NARUČILAC: Ministarstvo uređenja prostora i ... - Vlada Crne Gore

Crna Gora
Ministarstvo uređenja prostora
i zaštite životne sredine
DPP ZA PROSTOR VIŠENAMJENSKIH AKUMULACIJA NA
RIJECI MORAČI
Osnovni planski dokument
- Nacrt -
Podgorica, februar 2010. god.

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
NARUČILAC:
Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine Crne Gore
OBRAĐIVAČ PLANA
Urbi Montenegro – Podgorica, licenca broj: 1201-442/1, Nosilac izrade Plana
WINsoft – Podgorica, licenca broj: 01-219/07
Geateh – Slovenija
Geos – Austrija
Izvršni direktor:
dr Kaliopa Dimitrovska – Andrews, dipl. ing. arh.
Menadžer:
Predrag Bulajić, dipl. ing. el.
Radni tim:
Odgovorni vođa projekta:
Tim za prostorni dio:
Koordinator:
Urbanizam i prostorno planiranje:
Geologija i životna sredina:
Uređenje predjela:
Održivi razvoj i životna sredina:
Saobraćaj:
Telekomunikacije:
Demografija i GIS:
Tim za tehnološko – ekonomski dio:
Koordinator:
Hidrotehnika:
Energetika:
Postrojenje hidroelektrana:
Vodoprivreda:
Ekonomija:
Vlasništvo/katastar nekretnina:
Geodezija:
Saobraćaj:
Tehnička obrada i logistika:
Predrag Bulajić, dipl. ing. el.
Andreas Berchtold, dipl. arh.
Branka Gogić, dipl. planer
dr Vasilije Radulović, dipl. ing. geologije
Vesna Jovović, dipl. pejz. arh.
Radosav Nikčević, dipl. ing. šumarstva
Radenko Ostojić, dipl. ing, građ.
Zoran Marković, dipl. ing. el.
Ivana Ivanović, dipl. matem.
mr Zoran Stojič, dipl. ing, građ.
Luka Javornik, dipl. ing, građ.
Danilo Vuković, dipl. ing. el.
mr Zoran Stojič, dipl. ing, građ.
Saša Klemenčić, dipl. ing, građ.
dr Borislav Uskoković, dipl. ecc.
Dražen Medojević, dipl. prav.
Šćepanović Veselin, dipl. geod.
Sandra Arović, dipl. ing, građ.
Saša Šljivančanin
Igor Vlahović
Saša Pejović
Milan Bulajić
Podgorica 03. februar 2010.
Za Obrađivača
Predrag Bulajić

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
SADRŽAJ
SPISAK TEMATSKIH KARATA, TABELA, GRAFIKONA I ŠEMA........................................... 5
SKRAĆENICE I AKRONIMI........................................................................................................ 8
UVOD......................................................................................................................................... 27
GRANICE SLIVA MORAČE...................................................................................................... 28
A. OCJENA POSTOJEĆEG STANJA PROSTORNOG UREĐENJA...................................... 29
1. PREGLED I ANALIZA DOKUMENTACIONE OSNOVE ...................................................... 31
1.1. Osvrt na PPCG do 2020. – izvod i smjernice ...........................................................................33
1.2. Osvrt na DPP autoputa Bar – Boljare – izvod i smjernice......................................................34
1.3. Osvrt na PPO Podgorica – izvod i smjernice ..........................................................................35
1.4. Osvrt na PPO Kolašin – izvod i smjernice ...............................................................................40
1.5. Osvrt na ostale strateške razvojne dokumente Crne Gore ....................................................43
1.5.1. Izvod iz Vodoprivredne osnove Crne Gore............................................................................................................ 43
1.5.2. Izvod iz Strategije razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine ..................................................................... 44
1.5.3. Izvodi iz strategija razvoja turizma ......................................................................................................................... 44
1.5.3.1. Izvod iz Master plana za turizam ............................................................................................................................ 44
1.5.3.2. Izvod iz Strategije razvoja turizma u brdskom i planinskom dijelu Crne Gore....................................................... 45
1.5.4. Izvod iz strategije razvoja proizvodnje hrane i ruralnih područja....................................................................... 45
1.5.5. Studije i projekti Elektroprivrede Crne Gore ......................................................................................................... 45
1.6. Dosadašnje koncepcije (planovi i projekti) i stepen realizacije.............................................45
2. ANALIZA PRIRODNIH USLOVA I STANJA PROSTORNOG RAZVOJA ......................... 46
2.1. Postojeća namjena prostora i režim korišćenja......................................................................46
2.2. Postojeća organizacija prostora...............................................................................................46
2.3. Odnos prema okruženju ............................................................................................................46
2.4. Orografija i hidrografija .............................................................................................................46
2.5. Izdvajanje predionih cjelina ili jedinica (karakter predjela po tipovima) sa procjenom
pogodnosti.................................................................................................................................49
2.6. Geološka građa ..........................................................................................................................52
2.7. Geomorfološke odlike terena....................................................................................................54
2.8. Hidrogeološke odlike terena ....................................................................................................54
2.8.1. Hidrogeološka klasifikacija stijena i reoniranje terena po poroznosti i funkcijama......................................... 65
2.8.2. Hidrogeološka razvođa ............................................................................................................................................ 67
2.8.3. Hidrogeološke pojave............................................................................................................................................... 67
1

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
2.9. Inženjersko-geološke odlike terena ........................................................................................68
2.9.1. Inženjerskogeološka klasifikacija stijenskih masa ...............................................................................................68
2.9.2. Savremeni geološki procesi i pojave ......................................................................................................................75
2.9.3. Stabilnost i nosivost terena .....................................................................................................................................75
2.10. Seizmološke odlike regiona – rizici i hazardi ...................................................................... 77
2.10.1. Seizmološki rizici i hazardi.....................................................................................................................................77
2.10.2. Ostali geološki rizici i hazardi................................................................................................................................78
2.11. Mineralne sirovine .................................................................................................................. 78
2.12. Klima regiona i hidrološki podaci ......................................................................................... 78
2.13. Erozioni procesi u Slivu Morače ........................................................................................... 95
2.14. Pedologija terena Sliva Morače........................................................................................... 101
2.15. Pregled prirodnih uslova za formiranje višenamjenskih akumulacija............................. 101
2.16. Pregled prirodnih uslova za formiranje višenamjenskih akumulacija na pritokama i
gornjem toku Morače.............................................................................................................. 101
3. STVORENI USLOVI.............................................................................................................105
3.1. Stanovništvo ........................................................................................................................... 105
3.1.1. Broj stanovnika u Slivu Morače po naseljima......................................................................................................105
3.1.2. Stanje razvijenosti demografskih struktura .........................................................................................................107
3.1.3. Glavni demografski problemi.................................................................................................................................108
3.2. Naselja ...................................................................................................................................... 108
3.2.1. Sistem i mreža naselja ............................................................................................................................................108
3.2.2. Stanje razvoja naselja u Slivu Morače ..................................................................................................................113
3.3. Privredni razvoj........................................................................................................................ 117
3.3.1. Opšte odlike privrednog razvoja ...........................................................................................................................117
3.3.2. Nivo razvoja po privrednim granama....................................................................................................................117
3.3.2.1. Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo ......................................................................................................................117
3.3.2.2. Turizam ..................................................................................................................................................................118
3.3.2.3. Ostala privreda ......................................................................................................................................................118
3.4. Društvene djelatnosti .............................................................................................................. 119
3.5. Opremljenost prostora tehničkim infrastrukturnim sistemima........................................... 119
3.5.1. Saobraćaj..................................................................................................................................................................119
3.5.1.1. Drumski saobraćaj.................................................................................................................................................119
3.5.1.2. Željeznički saobraćaj .............................................................................................................................................120
3.5.1.3. Telekomunikacije i poštanski saobraćaj...............................................................................................................120
3.5.2. Energetski sistemi...................................................................................................................................................123
3.5.2.1. Ocjena stanja razvoja ............................................................................................................................................123
3.5.2.2. Potencijali i ograničenja.........................................................................................................................................123
3.5.3. Hidrotehnički sistemi ..............................................................................................................................................124
3.5.3.1. Korišćenje voda za vodosnabdijevanje.................................................................................................................124
3.5.3.2. Ostali vidovi korišćenja voda .................................................................................................................................124
3.5.3.3. Zaštita od zagađivanja...........................................................................................................................................124
3.5.4. Komunalni servisi....................................................................................................................................................124
4. EKONOMSKO – DEMOGRAFSKA ANALIZA....................................................................125
5. POTENCIJALI, OGRANIČENJA I KONFLIKTI U PROSTORU .........................................129
5.1. Opšte stanje i problemi životne sredine................................................................................ 129
5.2. Stanje prirodne baštine........................................................................................................... 129
5.3. Stanje kulturne baštine ........................................................................................................... 129
5.4. Sintezna ocjena stanja (potencijali, ograničenja i konflikti) razvoja u Slivu Morače ........ 130
2

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
B. PROJEKCIJA RAZVOJA I KONCEPTI ORGANIZACIJE UREĐENJA I KORIŠĆENJA
PROSTORA............................................................................................................................. 133
1. KONCEPT ORGANIZACIJE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA......................... 135
1.1. Organizacija prostora u Slivu Morače....................................................................................135
1.2. Mreža naselja............................................................................................................................135
1.3. Plan namjene i korišćenja zemljišta .......................................................................................141
1.3.1. Poljoprivredno zemljište ........................................................................................................................................ 142
1.3.2. Šume i šumsko zemljište ....................................................................................................................................... 142
1.3.3. Naselja...................................................................................................................................................................... 143
1.3.4. Vodno zemljište....................................................................................................................................................... 144
1.3.5. Zone urbanizacije.................................................................................................................................................... 144
1.3.6. Ostalo zemljište....................................................................................................................................................... 144
1.4. Korišćenje mineralnih sirovina za izgradnju .........................................................................145
1.5. Smjernice urbanističkog i arhitektonskog oblikovanja prostora ........................................146
1.6. Zaštitne zone i područja, zone, lokacije i objekti od opšteg interesa .................................146
2. KONCEPCIJA INFRASTRUKTURNIH SISTEMA I NAČIN NJIHOVOG POVEZIVANJA SA
INFRASTRUKTURNIM SISTEMIMA U OKRUŽENJU ........................................................... 147
2.1. Višenamjenske akumulacije i hidroelektrane na srednjem toku Morače............................147
2.2. Položaj drumskih saobraćajnica ............................................................................................147
2.2.1. Auto put Bar-Boljare............................................................................................................................................... 147
2.2.2. Magistralni put Podgorica – Kolašin .................................................................................................................... 147
2.2.3. Lokalni putevi.......................................................................................................................................................... 151
2.2.3.1. Blizna – Trmanje (km 15+509) – put br. 4 ............................................................................................................ 151
2.2.3.2. Mrtvo Duboko-Smolice-Dumačine (km 4+650) – put br. 5................................................................................... 152
2.2.3.3. M. Morača(Osredci)-Liješnje-Višnje-Kapetanovo jezero, (km 29+720.00) – put br. 6 ........................................ 152
2.2.3.4. Kruna brane Ibrištica – trasa puta M.Morača-Kapetanovo jezero, (km 2+800) – put br. 7 ................................. 152
2.2.3.5. Pribojevica – Ropušnica (Lomovi) (km 6+100.00) – put br. 8.............................................................................. 153
2.2.3.6. Liješnje- Velje Duboko, (km 7+400) – put br. 9 .................................................................................................... 153
2.2.3.7. M.Morača (Debeli lug)-Ljevišta (km 17+788.00) – put br. 10.............................................................................. 153
2.2.3.8. M.Morača (Nikonovac)-Đuđevine-Milića brijeg-Crkvine-Pčinja (Jad.Magistrala), (km 15+585) – put br. 11 ...... 154
2.2.3.9. Kruna brane Luge (367 mnm)-Đuđevine (put M.Morača-Crkvine), (km 1+110) – put br. 12 .............................. 154
2.2.3.10. Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg, (km 10+850) – put br. 13 ..................................................................... 154
2.2.3.11. Kruna brane Kos-Meljaci (pr.19 puta Sret. Gora-Milića brijeg), (km 1+625.00) – put br. 14............................. 155
2.2.3.12. Sreteška gora-Kruševice – put br. 15 ................................................................................................................ 155
2.2.3.13. Jablan-Kruna brane Nožica -Brskut-Kruna brane Brskut, (km 5+325.00) – put br. 16...................................... 156
2.2.3.14. Bioče (Anovi-Brijeg Vuksanovića-Krkor potok-Bulin most(Mala rijeka) – Regionalni put Bioče-Lijeva Rijeka),
(km 2+325.00) – put br. 17................................................................................................................................................. 156
2.3. Položaj željezničke pruge Bar-Beograd .................................................................................157
2.4. Položaj hidrotehničkih sistema ..............................................................................................157
2.5. Položaj energetskih prenosnih sistema.................................................................................157
2.6. Položaj telekomunikacionih sistema......................................................................................158
2.7. Položaj komunalnih servisa ....................................................................................................158
2.8. Antierozione pregrade i biološki radovi.................................................................................158
2.9. Uslovi, faze i dinamika realizacije infrastrukturnih mreža i objekata..................................160
3. KONCEPCIJA IZGRADNJE ENERGETSKIH OBJEKATA ............................................... 161
3.1. Aktuelna strategija razvoja energetike u Crnoj Gori.............................................................161
3.2. Aktuelna strategija razvoja hidroenergetike u Crnoj Gori....................................................161
3.3. Opis realizacije hidroenergetskog rješenja na Morači – osnovno rješenje........................168
3.3.1. Način rada hidroelektrana na Morači.................................................................................................................... 169
3.3.2. Uticaj akumulacija na Morači na promjenu nivoa Skadarskog jezera.............................................................. 169
3

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
3.3.3. Vodoprivredni minimum .........................................................................................................................................170
3.3.4. Antieroziona zaštita.................................................................................................................................................171
3.3.5. Ribolov i migracija riblje populacije......................................................................................................................173
3.4. Ostale potencijalne akumulacije u gornjem toku i pritokama Morače ............................... 173
4. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PRIRODE, KULTURNIH DOBARA I UREĐENJE
PREDJELA ..............................................................................................................................175
4.1. Ciljevi i mjere za zaštitu životne sredine i pejzažnih vrijednosti........................................ 175
4.2. Ciljevi i mjere za zaštitu spomenika kulture......................................................................... 177
4.3. Smjernice za ublažavanje uticaja za Detaljni Prostorni plan HE na Morači ...................... 178
5. OSNOVE ZAŠTITE OD PRIRODNIH I TEHNIČKO-TEHNOLOŠKIH NESREĆA..............183
6. EKONOMSKO – TRŽIŠNA PROJEKCIJA .........................................................................186
6.1 Višenamjensko korišćenje resursa rijeke Morače................................................................. 186
6.1.1. Morača kao vodoprivredni sistem .........................................................................................................................186
6.1.2. Korišćenje akumulacija ..........................................................................................................................................188
6.1.3. Razvoj turizma i rekreacije .....................................................................................................................................189
6.2. Uticaj višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači na razvoj planskog područja i
okruženja ................................................................................................................................. 189
6.2.1. Razvoj energetike ....................................................................................................................................................189
6.2.1.1. Ostale višenamjenske akumulacije u Slivu Morače..............................................................................................190
6.2.1.2. Prikaz kompletne realizacije akumulacija u Slivu Morače ....................................................................................190
6.2.2. Razvoj poljoprivrede ...............................................................................................................................................191
6.2.3. Razvoj šumarstva ....................................................................................................................................................193
6.2.4. Razvoj turizma .........................................................................................................................................................194
6.2.5. Korišćenje vode kao robe.......................................................................................................................................196
6.2.6. Sintezni iskaz privrednog razvoja .........................................................................................................................196
6.3. Razvoj društvenih servisa ...................................................................................................... 196
6.4. Demografski procesi ............................................................................................................... 196
7. SMJERNICE I MJERE ZA REALIZACIJU PLANA.............................................................198
7.1. Opšte odredbe ......................................................................................................................... 198
7.1.1. Opšti prioriteti Plana ...............................................................................................................................................198
7.1.2. Korišćenje prirodnih resursa na području Plana ................................................................................................198
7.1.3. Zaštita životne sredine............................................................................................................................................199
7.2. Smjernice za sprovođenje Plana............................................................................................ 199
7.2.1. Smjernice za minimiziranje konflikata u korišćenju prostora sa stanovištva uređivanja predjela i zaštite
životne sredine...................................................................................................................................................................199
7.2.2. Smjernice za razvojnu komponentu Plana...........................................................................................................199
7.2.2.1. Usklađivanje drugih planova, programa i dokumentacije .....................................................................................199
7.2.2.2. Obaveze u sprovođenju Plana ..............................................................................................................................200
7.2.3. Smjernice za regulacionu komponentu Plana – Smjernice za projektovanje ..................................................200
7.3. Način, faze i dinamika realizacije plana................................................................................. 201
7.4. Pretpostavke za praćenje sprovođenja i dopune Plana....................................................... 201
SADRŽAJ ATLASA GRAFIČKIH PRILOGA ..........................................................................202
PRILOG – ANALITIČKI PODACI ............................................................................................203
4

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Spisak tematskih karata, tabela, grafikona i šema
Tematske karte
Naziv
Str.
Orografija i hidrografija Sliva Morače 47
Litološko stratigrafska karta Sliva Morače 55
Položaj terena Sliva uzvodno od ušća Zete u geotektonskom sklopu spoljašnjih Dinarida Crne Gore 57
Geološko – tektonski, geomorfološki i hidrogeološki presjek po srednjem vodotoku Morače 59
Hidrogeološka karta Sliva Morače – hidrogeološka klasifikacija stijena 61
Pregledna karta važnijih i većih ležišta podzemnih voda i smjerova njihovog kretanja u karstnim terenima
Crne Gore
63
Pregledna inžinjersko-geološka karta Crne Gore 69
Hipsometrijska karta Sliva Morače 71
Evropsko-mediteranska mapa seizmičkih hazarda 79
Karta epicentara zemljotresa za period XV - XXI vijeka sa magnitudom iznad 5.0 jedinica Rihtereove skale
(Seizmološki zavod, 2007)
81
Seizmička rejonizacija Crne Gore (V.Radulović, B.Glavatović, M.Arsovski, V.Mihailov, 1982) 83
Karta seizmološkog hazarda Crne Gore za povratni period od 100 godina sa parametrom očekivanog
maksimalnog ubrzanja tla (u dijelovima sile zemljine teže) uz vjerovatnoću od 70% nepravazilaženja 85
događaja (B.Glavatović, 2004)
Seimološka karta za povratni period od 500 godina – Isječak iz karte SFRJ 87
Rudna bogatstva Sliva Morače 89
Klimatske zone Sliva Morače 91
Karta izohijeta Sliva Morače 93
Erozija Sliva Morače 97
Pedološka karta Sliva Morače 103
Administrativna podjela Sliva Morače 109
Saobraćajna infrastruktura Sliva Morače 121
Potencijali, ograničenja i konflikti u prostoru 131
Koncept prostornog razvoja Sliva Morače 137
Plan prostornog razvoja Sliva Morače – Mreža naselja 139
Koncepcija infrastrukturnih sistema i način njihovog povezivanja sa infrastrukturnim sistemima u okruženju 149
Tabele
Naziv
Pregled obnovljivih hidroenergetskih resursa na teritoriji Crne Gore 28
Strukture prostora prema visinskim pojasevima i razmještaju stanovništva (izvod iz PPO Kolašin) 43
Energetski parametri na području Kolašina uz izgradnju i mini HE 41
Namjena i korišćenje zemljišta – pregled po predionim cjelinama (izraženo u ha) 46
Karakteristični proticaji i vodostaji Morače na VS „Zlatica“ 95
Karakteristični parametri vodotoka Sliva Morače 96
Vrijednosti koef. erozije (Z) za pojedine hidrološke jedinice 99
Srednje godišnje zapremine erozionog nanosa 100
Produkcija nanosa u okviru pojedinih slivova akumulacija 100
Pokazatelji ostalih potencijalnih hidroelektrana u slivu Morače 102
Str.
5

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Naziv
Stanovništvo na teritoriji opština Podgorica i Kolašin 105
Stanovništvo Sliva Morače na teritoriji opština Podgorica i Kolašin sa procjenom za 2009. g. za Sliv 105
Pregled broja stanovnika opštine Podgorica po naseljima u Slivu Morače 106
Pregled broja stanovnika opštine Kolašin po naseljima u Slivu Morače 106
Učešće stanovnika Sliva Morače u ukupnom stanovništvu (pregled po starosnoj strukturi) 107
Odnos broja stanovnika u Slivu Morače 108
Dostupnost-udaljenost glavnog grada Podgorice, od naselja Podgorice iz Sliva Morače 111
Dostupnost-udaljenost Kolašina, od Kolašinskih naselja unutar Sliva Morače 112
Dostupnost-udaljenost Podgorice, od Kolašinskih naselja unutar Sliva Morače 113
Uporedni pregled kategorija sela u Crnoj Gori po broju stanovnika (1948/2003) 114
Uporedni pregled kategorija sela u Slivu Morače po broju stanovnika (1948/2003) 114
Pregled broja stanovnika, gustine naseljenosti i zastupljenih djelatnosti u Slivu po predionim cjelinama 116
Pregled obrazovnih ustanova i broja upisanih učenika u Slivu Morače 119
Djelatnosti aktivnog stanovništva Glavnog Grada Podgorice i opštine Kolašin u Slivu Morače 125
Broj i kvadratura stanova po opštinama u Slivu Morače (uporedna analiza sa cijelim opštinama) 127
Pregled promjene broja stanova po popisima u Slivu Morače za period 1948 – 2003 127
Pregled domaćinstava po broju članova u Slivu Morače 128
Pregled promjene broja domaćinstava po popisima u Slivu Morače 1948 – 2003 128
Procentualna promjena broja domaćinstava po popisima u Slivu Morače 1948 – 2003 128
Aktivnosti i raspodjele stanovništva po predionim cjelinama 136
Uporedni pregled kategorija naselja u Slivu Morače po broju stanovnika (2003/2021) 136
Plan namjene i korišćenja zemljišta – pregled po predionim cjelinama (izraženo u ha) 142
Kategorizacije i površina poljoprivrednog zemljišta po predionim cjelinama 142
Kategorizacija i površina šumskog zemljišta po predionim cjelinama 143
Promjena površine šuma i šumskog zemljišta po predionim cjelinama nakon realizacije DPP 143
Promjena površine naselja po predionim cjelinama nakon realizacije DPP 143
Formirane akumulacije po predionim cjelinama nakon realizacije DPP 144
Promjene površina ostalih vidova namjene korišćenja zemljišta po predionim cjelinama nakon realizacije
DPP
145
Obim i vrsta bioloških radova 159
Tehnički i ekonomski parametri hidroelektrana na Morači 168
Instalisana snaga i godišnja proizvodnja električne energije 168
Ugroženost akumulacija nanosom 172
Prikaz osnovnih energetskih parametara hidroelektrana (u okviru zahvata DPP) na Slivu rijeke Morače sa
prikazom mogućih lokacija izvan zahvata DPP-a
173
Ekonomski parametri za projekat realizacije 11 potencijalnih HE u gornjem toku i pritokama Morače 190
Ekonomski parametri za projekat realizacije svih potencijalnih HE u Slivu Morače 190
Eko-agro proizvodna struktura- investiciona procjena, prihod, dobit, zaposlenost 191
Kvantifikacija šuma i šumskog zemljišta u Slivu Morače za opštine Podgorica i Kolašin 193
Ekonomski parametri turističkog razvoja u Slivu Morače 195
Sintezni iskaz privrednog razvoja – normalni scenario razvoja 196
Projekcija prisutnog stanovništva po opštinama - II scenario 197
Projekcija stanovništva u Slivu Morače 197
PRILOG 1 – ANALITIČKI PODACI
Odnosi broja stanovnika u Slivu Morače – opština Podgorica 204
Odnosi broja stanovnika u Slivu Morače – opština Kolašin 204
Pregled broja stanovnika, gustine naseljenosti i zastupljenih djelatnosti u Slivu – Opština Podgorica 205
Str.
6

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Naziv
Pregled broja stanovnika, gustine naseljenosti i zastupljenih djelatnosti u Slivu – Opština Kolašin 206
Djelatnosti aktivnog stanovništva opštine Podgorica u Slivu Morače 208
Djelatnosti aktivnog stanovništva opštine Kolašin u Slivu Morače 209
Broj i kvadratura stanova u Slivu Morače u opštini Podgorica (pregled po naseljima) 210
Broj i kvadratura stanova u Slivu Morače u opštini Kolašin (pregled po naseljima) 211
Pregled promjene broja stanova po popisima u slivu Morače 1948 – 2003 – opština Podgorica 213
Pregled promjene broja stanova po popisima u slivu Morače 1948 – 2003 – opština Kolašin 214
Pregled domaćinstava po broju članova u Slivu – opština Podgorica 215
Pregled domaćinstava po broju članova u Slivu – opština Kolašin 216
Pregled promjene broja domaćinstava po popisima u slivu Morače 1948 – 2003 – opština Podgorica 220
Pregled promjene broja domaćinstava po popisima u slivu Morače 1948 – 2003 – opština Kolašin 221
Projekcija stanovništva po naseljima u Slivu – opština Podgorica 222
Projekcija stanovništva po naseljima u Slivu – opština Kolašin 222
Osnovni elementi uzdužnih profila
Izmještanje magistralnog puta radi realizacije akumulacije „Zlatica” 223
Izmještanje magistralnog puta radi realizacije akumulacije „Raslovići” 224
Izmještanje magistralnog puta radi realizacije akumulacije „Andrijevo” 225
Blizna-Trmanje (km 15+509) – put br. 4 227
Mrtvo Duboko-Smolice - Dumačine (km 4+650) – put br. 5 228
M.Morača (Osredci)-Liješnje-Višnje-Kapetanovo jezero, (km 29+720.00) – put br. 6 228
Kruna brane Ibrištica – trasa puta M.Morača-Kapetanovo jezero, (km 2+800) – put br. 7 231
Pribojevica-Ropušnica (Lomovi) (km 6+100.00) – put br. 8 231
Liješnje-Velje Duboko, (km 7+400) – put br. 9 232
M.Morača (Debeli lug)-Ljevišta (km 17+788.00) – put br. 10 232
M.Morača (Nikonovac)-Đuđevine-Milića brijeg-Crkvine-Pčinja (Jad.Magistrala), (km 15+585) – put br. 11 234
Kruna brane Luge (367 mnm)-Đuđevine (put M.Morača-Crkvine), (km 1+110) – put br. 12 235
Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg, (km 10+850) – put br. 13 235
Kruna brane Kos-Meljaci (pr.19 puta Sret. Gora-Milića brijeg), (km 1+625.00) – put br. 14 236
Sreteška gora-Kruševice – put br. 15 236
Jablan-Kruna brane Nožica -Brskut-Kruna brane Brskut, (km 5+325.00) – put br. 16 238
Bioče (Anovi)-Brijeg Vuksanovića-Krkor potok-Bulin most(Mala rijeka)-Regionalni put (Bioče-Lijeva Rijeka),
(km 2+325.00) – put br. 17
238
Grafikoni
Naziv
Str.
Učešće djelatnosti stanovništva u Slivu Morače – opština Podgorica 125
Učešće djelatnosti stanovništva u Slivu Morače – opština Kolašin 126
Učešće djelatnosti aktivnog stanovništva u Slivu Morače 126
Slike
Naziv
Izgled glavnog tunela varijantnog rješenja HE na Morači 166
Izgled kratkog tunela varijantnog rješenja HE na Morači 167
Šeme
Naziv
Uključenje HE na Morači u elektroenergetski sistem Crne Gore 158
Str.
Str.
Str.
7

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Skraćenice i akronimi
$ Dolar
€ Euro
BDP Bruto domaći proizvod
BiH Bosna i Hercegovina
DPP Detaljni prostorni plan
EIA Procjena uticaja na životnu sredinu
EU
Evropska Unija
GIS Geografski Informacion sistem
GWh Gigavat sati
ha
Hektar
HE
Hidroelektrana
IFC Međunarodna finansijska korporacija (International Finance Corporation)
km
Kilometar
km 2 Kvadratni kilometar
KN/m2 Kilo Njutn po kvadratnom metru – jedinica mjere za nosivost
KNU Kota normalnog uspora
kV
Kilo Volt
l/sec Litara u sekundi
m
Metar
m 2
Kvadratni metar
m 3
Kubni metar
m 3 /sec Kubni metar u sekundi
ME
Ministarstvo ekonomije Crne Gore
mnm Metara nad morem
Monstat Crnogorski zavod za statistiku
MW Megavat
NSOR Nacionalna strategija održivog razvoja
NVE Norveška Direkcija za vodne rezerve i energiju
PAH Policiklični aromatični ugljovodonici
PPCG Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine
PPPPN Prostorni plan područja posebne namjene
PPPN Prostorni plan posebne namjene
PUP Prostorno – urbanistički plan
SEA Strateška procjena uticaja na životnu sredinu
Sliv Morače Dio sliva Morače uzvodno od planirane lokacije brane HE Zlatica
TE
Termoelektrana
UN
Ujedinjene Nacije
UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation
USAID United States Development Assistance
UTU Urbanističko – tehnički uslovi
Zahvat DPP Dio Sliva Morače unutar granica detaljne razrade DPP-a
ZN
Zajednica naselja
8

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Na osnovu čl. 22 i 31 stav 1 Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata (»Službeni list Crne Gore«,
broj 51/08) Vlada Crne Gore na sjednici od 2. oktobra 2008. godine, donijela je
ODLUKU
O PRISTUPANJU IZRADI DETALJNOG PROSTORNOG PLANA
ZA PROSTOR VIŠENAMJENSKIH AKUMULACIJA NA RIJECI MORAČI
Član 1
Pristupa se izradi Detaljnog prostornog plana za prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači (u
daljem tekstu: DPP).
DPP predstavlja planski osnov za korišćenje potencijala, održivi razvoj, očuvanje, zaštitu i
unaprjeđivanje područja iz stava 1 ovog člana.
Član 2
DPP se izrađuje za središnji tok rijeke Morače, na kojem je predviđena izgradnja četiri hidroelektrane
(Andrijevo, Raslovići, Milunovići i Zlatica), višenamjenske akumulacije uključujući i prostor oko
akumulacija, neophodan za realizaciju i druge infrastrukture (putne, elektro, vodovodne, kanalizacione).
Akumulacije se pružaju na toku od Zlatice (oko 1,5 km uzvodno od mosta na Smokovcu) do mosta Grlo
(oko 2,5 km uzvodno od manastira Morača).
Orijentacioni obuhvat DPP-a je dat u grafičkom prilogu koji je odštampan uz ovu odluku i čini njen
sastavni dio. Detaljno područје obuhvata plana i zaštitnih zona, tj. granice zahvata DPP-a utvrdiće se
DPP-om.
Član 3
Za DPP radiće se strateška procjena uticaja na životnu sredinu u skladu sa Zakonom o strateškoj
procjeni uticaja na životnu sredinu (»Službeni list RCG«, broj 80/05).
Strateška procjena uticaja na životnu sredinu se radi istovremeno sa izradom DPP-a a izrada Izvještaja
o strateškoj procjeni izvršiće se istovremeno sa izradom DPP-a.
Član 4
Zabranjuje se građenje na prostoru za koji se izrađuje DPP.
Zabrana gradnje primjenjivaće se do donošenja planskog dokumenta iz stava 1 ovog člana, a najduže
u trajanju od jedne godine.
Član 5
Sredstva potrebna za izradu DPP-a, obezbijediće se iz Budžeta Crne Gore, sa pozicije Ministarstva za
ekonomski razvoj.
Član 6
9

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Rok za izradu DPP-a je pet mjeseci, od dana zaključivanja ugovora sa obrađivačem plana.
DPP donosi se za period do 2020. godine.
Član 7
Član 8
Nosilac pripremnih poslova na izradi i donošenju DPP je ministarstvo nadležno za planiranje i uređenje
prostora (u daljem tekstu: Ministarstvo za ekonomski razvoj).
Član 9
Ministarstvo za ekonomski razvoj će, po potrebi obavještavati Vladu Crne Gore o toku izrade DPP-a.
Član 10
DPP izrađuje se na osnovu Programskog zadatka koji je odštampan uz ovu odluku i čini njen sastavni
dio.
Član 11
Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u “Službenom listu Crne Gore”.
Broj:
Podgorica, ............. 2008. godine
Vlada Crne Gore
Predsjednik,
Milo Đukanović
10

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
O B R A Z L O Ž E NJ E
Prostornim planom Crne Gore, koji predstavlja sveobuhvatan osnov za ukupni društveno-ekonomski
razvoj, dat je poseban akcenat smjernicama za izradu planova za državne infrastrukturne sisteme.
Članom 22 Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata (''Službeni list CG'', broj 51/08) je propisano
da se za područje na kojima treba da se izgrađuju objekti, koji su od interesa za Crnu Goru ili su od
regionalnog značaja, može donijeti detaljni prostorni plan.
Cilj izrade Detaljnog prostornog plana za prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači je da se
stvore uslovi za izgradnju višenamjenskih akumulacija kroz izradu relevantne studijske, analitičke i
planske dokumentacije, kojom će se integralno sagledati i analizirati svi elementi namjene i
organizacije korišćenja prostora, a u cilju zaštite i podsticanja daljeg ukupnog razvoja ovog područja.
Isto tako kroz plan treba utvrditi optimalan razmještaj aktivnosti, fizičkih struktura i stanovništva na
području uticaja budućih višenamjenskih hidroakumulacija, uz uvažavanje ekonomskih, tehničkotehnoloških,
prostorno-funkcionalnih kriterijuma i principa održivog razvoja.
DPP-a se radi za središnji tok rijeke Morače, na kojem je predviđena izgradnja četiri hidroelektrane
(Andrijevo, Raslovići, Milunovići i Zlatica), višenamjenske akumulacije uključujući i prostor oko
akumulacija, neophodan za realizaciju i druge infrastrukture (putne, elektro, vodovodne, kanalizacione).
Akumulacije se pružaju na toku od Zlatice (oko 1,5 km uzvodno od mosta na Smokovcu) do mosta Grlo
(oko 2,5 km uzvodno od manastira Morača).
Stoga, Odluka o pristupanju izradi Detaljnog prostornog plana za prostor višenamjenskih akumulacija
na rijeci Morači predstavlja osnov za korišćenje potencijala, održivi razvoj, očuvanje, zaštitu i
unapređivanje ovog područja.
11

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
PROGRAMSKI ZADATAK
za izradu Detaljnog prostornog plana za prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači
UVOD
Za planirani razvoj energetike Crne Gore, uz orijentaciju na potpunije korišćenje sopstvenih vodnih
potencijala i izgradnju hidroelektrana na Morači i Komarnici, područje srednjeg toka rijeke Morače
predstavlja značajan prirodni resurs. Prostornim planom Crne Gore i Strategijom razvoja energetike
Crne Gore na ovom području je planirana izgradnja niza od četiri hidroelektrane: HE Andrijevo, HE
Raslovići, HE Milunovići i HE Zlatica, čime bi se omogućila srednja godišnja proizvodnja od cca 690
GWh električne energije.
Sliv rijeke Morače je poznat kao veliki hidroenergetski potencijal, tj. zona potencijalno privlačna i
ekonomična za hidroenergetsko korišćenje po svim parametrima (padavine, oticaji, padovi,
konfiguracija i sastav terena, naseljenosti, izgrađena infrastruktura i sl.). Međutim, pored svih
preduslova i u više navrata vršenih analiza i razrađenih tehničkih rješenja, u ovom slivu do danas nije
iskorišćeno ništa od raspoloživog hidroenergetskog potencijala.
Pored niza izvršenih istraživanja i izrade projektne dokumentacije vezane za ove hidroelektrane, a
prema obavezi Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, kao uslov za realizaciju ovakvih
objekata obavezno prethodi izrada Detaljnog prostornog plana, kao osnovnog dokumenta regulacije
odnosa u prostoru.
Stoga se kao bitan element uređenja prostora nameće planiranje i izgradnja novih akumulacija
saglasno potrebama razvoja naselja, infrastrukture, turizma, rekreacije i dr. U području novih
akumulacija treba razvijati naselja /postojeća ili nova/, infrastrukturu i dr. koja će služiti za izgradnju
planiranih objekata, kao i za buduće korištenje ovih objekata, ali i za društveno-ekonomski razvoj užeg
i šireg područja kao i uređenje prostora.
Takođe je evidentno da realizacija hidroelektrana predstavlja velike zahvate u prostoru sa značajnim
uticajima kako na promjenu prirodne sredine, tako i na život i razvoj područja. U cilju sagledavanja
ukupne problematike uticaja izgradnje hidroelektrana, neophodno je izvršiti i odgovarajuće analize
plana kroz koje će se dati odgovori za rješavanje problematike iz oblasti ekonomije, ekologije,
sociologije i prostornog razvoja područja obuhvaćenog planiranom izgradnjom.
Prema Zakonu o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, ovaj Detaljni prostorni plan treba da
bude praćen izradom Izvještaja o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu. Pošto je država Crna
Gora trenutno u postupku potpisivanja protokola Espoo konvencije, sa čime se složila 23. oktobra
2006, a Albanija je protokol već potpisala, prekogranični uticaj zahvata hidroelektrana na Morači na
Skadarsko jezero posebni je predmet proučavanja u Strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu.
Glavna svrha Detaljnog prostornog plana za prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači je da
se obezbijedi jasna vizija za budući karakter ovog prostora, kao područja od posebnog značaja za
izgradnju infrastrukturnih objekata neophodnih za dalji razvoj lokalnih zajednica, kao i cjelokupne Crne
Gore.
Plan će se iskoristiti za privlačenje investicija od strane medjunarodnih finansijera i promotera u okviru
strukturnog i kontrolisanog planskog okvira.
Ovaj Programski zadatak je sastavni dio Odluke o izradi Detaljnog prostornog plana za za prostor
višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači.
13

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
I
PRAVNI OSNOV I OBAVEZE IZ ZAKONA I DRUGIH PROPISA
Pravni osnov za izradu i donošenje Detaljnog prostornog plana za prostor višenamjenskih akumulacija
na rijeci Morači (u daljem tekstu: DPP) čini Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata (“Službeni list
CG”, broj 51/08) i Odluka o donošenju Prostornog plana Crne Gore (“Službeni list CG”, broj 24/08).
U izradi DPP-a naročito treba poštovati odredbe čl. 5, 6, 7, 11, 12, 22 i 50 Zakona o uređenju prostora i
izgradnji objekata, koje se odnose na načela planiranja prostora, na učešće javnosti, na objekte od
opšteg interesa, usklađenost planskih dokumenata, na usklađenost ovog plana sa posebnim
propisima, na sadržaj detaljnog prostornog plana, na razmjere grafičkih priloga i sl.
Zakonom o uređenju prostora i izgradnji objekata (član 22) je utvrđeno da se detaljni prostorni plan
donosi za područja na kojima treba da se izgrađuju objekti i izvode drugi radovi na uređenju prostora
koji su od interesa za Crnu Goru ili su od regionalnog značaja.
Pored Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, za izradu DPP potrebno je pridržavati se i
sljedeće regulative:
a. Međunarodni sporazumi i konvencije
• Ramsar Konvencija o močvarama od međunarodne važnosti, naročito onima koje su staništa
pernate divljači,
• Konvencija UN (Rio) o biološkom diverzitetu,
• Okvirna konvencija UN o klimatskim promjenama,
• Konvencija o vrstama koje migriraju,
• Pariska konvencija o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine,
• Evropska konvencija o zaštiti arheološkog nasleđa,
• Konvencija za zaštitu arhitektonskog nasleđa Evrope,
• Aarhus konvencija o pristupu informacijama, učešću javnosti u donošenju odluka i pristup
pravosuđu u oblasti životne sredine,
• Espoo konvencija o prekograničnom uticaju,
• Konvencija Savjeta Evrope o vrijednosti kulturnog nasljeđa za društvo,
• Sporazum o formiranju energetske zajednice,
• Relevantna regulativa EU.
b. Crnogorsko zakonodavstvo
Zaštita prirode
• Zakon o životnoj sredini („Službeni list CG”, broj 48/08),
• Zakon o zaštiti prirode („Službeni list CG”, broj 51/08),
• Rešenje o stavljanju pod zaštitu rijetkih, endemičnih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta
(„Službeni list RCG“, broj 30/68),
• Zakon o nacionalnim parkovima („Službeni list RCG“, broj 47/91)
• Zakon o šumama („Službeni list RCG“, broj 55/00),
• Zakon o divljači i lovstvu („Službeni list CG“, broj 52/08),
• Zakon o slatkovodnom ribarstvu („Službeni list CG”, broj11/07),
• Uredba o visini naknada, načina obračuna i plaćanja naknada zbog zagađivanja životne sredine
(„Službeni list RCG”, br. 26/97 i 9/00 i „Službeni list CG”, broj 33/08).
Procjena uticaja na životnu sredinu
• Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu („Službeni list RCG“, broj 80/05),
• Pravilnik o sadržini elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu („Službeni list CG“, broj
14/07),
• Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu ("Službeni list RCG", broj 80/05).
Zaštita kulturne baštine
• Zakon o zaštiti spomenika kulture („Službeni list RCG“, broj 47/91).
Zagađenje vazduha
• Zakon o kvalitetu vazduha („Službeni list RCG“, broj 48/07).
14

