Dobre praktyki - Centrum Zdrowia Dziecka
Dobre praktyki - Centrum Zdrowia Dziecka
Dobre praktyki - Centrum Zdrowia Dziecka
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Aneta Grajda, Ewelina Napieralska,<br />
Beata Gurzkowska , Zbigniew Kułaga<br />
Zakład <strong>Zdrowia</strong> Publicznego,<br />
Instytut „Pomnik‐<strong>Centrum</strong> <strong>Zdrowia</strong> <strong>Dziecka</strong>”<br />
Magdalena Hajduczek, Wydział Psychologii UW<br />
19‐09‐2010
O czym powiemy<br />
• Problem nadwagi i otyłości wśród dzieci i<br />
młodzieży.<br />
• Epidemiologia.<br />
• Czynniki psychologiczne sprzyjające<br />
otyłości.<br />
• Środowisko sprzyjające otyłości.<br />
• Projekt OLAF – aktualne uwarunkowania<br />
otyłości.<br />
• <strong>Dobre</strong> <strong>praktyki</strong>.
Zdrowie<br />
• Stan całkowitego fizycznego, umysłowego i<br />
społecznego dobrostanu a nie po prostu<br />
brak choroby bądź ułomności.<br />
(WHO 1946)<br />
• Homeostaza –warunek zdrowia; warunek<br />
prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Nadmiar masy ciała<br />
www.babetco.pl/Otylosc‐u‐dzieci,11,10,69,0.html
Definicja otyłości u dzieci i<br />
młodzieży<br />
• Otyłość to stan nadmiaru ustrojowej tkanki<br />
tłuszczowej: powyżej 30% u dziewcząt, a u<br />
chłopców powyżej 25% bądź 20%; w<br />
przypadku dzieci w wieku pomiędzy 4 a 11<br />
rokiem życia 33%.<br />
• Williams DP, Going SB, Lohman TG i wsp. Body fatness and risk for elevated blood pressure, total cholesterol, and<br />
serum lipoprotein ratios in children and adolescents. Am J Public Health 1992; 82:358‐363<br />
• Dwyer T, Bilizzard CL. Defining obesity in children by biological endpoint Rather than population distribution. Int<br />
Obes Relat Metab Disord 1996; 20:472‐480<br />
• Higgins PB, Gower BA, Hunter GR i wsp. Defining health‐related obesity in prepubertal children. Obes Res 2001; 9:233‐<br />
240
Problemy zdrowotne związane z<br />
otyłością u dzieci i młodzieży:<br />
• otyłość w wieku dorosłym;<br />
• nadciśnienie tętnicze;<br />
• podwyższone ryzyko miażdżycy i chorób serca w młodym wieku;<br />
• cukrzyca typu II;<br />
• zespół bezdechu sennego;<br />
• zaburzenia układu ruchu (wady postawy);<br />
• problemy natury psychologicznej: izolacja, obniżone poczucie własnej<br />
wartości, depresja, nerwowość;<br />
• …<br />
Han CJ. Childhood obesity. Lancet 2010;375: 1737‐48
Pomiar nadmiaru masy ciała<br />
• Wskaźnik BMI (Body Mass Index):<br />
• U dzieci i młodzieży normy stanowią siatki<br />
centylowe opracowane na podstawie badań<br />
populacyjnych uwzględniających wiek i płeć<br />
dziecka.
