święty odwiedzał Kraków, zajmował zawsze apartamenty
w swej dawnej siedzibie – i stojąc w tym właśnie oknie, wieczorami
i w nocy długo rozmawiał z młodzieżą i zebranymi licznie krakowianami.
Teraz, gdy już Go nie ma, narodził się zwyczaj przychodzenia pod
okno papieskie – szczególnie w dni, gdy Jan Paweł II wspominany jest
w sposób szczególny…
Nim przyszły papież wstąpił do seminarium duchownego, zapisał
się na studnia na Uniwersytet Jagielloński. Blisko pałacu biskupiego,
| | Collegium Maius [FH]
| | Kościół Mariacki [UMWM]
| | Ulica Kanonicza [JG]
przy samych Plantach wznoszą się okazałe gmachy
tej najstarszej polskiej uczelni wyższej. O jej wiekowości
można przekonać się, stając na gotyckim arkadowym
dziedzińcu Collegium Maius, najstarszego
gmachu uniwersyteckiego. W znajdującym się
tu muzeum zobaczyć można kilka pamiątek przekazanych
przez Jana Pawła II. Całkiem niedaleko
– przy ulicy Gołębiej – Karol Wojtyła studiował filologię
polską, co upamiętnia specjalna tablica.
Każdy, kto stanie po raz pierwszy na krakowskim
Rynku Głównym, będzie oczarowany jego
rozmiarami i otaczającymi go wspaniałymi budowlami.
Ponad stojącymi tu gmachami górują
jednak strzeliste wieże gotyckiego kościoła Mariackiego.
Najważniejsza obok katedry wawelskiej
świątynia Krakowa szczyci się znajdującym się wewnątrz
ołtarzem Wita Stwosza. Tu, przed sławnym
ołtarzem, przez kilka lat młody ksiądz Wojtyła pełnił
posługę kapłańską.
Od kościoła Mariackiego spojrzeć można w głąb
ulicy Floriańskiej – jej perspektywę zamyka surowa,
obronna wieża bramy Floriańskiej. Zarówno ulica,
jak i brama nazwę swą zawdzięczają stojącemu
nieco dalej kościołowi św. Floriana. Barokowa
świątynia była pierwszym w Krakowie miejscem
posługi kapłańskiej młodego księdza Wojtyły, który
m.in. prowadził tu duszpasterstwo młodzieży
akademickiej.
Niedaleko od centrum Krakowa rozciąga się
ukryta pośród starych drzew wielka nekropolia –
cmentarz Rakowicki. Jest jednym z najstarszych,
a także najważniejszych cmentarzy w Polsce. Tu
spoczywa wielu zasłużonych Polaków, a liczne grobowce
i kaplice to prawdziwe dzieła sztuki. Na oddzielonej
ulicą biskupa Prandoty wojskowej części
cmentarza znajduje się grób, w którym pochowani
zostali rodzice i brat Karola Wojtyły.
Podczas studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim,
a także w czasie okupacji w latach II wojny
światowej Karol Wojtyła mieszkał na krakowskich
Dębnikach. Ta niewielka dzielnica na południowym
brzegu Wisły zachowała do dziś charakter
małego miasteczka z niewielkim rynkiem
i skromnymi kamieniczkami, bo też aż do ubiegłego
wieku była osobnym miastem. Niestety,
dom, w którym Karol mieszkał – najpierw wraz
We wnętrzu krakowskiego kościoła Franciszkanów nie każdy
dostrzeże małą tabliczkę umieszczoną na jednej z tylnych
ław po lewej stronie nawy. Tabliczką tą oznaczono miejsce, które
chętnie zajmował zatopiony w modlitwie Karol Wojtyła. Pewnie
także i na nim za każdym razem wielkie wrażenie wywierał
ogromny witraż nad chórem muzycznym z wizerunkiem Boga
Ojca – Stwórcy autorstwa Stanisława Wyspiańskiego.
Dawniej hejnał sygnalizował otwarcie i zamknięcie bram miasta. Hejnalista trąbił też
na alarm, gdy dostrzegł pożar albo nieprzyjaciela. Obecnie hejnał wygrywany jest co godzinę
na cztery strony świata z wyższej wieży kościoła Mariackiego zwanej Hejnalicą.
Melodia urywa się nagle, jakby nie była zagrana do końca. Tłumaczy to legenda: strażnik
miejski grał hejnał, by ostrzec krakowian przed napadem Tatarów; bramy miasta
wprawdzie zamknięto na czas, ale tatarski łucznik przeszył strzałą krtań hejnalisty, nim
melodia dobiegła końca. Odtąd już na zawsze pozostała urwana.
| | Okno papieskie [JG]
6 7

| | Arka Pana na osiedlu Nowa Huta w Krakowie [SG]
z ojcem, a po jego śmierci samotnie – przy ulicy Tynieckiej
10 można obejrzeć tylko z zewnątrz.
Z centrum Krakowa, poszukując miejsc związanych
z bł. Janem Pawłem II, można skierować się także do dzielnicy
Nowa Huta. Choć miało to być wzorcowe komunistyczne
miasto, w którym nie zaplanowano kościoła, to mieszkańcy
Nowej Huty nie chcieli odrzucić wiary katolickiej. Po
latach sporów i protestów, także dzięki wsparciu ówczesnego
arcybiskupa krakowskiego Karola Wojtyły, wiernym
udało się wymusić na władzach komunistycznych zgodę
na budowę kościoła w Nowej Hucie – tak powstała piękna,
nowoczesna świątynia w kształcie łodzi, zwana Arką Pana.
Na obrzeżach Nowej Huty stoi jeden z najstarszych krakowskich
klasztorów. Opactwo Cystersów w Mogile (dziś
ta dawna wieś znajduje się w granicach Krakowa) powstało
już w XIII w. Od wieków mnisi oraz wierni modlą się tu
przed prastarym krucyfiksem, dlatego też Mogiła uznawana
jest za sanktuarium Krzyża Świętego. Karol Wojtyła odwiedzał
je wielokrotnie od pierwszych lat swej kapłańskiej
Zaledwie kilka kilometrów na północ od Nowej
Huty leży niewielka wieś Raciborowice.
Ponad jej zabudową góruje stojący na
wzniesieniu piękny, ceglany kościół. Ta gotycka
świątynia jest jedną z kilku ufundowanych
w Małopolsce przez sławnego polskiego
kronikarza Jana Długosza. Tu, przez kilka
kolejnych lat, młody kleryk Karol Wojtyła spędzał
wakacje – Nowej Huty jeszcze nie było,
a przyszły papież spacerował pośród pól aż
do dalekiego opactwa Cystersów w Mogile.
| | Klasztor Benedyktynów w Tyńcu [JG]
| | Opactwo Cystersów w Mogile [SG]
posługi, odprawił tu także ważną dla mieszkańców
Nowej Huty mszę podczas swej pielgrzymki
do ojczyzny w 1979 r.
Kraków szczyci się nie tylko olśniewającymi
przybyszów zabytkami, lecz również położeniem
i rozległymi terenami zielonymi. Niemal
do samego centrum miasta sięga ogromna łąka
– krakowskie Błonia. To właśnie tu, na rozległej
trawiastej przestrzeni ujętej w długie aleje
Focha i 3 Maja, Jan Paweł II odprawiał msze
w czasie swoich pielgrzymek do ojczyzny. Choć
Błonia są wielkie – przybywający wierni ledwie
się na nich mieścili… Wydarzenia te upamiętnia
ustawiony na skraju Błoń granitowy kamień
papieski.
Za zieloną płaszczyzną Błoń wznoszą się łagodne
grzbiety jurajskich wzgórz, porośniętych
bukowymi lasami i zwieńczonych foremnymi
kształtami kopców – Kościuszki oraz Piłsudskiego.
Za wzgórzami, na skraju rozległego Lasu
Wolskiego, wyrastają ponad korony drzew
białe wieże 400-letniego klasztoru Kamedułów
na Bielanach. Mnisi do dziś wspominają
| | Klasztor Kamedułów na Bielanach [JG]
niezapowiedzianą wizytę papieża Jana Pawła II
podczas jego pielgrzymki do Polski w 2002 r.
Na drugim brzegu Wisły, w Tyńcu, ponad wapiennym
urwiskiem opadającym wprost do rzeki,
od bez mała tysiąca lat stoi opactwo Benedyktynów.
Karol Wojtyła zawsze wysoko cenił duchowość
benedyktyńską, znał też niejednego spośród mnichów
tynieckiego klasztoru – dlatego także i ten
klasztor znalazł się na trasie papieskiej pielgrzymki
do ojczyzny w 2002 r. Dziś do Tyńca można nie
tylko dojechać, ale też dopłynąć statkiem.
Jest takie miejsce w Krakowie, które choć nie
może poszczycić się długą historią, co roku jest
odwiedzane przez tysiące pielgrzymów z całego
świata. To Sanktuarium Bożego Miłosierdzia
w Łagiewnikach. W tutejszym niewielkim klasztorze
żyła św. Siostra Faustyna i to na podstawie jej
wizji i objawień powstał znany w wielu krajach wizerunek
Jezu ufam Tobie. Wzniesioną obok klasztoru
ogromną nowoczesną bazylikę poświęcił osobiście
papież Jan Paweł II. On także wyniósł na ołtarze
skromną mistyczkę, która dostąpiła tak niezwykłych
wizji, propagując kult Miłosierdzia Bożego.
W Krakowie-Łagiewnikach, niedaleko Sanktuarium Miłosierdzia Bożego, znajduje się
sanktuarium bł. Jana Pawła II. Powstało ono na tzw. Białych Morzach, czyli terenach
poprzemysłowych byłych Zakładów Sodowych, w których Karol Wojtyła pracował w czasie
II wojny światowej. Znajduje się tu cenna relikwia – ampułka z krwią bł. Jana Pawła II, przekazana
przez kardynała Stanisława Dziwisza. W kaplicy Kapłańskiej, zbudowanej na wzór
krypty św. Leonarda na Wawelu, umieszczono płytę nagrobną Jana Pawła II przeniesioną
z Grot Watykańskich.
| | Ołtarz sanktuarium w Łagiewnikach [JG]
8 9