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Buka
• Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini („Službeni list RCG“, broj 45/06).
Vode
• Zakon o vodama („Službeni list RCG“, broj 27/07)
• Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda („Službeni list CG“, broj
2/07).
Otpad
• Zakon o upravljanju otpadom („Službeni list RCG“, broj 80/05),
• Pravilnik o kriterijumima za izbor lokacije i načinu i postupku odlaganja otpadnih materija
(„Službeni list RCG“, broj 56/00).
Zemljište
• Zakon o geološkim istraživanjima („Službeni list RCG“, br. 28/93, 42/94 i 26/07),
• Zakon o poljoprivrednom zemljištu („Službeni list RCG“, br. 15/92 i 59/92),
• Zakon o rudarstvu (“Službeni list RCG”, broj 28/93),
• Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata (“Službeni list CG”, broj 51/08).
Energetika
• Zakon o energetici (“Službeni list RCG”, broj 39/03).
Putna infrastruktura
• Zakon o putevima (“Službeni list RCG”, broj 42/04).
Turizam
• Zakon o turizmu (“Službeni list RCG”, br. 32/02, 38/03 i 31/05),
• Pravilnik o klasifikaciji, minimalnim uslovima i kategorizaciji ugostiteljskih objekata ("Službeni list
RCG", broj 33/07).
Ostala relevantna dokumentacija
• Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine (2007. godina),
• Vodoprivredna osnova RCG (2001. godine).
II
CILJ IZRADE PLANA
Cilj izrade Detaljnog prostornog plana za prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači je da se
stvore uslovi za izgradnju višenamjenskih akumulacija kroz izradu relevantne studijske, analitičke i
planske dokumentacije, kojom će se integralno sagledati i analizirati svi elementi namjene i
organizacije korišćenja prostora, a u cilju zaštite i podsticanja daljeg ukupnog razvoja ovog područja.
Isto tako kroz plan treba utvrditi optimalan razmještaj aktivnosti, fizičkih struktura i stanovništva na
području uticaja budućih višenamjenskih hidroakumulacija, uz uvažavanje ekonomskih, tehničkotehnoloških,
prostorno-funkcionalnih kriterijuma i principa održivog razvoja.
Plan treba da sadrži detaljne razrade za pojedine zone i lokalitete (4 višenamjenske akumulacije na
rijeci Morači), čime se obezbjeđuju preduslovi za realizaciju investicionih projekata i uređenje prostora
na lokacijama koje zahtijevaju trajne promjene u prostoru.
Prepoznate su dvije grupe ciljeva:
a. Dugoročni
• Uspostavljanje osnove za uređenje prostora duž rijeke Morače za višenamjensko korišćenje
prirodnih resursa, kao što je proizvodnja električne energije iz obnovljivih izvora, formiranje
zaliha vode, turističko i rekreaciono uređenje, ribarstvo i tome slično;
• Proizvodnja čiste energije čime se doprinosi globalnoj borbi protiv klimatskih promjena i
smanjenju zagađenja planete;
• Obezbjeđivanje dovoljnih (traženih) kapaciteta za snabdijevanje električnom energijom
potrošača u Crnoj Gori, a u perspektivi i šire;
• Upotreba domaćih izvora energije i smanjivanje stepena zavisnosti od uvoza električne
energije, sa omogućivanjem razvoja upotrebe ostalih obnovljivih izvora energije;
• Rezervacija i valorizacija prostora i stavljanje u funkciju turizma, usluga, stanovanja i dr.;
• Stvaranje mogućnosti za plasman inostranog/domaćeg kapitala.
15

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
b. Kratkoročni
• Angažovanje lokalnih kapaciteta na pripremi plana, projektovanju, izgradnji i eksploataciji
objekata;
• Uređenje prostora u blizini Podgorice, za potrebe turizma i rekreacije, ribolova, kao i
dislociranog urbanističkog razvoja;
• Stvaranje zaliha vode za piće i navodnjavanje nizvodnih područja u kontekstu negativnih
globalnih klimatskih promjena;
• Usklađivanje postojećih i planiranih nаmjеnа površina i infrаstrukturnih sistema u nеposrеdnom
kontаktu;
• Proizvodnja električne energije na održiv način;
• Povećanje stabilnosti i raspoloživosti elektroenergetskog sistema;
• Pokretanje razvoja u mnogim djelatnostima: saobraćaju, industriji, turizmu, trgovini itd., kao i
povećanje kvaliteta života.
III
OBUHVAT PLANA
Rijeka Morača, koja je pritoka Skadarskog jezera, formira se u prostoru Gornje Morače, ispod Rzačke
kose. Dužina njenog toka je 113,4 km, a površina sliva Morače do H.S. (hidrološka stanica) Podgorica
je 2628 km 2 . Nalazi se u središnjem dijelu Crne Gore. Njen tok možemo podijeliti na tri dijela: gornji (od
izvora do Manstira Morača), srednji (od Manastira Morača do Zlatice) i donji tok (od Zlatice do uliva u
Skadarsko jezero). U gornjem toku teče u pravcu sjever – jugoistok, dok u srednjem i donjem toku teče
u pravcu sjever – jug.
U gornjem i srednjem dijelu, tok je duboko usječen između okolnih planinskih masiva i njena dolina
uzvodno od Zlatice ima izgled pravog kanjona. Najizraženiji kanjonski dio je u srednišnjem toku na
mjestu zvanom Platije, gdje su riječne padine vertikalne i širine oko 200 m.
Donji dio sliva, nizvodno od Zlatice i uliva rijeke Zete pa do ušća u Skadarsko jezero, je bitno
drugačijeg sklopa sa znatno većim proticajima (doprinos Zete) i potpunom ravničarskom hidrografijom
(oblik doline, padovi, geologija). Korito rijeke Morače je na tom dijelu usječenu u fluvijalno-glacijalni
materijal Zetske ravnice.
Glavni vodotok Morača u gornjem i središnjem dijelu, prima više manjih pritoka. Glavne su: Javorski
potok, Koštanica, Sjevernica i Mala rijeka – sa lijeve strane, odnosno Požanjski potok, Ibrištica, Mrtvica
i Melještak sa desne strane. Svi ovi vodotoci su relativno bogati vodom, sa neujednačenim režimima
oticaja, strmim padovima i dolilnama koje su najčešće kanjonskog profila.
Srednji proticaj Morače do sastava sa Zetom je 61 m 3 /s, što znači da su prosječni oticaji sa ovog sliva
visoki – iznad 70 lit/s/km 2 .
DPP-a se radi za središnji tok rijeke Morače, na kojem je predviđena izgradnja četiri hidroelektrane
(Andrijevo, Raslovići, Milunovići i Zlatica), višenamjenske akumulacije uključujući i prostor oko
akumulacija, neophodan za realizaciju i druge infrastrukture (putne, elektro, vodovodne, kanalizacione).
Akumulacije se pružaju na toku od Zlatice (oko 1,5 km uzvodno od mosta na Smokovcu) do mosta Grlo
(oko 2,5 km uzvodno od manastira Morača).
Orijentacioni obuhvat DPP-a je dat u grafičkom prilogu. Tokom izrаdе DPP-a utvrdiće sе detaljno
područје obuhvata plana i zaštitnih zona, tj. granice zahvata DPP-a.
HE Andrijevo
Akumulacija HE Andrijevo proteže se u kanjonskom dijelu srednje Morače, između kanjona Platije
(profil brane) do iznad manastira Morače. Brana je locirana na 62+700 km toka rijeke Morače
(računajući od njenog ušća u Skadarsko jezero), ili oko 32 km od Podgorice. Geografske koordinate
mjesta brane su: 42 o 40' 30¨ N i 19 o 22' 20¨ E. Akumulacija se pruža u pravcu sjever-jug i ima dužinu od
16

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
14,5 km. Početna zona akumulacije (od brane), na dužini oko 2 km, se nalazi u uskoj kanjonskoj dolini
širine 200 – 500 m, sa skoro vertikalnim stranama. Kanjon je usječen u planinski masiv Platija čiji se
vrhovi izdižu do visine od 1042 mnm. Dalje prema sjeveru, rijeka Morača prima pritoke Sjevernicu,
Melještak i Mrtvica i u toj središnjoj zoni akumulacije, kanjonska dolina se širi i kreće od 500 do 2000 m
i ima nešto blaže padine. Potom, riječna dolina sve do Manastira Morača i uzvodno od njega ponovo
prelazi u uski kanjon strmih strana širine oko 200 m.
Akumulacija i ostali objekti HE Andrijevo se nalaze na teritoriji opštine Kolašin. Akumulacija se formira
do kote 285,00 mnm izgradnjom brane visine 150 m i ima korisnu zapreminu od 249 mil m 3 . Ukupno
plavljena površina iznosi 890ha. Od ove površine obrađuje se oko 140ha, pod pašnjacima je 250ha, a
ostalo su slaba šuma i neplodno zemljište.
Seoska naselja su razbijenog tipa. U vrijeme izrade tehničke dokumentacije (1987. godine) na području
plavljenja je bilo 90 domaćinstava sa 310 stanovnika. Na ovom području nema insdustrijskih
kapaciteta.
Dolinom Morače prolazi magistralni put Podgorica-Beograd, kojeg treba izmjestiti na potezu od brane
do manastira Morače na dužini oko 14,5 km.
HE Raslovići
Akumulacija HE Raslovići je druga u nizu akumulacija HE na Morači. Nalazi se imeđu sela Raslovići
(gdje je profil brane) i brane Andrijevo. Brana je locirana na 54+800 km toka rijeke Morače (računajući
od njenog ušća u Skadarsko jezero), ili oko 24 km od Podgorice. Geografske koordinate mjesta brane
su: 42 o 37' 05¨ N i 19 o 22' 25¨ E. Akumulacija se pruža u pravcu sjever-jug i ima dužinu od 8 km. Njena
širina je približno jednaka čitavom dužinom, kreće se od 200 – 300 m.
Akumulacija se nalazi u kanjonskom dijelu sa dosta strmim stranama, ali ne tako kao početna dionica
kanjona HE Andrijevo.
Akumulacija i ostali objekti HE Raslovići se nalaze na teritoriji opština Kolašin i Podgorica. Akumulacija
se formira do kote 155,00 mnm izgradnjom brane visine 59 m i ima korisnu zapreminu od 7,8 mil m 3 .
Ukupno plavljena površina iznosi 63ha. Od ove površine obrađuje se oko 2ha, pod pašnjacima je 31ha,
a ostalo su (30ha) slaba šuma i neplodno zemeljište.
U zoni akumulacije nema naselja, niti je potrebno iseljavanje stanovništva. Nema ni industrijskih
kapaciteta.
U zoni brane, postojeći magistralni put Podgorica – Beograd treba izmjestiti na dužini oko 1 km.
HE Milunovići
Akumulacija HE Milunovići je treća u nizu akumulacija HE na Morači. Nalazi se imeđu sela Raslovići
(gdje je profil brane HE Raslovići) i sela Milunovići (profil brane HE Milunovići). Brana je locirana na
47+000 km toka rijeke Morače (računajući od njenog ušća u Skadarsko jezero), ili oko 16 km od
Podgorice. Geografske koordinate mjesta brane su: 42 o 33' 50¨ N i 19 o 20' 35¨ E. Akumulacija se pruža
u pravcu sjever-jug i ima dužinu od 8 km. Njena širina je približno jednaka čitavom dužinom, kreće se
oko 200 m.
Akumulacija se nalazi u kanjonskom dijelu usječenom u šljunkovitu terasu koja se pruža duž srednjeg
toka Morače.
Akumulacija i ostali objekti HE Milunovići se nalaze na teritoriji opštine Podgorica. Akumulacija se
formira do kote 119,00 mnm izgradnjom brane visine 61,8 m i ima korisnu zapreminu od 6,8 mil m 3 .
Ukupno plavljena površina iznosi 141ha. Od ove površine obrađuje se oko 32ha, pod pašnjacima je
11ha, a ostalo su slaba šuma i neplodno zemljište.
U vrijeme izrade tehničke dokumentacije (1987. godine) na području plavljenja je bilo 20 domaćinstava
sa 45 stanovnika. Na ovom području nema industrijskih kapaciteta.
HE Zlatica
Akumulacija HE Zlatica je četvrta u nizu akumulacija hidroelektrana na Morači i predstavlja
kompenzacioni bazen uzvodnih hidoroelektrana. Nalazi se imeđu sela Milunovići (gdje je profil brane
17

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
HE Milunovići) i mjesta Zlatica nizvodno od Bioča (profil brane). Brana je locirana na 36+200 km toka
rijeke Morače (računajući od njenog ušća u Skadarsko jezero), ili oko 8 km od Podgorice. Geografske
koordinate mjesta brane su: 42 o 30' 20¨ N i 19 o 20' 10¨ E. Akumulacija se pruža u pravcu sjever-jug i
ima dužinu od oko 11 km. Njena širina je približno jednaka čitavom dužinom, kreće se oko 200 m.
Dijelom se pruža uz dolinu Male Rijeke koja se uliva u Moraču uzvodno od Bioča.
Akumulacija se nalazi u kanjonskom dijelu koji je usječen u šljunkovitu terasu doline Morače.
Akumulacija i ostali objekti HE Zlatica se nalazi na teritoriji opštine Podgorica. Akumulacija se formira
do kote 81,00 mnm izgradnjom brane visine 62,5 m i ima korisnu zapreminu od 13 mil m 3 .
U zoni akumulacije i njenom priobalju u poslednjih nekoliko godina izražena je urbanizacija.
U zoni brane, postojeći magistralni put Podgorica – Beograd treba izmjestiti na dužini oko 3,5 km.
IV
POLAZNA OPREDJELJENJA
Referentni osnov za definisanje polaznih opredjeljenja za izradu DPP je sadržan, prije svega u
Prostorom planu Crne Gore do 2020. godine, Strategiji razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine,
Nacionalnoj strategiji održivog razvoja (NSOR), Master planu razvoja turizma u sjevernom dijelu CG,
kao i u deklarisanoj politici razvoja na državnom nivou. Naprijed navedeno pedstavlja osnov sa kojim
treba da bude usklađen predmetni Plan.
Osnovno opredjeljenje Strategije razvoja energetike do 2025. godine, jeste “radikalno povećanje
stepena energetske efikasnosti, gradnja novih objekata i smanjenje deficita električne energije”, što će
značajno doprinijeti energetskoj nezavisnosti Crne Gore.
Predviđa se da će 2025. godine proizvodnja električne energije u domaćim izvorima biti jednaka
potrošnji.
Crna Gora u ovom trenutku za uvoz struje troši preko 130 miliona eura godišnje, tako da se sve do
ulaska u pogon TE Pljevlja 2 i hidroelektrana na Morači, elektroenergetski sistem Crne Gore nalazi u
ozbiljnim problemima pokrivanja elektroenergetskog bilansa. Situacija se može pogoršati eventualnim
zakašnjejem stavljanja tih jedinica u pogon.
Proizvodnja električne energije koristeći hidropotencijal vodotoka je „najčistija“ forma energije koja je od
posebnog značaja imajući u vidu usvojenu strategiju razvoja Crne Gore kao ekološke države.
Najvažniji objekti za hidroenergetsko korišćenje vodotoka su akumulacije, bez čije izgradnje nije
moguće koristiti hidropotencijal u značajnijoj mjeri. Izgradnja odgovarajućih akumulacija kojima se
mogu izjednačiti nejednakosti u vodenim tokovima, je zajednički interes, kako kompanija koje vrše
snabdijevanje električnom energijom, tako i onih koje vrše vodosnabdijevanje u sklopu integralnog
sistema vodosnabdijevanja Crne Gore. Međutim, akumulacije stvaraju i pozitivne i negativne uticaje na
životnu sredinu. Prije početka izgradnje, relevantnim tijelima je potrebno dostaviti detaljne studije
geomorfološke i hidrotehničke adekvatnosti predviđene lokacije, zbog procjene uticaja na životnu
okolinu u okruženju lokacije, kao i u širem području procjene seizmičkih rizika i potencijalnih uticaja i
procjene socijalnog uticaja.
Principi navedeni u NSOR predstavljaju prizmu kroz koju su sagledani postojeći problemi i izazovi za
održivi razvoj Crne Gore, odnosno okvir u kome su definisani ciljevi, zadaci i mjere za sprovođenje
politika održivog razvoja. Oni, takođe, predstavljaju smjernice koje će voditi ukupan proces izrade DPPa.
Biogeografsko-ekološkom analizom prostora Crne Gore, prema Prostornom Planu Crne Gore (PP CG),
prepoznaje se deset predionih (pejzažnih) tipova i to: eumediteranski, niži submediteranski,
mediteransko-flišni, ravničarsko-močvarni, viši submediteranski, brdsko-silikatni, mezofilni, planinski,
visokoplaninski i antropogeni pejzažni tip. Definisanje pejzažnih (predionih) jedinica uzima u obzir kako
prirodne karakteristike prostora, tako i efekte čovjekovog prisustva u njemu. U Crnoj Gori prepoznaju
se 21 osnovne predione (pejzažne) jedinice, a jedna od njih je i Kanjonska dolina Morače.
18

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Opšti model izrade Plana predjela u okviru DPP-a obuhvata:
• Izdvajanje predionih cjelina ili jedinica. Karakteristike cjeline predjela proizilaze iz: slike predjela,
strukture predjela, istorije razvoja predjela i društvene i privredne strukture.
• Inventarisanje i procjena strukture predjela (analiza pogodnosti) i to: inventarisanje i procjena
djelova predjela ili predionih elemenata vrijednih sa stanovišta ekologije ili sa stanovišta slike
predjela, vrijedni sa stanovišta rekreacije i turizma, kulturno istorijski vrijedni djelovi predjela kao
i forme korišćenja predjela; inventarisanje i procjena prirodnih resursa sa stanovišta prioritetnih
površina za poljoprivredu i šumarstvo; procjena pogodnosti predjela za druge zahtjeve za
korišćenjem zemljišta.
• Procjena postojećih i planiranih korišćenja ili djelatnosti kroz njihove ekološke i vizuelne uticaje
(analiza uticaja): utrvrdjivanje vrste i intenziteta uticaja na sliku i funkcionisanje predjela; prikaz i
vrednovanje konflikata izmedju različitih korišćenja i zone konflikata; utvrdjivanje rizika
opterećivanja planiranog predjela ili djelova predjela;
• Set mjera za minimiziranje konflikata u korišćenju prostora sa stanovištva ekologije i uredjivanja
predjela;
• Vrednovanje alternativa;
• Rješenja plana predjela za: prioritete sa stanovišta regulacije i uspostavljanja ekološke
ravnoteže; zaštitu prirode; korišćenje za rekreaciju i turizam; korišćenje prostora
hidroakumulacija i drugih zahtjeva za korišćenjem prostora.
V
METODOLOŠKI PRISTUP I SADRŽAJ PLANA
Detaljni prostorni plan za prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači razrađivaće se na dva
nivoa razrade koji se posebno iskazuju kroz:
- Osnovni planski dokument za prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači,
- Detaljne razrade za lokalitete u zahvatu DPP-a.
OSNOVNI PLANSKI DOKUMENT ZA PROSTOR VIŠENAMJENSKIH AKUMULACIJA NA RIJECI
MORAČI
Način izrade Osnovnog planskog dokumenta
U odnosu na predmetni Plan, PP CG do 2020. godine čini planski dokument višeg reda sa kojim DPP
za prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači treba biti usklađen. Ovo obavezuje na
poštovanje osnovnih opredjeljenja PP CG-a uz mogućnost njihove dalje razrade kroz analitičke i
sintezne faze izrade Plana.
Iskazana osnovna opredjeljenja kao i utvrđene politike u referentnim dokumentima, a prije svega
Strategija razvoja energetike do 2025. godine, su osnov za definisanje ciljeva razvoja, organizacije i
uređenja predmetnog prostora.
Za definisanje planskih opredjeljenja, pored obeveze iz navedenih dokumenata, potrebno je, na
adekvatnom nivou, izvršiti analizu i ocjenu postojećeg stanja i iz nje rekognoscirati potencijale,
ograničenja, postojeće i moguće konflikte u prostoru.
Analiza postojeće dokumentacije (Prostorni planovi opština – PPO, čije djelove obuhvata Plan) i do
sada rađenih planova i projekata treba da doprinese pouzdanijem sagledavanju karakteristika i
razvojnih mogućnosti ovog područja.
U analitičkoj fazi izrade Plana potrebno je provjeriti i ocijeniti zahtjeve korisnika, potencijalnih investitora
i stanovništva na području Plana i okoline. U ovoj fazi plana potrebno je pribaviti smjernice od
19

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Ministarstava nadležnih za poslove energetike, vodoprivrede, saobraćaja, zaštite životne sredine i
Sekretarijata za razvoj.
Planska rješenja treba da budu vođena jasnom vizijom budućeg stanja u prostoru koje će uvažavati
principe održivog razvoja i obezbijediti racionalnu organizaciju i uređenje prostora.
Planska organizacija prostora kao i smjernice za izgradnju brana i drugih vrsta građevinskih objekata
treba da predvidi rješenja koja će na posebno atraktivan način biti uklopljena u postojeći i
novoorganizovani prostor i predstavljati posebnu atrakciju koja će biti jedinstvena i oslikavati ekološki
karakter Crne Gore i kao takva postati mjesto okupljanja i boravka.
Planom treba obezbijediti funkcionalno objedinjavanje predmetnog prostora sa širim prostorom, i
naročito neposrednim okruženjem, poštujući komplementarni razvoj. Ovo podrazumijeva da se
pouzdano sagledaju sadržaji kontaktnih zona (postojeći i planirani) i opredijeli najefikasniji način
funkcionalne integracije prostora.
Sadržaj Osnovnog planskog dokumenta
Sadržaj DPP-a je definisan Zakonom o uređenju prostora i izgradnji objekata, a neposredno njegovim
članom 22.
U pripremi sadžaja poseban značaj treba da se da izvodu iz PP CG i položaju i pravcima razvoja u
odnosu na okruženje.
Osnovni dokument se radi u grafičkoj (R= 1: 25 000; 1: 10 000 ili 1: 5 000) i tekstualnoj formi u fazama
nacrta i konačnog prijedloga.
Tekstualni dio sadrži:
A) Analiza i ocjena postojeće dokumentacije i postojećeg stanja
- Opis zahvata i položaj
- Smjernice iz planova višeg reda (PP CG)
- Analiza planske dokumentacije relevantne za prostor zahvata DPP-a (DPP
autoput Bar-Boljare, Prostorni planovi opština)
- Dosadašnje koncepcije (planovi i projekti) i stepen realizacije;
- Postojeća namjena prostora i režim korišćenja;
- Postojeća organizacija prostora
- Odnos prema okruženju
- Prirodne karakteristike (reljef - morfologija, ekspozicije i nagibi; hidrografija;
pedologija, mineralne sirovine; vegetacija – šume; klimatske karakteristike...);
- Izdvajanje predionih cjelina ili jedinica (karakter predjela po tipovima)
- Procjena strukture predjela (analiza pogodnosti);
- Stvoreni uslovi (stanovništvo i naselja; raspored privrednih i društvenih
djelatnosti; infrastrukturna opremljenost – saobraćajna, hidrotehnička i
energetska infrastruktura; komunalni servisi...);
- Ekonomsko - demografska analiza;
- Potencijali, ograničenja i konflikti u prostoru.
B) Planski dio (koncepti)
- Granice zahvata DPP-a;
- Koncept organizacije, uređenja, izgradnje i korišćenja prostora;
- Smjernice urbanističkog i arhitektonskog oblikovanja prostora;
- Zaštitne zone;
- Koncepcija infrastrukturnih sistema i način njihovog povezivanja sa
infrastrukturnim sistemima u okruženju;
- Uslovi, faze i dinamika realizacije infrastrukturnih mreža i objekata;
- Koncepcija izgradnje objekata za proizvodnju, prenos i distribuciju energije u
20

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
skladu sa principima energetske efikasnosti i uz podsticanje učešća
obnovljivih izvora energije;
- Režim zaštite kulturne i prirodne baštine;
- Mjere za zaštitu pejzažnih vrijednosti;
- Mjere za zaštitu životne sredine;
- Mjere za zaštitu spomenika kulture;
- Osnove zaštite od prirodnih i tehničko-tehnoloških nesreća;
- Smjernice i mjere za realizaciju plana;
- Područja, zone, lokacije i objekti od opšteg interesa;
- Ekonomsko-tržišna projekcija;
- Način, faze i dinamika realizacije plana(u okviru ovog dijela posebno obratiti
fazu pripremnih radova tj lokacije za objekte i prostore koji će se
privremeno koristiti u toku izgradnje trajnih objekata.Takođe predložiti
dinamiku privođenja ovih lokacija trajnoj namjeni te odrediti trajnu
namjenu);
- Smjernice za minimiziranje konflikata u korišćenju prostora sa stanovištva
uređivanja predjela i zaštite životne sredine.
C) Strateška procjena uticaja na životnu sredinu i Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu
sredinu
Prema Zakonu o strateškoj procjeni uticaja, Strateška procjena treba da bude pripremljena paralelno
sa pripremom i izradom DPP-a. To podrazumjeva inkorporiranje rješenja iz Strateške procjene uticaja u
Detaljni prostorni plan u svim fazama njegove izrade.
Daje se mogućnost da ponuđač dostavi ponudu za izradu DPP-a koja će obuhvatiti i izradu Strateške
procjene uticaja na životnu sredinu.
Ponuđač, kao opciju, može dostaviti ponudu za izradu DPP-a koja neće obuhvatiti Stratešku procjenu
uticaja na životnu sredinu a koju će izraditi nezavisni konsultant.
U tom slučaju je obaveza Ponuđača da, sa tim nezavisnim Konsultantom ili drugim privrednim
društvom, u toku izrade DPP-a i Strateške procjene razmjenjuje podatke i da rješenja iz strateške
procjene usaglasi sa DPP –om u svim fazama njegove izrade.
Nakon izrade DPP-a koji sadrži Stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu izrađuje se Izvještaj o
strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu koji sadrži:
- Kratak pregled procesa izrade DPP-a, sadržaja i glavnih ciljeva DPP-a, kao i područje obuhvata
DPP-a;
- Prikaz identifikovanih spornih pitanja zaštite životne sredine koja su zastupljena u pripremi DPP-a;
prikaz veze DPP-a sa drugim relevantnim planovima, politikama i strategijama razvoja;
- Opšti i posebni ciljevi zaštite životne sredine ustanovljeni na državnom ili međunarodnom nivou
koji su od značaja za DPP i način na koji su ovi ciljevi, kao i svi ostali aspekti od značaja za
životnu sredinu, bili uzeti u razmatranje u procesu pripreme;
- Prikaz postojećeg stanja životne sredine predmetnog područja i mogući smjer njene evolucije;
- Opis nivoa zaštite životne sredine i integracije ekoloških faktora u cilju postizanja održivog razvoja;
- Identifikacija područja za koja postoji mogućnost da budu izložene značajnom riziku ili pozitivnim
efektima i karakteristike životne sredine u tim područjima;
- Opis mogućih stanja životne sredine u budućem periodu, ukoliko se DPP ne realizuje;
- Pregled postojećih problema i pozitivnih elemenata u pogledu životne sredine u vezi sa DPP-om,
za oblasti od značaja za životnu sredinu, kao što su staništa divljeg biljnog i životinjskog svijeta sa
aspekta njihovog očuvanja;
- Prikaz mogućih značajnih posljedica po zdravlje ljudi i životnu sredinu, uključujući faktore kao što
su: biološka raznovrsnost, stanovništvo, fauna, flora, zemljište, voda, vazduh, klimatski činioci,
materijalni resursi, kulturno nasljeđe, arhitektonsko i arheološko nasljeđe, pejzaž, kao i međusobni
odnos ovih faktora;
- Prikaz načina na koji su određeni i vrednovani značajni uticaji DPP-a;
21

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
- Prikaz karakteristika uticaja kao što su: vjerovatnoća, intenzitet, složenost/reverzibilnost,
vremenska dimenzija (trajanje, učestalost, ponavljanje), prostorna dimenzija (lokacija, geografska
oblast, broj izloženih stanovnika, prekogranična priroda uticaja), kumulativna i sinergijska priroda
uticaja, druge karakteristike uticaja;
- Način određivanja i vrednovanja značajnih uticaja koji su usklađeni sa važećim standardima,
propisima i graničnim vrijednostima;
- Prikaz mjera predviđenih u cilju spriječavanja, smanjenja ili otklanjanja, u najvećoj mogućoj mjeri,
bilo kog značajnog negativnog uticaja na zdravlje ljudi i životnu sredinu ili podsticaj mjera koje
mogu pozitivno uticati na njih, ka čemu stremi realizacija DPP-a;
- Pregled alternativnih rješenja i razloga za izbor datih rješenja koji su uzeti u obzir, kao i opise
načina procjene;
- Alternativno rješenje nerealizovanja DPP-a, kao i alternativna rješenja najpovoljnija sa stanovišta
životne sredine i zaštite predjela;
- Eventualne teškoće do kojih je prilikom formulisanja traženih podataka došlo (uključujući tehničke
podatke);
- Smjernice i mjere za zaštitu životne sredine, za minimiziranje konflikata u korišćenju prostora sa
stanovištva uređivanja predjela;
- Opis predviđenog programa praćenja stanja životne sredine, uključujući i zdravlje ljudi u toku
realizacije DPP-a (monitoring);
- Zaključci do kojih se došlo tokom izrade izvještaja o strateškoj procjeni predstavljeni na način
razumljiv javnosti.
Grafički dio sadrži:
A) Analiza i ocjena postojeće dokumentacije i postojećeg stanja
- Granice područja za koje se radi DPP;
- Izvod iz PP CG;
- Izvod iz DPP autoput Bar-Boljare;
- Sintezni prikaz prostornih planova opština čiji se dijelovi nalaze u zahvatu
DPP-a;
- Položaj i pravci razvoja u odnosu na okruženje (rang i sadržaji okolnih centara i
veze na infrastrukturnu mrežu šireg područja);
- Prirodne karakteristike;
- Karta podjele područja na predione cjeline;
- Stvoreni uslovi (namjena površina, infrastrukturna opremljenost – saobraćajna,
hidrotehnička i energetska infrastruktura; komunalni servisi...);
- Sintezni prikaz postojećeg stanja sa potencijalima, ograničenjima i konfliktima u prostoru.
B) Planski dio (koncepti)
- Generalna namjena prostora;
- Prostorni koncept djelatnosti i veza sa okruženjem;
- Zone od posebnog značaja za razvoj (za dalju detaljnu razradu);
- Infrastrukturni sistemi (saobraćaj, hidrotehnika, energetika, komunalni servisi) i
njihova povezanost sa infrastrukturnim sistemima u okruženju;
- Zaštita životne sredine i uređenje predjela;
- Režim zaštite kulturne i prirodne baštine;
- Način, faze i dinamika realizacije plana.
DETALJNA RAZRADA ZONA – LOKALITETA U ZAHVATU DPP-A
Za zone u kojima se predviđa izgradnja višenamjenskih akumulacija, gdje će se desiti trajne promjene
u prostoru potrebno je definisati namjenu (turizam, usluge, stanovanje, rekreacija, infrastrukturni
objekti) i uraditi detaljne razrade lokaliteta. Razrade iskazati u tekstualnom dijelu i na grafičkim
prilozima (R= 1:2500 i 1:1000) za faze nacrta i prijedloga.
22

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Detaljne razrade će sadržati:
Tekstualni dio
A) Analiza i ocjena postojećeg stanja
- Prikaz granica i opis zahvata;
- Odnos prema okruženju;
- Prirodne karakteristike;
- Stvoreni uslovi;
- Ocjena stanja životne sredine;
- Potencijali, ograničenja i konflikti.
B) Planski dio (koncepti)
- Koncept uređenja prostora;
- Namjene površina i objekata sa prikazom kapaciteta;
- Urbanističko - tehnički uslovi;
- Tehnička infrastruktura sa uslovima priključenja;
- Komunalni servisi;
- Režim zaštite kulturne i prirodne baštine;
- Mjere za zaštitu životne sredine;
- Mjere za zaštitu spomenika kulture;
- Mjere za zaštitu pejzažnih vrijednosti i smjernice za realizaciju projekata
pejzažne arhitekture, odnosno uređenja terena;
- Ekonomsko-tržišna projekcija;
- Način, faze i dinamika realizacije plana.
Grafički dio (u R=1:2500 i 1:1000)
A) Analiza i ocjena postojećeg stanja
- Geodetska podloga sa granicom zahvata;
- Stvoreni uslovi - izgrađenost i opremljenost prostora;
B) Planski dio (koncepti)
- Namjena površina i objekata;
- Regulacija i nivelacija;
- Spratnost i karakteristike objekata;
- Plan parcelacije;
- Tehnička infrastruktura sa tačkama priključenja;
- Tehnički zoning;
- Faze i dinamika realizacije.
Urbanističko – tehnički uslovi
Urbanističko – tehničke uslove treba posebno obraditi za svaku urbanističku parcelu i objekat i iskazati
u posebnom prilogu (separatu) koji će sadržati sve neophodne tekstualne, numeričke i grafičke
podatke u skladu sa članom 62. Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata.
Za privremene objekte koji se grade za potrebe izgradnje hidroelektrana dati smjernice za pojedinačne
lokacije i širu organizaciju gradilišta. Prilikom određivanja ovih lokacija posebno voditi računa da isto
ne utiče negativno na realizaciju trajnih objekata. Potrebno je dati i smjernice za trajno uređenje ovih
prostora, odnosno rekultivaciju.
Materijal DPP-a, po utvrđenim fazama i za definisane segmente, treba da bude urađen i prezentovan u
analognom i digitalnom formatu. Digitalni oblik – za tekstualni dio u standardu Microsoft Word i PDF
formatu, a grafički u standardu Auto Cad i GIS fromatu.
Za pojedinačne lokalitete višenamjenskih akumulacija potrebno uraditi 3D animaciju.
DPP će biti predstavljen na crnogorskom i engleskom jeziku.
23

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
VI
POSTOЈЕĆA DOKUMЕNTАCIЈA
Prеliminаrnа еvidеnciја i ocjеnа rаspoloživе dokumеntаciје zа izrаdu DPP-a obuhvata:
- Prostorni plаn CG;
- Plаnsko-rаzvoјna dokumеnta kao što su strategije: saobraćaja, održivog razvoja,
energetike, turizma, poljoprivrede, vodoprivredna osnova i dr.
- Podаtkе o stаnovništvu, аktivnostimа i prostoru;
(Dеmogrаfski podаci zа potrеbе izrаdе DPP-a zаsnivаćе sе nа podаcimа MONTSTAT-a,
Popis 2003. godinе, kаo i podаcimа o аktivnostimа zа nivo Opštinа);
- Podаci o prostoru, podаci o prirodnim uslovimа prеuzеćе sе iz dokumеntаciје plаnovа,
studiја, istrаživаčkih kućа, аutorа i dr., а podаci o stvorеnim uslovimа obеzbjеdićе sе
tеrеnskim istrаživаnjimа uz korišćеnjе dokumеntаciје, plаnovа, gеodеtskih podаtаkа po
kаtаstаrskim opštinаmа i dr.;
- Koncesiona područja za eksploataciju šljunka i pijeska i dr.;
- Stručne podloge: geološke, ekonomske, ekološke, hidrološke i slično, što se nalazi po
arhivima, za koje se brine država ili državna preduzeća, staviće se na raspolaganje tokom
rada na DPP;
- Idejni projekat za hidroelektrane na Morači: Andrijevo, Milunovići, Raslovići i Zlatica,
Energoprojekt Beograd i Elektroprojekt Ljubljana, iz marta 1987. godine;
- Glavne projekte za pripremne radove, Energoprojekt Beograd i Elektroprojekt Ljubljana iz
1988. godine.
VII
KADROVSKI SASTAV PLANERSKOG TIMA
Ključni kadrovi radnog tima:
Odgovorni vođa projekta DPP - diploma inženjerstva -10 godina radnog iskustva
Tim za prostorni dio:
- Koordinator za prostorni dio-diploma arhitekture/urbanizma/pejzažne
arhitekture/prostorni planer - 8 godina radnog iskustva,
- Urbanista/prostorni planer - diplomirani arhitekta/urbanista/prostorni planer,
- Pejzažni arhitekta - diplomirani inženjer pejzažne arhitekture,
- Održivi razvoj - diploma pirodnih nauka/inženjerstva/geografije,
- GIS - diploma prirodnih nauka/inženjerstva.
Tim za tehnološko - ekonomski dio:
- Koordinator za tehnološko-ekonomski dio-diploma inženjerstva - 8 godina radnog
iskustva,
- Hidrotehnika - diplomirani inženjer građevine, smjer hidrotehnika,
- Energetika - diplomirani inženjer elektrotehnike/hidrotehnike/građevine/mašinstva,
- Postrojenje hidroelektrane - diplomirani inženjer građevine/hidrotehnike,
- Vodoprivreda - diplomirani inženjer građevine, smjer hidrotehnika,
- Ekonomija - diplomirani ekonomista,
- Vlasništvo/katastar nekretnina - diplomirani pravnik,
- Geodezija - diplomirani inženjer geodezije,
- Saobraćaj - diplomirani inženjer saobraćaja/građevine.
Tim za stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu:
- Koordinator strateške procjene uticaja - diploma inženjerstva/prirodne nauke –
8 godina radnog iskustva,
- Ekologija voda - diplomirani biolog,
- Ekologija kopna - diplomirani biolog,
- Geologija/hidrogeologija - diplomirani inženjer geologije,
24

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
- Demografija - diplomirani geograf/ diploma humanističkih nauka,
- Arheolozi i konzervatori.
Ostali članovi:
- Arhitekte,
- Inženjeri energetike – planeri,
- Planeri koji se bave pitanjima životne sredine,
- Urbanistički dizajneri,
- Pejzažni arhitekti,
- Saobraćajni planeri,
- Inženjeri hidrotehnike i telekomunikacija,
- Konsultanti za energetiku,
- Konsultanti za razvoj preduzetništva,
- Specijalisti za infrastrukturu,
- Ekolozi,
- Socio-ekonomisti,
- Specijalisti za održivost i dr.,
- Specijalisti za GIS,
- Eksperti za institucionalnu obuku i dr.
VIII
PREDVIDJENI PROGRAM ZA PRIPREMU DPP-a
Plan će se izraditi u skladu sa sljedećim preliminarnim programom:
- Oktobar 2008: Ministarstvo za ekonomski razvoj i Vlada – odobrenje nacrta Programskog
zadatka;
- Oktobar-novembar 2008: Priprema i objava Tendera, pretkvalifikacija i tenderski Izvještaj;
- Decembar 2009: Ocjenjivanje Tendera, imenovanje i započinjanje izrade DPP-a;
- Mart 2009: Nacrt DPP-a;
- April 2009. nadalje: konsultacije, javna rasprava, ministarsko učešće;
- April 2009: Vladine procedure i usvajanje DPP-a.
Ako Naručilac procijeni da je potrebno, može od Izvršioca tražiti izvršenje dodatnih poslova vezanih za
Uslugu, koji obuhvataju, ali se ne ograničavaju na: izradu arhitektonskog rješenja, dodatna geodetska
snimanja i izradu topografskih karata u R=1:25 000, katastarskih planova sa vertikalnom i
horizontalnom predstavom terena u R=1:5000, 1:2500 i 1:1000 dodatne studije i istraživanja. ("Dodatni
poslovi"). Izvršenje Dodatnih poslova moguće je ugovoriti samo aneksom Ugovora zaključenim u istoj
formi kao i Ugovor.
25

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
26

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Uvod
Pravni i planski osnov, povodi i cilj izrade planskog dokumenta, kao i orjentirni obuhvat i granice
planskog dokumenta definisani su programskim zadatkom.
Planski dokument je, takođe u skladu sa programskim zadatkom, rađen na dva nivoa i u okviru dva
dokumenta:
− Osnovnom-strateškom koji je rađen za prostor sliva Morače uzvodno od lokacije brane
„Zlatica“, kao kontaktnom području i
− Detaljnom, koji je rađen za prostor definisan kao Zahvat DPP višenamjenskih akumulacija
na srednjem toku rijeke Morače.
Sliv Morače uzvodno od brane HE Zlatica zauzima površinu od oko 790 km 2 . Sama granica Sliva je
data na svim grafičkim prilozima. Ovo područje se posmatra u ovim granicama kako bi bilo moguće
integralno razriješiti sva pitanja održivog razvoja i korišćenja višenamjneskih akumulacija na rijeci
Morači.
U okviru ovog područja definisana je granica zahvata DPP u skladu sa ciljevima i zadacima za njegovu
izradu.
Granica zahvata kao i detaljna razrada ovog prostora data je u dokumentu Detaljni prostorni plan za
prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači – detaljna razrada, za površinu od 32,77 km 2 ,
što čini oko 4% teritorije Sliva Morače.
U samom uvodu je važno podsjetiti da je značaj vodnog resursa (voda za sanitarne potrebe,
ambijentalne karakteristike, privredni potencijal, mikroklimatska poboljšanja i svojevrsni regulator u
procesu očuvanja životne sredine) od najveće strateške vrijednosti za razvoj Crne Gore i domen u
kome može ponuditi kvalitetan doprinos u regionalnom razvoju.
Iako od ogromnog (opravdano bi se moglo reći i ključnog) značaja za ukupnu energetsku perspektivu
Crne Gore, hidropotencijal čini samo dio vodnih resursa Crne Gore.
Hidroenergetski potencijal Crne Gore ubraja se u svjetski najznačajnije raspoložive potencijale voda,
po kriterijumu ekonomičnosti i pogodnosti uklapanja u životnu sredinu i socijalno okruženje. Crna Gora
od ukupnog hidroenergetskog potencijala iskorišćava manje od 1.800 GWh (HE Peručica i HE Piva),
odnosno tek nešto više od 17%. Kao realno ograničenje za iskorišćavanje vodnih snaga, treba imati u
vidu zaštitu dijela toka rijeke Tare nacionalnim parkom Durmitor i svjetskom prirodnom baštinom
UNESCO-a. Prema odredbama Zakona o nacionalnim parkovima Crne Gore, na teritoriji nacionalnih
parkova nije dozvoljeno građenje novih objekata, osim po posebnim odlukama.
Površinski vodotoci u Crnoj Gori imaju vrlo izraženu vodnost u odnosu na relativno malu površinu
teritorije i načelno raspolažu značajnim hidropotencijalom. S aspekta hidroenergetskog korišćenja,
procjena je 13,34 milijardi m 3 , odnosno 423 m 3 /s, dok ukupan teoretski hidroenergetski potencijal na
devet većih rijeka Crne Gore iznosi 9.846 GWh. U zavisnosti od varijante korišćenja voda, procjena
iznosa tehnički iskoristivog potencijala glavnih vodotoka u prirodnom pravcu oticanja kreće se u
rasponu od 5.400 do 6.300 GWh, dok bi, u varijanti prevođenja dijela vode rijeke Tare u rijeku Moraču
(22,2 m 3 /s), tehnički iskoristivi potencijal iznosio od 6.300 do 6.900 GWh. U oba slučaja potencijal se
uvećava sa dijelom potencijala koji bi Crna Gora mogla dobiti od 1/3 proizvodnje HE Buk Bijela.
27