Pomiar nadmiaru masy ciała – siatka<br />
centylowa BMI; chłopcy
Pomiar nadmiaru masy ciała – siatka<br />
centylowa BMI; dziewczęta
Pomiar<br />
nadmiaru<br />
masy ciała –<br />
punkty<br />
odcięcia wg<br />
Cola (wg IOTF)
Epidemia<br />
• Występowanie w określonym czasie i na<br />
określonym terenie zachorowań w liczbie<br />
większej niż oczekiwana.<br />
(Porta M. A. Dictionary of Epidemiology. Oxford<br />
University Press, 2008)
Nadmiar masy ciała – dorośli;<br />
dane wg WHO<br />
Wielka Brytania i płn Irlandia<br />
Grecja<br />
Niemcy<br />
Litwa<br />
Węgry<br />
Polska<br />
Irlandia<br />
Hiszpania<br />
Portugalia<br />
Czechy<br />
Francja<br />
Finlandia<br />
Łotwa<br />
Słowacja<br />
Bułgaria<br />
Estonia<br />
Szwecja<br />
Belgia<br />
Norwegia<br />
Italy<br />
Dania<br />
Austria<br />
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90<br />
nadwaga<br />
otyłość
Nadmiar masy ciała – dzieci i młodzież;<br />
dane wg IASO i projekt OLAF (def IOTF)<br />
Grecja 2003<br />
Anglia 2004<br />
Włochy 1993/2001<br />
Irlandia 2001<br />
Bułgaria 2004<br />
Francja 2006<br />
Niemcy 2003/2006<br />
Dziewczęta<br />
Chłopcy<br />
Polska 2007/2009<br />
Czechy 2001<br />
Słowacja 1995/1999<br />
Holandia 1997<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
Przedziały wiekowe: 5-17 lat (Holandia, Czechy, Niemcy, Bułgaria, Włochy, Anglia); 7-11 lat<br />
(Irlandia); 11-17 lat (Słowacja, Francja); 13-17 lat (Grecja); 6-19 lat (Polska)
Dynamika narastania epidemii<br />
otyłości; Region Europejski<br />
• W ciągu ostatnich 20 lat, występowanie<br />
otyłości wzrosło 3‐krotnie.<br />
• Nadwaga: połowa dorosłych i 1/5 dzieci.<br />
• Roczne tempo wzrostu otyłości wieku<br />
dziecięcego stale zwiększa się i obecnie jest<br />
10‐krotnie wyższe w porównaniu z 1970 r.<br />
Źródło: Projekt Europejskiej Karty Walki z Otyłością WHO European Ministerial Conference on<br />
Counteracting Obesity Diet; and physical activity for health ; Istanbul, Turkey, 15-17 November<br />
2006 .
Etiologia otyłości prostej<br />
Etiologia<br />
otyłości<br />
prostej<br />
Czynniki<br />
psychologiczne<br />
Czynniki<br />
środowiskowe<br />
Czynniki<br />
genetyczne
Czynniki psychologiczne cz.1<br />
• Zaburzenia mechanizmu samoregulacji (siła woli) ‐<br />
niemożności kontrolowania ilości spożywanego<br />
pokarmu (przejadanie się):<br />
• gdy jedzenia jest dużo i jest ono łatwo dostępne,<br />
• gdy jedzenie odbywa się w sytuacji angażującej uwagę,<br />
• gdy jedzenie jest niezwykle atrakcyjne,<br />
• gdy próbujemy się powstrzymać od myślenia o jedzeniu;<br />
• Niska samoocena, pesymizm życiowy, poczucie<br />
bezradności;
Czynniki psychologiczne cz.2<br />
• Nadmierna potrzeba osiągnięć i dążenie do<br />
perfekcjonizmu;<br />
• Przeżywanie wielu negatywnych emocji (osoby<br />
neurotyczne, introwertyczne);<br />
• Stres oraz nieumiejętność radzenia sobie z<br />
problemami (stosunkowo łatwo dostępny sposób);<br />
• Wiązanie jedzenia z poprawą samopoczucia;<br />
• Forma zwrócenia uwagi, wyrażenia troski, nagrodzenia<br />
lub usprawiedliwienia;<br />
• Brak zaspokojenia potrzeb jednostki.