Wadowice
| | Wadowice – Muzeum Dom Rodzinny
Jana Pawła II [JG]
| | Replika Drzwi Świętych w Muzeum Dom Rodzinny
Jana Pawła II [MB]
Miasto mojego dzieciństwa, dom rodzinny,
kościół mojego Chrztu Świętego (…).
W tym mieście, w Wadowicach, wszystko
się zaczęło. I życie się zaczęło, i szkoła
się zaczęła, i studia się zaczęły, i teatr się
zaczął, i kapłaństwo się zaczęło. Wiele
lat minęło od czasu, gdy wyszedłem
z Wadowic. Zawsze jednak wracam do
tego miasta z poczuciem, że jestem tu
oczekiwany jak w rodzinnym domu.
Jan Paweł II,
Wadowice, 16 czerwca 1999
| | Beskid [UMWM] | | Kremówka papieska [UMWM]
Jednym z najbardziej poruszających momentów
podczas pielgrzymek Ojca Świętego Jana
Pawła II do ojczyzny było spotkanie z mieszkańcami
Wadowic, rodzinnego miasta papieża.
Wówczas na środku wadowickiego rynku papież
wspominał swe dzieciństwo i młodość, które
spędził w tym niedużym miasteczku u stóp
Beskidu Małego. Pamiętał o rzeczach ważnych,
ale z uśmiechem na twarzy wspominał też smak
wadowickich kremówek…
Wadowice po dziś dzień zachowały pełen
uroku prowincjonalny charakter. Poczujemy go,
stojąc na rynku i spoglądając na bazylikę Ofiarowania
Najświętszej Marii Panny, w której
Karol Wojtyła został ochrzczony. Tu także przyjmował
pierwszą komunię świętą, był bierzmowany,
a w 1999 r., podczas owej sławnej wizyty
w Wadowicach, ukoronował obraz Matki Bożej
Nieustającej Pomocy, przy którym niejednokrotnie
modlił się w młodości. Tuż obok bazyliki
można odwiedzić interesujące Muzeum
Dom Rodzinny Jana Pawła II.
W Wadowicach znajdziemy jeszcze wiele
miejsc związanych z Karolem Wojtyłą – są wśród
nich gmachy szkół, do których uczęszczał, ale
także dziesiątki ulic, placyków, domów, w których
na pewno był, czy to biegnąc ze szkoły do
domu, czy bawiąc się z kolegami i koleżankami.
Pośród zabudowy wyróżnia się ceglana sylwetka
klasztoru Karmelitów Bosych z kościołem
– sanktuarium św. Józefa. To tu młody
Lolek Wojtyła przyjął szkaplerz maryjny, który
nosił przez całe życie. Już jako papież dał wyraz
swemu przywiązaniu do duchowości karmelitańskiej,
doprowadzając do kanonizacji
założyciela wadowickiego klasztoru św. Rafała
Kalinowskiego.
Na skraju miasta można odwiedzić jeszcze
jedno sanktuarium, poświęcone Matce Bożej
Fatimskiej. Wzniesiono je jako wotum za wybór
Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową, a także
za ocalenie jego życia w zamachu w 1981 r. Papież
już dziesięć lat później osobiście konsekrował
świątynię.
Tuż za ostatnimi zabudowaniami Wadowic, początkowo łagodnie, potem zaś coraz stromiej,
wznoszą się grzbiety Beskidu Małego. To niewielkie, lecz wyjątkowo malownicze pasmo
górskie zyskało nazwę „gór domowych Jana Pawła II” – bo to tu przyszły papież chodził
na swe pierwsze górskie wycieczki, tak latem, jak i zimą. Miłością do gór zaraził go ojciec.
Na pamiątkę tych pierwszych wypraw Karola Wojtyły szczyt w pobliżu często odwiedzanego
przez niego Leskowca zyskał nową nazwę: znany jest teraz jako Groń Jana Pawła II.
11