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Samo u slivovima rijeka: Tare, Pive, Lima i Ćehotine, mogli bi se izgraditi elektro-energetski objekti
ukupne snage 637 MW i proizvodnje 1.833 GWh/god.
Pored pomenutog hidropotencijala postoji hidropotencijal malih vodotoka koji pruža povoljne
mogućnosti za njegovo energetsko iskorišćavanje izgradnjom malih HE (do 10 MW), kao i
hidropotencijal izvan granica Crne Gore, koji se formira na teritoriji Crne Gore, ali je njegova realizacija
moguća djelimićno ili potpuno izvan njenih granica.
Tabela – Pregled obnovljivih hidroenergetskih resursa na teritoriji Crne Gore
Naziv
Mjera
1. Voda koja odlazi sa teritorije Crne Gore 600 m 3 /s
2. Hidroenergetski potencijal 9846 GWh godišnje
3. Tehnički iskoristiv hidroenergetski portencijal u prirodnom toku 4798 GWh godišnje
4. Tehnički iskoristiv hidroenergetski portencijal sa prevođenjima 6370 GWh godišnje
5. Iskorišćeni hidroenergetski portencijal do 2009. godine 1877 GWh
Granice Sliva Morače
Sliv Morače uzvodno od brane HE Zlatica zauzima površinu od oko 790 km 2 . Sama granica Sliva je
data na svim grafičkim prilozima. Ovo područje se posmatra u ovim granicama kako bi bilo moguće
integralno razriješiti sva pitanja održivog razvoja i korišćenja višenamjneskih akumulacija na rijeci
Morači.
U okviru ovog područja definisana je granica zahvata DPP u skladu sa ciljevima i zadacima za njegovu
izradu.
Granica zahvata kao i detaljna razrada ovog prostora data je u dokumentu Detaljni prostorni plan za
prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači – detaljna razrada, za površinu od 32,77 km 2 ,
što čini oko 4% teritorije Sliva Morače.
28

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
A. OCJENA POSTOJEĆEG STANJA PROSTORNOG UREĐENJA
29

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
1. Pregled i analiza dokumentacione osnove
Pregled i analiza važeće planske i urbanističke dokumentacije za prostor DPP – višenamjenskih
akumulacija na rijeci Morači, prva je u nizu aktivnosti čiji je cilj da se sveobuhvatno sagledaju uticaji
višenamjenskih akumulacija, utvrđenih dokumentom „Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine“ na
prostor u kontaktnim zonama. Kroz analizu planske i urbanističke dokumentacije takođe je razmatrano
da li ima ograničenja i konflikata i koji su prostorni i urbanistički parametri odlučujući za definisanje
urbanističko – tehničkih uslova za izgradnju brana i formiranje akumulacija sa pratećim sadržajem i
infrastrukturom.
Sva, u nastavku navedena, planska i urbanistička dokumentacija razmatrana je u kontekstu izrade
DPP, a u cilju organizacije prostora (naselja, infrastrukture, turizma, rekreacije i drugih sadržaja) oko
već definisanih i postojećom projektnom dokumentacijom prostorno pozicioniranih brana i akumulacija.
Prema važećem PPCG zahvat DPP-a se najvećim svojim dijelom nalazi na teritorijama opština
Podgorica i Kolašin. Neznatan dio teritorija opština Nikšić i Danilovgrad ulazi u okvir predmetnog DPP,
te je analiza prostorno – planske dokumentacije ovih opština izostavljena.
Pregled planske dokumentacije
Nivo države
- Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine.
Nivo opštine
Opština Podgorica
- Prostorni plan opštine Podgorica (PPO Podgorica)
Važeći PPO Podgorice usvojen je 1990. godine sa izmjenama i dopunama (ID):
° ID PPO – Koridor puta Podgorica Božaj, 2001
° ID PPO – Beglake, Zeta, 2003
° ID PPO – KO Donji Milješ, 2003
° ID PPO – Prostor uz koridor puta ka Danilovgradu, 2003
° ID PPO – Sanitarna deponija sa reciklažnim centrom, 2004
- Generalni urbanistički plan Podgorice (GUP)
Važeći GUP Podgorice je iz 1990. godine sa brojnim izmjenama i dopunama.
- Generalni urbanistički plan Golubovci
GUP centra gradske opštine Golubovci usvojen je 2006. godine i nije u neposrednoj kontaktnoj
zoni Sliva Morače.
Opština Kolašin
- Prostorni plan opštine Kolašin
Postojeći Prostorni plan Opštine usvojen je 1988. g.
- Generalni urbanistički plan opštine Kolašin
Važeći GUP Kolašina usvojen je 2008. g. Prostor GUPa nije u kontaktnoj zoni Sliva Morače.
Analiza planske dokumentacije
U analizi prethodno navedenih planskih dokumenata koji pretežno, djelimično ili posredno
korespondiraju sa zonom višenamjeskih akumulacija, razmatraju se:
- Status planskog dokumenta
- Posebni elementi bitni za izradu DPP
- Namjena posmatrane zone i
- Konflikti
31

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
PPCG je uvažavajući izvršena istraživanja i postojeću projektnu dokumentaciju za izgradnju
hidroelektrana na rijeci Morači i locirao buduće HE sa akumulacijama.
Izradom DPP se provjeravaju brojni uticajni faktori prostora na konkretan infrastrukturni zahvat, uticaj
formiranih akumulacija na prostor, aktivnosti u prostoru, razvoj naselja (postojeća i nova), stanovništvo i
dr. Ova analiza služi i za prepoznavanje ostalih uslova bitnih za izradu DPP kao i konflikata između
potencijala za brži rast i mogućnosti njegove kontrole i upravljanja izraženo u širokom urbanističko –
razvojnom smislu.
Prostorni plan Crne Gore do 2020.godine (2008 god)
Status planskog dokumenta – Od momenta usvajanja, planski dokument se primjenjuje kao prvi u
hijerarhiji. U praktičnom radu, izradom Prostorno urbanističkih planova (u daljem tekstu PUP), detaljnih
urbanističkih planova, studija lokacija,i dr. može se kroz detaljnije istraživanje karakteristika prostora,
promjene određenih strategija razvoja i sl. doći do saznanja koja upućuju na nužnost promjene
određene postavke PPCG, čime se postiže princip susretnog planiranja.
Namjena posmatrane zone – Proizilazi iz opredijeljene strategije razvoja energetike u Crnoj Gori, sa
ciljem optimalnog korišćenja hidroenergetskog potencijala, izgradnje infrastrukturnih i pratećih
objekata i generalno razvoja elektroenergetskog sistema kao osnove za ukupan privredni razvoj Crne
Gore.
Opština Podgorica
Prostorni plan opštine Podgorica (PPO Podgorica) (1990 god)
Status planskog dokumenta – Ovaj planski dokument ima formalnu nadležnost do donošenja novog.
Namjena posmatrane zone – Zahvat DPP-a nalazi se na dijelom na teritoriji opštine Podgorica i
zauzima površine različitih namjena u smislu postojećeg korišćenja ili planiranih aktivnosti. Poseban
značaj ima zaštita poljoprivrednog i šumskog zemljišta.
Posebni elementi bitni za izradu DPP - Planirani razvoj baziran je na obnovi i dogradnji postojeće
mreže naselja vezanom za provjeru svih mjesta gdje je potrebno ostvariti kvalitetnu lokalnu ili
regionalnu vezu prostora.
Konflikti - Očekivani i najizraženiji konflikt predstavlja čitav sliv Morače sa karakterom "predjela
posebnih prirodnih odlika", a sa druge strane su studije i projekti za izgradnju niza hidroelektrana na
rijeci Morači i različite infrastrukture.
Opština Kolašin
Prostorni plan opštine Kolašin (PPO Kolašin 1987 god)
Status planskog dokumenta – Plan je neophodno inovirati. Iako ima status važaćeg planskog
dokumenta, isti nije pouzdan u kontekstu preuzimanja podataka za potrebe predmetnog DPP.
Namjena posmatrane zone – Opredijeljena zona višenamjenskih akumulacija zahvata i područje
opštine Kolašin. U tom smislu zauzima površine različitih namjena postojećeg korišćenja ili planiranih
aktivnosti. Poseban značaj ima zaštita poljoprivrednog zemljišta, šumskih površina i izvorišta.
Posebni elementi bitni za izradu DPP – Planirani razvoj baziran je na reonizaciji i grupisanju seoskih
naselja vezanom za provjeru svih mjesta gdje je potrebno ostvariti kvalitetnu lokalnu ili regionalnu vezu
prostora.
32

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Konflikti – Na prostoru sliva Morače, na višim nadmorskim visinama - preko 1000m, pružaju se uslovi
za razvoj planinskog turizma i stočarstva, dok na nižim nadmorskim visinama povoljni su uslovi za
razvoj poljoprivrede. Međutim, osnovni problem u razvoju sve tri navedene djelatnosti jeste reljef
(topografski nagib od 30% zauzima oko 76% teritorije opštine Kolašin, a upotrebljiv je samo kao
šumska ili pašnjačka površina). Problematika zaštite spomenika kulture i izgradnje vodne akumulacije
na Morači.
1.1. Osvrt na PPCG do 2020. – izvod i smjernice
Prostorni plan CG (PPCG) predstavlja najvažniji državni planski dokument koji je nastavio započeti
proces primjene ciljeva održivog razvoja iz usvojene NSOR, dok je prostorni razvoj Crne Gore
posmatrao kao dugoročnu obavezu zasnovanu na opštim principima razvoja (ubrzan ekonomski razvoj,
primjena principa održivog razvoja, svo stanovništvo kao ciljna grupa za ekonomsko - društveni razvoj,
očuvanje identiteta stanovništva i suzbijanje neplanske gradnje pravnim instrumentima).
Crna Gora se nalazi na podneblju čiji prirodni uslovi, a naročito hidrografske, hidrološke i hidrogeološke
osobine čine ovaj prostor karakterističnim, ali i otvorenim za mogućnost korišćenja za rekretivne
sadržaje na vodama i njihovom korišćenju za proizvodnju energije. Postojeće korišćenje voda u
hidroenergetske svrhe postiže sa tehničkim kapacitetima hidroenergetskog sistema koga čini 9
hidroelektrana (2 velike i 7 malih). Korišćenje vode za akvakulturu u sadašnjim kapacitetima nisu
iskorišteni. Tako je hidropotencijal kao NAŠ najvažniji energetski resurs, iskošićen sa 17% potencijala,
međutim, raspoloživi hidroenergetski potencijal se posmatra i sa stanovišta zaštite životne sredine i
seizmičkog rizika, a sa tim aspektima se smanjuje stvarno korišćenje potencijala.
U sinteznoj ocjeni stanja PPCG u središnjem regionu Crne Gore definisani su brojni problemi
prostorno-ekološki i razvojni, a jedan od očekivanih konflikata je "postojanje velikog broja različitih
interesa po pitanju upotrebe prostora u dolini i kanjonu rijeke Morače". Naime, u opisu stanja sjevernog
regiona prepoznat je konflikt koji se odnosi na nepovoljne ekološko-prostorne, sociološke, klimatske i
druge uticaje od predviđene izgradnje hidroenergetskih objekata.
Generalno se izdvajaju, na nivou cijelog prostora Crne Gore, određeni konflikti u namjeni i korišćenju
prostora, a jedan od njih jeste konflikt između energetike i zaštite prirodne sredine, a konkretno, odnosi
se na izgradnju novih hidroelektrana, koji nosi sa sobom i ozbiljne negativne posljedice po životnu
sredinu, pa je odluke o njihovoj gradnji potrebno donositi uz detaljnu i obuhvatnu procjenu uticaja na
životnu sredinu.
PPCG u projekciji razvoja sektora za energetiku ima za cilj razvoj elektroenergetskog sistema, kao
osnove za ukupan razvoj Crne Gore, i to upotrebom prije svega hidropotencijala. Neophodno je da se:
- Pogodne lokacije osiguraju od drugih upotreba koje su suprotne ili ometaju predviđenu
upotrebu hidropotencijala i
- Dugoročni, kao i dalekosežni uticaji se moraju procijeniti i dokumentovati i služiće kao osnova
za odobravanje planiranih investicija od strane nadležnog organa.
Takođe, cilj koji je neophodno ispuniti jeste da se sve planirane investicije za proizvodnju energije, uz
pažljiv odabir lokacija, posmatrati integralno, uz procijenu sa aspekta regionalnih i državnih
ekonomskih efekata, društvenog uticaja, uticaja na životnu sredinu i seizmičkog rizika.
U PPCG definisan je koncept prostornog razvoja energetske infrastrukture za optimalno korišćenje
hidroenergetskog potencijala i izgradnju potrebnih objekata. Plan je preporučio da lokacije za
potencijalne hidrocentrale treba sačuvati od bilo kojih drugih zahtjeva i korišćenja koji su u suprotnosti
ili ometaju predviđenu upotrebu. U skladu sa Strategijom razvoja energetike do 2025. godine
definisane su i grafički prikazane lokacije elektrana na Morači (HE Andrijevo, HE Raslovići, HE
Milunovići i HE Zlatica) i Komarnici (HE Komarnica), dok su za Pivu i Bilećko jezero potrebna dodatna
istraživanja.
33

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Akumulacije predstavljaju najvažnije objekte za hidroenergetsko korišćenje vodotoka. Izgradnjom
odgovarajućih akumulacija mogu se izjednačiti nejednakosti u vodenim tokovima, što predstavlja
zajednički interes kompanija koje vrše snabdijevanje električnom energijom i onih koje vrše
vodosnabdijevanje u sklopu integralnog sistema vodosnabdijevanja Crne Gore. Kako akumulacije
stvaraju pozitivne i negativne uticaje na životnu sredinu, PP je predvidio da se relevantnim tijelima
dostave detaljne studije geomorfološke i hidrotehničke adekvatnosti predviđene lokacije, radi procjene
uticaja na životnu sredinu u okruženju lokacije, kao i u širem području procjene seizmičkih rizika i
potencijalnih uticaja i procjene socijalnog uticaja.
Koncept prostornog razvoja turizma bazira se na potrebi za uravnoteženim razvojem cijelog prostora
Crne Gore, uz određene društvene i ekološke zahtjeve. Na području Sjevernog i Središnjeg regiona
PPCG daje značaj razvoju planinskog turizma, ali prevashodno za stvaranje moguće dopunske
djelatnosti za stvaranje prihoda i zaposlenja, jačanje ruralnog razvoja kao i izbjegavanje daljeg
raseljavanja i zaštitu kulturnog pejzaža. U razvoju planinskog turizma Crne Gore izdiferencirana su
turistička područja. Područje Moračkih planina predstavlja izdiferencirano planinsko turističko područje
koja zahvata prostor tipičnih površina i visokoplaninskih lanaca u izvorištima rijeka Morače, Bijele,
Gračanice i Mrtvice, a prepoznato kao važna turistička baza čija će se valorizacija dogoditi nakon
infrastrukturnog povezivanja, a prije svega saobraćajnog otvaranja, infrastrukturnog opremanja i
valorizacije hidroenergetskih potencijala rijeke Morače i njenih pritoka.
Elementi razvoja planinskog turizma na prostoru Sjevernog i Središnjeg regiona jesu:
- Čvrsto povezivanje planinskog turizama sa ostalim sektorima ruralne ekonomije (posebno
poljoprivredom, preradom hrane i zanatstvom)
- Poboljšanje predijela i atmosfere destinacije zimskog turizma (zžs, zaštitu od nekontrolisane
gradnje, uređenje prostora, urbanizam i arhitektura)
- Planiranje razvoja ski - turizma (uzeti u obzir negativne efekte globalnog zagrijevanja).
1.2. Osvrt na DPP autoputa Bar – Boljare – izvod i smjernice
DPP autoputa Bar-Boljare, poslije PPCG, predstavlja planski dokument visokog ranga i višestruke
važnosti za Crnu Goru. Za predloženu dionicu autoputa Bar - Boljare je usvojena planska
dokumentacija u oktobru 2008. godine, dok je izgradnja najznačajnijeg infrastrukturnog koridora
otpočela godinu dana kasnije, oktobra 2009. godine. Može se reći da je Crna Gora već "ušla" u
međunarodni razvojni tok, a nakon izgradnje autoputa će se stvoriti uslovi za efikasno upravljanje i
vremenom i prostorom kroz brz, kvalitetan i moderan način razmjene robe i razvoja turizma na
međunarodnoj osnovi.
Ovim planom (zahvaćena površina P = 1400 km 2 , dužina autoputa L= 165 km) je uvrđena dugoročna
organizacija prostora šireg i užeg gravitirajućeg područja, a ima za cilj uvezivanje sva tri regiona u
Crnoj Gori što će doprinijeti kvalitetnijoj saobraćajnoj povezanosti i bržem razvoju područja.
Dugoročni razvoj, izabranog saobraćajnog koridora - autoputa Bar Boljare na teritoriji Crne Gore, koji
je nosilac planskog korišćenja predmetnog prostora, podrazumijeva razvoj niz drugih značajnih
aktivnosti, a to su: opremanje i uređenje koridora autoputa pratećim objektima, rekonstrukciju i
modernizaciju postojeće željezničke pruge, izgradnju intermodalnih terminala u Podgorici, Baru,
Bijelom Polju i Beranama, izgradnju nove željezničke pruge od Bijelog Polja preko Berana prema Peći,
osposobljavanje i povećanje kategorije aerodroma „Berane“, povećanje iskorišćenosti kapaciteta Luke
Bar i dalji razvoj lučko-industrijskog kompleksa za koji je rezervisan prostor i Izgradnju magistralnog
gasovoda.
Sve navedeno, posmatrano integralno, će dati doprinos u prilog: smanjenju negativnih tendencija u
sjevernom regionu, smanjenju procesa metropolizacije Podgorice i jačanju saobraćajnih i privrednih
funkcija Bara, Podgorice, Kolašina, Andrijevice, Berana i Bijelog Polja, i većeg broja manjih naselja u
okviru koridora.
34

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
U samom koridoru autoputa Bar - Boljare planira se izgradnja HE »Zlatica«. Predviđeno mjesto brane
je odmah uzvodno od Smokovca (kota normalnog uspora akumulacije do 81 mnm). Akumulacioni
basen ove HE i ako je većim dijelom u koridoru, njegov nivo voda je ispod trase autoputa. Trasa
autoputa, akumulacioni basen ove HE premošćava uzvodno od Bioča u profilu Zdravanj – Smrdulja.
Uzvodno od akumulacije na Zlatici predviđena je izgradnja još tri HE (»Milunovići« i »Raslovići« zahvat
koridora Bar Boljare tangiraju akumulacione basene na zapadu, »Andrijevo« udaljenije od predmetnog
koridora autoputa).
Sprovođenje DPP autoputa Bar - Boljare definisano je kroz četiri etape, i to kako slijedi:
I. Etapa - definiše 10 prioritetnih akcija, među kojima je na prvom mjestu planirana izgradnja i
opremanje dionice autoputa Smokovac – Mateševo, dok je nakon te izgradnje predviđena
rekonstrukcija i modernizacija magistralnog pravca Podgorica – Kolašin na djelovima koji će
morati da se izmjeste zbog izgradnje dionice autoputa Smokovac – Mateševo i planirane
izgradnje hidroelektrana na Morači, zatim slijedi razvoj saobraćajnih veza sa okruženjem,
korišćenje i zaštita voda i vodoprivrednoj infrastrukturi, itd.
II. Etapa - definiše izgradnju autoputa od Mateševa - Andrijevice (kapitalni objekat tunel
Trešnjevik),
III. Etapa - definiše izgradnju od Andrijevice do Crnče i
IV. Etapa - definiše izgradnju od Podgorica-Đurman kao završetak autoputa kroz Crnu Goru.
1.3. Osvrt na PPO Podgorica – izvod i smjernice
Ciljevi prostornog razvoja opštine i grada u dijelu tehničke infrastrukture - sektor Vodoprivrede,
komunalne i energetske infrastruktura definisani su stavom da se u najvećoj mjeri koristi
hidroenergetski potencijal rijeka, izgradnjom hidroelektrana na rijeci Morači, Cijevni i Maloj Rijeci.
Navedene potencijale potrebno je svastrano istražiti u studijama koje će pored interesa
elektroprivrede, uzeti u obzir i važnost planiranih sistema kao i zaštitu prirode.
Koncept prostorne organizacije opštine Titograd (u daljem tekstu - Podgorica) je zasnovan na tri
principa: princip razvoja urbanizacije, princip razvoja prirodnih resursa i princip distribucije stanovništva
i radnih mjesta.
Princip razvoja prirodnih resursa je opredjelio prioritete u razvoju pojedinih oblasti (8 oblasti), tako se
na prvom mjestu izdvaja poljoprivreda kao osnovni cilj dugoročnog razvoja. Među ostalim razvojnim
oblastima je i korišćenje voda u energetske svrhe. Naime, planirano je da se do 2000.godine izgradi
hidroenergetski sistem na Morači, odnosno elektrana Andrijevo (izvan opštine Podgorica), Raslovići,
Milunovići i Zlatica. Otvoreno je pitanje izgradnje HE Titograd i HE Botun poslije 2000.godine (stvar
usaglašavanja na regionalnom nivou za HE Titograd, izrada detaljnih studija za HE Botun). Predlaže se
i ponovna procjena mogućnosti alternativnog koncepta lanca hidroelektrana. Postoje mogućnosti
izgradnje malih HE na Cijevni i Maloj Rijeci što nije još dovoljno istraženo.
Teritorija opštine Podgorica je organizovana na planske zone (25). Gradskom području pripada 12,
dok vangradskom području pripada 13 planskih zona.
Vangradsko područje je opredjeljeno prema geomorfološkim karakteristikama terena, tako je izdvojeno:
- Ravničarsko područje opštine (PZ-17 Lješko polje, PZ-18 Golubovci i PZ-19 Tuzi)
- Brdsko-planinsko područje - zapadna brda (PZ-15 Komani, PZ-16 Barutana), istočna brda (PZ-
20 Hoti -Traboin, PZ-21 Dinoša - Zatrijebač, PZ-22 Doljani - Fundina, PZ-23 Ubli) i sjeverna
brda (PZ-13 Stijena, PZ-14 Rogami, PZ-24 Lijeva Rijeka i PZ-25 Bioče)
PZ Bioče (lokalni centar Bioče) - predstavlja područje čija su naselja postojećim putem u dolinu Morače
bolje povezana sa lokalnim centrima i dalje sa Podgoricom. Istovremeno, planinski dio iznad kanjona
teško je pristupačan i već sada nije stalno naseljen. Zbog reletivno dobrih veza sa naseljima MZ Preljev
Brijeg razvoj privrednih i uslužnih djelatnosti na toj lokaciji bi unaprijedio širi prostor. Za dalji razvoj
naselja razvoj poljioprivrede, odnosno stočarstva i unapređenje šikare su isti uslovi kao u istočnim
35

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
brdima. Planirana je izgradnja vodovoda Bioče-Gornje Mrke i zasebnog vodovodnog sistema za reon
Duge.
Preokret u razvoju bi mogla donijeti i izgradnja sistema hidroelekrana na Morači, kako za vrijeme
izgradnje tako i kasnije funkcionisanjem; stanovanja radnika za vrijeme izgradnje, mogućnost
zapošljavanja u proizvodnji i servisima. Neke od tih djelatnosti i izgrađena infrastruktura mogla bi se
koristiti i poslije završetka izgradnje. Akumulacijom HE Zlatica sliv Morače i Male Rijeke dobiće novo
obilježje koje bi se moglo - uključujući i samostan Duga - iskoristiti u turističke svrhe. Međutim, ovim
planom je utvrđeno da bi mogla izgradnja planiranog lanca HE imati više negativnih od pozitivnih
posledica, pa se predlaže izrade studije alternativnih mogućnosti energetskog korišćenja voda Morače.
Planirana je izgradnja novog puta od Bioča preko Blizne na Trmanje, koja bi doprinijela boljem
korišćenju tog dijela zone za stočarstvom i turizam.
Kanjoni Morače i Male Rijeke su veliki prirodni kvalitet tog prostora, koji će se do neke mjere narušiti u
slučaju izgradnje hidroelektrana. Predlagana je zaštita rijeke Morače i Male Rijeke (predio posebnih
prirodnih odlika).
Prostorni koncept razvoja opštine Podgorica je definisao pravce razvoja privrednih djelatnosti
(poljoprivreda; šumarstvo; mineralne resursi i treset; industrija, građevinarstvo i mala privreda; trgovina;
uslužno zanatstvo; turizam i ugostiteljstvo), gdje su manja ili veća usmjerenja razvoja koja se tiču
izgradnje HE na rijeci Morači. Tako se za razvoj djelatnosti - mineralni resursi i treset, izdvajaju tri
kategorije užih djelatnosti: eksploatacija šljunka i pijeska, kamenolomi i eksploatacija treseta.
Eksploatacija šljunka i pijeska, kamenolomi - Planirana eksploatacija šljunka i pijeska, za potrebe
daljeg razvoja građevinarstva, biće isključivo iz korita Morače i Cijevne. Međutim, planirana izgradnja
HE na rijeci Morači imala bi uticaj na eksploataciju šljunka i pijeska iz korita Morače, kao i na kapacitete
aktivnih kamenoloma. Naime, uticaj promjene režima voda rijeke Morače usljed izgradnje HE biće u
smanjenju količina i brzine doticaja vučenog nanosa, koji će biti nakon 10 godina bitno smanjen.
Zahvaljujući velikim fosilnim rezervama ukupni obim sadašnje godišnje eksploatacije iz korita Morače
od oko 3 x 10 m 3 neće biti ugrožen barem 20 godina. Uslovi za eksploataciju pjeska i šljunka iz
Morače biće donekle promijenjeni usljed povećenja minimalnih vodostaja, što će uticati na troškove
eksploatacije odnosno zahtijevati promjenu tehnoloških operacija. U Skadarskom jezeru se nalaze
velike zalihe pjeska jako pogodnog za kvalitetne maltere. Takođe, planirani lanaca HE na rijeci Morači
bi zahtijevao povećanu potrebu za otvaranjem novih kamenoloma, tako da ne bi bili dovoljni aktivni
kamenolomi u opštini Danilovgrad. Svaku potencijalnu lokaciju kamenoloma potrebno je prethodno
ispitati i izraditi projekat eksploatacije i sanacije.
Koncept razvoja tehničke infrastrukture - putne mreže - Izgradnjom nove magistrale, kroz sjeverni
dio opštine sadašnja magistrala M-2 u kanjonu Morače dobije značaj regionalnog puta, time da se
izgradi nova dionica puta na području akumulacije HE Andrijevo. Sadašnja magistrala M-2 u području
GUP-a, izgradnjom novog puta prekvalifikuje se u gradsku saobraćajnicu I. reda.
Vodoprivreda - Iskorišćavanje hidroenergetskog potencijala rijeke Morače bazira se na pripremi
studija i projekata za izgradnju lanca hidroelektrana. Za realizaciju do 2000. godine opredjeljene su 3
lokacije na području opštine Podgorica HE Zlatica, HE Momišići i HE Raslovići.
Poslije 2000. godine postoji mogućnost izgradnje HE Titograd i HE Botun. Uslove za izrgadnju ovih
elektrana je potrebno posebno istražiti odnosno ispitati i alternativna rješenja (bez izgradnje velikih
brana).
36

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Akumulacije na Morači - Od planiranih hidroelektrana na Morači na području opštine Titograd sve
navedene HE sa izuzetkom Botuna imaju i svoje akumulacione bazene i to:
- HE Raslovići, akumulaciju od 11.300.000 m 3 ;
- HE Milunovići, akumulaciju od 9.900.000 m 3 ;
- HE Zlatica, akumulaciju od 13.000.000 m 3 i
- HE Titograd, akumulaciju od 4.000.000 m 3 .
Prve dvije akumulacije nalaze se u kanjonskom dijelu Morače, nemaju vodoprivredni značaj izuzev
regulacione uloge. Akumulacija Zlatice regulisala bi neravnomjeran proticaj Morače izazvani radom
uzvodnih hidroelektrana. Akumulacija HE Titograd, bila bi relativno male zapremine, ali bi ipak
usporavala vode Morače iznad predgradnog profila i vode Zete sve do Slapa Zete, te bi se postojeće
HE na Slapu Zete potpuno potopile. Pod uspor bi došla i dolina rijeke Sušice (desna pritoka Zete).
Preko izvora Sušice koji komuniciraju sa izvorima u Lješkopoljskom lugu povećao bi se dotok vode u
pravcu rijeke Matice, čime bi se spriječilo presušivanje rijeke Sitnice.
Ovim planom se predlaže izrada dodatnih studija u vezi sa utvrđivanjem mjera bezbijednosti izgradnje
velikih akumulacija na Morači, odnosno utvrđivanje mogućnosti energetskog korišćenja vodnih
potencijala Morače (npr. izgradnja lanca malih akumulacija bez visokih brana).
Ribarstvo – Novi vodoprivredni objekti za regulisanje režima voda, radi njihovog korišćenja u
energetske svrhe, zbog svoje velike dubine i površine kao i velikog proticaja voda, imaće uslova da se
37

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
koriste i za razvoj ribarstva. To se u prvom redu odnosi na akumulacije Raslovići, Milunovići i Zlatica,
čije vode treba da su bistre sa obiljem kiseonika i relativno nižom temperaturom, a takođe i na buduće
akumulacije Cijevne, Nožice i Brskut. Na svim ovim objektima, stvorili bi se uslovi za uzgoj plemenitih
vrsta riba iz familije salmonida.
Komunalna infrastruktura - snabdijevanje vodom Podgorice i prigradskih naselja - Podgorica se
sada snabdijeva vodom za izvorište Mareza u količini 500 l/s, iz bunara u Zagoričkom polju u količini
300 l/s i iz bunara na Koniku i Tološima u količini 100 l/s, ukupno 950 l/s. U cilju obezbjeđenja vode i
nakon 2000-te godine ističemo potrebu da se na budućoj hidrocentrali "Zlatica" na Morači predvidi
zahvat kapaciteta 1.000 l/s. Voda sa tog vodozhvata može se gravitaciono dovesti do Zagoričkog polja
radi prihranjivanja podzemne izdani. Mogućim prihranjivanjem podzemne izdani u Zagoričkom polju u
slučaju HE Zlatica, stvaraju se uslovi za dodatni zahvat kvalitetne vode u količini oko 500 l/s za potrebe
grada u poplanskom periodu.
Energetska infrastruktura – Na području opštine predviđena je u prvoj fazi izgradnja HE Zlatica (55
MW) i HE Milunovići (44 MW), a u drugoj fazi HE Titograd (44,1 MW) i HE Raslovići (41,6 MW) napona
110 kV.
Pararelno sa izgradnjom hidroelektrana potrebno je izgraditi vezu istih sa elektroenergetskim sistemom
Crne Gore:
- DV 110 kV TS Titograd I – HE Zlatica - HE Milunovići – HE Raslovići (22 km) i
- DV 110 kV TS Titograd I – HE Titograd (2 km).
Neophodno je istražiti i alternativna rješenja lanaca elektrana na Morači, kao i izgradnju elektrana na
Maloj rijeci i Cijevni.
Koncept namjene površina vangradskog područja opštine Podgorica je nastao kao rezultat
utvrđenih karakteristika prostora, razvojnih ciljeva i drugih prostornih elemenata. Tako površine za
urbane djelatnosti obuhvataju izgrađeno i neizgrađeno zemljište i površine za infrastrukturu
(saobraćajne, tehničke i komunalne površine).
Za razvoj površina za infrastrukturu u vangradskom prostoru potrebne su sledeće značajnije površine:
- Izgradnja magistralnog puta Petrovac-Mateševo obuhvata 60ha zemljišta;
- Izgradnja hidrocentrala na Morači 160ha zemljišta i
Zaštita i unapređenje posebno vrijednih prostora - Kao potencijalni objekat zaštite prirode jeste
Predio posebnih prirodnih odlika - sliv Morače. Naime, čitav sliv Morače (sa pritokama) ima karakter
predjela posebnih prirodnih odlika. Pored kanjona Cijevne i Male Rijeke, najkvalitetniji dio tog sliva je
kanjon Morače u kojem je predviđena izgradnja hidroelektrana. PPPPN mora opredjeliti rješenja
izgradnje sistema elektrana i ostalih uređenja u kanjonu usaglašeno sa mjerama zaštite, koje će biti
regulisane u postupku proglašenja adekvatne kategorije zaštite. U vezi sa kategirijama zaštite
potrebno je usaglašenje ovog plana sa PPRCG, koji predviđa zaštitu kanjona Morače kao spomenik
prirode. Posebne mjere zaštite i unapređenja prirodnog i oblikovanog ambijenta potrebne su u
gradskom i prigradskom dijelu Morače, Zete i Ribnice. Ovaj sliv predstavlja glavni prirodni identifikator
grada i oslonac za ekološko i kulturno unapređivanje Podgorice. Dugoročno (poslije 2000.godine) je
neusklađen energetski interes po produžetku lanca elektrana u centar grada. Izgradnjom akumulacije
bi se potapao ravničarski dio kanjona Morače i donji dio Zete, pa bi se gubile prirodne karakteristike
posebnih odlika koje daju Živa rijeka sa geomorfološkim formacijama, biljnim i životinjskim svijetom i
rekreacionim potencijalom. Svestrano je potrebno provjeriti pozitivne i negativne efekte izgradnje ove
elektrane.
Planirani razvojni i regulacioni planovi - PPO Podgorice predlaže da se uradi PPPPN za područja
gdje se planiraju različita uređenja koja je potrebno posebno pažljivo provjeriti da ne bi narušila
prirodne i antropogene kvalitete, kao što je kanjon Morače od granice GUP-a Podgorice do opštinske
38

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
granice i dio teritorije opštine Kolašin, tako da su obuvaćena sva uređenja vezana za izgradnju lanca
hidroelektrana (plan međuopštinskog značaja).
Principi lociranja značajnijih objekata prije donošenja regulacionih planova - Za izgradnju
saobraćajnih i infrastrukturnih objekata potrebna je bliža analiza trasa i utjecaja objekta na okolinu u
segmentima u naseljenim mjestima i posebno vrijednim dijelovima prirode. Za te segmente obavezna
je prethodna izrada PPPN ili regulacionog plana u slučaju da infrastrukturni objekat tangira naseljeno
mjesto. Od planiranih infrastrukturnih objekata u opštini Podgorica najznačajniji je magistralni put
Petrovac-Mateševo i lanac hidroelektrana na Morači.
Smjernice za uređivanje i korišćenje prostora - U okviru vangradskog područja je izdvojena
jedinstvena prostorno - funkcionalna cjelina koridor urbanizacije sjever - jug u okviru transportnog
koridora Beograd - Bar, gdje je Kanjon Morače koji je namjenjen izgradnji lanca hidroelektrana i
pratećih sadržaja (uslovno).
Smjernice za korišćenje prirodnih resursa pod zaštitom - Ograničenja korišćenja prirodnih resursa
predstavljaju:
- Zaštita vodotoka, jezera i podzemnih voda od zagađenja
- Zaštita ekosistema flore i faune
- Zaštita posebno vrijednih predjela prirode i kulturnog nasleđa.
Determinante prostornog razvoja su urađene u razmjeri 1 : 25.000 za PPO. Navedeni su osnovni
obavezni elementi koji se odnose na uređivnaje gazdovanje prostorom: zaštita objekata prirode,
zaštita kulturnog nasleđa, zaštita površina za razvoj, površine za sanaciju i zaštitu resursa, zaštita
površina za izgradnju naselja, zaštita površina za tehničku infrastrukturu i zaštita područja od interesa
za ONO i JNA.
Zaštita površina za razvoj - Od promjene namjene odnosno neadekvatnog korišćenja su zaštićeni svi
resursi koji imaju prirodne mogućnosti za intenzivno korišćenje u privredne svrhe, a to su: kompleksi
poljoprivrednog zemljišta za intenzivnu poljoprivredu, kompleksi ekonomskih šuma i hidroenergetsko
korišćenje vodotoka (rijeka Morača od opštinske granice do Zlatice) uslovno, sa obavezom izrade
dodatnih studija.
Zaštita površina za tehničku infrastrukturu - Pod ovom zaštitom podrazumijeva se zaštita trasa i
lokacija objekata koji su od bitnog značaja za sprovođenje koncepta infrastrukturne mreže ili imaju
uticaj na širu okolinu koji mora obavezno da se uzme u obzir prilikom korišćenja prostora:
- Mreža puteva (trasa magistralnog puta...trasa za izmještaj plavljenog puta u slučaju izgradnje
HE Andrijevo...)
- Željeznica
- Zaštitne zone aerodroma
- Koridori dalekovoda 110 kV i više
- Sanitarna deponija
- Uređaji za prečišćavanje otpadnih voda
- Gradska groblja
Smjernice za etape realizacije plana i ocjenu troškova - Izgradnja lanca hidroelektrana na Morači je
jedna od prednosnih investicija republičkog značaja. Ovim planom se predlaže izrada dodatnih studija
u vezi sa utvrđivanjem mjera bezbjednosti izgradnje planiranih HE, odnosno mogućnosti altrenativnih
rješenja korišćenja energetskih potencijala Morače (npr. lanac HE bez velikih brana). Uz to, potrebno je
odmah pristupiti izradi studija alternativnih mogućnosti korišćenja hidro-potencijala Male Rijeke i
Cijevne za izgradnju malih elektrana, kao i drugih mogućnosti opskrbe energijom.
Program studijskih istraživanja potrebnih za realizaciju plana je predvidio izradu Studija alternativnih
mogućnosti korišćenja hidropotencijala rijeke Morače od Andrijeva do Zlatice i dalje mogućnosti
uređenja HE Titograd i Botun; u studiju da se ukljiči mogućnost korišćenja vodnih potencijala Male
Rijeke.
39

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
1.4. Osvrt na PPO Kolašin – izvod i smjernice
Opština Kolašin zauzima središnji dio kontinentalne makro cjeline Crne Gore u površini od 897 km 2 .
Okružena je opštinama: Mojkovac (sa sjevera), Berane (sa istoka), Nikšić i Šavnik (sa zapada), dok
južnu granicu čini granica Glavnog grada - Podgorice.
PPO Kolašin je prepoznao prirodna i stvorena ograničenja i pogodnosti za razvoj. Prepoznata
prirodna ograničenja su sagledana kroz dijelove slivova rijeka Tare i Morače. Naime, u dijelu sliva Tare,
na preko 1.000 mnm, mogu se odvijati kvalitetne planinske turističke aktivnosti, ali postoje i prostorne
mogućnosti za razvoj stočarstva, dok se u dijelu sliva rijeke Morače, sa znatno nižom nadmorskom
visinom, pružaju povoljniji uslovi za poljoprivredu. Međutim, kao osnovni problem u razvoju navedenih
djelatnosti jeste reljef. Topografski nagib od 30%, koji zauzima 76% teritorije opštine, upotrebljiv je
samo kao šumska ili pašnjačka površina.
Prepoznata stvorena ograničenja su definisana kroz sledeće:
- Dugogodišnju dilemu oko izgradnje vodnih akumulacija na Tari i mogućnost potapanja
opštinskog centra (tek 1984g. ovo ograničenje je otklonjeno, ali su ostale negativne posledice u
vidu nedovoljno materijalne osnove i njene akumulativne moći);
- Naslijeđenu mrežu naselja (nije u skladu sa savremenim kriterijumima korišćenja prostora i
organizacije naselja) koju kao takvu, sa materijalnim i kulturnim nasleđem, treba poštovati pri
planiranju budućeg koncepta planiranja prostora.
Prepoznate pogodnosti za razvoj su definisane kroz:
- Prirodne ljepote (NP Biogradska gora, rijeka Tara) sa kojima opština Kolašin obiluje, a
predstavljaju značajan potencijal za razvoj jedne od najperspektivnijih privrednih grana -
turizma;
- Izgradnju vodne akumulacije na rijeci Morači (Andrijevo), što bi predstavljalo značajan faktor u
mogućem korišćenju i organizaciji prostora na krajnjem jugu opštine; investicionim elaboratom
za izgradnju ovog hidroenergetskog objekta rješavaće se osnovni problemi koji se mogu javiti
na ovom području zbog predviđenog plavljenja terena i dijelova naselja;
- Dobru saobraćajnu povezanost (pruga Beograd-Bar i Jadranska magistrala);
- Blizinu Glavnog grada - Podgorice;
- Postojeći fond infrastrukturnih sistema takođe predstavlja pogodnost, iako postoji nedovoljna
razvijenost, predstavlja značajnu osnovu za ubrzan razvoj prioritetnih privrednih grana (turizma i
industrije).
Prema PPO Kolašin, razvoj turizma u budućem sveukupnom razvoju opštine, predstavlja jednu od
djelatanosti sa kojom bi opština Kolašin izašla iz izražene stagnacije u razvoju. Pored prirodnih faktor
od značaja za razvoj turističke djelatnosti, ima obilje istorijskih spomenika, među kojima je dominantan
Manastir Morača, kao i spacifičan način življenja i etnografske vrijednosti. Pored posebnog osvrta u
PPO ka razvijanju programa za razvoj Kolašina kao planinskog turističkog centra, prateći obici
turističke privrede u planskom periodu će posticati razvoj seoskog turizma, kao i razvoj turizma u zoni
akumulacije „Andrijevo“. Izgradnja svih potrebnih turističkih kapaciteta prestavlja kompleksniji problem
te podrazumijeva određenije vrednovanje uslova u prostoru opštine.
Izgradnja HE „Andrijevo“ usloviće izmiještanje postojećeg jadranskog puta na dijelu manastira
Morače do brane, koji će ići desnom obalom jezera po višim kotama i južno od brane spaja se sa
postojećim putem.
Planira se razvoj jezerskog saobraćaja i to u periodu nakon formiranja hidroakumulacije uzvodno od
HE „Andrijevo“, čime bi se poboljšali saobraćajni uslovi stalnim stanovnicima u okolini i doprinijelo bi se
razvoju turizma u okviru opštine. Naime, na obalama budućeg jezera nalaziće se jedan od
najznačajnijih kulturno-istorijskih spomenika kulture u Crnoj Gori, manastir Morača, a i nekoliko
turističkih interesantnih lokaliteta i sektora (kanjonske doline Morače i njenih pritoka), između kojih će
40