Czynniki środowiska sprzyjające<br />
otyłości<br />
Sport i formy<br />
spędzania czasu<br />
wolnego<br />
Żywność<br />
wysokoenergetyczna<br />
ŚRODOWISKO<br />
SPRZYJAJĄCE<br />
OTYŁOŚCI<br />
Rodzina<br />
Edukacja i<br />
informacja
Czynniki środowiska<br />
sprzyjające otyłości<br />
• Sport i formy spędzania czasu wolnego:<br />
• brak sprzętu i pomieszczeń w szkołach,<br />
• niewiele placów zabaw,<br />
• szeroko rozpowszechnione formy pasywnego<br />
spędzania czasu,<br />
• niebezpieczne ulice,<br />
• niewiele ścieżek rowerowych.
Czynniki środowiska<br />
sprzyjające otyłości<br />
• Żywność wysokoenergetyczna promowana<br />
poprzez:<br />
• reklamy telewizyjne,<br />
• promocje cenowe,<br />
• marketing w szkołach,<br />
• sponsoring,<br />
• przekąski, napoje słodzone,<br />
• jedzenie „na zewnątrz”.
Czynniki środowiska<br />
sprzyjające otyłości<br />
• Rodzina:<br />
• predyspozycje genetyczne,<br />
• nadwaga u rodziców,<br />
• karmienie piersią,<br />
• świadomość zdrowotna rodziców, ich umiejętność<br />
zarządzania budżetem, robienia zakupów i<br />
gotowania.
Czynniki środowiska<br />
sprzyjające otyłości<br />
• Edukacja i informacja:<br />
• Lekcje w szkołach –<br />
• styl życia żywienia,<br />
• gotowanie;<br />
• Przekazy mediów –<br />
• moda,<br />
• wyobrażenie własnego ciała,<br />
• wierzenia kulturowe.
Zmiany w stylu życia
Zmiany w stylu życia
Wartość kaloryczna a wydatek<br />
energetyczny; masa ciała: 45 kg<br />
Produkt spożywczy<br />
Wartość<br />
kaloryczna<br />
produktu<br />
kcal/op.<br />
Ilość czasu potrzebna na spalenie spożytych<br />
kalorii<br />
gra w piłkę<br />
nożną (min.)<br />
jazda na<br />
rowerze (min.)<br />
biegi przełajowe<br />
(min.)<br />
baton Snikers 51g 253,5 43 77 35<br />
delicje szampańskie<br />
36g (3szt) 117,7 20 36 16<br />
baton "Milki Way"<br />
23,5g 105,3 18 32 14<br />
chipsy solone 100g 552 94 167 75<br />
marchew 150g 40,5 7 12 6<br />
jabłko 150g 69 12 21 9<br />
Opracowanie własne
Regionalne zróżnicowanie<br />
występowania nadmiaru masy ciała
Nadwaga i otyłość razem<br />
wg rodzaju szkoły<br />
%<br />
25,00<br />
20,00<br />
15,00<br />
10,00<br />
5,00<br />
N=13129<br />
Chłopcy: p
Nadwaga i otyłość w zależności od<br />
lokalizacji szkoły i płci<br />
16<br />
16<br />
14<br />
14<br />
12<br />
12<br />
10<br />
10<br />
%<br />
8<br />
%<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
szkoła miejska szkoła wiejska<br />
nadwaga_ch nadwaga_dz<br />
otyłość_ch otyłość_dz<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
chłopcy<br />
nadwaga_miasto<br />
otyłość_miasto<br />
dziewczęta<br />
nadwaga_wieś<br />
otyłość_wieś
Nadwaga i otyłość razem a<br />
posiadanie rodzeństwa<br />
30,0<br />
25,0<br />
27,7<br />
N=17288<br />
odsetek (%)<br />
20,0<br />
15,0<br />
10,0<br />
19,3<br />
17,4<br />
13,5<br />
chłopcy<br />
dziewczęta<br />
5,0<br />
0,0<br />
jedynak<br />
z rodzeństwem
Nadwaga i otyłość razem<br />
a posiadania komputera w pokoju<br />
20,0<br />
18,0<br />
19,6<br />
17,3<br />
N=17344<br />
16,0<br />
14,0<br />
14,7<br />