Kalwaria Zebrzydowska
| | Kalwaryjskie Dróżki [EŻ]
| | Kopuły kalwaryjskiego sanktuarium [PM]
Kalwaria Zebrzydowska: sanktuarium
Matki Bożej i dróżki. Nawiedzałem je wiele
razy, począwszy od moich lat chłopięcych
i młodzieńczych. Nawiedzałem je jako
kapłan. Szczególnie często nawiedzałem
sanktuarium kalwaryjskie jako arcybiskup
krakowski i kardynał. (…) najczęściej
przybywałem tutaj sam, tak żeby nikt
nie wiedział, nawet kustosz klasztoru.
Kalwaria ma to do siebie, że się można
łatwo ukryć. Więc przychodziłem i sam
wędrowałem po dróżkach Pana Jezusa
i Jego Matki.
Jan Paweł II,
Kalwaria Zebrzydowska, 7 czerwca 1979
| | Wielkopiątkowe Misterium Męki Pańskiej [DZ] | | Sanktuarium Kalwaryjskie [UMWM]
Malownicze beskidzkie pejzaże przed czterema
stuleciami wydały się Mikołajowi Zebrzydowskiemu
podobne do krajobrazów dalekiej Jerozolimy
ze wzniesieniami Golgoty, Morii i Góry Oliwnej.
By ułatwić wiernym przeżywanie tajemnic wiary
chrześcijańskiej – bez potrzeby wyruszania
w pielgrzymkę do Ziemi Świętej – bogaty magnat
ufundował niezwykły zespół sakralny Kalwarii
Zebrzydowskiej.
Pośród gór stanął okazały klasztor z piękną
barokową bazyliką, nad którą opiekę sprawują
ojcowie bernardyni. Tu znalazł swe miejsce
cudowny obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej
– i tak kalwaryjskie sanktuarium stało się miejscem
kultu nie tylko Męki Pańskiej, ale i Maryi,
Matki Pana Jezusa. Dziś jest ono jednym z największych
centrów ruchu pielgrzymkowego
w Polsce. To właśnie w Kalwarii Zebrzydowskiej
jest najbardziej uroczyście obchodzone święto
Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, najstarsze
w Polsce święto maryjne – 15 sierpnia
każdego roku odbywają się tu jedyne w swoim
rodzaju procesje zaśnięcia i wniebowzięcia Marii
Panny.
Przybywający do sanktuarium wierni nie tylko
modlą się przed wizerunkiem Pani Kalwaryjskiej.
Wyruszają także sprzed klasztoru na wędrówkę
dróżkami kalwaryjskimi. Obsadzone
drzewami ścieżki wiodą ich pośród wzgórz i dolin
ku kaplicom poświęconym Męce Pana Jezusa
oraz najważniejszym wydarzeniom z życia Jego
Matki. Kaplice i niewielkie kościółki są cenne nie
tylko ze względu na swe znaczenie sakralne, są
także perłami sztuki późnorenesansowej i barokowej.
Cały zespół kalwaryjski został wpisany
na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego
i Przyrodniczego UNESCO w 1999 r.
Papież Jan Paweł II wielokrotnie wspominał
swe liczne wizyty w Kalwarii. To także tu rodziło
się w nim przywiązanie do kultu maryjnego, dlatego
nie mógł pominąć Kalwarii podczas swych
pielgrzymek do Polski, przybywając tu jako papież
dwukrotnie. Sanktuarium odwiedził również
jego następca, Benedykt XVI.
W Kalwarii Zebrzydowskiej w ostatnim tygodniu Wielkiego Postu od 1608 r. celebrowane
są obchody Triduum Paschalnego. To unikatowe na skalę światową, budzące emocje
widowisko przyciąga dziesiątki tysięcy wiernych i coraz więcej turystów. Przez kilka
dni trwa spektakl pasyjny, będący dla zgromadzonych wielkim przeżyciem religijnym.
Jego kulminacją jest wielkopiątkowe Misterium Męki Pańskiej połączone z wielogodzinnymi
modłami i wędrówką dróżkami kalwaryjskimi. Najdłuższa pątnicza wędrówka
zajmuje około pięciu godzin.
13

Ziemia sądecka i Pieniny
| | Mury obronne i Brama Szeklerska
w Starym Sączu [SG]
| | Przełom Dunajca [TG]
Sądecczyzna. (…) Ten zakątek jest mi
dobrze znany. Znany jest mi z wody, przede
wszystkim z Dunajca, mniej z Popradu, ale
trochę też; znany mi z gór, z całego Beskidu
Sądeckiego, który schodziłem w różnych
kierunkach, i to latem, wiosną, jesienią,
a także niemało zimą.
Jan Paweł II,
Castel Gandolfo, 27 lipca 1982
| | Ołtarz papieski [JG] | | Klasztor Sióstr Klarysek [UMWM]
Tam, gdzie Dunajec i Poprad łączą swe wody,
na wysokiej skarpie na skraju Starego Sącza
wznoszą się obronne mury, baszty, ale i strzeliste
wieże kościoła i klasztoru Klarysek. Średniowieczna
siedziba mniszek powstała dzięki
św. Kindze. Ta znana z pobożności żona księcia
krakowskiego Bolesława Wstydliwego i córka
króla węgierskiego sama ufundowała klasztor
stojący do dziś w sercu ziemi sądeckiej. Tu
także księżna spędziła ostatnie lata życia po
śmierci męża. Choć klaryski od wieków czciły
założycielkę swego klasztoru, dopiero papież
Jan Paweł II ogłosił ją świętą – stało się
to podczas mszy na błoniach u stóp klasztoru.
Do dziś stoi tam ołtarz zbudowany na potrzeby
mszy kanonizacyjnej św. Kingi. Obecnie jest
on najważniejszą częścią Centrum Pielgrzymowania
im. Jana Pawła II. W 1999 r. papież,
widząc sprzed ołtarza dalekie górskie grzbiety
Beskidu Sądeckiego, wspominał wędrówki,
podczas których przemierzał szczyty i przełęcze
beskidzkie. Ta „powtórka z geografii” stała
się inspiracją dla tych wszystkich, którzy wędrują
dziś trasami jego wycieczek.
A warto wiedzieć, że papież nie tylko przemierzał
góry pieszo – znał także doskonale wspaniały
pieniński przełom Dunajca, bowiem przebył
go przed laty kajakiem. Dziś każdy może się
przekonać, iż był to nie lada wyczyn, pokonując
przełom na tratwach flisackich. Spienione
wody Dunajca przedzierają się pośród pienińskich
grzbietów, mijając skalne urwiska i meandrując.
To nie miejsce dla kajakarzy-amatorów
– do dziś szlak wodny Dunajca uważany
jest za bardzo trudny!
Spływ tratwami flisackimi można zakończyć
w Szczawnicy, jednym z najpiękniejszych polskich
uzdrowisk, ukrytym w górskiej dolinie między
Beskidem Sądeckim a Małymi Pieninami, lub
w Krościenku nad Dunajcem. W tym maleńkim
miasteczku przed laty narodził się ruch oazowy,
wspierany i ochraniany przed szykanami
władz komunistycznych przez arcybiskupa krakowskiego
Karola Wojtyłę.
Pośród najwyższych pienińskich szczytów – blisko Trzech Koron, pod skalistym wierzchołkiem
Zamkowej Góry – kryje się w sercu Pienińskiego Parku Narodowego tajemnicza
ruina średniowiecznego zamku. To tu podobno ukrywała się księżna Kinga wraz z mniszkami
z klasztoru w Starym Sączu podczas pustoszącego Sądecczyznę najazdu Tatarów.
Na początku ubiegłego wieku stanęła tu maleńka drewniana pustelnia, w której aż
do 1949 r. żył odwiedzany przez turystów i wiernych skromny pustelnik. Dziś pośród ocalałych
fragmentów średniowiecznych murów w skalnej niszy stoi figura św. Kingi.
| | Karol Wojtyła podczas wycieczki w górach
East News/Laski Collection
15