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
biti neophodno organizovati i ovaj vid saobraćaja. Jezero će svojom dužinom i širinom predstavljati i
određeni potencijal za razvoj za potrebe prevoza putnika i roba, stoga su ovim planom predviđena dva
prelaza preko rijeke Morače, i to jedan na „kruni brane“, a drugi u zoni manastira Morača. Komunikacija
ovakvog oblika je jako značajna za povezivanje dvije obale jezera u zoni naselja Međurječje.
Period od 1985. do 1995. godine je period koji je planiran za istraživanje hidropotencijala na teritoriji
opštine. Procjena da je taj posao ekonomski isplativ bi doveo do izvršenja projektovanje malih
hidroelektrana.
Period od 1995. do 2000. godine je period u kome je planirano da se pristupi izgradnji manjeg broja
mini hidroelektrana, ako bi tehno-ekonomska analiza pokazala da je takvo riješenje opravdano.
Na mrežu dalekovoda šireg značaja od 380 kV koridor kroz opštinu Kolašin pravac sjever-jug
omogićiće se priključenje HE „Andrijevo“ na napon od 220 kV. Paralelno sa DV 380 kV i DV 220 kV sa
vezama na TS u Podgorici i Mojkovcu.
Korišćenje voda u energetske svrhe na prostoru opštine Kolašin sagledava se kroz vodnu snagu
Tare i Morače. Na pritokama rijeke Morače uz racionalno korišćenje protočnih vodnih snaga može se
dobiti oko 15 MW. Pri izboru turbina HE mjerodavno je prikazati srednji proticaj.
U toku 1984. godine u „Energoprojektu“ je izrađena Studija hidroenergetskog korišćenja pritoka gornjeg
sliva rijeke Morače.
Izgradnja akumulacionih prostora u gornjem toku rijeke Morače ima poseban značaj zbog uvećanog
proticaja Morače iznad akumulacije „Andrijevo“, posebno zbog odustajanja od prevođenja vode iz rijeke
Tare.
Uz izgradnju hidroelektrana
protočnih (mini) i ostalih
mogu se na području
Kolašina dobiti sledeći
energetski parametri:
Tabela – Energetski parametri na području Kolašina uz izgradnju i mini HE
Hidroelektrana Snaga (kW) E sk (GWh) god
1. Protočne HE na Tari 10 33
2. Protočne HE na Morači 15 50
3. HE na Morači uz izgradnju akumulacija 313 520
4. HE „Andrijevo“ 140 498
Ukupno: 478 1101
Planirana proizvodnja elektroenegije na području opštine Kolašin u odnosu na ukupnu planiranu
proizvodnju u Crnoj Gori (4.800 GWh) do 1995. godine iznosi 23%.
PPO Kolašin je u svom konceptu „insistirao“ na tome da se problemi vezani za formiranje
akumulacije uzvodno od brane „Andrijevo“ počnu rješavati već u godini izrade prostornog plana tj.
1987-oj godini. Osnovni problemi koji se moraju rješavati su:
- Donošenje konačne odluke o izgradnji brane „Andrijevo“
- Utvrditi odgovarajuću kotu brane do visine iznad koje će se moći razvijati naselje Međurječje na
novoj lokaciji, kao i naselje u zoni Manastira Morače (do 285m)
- Izgradnja novog i na manjem prostoru koncentrisanog naselja Međurječje i jezera kod škole;
- Obezbjeđenje svih obala budućeg jezera, a posebno u zoni lokacija naselja, od klizanja i
podlokavanja saobraćajnica i drugih građevinskih objekata
- Izgradnja nove dionice puta duž desne obale jezera od manastira Morače do sastava sa
sadašnjim putem južno od brane „Andrijevo“, kao i svih potrebnih priključaka na postojeću
mrežu lokalnih puteva
- Izgradnja potrebnih mostova duž trase nove dionice puta (na osnovu projekta i investicionog
eleborata)
- Obezbjeđenje dva putna prelaza preko Morače i to u zoni manastira Morače i preko brane
„Andrijevo“
- Obezbjeđenje uslova za razvoj jezerskog saobraćaja i to kako za svakodnevne potrebe
stanovništva tako i za potrebe razvoja turizma; plovidba jezerom od turističkih punktova
41

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Manastira Morače i Međurječja do Sreteške gore ili kanjona Mrtvice i drugih lokaliteta može biti
izuzetno atraktivna za ljubitelje prirode i turiste uopšte
- Izgradnjom brane „Andrijevo“ i formiranjem jezera ne završava se posao na kompleksnom
korišćenju vodnih resursa i uređenju slivova pritoka jezera već se, naprotiv, mora nastaviti sa
akcijama čiji je cilj potpuno ovladavanje prirodnim procesima u ovom prostoru kako bi se
postizali što veći privredni, ali i ekološki efekti (proizvodnja struje, razvoj turizma, podsticanje
razvoja poljoprivrede, očuvanje i unapređenje prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti,
saobraćajno otvaranje prostora, itd).
Rejonizacija i grupisanje seoskih naselja Kolašina predstavlja nužnost u uslovima male naseljenosti
i disperznog razmještaja naselja, te je PPO radi planskog usmjeravanja sveukupnog razvoja opštine
utvrdio 7 grupa - rejona - zajednica naselja (jedna gradska - Kolašin i 21 prigradsko naselje, a
preostalih 46 seoskih naselja je podijeljeno u 6 grupa). Tako se izdvajaju zajednice naselja (ZN):
Kolašin, Lipovo, Mateševo i Bare Kraljske, Manastir Morača, Gornja Morača, Međurječje i Crkvine.
Na teritoriji ZN Međurječje se očekuju najveće promjene. ZN Međurječje integriše naselja iz tri
kompletne današnje MZ: Međurječje, Liješne i Velje Duboko, kao i naselje Sela koje danas pripada MZ
Ulica. Naime, izgradnja brane Andrijevo i formiranje vodne akumulacije na Morači, će donijeti velike
probleme u organizaciji ove zajednice naselja, jer će predstavlajti prepreku između naselja, odnosno
znatno će smanjiti cjelovitost ovog prostora sa negativnim posledicama po egzistenciju pojedinih
naselja. Poseban problem ove zajednice naselja je dislokacija njenog centra u Međurječju, jer će
većina današnjih sadržaja društvenog standarda biti potopljena budućom vodnom akumulacijom. U
tom cilju, prije pristupanja izgradnji ovog značajnog hidroenergetskog objekta nužno je izraditi potrebne
DUP-ove, ako i PPPN, u kome bi se razriješili najvažniji problemi za buduću egzistenciju većine
naselja sa ovog područja.
Mjere za zaštitu prirode za izgradnju akumulacionih jezera su uslovljavane sa posebnim način
zaštite voda u jezerima i posebne uslove ispuštanja prečišćenog influenta (ispod jezera). Zaštita
stajaćih voda je složenija od tekućih. Ona je moguća ako postoji prijemna sposobnost tih voda, da
procesom samoprečišćavanja prime spoljno opterećenje, da ne bi došlo do bakteriološkog zagađenja
od eutrofikacije i i ostalih hemijskih zagađenja.
Prema PPO Kolašin spomenici kulture su podijeljeni na dvije osnovne cjeline, i to kao:
- Kulturno-istorijski spomenici na teritoriji opštine Kolašin do 1941.godine (Manastir Morača,
crkve-9, mostovi-4, karaule-6, arheološki lokaliteti-3, spomenik, spomen ploča, grobovi poznatih
ličnosti)
- Kulturno-istorijski spomenici na teritoriji opštine Kolašin od 1941. godine (Spomen zgrade-7,
spomen česma, spomen ploče-24 i biste-12)
Pomenuti spomenici kulture su uglavnom koncentrisani na tri osnovne grupacije, a međi najznačajnijim
i najstarijim spomenika kulture je manastir Morača koji je izgrađen u XIII vijeku, ostali datiraju iz XIX v.,
a najveći dio potiče iz druge polovine XIX v. i samog početka XX v.
Stanje, trendovi i osnovni problemi zaštite - Najstariji spomenik kulture u opštini je manastir Morača
koji je dobro zaštićen i održavan, dok drugi spomenici koji datiraju iz vremena do 1941.godine su
prepušteni samoodržavanju. Spomenici koji datiraju iz vremena od 1941. godine su u znatno boljem
stanju.
Prema planskim dokumentima za izgradnju vještačke vodne akumulacije na Morači sa branom
Andrijevo - max kote uspora gornjeg ogledala treba da bude 290 mnm. To znači da će buduća
akumulacija u potpunosti potopiti današnje lokacije mostova na rijeci Mrtvici i rijeci Sjevernici i ozbiljno
će ugroziti Kaluđerov most na Morači kod Manastira Morače, odnosno da vještačko jezero u
maksimalnoj koti uspora i do ispod višeg "Kaluđerovog mosta" (oko 2,5 km uzvodno od manastira).
42

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Prema PPO u smjernicama za zaštitu spomenika kulture je utvrđeno da se pri pristupanju izgradnji
akumulacione brane Andrijevo, u saradnji sa Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture, izradi
eleborat za zaštitu mostova (spomenika) na Morači, odnosno (kod i iznad Manastira Morače), odnosno
i dislokaciji mostova na rijeci Mrtvici i rijeci Sjevernici.
Takođe je potrebno zahtijevati da investicioni elaborat za izgradnju vodne akumulacije na Morači
obuhvati i zaštitu ugroženih spomenika kulture.
Bitno je istaći da problematika zaštite spomenika kulture i revitalizacije građevinskog nasleđa nije
samo zakonska i moralna obaveza prema istorijskoj i kulturnoj prošlosti, već je za grad i opštinu bitna
zaštita, revitalizacija, obnova građevinskog nasleđa i ambijentalnih vrijednosti, u smislu očuvanja
identiteta naselja, unapređenja urbane sredine i njene atraktivnosti, u funkciji turizma – jedne od
prioritetnih grana budućeg razvoja.
Prema PPO u smjernicama za izradu urbanističkih planova je utvrđen raspored u izradi planske
dokumentacije, gdje prvo mjesto u izradi zauzima manastir Morača, a poslednje, deveto mjesto je
pripalo naselju Morača - Andrijevo. Tako se za naselje Morača - Andrijevo planira razvoj obalskog
područja oko jezera, sa kategorijom plana - PPPPN i sa očekivanim periodom izrade do 2000. godine.
Smjernice za realizaciju PPO definišu osnovne smjernice koje je neophodno ispoštovati do
2000.godine. Naime, PPO Kolašin se zasniva na rješenjima iz PPRCG, a takođe je utvrdio da ima
određenih nejasnoća u vezi sa realizacijom hidrotehničkih i energetskih rješenja na Morači i Tari.
Promjene u PPRCG bi istovremeno uticale na izvršenje izmjena i dopuna PPO Kolašin.
Tabela: Strukture prostora prema visinskim pojasevima i razmještaju stanovništva
Sliv
Vrsta pokazatelja
Pojas do
500 mnm
500 - 1000 mnm
1000 - 1500
mnm
preko 1500
Mnm
Tara
Morača
Teritorija - 8.5 54.7 37.1
Razmještaj stanovništva - 76.5 23.5 -
Teritorija 12.1 33.1 26.5 28.3
Razmještaj stanovništva 17 80 3 -
Teritorija - - 12.5 87.5
Tušina
Razmještaj stanovništva - - - -
Ukupno Teritorija 5.3 18.8 10.1 35.5
teritorija
opština Razmještaj stanovništva 7 78 15 -
1.5. Osvrt na ostale strateške razvojne dokumente Crne Gore
Kao osnova za izradu prethodno analizirane planske dokumentacije poslužila je obimna dokumentacija
iz strateških razvojnih dokumenata za različite sektore razvoja Crne Gore.
U nastuvku su dati izvodi iz ključnih dokumenata čija realizacija ima prostorne posledice, a bave se
utvrđivanjem i vrednovanjem razvojnih potencijala Crne Gore i daju smjernice za njihovu valorizaciju.
1.5.1. Izvod iz Vodoprivredne osnove Crne Gore
Hidroenergetska rješenja, i mogućnost zajedničke valorizacije slivova rijeka Morače i Tare uticao je na
razmatranje varijantnih rješenja energetskog iskorišćenje voda rijeke Morače. Te varijante i zbog
značaja manastira Morače analizirane su za akumulaciju „Andrijevo“. Dobijena rješenja su analizirana
u dosadašnjim tehničkim dokumentacijama, a i u Vodoprovrednoj osnovi Crne Gore (2001), tako da
pored varijante I, analizirana je i varijanta II.
43

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Po varijanti I normalni uspor brane za HE „Andrijevo“ je 285 mnm (za koju varijantu su dati prilozi za
mjesto brane).
Po varijanti II normalni uspor brane za HE „Andrijevo“, prema Vodoprivrednoj osnovi, predviđena je
na koti od 250 mnm. Po ovoj varijanti voda akumulacionog bazena HE "Andrijevo" bi dolazila nisko u
koritu Morače, do ispod manastira Morača, približno sa kotama koje se pojavljuju u prirodnim uslovima
Morače pri njenim maksimalnim vodostajima. U svakom slučaju, ostaje i ova varijanta u fazi
razmatranja, koja nije i jedina kad je u pitanju zaštita manastira Morače za analizu u narednim fazama
izrade tehničke dokumentacije za hidroenergetsko korišćenje voda rijeke Morače.
1.5.2. Izvod iz Strategije razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine
Paraleleno sa izradom PPCG do 2020. rađena je i Strategija razvoja energetike u Crnoj Gori, koja je
potpuno usaglašena sa NSOR i državnim prostornim planom. U slivu Morače prema ovom dokumentu,
palnirane su četiri hidroakumulacije (Zlatica, Milunovići, Raslovići i Andrijevo) koje su dalje analizirane u
ovom planu.
Polazna osnova za formiranje dokumenta navedenog u podnaslovu jeste potreba da se stvore strateški
okviri kako bi se vodni resurs Crne Gore kao njen ključni resurs, koji podržava koncept razvoja Crne
Gore kao ekološke države, preveo u energetsku dimenziju.
Strategija razvoja energetike je dio državne razvojne sektorske politike i sastavni je dio cjelokupnog
razvoja crnogorske privrede. U navedenoj strategiji energetika je "prepoznata kao stub sveukupnog,
održivog i dugoročno-stabilnog razvoja države Crne Gore". Te tako, ovaj razvojni dokument ima jasnu
viziju budućeg razvoja energetskog sistema, uvažavajući interese države i njenih građana. U svoj
svojoj sadržini strategija je dokument koji utiče na proces:
− Definisanja prostornog razvoja, kroz obezbjeđenja uslova za održivi razvoj ekološke države,
− Doprinosa rastu BDP, kroz energetsku i ekonomsku dimenziju i
− Neminovne konstruktivne komunikacije između svih zainteresovanih segmenata crnogorskog
društva.
Ovaj strateški dokument usmjerava rad institucija koje se bave snabdijevanjem energijom u Crnoj Gori,
ali postavlja konkretne ciljeve i mehanizme koji vode ka sigurnom, konkurentnom i za okolinu
prihvatljivom snabdijevanju energetskim uslugama.
Odluka o izradi DPP višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači, sa programskim zadatakom, kao i
sama izrada Nacrta planskog dokumenta, predstvljaju početne elemente implementacije Strategije na
putu ka ostvarenju njenih definisanih glavnih strateških opredjeljenja.
Došenje investicione odluke o izradi planske dokumentacije, a zatim i sama buduća izgradnja objekata
HE sa pratećim aktivnostima, podržava preporuku Strategije o budućoj "upotrebi obnovljivih izvora
energije na bar 20% ukupne potrošnje primarne energije u skladu sa ciljem kojeg su sebi zadale
države EU".
Istraživanje koje je iskazano u Strategiji, kao i druga sektorska istraživanja, će doprinijeti kvalitetnijem
sagledavanju predmetnog prostora.
1.5.3. Izvodi iz strategija razvoja turizma
1.5.3.1. Izvod iz Master plana za turizam
Prema master planu za turizam koji je za Ministarstvo turizma 2008. godine uradio DEG u Slivu Morače
u turističkom smislu kao potencijal vrednuje se lokacija Manastira Morače. Za ostatak područja nije
vršena nikakva dodatna analiza, niti rađeni planovi za njegovu turističku valorizaciju.
44

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
1.5.3.2. Izvod iz Strategije razvoja turizma u brdskom i planinskom dijelu Crne Gore
Prema programu razvoja planinskog turizma u Crnoj Gori koji je za Ministarstvo turizma maja 2005.
godine uradio Međunarodni institut za turizam iz Ljubljane kao makro i mikro turističke destinacije u
Crnoj Gori su prepoznati: Bjelasica, Durmitor, Prokletije, kao i Lovćen, Orjen, Rumija, Vučje, Veruša i
Kosanica. Rijeka Morača se samo sporadično pominje, a o planinama u njenom slivu nema podataka
pa time ni njihove valorizacije u turističkom smislu.
1.5.4. Izvod iz strategije razvoja proizvodnje hrane i ruralnih područja
Područje Sliva Morače prema ovim dokumentom izvršenoj reonizaciji pripada dvama reonima:
- Zetsko Bjelopavlićkom, dio sliva koji pripada opštini Podgorica, i
- Sjeverno planinskom, dio sliva koji pripada opštini Kolašin.
U oba ta reona dio koji se odnosi na Sliv pripada ispodprosječno razvijenom dijelu u smislu
poljoprivredne proizvodnje. Takođe se ni u budućem vremenu prema ovoj Strategiji ne očekuje izmjena
relativne razvijenosti ovog područja u okviru svojih reona.
1.5.5. Studije i projekti Elektroprivrede Crne Gore
Tokom poslednje tri decenije prošlog vijeka rađene su obimne i detaljne studije, razmatrana varijantna
rješenja i za ona koja su ocijenjena kao najpovoljnija rađena je detaljna projektna dokumentacija na
nivou idejnih projekata.
1.6. Dosadašnje koncepcije (planovi i projekti) i stepen realizacije
Svi aktuelni prostorno-planski i razvojni domumenti: Prostorni plan Crne Gore do 2020 godine, Detaljni
prostorni plan autoputa Bar Boljari, Prostorni planovi opština Podgorica i Kolašin, Vodoprivredna
osnova Crne Gore, Strategija razvoja energetike Crne Gore, Strategija Razvoja poljoprivrede Crne
Gore, Strategija razvoja turizma Crne Gore i studije i projekti Elektroprivrede Crne Gore tretiraju sliv
Morače kao potencijal: hidroenergetski, vodni, eko poljoprivredni, turistički, šumarski, a i kao koridor za
tehničku infrastrukturu.
Iz svih dokumenata se vidi da je stepen realizacije razvoja po sektorima mali. Samo je u cjelosti
realizovana izgradnja magistralnog puta Podgorica-Kolašin i dio pruge Beograd-Bar.
U međuvremenu su svi razvojni ciljevi definisani tim planovima potvrđeni i predstavljaju aktuelni
zadatak za inovirane planove. Višedecenijska dilema oko trase autoputa u opštini Podgorica je
razriješena i novi PUP Podgorice će to imati kao prostornu konstantu.
Pored evidentnog izostanka planiranog razvoja, posebno u infrastrukturi, a upravo najviše zbog toga,
došlo je do velikog demografskog pražnjenja vanurbanih područja. Ravnomjerniji regionalni razvoj i
održavanje seoskih naselja se postavlja kao imperativ u cilju održavanja uspostavljenog policentričnog
razvoja Crne Gore i njenih lokalnih zajednica.
45

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
2. Analiza prirodnih uslova i stanja prostornog razvoja
2.1. Postojeća namjena prostora i režim korišćenja
Kao rezultat dosadašnjeg društveno-ekonomskog i demografskog razvoja na prostoru opština
Podgorica i Kolašin, čiji djelovi teritorija su obuhvaćeni Detaljnim prostornim planom, namjena prostora
u području Sliva Morače iskazuje se kroz:
- Poljoprivredno zemljište oko 5.669ha, od kojeg se oko 2.361ha kategoriše kao obradivo
poljoprivredno zemljište;
- Šume i šumsko zemljište oko 47.314ha od, kojeg se oko 8.367ha vodi kao šikare i neobraslo
zemljište;
- Naselja oko 896ha;
- Ostalo zemljište (putevi, kamenjari itd) iznosi oko 25.056ha.
Sliv Morače pored prostora neposredno uz rijeku Moraču karakterišu predione cjeline, sa svojom
specifičnom namjenom i režimom korišćenja prostora. Te predione cjeline detaljno su opisane u
poglavlju 2.5.
Tabela – Namjena i korišćenje zemljišta – pregled po predionim cjelinama (izraženo u ha)
Prediona cjelina
Površina
zone
Šume
ukupno
Naselja
Poljoprivredno
zemljište
Ostale
površine
DPP (Dolinskog dijela, Kanjonskog dijela,
Međuriječja i Manistara Morače) 16998.98 12972.79 250.97 888.62 2886.60
Gornja Morača 13279.39 6455.41 209.43 1689.42 4925.13
Sliv Ibrištice 506.82 433.20 5.64 0.00 67.99
Sliv Mrtvice 8745.55 2996.52 89.21 773.26 4886.56
Vlahovići, Gornja Rovca i Trmanje 7599.23 2742.10 3.56 815.81 4037.77
Donja Moraca 6450.58 4884.30 106.93 72.57 1386.80
Sliv Male Rijeke 22078.92 14231.33 221.69 1402.88 6223.02
Sliv Kruševicke rijeke 3276.75 2598.99 8.12 26.89 642.76
2.2. Postojeća organizacija prostora
78936.22 47314.62 895.55 5669.44 25056.62
Postojeća organizacija prostora je data kroz analizu postojećeg stanja u poglavljima koja govore o
prirodnim uslovima, mreži naselja i infrastrustrukturnoj opremljenosti.
2.3. Odnos prema okruženju
Odnos prema okruženju iskazan je kroz analizu planova višeg reda i kroz odgovarajuće izvode koji su
dati u grafičkim prilozima. Taj odnos, takođe, je iskazan i kroz uvezivanje infrastrukture sa okruženjem,
koji su pored tekstualnog objašnjeni i u sinteznim kartama postojećeg prostornog razvoja.
2.4. Orografija i hidrografija 1
Predmetni dio sliva Morače pripada brdsko-planinskom, istočnom dijelu središnjeg pojasa Crne Gore.
Taj dio sliva počinje od korita mjesta brane i HE „Zlatica“ koji je na koti oko 46mnm Od brane granica
sliva ide prema istoku preko terena Kuča do kota 566 mnm odakle, generalno gledano ide prema
sjeveroistoku kroz terene sve viših kota planine Žijova koje idu i preko 2.000mnm (2.130, 2.113, 2.137)
da bi od kota 1.882mnm u luku skrenula prema sjeveru do kota 1.400mnm i 1.064mnm odakle skreće
na sjeverozapad preko Crkvina i Gradišta (kota 2.215mnm) skrećući na zapad i jugozapad preko
planine Lole (kota 2.129mnm) nastavljajući prema jugu preko i kroz planine Maganik (kota 2.124mnm i
kota 2.139mnm)
1 Tematska karta „Orografija i hidrografija Sliva Morače“
46

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
i Prekornica (kota 1.803 mnm i kota 1.547 mnm) da bi kroz masiv planina Kamenika (kota 1.735 mnm) i
Maglića (kota 1.560 mnm) došla od zapada u profil rijeke Morače mjesta brane i HE „Zlatica“.
Navedene planine su, u geološkoj prošlosti, predstavljale jedinstvenu karstnu površ koju je Morača sa
pritokama erozijom rasčlanila dubokim kanjonima i dolinama sa kotama koje idu od ispod 100 mnm do
iznad 1.000 mnm gdje počinje rijeka Morača. Kote dna kanjona – doline Morače idu od mjesta brane i
HE „Zlatica“ gdje su oko 56 mnm do završetka normalnog uspora akumulacije za HE „Andrijevo“ (koja
je maksimalno 285 mnm) u profilu uzvodno od manastira Morače ispod kojeg je kota dna korita na oko
261 mnm.
Morača nastaje na koti oko 960 mnm od brojnih povremenih i stalnih potoka, među kojima su najvodniji
Ropušajski i Koritski potok na istočnim padinama velikog Zebalca (kota 2.128 mnm), Šuplje grede i
sjevernih padina Moračkih kapa (kota 2.226 mnm). Tok Morače je dosta opružen. Vodotok Morače
počev od njenog nastanka do akumulacije „Zlatica“ je oko 59 km, a gledano pravolinijski oko 42 km. U
početku je usmjeren od sjeverozapada ka jugoistoku do atara sela Mioske odakle, generalno gledano
ide po pravcu sjever-jug do ulaska u Zetsku ravnicu sjeverno od Podgorice, nastavljajući zapadnim
obodom te ravnice do ušća u Skadarsko jezero (na kotama od oko 5 – 10 mnm zavisno od vodostaja
Jezera). Dužina vodotoka Morače, varira zavisno od nivoa Skadarskog jezera, i iznosi oko 113 km kako
je dato projektnim zadatkom. Na putu kroz terene predmetnog plana Morača dobija vode od brojnih
povremenih i stalnih rijeka, izvora i potoka. Najznačajnije pritoke Morače sa desne strane su: Ratna
rijeka, Požnja, Topli potok, Vrela, Mrtvica, Ibrištica, Melještak i Bogutovski potok, a sa lijeve strane
Rzački potok, Javorski potok, Slatina, Koštanica, Sjeverica, Kruševački potok i Mala rijeka. U sušnim
periodima godina Morača je bez vode na potezu od atara sela Duge do ušća njene najvodnije pritoke,
rijeke Zete sjeverozapadno od Podgorice, sa desne strane.
2.5. Izdvajanje predionih cjelina ili jedinica (karakter predjela po tipovima) sa
procjenom pogodnosti
Biogeografsko-ekološkom analizom prostora Crne Gore, Prostornim Planom Crne Gore, prepoznaje se
deset pejzažnih (predionih) tipova, od kojih u Sliv Morače ulaze: brdsko-silikatni, mezofilni, planinski,
visokoplaninski i antropogeni pejzažni tip.
Definisanje pejzažnih (predionih) jedinica uzima u obzir kako prirodne karakteristike prostora, tako i
efekte čovjekovog prisustva u njemu. U Crnoj Gori prepoznaje se 21 osnovna pejzažna jedinica, od
kojih u granice ovog Plana ulaze samo Kanjonske doline u slivu Morače (u PPCG do 2020.
označene brojem 11).
Kanjonske doline u slivu Morače karakteriše visok estetski kvalitet, reprezentativnost i impresivnost
pejzažnog izraza izdvajaju slivno područje Morače od pejzaža visokih planina. Posebnost ove pejzažne
jedinice ogleda se u dramatičnom odnosu kontrastnih elemenata prirode: modre površine Morače i
okolnih vrletnih grebena (Moračka kapa, Maganik, Prekornica, Žijevo).
Posebno atraktivni mikropejzaži kanjona Mrtvice i Male rijeke upotpunjuju vizuelnu dinamičnost
područja.
Platije, koje se gotovo vertikalno izdižu iznad korita Morače, predstavljaju najimpozantniji dio kanjona.
U pogledu biljnog pokrivača, moguće je izdvojiti mozaik manjih pejzažnih jedinica od golih stjenovitih
površina sa pojedinačnim stablima tise i munike, vegetacije sipara i kamenjara, do šikara sa
makedonskim hrastom i bujnih šuma sladuna i cera.
Pejzažne i ambijentalne vrijednosti kanjonskih dolina Morače ugrožene su brojnim klizištima, erozionim
procesima i degradacijom šumskih ekosistema.
Na osnovu sljedećih kriterijuma, izvršeno je izdvajanje 11 predionih cjelina ili jedinica u Slivu Morače:
49

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
- Raspon nadmorskih visina (Sliv Morače se nalazi na nadmorskim visinama od 40 mnm - Zlatica
do 2.227 mnm - Kapa Moračka)
- Položaj u okviru Sliva
- Reljefne karakteristike
- Klimatske osobenosti
- Floristička različitost
- Društvene i privredne djelatnosti
1. Dolinski dio Morače od Zlatice do kraja sela Milunovića karakteriše osnovno priobalje Morače sa
proširenom terasom na Bioču i Milunovićima, sa submediteranskom klimom, florom i faunom na
terasma i padinama neposrednog priobalja. Morača je usjekla kanjon u fluvioglacialnom materijalom
dubine oko 30 m. Same terase iznad kanjona pogodne su za agro-proizvodnu i turističku valorizaciju.
Ovoj predionoj cjelini pripadaju naselja Bioče, Blizna, Vijedenje, Duga i Mrke.
2. Kanjonski dio Morače od Milunovića do Melještaka (Platije) karakteriše klasični kanjon sa skoro
okomitim stranama. Klima je još uvijek modifikovana submediteranska zavisno od nadmorske visine.
Moguća namjena pored sada putnog koridora je višenamjensko korišćenje (hidroakumulacija sa
proizvodnjom električne energije, ribarstvo, turizam, sport i rekreacija). Ovoj cjelini pripadaju donji
djelovi (priobalje) naselja Rijeka Piperska i Pelev Brijeg.
3. Međuriječje se nalazi na sastavu Mrtvice i Morače, koje su formirale rječne terase na kojima se
nalazi naselje Međuriječje. Ovom predjelu gravitiraju sela Mrtvo Doboko, Vlahovići, Gornja Rovca
(desno priobalje Mrtvice i Morače) i Cerovice (desno priobalje Morače i Ibrištice). Karakteriše ga za ovo
područje natprosječna naseljenost i dobra putna infrastruktura. Od privrednih djelatnosti koristi se
prirodni potencijal za poljoprivredu i marginalno ugostiteljstvo uz magistralni put. Klima je izmijenjena
submediteranska koja na višim nadmorskim visinama prelazi u planinsku. Ovoj cjelini pripadaju naselja
Međuriječje, Mrtvo Duboko i Sreteška Gora.
4. Manastir Morača se nalazi na prelazu iz srednjeg u gornji tok Morače, na formiranim višekaskadnim
terasama u koje se Morača usjekla u poslednjem glacijalnom dobu. Iako usječen u planinski prostor
Crne Gore i ovdje se osjeća uticaj submediteranske klime, zbog relativno niskih nadmorskih visina (oko
300 mnm) i samog toka Morače koji ga otvara ka jugu i Jadranskom moru. Na proširenim terasama sa
lijeve i desne strane nalazi se naselje Manistir Morača sa za ovo područje relativno dobro razvijenim
društvenim servisima, ugostiteljskim uslugama i Manastirom Morača, kao značajnim vjeskim i kulturnim
centrom. Tu se nalaze i niži djelovi sela Osretci. Danas ovaj prostor karakteriše razbijeni tip
urbanizacije, sa ekstezivnom poljoprivredom. Od dendroflore zastupljen je hrast, cer, crni grab, klen,
lipa, a iznad visina 700 mnm, u zavisnosti od ekspozicije, bukva, hrast kitnjak, javor i jasen kao
karakteristične vrste. Ovoj cjelini pripadaju naselja Vrujica, Đuđevina, Jasenova i Manastir Morača.
5. Sliv gornje Morače nalazi se uzvodno od Manastira Morače, formiran vododjelnicom (Tali-Lokanje
Čelo, Siljevica, Vojinovac, Krstac, Kapa Moračka, Šuplja Greda, Veliki Zebalavc, Lijevno, Kolijevka,
prevoj Semolj, Vrmac, Crna Greda, Gradišta-Vranova grana i Babin Zub, Sto, Tvrdi Krš) i karatkterišu
ga:
- Veliki raspon nadmorskih visina (od 300 do 2277 mnm),
- Raznolikost toka Morače koji poprima oblike kanjona, klisure i mjestimično malih rječnih dolina
- Raznolikost klime koja se kreće od modifikovane submediteranske, do alpske na najvišim
visinama
Na ovom prostoru se, zavisno od nadmorske visine i ekspozicije, susrijeće osnovna dendroflora: crni
grab, klen, cer, lipa, javor, jasen, bukva, jela, subalpska bukva, bor, munika, klečica i bor krivulj.
Od privrednih djelatnosti zastupljena je ekstenzivna poljoprivreda – skoro isključivo stočarstvo.
Karakteriše ga slaba naseljenost prostora, a od naselja ovdje se nalaze: Bojići, Dragovića Polje,
Ljevište, Ljuta, Mioska, Osretci, Požnja, Raško, Redice, Starče i Trnovica. Prostor karakteriše
izdašnost i čistoća vodotoka, kako Morače tako i njenih pritoka.
50

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
6. Sliv Ibrištice, koji se u predionom smislu sastoji od kanjona Ibrištice i slivnog područja koje doseže
do jednog od najvećih vrhova Tali-Lokanje Čelo. Nalazi se na nadmorskim visinama od 270 do 2049
mnm. Ovaj prostor predstavlja granicu srednjeg i gornjeg toka Morače i čini posebnu predionu jedinicu
koju karakteriše skoro kompletna južna ekspozicija. Ostale karakteristike prostora su slične kao za
predionu jedinicu Sliv gornje Morače. Slivu Ibrištice pripada naselje Ocka Gora.
7. Sliv Mrtvice, koji se u predionom smislu sastoji od kanjona Mrtvice i slivnog područja koje doseže
do jednog od najvećih vrhova Stožac. Nalazi se na nadmorskim visinama od 270 do 2141 mnm. Ovaj
prostor se nalazi u srednjem toku Morače i predstavlja posebnu predionu jedinicu koju posebno
karakteriše kanjon Mrtvice, koji svojom dubinom i dužinom spada u najatraktivnije kanjone u Crnoj Gori.
Izvori Bijeli Nerimi svrstavaju se u najljepše hidrološke objekte u regionu. Ostale karakteristike prostora
su slične kao za predionu jedinicu Sliv gornje Morače. U ovoj jedinici se nalaze i glečerska jezera:
Kapetanovo i Brnjičko jezero. Ovoj cjelini pripadaju naselja Velje Duboko, Višnje, Liješnje, Cerovice.
8. Vlahovići, Gornje Rovca i Trmanje, čini predio između Brotnjika, Kamenika, Maganika, Mrtvice i
Morače. Nalazi se na nadmorskim visinama između 300 i 2130 mnm i nadvisuje predio Međuriječja.
Karakteriše ga niska gustina naseljenosti u okviru ova tri sela, sa ispodprosječnom infrastrukturnom
opremljenošću. Osnovna privredna djelatnost je ekstenzivno stočarstvo. Dendroflora je tipična od
hrastovih submediteranskih šuma u najnižim pozicijama do bora-munike, klečice i krivulja na samim
vrhovima Kamenika i Maganika. Ovo je najizrazitiji kraški predio u Slivu Morače. Gornji dio predjela
iznad 1000 mnm je oskudan sa vodom, za razliku od nižeg dijela koji odlikuje bogatstvo izvora. Ovoj
cjelini pripadaju naselja Trmanje, u Podgorici i Gornja Rovca Bulatovići i Vlahovići u Kolašinu.
9. Donja Morača se nalazi na nadmorskim visinama iznad 300 mnm i nadvisuje predio Manastira
Morače. Karakteriše ga niska naseljenost i ekstenzivna poljoprivreda. Dendoflora je visinski zonirana
od hrastovih šuma na nižim visinama do bukovo-jelovih šuma na samoj vododjelnici slivova Morače i
Tare. Ovim područjem prolazi rijeka Sjevernica sa svojim pritokama, i bogato je izvorima vode. Ovoj
cjelini pripadaju naselja Bare, Kos, Petrova Ravan, Raičevina, Ravni, Sela, Ulica i Crkvine.
10. Sliv Male Rijeke, kao predio formiraju kanjon Male Rijeke, kanjon Nožice, Bratonožići na desnoj
strani Lijeve Rijeke i Kuči na lijevoj strani Male Rijeke. Kanjone Lijeve Rijeke i Nožice karakteriše velika
dubina, teške pristupačnosti i nedirnute i atraktivne prirode. Dio Kuča od Ubala do Stravča i Korita
(Kosor, Ubli, Kržanja, Momče, Orahovo, Bezjovo i Stravče), kao i dio Bratonožića od Bioča do
Vjetrenika (Podkrš, Klopot, Pelev Brijeg, Bolesestre) predstavljaju tipični kraški pejzaž sa izrazitom
bezvodnošću i nadmorskim visinama između 300 i 800 mnm. Izuzetak je područje Brskuta i Lijeve
Rijeke koje karakteriše bogatstvo voda od kojih se formiraju reijeke: Nožica, Brskutska rijeka odnosno
Mala Rijeka. Ovo područje se nalazi na nadmorskim visinama od 800 do preko 2000 mnm na Žijevu. I
ovaj prostor karakteriše niska naseljenost i pretažna ekstezivna poljoprivredna djelatnost.
Infrastrukturna opremljenost je niska i kroz ovaj predio prolazi dio pruhe Beograd Bar, koja formira
poseban pejzažni doživljaj izmjeno otvorene trase, mostova i tunela. Posebne vizuelne atrakcije
(prirodne i izgrađene) su kanjoni Male Rijeke i Nožice, most na Maloj Rijeci, Bukumirsko jezero i čitav
sistem Žijova koji je izraziti turistički potencijal. Dedrofloru karakteriše submediteranske vrste (drača,
bjelograbić, hrast medunac na području iznad Bioča do alpske vegetacije (bor krivulj i klečica) na
vrhovima Žijeva. Ovoj cjelini pripadaju naselja Bezjovo, Bolesestra, Brskut, Vilac, Gornje Stravče,
Grbi Do, Donje Stravče, Duške, Zagreda, Zaugao, Kiselica, Klopot, Kosor, Kržanja, Lijeva Rijeka,
Liješta, Lopate, Lutovo, Momče, Pelev Brijeg, Prisoja, Raći, Seoštica, Ubalac, Ubli, Cvilin.
11. Sliv Kruševičke rijeke, se nalazi na nadmorskim visinama između 900 i 1300 mnm. Karakteriše je
niska naseljenost, loša infrastrukturna opremljenost i ekstenzivna poljoprivredna djelatnost. Dendrofloru
karakteriše Bukva, jasen, javor i jela na višim nadmorskim visinama. Područje je bogato vodom, čiji
izvori i potoci formiraju rijeku Kruševicu koja se uliva u Moraču na samom kraju kanjona Platije. Ovoj
cjelini pripadaju naselja Slacko, Stupovi i Tuzi Ljevorečke.
51

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
2.6. Geološka građa
Stratigrafsko-litološko-facijalni sastav terena sliva rijeke Morače, uzvodno od lokacije akumulacije
„Zlatica“ i njegov geotektonski sklop čine njegovu geološku građu koja je veoma složena i dovoljno
neproučena za predmetnu problematiku.
Stratigrafsko-litološko-facijalni sastav geotektonski sklop terena za sliv Morače do profila mjesta brane
za HE „Zlatica“, kao i druge geološke odlike tih terena dajemo kratko i namjenski za predmetni zadatak
(razumije se) onoliko koliko to omogućavaju raspoloživi podaci i podloge i naša saznanja o tim
odlikama (odnosnih terena), a prate ih odnosne oleate geoloških karti.
Terene sliva rijeke Morače uzvodno od akumulacije „Zlatica“ izgrađuju sedimentne, magmatske i
metamorfske stijenske mase mlađeg paleozoika, mezozoika i kenozoika. Dominantno učešće u građi
predmetnih terena imaju sedimentne stijene mezozoika i kenozoika, dok je učešće magmatskih i
metamorfnih stijena svedeno na male prostore.
Stijene predmetnog sliva pripadaju poznatim facijama vjenačnog planinskog sistema jugoistočnih
Dinarida:
- Karbonatnoj,
- Vulkanogenoj i vulkanosedimentnoj,
- Glinovito-pjeskovito-škriljavoj,
- Flišnoj i
- Klastičnoj.
Karbonatnu faciju čine stratifikovani, a ređe i masivni, krečnjaci, dolomitični krečnjaci, krečnjački
dolomiti i dolomiti trijasa, jure i krede (mezozoika). Ove stijnske mase su dominantnog rasprostranjenja
u predmetnom slivu. Ove stijenske mase izgrađuju djelove terena u literaturi poznatog karsta Dinarida.
Njihova moćnost se procjenjuje na preko 3 km, a pripadaju dvijema poznatim regionalnim
geotektonskim jedinicama jugoistočnih Dinarida. Stijenske mase ove facije izgrađuju osnovno gorje
većeg dijela južnih djelova Sliva Morače, počevši nešto nizvodno od ušća njene lijeve pritoke rijeke
Sjeverice do Zetske ravnice i manje krajnje sjeverne djelove Sliva.
Vulkanogenu i vulkanogenosedimentnu faciju čine andeziti, daciti, kvarckeratofiri i keratofiri (vulkaniti)
srednjeg trijasa i tufovi i tufiti (sedimentno-vulkanogeni) takođe srednjeg trijasa. Ove stijenske mase su
erozijom Morače otkrivene u njenom koritu (atar sela Ljuta), a izgrađuju i djelove terena krajnjeg
sjeverozapadnog dijela sliva (Javorje). Do sada je dosta pouzdano određena srednjotrijaska starost
ovih stijenskih vulkanskih i vulkanosedimentnih stijena, što nije slučaj sa manjim pojavama riolita i
serpentinita koje se javljaju unutar sedimetnog litološkog kompleksa gornjekredno-paleogenog
(Durmitorskog) fliša. (Neki autori B. Ćirić, S. Mojsilović, 1957.godine, smatraju da su te stijenske mase
nastale izlivima u paleogenu što su preuzeli V. Đokić i Z. Perović)
Glinovito-pjeskovito-škriljavu faciju čine glinci, pješčari, laporci, glinovito-laporoviti-pjeskoviti krečnjaci i
prelazni varijateti ovih litoloških članova sa sočivima konglomerata i breča mlađeg paleozoika (P 3 ) i
najstarijeg mezozoika (T 1 ). Ove stijenske mase izgrađuju padine visokih planina sjeveroistočnog dijela
sliva.
Flišnu faciju – (Durmitorski fliš) čine glinci, laporci, pješčari, krečnjaci i prelazni varijateti ovih litoloških
članova sa sočivima i proslojcima konglomerata i breča (i pomenute pojave riolita i serpentinita). Ovaj
litološki kompleks često počinje sa bazaltnim brečama koje su tako vezane karbonatnim vezivom da se
posve mogu uvrstiti u litološki kompleks karbonatne facije mezozoika. Unutar ovog moćnog flišnog
litološkog kompleksa (čija se moćnost procjenjuje na preko 1.000 m) uočava se dominantna glinovitolaporovito-pjeskovita
serija iznad bazalnih breča koja u mlađe horizonte prelazi u pjeskovite i laporovite
krečnjake, a ovi u najmlađe horizonte u skoro čiste krečnjake.
52

