Palestra Świętokrzyska Nr 9-10 2009 - Okręgowa Rada Adwokacka ...

PALESTRA ŚWIIĘTOKRZYSKA PISMO ŚWIĘTOKRZYSKIEJ IZBY ADWOKACKIEJ W KIELCACH
Od tego momentu rozpoczyna się dola jeńca wojennego Świętosława Krawczyńskiego,
która trwała do wyzwolenia w 1945 r. 46 Jednakże dla naszych zainteresowań najbardziej
interesujący jest rok 1940 i pierwsze miesiące roku następnego, czyli pobyt w pierwszym
obozie w Görlitz. Krawczyński jako jeniec, z setkami polskich żołnierzy przetransportowany
zostaje na zachód, na linię Odry, do Stalagu VIII A w pobliżu niemieckiego miasta Görlitz,
położonego nad Nysą Łużycką. Tu otrzymuje numer jeniecki 2404. Główna część miasta
położona jest po lewej stronie rzeki i należy do Saksonii, a przedmieścia znajdują się na
prawym brzegu, na najdalej na zachód wysuniętym skrawku Dolnego Śląska. Ta część
niemieckiego miasta nazwana została Zgorzelec i po ustaleniu nowych granic w 1945 r., leży
na terytorium polskim i to właśnie miejsce Niemcy wyznaczyli na obóz jeniecki.
W Görlitz od pierwszych dni września 1939 r. rozpoczęto budowę obozu jenieckiego, a do
jego budowy zaprzęgnięci zostali Polacy, przywożeni z podbitych terenów Polski centralnej i
wschodniej. Z jakim przewidywaniem nazistowskie władze planowały podbój Polski i Europy
może potwierdzać fakt, że pierwszy transport jeńców polskich do zaplanowanego obozu
lokalna prasa niemiecka odnotowała już 6 września 1939 r. 47 Od istniejących początkowo
namiotów obóz rozbudowany został do kilkudziesięciu drewnianych baraków na podmurówce
i uzyskał prymitywne zaplecze socjalne. Po klęsce Francji i przywiezieniu do Görlitz, jak i do
wielu innych obozów na terenie Polski, tysięcy jeńców francuskich, w obozie zaczęło się
normować i polepszać życie codzienne. Polacy, którzy do tego momentu stanowili większość,
ale w oczach Niemców byli bezpaństwowi, nie uzyskali zezwolenia na otwarcie świetlicy.
Dopiero domaganie się Francuzów, narodu zachodniego, którego pomimo klęski państwa
strzegła Konwencja Genewska, której Niemcy nie chcieli stosować do Polaków, spowodowało,
że jeden z baraków (nr 27 B) adaptowany został na salę widowiskową z estradą. Znajdowała
się w nim także obozowa kaplica oraz biblioteka. W krótkim czasie barak teatralny stał się
ośrodkiem silnie rozwijającego się życia oświatowego, artystycznego i religijnego. Odgrodzono
tam kaplicę, w której odbywały się Msze św. W sali wygłaszano odczyty i wykłady, we środy
odbywały się koncerty muzyki poważnej, a w soboty muzyki estradowej, realizowano
przedstawienia teatralne i noworoczne szopki. Chętnie odwiedzana była biblioteka, której
kierownikiem został Zdzisław Nardelli 48 , młody literat i poeta z Krakowa. To jemu udało się
uchronić Messiaena od ciężkich prac fizycznych, uzyskując zgodę komendanta obozu na
zatrudnienie francuskiego muzyka w bibliotece jako pomocnika do porządkowania zwożonych
niemieckich, francuskich i rzadko polskich książek.
Kim był Olivier Messiaen 49 i dlaczego jego obecność w Stalagu VIII A w Görlitz
ogniskowała uwagę władz niemieckich i sprzyjającego, przyjaznego otoczenie kolegówjeńców
Przede wszystkim był wielkim talentem, gwiazdą na firmamencie młodej muzyki
francuskiej. Bardzo uzdolniony i szczególnie wrażliwy, wcześnie ukończył Konserwatorium
46 Najpiękniej i w pogodnych barwach choć bardzo wnikliwie i wyczerpująco dolę polskiego jeńca obozów hitlerowskich opisał
Marek Sadzewicz, na przykładzie własnego losu więźnia Oflagu II B w Choszcznie na Pomorzu (gdzie więziony był L. Kruczkowski, R.
Dobrowolski i inni literaci), w książce Oflag wydanej w 1948 r. i wznowionej przez PIW w 2005 r.
47 R. Zgłobicki Obozy i cmentarze wojenne w Zgorzelcu. [Zgorzelec] 1995, s. 16.
48 ZDZISŁAW NARDELLI (ur. 1913 Cieszyn – zm. 2006 Warszawa), podchorąży, nr jeniecki 4985, był także więźniem
Buchenwaldu. Poeta, literat, autor kilku książek nawiązujących do czasów okupacji hitlerowskiej i swoich losów jenieckich. Przed wojną
związany z nowatorskimi kręgami plastycznymi w Krakowie, po wojnie wieloletni dyrektor Teatru Polskiego Radia w Warszawie.
49 Zob. hasło encyklopedyczne J. Stankiewicza w Encyklopedii Muzycznej PWM, red. Elżbieta Dziębowska, t. M. Kraków 2000,
szp. 201-214.
34