Zakopane, Tatry i Podhale
| | Jan Paweł II w Tatrach East News/AFP/Radek Pietruszka
| | Dolina Chochołowska [DZ]
Człowiekowi potrzebne jest to piękno
krajobrazu – i dlatego też nic dziwnego, że
ciągną tutaj ludzie z różnych stron Polski,
a także spoza Polski. Ciągną latem i zimą.
Szukają odpoczynku. Pragną znaleźć siebie
w obcowaniu z przyrodą. Pragną odzyskać
siły w zdrowym wysiłku fizycznym, w marszu,
w podejściu, we wspinaczce, w zjeździe
narciarskim. Ej, łza się w oku kręci…
Jan Paweł II,
Nowy Targ, 8 czerwca 1979
| | Krzeptówki – sanktuarium [UMZ] | | Sanktuarium w Ludźmierzu [SG]
Wysoko piętrzą się skalne turnie Tatr. Górują
nad rozległymi górskimi halami i lasami,
nad polami i podhalańskimi wsiami oraz nad
Zakopanem – miastem nazywanym zimową
stolicą Polski. Pośród wierchów i skał łatwo dostrzec
z Zakopanego charakterystyczną sylwetkę
góry Giewont, zwieńczonej potężnym, żelaznym
krzyżem. Krzyż ten jest od ponad stu
lat symbolem przywiązania Polaków do chrześcijaństwa
– o czym mówił Jan Paweł II podczas
mszy świętej odprawionej na rozległych
łąkach pod Krokwią, tuż obok słynnej skoczni
narciarskiej. Dziś ołtarz z tej mszy stoi przy nowoczesnym
sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej
na Krzeptówkach. To nie jedyne sanktuarium
Zakopanego, związane z osobą Karola
Wojtyły. Pośród reglowych borów świerkowych
przy drodze na halę Kalatówki kryją się dwa
małe klasztory – albertynów i albertynek. Przy
tym ostatnim znajduje się pustelnia św. Brata
Alberta, którego kanonizował właśnie Jan
Paweł II. Klasztorna kaplica jest przykładem
niezwykle oryginalnego stylu zakopiańskiego,
czerpiącego inspirację z tradycyjnego budownictwa
drewnianego Podhala. Z kolei w dolinie
koło Rusinowej Polany znajduje się maleńkie
sanktuarium Matki Boskiej Królowej
Tatr na Wiktorówkach. Karol Wojtyła przychodził
tu nieraz, wędrując tatrzańskimi szlakami.
Kiedy zaś odwiedził ojczyznę w 1997 r.,
udało się zorganizować jego wizytę nad Morskim
Okiem, najpiękniejszym górskim jeziorem
Tatr, leżącym u stóp skrzesanych w granicie
tatrzańskich szczytów – w tym najwyższej
góry w Polsce: Rysów (2499 m n.p.m.). Jan Paweł
II odwiedził Tatry jednak nie tylko wówczas:
w 1983 r. udał się na krótką wycieczkę do Doliny
Chochołowskiej. Dziś wędrować tam można
szlakiem papieskiej wycieczki.
Ojciec Święty odwiedził także Ludźmierz. To
tam od średniowiecza zdążają górale z całego
Podhala, by pokłonić się swej gaździnie, Matce
Bożej Ludźmierskiej. Jej wizerunek znajduje
się w sanktuarium, którego początki sięgają
XIII w., kiedy to powstało w tym miejscu opactwo
cystersów.
Niezwykłym wydarzeniem – o którym próżno by szukać informacji w ówczesnych polskich
gazetach – było spotkanie, do którego doszło w schronisku w Dolinie Chochołowskiej
podczas papieskiej wycieczki w 1983 r. Wówczas to w tajemnicy przed komunistycznymi
władzami udało się zorganizować pobyt w schronisku Lecha Wałęsy – przywódcy
„Solidarności”. Krótkie spotkanie przywódcy robotniczych strajków z 1980 r. i papieża Polaka
obrosło legendą, zaś inicjatorów umieszczenia w schronisku tablicy pamiątkowej
wkrótce po pamiętnym spotkaniu dotknęły szykany ze strony władz komunistycznych.
17

Sanktuaria i miejsca
kultu religijnego
A jeśli do czegoś pragnę was zachęcić i zapalić, to abyście nie przestawali
nawiedzać tego sanktuarium. (…) Wszystkich też, którzy tutaj przybywać
będą, proszę, by modlili się za jednego z kalwaryjskich pielgrzymów, którego
Chrystus wezwał tymi samymi słowami, co Szymona Piotra. Wezwał
go poniekąd z tych wzgórz i powiedział: „Paś baranki moje, paś owce
moje” (por. J 21, 15-16). I o to proszę, proszę, abyście się za mnie tu modlili,
za życia mojego i po śmierci. Amen.
Jan Paweł II,
Kalwaria Zebrzydowska, 7 czerwca 1979

Sanktuaria i miejsca kultu religijnego
| | Wizerunek Matki Bożej Różańcowej w kościele
Dominikanów [JG]
| | Rzeźby apostołów przed kościołem św. Piotra i Pawła
przy ul. Grodzkiej [JW]
| | Strona otwierająca: Sklepienie w kościele
Mariackim [MG]
Patrzę jeszcze stąd na Kraków, na ten
Kraków, w którym każdy kamień i każda
cegła jest mi droga… Patrzę stąd na
Polskę.
Jan Paweł II,
Kraków, 10 czerwca 1979
| | Witraż w Sanktuarium Matki Bożej
z Loreto [FH]
Ponad tysiąc lat dziejów chrześcijaństwa w Małopolsce
sprawiło, że po całym regionie rozsiane
są liczne sanktuaria odwiedzane co roku
przez miliony pielgrzymów. Są wśród nich tak
znane obiekty jak Sanktuarium Bożego Miłosierdzia
w Krakowie-Łagiewnikach czy sanktuarium
w Kalwarii Zebrzydowskiej, a także miejsca
kultu o wielowiekowej historii, jak choćby
sanktuarium Grobu Bożego w Miechowie, oraz
sanktuaria znane głównie wśród społeczności
lokalnych, lecz budzące zachwyt pięknem architektury
bądź otoczenia.
Na mapie regionu miejscem szczególnym
pozostaje Kraków. W stolicy Małopolski znajduje
się wiele miejsc odwiedzanych przez pielgrzymów,
bowiem na Starym Mieście, a także
w otaczających je dzielnicach wznoszą się liczne
świątynie, często kryjące relikwie świętych
i błogosławionych, cudowne obrazy czy łaskami
słynące figury. Jedną z nich jest strzelisty gotycki
kościół św. Trójcy. Z prawej nawy przechodzi
się do kaplicy, w której znajduje się czczony od
kilkuset lat wizerunek Matki Bożej Różańcowej,
| | Sanktuarium Matki Bożej Piaskowej [FH]
dzięki któremu dominikańska świątynia uznawana
jest przez Kościół katolicki za sanktuarium
Matki Bożej Różańcowej.
Niedaleko Plant okalających krakowskie Stare
Miasto, w klasztorze Kapucynów mieści się
sanktuarium Matki Bożej z Loreto. Obok świątyni
wznosi się niewielka kaplica, zaś w jej wnętrzu
kryje się domek loretański, kopia podobnej
budowli z włoskiego sanktuarium w Loreto.
Według legendy przed wiekami niewielki
kamienny dom rodzinny Matki Bożej z Nazaretu
w Ziemi Świętej do Loreto przynieśli aniołowie.
Związany z domkiem kult Matki Bożej
od kilku wieków szerzą na całym świecie właśnie
kapucyni.
Przy ruchliwej ulicy Karmelickiej pomiędzy
okazałymi XIX-wiecznymi kamienicami dostrzeżemy
skromną fasadę kościoła Karmelitów Trzewiczkowych
– sanktuarium Matki Bożej Piaskowej.
W jego wnętrzu, na ścianie bocznej kaplicy
znajduje się polichromia przedstawiającą Matkę
Boską zwaną Piaskową, od dzielnicy, w której
znajduje się świątynia. Wizerunek ten, od wieków
Jest przy ulicy Karmelickiej 35 kamienica, po której pną się ku górze ogromne pająki.
Niektóre oplotły pajęczynami bramę, a jeden usadowił się na samym szczycie attyki. Na
szczęście, to pająki żelazne, stanowią one ozdobę domu Pod Pająkiem – najpiękniejszej
kamienicy przy ulicy Karmelickiej. Ceglana fasada z licznymi kamiennymi detalami,
uroczym wykuszem i narożną wieżyczką nawiązuje do architektury renesansowej. To
arcydzieło krakowskiej secesji stworzył Teodor Talowski, znany w Krakowie architekt
przełomu XIX i XX w.
21