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Stijene ove facije izgrađuju sjeverni dio predmetnog sliva, uzvodno od ušća Sjeverice, izuzimajući
krajnje sjeveroistočne djelove. Unutar ovog složenog flišnog kompleksa se javljaju prostrana sočiva
brečastih i masivnih krečnjaka. Brečasti krečnjaci su otkriveni u koritima pritoka Morače, i predstavljaju
bazu durmitorskog fliša.
Prostrana (u prečniku od preko 10 m) sočiva masivnih krečnjaka na brdsko-planinskim padinama, koji
se ističu u reljefu okolnih terena, izgrađenih od slojeva fliša najčešće predstavljaju klizne blokove koji
su se sa viših planinskih djelova terena spustili i uvalili u mekše stijene fliša. Do danas nijesu vršena
istraživanja koja bi ove pojave raščlanila po genezi.
Klastična facija je predstavljena kvartarnim; glacijalnim (gl); glaciofluvijalnim (fgl); aluvijalnim (al) i
deluvijalnim (d) zrnastim sedimentima.
Glacijalne sedimente čine: po granulaciji najčešće nesortirane, prašine, prašinasti pjeskovi, pjeskoviti,
šljunkovi i veći blokovi (nekad i od više m 3 ). Ovi zrnasti sedimenti su nekad, manje ili više glinoviti, i
najčešće se nalaze u nižim dijelovima tih naslaga. Krupni blokovi u ovim naslagama su poluzaobljeni.
Ovi zrnasti sedimenti leže na osnovno gorje izgrađeno od paleozojskih, mezozojskih i paleogenih
stijenskih masa na padinama sliva viših kota.
Glaciofluvijalne sedimente čine zaobljeni pjeskovi, šljunkovi, veći obluci i prelazni granulati, a izgrađuju
terase pored vodotoka Morače i njenih pritoka. Ovi zrnasti sedimenti su naknadno manje ili više vezani
karbonatnim vezivom čineći konglomerate u terasama vodotoka.
Aluvijalne zrnaste sedimente čine zaobljeni: pjeskovi, šljunkovi i veći valuci u koritu Morače i njenih
pritoka. Deluvijalne sedimente čine nezaobljeni pjeskovi, šljunkovi i veći blokovi (nekad i od po više
m 3 ). Ovi zrnasti sedimenti su nekad posve čisti i nevezani. To su sipari. Nekad su, na blažim padinama,
ovi granulirani sedimenti izmiješani sa raznovrsnim glinama, umireni, u površinskim zonama sa
humusom i vegetacijom.
Geotektonski sklop 2
Tereni sliva Morače uzvodno od akumulacije „Zlatica“ su djelovi dvije prostrane, regionalne
geotektonske jedinice Dinarida: zone Visokog krša i Durmitorske navlake. Ove geotektonske jedinice
su prvog reda. Najveći dio predmetnog terena pripada zoni Visokog krša, a krajnji sjeverni Durmitorskoj
navlaci.
Zonu Visokog krša čine Starocrnogorska i Kučka kraljušt. U prostorima ovih kraljušti se lako uočavaju
po jedan antiklinorijum i jedan sinklinorijum. U prvoj južnoj i jugozapadnoj kraljušti je antiklinorijum
Stare Crne Gore i sinklinorijum Doline Zete. U drugoj – Kučkoj kraljušti je antiklinorijum Žijovo -
Prekornica - Maganik i sinklinorijum doline Gornje Morače.
Predmetni tereni najvećim dijelom pripadaju sinklinorijumu doline Zete (staro – crnogorska kraljušt) i
antiklinorijumu Žijovo-Maganik-Prekornica i sinklinorijumu Gornje Morače (Kučka kraljušt) a manjim –
krajnje sjevernim dijelom Durmitorskoj navlaci.
Parametri pružanja slojeva i regionalnih nabornih i razlomnih struktura u predmetnim terenima, naročito
na potezu kanjonskog dijela Morače, skreću iz dinarskog pravca, sjeverozapad-jugoistok u pravac
zapad-istok i dalje jugozapad-sjeveroistok (Zetsko-Metohijski).
Svakako da ove regionalne geotektonske strukture nijesu jedine u terenu. Brojne su naborne i
razlomne strukture promenljivih dimenzija, zalijeganja i orjentacije u terenu.
2 Tematska karta:
- „Litološko stratigrafska karta Sliva Morače“
- „Položaj terena Sliva Morače uzvodno od ušća Zete u geotektonskom sklopu spoljašnjih Dinarida Crne Gore“
- „Geološko – tektonski, geomorfološki i hidrogeološki presjek po srednjem vodotoku Morače“
53

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Uz geološki sastav, ovakvi regionalni geotektonski sklop terena je u osnovi ostalih geoloških procesa,
pojava i odlika nastalih tokom geološke evolucije terena.
Regionalna geotektonska jedinica – Durmitorska navlaka je od sjevera i sjeveroistoka navučena na
sinklinorijum doline Morače koju prelazi u antiklinorijum Žijovo – Maganik – Prekornica (geotektonske
jedinice II reda), koji je od sjeverozapada, sjevera i sjeveroistoka naslonjen – navučen na sinklinorijum
doline Zete.
2.7. Geomorfološke odlike terena
Geomorfološke odlike terena Sliva Morače su direktna posljedica paleogeografske evolucije terena tj.
stratigrafsko-litološkog-facijalnog sastava, geotektonskog sklopa i klimatskih odlika šireg regiona.
U djelovima sliva izgrađenim od krutih, dobro-okamenjenih stijena mezozojskih krečnjaka – dolomita i
vulkanita (antiklinorijuma Žijovo – Maganik – Prekornica i sinklinorijuma doline Zete), Morača sa njenim
pritokama Malom rijekom, Kruševačkim potokom, Bogutovskim potokom i Mrtvicom se usjekla duboko
stvarajući kanjone duboke preko 1.000 m. (Mala rijeka, Morača – Platije i Mrtvica). Ovo su markantne i
poznate pojave fluvijalne erozije. U tim terenima kanjon Morače, regionalno gledano, je nastao
usijecanjem Morače u sediment ne stijenske mase koje imaju pružanje zapad – istok, tako da je
Morača prava probojnica.
Krajnje sjeverne djelove Sliva (čelo Durmitorske navlake) su takođe izgrađeni, dobrim dijelom, od
krečnjaka, a i vulkanita. Djelovi terena Sliva izgrađenog od krečnjaka i dolomita je sa pojavama nastalih
procesom karstifikacije različitih dimenzija, prostornog položaja, međusobnog odnosa i funkcija koje su
karakteristični za holokarst – ljuti karst.
Erozija voda Morače u sinklinorijumu Gornje Morače, u terenima izgrađenim od flišnog litološkog
kompleksa – pretežno mekih vezanih slabo okamenjenih stijena, formirala je proširenu dolinu sa dosta
strmim padinama. To uslovljava pojavu površina ubrzanog spiranja, jaružanja, kidanja i klizanja. Uz
ovo, krajnji sjeverni djelovi Sliva izgrađeni od krutih stijena, dali su moćne i prostrane drobine – sipare
koje opterećuju na nižim kotama terene izgrađene od slojeva fliša, koji stvaraju sipare, drobine pa i
klizišta.
Na visokim djelovima terena Sliva prisutne su prostrane naslage glacijalnih sedimenata – morene. Ovo
su regionalne markantne geomorfološke odlike predmetnih terena, koje do danas nijesu posebno
istraživane.
Kratko rečeno predmetne terene karakterišu markantne, jako izražene pojave različitih dimenzija,
oblika, prostornog i međusobnog odnosa nastalih kroz geološku evoluciju procesima fluvijalne, karstne
i glacijalne erozije.
2.8. Hidrogeološke odlike terena 3
Geološka građa je u osnovi i hidrogeoloških odlika terena, koje su se sa geomorfološkim odlikama u
geološkom vremenu po vidovima i veličinama pojava i procesa smanjivale i često pripadale objema
geološkim disciplinama.
3 Tematska karta:
- „Hidrogeološka karta Sliva Morače – hidrogeološka klasifikacija stijena“
- „Pregledna karta važnijih i većih ležišta podzemnih voda i smjerova njihovog kretanja u karstnim terenima CG“
54

DETALJNI PROSTORNI PLAN VIŠENAMJENSKIH
AKUMULACIJA VODA U SLIVU MORAČE UZVODNO OD ZLATICE

DETALJNI PROSTORNI PLAN VIŠENAMJENSKIH
AKUMULACIJA VODA U SLIVU MORAČE UZVODNO OD ZLATICE

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Hidrogeološke odlike terena se najkompleksnije sagledavaju preko vida poroznosti koje karakterišu
stijenske mase, njihove hidrogeološke funkcije, hidrogeološki procesi i pojave u terenu i sa tog aspekta
reoniranje terena.
2.8.1. Hidrogeološka klasifikacija stijena i reoniranje terena po poroznosti i funkcijama
Hidrogeološke odlike terena najčešće i najviše opredeljuje poroznost i vid poroznosti stijenskih masa
koje ga izgrađuju. Sa tog aspekta, regionalno gledano, stijenske mase predmetnog sliva, možemo
grupisati na:
- Kompleks stijenske mase koje karakteriše integranularna superkapilarna efektivna poroznostkompleksi
vodopropustnih stijenskih masa – hidrogeološki kolektori i rezervoari
- Kompleks stijenske mase koje karakteriše kombinovana pukotinsko-kavernozna superkapilarna
efektivna poroznost – kompleksi vodopropustnih stijenskih masa – hidrogeološki kolektori i
rezervoari
- Kompleks stijenskih masa u kojima izostaje značajnija superkapilarna efektivna intergranularna
poroznost – slabo vodopropustni djelovi kompleksa stijenskih masa – hidrogeološki izolatori ili i
kolektori u zavisnosti od zaglinjenosti zrnastog kompleksa
- Kompleks stijenskih masa u kojima se smjenjuju paketi stijenskih masa koje karakteriše
kombinovana: pukotinsko – kaverznozna poroznost – vodopropustni djelovi kompleksa
stijenskih masa hidrogeološki kolektori i rezervoari sa stijenskim masama bez praktične
superkapilarne poroznosti – hidrogeološki izolatori
- Kompleks stijenskih masa u kojem, gledan kompleks u cjelini, izostaje superkapilarna,
efektivna poroznost – vodoneprobojni – vodonepropustni kompleksi stijenskih masa –
hidrogeološki izolatori.
U grupu kompleksa stijenskih masa koje karakteriše intergranularna poroznost spadaju stijenske
mase klastične facije: zrnasti glaciofluvijalni sedimenti (glf) rječnih terasa; nevezani, zrnasti, zaobljeni,
aluvijalni sedimenti (al) korita Morače i njenih pritoka i nevezani, zrnasti nezaobljeni deluvijalni
sedimenti (d) na brdsko-planinskim padinama (umirene drobine ili „žive“ drobine, osuline – sipari).
Ovi zrnasti vodopropustni kompleksi stijenskih masa čine hdirogeološke kolektore, a i rezervoare za
slobodne podzemne vode, u djelovima terena gdje za to postoje ostali hidrogeološki uslovi.
Glaciofluvijalni i aluvijalni sedimenti su hidrogeološki kolektori i rezervoari ispod nivoa voda u obližnjem
vodotoku, dok su kolektori iznad tog nivoa. Deluvijalni, nezaglinjeni sedimenti – osuline i sipari su
hidrogeološki kolektori za vrijeme padavina. Zaglinjene drobine na blažim brdskim padinama i/ili kad
leže na osnovno gorje koje je izgrađeno od kompleksa stijenskih masa koje pripada hidrogeološkim
izolatorima, mogu biti ne samo hidrogeološki kolektori već i hidrogeološki rezervoari.
Generalno gledano kompleks stijenskih masa karakteriše intergranularna superkapilarna efektivna
poroznost sa Kf = 10 -1 cm/s – 10 -3 cm/s.
U grupu kompleksa stijenskih masa koje karakteriše kombinovana: pukotinsko-kavernozna
poroznost spadaju litološki kompleksi karbonatne facije koju čine:
- Krečnjaci, znatno ređe dolomiti, srednjeg trijasa (T 2 );
- Krečnjaci ređe dolomiti srednjeg i gornjeg trijasa (T 2 +T 3 );
- Krečnjaci i znatno ređe dolomiti srednje i gornje jure (J 2 +J 3 );
- Krečnjaci i znatno ređe dolomiti gornje jure (J 3 );
- Krečnjaci i znatno ređe dolomiti gornje jure i donje krede (J 3 +K 1 );
- Krečnjaci i znatno ređe dolomiti donje krede (K 1 );
- Krečnjaci i znatno ređe konglomerati gornje krede (K 2 ) i
- Krečnjačke breče, brečasti krečnjaci i konglomerati (K 2 1-4 ).
Veći dio predmetnog sliva izgrađuju mezozojski krečnjaci i manje prelazni varijateti ka dolomitima i
dolomiti. Te stijenske mase su sa brojnim primarnim (međuslojnim) sekundarnim (prsline, pukotine,
rasjedi) diskontinuitetima nastalim geotektonskim naprezanjima. Mnogi ovi diskontinuiteti su procesom
65

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
karstifikacije, tokom dugog geološkog vremena prošireni, tako da terene koje izgrađuju ove krečnjačke
stijenske mase prožima splet kaverni različitog prostornog zalijeganja i dimenzija. Ovo su hidrogeološki
kolektori, a i rezervoari slobodnih pdozemnih voda, tamo gdje za to postoje drugi potrebni hidrogeološki
uslovi. Tereni izgrađeni od ovih stijenskih masa su veoma vodopropustni. Padavine izlučene na ovim
terenima poniru tamo gdje padnu.
U kompleks zrnastih stijenskih masa u kojima (više ili manje) u pojedinim djelovima, izostaje
značajnija superkapilarna, efektivna intergranularna poroznost spadaju samo glacijalni sedimenti
(gl). To su nesortirani zrnasti sedimenti veoma promenljive granulacije u kojima se javljaju prašinaste
gline, zaglinjeni sitnozrni pjeskovi a nekad i manji ili viši proslojci i sočiva glina. Ova glinena i glineno
prašinasta komponenta smanjuje poroznost ovih stijenskih masa, povećava im retenzione sposobnosti
čineći terene manje ili više slabo vodopropustnim. Kada su ove stijenske mase, prostranije i veće
debljine, mogu biti nosioci podzemnih voda. To je naročito slučaj kada je njihovo osnovno gorje na
kome leže vodonepropustno. U geološkom vremenu atmosferilije su se iz površinskih naslaga spuštale
u niže horizonte čineći ih manje propustnim do nepropustnim, a više horizonte posve propusnim.
Kratko rečeno glacijalni sedimenti su, iako zrnasti, promenljive poroznosti, pa i vodopropusnosti terene
koje izgrađuju što je posljedica ne samo rasprostranjenja i debljine tih sedimenata već i njihovog
prostornog položaja, morfologije i hidrogeoloških odlika terena na kojima su deponovani i koji ih
okružuju.
U grupu kompleksa stijenskih masa u kojima se smenjuju paketi koje karakteriše kombinovana:
pukotinsko – kavernozna poroznost sa paketima stijenskih masa u kojima izostaje takva
značajnija, praktična, efektivna, superkapilarna poroznost su izdvojeni:
- Tufiti, tufovi, rožnaci krečnjaci i dolomiti srednjeg trijasa (T 2 );
- Dolomiti ređe krečnjaci gornjeg trijasa (T 3 );
- Dolomiti i krečnjaci gornjeg trijasa i donje jure (T 3 , J 1 );
- Krečnjaci, dolomiti, laporoviti krečnjaci, glinoviti škriljci i glinoviti laporci, donje jure (J 1 );
- Krečnjaci i dolomiti sa proslojcima i sočivima rožnaca srednje i gornje jure (J 1 +J 2 ).
Kao što se vidi, stijenske mase izdvojenih statigrafskih nivoa su dominantno predstavljene krečnjacima
i dolomitima koji se smjenjuju i interkolišu sa glincima, laporcima i rožnacima. Ove karbonatne mase su
u geološkom vremenu u odnosu sa ostalim sličnim litološkim članovima sačuvani od jače skaršćenosti
(u odnosu na one djelove sliva izgrađene od čistijih karbonatnih sedimenata, naročito krečnjaka).
Uz ovo, na manju poroznost-skaršćenost ovih stijenskih masa, pa i vodopropusnost terena je od uticaja
i njihov prostorni položaj. Ove stijenske mase su veće poroznosti u terenima karstnih površi od tih istih
stijenskih masa duboko u kanjonima vodotoka.
Sve ih ovo čini jako promenljivim po stepenu i vidu poroznosti pa time i vodopropustnosti terena kojeg
izgrađuju. Tereni izgrađeni od ovih kompleksa su promjenljive vododržljivosti i najčešće, gledani
regionalno, čine neki prelaz od onih veoma vodopropustnih terena izgrađenih od skaršćenih krečnjaka
ka onim terenima koji izgrađuju kompleksi stijenskih masa u koji, gledano u cjelini, izostaje značajnija
efektivna superkapilarna pukotinsko-kavernozna poroznost.
U grupu kompleksa stijenskih masa u kojima, gledano u cjelini izostaje efektivna superkapilana
poroznost – vodoneprobojni – vodonepropustni kompleksi stijenskih masa – hidrogeološki
izolatori su izdvojeni:
- Škriljci, ređe sočiva konglomerata i krečnjaci, gornjeg perma (P 3 );
- Glinci, laporci, pješčari, krečnjaci, dolomiti, prelazni varijateti ovih litoloških članova sa sočivima
i proslojcima konglomerata i breča, donjeg trijasa (T 1 );
- Daciti, andeziti, keratofiri i kvarckeratofiri, srednjeg trijasa (T 2 );
- Glinci, laporci, pješčari, krečnjaci, prelazni varijateti ovih litoloških članova, sa sočivima i
proslojcima breča, rožnaca i konglomerata, durmitorskog fliša, gornje krede (K 2 ) i paleogena
(Pg);
- Serpentiniti i rioliti u durmitorskom flišu gornje krede (K 2 ) i paleogena (Pg);
66

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Navedeni litološki kompleksi su sa glinenom i škriljavom komponentom i zaglinjenim i glinovitim ostalim
litološkim članovima i glinoito škriljavim slojevima između karbonatnih slojeva i oko pojava magmatskih
stijena, toliko zastupljeni da ukupan litološki kompleks čini neprobojnim za vode. Taj litološki kompleks
izgrađuje vodonepropusne – vododržive terene. Ovo ne znači da nema poroznih partija ili zona sa
poroznošću koja obezbjeđuje prisustvo lokalnih povremenih ili stalnih izvora vode, najčešće male
izdašnosti.
2.8.2. Hidrogeološka razvođa
Na priloženim kartama, naročito hidrogeološkoj, se vidi hidrogeološko razvođe predmetnog dijela sliva
rijeke Morače. Sa tog priloga se vidi da se manji dio hidrogeološkog razvođa poklapa sa topografskim
razvođem, a veći dio je podzemni. Podzemni dio razvođa je u karstnim terenima na znatnim potezima
zonaran i nedovoljno definisan. Ostaje da se daljim analizama i istraživanjima, svih uticajnih geoloških,
hidroloških i klimatskih elemenata i parametara tačnije definiše hidrogeološko razvođe Morače na
potezima kroz karstne terene predmetnih slivova.
2.8.3. Hidrogeološke pojave
U predmetnom dijelu sliva rijeke Morače brojne su i raznovrsne hidrogeološke pojave i procesi. Mnoge
od tih pojava i procesa su jednovremeno geomorfološki, speleološki ili (donekle) predmet interesovanja
i drugih geoloških naučnih disciplina.
Među hidrogeološkim pojavama svakako su najznačajnije: izdani, izvori, ponori, estavele – vrulje kao i
„suve“ površinske pojave: površi, suve doline, viseće doline, slijepe doline, uvale, vrtače, klanci, bogazi,
škrape, škripovi, čebelji, muzge itd.
U predmetnom Slivu je poznato prisustvo zbijenih i razbijenih – karstnih izdani.
Zbijene izdani su prisutne u aluvijalnim sedimentima korita Morače i njenih većih pritoka i u
glaciofluvijalnim sedimentima rječnih terasa pomenutih vodotoka. Ove izdani su pod direktnim uticajem
stanja i režima odnosnog vodotoka u posmatranoj lokaciji korita vodotoka.
U predmetnim terenima brojni su izvori, estavele – vrulje. Najpoznatiji izvori dublje u dolini Morače i
njenih pritoka su izvor Svetigora kod Manastira Morače, Bijeli Nerini u koritu Mrtvice, izvor pod
Vjeterinom uzvodno od mjesta akumulacije „Andrijevo“.
Izvor Svetigora ima sliv u terenima svog zapadnog zaleđa, u prostoru sliva rijeke Ibrištice. Ovo znači
da ovaj izvor (izdašnosti 10 – 100 l/s u prosjeku) ima sliv u terenima izgrađenim i od Durmitorskog fliša
koji je u grupi stijenskih masa koje izgrađuju za vode neprobojne terene. Iz ovih razloga treba objasniti
proboj tih voda kroz takve terene do izvora. (To je posledica brzina i odnosa evolucije formiranja doline
– korita Morače i korita Ibrištice, litološkog sastava dijela okolnih terena, o čemu ovdje nećemo
govoriti).
Bijeli Nerini je izvor iz krupnozrne drobine u koritu Mrtvice. Sliv ovog vrela (koje po procjeni i u
minimumu daje preko 100 l/s) je u njegovom zapadnom i severozapadnom zaleđu koji pripada
Maganiku izgrađenom od veoma vodopropustnih krečnjaka.
Izvor pod Vjetrinom je u koritu Morače. Njegove vode ističu između karbonatnih slojeva jurske
starosti, sjeverno od mjesta akumulacije „Andrejevo“, a iznad nivoa voda u Morači.
Estavele – vrulje se javljaju u koritu Morače na potezu Manastir Duga – Smokovac (ulaz Morače u
Zetsku ravnicu). Na tom potezu vode Morače u kišovito doba godine izviru neposredno iz samog korita,
a ispod nivoa voda u Moraču (vrulje). U sušno doba godine poniru na tom istom potezu i na istim
vidnim mikrolokacijama. Sličnih funkcija su estavele duž korita rijeke Širolije (povremen tok) čiji tok je u
67

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
terenima zapadno od korita Morače u visini mjesta brane i HE „Zlatica“. To su estavele – Jama
Markovića, Jama Vukovića i Oko Straganice.
2.9. Inženjersko-geološke odlike terena 4
Inženjersko-geološke odlike terena se najpotpunije prikazuju preko inženjersko-geološke klasifikacije
stijenskih masa koje izgrađuju terene, prikaza savremenih inženjersko-geoloških procesa i pojava koje
se javljaju u odnosnim terenima – stabilnosti i nosivosti terena.
2.9.1. Inženjerskogeološka klasifikacija stijenskih masa
Gledano sa inženjerskogeološkog aspekta terene sliva rijeke Morače uzvodno od mjesta brane i HE
„Zlatica“ izgrađuju stijenske mase i kompleksi stijenskih masa koje se izdvajaju u:
- Grupu vezanih i
- Grupu nevezanih stijenskih masa
Grupu vezanih stijena i stijenskih masa čine:
- Klasa dobro okamenjenih i
- Klasa slabo okamenjenih stijenskih masa
U klasu vezanih dobro okamenjenih stijena i stijenskih masa se izdvajaju stijene i stijenske mase
koje učestvuju u izgradnji predmetnog sliva, koje su dobro vezane, dobro okamenjene i krute, a koje u
načelu izgrađuju stabilne i nosive terene. Neki tereni, u predmetnom slivu, iako izgrađeni od stijena i
stijenskih kompleksa ove klase ne mogu se smatrati stabilnim što će posebno biti obrazloženo u daljem
tekstu.
U ovu inženjerskogeološku klasu stijena i stijenskih kompleksa spadaju:
- Krečnjaci i ređe dolomiti srednjeg trijasa (T2);
- Daciti, andeziti, keratofiri, kvarckeratofiri, rožnaci, krečnjaci i dolomiti srednjeg trijasa (T2);
- Rečnjaci i ređe dolomiti srednjeg i gornjeg trijasa (T2+T3):
- Dolomiti, krečnjački dolomiti i dolomitični krečnjaci gornjeg trijasa (T3);
- Dolomiti, krečnjački dolomiti i dolomitični krečnjaci gornjeg trijasa i donje jure (T3+J1);
- Krečnjaci, ređe dolomiti i laporoviti krečnjaci sa međuslojnom ispunom glinovitim laporcem
donje jure (J1);
- Krečnjaci i dolomiti sa ređim proslojcima i sočivima rožnaca donje i srednje jure (J1+J2);
- Krečnjaci i ređe dolomiti srednje i gornje jure (J2+J3);
- Krečnjaci i ređe dolomiti gornje jure (J3);
- Krečnjaci i ređe dolomitični krečnjaci gornje jure i donje krede (J3+K1);
- Krečnjaci, znatno ređe dolomiti donje krede (K1);
- Krečnjaci znatno ređe konglomerati gornje krede (K2);
- Krečnjačke breče, brečasti krečnjaci i konglomerati gornje krede (K21-4).
Navedene stijene i stijenske mase kada izgrađuju terene izvan kanjona i izvan padina većih nagiba
čine stabilne i nosive terene koji po GN-200 pripadaju IV-VI kategoriji, a magmatske stijene VII
kategoriji.
Ove stijenske mase, pored već rečenog, karakteriše još i znatna elastičnost, otpor na pritisak i
temperaturne promjene, praktično gledano nestišljivost i nosivost i preko 10.000 kN/m 2 .
U terenima izgrađenim od iskopa, zasjeka, tunela i sl, ako su svježe i ako su bez većeg – gušćeg
spleta diskontinuiteta, u načelu gledano, mogu se držati i za duži vremenski period bez podgrade.
4 Tematska karta:
- „Pregledna inžinjersko-geološka karta Crne Gore“
- „Hipsometrijska karta Sliva Morače“
68

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Ističemo da u karstnim terenima, kojima pripadaju tereni ove klase, može se naići na prostrane kaverne
sa prečnicima i preko 10 m. (To je bio slučaj sa železničkim tunelom „Trebišica“ gdje je kaverna
premošćena). Ako bi se sa nekim teškim objektom došlo u krovini takve kaverne može doći do njenog
urušavanja.
Tereni kanjona Morače, Male rijeke i Mrtvice su, iako izgrađeni od ovih stijena, zbog velikih nagiba, i u
stabilnim uslovima sa većim i manjim odronima pa se smatraju uslovno nestabilni. Ta nestabilnost
naročito dolazi do izražaja kada teren dođe u dinamičke uslove (od zemljotresa ili drugih sila).
Na krajnjem sjevernom dijelu sliva (padine planina Gradište, Babin zub i Velje Vučje) gdje su planinske
padine velikog nagiba, heterogen geološki sastav, složen geotektonski sklop, heterogen
inženjerskogeološki sastav, sa prisustvom drobina, osulina i klizišta, teren je nestabilan u prirodnim, a
naročito u stvorenim - dinamičkim uslovima.
U klasu vezanih, slabo okamenjenih stijena i stijenskih masa se izdvajaju stijene i stijenske mase
koje učestvuju u izgradnji predmetnog sliva i predstavljene su dominantno „mekim“ litološkim
članovima, a to su, iako vezane, slabo okamenjene stijene. Tu spadaju:
- Glinovito-pjeskovito-laporoviti škriljci sa sočivima konglomerata i krečnjaka gornjeg perma (P 3 );
- Glinci, laporci, pješčari, konglomerati, prelazni varijateti ovih litoloških članova i pjeskoviti i
laporoviti krečnjaci i dolomiti donjeg trijasa (T 1 );
- Glinci, laporci, pješčari, krečnjaci, konglomerati i prelazni varijateti ovih litoloških članova sa
sočivima magmatita zagonetne starosti i sočivima masivnih i bankovitih krečnjaka – flišni
kompleks – durmitorski fliš kredno-paleogene starosti (K 2 Pa) i
- Pjeskovi, šljunkovi i veći valutci naknado vezani toliko da čine konglomerate terasa Morače i
njenih pritoka – kvartarni glaciofluvijalni sedimenti (glf).
Navedene prekvartarne stijene i stijenski kompleksi (P 3 ; T 1 i K 2 Pg) sa glinovitom i glinovito-laporovitom
– pjeskovitom komponentom su stratifikovani u slojeve različitih debljina. Ti sedimenti su sa
promenljivom debljinom slojeva ali dominiraju tanki slojevi sa liskama nekad škriljavim.
Stijene u ovom litološkom kompleksu se smjenjuju bočno i vertikalno. To smjenjivanje je naročito
izraženo po vertikali. Geotektonskim naprezanjima su izborani, zgužvani i često raskinuti tako da se u
(presjecima) terenima srijeću ponovljeni paketi od različitih litoloških članova sa brzom promjenom
elemenata pružanja i pada slojeva i pružanja elemenata nabornih i razlomnih struktura.
Ove glinovito-laporovito-pjeskovite stijenske mase, (redovno ispresijecane mrežom međuslojnih
diskontinuiteta i onih nastalih geotektonskim naprezanjima) su podložne raspadanju dajući na blažim
padinama naslage nevezanih glinovito-pjeskovitih stijenskih masa, (sa ili bez drobina), koje imaju
retenzione sposobnosti (na vode) čineći padine dugo tokom godine zasićene vodom do vlažne. Uz sve
ovo u ovom litološkom kompleksu se javljaju sočiva masivnih krečnjaka i vulkanita, nekad u prečniku i
po više desetina metara, koja su ogoljena i ističu se u reljefu terena.
Svaki litološki član ove složene inženjersko-geološke klase, karakterišu, manje ili više, različiti fizički,
geotehnički i drugi parametri mijenjajući terenu na kraćim potezima inženjerskogeološke (i geotehničke)
i druge odlike. Iz ovih razloga ne mogu se navoditi numerički, fizički i geotehnički parametri za stijenske
mase složenih litoloških kompleksa kakve su ove inženjerskogeološke klase.
Može se reći da su stijenske mase ove klase, u većini, podložne mehaničkom usitnjavanju dajući
depozite – naslage nevezanih stijenskih masa koje su na padinama nestabilne. Ta nestabilnost je
poznata i manifestuje se u (relativno) ubrzanoj denudaciji: jaružanju, pa i kidanju i klizanju (Crkvine I i
II; Seoca; Đuđevine; Gornja Morača itd).
Zidovi iskopa u stijenskim masama ove klase se ne mogu držati bez podgrađivanja. Generalno gledano
ove stijenske mase po GN-200 pripadaju III i IV kategoriji mada ima i onih koje idu čak do VII
kategorije.
73

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Kratko rečeno tereni izgrađeni od ove klase stijenskih masa su uslovno stabilni do nestabilni.
Navedena heterogenost, izdijeljenost i zaglinjenost uz nagibe terena na jednoj strani i svežina
stijenskih masa sa gabaritom i opterećenjem objekata na drugoj strani, uslovljava nosivost terena.
Navedene nepoznanice ne dopuštaju numeričko navođenje podataka o nosivosti (koji bi bili toliko
pouzdani da se mogu prihvatiti). Iz ovih razloga za sve veće i teže objekte treba definisati potrebne
parametre za nosivost određene mikrolokacije.
U ovu klasu stijenskih masa smo uvrstili glaciofluvijalne zrnaste i vezane sedimente – konglomerate
terasa Morače i njenih pritoka koje izgrađuju ravne terene. Ovo iz sljedećih razloga:stepen
cementovanosti unutar pojedinih terasa je neujednačen; osnovno gorje na kojem leže terase je
neravno i u nagibu prema vodotoku; hidrogeološke i inženjerskogeološke odlike terena ispod terasa su
nepoznate, ali i različite; vode vodotoka ih razaraju i podlokavaju itd. Navedeno stanje čini tlo u
vremenu dijelom (prema vodotoku) nestabilnim iako se na dužim potezima brže u vertikalnim nagibima
pa i potkapinama. Izgradnjom predmetnih brana i formiranjem akumulacija baš sve prostranije terase
Morače i njenih pritoka će doći u zonu kvašenja i oscilacija voda akumulacijama voda. To stanje će još
više učiniti priobalne djelove terena izgrađenih od konglomeratičnih terasa nestabilnim i smanjene
nosivosti u statičkim, naročito u dinamičkim uslovima. Po GN-200 ove stijenske mase (u terenu)
pripadaju od I do IV kategorije.
Krakto rečeno terene izgrađene od stijena i stijenskih masa izdvojenih u klasu vezanih,
slabookamenjenih stijena i stijenskih masa pripadaju uslovno stabilnim do nestabilnim terenima, u
kojima za vršenje iskopa i fundiranje objekata treba definisati stabilnost i nosivost posmatrane lokacije.
U grupu nevezanih stijenskih masa koje učestvuju u izgradnji predmetnih terena uvršteni su:
- Prašinasti pjeskovi, pjeskovi šljunkovi i veći polunezaobljeni blokovi sa i bez glina; kvartarniglacijalni
sedimenti (gl);
- Pjeskovi, šljunkovi i veći zaobljeni valuci – aluvijalni sedimenti (al);
- Pjeskovi, šljunkovi i veći blokovi sa i bez glinenih masa – kvartarni-deluvijalni-(proluvijalni)
sedimenti (d).
Glacijalni poluzaobljeni pjeskovi, šljunkovi i veći blokovi (nekad u prečniku i preko 1 m) sa i bez glina,
se nalaze na planinskim djelovima predmetnih terena (višim kotama terena). Ti sedimenti su veoma
promenljive granulacije i sa tog aspekta slabo sortirani. Po GN-200 pripadaju I, II i III kategoriji.
Najčešće su tereni od ovih stijenskih masa mirni i stabilni izraženog talasastog izgleda. Na strmim
padinama kakve su u krajnje sjevernim i sjeveroistočnim djelovima Sliva Morače, ove stijenske mase
su nestabilne i pokrenute niz padinu mjestimično se miješajući sa drobinama (i siparima), čineći terene
manje ili više nestabilnim.
Nosivost terena izgrađenih od ovih stijenskih masa je ograničena i mala. Za djelove terena predviđene
za gradnju u njima i na njima potrebno je određivati nosivost i stabilnost adekvatnim istraživanjima i
ispitivanjima.
Deluvijalni (d) nezaobljeni zrnasti sedimenti su jako promenljive granulacije. Ona ide od najsitnijih
pjeskova do blokova – gromada (negdje) u prečniku i preko 10 m. Ove stijenske mase se javljaju na
brdsko-planinskim padinama. Kada su te padine blažeg nagiba mogu biti umirene, a teren uslovno
stabilan i izmiješane sa raznovrsnim glinenim masama sa vegetacionim pokrivačem. Češće su to čiste
drobine – osuline – sipari manje ili više pokretne, a teren manje ili više nestabilan. To je slučaj u
djelovima kanjona Morače i njenih pritoka izgrađenih od mezozojskih karbonatnih sedimenata. To su
tereni u kojima se povremeno javljaju odroni i pokreti drobinskih masa niz strme brdsko-planinske
terene dolazeći do erozionih bazisa – korita vodotoka.
Nestabilnost drobinskih stijenskih masa, izmiješanih sa ili bez glacijalnih sedimenata, je izražena u
krajnje sjevernom i sjeveroistočnom dijelu sliva Morače na potezu Javorje – Gradište – Babin zub –
Gornje Vučje – Vrh Peg – Crkvine. To su nestabilni tereni sa osulinama – siparima – klizištima, što
često pokreće i djelove osnovnog gorja u podini.
74

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Nosivost terena izgrađenih od drobinskih stijenskih masa, čak i onih umirenih je ograničena i mala. U
slučaju građenja na terenima izgrađenim od umirenih drobina potrebno je predhodno ispitati njihovu
nosivost adekvatnim istraživanjima i ispitivanjima.
Aluvijalni (al) zaobljeni zrnasti sedimenti su promenljive granulacije koja ide od sitnih pjeskova do
valutaka u prečniku ispod 10 cm (sem u najuzvodnijijim, izrazito bujičnim, djelovima sliva gdje mogu biti
znatno krupniji i manje zaobljeni). Ovi sedimenti su pokretni i pokreću po toku vodotoka u čijim se
koritima nalaze izgrađujući nestabilne djelove korita vodotoka. Na nosivost nestabilnih aluvijalnih
djelova terena ne treba računati. Aluvijalne stijenske mase korita vodotoka po GN-200 pripadaju I i II
kategoriji.
2.9.2. Savremeni geološki procesi i pojave
U predmetnom Slivu među savremenim geološkim procesima, koji su djelovali i djeluju kroz dugo
geološko vrijeme su: karstifikacija, fluvijalna i glacijacijalna erozija, odronjavanje i klizanje.
Karstifikacija je u terenima izgrađenim od karbonatnih stijenskih masa ostavila takoreći sve karstne
površinske pojave karakteristične za holokarst počev od onih najprostranijih (karstnih površi, polja u
karstu, karstnih polja, uvala, suvih dolina itd. do onih najmanjih, škrapa, škripova, jama, pećina, muzdi,
čebelja, ponora, izvora, estavela i vrulja) i onih podzemnih (splet kaverni, kanala, dvorana itd) koje
prožimaju brdsko-planinske masive.
Fluvijalna erozija površinskih voda je usjekla, oformila i ostavila duboke kanjone (i preko 1000 m) u
terene izgrađene od vezanih, dobro okamenjenih krutih stijena. To su naročito poznati kanjoni Morače
sa njenim pritokama Malom rijekom i Mrtvicom na čijim obalama su deponovani glaciofluvijalni
sedimenti – konglomerati koji izgrađuju terase. U djelovima terena izgrađenim od vezanih
slabookamenjenih „mekih“ stijenskih masa oformljene su proširene doline (Sjeverice, Koštunice, Gornje
Morače).
Glacijacija je ostavila glacijalne sedimente (morene) na planinskim padinama, nekad ispunajvajući
udubljenja u (paleokarst) karstne terene nastale u vrijeme koje je predhodilo glacijaciji.
Odronjavanje je proces koji je na strmim brdsko-planinskim padinama i u kanjonima dao drobine
nekad manje ili više umirene, a češće čiste i pokretne – prave sipare. Ove stijenske mase su se
dejstvom sopstvene težine, duž diskontinuiteta, naročito pukotina rasterećenja spuštale niz padine
nekad toliko opterećujući osnovno gorje i zahvatajući njegove površinske djelove prelazeći u klizišta.
Klizanje djelova tla na strmim padinama izgrađenim od vezanih slabo okamenjenih stijenskih masa je
dalo poznata klizišta, dijelom sanirana duž jedranske magistrale na potezu od Manastira Morače: Grla,
Seocima, ispod Crkvina, kao i na više mjesta prema Javorju (Gornja Morača). Svakako najpoznatije
klizište je u ataru sela Đuđevina na lijevoj obali Morače naspram manastira Morače.
2.9.3. Stabilnost i nosivost terena
Na osnovu do sada datih kompleksnih geološko-geomorfoloških odlika u predmetnim terenima je
izvršeno reoniranje terena po stabilnosti i nosivost i, u vezi sa tim, po povoljnosti za urbanizaciju.
Sprovedena reonizacija je relativna, uzimajući u obzir dominantne odlike pojedinih djelova predmetnih
terena jednih prema drugim, a ne upoređenje odlika predmetnih terena sa nekim drugim terenima
drugih, povoljnijih ili nepovoljnijih geološko-geomorfoloških odlika. Uz ovo reoniranje po podobnosti za
urbanizaciju je izvršeno preko dominantnih geoloških odlika jer se radi o DPP prostora višenamjenskih
akumulacija voda, a ne o izgradnji objekata kojim bi se ostvarile te akumulacije. Ovo iz razloga što
neke geološke ili/i geomorfološke odlike nekih konkretnih terena ocijenjeni kao povoljni za urbanizaciju
nijesu istovremeno povoljni i za gradnju u njima i na njima i obrnuto. Uz navedene napomene,
predmetne terene smo svrstali u 4 kategorije odnosno 3 po podobnosti za urbanizaciju:
- Stabilni tereni - povoljni za urbanizaciju;
75

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
- Uslovno stabilni tereni sa klizištima - uslovno povoljni za urbanizaciju;
- Uslovno stabilni sa odronima - nepovoljni za urbanizaciju;
- Nestabilni tereni sa odronima i klizištima - nepovoljni za urbanizaciju.
Ovu regionalnu podjelu po stabilnosti prate mogući, okvirni podaci o nosivosti tla.
U kategoriju stabilnih terena izdvojen je veliki dio predmetnog sliva. To je onaj dio koji je izgrađen od
vezanih, dobrookamenjenih krutih stijenskih masa, a pripada karstnoj površi istočnih djelova
Bjelopavlića i Pipera, prostora između kanjona Morače i kanjona Male rijeke i dalje na istok prostora
Kuča. To su stabilni tereni sa nosivošću i preko 10.000 kN/m 2 . Ovi tereni su, generalno gledano,
stabilni i u dinamičkim uslovima. Pri gradnji u predjelima ovih terena može se očekivati otkrivanje
prostranih kaverni i „dvorana“ u podzemlju. Ovi tereni su ocjenjeni kao povoljni za urbanizaciju.
U kategoriju uslovno stabilni tereni sa klizištima izdvojeni su tereni većeg dijela predmetnog sliva.
To su tereni koje izgrađuju vezane slabookamenjene meke stijenske mase koje izgrađuju veći dio
proširene doline uzvodnog dijela sliva Morače. Međuslojni, tektonski i gravitacioni diskontinuiteti
dominantnih glinovitih i glinovito-laporovito-pjeskovitih stijenskih masa uz njihovu zgužvanost i
podložnost za raspadanje su u osnovi pojavljivanja nestabilnosti terena koje smo izdvojili u ovu
kategoriju. To su tereni koji su izgrađeni od glinovito-laporovito-pjeskovite potfacije durmitorskog fliša
na kojima su često prisutne debele i prostrane naslage zemljastih masa sa i bez drobina dospjelih niz
padine. Te mase raskvašene i pod opterećenjem mjestimično se pokreću niz padine zahvatajući nekad
i dio osnovnog gorja koji je u procesu raspadanja. U terenima ove kategorije su prisutne površine
ubrzanog spiranja, jaružanja i kidanja sa klizištima (Gornja Morača, Crkvine, Seoca, Đuđevine itd). Sve
su ovo razlozi zbog kojih smo ove terene izdvojili kao uslovno stabilne sa pojavama nestabilnosti, iako
su znatni djelovi terena, naročito oni u čijoj izgradnji značajnije učestvuje karbonatna komponenta i
sočiva vulkanita, stabilni ali sa odronima (Mioska i dr). Tereni izgrađeni od ove kategorije stijenskih
masa su izdvojeni u uslovno podobne do nepodobne za urbanizaciju.
Nosivost tla terena ove kategorije je toliko promenljiva da je neprihvatljivo davati numeričke podatke o
nosivosti, koji bi čak i regionalno mogle predstavljati neke realne veličine.
U kategoriju uslovno stabilnih terena sa odronima izdvojeni su kanjonski djelovi Morače, Male rijeke
i Mrtvice iako su izgrađeni od vezanih dobrookamenjenih krutih stijenskih masa. To su tereni sa velikim
nagibima, često vertikalni, a ima i potkapina u kojima često dolazi do odronjavanja ne samo pojedinih
blokova već karbonatnih stijenskih masa i preko 1.000 m 3 . Ta nestabilnost bi naročito došla do izražaja
ako bi ti kanjoni došli u dinamičke uslove. Ovi tereni su ocijenjeni kao nepovoljni za urbanizaciju.
Nosivost tla ove kategorije terena je velika u iskopima koji nijesu u prostorima sa mrežom – spletom,
diskontinuiteta koji se međusobno ukrštaju (međuslojni, geotektonski, gravitacioni) i koji se nastavljaju
dublje i dalje u masivu sa nepovoljnim prostornim položajem – zalijeganjem prema slobodnoj površini
(prema vodotoku).
U kategoriju nestabilnih terena sa odronima i klizištima izdvojili smo krajnje sjeverne djelove terena
predmetnog sliva koji pripadaju planinskim padinama na potezu Javorje – Gradište – Babin zub – Peg.
To su tereni čela durmitorske navlake čiji je kompleks stijenskih masa mlađe paleozojske i donjetrijaske
starosti sa glinovitim ili i škriljavim i zaglinjenim sedimentima koji se nastavljaju u masivne trijaske
skaršćene i raspucale krečnjake navučene na stijenske mase Durmitorskog fliša. Tereni izgrađeni od
ovih stijenskih masa su strmi, osnovno gorje je heterogenog sastava i različitih fizičkih i geotehničkih
karakteristika, sa prostranim i moćnim drobinskim masama najčešće aktivnim i pravim siparima koji se
spuštaju niz padinu i po više stotina metara. U tim terenima su česti odroni i sipari veoma heterogenog
granulometrijskog sastava koji se čsto pokreću niz padinu zahvatajući nekad pojaseve znatne širine, a
naročito dužine, niz padinu. Ta pokretljivost ovih drobinskih masa mjestimično zahvata i djelove
osnovnog glinovito-škriljavog gorja. Ovo je praćeno snežnim nametima i usovima koji su česti jer su to
planinski tereni i iznad 1.500 mnm Ovo su samo neki od razloga za izdvajanje ovih terena u kategoriju
76