14,0<br />
odsetek (%)<br />
12,0<br />
10,0<br />
8,0<br />
6,0<br />
4,0<br />
2,0<br />
0,0<br />
chłopcy<br />
dziewczęta<br />
komputer<br />
brak komputera
Jak można zaradzić epidemii<br />
otyłości u dzieci i młodzieży<br />
• Aby uchronić dzieci i młodzież przed nadwagą i<br />
otyłością lub pomóc dzieciom i młodzieży już nimi<br />
dotkniętych należy przede wszystkim:<br />
zmodyfikować<br />
środowiskowe czynniki sprzyjające<br />
nadwadze i otyłości a także uczyć<br />
radzenia sobie z niekorzystnymi<br />
czynnikami psychologicznymi
<strong>Dobre</strong> <strong>praktyki</strong><br />
• nie nagradzać dzieci smakołykami (czekolada, lody, ciastka, cukierki itp.)<br />
za nic, a w szczególności za zjedzenie potrawy rekomendowanej przez<br />
rodziców (zdrowe jedzenie);<br />
• nie pocieszać dzieci smakołykami –prowadzi to do wykorzystywania przez<br />
dzieci jedzenia jako pocieszenia i wsparcia w sytuacjach trudnych i<br />
przykrych.;<br />
• nie zmuszać dzieci na siłę do zdrowego jedzenia –osiąga się tym efekt<br />
przeciwny; należy raczej dziecko zachęcać, motywować, uwzględniając przy<br />
tym potrzeby i preferencje dziecka;<br />
• nadmierne zakazy dotyczące żywności, o której dziecko wie że jest<br />
dostępna (w domu lub otoczeniu) mają działanie przeciwne oczekiwaniom;<br />
zamiast zakazów należy unikać ekspozycji na żywność niezdrową oraz<br />
ograniczać jej dostępność;
<strong>Dobre</strong> <strong>praktyki</strong><br />
• Wypracować z dzieckiem zasady dotyczące:<br />
• spędzania wolnego czasu – jedzenie jest jedną z prostszych form<br />
organizacji czasu –dlatego należy ten czas wypełnić czynnościami nie<br />
związanymi z jedzeniem;<br />
• oglądania TV (np. dziecko może spędzić tyle minut przed telewizorem ile<br />
spędziło na aktywności fizycznej ,czyli „kupowanie” oglądania TV<br />
aktywnością fizyczną);<br />
• spożywania posiłku (powoli i z uwagą, bez rozpraszania TV, radiem czy<br />
rozmową, w przeznaczonym do tego jednym miejscu najlepiej kuchni;<br />
• lokalizacji jedzenia (jedzenie znajduje się w wyznaczonym do tego miejscu,<br />
dziecko nie ma „pod ręką” smakołyków, (w pokoju, na biurku, na gdy<br />
ogląda TV);<br />
• Promować przez własny przykład:<br />
• zdrowe żywienie ;<br />
• aktywność fizyczną (szczególna rola ojców);
<strong>Dobre</strong> <strong>praktyki</strong><br />
• prezentować owoce, warzywa i jarzyny w najbardziej<br />
atrakcyjnej dla dziecka postaci (np. wycinanie atrakcyjnych<br />
kształtów, dobierać kolorystycznie itp.);<br />
• dostarczać dziecku różnorodnych zdrowych produktów i<br />
potraw do jedzenia co pozwala dziecku na odkrywanie<br />
nowych smaków i zwiększa możliwość, że dziecko polubi<br />
przynajmniej niektóre z nich;<br />
• pamiętać, że gusta smakowe się zmieniają –tak więc po<br />
upływie pewnego czasu zachęcać (nie zmuszać!) dziecko<br />
do ponownego próbowania potraw i produktów, które mu<br />
wcześniej nie smakowały.
Dziękujemy za uwagę<br />
☺<br />
Zakład <strong>Zdrowia</strong> Publicznego IPCZD<br />
zdrowie.publiczne@czd.pl
Change language