otaczany czcią, powstał ok. 1500 r. i w cudowny
sposób ocalał z pożaru, wznieconego w XVII w.
przez Szwedów oblegających Kraków.
Na południe od centrum Krakowa leży dzielnica
Podgórze. Jedną z tamtejszych świątyń jest
kościół Redemptorystów przy ulicy Zamoyskiego
– sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
Świątynia i klasztor to zabytki z początku
XX w., łączące elementy secesji z nawiązaniami do
architektury średniowiecznych budowli Krakowa.
Przed cudownym obrazem nieraz modlił się Karol
Wojtyła, który już jako papież Jan Paweł II poświęcił
korony, do dziś zdobiące wizerunek Maryi.
Tuż obok alei 29 Listopada, którą z Krakowa
wyjeżdża się w stronę Warszawy, znaleźć można
enklawę ciszy i zieleni. Obok głównej siedziby
sióstr Albertynek wznosi się nowoczesny kościół
– sanktuarium Ecce Homo św. Brata Alberta.
We wnętrzu świątyni umieszczono obraz Chrystusa
Ecce Homo, dzieło św. Brata Alberta, czyli
Adama Chmielowskiego, którego relikwie również
są tu przechowywane. Święty, nim stał się
opiekunem ubogich w Krakowie i założycielem
zakonów albertynów i albertynek, był doskonałym
malarzem.
Gdy w 1163 r. w swe rodzinne strony powrócił
z wyprawy krzyżowej do Ziemi Świętej rycerz
Jaksa z możnego małopolskiego rodu Gryfitów,
przybyli wraz z nim zakonnicy – Kanonicy Regularni
Stróże Grobu Chrystusowego w Jerozolimie,
nazwani w Polsce bożogrobcami. Jaksa
doskonale wiedział, ile trudów i poświęceń
wymaga pielgrzymka do Ziemi Świętej, dlatego
| | Sanktuarium Ecce Homo w Krakowie [KCK]
| | Krużganki klasztoru Bożogrobców w Miechowie [KBz]
| | Sanktuarium Grobu Bożego w Miechowie [MZ]
Brat Albert (…)
Głęboko rozumiał
tę prawdę, która
jest właściwością
i własnością samego
Chrystusa; trzeba
być ubogim, ażeby
innych ubogacać.
Trzeba nie mieć, nie
posiadać, ażeby
innych obdarzać (…).
kard. Karol Wojtyła,
Kraków,
10 kwietnia 1970
| | Sanktuarium MB Szkaplerznej
w Czernej [KKBC]
też ufundował dla bożogrobców klasztor i świątynię
w Miechowie, oni zaś wznieśli w kaplicy
przy krużgankach klasztornych replikę Grobu
Bożego z Jerozolimy. Miechów stał się szybko
jednym z głównych miejsc pielgrzymkowych
na ziemiach polskich, a symbolem miasta jest
wielka bazylika z wysoką wieżą, zwieńczona
hełmem z charakterystyczną kulą. Choć dziś
bożogrobców już tu nie ma, do sanktuarium
Grobu Bożego w Miechowie wciąż przybywa
wielu wiernych, zaś utworzony niedawno
Szlak Bożogrobców łączy miejsca związane
z działalnością tego zakonu.
Pośród bukowych lasów na północ od Krzeszowic
kryje się jeden z najpiękniejszych zabytków
baroku w Małopolsce: klasztor Karmelitów
Bosych w Czernej. Zakonnicy osiedli tu
w 1629 r., a od połowy XVIII w. w klasztornym kościele
znajduje się obraz Matki Bożej Szkaplerznej,
ukoronowany w 1988 r. Tutejsza świątynia
jest dziś nie tylko sanktuarium Matki Bożej
Szkaplerznej, ale i św. ojca Rafała Kalinowskiego,
który tu został pochowany.
| | Sanktuarium MB Szkaplerznej w Czernej [DL]
Skóra lamparta u karmelitów Jak to możliwe, że we wnętrzach klasztoru w Czernej
zobaczyć można bogatą kolekcję przeróżnych przedmiotów z Czarnej Afryki Karmelici
Bosi od wielu lat prowadzą na kontynencie afrykańskim misje w Rwadzie i Burundi – dlatego
też w klasztorze w Czernej można zwiedzić muzeum misyjne. Warto tu zobaczyć
również niewielkie muzeum biograficzne św. Rafała Kalinowskiego, muzeum historyczne
z ekspozycją sztuki sakralnej oraz zbiory brata Bernarda Berki, obejmujące
nawet eksponaty geologiczne i broń.
| | Sanktuarium Ecce Homo w Krakowie –
relikwie św. Brata Alberta [JG]
22 23

| | Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej – Trzebinia [JG]
| | Sanktuarium Pana Jezusa Miłosiernego –
Alwernia [JG]
Wiadomo, że nieraz tutaj bywałem…
bardzo wiele razy! Wiele razy schodziłem
do celi śmierci Maksymiliana Kolbe,
wiele razy klękałem pod murem zagłady
i przechodziłem wśród rozwalonych
krematoriów Brzezinki. Nie mogłem tutaj
nie przybyć jako papież.
Jan Paweł II,
Oświęcim, 10 czerwca 1979
| | Obóz koncentracyjny i zagłady
Auschwitz-Birkenau [MZ]
Na zachód od Czernej, w przemysłowej Trzebini
znajduje się kościół księży Salwatorianów
– sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej. Przechowywana
jest tu figura Maryi z Fatimy, ukoronowana
koronami papieskimi poświęconymi
przez Jana Pawła II. Warto wiedzieć, że klasztor
w Trzebini był pierwszym w Polsce miejscem,
w którym znaleźli swą siedzibę księża salwatorianie,
przybyli tu na początku ubiegłego wieku.
W Alwerni wznosi się XVII-wieczny kościół
i klasztor Bernardynów. Starannie odnawiany
obiekt stanowi piękny przykład sztuki barokowej.
Kościół uznawany jest za sanktuarium
Pana Jezusa Miłosiernego, ponieważ przechowywany
jest tu obraz Jezusa Miłosiernego
Ecce Homo. Wizerunek ten podobno był własnością
ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna
XI (1449–53). Sanktuarium w Alwerni
jest drugim po Kalwarii Zebrzydowskiej miejscem
w Małopolsce, w którym w Wielkim Tygodniu
odgrywane jest Misterium Męki Pańskiej
z udziałem przebranych w historyczne
| | Centrum św. Maksymiliana Kolbego w Harmężach [JG]
stroje aktorów, z kolei w Boże Narodzenie zobaczyć
można jasełka.
W Oświęcimiu i w pobliskiej wsi Brzezinka znajduje
się wpisane na listę UNESCO muzeum martyrologiczne
utworzone na terenie niemieckiego
nazistowskiego obozu koncentracyjnego
i zagłady Auschwitz-Birkenau (1940–1945). Dokonano
tu przerażającej zbrodni ludobójstwa –
zamordowano ok. 1,5 mln osób, w większości
pochodzenia żydowskiego. Lecz nawet w tak potwornym
miejscu ludzie zdobywali się na czyny
godne świętości – tak jak św. Maksymilian Maria
Kolbe, franciszkanin, który dobrowolnie zgodził
się ponieść śmierć głodową zamiast jednego
ze współwięźniów. By poznać życie i działalność
świętego, a także przeżyć chwile skupienia, modlitwy
i refleksji, po wizycie w dawnym obozie
można udać się do niedalekich Harmęży. Znajduje
się tam Centrum św. Maksymiliana Kolbego
z klasztorami Franciszkanów oraz Sióstr Misjonarek
Niepokalanej Ojca Kolbego. Centrum
stało się ważnym ośrodkiem pielgrzymkowym
Pośród milionów ofiar obozów Auschwitz i Birkenau nie tylko św. Maksymilian Kolbe
został wyniesiony na ołtarze Kościoła katolickiego. W komorze gazowej obozu zagłady
Birkenau zginęła w 1942 r. Edyta Stein – św. Teresa Benedykta od Krzyża, patronka
Europy. Choć urodziła się w pobożnej rodzinie żydowskiej we Wrocławiu, w młodości
zdecydowała się przyjąć chrzest w Kościele katolickim, by po kilku kolejnych latach wstąpić
do zakonu karmelitanek. Wkrótce zasłynęła ze swych dzieł filozoficzno-teologicznych. Jej
beatyfikację, a następnie kanonizację ogłosił bł. Jan Paweł II.
25