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
nestabilnih. Navedeni podaci dovoljno pokazuju nepovoljnost navedenih terena za urbanizaciju, zbog
čega se u daljem tekstu neće razrađivati nosivost tla ovih terena.
2.10. Seizmološke odlike regiona – rizici i hazardi 5
2.10.1. Seizmološki rizici i hazardi
Za predmetnu problematiku od posebnog značaja su seizmogeološke odlike regiona. Tereni Crne Gore
pripadaju seizmološki aktivnoj mediteranskoj provinciji. Seizmološke odlike litosfere teritorije Crne Gore
su bile predmet regionalnih istraživanja i studija Balkanskog poluostrva i bivše SFRJ tokom prošlog
vijeka. Među tim istraživačima najbrojnije i najsvestranije podatke je publikovao J. Mihailović. Ta
istraživanja su postala česta posle „skopskog zemljotresa“ (1962), a intenzivirani su naročito posle
razornog „crnogorskog zemljotresa“ (1979). Tokom 1982 – 1987. godine Zajednica za seizmologiju
SFRJ (preko republičkih seizmogeoloških stručnih izvršilaca) na zahtjev Saveznog zavoda za
standardizaciju SFRJ je izradila Privremenu seizmološku kartu SFRJ u razmjeri 1:1.000.000 koju prati
Tumač (Beograd, aprila 1987. godine). Ovu kartu prate Seizmološke karte sa povratnim periodama
SFRJ od 50, 100, 200, 500, 1.000 i 10.000 g. (R: 1:1.000.000). Uporedo sa ovim, dograđivana je i
relevantna zakonska regulativa u vidu Pravilnika objavljivana u Službene listove SFRJ, (br. 31/81;
49/82; 29/83; 52/85; 21/88 i 52/90). Ovim Pravilnicima su propisivani normativi za građenje objekata i
sanaciju objekata u seizmičkim područjima. Poslednjim „Pravilnikom o izmjenama i dopunama
Pravilnika o tehničkim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima“ se
ističe u članu 1. stav 2:
„Svi objekti visokogradnje na području SFRJ nalaze se u seizmičkim područjima, prema seizmološkim
kartama SFRJ izrađenim za povratne periode zemljotresa od 50, 100, 200, 500, 1.000 i 10.000 – koje
su sastavni dio ovog Pravilnika“.
Po tim podlogama tereni sliva Morače su u područje sa 8 ° maksimalnog intenziteta očekivanih
zemljotresa - 64 i vjerovatnosti pojave 63% za povratni period od 500 godina.
Dalje, u članu 2. posljednji stav istog Pravilnika se ističe:
„Seizmička opasnost i potrebni parametri za projektovanje objekata visokogradnje mogu se utvrditi i
dodatnim istraživanjima u okviru detaljne seizmičke rejonizacije i seizmičke mikrorejonizacije“. Po
ovome treba i postupiti za predmetne objekte, a za izradu narednih nivoa tehničke dokumentacije.
S obzirom da se radi o DPP prostora u kojem se predviđa izgradnja objekata kojim se ostvaruju
akumulacije voda, to se ovim Planom predviđa, za potrebe izrade Glavnih projekata, izrade
seizmoloških reonizacija terena kanjona Morače na potezu Mioska – granica GUP-a Podgorice prema
mjestu brane za HE „Zlatica“. Razmjere izrade karata za reonizaciju terene su 1:25.000 ili 1:10.000 što
treba definisati projektnim zadatkom za dodatna istraživanja. Ovdje treba koristiti već urađene
seizmološke studije za Idejne Projekte koje sadrže obilje podataka. Ovom reonizacijom treba dati
kompleksne seizmogeološke potrebne parametre, tekstualno, tabelarno, grafički, a na podlogama
definisane razmjere koje omogućavaju nanošenje svih elemenata potrebnih za seizmičke
mikrorenizacije na osnovu kojih će se, pored ostalog, odabirati tipovi objekata i uslovi njihovog
projektovanja i građenja sa prihvatljivim seizmo geološkim rizikom.
5 Tematska karta:
- Evropsko-mediteranska mapa seizmičkih hazarda
- Karta epicentara zemljotresa za period XV - XXI vijeka sa magnitudom iznad 5.0 jedinica
Rihtereove skale (Seizmološki zavod, 2007)
- Seizmička rejonizacija Crne Gore (V.Radulović, B.Glavatović, M.Arsovski, V.Mihailov, 1982)
- Karta seizmološkog hazarda Crne Gore za povratni period od 100 godina sa parametrom
očekivanog maksimalnog ubrzanja tla (u dijelovima sile zemljine teže) uz vjerovatnoću od 70% nepravazilaženja
događaja (B.Glavatović, 2004)
- Seimološka karta za povratni period od 500 godina – Isječak iz karte SFRJ
77

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Nakon zemljotresa 1979. godine, vršena su prilično obimna i kompleksna geološka, geofizička i
seizmogeološka istraživanja i ispitivanja na osnovu kojih je urađena seizmička regionalizacija teritorije
Crne Gore. Karta seizmičkog hazarda Crne Gore je data u prilogu.
2.10.2. Ostali geološki rizici i hazardi
U zahvatu predmetnog plana poznati su geološki rizici i hazardi uslovljeni odronima i klizištima. U
terenima Sliva Morače odroni se javljaju u kanjonima Morače, Male rijeke i Mrtvice i na krajnjem
sjeveru sliva gdje se često javljaju zajedno sa klizištima. Klizišta se javljaju u slivu gornje Morače, tj. u
terenima sliva uzvodno od ušća Sjeverice. Na potezu budućih akumulacija treba posebnim
istraživanjima definisati stabilnost kanjonskih padina. Među klizištima posebno treba namjenskim
kompleksnim geološkim istraživanjima i ispitivanjima definisati stabilnost klizišta „Đuđevine“ i terase na
kojoj je Manastir Morača, u sadašnjim prirodnim uslovima i u uslovima nakon ostvarenja akumulacije i
njene eksploatacije.
Takođe treba razmatrati i definisati do mogućeg nivoa stabilnost terena u slučaju izuzetno velikih
padavina za kraće vremenske intervale, s obzirom na hidrogeološke odlike terena izgrađenih od
gornjekredno-paleogenog fliša (Gornja Morača). Takve padavine nijesu isključene (npr. padavine iz
1983. godine u prostoru planine Bjelasice koje su prouzrokovale ogromne štete).
U prethodnom periodu, tokom izrade raznih nivoa projektne dokumentacije za izgradnju HE Andrijevo,
sprovođena su i geološka istraživanja, koja su korišćena za izradu Idejnog projekta sanacije platoa na
kome je manastir Morača. Prigodni izvod iz tog projekta je dat kao prilog dokumenta „Detaljna razrada“.
2.11. Mineralne sirovine 6
Dosadašnjim geološkim istraživanjima u predmetnim terenima su otkrivene pojave crvenih boksita i to
samo u prostoru planina Maganika i Prekornice. Te pojave nijesu istražene do nivoa da se može
govoriti o njihovim rezervama, pa samim tim i uslovima eksploatacije. Bitno je istaći da su te pojave u
terenima koji su sa kotama iznad maksimalno mogućih uspornih kota projektovanih akumulacija.
U predmetnom slivu postoje brojni izvori – izlivi podzemnih voda stalne izdašnosti. Najčešće izdašnosti
su ispod 2-10 l/s. Među izvorima sa značajnijom izdašnošću su poznati Svetigora kod Manastira
Morače i Bijeli Nerini u kanjonu Mrtvice.
Izgradnjom brana i ostvarivanjem predviđenih akumulacija će se dići nivo podzemnih voda u terasama
Morače i njenih pritoka čime će se povećati rezerve podzemnih voda u terasama. Režim tih izdani će
biti pod direktnim uticajem režima voda u dotičnim akumulacijama.
Pored navedenih mineralnih sirovina, praktično neograničene količine krečnjaka i dolomita učestvuju u
izgradnji predmetnih terena. Te sirovine mogu naći primjenu u građevinarstvu. Za sada se ređe i
beznačajno koriste od strane mjesnog stanovništva.
2.12. Klima regiona i hidrološki podaci 7
Predmetni tereni su na potezu kraćem od 60 km, na kotama od ispod 100 mnm do preko 2.000 mnm
Na tako kratkom potezu imamo promjenu klime od izmjenjeno sredozemne do planinske. Uticaj
sredozemne klime se proteže ka sjeveru od Podgorice kanjonom Morače do Platija i kanjonom Male
6 Tematska karta: „Rudna bogatstva Sliva Morače“
7 Tematska karta:
- „Klimatske zone Sliva Morače“
- „Karta izohijeta Sliva Morače“
78

DETALJNI PROSTORNI PLAN VIŠENAMJENSKIH AKUMULACIJA NA RIJECI MORAČI
Karta epicentara zemljotresa za period XV-XXI vijeka sa magnitudom iznad 5.0 jedinica Rihterove skale
(Seizmološki zavod-2007)
Copyright © WINsoft - Podgorica

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
rijeke do profila prema Pelevom Brijegu. Dalje prema sjeveru i van ovih kanjona klima postepeno
prelazi u planinsku klimu u prostorima planina Kamenika, Prekornice, Maganika, Lole, Gradišta,
Gornjeg Vučja i dalje oko sliva Morače prema jugoistoku u prostoru planine Žijova sa njenim
ograncima.
Na osnovu podataka sa kišomjernih stanica u prostoru predmetnog sliva i ostalih u Crnoj Gori i okolnim
terenima urađena je karta izohijeta. Sa te karte se vidi da, gledano u višegodišnjem prosjeku, najmanje
padavina ima u prostoru brane i HE „Zlatica“ (ispod 2.000 mm) Od tih prostora prema sjeverozapadu,
sjeveru i sjeveroistoku padavine rastu dostižući količine i preko 2.400 mm. Za ostale klimatske
parametre postoje samo registrovani podaci na klimatološkoj stanici (KS) „Podgorica“ i KS „Kolašin“.
Podaci sa KS „Podgorica“ mogu se prihvatiti kao mjerodavni za terene sa kotama do oko 400 mnm U
tim terenima (do K.285 mnm) su predviđene brane, hidroelektrane i akumulacije voda u kanjonu
Marače. Za ostali dio sliva nema drugih mjerodavnijih klimatskih pokazatelja osim onih sa KS „Kolašin“.
Po podacima sa KS „Podgorica“ dolazi se do vrijednosti za:
- Prosječno višegodišnje osunčavanje od oko 2.477 časova; aps.max od 2.723 časa; i apsolutni
minimum od 2.180 časa;
- Relativnu srednju vlažnost vazduha od oko 65.
- Oblačnost srednja od oko 4,7 ili 47% desetine pokrivenog neba oblacima;
- Najveća učestalost vjetrova je iz sjevernog kvadranta (13,8%), iz južnog kvadranta 11,1%, sa
zapada 1,9%; sa istoka 2%, tišine su 8,4%.
- Temperaturu vazduha od oko T sred = 15,4 o C; T max = 43,8 o C i T min = -15,6 o C;
Podaci sa KS „Kolašin“ ukazuju na planinsku klimu koja karakteriše prostore iznad kota budućih
akumulacija i neposredno uticajnih terena na te akumulacije.
Najmjerodavnije hidrološke podatke za protoke i vodostaje Morače za predmetni dio sliva imamo na
VS „Zlatica“, za period 1990 - 2000. g. date u tabeli:
Tabela – Karakteristični proticaji i vodostaji Morače na VS „Zlatica“
Karakteristični proticaji u m 3 /s
Karakteristični vodostaji u sm
Minimalni Srednji Maksimalni Minimalni Srednji Maksimalni
0,15 66,07 1.280,0 1 118,8 936
2.13. Erozioni procesi u Slivu Morače 8
U Slivu Morače, su zastupljeni skoro svi vidovi erozionih procesa, osim abrazije i eolske erozije. Dakle,
sa različitim pojavnim oblicima, intenzitetima i posledicama, na ovom prostoru djeluju: geološka,
hemijska, termička, pluvijalna i fluvijalna erozija.
Nepovoljni efekti sinteze erozionih procesa izraženi su i vidljivi na čitavom Slivu Morače, a njihov
intenzitet modifikovan je osobenostima širih i užih prostornih uslova pojedinih lokacija. Ekstremni,
vizuelni i tehnički pojavni oblici u slivu Morače su: brazde, jaruge, odroni, klizišta-ručevi, bujične
poplave-bujice, i drugo.
Dijapazon nadmorske visine se kreće od pozicije nivoa rijeke Morače na kojem je idejno projektovana
brana za hidroakumulaciju Zlatice, 45 mnm do: 2139 mnm (Maganik); 2141 mnm (Stožac); 2227 mnm
(Kapa Moračka); 2277 mnm (Gradišta); 2063 mnm (Tali) i 2184 mnm (Žijevo).
Sliv karakterišu različiti oblici vodotoka (doline, klisure, kanjoni), veliki nagibi padina, naročito u gornjem
toku Morače i njenih pritoka.
8 Tematska karta: „Erozija Sliva Morače“
95

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Kao reljefni izraz, skoro sve glavne pritoke Morače imaju slivove u obliku lepeze, što uslovljava
koncentraciju voda, posle bujičnih kiša, u jednom trenutku, na jednom mjestu što sa ostalim uslovima u
slivu: stanje vegetacije i izvor erozionih materijala, intenzitet padavina, proizvodi-generiše bujice i
njihove posledice.
Tabela – Karakteristični parametri vodotoka Sliva Morače 9
Naziv sliva (međusliva)
Pad korita
Jk
Pad sliva
Js
Kota ušća
Nu(m')
Srednja
nadmorska visina
sliva Nsr(m')
Visinska razlika
sliva D(m')
Prof. "Zlatica" 0.0137 0.24 53.00 1090 1047
1 Međusliv 0.20
2 Mala rijeka 0.0530 0.24 58.00 1124 1066
3 Međusliv 0.29
4 Međusliv 0.37
5 Međusliv 0.25
6 Međusliv 0.39
7 Međusliv 0.45
8 Međusliv 0.32
9 Kruševački potok 0.1680 0.30 136.00 874 738
10 Međusliv 0.62
11 Međusliv 0.35
12 Međusliv 0.28
13 Rijeka Sjevorica 0.0760 0.31 175.00 905 730
14 Međusliv 0.22
15 Rijeka Mrtvica 0.0890 0.28 180.00 1249 1069
16 Međusliv 0.46
17 Rijeka Ibrištica 0.1700 0.41 254.00 1114 864
18 Međusliv 0.45
19 Rijeka Koštanica 0.1500 0.28 280.00 963 683
20 Međusliv 0.25
21 Potok Slatina 0.2300 0.38 354.00 930 576
22 Potok Raškov lug 0.2400 0.47 320.00 1416 1046
23 Potok Vrela 0.2500 0.52 420.00 1320 900
24 Međusliv 0.49
25 Međusliv 0.47
26 Ratna rijeka 0.2200 0.48 536.00 1354 818
27 Međusliv 0.30
28 Rzački potok 0.1200 0.35 780.00 1146 366
29 Javorski potok 0.1600 0.38 780.00 1525 745
U idejnim projektima za hidroakumulacije-hidroelektrane Zlatica, Milunovići, Raslovići i Andrijevo, dat je
naglasak na negativni uticaj erozionih procesa na zasipanje-smanjenje korisne zapremine i dužine
radnog vijeka budućih hidroakumulacija-hidroelektrana.
Koeficijent erozije (Z) je određen za sve karakteristične hidrološke jedinice u slivu Morače po
metodologiji profesora S.Gavrilovića.
Z = Y ⋅ X ⋅ a ⋅ ϕ
( ⋅ )
I sr
9 Izvor: Idejni projekti HE Andrijevo, HE Raslovići, HE Milunovići i HE Zlatica
96

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Y- recipročna vrijednost koeficijenta otpora zemljišta na eroziju
Xά- koeficijent uređenja sliva područja
φ- brojni ekvivalent vidljivih procesa erozije u slivu i srednji pad sliva, odnosno erozionog područja.
Isr- srednji pad sliva
Tabela – Vrijednosti koef. erozije (Z) za pojedine hidrološke jedinice
R.
Br.
Naziv sliva
(međusliva)
Oznaka
sliva
(međusliv)
Površina
sliva
F(km 2 )
Otpor
zemljišta
Y
Uređenje
sliva Xxa
Procj.
eroz.
Srednji
pad
sliva J
1 Međusliv A 7.00 0.9 0.48 0.42 0.18 0.32
2 Međusliv B 5.00 0.8 0.45 0.53 0.25 0.37
3 Međusliv C 12.80 0.8 0.40 0.44 0.20 0.28
4 Mala rijeka 1 212.20 0.46 0.58 0.51 0.24 0.27
5 Međusliv D 24.20 0.5 0.52 0.52 0.29 0.28
6 Međusliv E 4.80 0.5 0.58 0.45 0.37 0.31
7 Međusliv F 18.50 0.5 0.51 0.38 0.25 0.22
8 Međusliv G 21.50 0.5 0.42 0.5 0.39 0.24
Koef.
eroz.
Z
9 Međusliv H 8.40 0.5 0.35 0.42 0.45 0.19
10 Međusliv I 29.50 0.5 0.38 0.46 0.32 0.19
11 Kruševački p. 2 20.00 0.5 0.53 0.4 0.30 0.25
12 Međusliv J 2.10 0.4 0.45 0.38 0.62 0.26
13 Međusliv K 5.30 0.5 0.60 0.36 0.35 0.28
14 Međusliv 1 16.30 0.8 0.35 0.38 0.28 0.25
15 R. Sjevernica 3 76.60 0.7 0.33 0.4 0.31 0.22
16 Međusliv M 26.70 0.8 0.30 0.38 0.22 0.2
17 Međusliv N 2.60 0.6 0.34 0.34 0.46 0.21
18 R. Mrtvica 4 123.00 0.6 0.52 0.56 0.28 0.34
19 R.Ibrištica 5 23.00 0.6 0.32 0.44 0.41 0.21
20 Međusliv O 17.00 0.6 0.32 0.45 0.45 0.22
21 R. Koštanica 6 21.00 0.6 0.38 0.53 0.28 0.24
22 Međusliv P 5.00 0.6 0.35 0.51 0.25 0.21
23 P. Slatina 7 9.00 0.8 0.38 0.54 0.38 0.35
24 P. Raškov lug 8 7.30 0.8 0.34 0.55 0.47 0.34
25 P. Vrela 9 9.30 0.7 0.31 0.5 0.52 0.26
26 Međusliv R 21.60 0.7 0.32 0.53 0.49 0.28
27 Međusliv S 33.00 0.8 0.35 0.48 0.47 0.33
28 Ratina r. 10 16.00 0.8 0.32 0.54 0.48 0.32
29 Međusliv T 6.30 0.8 0.32 0.5 0.30 0.27
30 Rzački p. 11 23.00 0.9 0.37 0.61 0.35 0.40
31 Javorski p. 12 13.00 0.9 0.34 0.64 0.38 0.38
Proračun produkcije srednjegodišnjih zapremina erozionih nanosa urađen je po obrascu profesora
S.Gavrilovića:
W
= T ⋅ H
⋅π
⋅
z
3
⋅ F
god
god
[m 3 /god]
Wgod - ukupna proizvodnja erozionih nanosa u m 3 /god
T - temperaturni koef. Područja
T= √(t o /10 + 0,1)
t o - srednjegodišnja temperatura vazduha sliva izražena u Celzijusovim stepenima
π = 3,14 Ludolfov broj
99

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
F - površina slivnog područja u km 2
Z - koeficijent erozije po prof. Gavriloviću.
Tabela – Srednje godišnje zapremine erozionog nanosa
Red.
broj
Naziv sliva
(međusliva)
Oznaka
sliva
to
(oC)
T
Hgod
mm
Z
F
(km 2 )
Wgod
m 3 /god
Wgod/km 2
m 3 /god/km 2
1 Međusliv a 15.5 1.284 1800 3.14 0.32 7.00 9200 1314
2 Međusliv b 15.5 1.284 1800 3.14 0.37 5.00 8170 1634
3 Međusliv c 15.5 1.284 1800 3.14 0.28 12.80 13770 1075
4 Mala rijeka 1 15.0 1.265 1950 3.14 0.27 212.20 2E+05 1087
5 Međusliv d 15.5 1.284 1900 3.14 0.28 24.20 27480 1135
6 Međusliv e 15.5 1.284 1900 3.14 0.31 4.80 6349 1323
7 Međusliv f 15.0 1.265 1900 3.14 0.22 18.50 14414 779
8 Međusliv g 15.0 1.265 1900 3.14 0.24 21.50 19087 888
9 Međusliv h 15.0 1.265 2000 3.14 0.19 8.40 5529 658
10 Međusliv i 15.0 1.265 2000 3.14 0.19 29.50 19419 658
11 Kruševački p. 2 15.0 1.265 2300 3.14 0.25 20.00 22851 1142
12 Međusliv j 15.0 1.265 2100 3.14 0.26 2.10 2323 1106
13 Međusliv k 15.0 1.265 2150 3.14 0.28 5.30 6709 1266
14 Međusliv l 14.5 1.245 2150 3.14 0.25 16.30 17134 1051
15 R. Sjevernica 3 15.0 1.265 2250 3.14 0.22 76.60 70678 923
16 Međusliv m 15.0 1.265 2200 3.14 0.2 26.70 20879 782
17 Međusliv n 15.0 1.265 2200 3.14 0.21 2.60 2188 841
18 R. Mrtvica 4 14.5 1.245 2500 3.14 0.34 123.00 2E+05 1938
19 R. Ibrištica 5 14.5 1.245 2200 3.14 0.21 23.00 19046 828
20 Međusliv o 14.5 1.245 2200 3.14 0.22 17.00 15095 888
21 R. Koštanica 6 14.5 1.245 2200 3.14 0.24 21.00 21246 1012
22 Međusliv p 14.5 1.245 2150 3.14 0.21 5.00 4046 809
23 P. Slatina 7 14.5 1.245 2300 3.14 0.35 9.00 16764 1863
24 P. Raškov lug 8 14.5 1.245 2350 3.14 0.34 7.30 13302 1822
25 P. Vrela 9 14.5 1.245 2400 3.14 0.26 9.30 11574 1244
26 Međusliv r 14.5 1.245 2300 3.14 0.28 21.60 28789 1333
27 Međusliv s 14.5 1.245 2300 3.14 0.33 33.00 56277 1705
28 Ratina r. 10 14.0 1.225 2350 3.14 0.32 16.00 26194 1637
29 Međusliv t 14.5 1.245 2300 3.14 0.27 6.30 7951 1262
30 Rzački potok 11 14.0 1.225 2500 3.14 0.40 23.00 55981 2434
31 Javorski p. 12 14 1.225 2500 3.14 0.38 13.00 29298 2253
Tabela – Produkcija nanosa u okviru pojedinih slivova akumulacija
Red.
Broj
1
2
Naziv sliva
(međusliva)
F
km 2
W
m 3 /god
W/km 2
m 3 /god/km 2
HE Zlatica 809 1004842 1242
HE Zlatica do prof.
HE Milunovići 254 288201 1135
HE Milunovići 555 712903 1284
HE Milunovići do
prof. HE Raslovići 40 36822 921
HE Raslovići 512 678771 1326
HE Raslovići do
3 prof. HE Andrijevo 60 50004 833
4 HE Andrijevo 455 640131 1407
100

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
U sintezi, količine erozionog nanosa koje se produkuju i dospijevaju u akumulaciju Zlatica, pod
pretpostavkom da se samo ona radi (cio sliv od 809 km 2 ) i njihov uticaj na vijek trajanja akumulacijeelektrane
definišu se sledećim veličinama:
− Zapremina akumulacije ................................................................................................16 x 10 6 m 3
− Zapremina mrtvog prostora .......................................................................................... 3 x 10 6 m 3
− Godišnji dotok ................................................................................................1942.6 x 10 6 m 3 /god
− Ukupna zapremina vučenog i suspendovanog nanosa koji
dospijeva u akumulaciju..........................................................................................251599 m 3 /god
− Ukupna zapremina vučenog nanosa koji dospijeva u akumulaciju...........................36232 m 3 /god
− Odnos zapremine akumulacije i godišnjeg dotoka vode....................................................0.00824
Iz dijagrama Brune-a, procenat zadržanog nanosa u akumulaciji je 43% što znači da će se od
godišnjeg dotoka nanosa u akumulaciji Zlatica zadržati 108.188 m 3 /god, odnosno sav vučeni nanos i
0,33% suspendovanog. Količina nanosa u periodu od 52 godine iznosila bi približno koliko i zapremina
planirane akumulacije.
2.14. Pedologija terena Sliva Morače 10
Pedološke odlike terena Sliva Morače su direktna posledica geološke građe i klimatskih odlika regiona.
U tom prostoru mogu se generalno gledano izdvojiti:
− Pedološke odlike terena izgrađenih od mezozoiskih krečnjeka i dolomita. Veći dio Sliva Morače,
i to onaj središnji, izgrađen je od mezozoičkih krečnjaka i dolomita u kojima su tu i prisutne
crvenice sa ili bez drobina u većim karstnim pojavama.
− Pedološke odlike terena izgrađenih od složenog litološkog kompleksa zvanog Durmitorski fliš.
Uzvodni dio Sliva Morače je izgrađen od složenog litološkog kompleksa koji na padinama daje
nevezane sedimente predstavljene glinovitim pjeskovima, šljunkovima izmješanim sa
drobinama i
− Pedološke odlike terena izgrađenih od složenog litološkog kompleksa nevezanih sedimenata
kvartara. U terenima predhodno navedenim imamo nevezane sedimente, kako je već istaknuto,
a u koritu Morače i u koritima većih pritoka imamo sedimente koji izgrađuju terase. Ti terasni
sedimenti su tu i tamo i manje više izgrađeni od pjeskova, šljunkova i većih valutaka, prelazeći u
površinskom horizontima u zemljišta predstavljenim pomenutim zrnastim sedimentima
izmješanim sa raznovrsnim glinama.
2.15. Pregled prirodnih uslova za formiranje višenamjenskih akumulacija
Prirodni uslovi i detaljne analize za lokacije 4 brane i hidroakumulacije u srednjem toku Morače detaljno
su opisani u odgovarajućem poglavlju dokumenta DPP – detaljna razrada.
2.16. Pregled prirodnih uslova za formiranje višenamjenskih akumulacija na pritokama i
gornjem toku Morače
U terenima sliva rijeke Morače, razmatrani su prirodni uslovi izgradnje još niza hidroelektrana
ostvarivanjem mogućih akumulacija izgradnjom više brana u samom koritu Morače i koritima njenih
pritoka. Na tabeli u prilogu daju se karakteristični podaci tih objekata.
Kako se vidi iz tabele u prilogu i priloženih podloga većina navedenih hidrotehničkih objekata, sem
onog pod br. 6, su na terenima izgrađenim od stjenskih masa flišnog litološkog kompleksa koji su
izdvojeni u terene neprobojne za površinske i podzemne vode – vododržive terene. To su objekti pod
10 Tematska karta: „Pedološka karta Sliva Morače“
101

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
rednim brojevima 1, 2, 3, 4, 5, 7 i 8. Objekat pod brojem 6. u koritu Mrtvice (Velji dub) je na kontaktu
vodopropusnih terena izgrađenih od mezozojskih karbonatnih sedimenata i vododrživih terena
izgrađenih od stjenskih masa gornjokredno paleogenog fliša. No, i ovaj objekat (brana i akumulacije) je
duboko u kanjonu, tako da ne treba očekivati gubljenje voda iz akumulacije, ako se profil mjesta brane
obezbjedi od prodiranja voda kroz taj rasjek terena oko brane.
Za terene na kojima su predviđeni navedeni objekti, treba istaći da nijesu do danas vršena posebna
namjenska istraživanja sa aspekta geološke građe, geomorfoloških, hidrogeoloških,
inženjerskogeoloških i drugih odlika, kao ni hidrologije, da bi sa tih aspekata mogli dati sigurniji podaci i
podloge mimo onih regionalanih koji su dati za prethodne navede brane, hidroelektrane, njihove
akumulacije i slivove.
Na osnovu dosadašnjih istraživanja i studiranja u priloženoj tabeli se daju orjentacioni podaci za više
mogućih hidroenegetskih objekata u gornjem dijelu sliva rijeke Morače.
Tabela – Pokazatelji ostalih potencijalnih hidroelektrana u Slivu Morače
Vodotok
Naziv
postrojen
ja
Q sre Q izr Q ins KKB KNU V kor V tot H brane P akum
Kanali
i
tuneli
m 3 /SEK mnm mnm 10 6 m M Ha m
1.
Javorski
potok
Javor 0,51 0,49 2,5 1257 1255 3,6 4 72 20
2. Morača Ljevišta 356 3,87 20 1031 1028 27 32 116 71 29.0
3. Morača Krušev lug 7,06 6,87 35 593 590 29 31,3 98 80 600
4. Morača Ljuta 9,78 9,29 50 465 463 64 73 134 119
5. Ibrištica Ibrija 1,27 1,21 6 487 481 8,4 9,2 100 25
6. Mrtvica
Velje
duboko
2 1,9 10 845 846 13,5 19,5 63 69
7. Koštanica Luge 1,53 1,45 7,5 367 365 9,5 12 77 42
8. Sjeverica Kos 3,05 2,9 15 499 496 20 21,2 115 48 615
9.
Krušev
potok
Kruševica 0,59 0,56 3 1039 1036,5 3,8 4 39 24
10
Mala
rijeka
Nožica 2,56 2,43 12 951 948,5 17 19,3 53 109
11
Mala
rijeka
Brskut 3,23 2,75 15 787 785 11,2 12 98 19
Podaci o mogućoj proizvodnji električne energije i snazi agregata dati su u tabeli u prilogu ovog
dokumenta
102

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
3. Stvoreni uslovi
3.1. Stanovništvo
Prema popisu iz 2003. godine u Crnoj Gori živi 620.145 stanovnika. U periodu između dva popisa
(1991-2003. godine) broj stanovnika porastao je za 4%, odnosno prosječni godišnji rast ostvaren je po
stopi od 0,34%. Gustina naseljenosti Crne Gore je mala, veoma različita i iznosi 44,8 st/km 2 .
Posmatrano po regionima, najniža je u sjevernom regionu 26,6 st/km 2 , u središnjem se kreće oko 57
st/km 2 , dok je u primorskom približno 92 st/km 2 .
Tabela - Stanovništvo na teritoriji opština Podgorica i Kolašin
Broj stanovnika
1991. 2003.
2003/
1991.
Crna Gora 591.269 620.145 4,88%
Kolašin 11.044 9949 -9,91%
Podgorica 146.121 169.132 15,75%
Prema popisu iz 2003. godine u Slivu Morače živi 4.175 stanovnika. U periodu između dva popisa
(1991-2003. godine) broj stanovnika opao je za 26,65%, po prosječnom godišnjem padu od 2,22%.
Gustina naseljenosti Sliva Morače je mala, veoma različita i iznosi 5,29 st/km 2 , odnosno približno 10%
prosječne gustine naseljenosti u Crnoj Gori. Posmatrano po predionim cjelinama, najniža je u cjelini
Sliv Mrtvice i iznosi 2,53 st/km 2 , a najveća u Donjoj Morači i iznosi 7,64 st/km 2 .
Tabela - Stanovništvo Sliva Morače na teritoriji opština Podgorica
i Kolašin sa procjenom za 2009. g. za Sliv Morače
Teritorija
Broj stanovnika
2003/ Procjena
1991. 2003.
1991. 2009
Sliv Morače 5692 4175 -26,65% 3803
Dio u Kolašinu 3370 2215 -34.27% 1979
Dio u Podgorici 2322 1960 -15.59% 1824
Kako ne postoje zvanične procjene kretanja broja stanovnika u naseljima između dva popisa, jedina
procjena aktuelnog stanja moguća je na osnovu projekcije kretanja stanovništva iz PPCG prema kojoj
godišnja stopa pada broja stanovnika u ruralnom području opštine Podgorica iznosi 1,16%, a u opštini
Kolašin 1,78%. Na osnovu tih stopa urađene su procjene broja stanovnika u 2009. godini za sva
naselja.
Izražene razlike u gustini naseljenosti su posljedica procesa interne migracije, odnosno stalnog
preseljavanja stanovništva unutar Crne Gore. Ovo je, uglavnom, proisteklo iz procesa urbanizacije i
kretanja stanovništva iz sjevernog prema središnjem i primorskom regionu.
Tabele date u prilogu dokumenta prikazuju izvod iz popisa stanovništva iz 2003. godine za čitavu
teritoriju opština Podgorica i Kolašin, odnosno za njihove djelove u Slivu Morače, kao i procjenu broja
stanovnika u 2009. godini.
3.1.1. Broj stanovnika u Slivu Morače po naseljima
U sljedećim tabelama dat je pregled broja stanovnika prema popisu iz 2003 godine u naseljima opština Podgorica
i Kolašin, koje ulaze u Sliv Morače. Pregled uključuje i starosnu strukturu stanovništva.
105

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Pregled broja stanovnika opštine Podgorica po naseljima u Slivu Morače
Naselje
Starosna struktura
0-19 20-59 60 i više
Ukupno
Bezjovo 28 45 45 118
Bioče 48 94 37 179
Blizna 0 9 7 16
Bolesestra 9 27 22 58
Brskut 0 5 14 19
Vijedenje 21 30 16 67
Vilac 8 11 8 27
Gornje
Stravče 0 4 6 10
Grbi Do 5 10 12 27
Donje Stravče 5 11 5 21
Duga 1 20 13 34
Duške 18 22 32 72
Zagreda 0 1 7 8
Zaugao 0 6 11 17
Kiselica 2 10 11 23
Klopot 3 6 7 16
Kosor 9 37 24 70
Kržanja 14 31 36 81
Lijeva Rijeka 10 30 13 53
Naselje
Starosna struktura
Ukupno
0-19 20-59 60 i više
Liješta 13 44 30 87
Lopate 5 7 18 30
Lutovo 0 0 7 7
Momče 7 20 36 63
Mrke 50 101 49 200
Pelev Brijeg 2 10 12 24
Prisoja 0 14 15 29
Raći 7 9 14 30
Rijeka
Piperska 17 38 21 76
Seoštica 0 6 0 6
Slacko 16 27 11 54
Stupovi 8 30 29 67
Trmanje 1 3 5 9
Tuzi
Ljevorečke 0 2 4 6
Ubalac 0 3 5 8
Ubli 75 170 96 341
Cvilin 0 1 6 7
Ukupno -
Podgorica 382 894 684 1960
Tabela – Pregled broja stanovnika opštine Kolašin po naseljima u Slivu Morače
Naselje
Starosna struktura
0-19 20-59
60 i
više
Ukupno
Bare 11 37 15 63
Bojići 23 77 56 156
Velje Duboko 17 36 37 90
Višnje 0 7 9 16
Vlahovići 31 72 36 139
Vrujica 14 33 16 63
Gornja Rovca
Bulatovići 35 68 44 147
Dragovića
Polje 5 32 23 60
Đuđevina 9 26 24 59
Jasenova 6 11 18 35
Kos 2 13 15 30
Liješnje 1 15 12 28
Ljevište 15 37 20 72
Ljuta 5 9 19 33
Manastir
Morača 2 30 17 49
Međuriječje 28 49 37 114
Mioska 7 15 23 45
Naselje
Starosna struktura
0-19 20-59 60 i više
Ukupno
Mrtvo Duboko 8 6 21 35
Osretci 10 26 39 75
Ocka Gora 8 13 8 29
Petrova Ravan 12 21 28 61
Požnja 9 35 38 82
Ravni 5 18 25 48
Raičevina 35 62 51 148
Raško 6 17 12 35
Redice 28 43 43 114
Sela 2 33 36 71
Sreteška Gora 0 11 7 18
Starče 23 56 41 120
Trnovica 3 9 9 21
Ulica 4 13 31 48
Cerovice 18 35 34 87
Crkvine 2 12 10 24
Ukupno -
Kolašin 384 977 854 2215
106

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Na osnovu datih tabela 11 se vidi da je u Slivu Morače 2003 godine živjelo ukupno oko 4175 ili 0,67%
stanovnika Crne Gore. Gledano po opštinama, Slivu živi oko 1,15% stanovnika opštine Podgorica i oko
22,26% stanovnika opštine Kolašin.
3.1.2. Stanje razvijenosti demografskih struktura
Na nivou Crne Gore starosna struktura stanovništva je izmijenjena. Gledano u odnosu na ukupan broj
stanovnika:
- Došlo je do porasta učešća stanovništva starijeg od 60 godina sa 13,3% (1991) na 16,8%
(2003)
- Broj stanovnika u dobi od 0 do 19 godina je opao sa 33,9% na 28,8%
- Procenat stanovništva starosne dobi od 20 do 59 godina porastao za 1,6%.
Osim promjene u starosnoj dobi stanovništva, došlo je i
do promjene brojnosti članova porodice. Prosječan broj
članova u domaćinstvu smanjio se sa 3,8 članova u
1991. na 3,25 članova u 2003. godini. U vangradskim
naseljima 2003. godine broj članova po domaćinstvu
iznosio je 3,26 članova.
U narednom periodu (do 2021. godine) očekuje se dalji
porast učešća starijeg stanovništva, naročito u seoskim
naseljima.
Od ukupnog broja stanovnika u Slivu, njih:
- 766 ili 18,35% su djeca predškolskog i školskog
uzrasta,
- 1.871 ili 44,81% je radno aktivno, a
- 1.538 ili 36,84% je starosti preko 60 godina.
Tabela – Učešće stanovnika Sliva Morače u
ukupnom stanovništvu (pregled po starosnoj
strukturi)
Broj stanovnika
% u odnosu
na opštinu
% u odnosu
na
naselja u Kolašinu Kolašin Crnu Goru
0-19 godina 3,86% 0,062%
20-59 godina 9,82% 0,16
60 i više godina 8,58% 0,13
naselja u Podgorici Podgorica Crnu Goru
0-19 godina 0,22% 0,061%
20-59 godina 0,53% 0,14%
60 i više godina 0,40% 0,11%
Priložena tabela daje pregled učešća stanovništva Sliva Morače u ukupnom broju stanovnika na nivou
cijelih opština, odnosno Crne Gore.
Struktura stanovništva prema školskoj spremi u Crnoj Gori iskazana je kroz učešće stanovništva sa:
- Visokim obrazovanjem 7,5%
- Višim obrazovanjem 5,09%
- Srednjim obrazovanjem 48,44%
- Stopom nepismenosti 2,5%.
U ruralnom području opština Podgorica i Kolašin kojima pripada i teritorija Sliva Morače, struktura
stanovništva prema školskoj spremi je sljedeća:
- Visoko obrazovanje 2,71%
- Više obrazovanje 2,53%
- Srednje obrazovanje 40,36%
- Osnovno obrazovanje 28,83%
- Nepoznato obrazovanje 2,40%
- Nepismeni 5,33%
Najveći dio aktivnog stanovništva u Slivu se bavi, prevashodno, poljoprivredom.
11
Izvor - Monstat
107

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
3.1.3. Glavni demografski problemi
Iz rezultata popisa stanovništva iz 1991. i 2003. godine, kao i procjene za 2009. godinu, vidi se da je na
seoskom području u opštinama Podgorica i Kolašin došlo do pada broja prisutnog stanovništva, što se
posebno odnosi na prostor Sliva Morače. To smanjenje, u prosjeku, u Slivu iznosi 26,65% do 2003,
odnosno 33,19% do 2009. godine.
Detaljna analiza odnosa broja
stanovnika u Slivu Morače sa
pregledom po naseljima Sliva
data je u prilogu ovog
dokumenta, pojedinačno po
opštinama Podgorica i
Kolašin.
Tabela – Odnos broja stanovnika u Slivu Morače
Sliv Morače
Br.
Stanovnika
po popisu
1991. 2003.
Procenat
promjene
2003/1991
Procjena
za
2009.
Procenat
promjene
2009/1991
opština
Podgorica
2322 1960 -15.59% 1824 - 21,45%
opština Kolašin 3370 2215 -34.27% 1979 - 41,28%
UKUPNO 5692 4175 -26.65% 3803 - 33,19%
Sa aspekta demografskih problema u Slivu Morače može se konstatovati nekoliko bitnih faktora:
- Smanjenje broja stanovnika
- Nastavljeno je ranije ispoljeno opadanje prirodnog priraštaja;
- Opadanje broja sklopljenih brakova.
- Smanjenje broja članova porodice (po popisu iz 2003. iznosi 2,75 u Slivu Morače)
- Prelazak mlađe populacije iz ruralnih u urbana naselja;
- Nastavljena je tendencija starenja stanovništva;
- Stanovništvo je po stepenu obrazovanja ispod prosjeka u Crnoj Gori.
3.2. Naselja
3.2.1. Sistem i mreža naselja 12
U opštini Podgorica, Sliv Morače većim dijelom ili u potpunosti obuhvata naselja: Bezjovo, Bioče,
Blizna, Bolesestra, Brskut, Vijedenje, Vilac, Gornje Stravče, Grbi Do, Donje Stravče, Duga, Duške,
Zagreda, Zaugao, Kiselica, Klopot, Kosor, Kržanja, Lijeva Rijeka, Liješta, Lopate, Lutovo, Momče,
Mrke, Pelev Brijeg, Prisoja, Raći, Rijeka Piperska, Seoštica, Slacko, Stupovi, Trmanje, Tuzi Ljevorečke,
Ubalac, Ubli i Cvilin.
U opštini Kolašin, Sliv Morače većim dijelom ili u potpunosti obuhvata naselja: Bare, Bojići, Velje
Duboko, Višnje, Vlahovići, Vrujica, Gornja Rovca Bulatovići, Dragovića Polje, Đuđevina, Jasenova,
Kos, Liješnje, Ljevište, Ljuta, Manastir Morača, Međuriječje, Mioska, Mrtvo Duboko, Osretci, Ocka
Gora, Petrova Ravan, Požnja, Ravni, Raičevina, Raško, Redice, Sela, Sreteška Gora, Starče,
Trnovica, Ulica, Cerovice i Crkvine.
Mreža naselja, urbanizacija i prostorni procesi – Od prve polovine devedesetih godina, ojačali su
procesi koncentracije i centralizacije stanovništva i aktivnosti u pojedinim regionima Crne Gore i bržeg
razvoja pojedinih opštinskih centara, uz istovremeni sporiji razvoj perifernih područja. Naseljavanje i
nastanjivanje u Crnoj Gori karakterišu procesi unutrašnjih, a u manjem obimu i spoljašnjih migracionih
promjena. Kao što je to već pokazano, u već podužem periodu nastavlja se pražnjenje stanovništva iz
Sjevernog regiona, izrazita koncentracija u Središnjem regionu i stalni rast u Primorskom. Pojedini
gradovi, a naročito Podgorica, Nikšić, Herceg Novi, Budva i Bar, rastu usljed povećanja ukupnog broja
stanovnika, mahom na račun pražnjenja okolnog prostora opštinskih centara u koje spada i Kolašin.
Kao posljedica, jača trend suburbanizacije, uz porast prostorne razuđenosti, čime se mijenjaju
tipološke i ekološko-prostorne karakteristike većeg broja naselja. Većina radnih mjesta ostaje u
najbližem većem naselju, što za Sliv Morače znači u Podgorici i Kolašinu, pa naselja u Slivu karakteriše
12 Tematska karta: „Administrativna podjela Sliva Morače“
108

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
monofunkcionalnost, pretjerana potrošnja prostora, niska infrastrukturna opremljenost bez značajnih
negativnih uticaja na životnu sredinu.
Stepen urbanizacije je dostigao 62,8% za čitavu Crnu Goru, pri čemu je u Podgorici oko 83%, a u
Kolašinu 30%.
Razmještaj privrednih i društvenih djelatnosti u naseljima Sliva Morače – Koncentracija i
disperzija manifestuju se i preko razmještaja djelatnosti po naseljima. U posljednjih desetak godina
mala dostupnost pojedinih perifernih područja, odnosno centara, predstavljala je znatan ograničavajući
faktor za prestrukturiranje privrede, ili za uvođenje novih privrednih programa, što je izazvalo porast
dnevnih radnih migracija, a često i dodatno iseljavanje sa ovih područja. Niska dostupnost za usluge
višeg ranga (obrazovanje, zdravstvena zaštita i dr) naročito je karakteristična za ovaj prostor, zbog
čega su stanovnici ovih naselja upućeni na te servise u opštinskim centrima Podgorica i Kolašin.
Analiza dostupnosti Podgorice i Kolašina ovim naseljima data je narednim tabelama. U njima su
izračunate dužine puteva po kategorijama, a zatim i prosječno vrijeme neophodno za putovanje od
pojedinačnog naselja do određenog opštinskog centra. Tako, za naselja iz Kolašinskog dijela Sliva
neophodno je prosječno 53 min vožnje do Kolašina, odnosno 79 min do Podgorice. Za naselja iz
Podgorice, analizirana je samo dostupnost Podgorice jer ova naselja prirodno i funkcionalno gravitiraju
ka svom opštinskom centru. Prosječno vrijeme vožnje za ta naselja do Podgorice iznosi 61 min.
Tabela – Dostupnost-udaljenost glavnog grada Podgorice od njenih naselja u Slivu Morače
Naselja Magistralni Vrijeme Regionalni Vrijeme Lokalni Vrijeme Ukupno Vrijeme
Podgorice u Slivu put (m) (min) put (m) (min) put (m) (min) (m) (min)
Bezjovo 21852 66 21852 66
Bioče 12700 15 574 1 1174 4 14449 20
Blizna 11804 14 5874 18 17677 32
Bolesestra 12680 15 17029 34 29709 49
Brskut 12680 15 24708 49 6997 21 44386 86
Vijedenje 5328 6 4618 14 9946 20
Vilac 12680 15 11146 22 729 2 24555 40
Gornje Stravče 1423 2 32329 97 33753 99
GrbiDo 12680 15 27319 55 589 2 40589 72
Donje Stravče 1423 2 34549 104 35972 105
Duga 12680 15 574 1 3645 11 16899 27
Duške 12680 15 22733 45 1267 4 36680 64
Zagreda 1423 2 0 20760 62 22183 64
Zaugao 12680 15 24708 49 7306 22 44694 87
Kisjelica 12680 15 11146 22 952 3 24778 40
Klopot 12680 15 7341 15 20021 30
Kosor 1423 2 15475 46 16899 48
Kržanja 1423 2 27090 81 28513 83
Lijeva Rijeka 12680 15 27958 56 0 40638 71
Liješta 1423 2 14755 44 16178 46
Lopate 12680 15 30095 60 483 1 43258 77
Lutovo 12680 15 11408 23 5208 16 29296 54
Momče 1423 2 22771 68 24195 70
Mrke 11783 14 2118 6 13902 20
Pelev Brijeg 12680 15 11408 23 24088 38
Prisoja 12680 15 24708 49 9714 29 47102 94
Raći 1423 2 18494 55 19917 57
Rijeka Piperska 19681 24 3975 12 23656 36
Seoštica 12680 15 15487 31 1646 5 29813 51
Slacko 12680 15 24708 49 6836 21 44224 85
111

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Naselja Magistralni Vrijeme Regionalni Vrijeme Lokalni Vrijeme Ukupno Vrijeme
Podgorice u Slivu put (m) (min) put (m) (min) put (m) (min) (m) (min)
Stupovi 12680 15 24708 49 7440 22 44828 87
Trmanje 37207 45 15754 47 52961 92
Tuzi Ljevorečke 12680 15 24708 49 16854 51 54242 115
Ubalac 1423 2 19107 57 20531 59
Ubli 1423 2 16376 49 17800 51
Cvilin 1423 2 23660 71 25084 73
UKUPNO
Pogorica
342404 411 342468 685 370396 1111 1055268 2207
Tabela – Dostupnost-udaljenost Kolašina, od Kolašinskih naselja unutar Sliva Morače
Naselja Kolašina u
Slivu
Magistralni
put (m)
Vrijeme
(min)
Regionalni
put (m)
Vrijeme
(min)
Lokalni
put (m)
Vrijeme
(min)
Ukupno
(m)
Vrijeme
(min)
Bare 33197 40 4232 13 37429 53
Bojići 18678 22 14173 28 3020 9 35871 60
Velje Duboko 31931 38 14715 44 46647 82
Višnje 31931 38 16784 50 48715 89
Vlahovići 33999 41 7465 22 41464 63
Vrujica 9077 11 5789 17 14866 28
Gornja Rovca
Bulatovići 33999 41 10083 30 44082 71
Dragovića Polje 18678 22 12068 24 0 30746 47
Đuđevina 33197 40 5120 15 38316 55
Jasenova 24896 30 2312 7 27208 37
Kos 10524 13 6495 13 8619 26 25639 51
Liješnje 31932 38 10676 32 42608 70
Ljevište 18678 22 14173 28 4231 13 37082 63
Ljuta 18678 22 4824 10 1070 3 24572 35
Manastir Morača 25553 31 25553 31
Međuriječje 30585 37 977 3 31562 40
Mioska 13965 17 2607 8 16572 25
Mrtvo Duboko 33341 40 6844 21 40185 61
Osretci- Ropušnica 24907 30 8485 25 33392 55
Ocka Gora 24907 30 8025 24 32932 54
Petrova Ravan 9077 11 15907 48 24984 59
Požnja 18678 22 4824 10 5582 17 29083 49
Ravni 33197 40 10594 32 43791 72
Raičevine 9077 11 18383 55 27460 66
Raško 18678 22 3016 6 1823 5 23517 34
Redice 18678 22 17462 35 36140 57
Sela 33197 40 5705 17 38901 57
Sreteška Gora 33197 40 1918 6 35115 46
Starče 18678 22 12068 24 2070 6 32815 53
Trnovica 18678 22 10804 22 1415 4 30897 48
Ulica 33197 40 7582 23 40778 63
Cerovice 31931 38 5583 17 37514 55
Crkvine 9077 11 835 3 9912 13
UKUPNO Kolašin 787988 946 99907 200 198453 595 1086349 1741
112

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Dostupnost-udaljenost Podgorice, od Kolašinskih naselja unutar Sliva Morače
Magistralni
put (m)
Vrijeme
(min)
Regionalni
put (m)
Vrijeme
(min)
Lokalni
put (m)
Vrijeme
(min)
Ukupno
(m)
Vrijeme
(min)
Bare 44266 53 0 4232 13 48498 66
Bojići 52529 63 14173 28 3020 9 69722 100
Velje Duboko 39275 47 0 14715 44 53990 91
Višnje 39275 47 0 16784 50 56059 97
Vlahovići 37207 45 0 7465 22 44672 67
Vrujica 62130 75 0 5789 17 67919 92
Gornja Rovca
Bulatovići 37207 45 0 10083 30 47291 75
Dragovića Polje 52529 63 12068 24 0 64597 87
Đuđevina 44266 53 0 5120 15 49385 68
Jasenova 46300 56 0 2312 7 48612 62
Kos 12680 15 42850 86 8619 26 64149 127
Liješnje 39275 47 0 10676 32 49952 79
Ljevište 52529 63 14173 28 4231 13 70933 104
Ljuta 52529 63 4824 10 1070 3 58423 76
Manastir Morača 45805 55 0 0 45805 55
Međuriječje 39275 47 0 0 39275 47
Mioska 57242 69 0 2607 8 59850 77
Mrtvo Duboko 37866 45 0 6844 21 44711 66
Osretci- Ropušnica 46300 56 0 8485 25 54785 81
Ocka Gora 46300 56 0 8025 24 54326 80
Petrova Ravan 38010 46 0 7010 21 45020 67
Požnja 52529 63 4824 10 5582 17 62934 89
Ravni 44266 53 0 10594 32 54860 85
Raičevine 44266 53 0 9641 29 53906 82
Raško 52529 63 3016 6 1823 5 57369 75
Redice 52529 63 17462 35 0 69991 98
Sela 44266 53 0 5705 17 49970 70
Sreteška Gora 44266 53 0 1918 6 46184 59
Starče 52529 63 12068 24 2070 6 66667 93
Trnovica 52529 63 10804 22 1415 4 64749 89
Ulica 44266 53 0 7582 23 51847 76
Cerovice 39275 47 0 5583 17 44858 64
Crkvine 62130 75 0 835 3 62965 77
UKUPNO
Kolašin 1508175 1810 136262 273 179837 540 1824274 2622
3.2.2. Stanje razvoja naselja u Slivu Morače
Za seoska područja karakteristična je niska gustina naseljenosti i pretežna zaposlenost stanovništva u
poljoprivredi i šumarstvu. Mrežu naselja u seoskim područjima, po pravilu, čine manja naselja sa
manjim brojem usluga i urbanih djelatnosti.
Proces demografskog pražnjenja i povećanje broja naselja sa malim brojem stanovnika u Crnoj Gori
ilustrovan je narednom tabelom. Kao što se vidi, od 879 naselja u kojima je 1948. godine bilo od 100
do 500 stanovnika, danas je ostalo 450 naselja. Takođe se vidi da je drastično povećan broj naselja na
granici opstanka (do 25 stanovnika) sa 7 na 260 u 2003. godini. Ovi procesi urušavaju vitalnost
uspostavljenog policentričnog sistema i onemogućavaju sprovođenje ravnomjernog regionalnog
razvoja.
113

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Kategorij
a sela
Tabela – Uporedni pregled kategorija sela u Crnoj Gori po broju stanovnika (1948/2003)
Broj stanovnika
Broj sela
1948. 2003.
Učešće u broju
naselja u Crnoj Gori
(u %)
Broj sela
Učešće u broju
naselja u Crnoj Gori
(u %)
1. 0 – 25 7 0,6 260 21,4
2. 26 – 50 31 2,6 165 13,6
3. 51 – 100 174 14,5 234 19,3
4. 101 – 200 400 33,3 236 19,4
5. 201 – 300 260 21,7 112 9,2
6. 301 – 500 219 18,2 102 8,4
7. 501 – 1000 105 8,8 76 6,2
8. preko 1000 4 0,3 31 2,5
UKUPNO 1200 1216
Pretežni dio seoskih naselja u Slivu Morače spada u tip razbijenih naselja, sa raštrkanom prostornom
strukturom, kao i sa određenim stepenom koncentracije izgradnje u seoskim centrima. Veću
koncentraciju izgradnje i bolju opremljenost imaju naselja koja gravitiraju opštinskim centrima, u
ravnicama, rječnim dolinama i u blizini kvalitetne putne infrastrukture.
Tabela – Uporedni pregled kategorija sela u Slivu Morače po broju stanovnika (1948/2003)
Kategori
ja sela
Broj
stanovnika
Broj sela
1948. 2003.
Učešće u broju
naselja u Slivu
Morače
Broj sela
Učešće u broju
naselja u Slivu
Morače
1. 0 – 25 0 0.00% 19 27.54%
2. 26 – 50 2 2.90% 17 24.64%
3. 51 – 100 10 14.49% 22 31.88%
4. 101 – 200 27 39.13% 10 14.49%
5. 201 – 300 17 24.64% 0 0.00%
6. 301 – 500 11 15.94% 1 1.45%
7. 501 – 1000 2 2.90% 0 0.00%
8. preko 1000 0 0.00% 0 0.00%
UKUPNO 69 69
Proces demografskog pražnjenja kao i nadprosječnog povećanja broja naselja sa malim brojem
stanovnika (kategorije do 200 stanovnika) u području Sliva Morače ilustrovan je narednom tabelom.
Kao što se vidi, od 30 naselja u kojima je 1948. godine bilo više od 200 stanovnika, danas je ostalo
samo jedno naselje. U slučaju naselja, koja obezbjeđuju vitalnost policentričnog sistema na seoskom
području (naselja koja broje od 100 do 500 stanovnika) situacija je znatno gora nego što je u prosjeku u
Crnoj Gori. Naime, taj broj naselja u periodu 1948 – 2003. je smanjen 80%, odnosno sa 55 na 11
naselja.
Seoska područja u Slivu Morače mogu se podijeliti sljedeće grupe:
− Seoska područja u blizini Podgorice (Bioče, Ubli)
− Seoska područja sa mješovitim djelatnostima, koja zavise od poljoprivrednih djelatnosti, ali je
primjetan i razvoj drugih, na primjer, turizma, usluga i sl. (Bioče, Ubli, Manastir Morača i
Međuriječje);
− Pretežno poljoprivredna seoska područja;
− Teško dostupna seoska područja u brdskim i planinskim područjima, gdje su tipične djelatnosti
šumarstvo i ekstenzivno stočarstvo.
114

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Polazišta za dalje uređenje prostora su:
− Značajan dio seoskih područja ima ograničenja za razvoj, dijelom i zbog nepovoljnih opštih
trendova u pogledu stanovništva, privrednog rasta, itd;
− Demografsko pražnjenje većeg dijela brdskog i planinskog područja predstavlja znatno
ograničenje za ukupni razvoj Sliva Morače, što zahtijeva preduzimanje većeg broja novih mjera;
Najvažniji problemi karakteristični za oblast stanovanja u Slivu Morače mogu se svesti na sljedeće:
− Neadekvatno održavanje i ubrzano propadanje postojećeg stambenog fonda;
− Nepovoljni kreditni uslovi koji se nude građanima za rješavanje stambenih pitanja;
− Neodgovarajuće rješavanje stambenog pitanja socijalno ugroženih domaćinstava.
Sliv Morače, pored administrativne podjele na dvije opštine, karakteriše i podjela na predione cjeline
koje se, između ostalog, mogu analizirati i sa aspekta uspostavljene mreže naselja. Grupisanje naselja
po predionim cjelinama dato je u poglavlju 2.5.
Osnovne karakteristike (stanovništvo i djelatnosti) mreže naselja po predionom cjelinama date su u
nastavku. Karakteristike po pojedinačnim naseljima Sliva, date su u prilogu ovog dokumenta.
Sa pregledne tematske karte se uočava da je policentrična mreža naselja formirana, uglavnom,
grupisanjem naselja uz doline rijeke Morače i njenih pritoka, duž kojih se vršilo i infrastrukturno
opremanje (magistralni, regionalni i lokalni putevi). Pored unutrašnjeg povezivanja, naselja su
povezana sa okruženjem magistralnim putem za Podgoricu i Kolašin, regionalnim putevima za
Mateševo i Šavnik, a željezničkom prugom (u Slivu postoji 5 željezničkih stanica) preko Podgorice i
Kolašina integriše se u šire okruženje.
Područje je slabo servisirano u oblasti obrazovanja i zdravstva, dok drugih servisa, praktično, i nema. U
Slivu Morače trenutno radi 6 osnovnih škola, a povremeno funkcioniše 6 zdravstenih stanica. Uočava
se da čitav niz predionih cjelina nema uopšte uspostavljenih društvenih servisa. I onaj dio koji je u
prošlosti postojao je ugašen. O tome svjedoči čitav niz zatvorenih objekata poput škola, zdravstvenih
centara, domova kulture i dr.
Privreda, sa izuzetkom oblasti za koju se radi detaljna razrada (zona zahvata DPP), ima krajnje
nepovoljnu strukturu oslonjenu na ekstenzivnu poljoprivrednu proizvodnju, sa niskim prihodom. Takva
privredna djelatnost ne ostavlja prostora za angažovanje lokalnih finansijskih sredstava za razvoj Sliva
Morače. Sve pomenute okolnosti samo pospješuju dalje iseljavanje i pogoršavanje stanja
uspostavljene mreže naselja. Mnoga naselja danas funkcionišu po sezonskom principu (samo ljeti) i
postoji velika opasnost od njihovog trajnog nestajanja (čak 19 sela sa najviše 25 stanovnika, od čega
njih 13 bez ijednog stanovnika mleđeg od 20 godina), ali i pražnjenja čitavih predionih cjelina (npr. Sliv
Ibrištice ukupno broji 29 stanovnika, po popisu iz 2003).
115

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Pregled broja stanovnika, gustine naseljenosti i zastupljenih djelatnosti u Slivu Morače po predionim cjelinama
Br. stanovnika po popisu 1991.
Br. Stanovnika po popisu 2003.
Procenat promjene 2003/1991
Procjena 2009
Poljoprivreda, lov i šumarstvo
Prerađivačka industrija
Proizvodnja i snabdijevanje
električnom energijom, gasom i vodom
Trgovina i servisi
Ugostiteljstvo
Saobraćaj, skladištenje i veze
Državna uprava, odbrana i socijalni rad
Obrazovanje
Zdravstvo
Ostale komunalne i društvene
djelatnosti
Ostalo
Povrsina (km 2 )
Gustina naseljenosti 2003.
Gustina naseljenosti 2009.
Predione cjelne
Zahvat DPP (Dolinski dio,
Kanjonski dio, Međurijecje
i Manistar Morača) – I
1030 945 -8.25% 866 38 23 3 14 12 18 18 20 3 26 31 169.99 5.56 5.09
Gornja Morača – V 1376 813 -40.92% 725 176 14 5 9 7 7 16 9 5 2 35 6.12 5.46 6.12
Sliv Ibrištice – VI 43 29 -32.56% 26 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 2 5.72 5.13 5.72
Sliv Mrtvice – VII 347 221 -36.31% 197 53 1 0 0 0 1 1 3 0 0 4 2.53 2.25 2.53
Vlahovići, Gornja Rovca i
Trmanje – VIII
370 295 -20.27% 263 23 4 0 0 1 5 2 2 0 0 6 75.99 3.88 3.46
Donja Morača – IX 688 493 -28.34% 439 157 4 1 4 5 11 7 2 1 1 6 7.64 6.81 7.64
Sliv Male Rijeke - X 1728 1252 -27.55% 1165 81 27 8 12 7 30 29 12 9 26 34 220.79 5.67 5.28
Sliv Kruševičke rijeke – XI 110 127 15.45% 118 26 3 0 1 0 5 0 1 0 1 2 32.77 3.88 3.60
5692 4175 -26.65% 3799 555 76 18 40 32 77 73 49 18 56 120 789.4 5.29 4.81
116

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
3.3. Privredni razvoj
3.3.1. Opšte odlike privrednog razvoja
Ekonomska recesija devedesetih godina zajedno sa neefikasnostima i strukturnim neprilagođenositma
naslijeđenim iz perioda planske ekonomije doprinijeli su nezadovoljavajućem stanju u crnogorskoj
ekonomiji.
Crnogorska ekonomija u 2006. i 2007. godini doživjela je značajne promjene u odnosu na prethodne
godine, a ogledaju se u makroekonomskoj stabilnosti, snažnom rastu Bruto domaćeg proizvoda, prilivu
stranih direktnih investicija, intezivnom razvoju tržišta nekretnina i tržišta kapitala, smanjenu
nezaposlenosti, strukturnim reformama, budžetskom suficitu itd. Međutim, Sliv Morače karakteriše
nizak nivo privrednih djelatnosti, uglavnom u oblasti ekstezivne poljoprivrde i šumarstva, kojim se bavi
polovina aktivnog stanovništva. U ovom prostoru ostvareni bruto nacionalni dohodak po stanovniku je
ispod 1.000 eura.
3.3.2. Nivo razvoja po privrednim granama
3.3.2.1. Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo
Poljoprivreda kao značajna grana privrede sa znatnim učešćem u bruto domaćem proizvodu zajedno
sa turizmom svrstana je u prioritete privrednog razvoja Crne Gore. Polaznu osnovu razvoja čine
značajni prirodni potencijali i određene komparativne prednosti sa opredjeljenjem za podsticanjem i
unapređenjem organske poljoprivrede sa ciljem proizvodnje zdrave hrane.
Glavni problem u odvijanju procesa poljoprivredne proizvodnje je nedovoljna primjena savremenih
tehnologija u procesu proizvodnje i ograničenost kapaciteta;
Uprkos činjenici da je došlo do značajnih društvenopolitičkih i sistemskih promjena koje su išle u korist
razvoja poljoprivrede poljoprivreda je u Slivu Morače zadržala glavne osobine tradicionalnog
niskoproduktivnog sektora.
Prema podacima iz popisa 2003. godine, glavni proizvodni subjekti su privatna gazdinstva kojih u slivu
ima 823 (od čega 285 u Podgorici, a 538 u Kolašinu). Na tim gazdinstvima, poljoprivredom se bavi 555
aktivnih stanovnika (od čega 114 u Podgorici, a 441 u Kolašinu).
Vodni resursi, značajni za poljoprivredu u cjelini, a naročito kao objekti i sredstva za ribarsku
proizvodnju nijesu efikasno korišćeni.
Fond obradivog zemljišta ostao je skoro na istom nivou (oko 189.000ha), ali je došlo do pogoršanja
njegove strukture i načina korišćenja. Smanjene su površine oranica i bašti sa 52.725ha (1989) na
44.818ha (2003), a povećalo se učešće ugara i neobrađenog zemljišta (sa 6.400-14.826ha). Došlo je
do pretvaranja oranica u livade, a livada u pašnjake.
Nastavljen je neadekvatan društvenoekonomski položaj poljoprivrede i sela. On se prije svega ogleda u
niskim budžetskim izdvajanjima, niskim ukupnim investicijama u poljoprivredu, ruralni razvoj i
infrastrukturno opremanje. Zbog sporog razvoja i spore modernizacije, konkurentnost crnogorske
poljoprivrede je niska. Izvoz poljoprivredno-prehrambenih proizvoda je mali, a uvoz sve veći, pa se
spoljnotrgovinski deficit kontinuirano se povećava i dostiže 377 miliona eura u 2008. godini.
Šume i šumska zemljišta
Šume imaju izuzetan značaj, kako za očuvanje prirodne ravnoteže, biodiverziteta i kvaliteta životne
sredine, tako i za ekonomski razvoj, pogotovo u sjevernom, nerazvijenom regionu.
117

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Kvalitetna struktura šuma nije povoljna, jer je dominantno učešće niskoproduktivnih šuma, što se
nepovoljno odražava na optimalno korišćenje stanišnih potencijala, valorizaciju njenih bioloških,
privrednih, rekreativnih i svih drugih potencijala.
Stanje šuma karakteriše slaba ili neadekvatna otvorenost, slaba zastupljenost visokokvalitetnih vrsta,
neadekvatno upravljanje zaštitnim zonama i neodgovarajući sistem protivpožarne zaštite.
Ribarstvo
Režim malih voda većine vodotoka u Crnoj Gori nije povoljan za razvoj ribljeg fonda. Čak i neki veliki
vodotoci presušuju (Morača prije Zete), ili su protoci rijeka u doba minimalnih voda izrazito mali. U
pogledu kvaliteta voda generalno se može reći da su uslovi povoljni za razvoj riba, mada ima i
određenih lokaliteta sa nepovoljnijim kvalitetom.
Iz popisa vrsta se vidi da je u slivu rijeke Morače do sada registrovano 35 vrsta riba. Zadnjim
istraživanjima registrovano je prisustvo 30 vrsta. Porodica šaranskih vrsta u ovom slivu je dominantna i
zastupljena je sa 19 predstavnika. Pastrmke su zastupljene sa 4 vrste. Ostale porodice zastupljene su
sa po dvije, odnosno jednim predstavnikom. U rijeci Morači je ranije bio prisutan i lipljen (Th.
Thymallus), a po nekim podacima i dvije naprijed navedene vrste pastrmki.
Bez obzira što je u ispitivanim vodama registrovano znatno više ciprinidnih vrsta riba vode ovog sliva
su uglavnom pogodne za salmonide-pastrmke. Rezultati hemijskih istraživanja, a potvrđuju ih i rezultati
istraživanja makroinvertebrata, pokazuju da je cijeli tok rijeke Zete, Morača do Podgorice i Cijevna do
vodopada (mada i nešto nizvodno) pogodni za egzistenciju salmonidnih vrsta riba.
U ovim vodama su registrovane pastrmke mada je brojnost u pojedinim djelovima znatno smanjena.
Navedena područja Morače i Cijevne pružaju optimalne uslove, po kvalitetu vode, a Zeta nešto slabije
za sve vrste pastrmki. Velika količina i protočnost vode u rijeci Zeti, kao i visoka zasićenost kiseonikom,
omogućava da je kvalitet vode uglavnom u granicama oligo do mezosaprobnosti i nešto je pogoršan u
donjem toku. Ovo potvrđuju i jednokratna mikrobiološka istraživanja.
Poslednjih godina sve više se govori o nepovoljnim biološkim, ekološkim i ekonomskim uslovima za
ribarstvo na Skararskom jezeru. Postoje različiti dokazi o biološkom osiromašenju Jezera, izmjeni flore
i faune, što dovodi u pitanje dalju perspektivu ribarstva. Neki uzroci posebno se odnose na migratorne
ribe: skakavicu, kublu, jesetru, levrek i dr., čijem smanjenju je doprinijela onemogućena prirodna
migracija kroz rijeku Bojanu, zbog postavljanja stacionarnih uređaja za ulov i povećanog krivolova na
Bojani.
3.3.2.2. Turizam
Turističko-ugostiteljska djelatnost u Slivu Morače odvija se uz magistralni put Podgorica-Kolašin u dijelu
servisiranja putnika u tranzitu, koji se u ovom području vrlo kratko zadržavaju. Posebnu vrijednost u
tom smislu ima Manastir Morača.
Prema podacima iz popis 2003. godine, ugostiteljstvom se bave 32 aktivna stanovnika, od čega 15 u
Podgorici, a 17 u Kolašinu, što turističku valorizaciju ovog prostora sliva Morače čini minornom.
3.3.2.3. Ostala privreda
Ostale privredne djelatnosti u Slivu Morače su nedovoljno razvijene, što najbolje ilustruje podatak da:
- U oblasti saobraćaja, skladištenja i veza radi 77 aktivnih lica
- Prerađivačkom industrijom se bavi 76 aktivnih lica
- Ostalim komunalnim djelatnostima se bavi 56 aktivnih lica
- Trgovinom se bavi 40 aktivnih lica
118

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
3.4. Društvene djelatnosti
Društvene djelatnosti u Slivu Morače su nedovoljno razvijene, što najbolje ilustruje podatak da u
oblasti:
- Državne uprave, odbrane i socijalnog rada radi 73 aktivna lica
- Obrazovanja radi 49 aktivnih lica
- Zdravstva radi 18 aktivnih lica
Prostorni raspored osnovnih škola, učenika i nastavnika je neravnomjeran, kako na regionalnom tako i
na opštinskom nivou. On prati osnovna demografska kretanja.
Prostorni raspored osnovnih škola, učenika i nastavnika je neravnomjeran. U Slivu Morače nalazi se 6
škola koje 2009. godine pohađa 264 učenika, i to:
- U Podgorici u naseljima Bioče, Ubli i Lijeva Rijeka, ukupno 142 učenika,
- U Kolašinu u naseljima Manastir Morača, Međuriječje i Dragovića Polje, ukupno 122
učenika.
Tabela – Pregled obrazovnih ustanova i broja upisanih učenika u Slivu Morače
Naselje / Opština
Naziv škole
Broj učenika
upisanih 2009.
godine
Podgorica 142
Ubli O.Š „Đoko Prelević“ 85
Lijeva rijeka O.Š „Šćepan Đukić“ 17
Bioče O.Š „18. oktobar“ 40
Kolašin 122
Dragovića Polje O.Š „Vojin Čepić“ 32
Manastir Morača O.Š „Mojsije Stefanović“ 34
Međuriječje O.Š „Međuriječje“ 56
UKUPNO u Slivu Morače 264
Slično ostalim društvenim djelatnostima, i kapaciteti i usluge u oblasti zdravstvene zaštite imaju
neravnomjeran prostorni razmještaj. U Slivu Morače postoji samo pet zdravstvenih stanica koje nijesu
svakodnevno aktivne, već funkcionišu periodično. One se nalaze u Ublima, Lijevoj Rijeci, Bioču,
Dragovića Polju i Manastiru Morači.
3.5. Opremljenost prostora tehničkim infrastrukturnim sistemima
3.5.1. Saobraćaj 13
Postojeći saobraćajni podsistemi u Crnoj Gori razvijali su se nezavisno tako da u postojećem stanju
funkcionišu manje ili više nezavisno. Naime, u postojećem stanju različiti saobraćajni podsistemi ne
funkcionišu u cjelini kao jedinstven transportni sistem sa tehničko-tehnološkog i organizacionog
aspekta. Ove opšte konstatacije vezane za cjelokupni prostor Crne Gore posebno važe za prostor sliva
Rijeke Morače uzvodno od planirane HE Zlatica (u daljem tekstu Sliv Morače).
3.5.1.1. Drumski saobraćaj
Ukupna dužina putne mreže Crne Gore iznosi 6.928 km (846 km magistralnih, 950 km regionalnih i
5.132 km lokalnih puteva). Od toga u Slivu Morače nalazi se 846 km magistralnih, 950 km regionalnih i
5.132 km lokalnih puteva Savremeni kolovoz zastupljen je kod magistralnih puteva 79%, kod
13 Tematska karta: „Saobraćajna infrastruktura Sliva Morače“
119

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
regionalnih 37% i kod lokalnih 60%. U periodu od 1986. godine, od novih dionica primarne putne
mreže, samo je izgrađen tunel Sozina sa privremenim vezama na postojeću mrežu.
Kada se uzmu u obzir godine izgradnje (projektni period je 20 godina) i činjenica da su, uglavnom,
mala sredstva ulagana za održavanje, onda je jasno u kakvom je stanju putna infrastruktura. Posebno
ako se zna da se oko 25% mreže nalazi na nadmorskoj visini većoj od 1.000m, a u Slivu Morače to
iznosi 50%.
Svi putevi u Slivu Morače, izuzev magistrale, su ispod tehničko-tehnološkog nivoa za normalni
saobraćaj u svim godišnjim dobima i vremenskim uslovima (mali radijusi krivina, uski kolovozi,
nezavršeni i nestandardni tuneli, veliki podužni usponi i padovi, i do 20%), i sa takvim elementima oni
su nefunkcionalni, kako za postojeći tranzit, tako i tekuću egzistenciju stanovnika ovog prostora i
potreba za očekivani razvoj.
Opšte karateristike drumske mreže, unutar Sliva, slične su karakteristikama ukupne mreže Crne Gore a
to znači da:
- Prosječna starost mreže je vrlo velika. U poslednjih dvadesetak godina vrlo malo je izgrađeno
novih dionica primarne mreže;
- Godinama je vrlo malo ulagano u održavanje i rekonstrukciju putne mreže, što se normalno
odražava na kvalitet, posebno ako se ima u vidu da je dobar dio mreže na velikim nadmorskim
visinama. U posljednje vrijeme bilježi se pozitivan pomak u održavanju i posebno rekonstrukciji
mreže, ali i dalje ima dosta kritičnih mjesta;
Od magistralnih puteva najvećom dužinom unutar Sliva su djelovi dionica Jadranske magistrale M-2
Petrovac – Podgorica – Kolašin. Jadranska magistrala u evropskoj mreži puteva ima oznaku E-65, E-
80.
Od regionalnih puteva unutar granica Sliva su i djelovi sljedećih pravaca:
- Bioče – Mateševo R-19
- Mioska –Tušina (Boan) R-18
3.5.1.2. Željeznički saobraćaj
U području plana se nalazi 48 km postojeće pruge Vrbnica-Bar što iznosi 28.67% od njene ukupne
dužine od 167.4 km.
Pruga Vrbnica-Bar kategorisana je kao pruga D4 (najveće dopušteno opterećenje 22,5t/osovini ili
8t/m).
Projektovane brzine na ovoj pruzi, uslovljene minimalnim radijusom krivine i maksimalnim nagibom
nivelete, iznose 70-90km/h. Najveće dopuštene brzine, uslovljene stanjem elemenata gornjeg stroja
(geometrije kolosjeka) kao i stanjem objekata i trupa pruge, kreću se od 60 do 90 km/h. Zbog tehničkog
stanja pruge na određenim djelovima uvedene su smanjene brzine.
Pruga Vrbnica – Bar je elektrificirana monofaznim sistemom 25 kV 50 Hz.
U okviru plana, nalaze se sledeće željezničke stanice: Bioče, Pelev Brijeg, Lutovo, Trebješnica i Kos.
3.5.1.3. Telekomunikacije i poštanski saobraćaj
Aktuelno stanje u telekomunikacijama u ovom prostoru karakteriše dominantna primjena bežičnih
komunikacija i to: Mobilna telefonija, Radio-difuzija, dok je fiksna telefonija slabo zastupljena. Duž
koridora magistralnog puta Podgorica – Kolašin postavljen je fiber-optički kabal.
120

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Pošta Crne Gore, i pored pojave konkurentskog operatora, i dalje ima dominantnu ulogu, jer je
zastupljena u skoro svim naseljenim mjestima.
3.5.2. Energetski sistemi
3.5.2.1. Ocjena stanja razvoja
Elektroenergetski sistem Crne Gore bio je dio jedinstvenog tehničko-tehnološkog elektroenergetskog
sistema bivše SFRJ, te je u skladu sa njim i građen. Izgrađena je osnovna elektroenergetska mreža
napona 400 kV, 220 kV i 110 kV i odgovarajuća distributivna mreža koja omogućava da se skoro sva
naselja u Crnoj Gori (osim teško pristupačnih sela u središnjem i sjevernom dijelu) snabdijevaju
električnom energijom. Mrežom dalekovoda napona 400 kV i 220 kV, sa objektima koji su u pogonu,
uključene su postojeće elektrane, ostvarena je veza sa elektroenergetskim sistemima u okruženju. U
tom smislu započeta je realizacija dalekovoda 400 kV Podgorica-Elbasan.
Prenosna mreža EES CG sastoji se od vodova, transformatorskih stanica i ostale opreme naponskih
nivoa 400 Kv, 220 Kv i 110 Kv. Krajem 2005. godine u pogonu je bilo 255 km vodova 400kV, 348,1 km
vodova 220 kV i 601 km 110 kV vodova. Pet vodova nazivnog napona 110 kV ukupne dužine 122,57
km je u pogonu pod 35 kV naponom. Na teritoriji Crne Gore nalaze se dvije trafo-stanice 400/x kV (TS
400/220 kV i 400/110 kV), 4 TS 220/110 kV i 17 TS 110/x (15 TS 110/35 kV i 2 TS 110/10 kV).
Distributivna mreža u sistemu Elektroprivrede Crne Gore obuhvata vodove 35 kV, transformatorske
stanice TS 35/10 kV, postrojenja 10 kV u TS stanicama 110/10 kV, vodove 10 kV, TS stanice 10/0,4 kV
i vodove niskog napona. U njenom sastavu radi 16 lokalnih distribucija koje snabdijevaju oko 285.000
potrošača.
Strategijom razvoja energetike postavlja se osnova za buduća usmjerenja.
U Slivu se nalaze djelovi osnovne elektroenergetske mreže napona 400 kV, 220 kV i 110 kV i
odgovarajuće distributivne mreže koja omogućava da se skoro sva naselja u ovoj zoni (osim teško
pristupačnih sela u središnjem i sjevernom dijelu) snabdijevaju električnom energijom. Mrežom
dalekovoda napona 400 kV i 220 kV, sa objektima koji su u pogonu, uključene su postojeće elektrane,
koje se sve nalaze van Sliva i ostvarena je veza sa elektroenergetskim sistemima u okruženju. U tom
smislu započeta je realizacija dalekovoda 400 kV Podgorica – Elbasan.
3.5.2.2. Potencijali i ograničenja
Hidropotencijal je najvažniji energetski resurs Crne Gore. Raspoloživi (teorijski) hidroenergetski
potencijal na glavnim vodotocima je reda veličine 9846 GWh/god. Ukupni tehničko-raspoloživi
hidroenergetski potencijal koji se može realizovati ili je već realizovan sa HE-objektima na i van
teritorije Crne Gore, iznosi od 5219 GWh do 6202 GWh korišćenjem u prirodnom pravcu toka (u
zavisnosti od varijante rješenja). Do sada je 17% potencijala iskorišćeno. Imajući u vidu raspoloživi
hidroenergetski potencijal, Crna Gora se visoko kotira, međutim, u isto vrijeme potreba zaštite životne
sredine i seizmički rizik smanjuju stvarno korišćenje potencijala. Korišćenje hidroenergetskog
potencijala mora biti veoma pažljivo i razmatrano samo kao element mješavine energetskih izvora.
Tehničko iskoristivi hidroenergetski potencijal pritoka izučavanih na nivou studija za izgradnju malih
hidroelektrana iznosi 599,2 GWh (65 mHE), a za pritoke koje do sada nijesu izučavane sa aspekta
energetskog korišćenja indirektno sračunati iznosi 358 GWh/god. Do sada je izgrađeno samo sedam
malih hidroelektrana sa godišnjom proizvodnjom od oko 20 GWh.
Energija sunčevog zračenja bi mogla da bude veoma značajan energetski izvor u Crnoj Gori. Područje
Crne Gore je izloženo direktnom sunčevom zračenju oko 1.500 do 2.550 časova godišnje. To se
naročito odnosi na obalni dio Crne Gore i područje oko Podgorice. U području Crne Gore prosječna
godišnja suma globalnog zračenja kreće se između 3.500 i 4.450 Wh/m 2 dnevno, dok mjerenja
123

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
pokazuju da ona u ljetnjim mjesecima dostiže do 8 kWh/m 2 dnevno. Ovaj vid energije sve više se koristi
za pripremu potrošnje tople vode, klimatizaciju i grijanje, ali bez većeg uticaja na energetski bilans.
Međutim, daljim razvojem tehno-ekonomskih performansi sunčevih kolektora i s obzirom na visok
stepen solarizacije razvojno propulzivnih djelova teritorije Crne Gore, očekuje se značajniji i bilansno
relevantan rast korišćenja sunčeve energije za zadovoljenje dijela energetskih potreba privrede i
domaćinstava.
Na prostoru Crne Gore kao biomasa jedino je relevantno šumsko drvo, naročito bukva. Šume u Crnoj
Gori pokrivaju oblast od oko 6.750 km 2 , što predstavlja oko 42% ukupne teritorije Crne Gore. Ukupne
količine drvne mase koju čini otpad u šumi eksploatacijom šuma, godišnje se kreće oko 150 – 200.000
m 3 . Njihovo skupljanje i korišćenje kao energetsko gorivo nema ekonomsku opravdanost. Otpad koji je
predmet industrijske prerade u drvoprerađivačkim kapacitetima, već se djelimično koristi kao
energetsko gorivo za sopstvene potrebe.
U Crnoj Gori do sada nijesu sprovođena opsežnija namjenska mjerenja vjetra u cilju određivanja
globalnog vjetropotencijala. Iako analize energetskog potencijala vjetra u Crnoj Gori nijesu kompletne,
postoje veoma optimističke procjene energetskog potencijala, uslovljenog kombinacijama planinskih
terena i mediteranskih uticaja.
3.5.3. Hidrotehnički sistemi
Od hidrotehničkih sistema u Crnoj Gori, u Slivu Morače realizovana je samo mala hidroelektrana HE
„Lijeva Rijeka”.
3.5.3.1. Korišćenje voda za vodosnabdijevanje
U zoni Sliva Morače organizovano snabdijevanje vodom preko vodovodnog sistema ima:
- Izvorište „Bioče“ daje vode za potrošače Bioča.
- Izvorište „Duga“ daje vodu za naselje atara sela Duga.
- Izvorište „Lijeva Rijeka“ daje vode za potrošače Lijeve Rijeke.
Pored ovoga ima nekoliko manjih kaptaža sa kojih se vodom snabdijeva seosko stanovništvo Brskuta.
3.5.3.2. Ostali vidovi korišćenja voda
Na terasama uz vodotoke u Slivu stanovništvo individualno i samoinicijativno koristi vodu za
navodnjavanje.
Za sada ne postoji korišćenje voda za akvakulturu ni za flaširanje vode.
3.5.3.3. Zaštita od zagađivanja
Za sada ne postoje značajnija zagađenja od otpadnih voda. U poređenju sa klasama kvaliteta koje su
predviđene Uredbom o kategorizaciji i klasifikaciji voda, utvrđeno stanje kvaliteta voda je
zadovoljavajuće.
3.5.4. Komunalni servisi
U ovom području, pored gore pomenutih nema ostalih komunalnih servisa. To znači da u ovom
prostoru koji je ispodprosječno naseljen i u kom nema značajnih privrednih aktivnosti, nema
uspostavljenih sistema za tretman čvrstog komunalnog otpada i otpadnih voda. Ovaj nedostatak biće
otklonjen u planskom periodu kroz uspostavljanje ovih servisa tokom i nakon završetka paniranih
investicija.
124