| | Sanktuarium Matki Bożej Różańcowej w Bochni [SG]
| | Kaplica św. Kingi w Kopalni Soli w Wieliczce [JG]
| | Sanktuarium Nawiedzenia Najświętszej Maryi
Panny w Tuchowie [JG]
| | Sanktuarium św. Stanisława Biskupa
i Męczennika w Szczepanowie [JG]
Jako Biskup i Pasterz – [św. Stanisław]
głosił naszym praojcom wiarę w Boga,
zaszczepiał w nich zbawczą moc Męki
i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa
przez chrzest św., bierzmowanie, pokutę
i Eucharystię. Uczył ładu moralnego (…).
Bronił wolności, która jest podstawowym
prawem każdego człowieka (…).
Jan Paweł II,
Watykan, 8 maja 2003
i rekolekcyjnym, do którego przybywają wierni
nie tylko z Polski.
Do XIII-wiecznej kopalni soli w Wieliczce – obecnie
zamienionej w podziemne muzeum i wpisanej
na listę UNESCO w 1978 r. – od wieków przyjeżdżali
kupcy z dalekich stron. To oni przywieźli do
Wieliczki XVI-wieczny wizerunek Maryi, który dziś
przechowywany jest w sanktuarium Matki Bożej
Łaskawej Księżnej Wieliczki przy klasztorze
Reformatów. Mieszkańcy Wieliczki otaczają obraz
szczególną czcią, przypisując Maryi wielokrotne
uratowanie miasta, ostatnio przed kilkudziesięciu
laty, gdy katastrofa w kopalni groziła zawaleniem
jego większej części.
Choć Bochnia znana jest w świecie ze średniowiecznej
kopalni soli, ścigającej się z wielicką o palmę
pierwszeństwa, to pielgrzymi przybywają tu
nie ze względu na sławę kopalni, lecz by pokłonić
się Matce Boskiej Różańcowej, zwanej Bocheńską.
Cudowny obraz, XV-wieczna kopia wizerunku
jasnogórskiego, przechowywany jest w kościele
parafialnym św. Mikołaja tuż przy bocheńskim
rynku. Średniowieczna świątynia – sanktuarium
Matki Bożej Różańcowej – jest ciekawym przykładem
architektury późnogotyckiej z XV stulecia.
Na zachód od Tarnowa leży wieś Szczepanów.
To według tradycji miejsce urodzenia św. Stanisława,
patrona Polski. Pielgrzymi od wieków
przybywają tu do sanktuarium św. Stanisława
Biskupa i Męczennika. Dziś obok gotyckiego kościoła
z XV w. stoi wzniesiona na początku ubiegłego
stulecia większa neogotycka świątynia. We
wsi można także udać się do kaplicy Narodzenia
św. Stanisława, według podań postawionej
tam, gdzie niegdyś stał rodzinny dom świętego.
Miasteczko Tuchów rozłożyło się w malowniczej
kotlinie pośród wzniesień Pogórza. Lecz to nie
piękne położenie przyciąga tu pielgrzymów z wielu
zakątków Polski, ale cudowny obraz Matki Boskiej,
zwanej Panią Ziemi Tarnowskiej. Jej XVI-wieczny wizerunek,
ukoronowany już ponad sto lat temu koronami
papieskimi, znajduje się w kościele klasztornym
księży Redemptorystów – sanktuarium
Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Według
podań tuchowski kościół miał w XI w. osobiście
konsekrować biskup krakowski św. Stanisław.
W wielickiej Kopalni Soli znajduje się ogromna podziemna kaplica św. Kingi, w której
przechowywane są relikwie tej świętej. Kaplica mogąca pomieścić 500 osób jest wspaniale
udekorowana, a niemal wszystkie jej zdobienia wykonano z brył soli. Wnętrze rozświetlają
misterne kryształowe żyrandole, zaś pośród wielu dzieł sztuki dostrzec można solny
posąg bł. Jana Pawła II. Niedawno w kaplicy umieszczono również relikwię papieża-Polaka:
ampułkę z jego krwią.
27

| | Sanktuarium Dobrotliwej Matki Bożej w Szczyrzycu [DZ]
| | Sanktuarium św. Andrzeja Świerada i św. Benedykta
w Tropiu [JG]
Niegdyś ojcowie nasi na różnych miejscach
polskiej ziemi stawiali krzyże na znak, że
dotarła już do nich Ewangelia, że rozpoczęła
się ewangelizacja – i że trwa nienaruszona.
Jan Paweł II,
Kraków, 9 czerwca 1979
| | Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia
w Pasierbcu [SG]
Maków Podhalański to niewielkie miasto w dolinie
Skawy. Niedaleko stąd wyrasta wysoko
ponad okoliczne szczyty „Królowa Beskidów”
– Babia Góra. Lecz mieszkańcy Makowa mają
inną królową. W tutejszym sanktuarium Matki
Bożej Makowskiej czczony jest cudowny
wizerunek Matki Bożej Makowskiej Opiekunki
Rodzin. Obraz jest starszy od późnobarokowego
kościoła – powstał już w XVI w. Wizerunek
zdobią złote korony, nałożone osobiście podczas
mszy na krakowskich Błoniach przez papieża
Jana Pawła II.
Wśród zielonych stoków Beskidu Wyspowego,
w niewielkiej wsi Szczyrzyc stoi klasztor Cystersów
o historii sięgającej XIII stulecia. Miejscowy
kościół to sanktuarium Dobrotliwej Matki
Bożej. Pielgrzymi przybywają tu pokłonić się
XV-wiecznemu wizerunkowi Maryi, który ocalał
z wielkiego pożaru klasztoru w 1765 r. Klasztor
w Szczyrzycu, podobnie jak opactwo w podkrakowskiej
Mogile, znajduje się na Południowo-
-Zachodnim Szlaku Cystersów, stanowiącym
część ogólnoeuropejskiej trasy poświęconej
dziedzictwu tego zakonu.
| | Sanktuarium św. Andrzeja Świerada i św. Benedykta
w Tropiu [JG]
W dalekim Rastatt – dziś na terenie Niemiec –
w 1796 r. ranny w bitwie wojsk francuskich z austriackimi
prosty żołnierz modlił się o ocalenie
życia do Matki Boskiej. Jego prośby zostały wysłuchane,
więc po powrocie do domu żołnierz
wzniósł kapliczkę w podzięce Matce Bożej. Tak
zaczyna się historia sanktuarium Matki Bożej
Pocieszenia w Pasierbcu. Dziś jest to ważny
ośrodek pielgrzymkowy, zaś wizerunek Maryi
ukoronowany przez biskupa tarnowskiego
wciąż przyciąga wiernych szukających opieki
Matki Boskiej.
Spiętrzone wody jednej z najpiękniejszych
polskich rzek, Dunajca, utworzyły malownicze
Jezioro Czchowskie. Ponad nim stoi prastary kościółek
w Tropiu – sanktuarium św. Andrzeja
Świerada i św. Benedykta. Świątynia powstała
w miejscu, gdzie swą pustelnię mieli św. Andrzej
Świerad – pierwszy Polak ogłoszony świętym –
oraz św. Benedykt. Są oni uznawani również za
apostołów i patronów Słowacji, dlatego też do
Tropia przybywają pielgrzymki Słowaków. We
wnętrzu kościoła odnajdziemy relikty romańskiej
budowli i fragmenty malowideł z XII w.
Tuż nad szosą wiodącą do Szczyrzyca od strony Dobczyc dostrzec można wśród drzew
potężną skalną bryłę. To Diabelski Kamień, który według legendy czart chciał zrzucić
na klasztor Cystersów w Szczyrzycu, lecz nim dotarł do celu, usłyszał dźwięk dzwonów
z kościoła klasztornego – tak się przestraszył, że upuścił głaz, na którym do dziś można
dostrzec ślady diabelskich pazurów. Tuż obok piaskowcowej skały widać też maleńką
kaplicę i pustelnię, w której aż do 1992 r. mieszkał pobożny pustelnik.
29

Małopolska
wielu kultur i religii
Czyż Chrystus tego nie chce, czy Duch Święty tego nie rozrządza, ażeby ten papież
Polak, papież Słowianin, właśnie teraz odsłonił duchową jedność chrześcijańskiej
Europy, na którą składają się dwie wielkie tradycje: Zachodu i Wschodu
Jan Paweł II,
Gniezno, 3 czerwca 1979

| | Synagoga w Oświęcimiu [JG]
| | Synagoga w Bobowej [JG]
| | Strona otwierająca: Cerkiew w Kunkowej [AP]
Wracam pamięcią do okresu mojego
pasterzowania w Krakowie. Kraków,
a zwłaszcza jego dzielnica Kazimierz, pełen
jest śladów żydowskiej tradycji i kultury
(…). Jako arcybiskup krakowski miałem
żywe kontakty ze społecznością żydowską
Krakowa. Bardzo serdeczne stosunki
łączyły mnie z przewodniczącym gminy
żydowskiej, co przetrwało jeszcze po moim
przeniesieniu do Rzymu.
Jan Paweł II,
Przekroczyć próg nadziei
| | Tarnowska bima [JG]
Małopolska w swej długiej, ponad tysiącletniej historii
stała się domem dla wielu mniejszości narodowych,
etnicznych i wyznaniowych. Była od zawsze regionem
pogranicza – tu spotykały się i twórczo łączyły
różne kultury, tu znaleźli swe miejsce wyznawcy prawosławia,
judaizmu czy członkowie kościołów protestanckich.
Małopolska stała się w ten sposób Małą Ojczyzną
mieszkających tu Ormian, Żydów, Słowaków,
Romów, Łemków i Ukraińców. Bogate tradycje tolerancji
znalazły odbicie w działalności bł. Jana Pawła II.
Ojciec Święty spotykał się z prawosławnym patriarchą
i z przedstawicielami kościołów ewangelickich.
Jako pierwszy papież w historii odwiedził synagogę
i świątynię islamską. Miał również kontakt z przedstawicielami
wielu innych religii, zawsze głosząc przesłanie
szeroko pojętego ekumenizmu.
Wędrując po całym regionie, nieraz będziemy
mieli sposobność trafienia do miejsc, gdzie wciąż
żyją mniejszości – także religijne – lub chociaż pamięć
o nich. Zwiedzimy świątynie różnych wyznań,
odwiedzimy cmentarze i zobaczymy wiele innych
obiektów. Warto także odwiedzić liczne w regionie
placówki muzealne oraz parki etnograficzne (skanseny),
w których zebrano przykłady budownictwa regionalnego
różnych grup etnograficznych i etnicznych.
Kultura mniejszości wciąż jest żywa i propagowana
podczas wielu wydarzeń artystycznych i festiwali.
| | Synagoga Remuh w Krakowie [JG]
Gościnna ziemia małopolska przez wieki była
bezpiecznym schronieniem dla Żydów – prześladowanych
w wielu krajach średniowiecznej Europy.
Miejsca, w których żyli, łączy szlak Śladami Żydów
Małopolskich. Jest wśród nich krakowski Kazimierz,
aż do II wojny światowej zamieszkały głównie przez
Żydów. Zachowało się tam siedem synagog, z których
dwie – Remuh i Tempel – wciąż są czynne.
Do dziś są takie miejsca w Małopolsce, w których
zobaczymy chasydów. Przybywają oni np. do Bobowej,
by odwiedzić ohel – grób sławnego cadyka.
Wiele miejsc związanych z pamięcią o społeczności
żydowskiej znajdziemy w Tarnowie. Część z nich łączy
Szlak Żydów Tarnowskich. W regionie warto odwiedzić
również Dąbrowę Tarnowską z odnowioną
synagogą. Kolejna synagoga – dziś muzeum z ciekawą
ekspozycją judaików – znajduje się w Nowym Sączu.
W Oświęcimiu, naznaczonym przede wszystkim
miejscami pamięci o Zagładzie Żydów – niemieckim
nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady
Auschwitz-Birkenau, udało się odnowić synagogę,
służącą dziś celom modlitewnym oraz muzealnym.
„Pusto, jak w luterskim zborze” – to staropolskie powiedzenie
dobrze oddaje stosunek, jaki protestanci
mają do wystroju swych świątyń. I rzeczywiście, jeśli
znajdziemy się we wnętrzu kościoła św. Marcina
przy ulicy Grodzkiej w Krakowie, uderzy nas
Stara, piękna legenda żydowska opowiada o tym, jak Żydzi tułali się po Europie, nigdzie
nie znajdując gościnnego miejsca. Gdy przybyli w końcu do Polski, Bóg zesłał im znak
– z niebios spłynęła kartka z napisem „po lin”, co po hebrajsku oznacza „tu spocznij”. Pozostali
więc w gościnnym kraju, a hebrajska nazwa Polski do dziś brzmi: Polin.
33

Zwracam się dziś do sióstr i braci wszystkich
Kościołów - otwórzmy się na jednającą
miłość Boga. Otwórzmy drzwi naszych
umysłów i serc, Kościołów i Wspólnot. (…)
Odpowiedzmy (…) naszą ludzką miłością,
która patrzy na drugich z życzliwością
i okazuje szczere pragnienie współpracy
wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, i pozwala
docenić to, co jest dobre i co zasługuje na
pochwałę i naśladowanie.
Jan Paweł II,
Drohiczyn, 10 czerwca 1999
| | Ikonostas cerkwi w Andrzejówce [KBa]
| | Cerkiew w Miliku [PD]
| | Chaczkar przy kościele św. Mikołaja w Krakowie [JG]
| | Cerkiew w Owczarach [PM] | | Tabor Pamięci – Tarnów [DZ]
jego prostota i skromność. Od 1816 r. gospodaruje
tu parafia ewangelicka w Krakowie, najliczniejsza
wspólnota Kościoła luterańskiego w Małopolsce.
W regionie mają swoje domy modlitwy także
metodyści i baptyści.
W Małopolsce przez wieki kultura zachodnia spotykała
się ze Wschodem. Żyli tu wyznawcy prawosławia
i grekokatolicy. W Krakowie do dziś działają
dwie cerkwie – prawosławna przy ulicy Szpitalnej
oraz greckokatolicka przy Wiślnej. W obu dostrzeżemy
tak charakterystyczny element wyposażenia
wnętrza, jak ikonostas, czyli udekorowaną ikonami
przegrodę oddzielającą nawę od prezbiterium.
Jednak to nie w Krakowie, a w górskich dolinach
Beskidu Niskiego kryją się najpiękniejsze cerkwie,
często będące prawdziwymi perełkami architektury.
Wiele z nich znalazło się na Małopolskim Szlaku
Architektury Drewnianej, inne zwiedzić można,
wędrując wzdłuż Szlaku Cerkwi Łemkowskich okolic
Krynicy-Zdroju. Do najcenniejszych i najstarszych zaliczane
są te w Powroźniku, Owczarach i Hańczowej.
Od średniowiecza w wielu polskich miastach,
w tym także w Krakowie, osiedlali się Ormianie.
Trudnili się początkowo kupiectwem, szybko także
ulegli polonizacji, zachowując jednak pamięć o pochodzeniu
swych przodków. Do dziś członkowie
wspólnoty Ormian krakowskich spotykają się na
nabożeństwach w dwóch świątyniach, na co dzień
służących katolikom – kościele św. Mikołaja przy
ulicy Kopernika, a także w maleńkim kościółku
Bożego Miłosierdzia przy ulicy Felicjanek. Przy
pierwszym z nich, w przykościelnym ogrodzie znajduje
się oryginalny monument: chaczkar, czyli tradycyjny
ormiański „kamień krzyżowy”.
Jeszcze przed stu laty małopolskie drogi przemierzały
barwne, nieco tajemnicze tabory Romów.
Wędrowny lud o smagłych twarzach i fantastycznie
kolorowych strojach pędził życie w drodze, mieszkając
w wozach. Dziś okazją, by zobaczyć wędrujący
tabor jest odbywająca się co roku pod koniec września
pielgrzymka Romów z Polski i Słowacji, a nawet
z innych krajów, do sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej
w Limanowej. Z kolei pod koniec lipca okolice
Tarnowa przemierza Tabor Pamięci, upamiętniający
tragiczny los Romów w czasie II wojny światowej.
W samym Tarnowie koniecznie trzeba odwiedzić
Muzeum Etnograficzne, prezentujące bogate
zbiory poświęcone Romom i ich kulturze.
Głównym skupiskiem wyznawców prawosławia i grekokatolicyzmu w regionie jest nie
stolica Małopolski, lecz Beskid Niski, od stuleci zamieszkiwany przez rusińskich Łemków.
Choć po II wojnie światowej wysiedlono ich na Ziemie Zachodnie, tj. na tereny przyłączone
do Polski po 1945 r., wielu z nich powróciło w ukochane górskie doliny. Dziś przyjeżdżają tu
także Łemkowie z innych krajów, by uczestniczyć w festiwalach promujących ich kulturę.
Jednym z najbardziej znanych jest Łemkowska Watra w Zdyni.
35

Informacje praktyczne
Małopolska – informacje ogólne
Stolica regionu: Kraków
Największe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim
Powierzchnia: 15 182,87 km 2
Liczba mieszkańców: 3286,4 tys.
Krajobraz: urozmaicona rzeźba terenu: niziny – Nizina Nadwiślańska
(Dolina Wisły); wyżyny – Wyżyna Krakowsko-Częstochowska;
pogórza – Pogórze Karpackie; góry – Beskidy, Pieniny, Gorce, Tatry
(najwyższy szczyt: Rysy 2499 m n.p.m.)
Dlaczego Małopolska
• Dla ducha i świadomości: 8 miejsc UNESCO: historyczne centrum
Krakowa; Kopalnia Soli w Wieliczce; Kalwaria Zebrzydowska
– zespół architektoniczno-krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy;
Auschwitz-Birkenau – niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny
i zagłady (1940–1945); 4 drewniane kościoły południowej Małopolski:
Dębno Podhalańskie, Lipnica Murowana, Sękowa, Binarowa
• Dla zdrowia i urody: 9 miejscowości uzdrowiskowych: Krynica-
-Zdrój, Szczawnica, Rabka-Zdrój, Piwniczna-Zdrój, Żegiestów-Zdrój,
Muszyna, Wysowa-Zdrój, Wapienne, Swoszowice
• Dla zachwytu pięknem i naturą: 6 parków narodowych: Babiogórski,
Gorczański, Magurski, Ojcowski, Pieniński, Tatrzański
• Dla relaksu: 4 baseny geotermalne: Bukowina Tatrzańska, Białka
Tatrzańska, Szaflary, Zakopane
• Dla zaznania nowych doświadczeń: spływ Przełomem Dunajca
• Dla wiedzy i zmysłów: liczne ekspozycje muzealne, ponad
4250 km szlaków tematycznych, m.in. Szlak Architektury Drewnianej,
bogate tradycje
• Dla krzepy i rekreacji – ponad 2600 km szlaków rowerowych
• Dla treningu i zachwytu pięknem – ponad 3360 km szlaków górskich
• Dla przyjemności i wygody – ok. 300 wyciągów narciarskich
• Dla przyjemności i sprawności fizycznej – ok. 250 km tras narciarskich
• Dla ducha rywalizacji – 2 pola golfowe: Paczółtowice, Wieliczka-Ochmanów
WYBRANE PUNKTY
INFORMACJI TURYSTYCZNEJ
Kraków
Sieć Informacji Miejskiej – www.infokrakow.pl
Pawilon Wyspiańskiego, pl. Wszystkich Świętych 2, tel.: (12) 616 18 86
Sukiennice, Rynek Główny 1/3, tel.: (12) 433 73 10
Międzynarodowy Port Lotniczy w Balicach, tel.: (12) 285 53 41
ul. Powiśle 11, tel.: +48 513 099 688
ul. Szpitalna 25, tel.: (12) 432 01 10
ul. św. Jana 2, tel.: (12) 421 77 87
ul. Józefa 7, tel.: (12) 422 04 71
Wspólny adres e-mail
dla punktów informacji miejskiej:
it@infokrakow.pl
Nowy Sącz
Centrum Informacji Turystycznej, ul. Szwedzka 2,
tel.: (18) 444 24 22, e-mail: it.nowy-sacz@msit.malopolska.pl
Oświęcim
Miejski Punkt Informacji Turystycznej, ul. Leszczyńskiej 12,
tel.: (33) 843 00 91, e-mail: it.oswiecim@msit.malopolskie.pl,
www.mpit-oswiecim.neostrada.pl
Tarnów
Tarnowskie Centrum Informacji, Rynek 7,
tel.: (14) 688 90 90, e-mail: it.tarnow@msit.malopolska.pl,
www.it.tarnow.pl
Wadowice
Wadowickie Centrum Informacji Turystycznej, ul. Kościelna 4,
tel.: (33) 873 23 65,e-mail: it.wadowice@msit.malopolskie.pl,
www.it.wadowice.pl
Zakopane
Centrum Informacji Turystycznej, ul. Kościuszki 17,
tel.: (18) 201 20 04, e-mail:it.zakopane@msit.malopolskie.pl,
www.zakopane.pl
Więcej informacji praktycznych: www.visitmalopolska.pl
36