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
4. Ekonomsko – demografska analiza
Naredne tabele prikazuju najzastupljenije djelatnosti kojim se bavi aktivno stanovništvo u Slivu Morače,
po opštinama. Detaljna analiza zastupljenosti djelatnosti po naseljima Sliva Morače data je pojedinačno
za obije opštine, Podgorica i Kolašin, u prilogu ovog dokumenta.
Tabela – Djelatnosti aktivnog stanovništva Glavnog Grada Podgorice i opštine Kolašin u Slivu Morače
PODGORICA
Ukupno
Poljoprivreda, lov i
šumarstvo
Prerađivačka industrija
Proizvodnja i
snabdijevanje
električnom energijom,
gasom i vodom
Ukupno opština 52446 2404 7776 1375 8213 1792 4761 8701 3465 3225 3888 6846
Naselja u Slivu
Morače 443 114 49 10 24 15 49 43 21 11 50 57
KOLAŠIN
Ukupno opština 2889 760 350 58 185 246 195 426 199 95 144 231
Naselja u Slivu
Morače 671 441 27 8 16 17 28 30 28 7 6 63
Tabela prikazuje da se unutar granica Sliva Morače poljoprivredom bavi oko 25,73% aktivnog
stanovništva u opštini Podgorica, a oko 65,72% u opštini Kolašin. U daljem tekstu dati su dijagrami
pregleda zastupljenosti djelatnosti aktivnog stanovništva pojedinačno po oštinama u Slivu Morače, kao
i za Sliv u cjelini.
Trgovina i servisi
Ugostiteljstvo
Saobraćaj, skladištenje i
veze
Državna uprava,
odbrana i socijalni rad
Učešće djelatnosti stanovništva u Slivu Morače - opština Podgorica
Obrazovanje
Zdravstvo
Ostale komunalne i
društvene djelatnosti
Ostalo
Ostale komunalne i
društvene djelatnosti,
11.29%
Ostalo, 12.87%
Poljoprivreda, lov i
šumarstvo, 25.73%
Zdravstvo, 2.48%
Obrazovanje, 4.74%
Državna uprava, odbrana
i socijalni rad, 9.71%
Saobraćaj, skladištenje
i veze, 11.06%
Trgovina i servisi, 5.42%
Prerađivačka industrija,
11.06%
Proizvodnja i
snabdijevanje
električnom energijom,
gasom i vodom, 2.26%
Ugostiteljstvo, 3.39%
125

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Učešće djelatnosti stanovništva u Slivu Morače - opština
Kolašin
Zdravstvo, 1.04%
Ostale komunalne i
društvene djelatnosti,
0.89%
Obrazovanje, 4.17%
Državna uprava,
odbrana i socijalni rad,
4.47%
Saobraćaj, skladištenje
i veze, 4.17%
Ugostiteljstvo, 2.53%
Trgovina i servisi,
2.38%
Proizvodnja i
snabdijevanje
električnom energijom,
gasom i vodom, 1.19%
Prerađivačka industrija,
4.02%
Ostalo, 9.39%
Poljoprivreda, lov i
šumarstvo, 65.72%
Učešće djelatnosti aktivnog stanovništva u slivu Morače
Ostale komunalne i
društvene djelatnosti,
5.03%
Ostalo, 10.77%
Zdravstvo, 1.62%
Obrazovanje, 4.40%
Poljoprivreda, lov i
šumarstvo, 49.82%
Državna uprava, odbrana i
socijalni rad, 6.55%
Saobraćaj, skladištenje i
veze, 6.91%
Ugostiteljstvo, 2.87%
Trgovina i servisi, 3.59%
Proizvodnja i
snabdijevanje električnom
energijom, gasom i
vodom, 1.62%
Prerađivačka industrija,
6.82%
Iz datog se može zaključiti da skoro polovina aktivnog stanovništva, ili oko 49,81% Sliva Morače se
bavi poljoprivredom, lovom i šumarstvom.
Područje Sliva Morače pored niske gustine naseljenosti karakteriše i ispod-prosječan broj stambenih i
drugih objekata i prosječna korisna površina tih objekata. Detaljna analiza stambenih i drugih objekata
126

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
prema naseljima i opštinama i načinu korišćenja dati su u prilogu ovog dokumenta, a u nastavku je taj
pregled dat na nivou opština i Sliva Morače.
Tabela – Broj i kvadratura stanova po opštinama u Slivu Morače (uporedna analiza sa cijelim opštinama)
Stanovi
Za stalno stanovanje
Ostali tipovi stanovanja
PODGORICA
Ukupno
opština
Ukupno
stanovi i
kvadratura
Nastanjeni
Nenastanjeni
Privremeno
korišteni
Korišćeni
u
poslovne
svrhe
Ostale
nastanjene
prostorije
Ukupno
stanovnika
u
objektima
broj
jedinica 56708 47597 6068 2729 314 739 175523
m 2 3917228 3369166 380672 147488 19902 29562 -
1855 653 401 796 5 12 1960
Naselja u
Slivu
Morače 93079 35434 19470 37796 379 487 -
KOLAŠIN
Ukupno
4619 2990 552 1070 7 85 9979
opština 245856 168233 27620 49724 279 2625 -
Naselja u
Slivu
Morače
6118
314263
3801
206510
851
41388
1457
66017
9
348
98
3006
12194
-
Prema uporednim podacima, u Slivu Morače evidentan je pad broja objekata u periodu od 1971. do
1991. godine, dok u u periodu od 1991. do 2003. imamo ekspanziju izgradnje objekata koja u
potpunosti nadoknađuje te prethodne negativne trendove.
U nastavku je dat uporedni pregled stambenih objekata za Slivu Morače i cijele opštine Podgorica i
Kolašin.
Tabela – Pregled promjene broja stanova po popisima u Slivu Morače
za period 1948 – 2003
Stanovi
Procenat promjene
1971 1981 1991 2003 2003/71 2003/81 2003/91
PODGORICA
Ukupno opština 21778 30304 40376 56708 160.39% 87.13% 40.45%
Naselja u Slivu
Morače 1208 1035 865 1855 53.56% 79.23% 114.45%
KOLAŠIN
Ukupno opština 3148 3268 3606 4619 46.73% 41.34% 28.09%
Naselja u Slivu
Morače 1469 1320 1268 1499 2.04% 13.56% 18.22%
Nisku gustinu naseljenosti karakteriše i mali broj domaćinstava, koje u Slivu Morače, u odnosu na Crnu
Goru, karakteriše i ispod-prosječan broj članova. U prilogu ovog dokumenta je dat pregled broja
domaćinstava po naseljima u Slivu Morače, diferenciranih na domaćinstva sa i bez gazdinstva za obije
opštine pojedinačno, a u nastavku je ovaj pregled dat na nivou pojedinačnih opština u okviru Sliva
Morače, uporedno sa cijelim opštinama.
127

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Pregled domaćinstava po broju članova u Slivu Morače
PODGORICA
Ukupno
Sa 1
članom
2 3 4 5 6 7 8 9
10 i
više
Prosj
. broj
člano
va
Ukupno
opština
Ukupno 48416 6846 8361 8623 12177 7315 3137 1181 415 170 191 3.49
sa
gazdinstvom 8259 727 1468 1289 1748 1434 875 432 153 66 67 3.94
bez
gazdinstva 40157 6119 6893 7334 10429 5881 2262 749 262 104 124 3.39
672 186 184 89 80 61 32 21 12 4 3 2.90
285 51 88 45 37 22 18 12 7 3 2 3.21
Naselja u
Slivu
Morače 387 135 96 44 43 39 14 9 5 1 1 2.67
KOLAŠIN
Ukupno
opština
Ukupno 3168 717 677 460 600 399 197 74 21 14 9 3.14
sa
gazdinstvom 1132 230 299 159 167 115 93 41 14 7 7 3.22
bez
gazdinstva 2036 487 378 301 433 284 104 33 7 7 2 3.09
836 267 256 100 79 57 41 19 10 4 3 2.64
538 133 168 71 61 44 32 16 7 3 3 2.91
Naselja u
Slivu
Morače 298 134 88 29 18 13 9 3 3 1 0 2.15
U Slivu Morače prema uporednim podacima evidentan je pad broja domaćinstava u periodu od 1948.
do 2003. godine. Izuzetak je period od 1948. do 1953. godine za opštinu Kolašin, i period 1948-1961,
godine za opštinu Podgorica u kome je zabilježen porast broja domaćinstava. U prilogu ovog
dokumenta je dat uporedni pregled broja domaćinstava po naseljima u Slivu Morače za obije opštine,
dok je u nastavku ovaj pregled prikazanna nivou pojedinačnih opština u okviru Sliva Morače uporedno
sa cijelim opštinama.
Tabela – Pregled promjene broja domaćinstava po popisima u Slivu Morače 1948 – 2003
Broj domaćinstava po popisima
1948 1953 1961 1971 1981 1991 2003
PODGORICA
Ukupno opština 11074 12618 17287 24077 32581 39653 48416
Naselja u Slivu
Morače
1534 1556 1471 1245 939 727 672
KOLAŠIN
Ukupno opština 3379 3516 3841 3565 3313 3283 3168
Naselja u Slivu
Morače
1578 1618 1916 1595 1254 1053 836
Tabela – Procentualna promjena broja domaćinstava po popisima u Slivu Morače 1948 – 2003
Procenat promjene
PODGORICA
Ukupno
opština
Naselja u Slivu
Morače
KOLAŠIN
Ukupno
opština
Naselja u Slivu
Morače
1953/48 1961/53 1971/61 1981/71 1991/81 2003/91 2003/48
13.94% 37.00% 39.28% 35.32% 21.71% 22.10% 337.20%
1.43% -5.46% -15.36% -24.58% -22.58% -7.57% -56.19%
4.05% 9.24% -7.19% -7.07% -0.91% -3.50% -6.24%
2.53% 18.42% -16.75% -21.38% -16.03% -20.61% -47.02%
128

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
5. Potencijali, ograničenja i konflikti u prostoru 14
5.1. Opšte stanje i problemi životne sredine
Gledano u cjelini kvalitet životne sredine je očuvan, što omogućava sveobuhvatan i dinamičan
održivi razvoj Crne Gore, pa time i Sliva Morače.
Kvalitet vazduha u Crnoj Gori, ocjenjivan sa aspekta globalnih pokazatelja (sumpor-dioksida i ukupnih
azotnih oksida), je zadovoljavajućeg, odnosno veoma dobrog kvaliteta, osim sadržaja čestica prašine.
Osnovni pokazatelji ukazuju na neophodnost preduzimanja mjera za sprečavanje zagađenja na
pojedinim lokalitetima. To se prije svega odnosi na emisiju lebdećih čestica (prašine i aerosola) i
ograničavanje sadržaja teških metala i PAH-s u njima. Na osnovu višegodišnjih ispitivanja, može se
konstatovati da postoji trend značajnog povećanja sadržaja lebdećih čestica i PAH-s u njima. Od
specifičnih zagađujućih materija najviši nivoi zagađenja vazduha u vezi sa industrijskom proizvodnjom
(KAP, TE Pljevlja i Željezara Nikšić, Mojkovac), nekontrolisanim spaljivanjem otpada na gradskoj
deponiji i saobraćaj, koji izduvnim gasovima značajno zagađuje atmosferu urbanih naselja. Velika
frekvencija motornih vozila doprinijeće velikom zagađivanju vazduha, u užem i širem koridoru autoputa.
Stanje zemljišta u odnosu na sadržaj opasnih i štetnih materija, može se okarakterisati kao dobro.
Na osnovu redukovanog programa ispitivanja voda Crne Gore teško je izvesti zaključak o opštem
stanju njihovog kvaliteta. Tako da na osnovu praćenih parametara, ocjena stanja nije potpuno
objektivna. I pored pokazatelja koji ukazuju na pojedinačna odstupanja u odnosu na zahtijevane klase,
može se konstatovati da su vode u Crnoj Gori dobrog kvaliteta. Ova ocjena posebno važi za Sliv
Morače uzvodno od Podgorice.
Stanje biodiverziteta se prati šest godina, tako da se do sada sakupljene informacije ne mogu koristiti
za ozbiljnu analizu trendova. Naime, tek nakon desete godine moguće je raditi na detaljnim analizama
trenda o stanju populacija indikatorskih vrsta, tako da je neophodno nastaviti praćenje stanja
biodiverziteta.
Radiološko opterećenje stanovništva, kao posljedica izlaganja radonu, je na nivou evropskog
prosjeka. Aktivnost, kako prirodnih tako i dugoživećih radionuklida vještačkog porijekla (nakon
černobilske havarije), u različitim vrstama uzoraka (vazduh, padavine, zemljište, rječne, jezerske,
morske i pijaće vode, prehrambeni proizvodi, građevinski materijal), kretala se u niskim nivoima,
odnosno daleko ispod maksimalno dozvoljenih vrijednosti, a u mnogim slučajevima i ispod granice
detekcije. Na osnovu urađenih i statistički obrađenih rezultata analiza, može se sa sigurnošću reći da je
stanje životne sredine, sa stanovišta radiološke ispravnosti, u Crnoj Gori očuvano.
5.2. Stanje prirodne baštine
U Slivu Morače po osnovu nacionalnog zakonodavstva u Crnoj Gori nema zaštićenih područja. Takođe,
ne postoje ni međunarodno zaštićena područja prirode.
5.3. Stanje kulturne baštine
Kulturno nasljeđe Crne Gore čini veliki broj (357) arheoloških, istorijskih umjetničkih, graditeljskih,
etnoloških i tehničkih spomenika kulture, koji su, prema važećoj zakonskoj regulativi, razvrstani u tri
kategorije zaštite:
14 Tematska karta: „Potencijali, ograničenja i konflikti u prostoru“
129

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
- I kategorija – sačinjava 35 spomenika od izuzetnog značaja, od kojih se u Slivu Morače nalazi
jedan – manastir Morača sa crkvama Uspenja Bogorodice, i sv. Nikole, nastao 1252. godine u
Kolašinu
- II kategorija – čine je spomenici od velikog značaja (135 spomenika) od kojih se u Slivu
Morače ne nalazi nijedan;
- III kategorija – čine je spomenici od lokalnog značaja (187 spomenika) od kojih se u Slivu
Morače nalazi 6 spomenika i to:
U Podgorici,
1. Manastir Duga, Bioče je nastao oko 1755. godine
2. Crkva Uspenja Hristovog, Lijeva Rijeka je zidana 1861. godine
3. Crkva Vaznesenja Gospodnjeg, Ubli je iz 1895. godine
4. Crkva sv.Jovana Krstitelja, Kosor, Kuči je iz prve polovine XVIII vijeka
5. Crkva sv.Petra Cetinjskog, Bezjovi, Kuči je iz prve polovine XIX vijeka
U Kolašinu,
1. Most knjaza Danila, rijeka Mrtvica, nastao je 1858. godine
Kulturni pejzaž, kao posebni segment nepokretne kulturne baštine, Zakonom nije definisan i zaštićen.
5.4. Sintezna ocjena stanja (potencijali, ograničenja i konflikti) razvoja u Slivu Morače
Sliv Morače zahvata djelove opština Podgorica i Kolašin. Evidentni potencijali ovog područja su:
očuvana i atraktivna priroda i životna sredina, bogatstvo voda i biodiverzitet. Ovaj prostor nailazi na
velike i brojne razvojne i prostorno-ekološke probleme. Migracije stanovništva i deagrarizacija su
karakteristične za ovo područje. Može se reći da je deagrarizacija i depopulacija prisutna u svim
djelovima ruralnog područja, izuzev djelimično uz magistralni put Podgorica - Kolašin, što može biti
dijelom i posljedica visoke rascjepkanosti teritorije i slabe povezanosti unutar ovog područja.
Bezvodnost dijela karstnog područja sa jedne, i mjestimična devastacija šuma, te nedostatak
kvalitetnog zemljišta u karstnom području sa druge strane, su teškoće karakteristične za dio Sliva
Morače.
Cijela teritorija Crne Gore je pod seizmičkim rizikom, a u ovoj oblasti je naročito problematična kotlina
Podgorice.
Ako ne budu preduzete odgovarajuće prostorno-planske, urbanističke i mjere zaštite životne sredine,
može se očekivati konflikt zbog postojanja određenog broja različitih interesa po pitanju upotrebe
prostora u dolini i kanjonu rijeke Morače.
Primjetno je nedovoljno izučavanje i zaštita izuzetno vrijednih, osjetljivih i ranjivih ekosistema.
Bezvodnost na dijelu planinskh i brdskih površi i u prosjeku nepovoljni klimatski uslovi (neprohodnost u
zimskom periodu zbog sniježnih nameta) za funkcionisanje sistema saobraćaja i poljoprivrede su
problemi specifični za ovaj prostor.
Neadekvatno je korišćenje, inače izdašnih šumskih resursa, kao i nedovoljna kontrola postojeće
eksploatacije tih resursa. Primjetna je i raširenost parazitskih oboljenja u šumskim ekosistemima, pa su
to pitanja za rješavanje nerazvijenosti šumarstva i ekologije.
U svim prethodnim tematskim kartama prikazane su pogodnosti i ograničenja koja postoje u ovom
prostoru zbog: mreže naselja, izgrađene infrastrukture, reljefa (nadmorska visina i nagib), klime,
pedologije, erozionih procesa i dr.
130

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
B. PROJEKCIJA RAZVOJA I KONCEPTI ORGANIZACIJE UREĐENJA I
KORIŠĆENJA PROSTORA
133

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
1. Koncept organizacije, uređenja i korišćenja prostora 15
Kroz koncept policentričnog održivog razvoja izvršeno je definisanje organizacije prostora, mreže
naselja, namjene i korišćenja zemljišta, korišćenja prirodnih bogatstava, prepoznavanja zaštitnih zona,
lokacija i objekata od opšteg interesa i date smjernice urbanističkog i arhitektonskog oblikovanja
prostora.
1.1. Organizacija prostora u Slivu Morače
Po PPCG do 2020. godine, koncepcija razvoja i uređenja naselja zasniva se na jačanju policentričnog
sistema centara sa ciljem da se ostvari odgovarajuća struktura i funkcije naseljskog sistema u
dugoročnom periodu. Od centara definisanih Prostornim planom Crne Gore, u zahvatu Plana, cijelom
površinom ili samo dijelom i kontaktno nalaze se:
- Centar državnog značaja – najrazvijeniji tip urbanog naselja gdje spada Podgorica (glavni
grad Crne Gore, konstituisan kao zajednica opština Podgorica, Golubovci i Tuzi)
- Centar opštinskog značaja – tip razvijenog urbanog naselja, koji obuhvata kompaktno
područje grada i koje ima uslužne funkcije za opštinsko područje, a u pojedinim slučajevima i za
uže ili, ne toliko često, šire regionalno područje. U ovaj vid centara spada Kolašin
- Lokalni centri – manja naselja sa najosnovnijim snabdijevanjem stanovništva, u kojima se
održava tradicionalni sistem naseljenosti seoskih područja. U zahvatu Plana, važećim
Prostornim planom Crne Gore definisani lokalni centri su: Manastir Morača u Kolašinu, a u Slivu
Morače Dragovića Polje u opštini Kolašin i Ubli i Lijeva Rijeka u Podgorici.
1.2. Mreža naselja 16
Sa ciljem uspostavljanja Prostornim planom Crne Gore, Prostornim planom Podgorice i Prostornim
planom Kolašina definisanog policentričnog sistema mreže naselja, kako u zoni Sliva Morače tako i u
zoni zahvata DPP, kroz analizu uticaja i usmjerenja, stvoreni su svi preduslovi za ostvarivanje zacrtanih
ciljeva kroz izgradnju, razvoj i povezivanje magistralnih, regionalnih i lokalnih infrastrukturnih sistema,
čime će se stvoriti preduslovi neophodnog prostornog i privrednog povezivanja i funkcionisanja naselja,
i time podstaći:
- Razvoj malih naselja sa manje od 50 stanovnika u zoni Sliva Morače;
- Smanjenje tendencije doseljavanja u prigradska naselja Podgorice i Kolašina;
- Razvoj specijalnih funkcija (poljoprivrednih, turističkih, proizvodnih i dr) u lokalnim centrima i
većim seoskim naseljima;
- Razvoj infrastrukture i podizanje standarda opšte opremljenosti u lokalnim centrima i seoskim
naseljima.
Kao rezultat ostvarenja tih ciljeva uspostavljena je nova – razvijenija mreža naselja čije karakteristike
po broju stanovnika i osnovnih djelatnosti po predionom cjelinama su date u nastavku.
15 Tematska karta: „Koncept prostornog razvoja Sliva Morače“
16 Tematska karta: „Plan prostornog razvoja Sliva Morače – Mreža naselja“
135

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Aktivnosti i raspodjele stanovništva po predionim cjelinama
Predione cjelne
Zahvat DPP (Dolinski dio,
Kanjonski dio, Međuriječje
i Manistar Morača) – I
2021.
2003.
Procenat promjene
2021/2003
Procjena 2009
Poljoprivreda, lov
i šumarstvo
Turizam
Proizvodnja i
snabdijevanje el.
energijom,
gasom i vodom
Ostalo
Povrsina (km 2 )
Gustina
naseljenosti
2009.
Gustina
naseljenosti
2021.
1998 1331 50.11% 866 248 712 73 485 169.99 5.09 11.75
Gornja Morača – V 1953 738 164.63% 725 566 687 35 346 6.12 118.46 319.12
Sliv Ibrištice – VI 30 29 3.45% 26 11 0 1 29 5.72 4.55 5.24
Sliv Mrtvice – VII 870 221 293.67% 197 163 340 10 79 2.53 77.87 343.87
Vlahovići, Gornja Rovca i
Trmanje – VIII
157 156 0.64% 263 93 1 0 140 75.99 3.46 2.07
Donja Morača – IX 509 345 47.54% 439 477 485 1 162 7.64 57.46 66.62
Sliv Male Rijeke – X 1767 1228 43.89% 1165 256 697 38 1113 220.79 5.28 8.00
Sliv Kruševičke rijeke – XI 261 127 105.51% 118 46 110 40 101 32.77 3.60 7.96
U K U P N O 7545 4175 80.72% 3799 1860 3032 198 2455 789.4 4.81 9.56
Pretežni dio seoskih naselja u Slivu Morače i ubuduće će pripadati tipu razbijenih naselja, sa
raštrkanom prostornom strukturom, kao i sa određenim stepenom koncentracije izgradnje u seoskim
centrima. Veću koncentraciju izgradnje i bolju opremljenost imaju naselja koja gravitiraju opštinskim
centrima, u ravnicama, rječnim dolinama i u blizini kvalitetne putne i energetske infrastrukture.
Proces demografskog pražnjenja bi realizacijom ovog Plana bio zaustavljen, sa smanjenjem broja
naselja sa malim brojem stanovnika (kategorije do 50 stanovnika) u području Sliva Morače. Iz priložene
tabele se može vidjeti da bi se broj naselja iz ove kategorije, kojima sada prijeti nestajanje, u periodu
2003 – 2021 smanjio za oko 22,2% odnosno sa 36 na 28 naselja. Osim toga, vidi se da od jednog
naselja u kojiem je 2003. godine bilo više od 200 stanovnika, nakon realizacije ovog plana imaće 10
naselja. U slučaju naselja koja obezbjeđuju vitalnost policentričnog sistema na seoskom području
(naselja koja broje od 100 do 500 stanovnika) situacija će biti poboljšana. Naime, taj broj naselja će biti
povećan u periodu 2003 – 2021. za oko 127%, odnosno sa 11 na 25 naselja.
Tabela – Uporedni pregled kategorija naselja u Slivu Morače po broju
stanovnika (2003/2021)
Broj
stanovnika
Broj
naselja
2003. 2021.
Učešće u broju
naselja u Slivu
Morače
Broj
naselja
Učešće u broju
naselja u Slivu
Morače
1. 0 – 25 19 27.54% 14 20.29%
2. 26 – 50 17 24.64% 14 20.29%
3. 51 – 100 22 31.88% 16 23.19%
4. 101 – 200 10 14.49% 15 21.74%
5. 201 – 300 0 0.00% 3 4.35%
6. 301 – 500 1 1.45% 6 8.70%
7. 501 – 1000 0 0.00% 1 1.45%
8. preko 1000 0 0.00% 0 0.00%
UKUPNO 69 69
136

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Seoska područja u Slivu Morače mogu se podijeliti sljedeće grupe:
− Seoska područja u blizini Podgorice (Bioče, Ubli)
− Seoska područja sa mješovitim djelatnostima, koja zavise od poljoprivrednih djelatnosti, ali je
primjetan i razvoj drugih, na primjer, turizma, usluga i sl. (Bioče, Ubli, Brskut, Lijeva Rijeka,
Pelev Brijeg, Stupovi, Manastir Morača, Međuriječje, Mrtvo Duboko, Velje Duboko, Višnje, Ljuta,
Dragovića Polje, Ljevišta, Bojići i Ocka Gora );
− Pretežno poljoprivredna seoska područja;
− Teško dostupna seoska područja u brdskim i planinskim područjima, gdje su tipične djelatnosti
šumarstvo i ekstenzivno stočarstvo.
Sa pregledne tematske karte se uočava da je nakon realizacije ovog Plana policentrična mreža naselja
unaprijeđena, uglavnom, grupisanjem naselja uz doline rijeke Morače i njenih pritoka, duž kojih će biti
izvršeno i infrastrukturno opremanje (autoput, magistralni, regionalni i lokalni putevi, izgradnja
višenamjenskih akumulacija i dr). Pored unutrašnjeg povezivanja, naselja će biti povezana autoputem
preko petlji u Pelevom Brijegu i Duškama sa širim okruženjem, magistralnim putem za Podgoricu i
Kolašin, regionalnim putevima za Mateševo i Šavnik, a željezničkom prugom (u Slivu postoji 5
željezničkih stanica) preko Podgorice i Kolašina integriše se u šire okruženje.
Uspostavljanjem nove putne infrastrukture i uvezivanjem naselja Sliva Morače sa centrima Podgorica i
Kolašin, doći će, uglavnom, do smanjenja distance kao i vremena putovanja do njihovih opštinskih
centara. U prosjeku, vrijeme putovanja iz Podgoričkih naselja Sliva do Podgorice trajaće oko 49 minuta,
tj. skratiće se za oko 19,3%, što je, uglavnom, posljedica planirane izgradnje autoputa. U ovom dijelu, 5
naselja imaće poboljšanje vremena putovanja do Podgorice za više od 50%, i to: (Bolesestra 55,72%,
Vilac 66,58%, Pelev Brijeg 67,19%, Lutovo 69,30%, Slacko 74,27%, Lopate 77,33%, Kisjelica 77,94%,
Grbi Do 82,44% i Lijeva Rijeka 83,18%). Pri tome, ni jednom naselju neće se povećati ni dužina puta ni
vremena putovanja do Podgorice.
Iz Kolašinskih naselja Sliva do Kolašina vrijeme putovanja iznosiće oko 50 minuta, tj. skratiće se za oko
6%. Pri tome, najveće poboljšanje će imati naselje Ravni kojem će se vrijeme putovanja do Kolašina
skratiti za oko 64%. Osim Ravni, poboljšanje će biti evidentno u naseljima Bare, Raičevine, Cerovice i
Đuđevina. Pojedina naselja iz ove grupe neće imati promjene prilikom putovanja do Kolašina, dok će
njih 9 imati pogoršanje od preko 10% do oko 63%.
Iz Kolašinskih naselja Sliva do Podgorice vrijeme putovanja iznosiće oko 85 minuta, tj. povećaće se za
oko 8%. Pri tome, najveće poboljšanje imaće selo Raičevine gdje će se dužina putovanja smanjiti za
oko 11%. Najveći broj naselja imaće povećanje vremena putovanja, od čega njih 10 od preko 10%
(Osreci, Velje Duboko, Liješnje, Višnje, Jasenova, Petrova Ravan, Ocka Gora, Starče, Cerovice,
Sreteška Gora)
Područje je realizacijom Plana dodatno servisirano u oblasti obrazovanja i zdravstva (sa 4 nove
osnovne škole i 4 zdravstvene stanice). To znači da će u slivu Morače raditi 10 osnovnih škola i 10
zdravstenih stanica. Nakon realizacije Plana, privreda će dobiti povoljniju strukturu oslonjenu na
proizvodnju električne energije, poljoprivredu, turizam, saobraćaj, drvopreradu i dr. Takva privredna
djelatnost će stvoriti prostor za angažovanje lokalnih finansijskih sredstava za dalji razvoj Sliva Morače,
kao i davati doprinos u ukupnom razvoju Crne Gore. Sve pomenute okolnosti će zaustaviti dalje
iseljavanje i poboljšati stanje postojeće mreže naselja. Mnoga naselja koja danas funkcionišu po
sezonskom principu (samo ljeti) funkcionisaće tokom čitave godine. Biće otklonjena opasnost od
trajnog nestajanja naselja sa malim brojem stanovnika i očuvana vitalnost svih predionih cjelina.
1.3. Plan namjene i korišćenja zemljišta
Kao rezultat projekcije dugoročnog društveno-ekonomskog i demografskog razvoja na prostoru opština
čiji djelovi teritorija su obuhvaćene Slivom Morače, namjena prostora Sliva Morače iskazuje se kroz:
- Poljoprivredno zemljište oko 5918ha;
141

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
- Šume i šumsko zemljište oko 45.586ha;
- Naselja oko 839ha;
- Vodene površine oko 1.658ha i
- Ostalo zemljište (putevi, kamenjari itd) iznosi oko 24.823ha.
Tabela – Plan namjene i korišćenje zemljišta – pregled po predionim cjelinama (izraženo u ha)
Prediona cjelina
Površina Šume
Poljoprivredno Zona Vodene Ostale
Naselja
zone ukupno
zemljište autoputa površine površine
1
Zahvat DPP (Dolinskog dijela,
Kanjonskog dijela, Međurijecja i
Manistara Morace)
16998.98 12461.19 205.65 824.05 28.42 1032.18 2447.49
2 Gornja Morača 13279.39 6315.57 198.76 1689.42 0.00 276.31 4799.32
3 Sliv Ibrištice 506.82 433.20 5.64 0.00 0.00 0.00 67.99
4 Sliv Mrtvice 8745.55 2599.64 70.33 1149.94 0.00 91.86 4833.79
5
Vlahovići, Gornja Rovca i
Trmanje
7599.23 2742.42 3.56 815.81 0.00 11.35 4026.09
6 Donja Morača 6450.58 5483.88 103.46 72.57 0.00 94.03 696.65
7 Sliv Male Rijeke 22078.92 14338.49 243.51 1339.62 80.40 129.28 5947.62
8 Sliv Kruševicke rijeke 3276.75 1211.31 8.12 26.89 3.60 22.47 2004.36
U K U P N O 78936.22 45585.70 839.01 5918.30 112.42 1657.49 24823.30
1.3.1. Poljoprivredno zemljište
Utvrđeni prioriteti razvoja Sliva Morače, u najkraćem se ogledaju kroz intenziviranje poljoprivredne
proizvodnje usmjeravanjem na aktivnije korišćenje zemljišta u skladu sa pedološkim svojstvima. Od
ukupne površine poljoprivrednog zemljišta u Slivu Morače, nakon realizacije Plana obradive površine
zauzimaće oko 2233,61ha, dok se oko 3684,69ha kategoriše kao ostale poljoporivredne površine, gdje
svrstavamo livade, pašnjake i sl.
Realizacijom ovod Plana doći će do gubitka obradivog zemljišta, u površini od oko 127,83ha, i to oko
64,57ha u predionoj cjelini 1 – DPP (Dolinskog dijela, Kanjonskog dijela, Međurijecja i Manistara
Morace) i oko 63,26ha u predionoj cjelini 7 – Sliv Male rijeke. Nasuprot obradivom zemljištu, površina
ostalog poljoprivrednog zemljišta će se uvećati za oko 376,68ha, i to u predionoj cjelini 4 – Sliv Mrtvice.
Ovim će bilans poloprivrednog zemljišta biti pozitivan za oko 248.85ha.
Naredna tabela daje pregled kategorizacije i površina poljoprivrednog zemljišta pojedinačno po
predionim cjelinama definisanim ovim Planom u poglavlju A - 2.5.
Tabela – Kategorizacija i površina poljoprivrednog zemljišta po predionim cjelinama
Ostale poljoprivredne
Ukupno poljoprivredno
Obradive površine
površine
Prediona cjelina
zemljište
(izraženo u ha)
ha Promjena (%) ha Promjena (%) ha Promjena (%)
1
DPP (Dolinskog dijela, Kanjonskog
dijela, Međuriječja i Manistara Morače) 794.54 8% 29.51 0% 824.05 - 7%
2 Gornja Morača 0.00 0% 1689.42 0% 1689.42 0%
3 Sliv Ibrištice 0.00 0% 0.00 0% 0.00 0%
4 Sliv Mrtvice 0.00 0% 1149.94 48% 1149.94 48,7%
5 Vlahovići, Gornja Rovca i Trmanje 0.00 0% 815.81 0% 815.81 0%
6 Donja Morača 72.57 0% 0.00 0% 72.57 0%
7 Sliv Male Rijeke 1339.62 5% 0.00 0% 1339.62 - 5%
8 Sliv Kruševičke rijeke 26.89 0% 0.00 0% 26.89 0%
UKUPNO Sliv Morače 2233.61 5% 3684.69 11,4% 5918.30 4,4%
1.3.2. Šume i šumsko zemljište
Šume i šumsko zemljište u Slivu Morače je kategorisano na osnovu njihovog sastava i funcije. Na
osnovu te podjele, dobijene površine nakon realizacija Plana su:
142

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
−
−
−
−
Ekonomske šume 23597,79ha
Zaštitne šume i ostalo zaštitno zelenilo 11538,68ha
Šikare 8512,54ha i
Mješovite šume 1936,69ha
Naredna tabela daje pregled kategorizacije i površina šuma i šumskog zemljišta pojedinačno po
predionim cjelinama definisanim ovim Planom u poglavlju A - 2.5.
Tabela – Kategorizacija i površina šumskog zemljišta po predionim cjelinama
Prediona cjelina
Ekonomske
šume (ha)
Zaštitne šume i ostalo
zaštitno zelenilo (ha)
Šikare (ha)
Mješovite
šume (ha)
Šume
ukupno
(ha)
DPP (Dolinskog dijela, Kanjonskog
1 dijela, Međurijecja i Manistara
Morače) 5782.11 5475.19 1203.88 0.00 12461.19
2 Gornja Morača 6315.57 0.00 0.00 0.00 6315.57
3 Sliv Ibrištice 433.20 0.00 0.00 0.00 433.20
4 Sliv Mrtvice 1870.95 0.00 0.00 728.68 2599.64
5 Vlahovići, Gornja Rovca i Trmanje 1612.51 863.03 168.57 98.31 2742.42
6 Donja Morača 4316.00 0.00 58.20 1109.69 5483.88
7 Sliv Male Rijeke 3267.44 5107.09 5963.95 0.00 14338.49
8 Sliv Kruševičke rijeke 0.00 93.37 1117.94 0.01 1211.31
UKUPNO Sliv Morače 23597.79 11538.68 8512.54 1936.69 45585.70
Efekat realizacije ovog Plana na šume i šumsko zemljište u Slivu Morače ogleda se u gubljenju oko
3,7% ukupne površine. Najveći gubitak je u kategoriji ekonomskih šuma (6,5%) i zaštitnih šuma i
ostalog zaštitnog zelenila (2,1%). Mješovite šume neće se mijenjati, dok će se površina šikara uvećati
za oko 1,7%.
Tabela – Promjena površine šuma i šumskog zemljišta po predionim cjelinama nakon realizacije DPP
Prediona cjelina
Ekonomske
šume (ha)
Zaštitne šume i ostalo
zaštitno zelenilo (ha)
Šikare (ha)
Mješovite
šume (ha)
Šume
ukupno
(ha)
1
DPP (Dolinskog dijela, Kanjonskog
dijela, Međurijecja i Manistara Morače) - 273.15 - 227.84 -10.60 0.00 - 511.60
2 Gornja Morača - 139.83 0.00 0.00 0.00 - 139.83
3 Sliv Ibrištice 0.00 0.00 0.00 0.00 - 0.00
4 Sliv Mrtvice - 396.88 0.00 0.00 0.00 - 396.88
5 Vlahovići, Gornja Rovca i Trmanje 0.00 0.00 0.33 0.00 0.33
6 Donja Morača 599.57 0.00 0.02 0.00 599.59
7 Sliv Male Rijeke - 53.85 - 17.44 178.44 0.00 107.16
8 Sliv Kruševičke rijeke -1365.25 0.05 - 22.48 0.00 - 1387.67
1.3.3. Naselja
UKUPNO Sliv Morače - 1629.40 - 245.23 145.71 0.00 - 1728.92
Promjene na površini naselja i naseljskoj strukturi u Slivu Morače, a izvan granica zone DPP, će biti
neznatne. Bilans površina naselja u
Tabela – Promjena površine naselja po predionim cjelinama
Slivu je negativan, i iznosi -6,3%
nakon realizacije DPP
ukupne površine naselja evidentirane u
Promjena
Procenat
postojećem stanju. Posmatrano po
Prediona cjelina
površine
promjene
(ha)
predionim cjelinama, gubitak površina
DPP (Dolinskog dijela, Kanjonskog dijela,
je:
1
Međurijecja i Manistara Morace) - 45.32 -18%
−
−
−
18% u predionoj cjelini DPP
(Dolinskog dijela, Kanjonskog
dijela, Međuriječja i Manastira
Morače),
5% u Gornjoj Morači
21% u Slivu Mrtvice i
2 Gornja Moraca - 10.68 -5%
3 Sliv Ibristice 0.00 0%
4 Sliv Mrtvice - 18.89 -21%
5 Vlahovići, Gornja Rovca i Trmanje 0.00 0%
6 Donja Moraca - 3.47 -3,2%
7 Sliv Male Rijeke 21.82 9,8%
8 Sliv Kruševicke rijeke 0.00 0%
- 56.53 - 6,3%
143

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
−
3,2% u Donjoj Morači.
Površina naselja u predionoj cjelini Sliv Male rijeke se povećava za oko 9,8%.
1.3.4. Vodno zemljište
Vodno zemljište na području Prostornog plana, ukupne površine oko 1657,49ha, činiće jezera i
vodotoci, korito i obale vodotoka Morače sa pritokama i ovim Planom planiranim akumulacijama.
Površina akumulacija Zlatica, Milunovići, Raslovići i Andrijevo, na srednjem toku Morače, iznosiće oko
1018,66ha, dok površine ostalih 11 potencijalnih akumulacija u Slivu Morače iznose oko 638,83ha. U
preglednoj tabeli date su površine akumulacija, gledano po predionim cjelinama definisanim ovim
Planom. Na osnovu člana 10. Zakona o vodama (Sl. List RCG 27/07 od 17.05.2007), utvrđuje se
priobalno zemljište širine 15m uz obale jezera, radi omogućavanja opšteg korišćenja vodnog dobra.
Tabela – Formirane akumulacije po predionim cjelinama nakon realizacije DPP
Akumulacije na srednejm Ostale akumulacije u
Prediona cjelina
toku Morače (ha) Slivu Morače (ha)
Ukupno
akumulacije (ha)
1
Zahavat DPP (Dolinskog dijela, Kanjonskog
dijela, Međuriječja i Manastira Morače) 963.19 68.99 1032.18
2 Gornja Morača 0.00 276.31 276.31
3 Sliv Ibrištice 0.00 0.00 0.00
4 Sliv Mrtvice 0.00 91.86 91.86
5 Vlahovići, Gornja Rovca i Trmanje 11.35 0.00 11.35
6 Donja Morača 44.12 49.91 94.03
7 Sliv Male Rijeke 0.00 129.28 129.28
8 Sliv Kruševičke rijeke 0.00 22.47 22.47
1.3.5. Zone urbanizacije
1018.66 638.83 1657.49
Zone urbanizacije u Slivu Morače zadržaće se i, uglavom, razvijati uz autoput (širi reon petlji),
magistralni put i regionalne puteve, kao i u priobalnom dijelu akumulacija i rječnih dolina. Te zone se
posebno predviđaju u Pelevom Brijegu, Lijevoj Rijeci, Manastiru Morača, Bioču, itd.
Koncentrisana urbanizacija nastaviće se i oko kontaktnog urbanog centra Podgorice. Manja
koncentracija izgradnje predviđa se na kontaktnom području Kolašina. Ne predviđa se veće proširenje
građevinskih područja seoskih naselja. Eventualna nova izgradnja je moguća kao interpolacija u okviru
postojeće izgrađenosti ili kao rekonstrukcija postojećih objekata. Ta nova izgradnja biće posljedica i
potrebe da se izvrši konpenzacija za potopljene objekte. Pored građevinskih objekata za život i
privređivanje, neophodno je na postojećim grobljima obezbjediti prostor za izmiještanje grobova koje bi
akumulacije potopile.
U okviru urbanizacije, u Slivu Morače planira se izgradnja objekata za turizam, ugostiteljstvo, sport i
rekreaciju, uglavnom na lokacijama potencijalnih višenamjenskih akumulacija. Ti turistički objekti i
njihovi kapaciteti detaljno su opisani u ekonomsko – tržišnoj projekciji u poglavlju 6 B dijela, a same
turističke zone su na nivou preporuka i smjernica definisane u sinteznoj karti prostornog razvoja Sliva
Morače. Za ove najmene trenutno ne postoje realizovani objekti.
1.3.6. Ostalo zemljište
Svi ostali vidovi namjene korišćenja zemljišta koji nijesu izdvojeni prethodno navedenim kategorijama,
svrstavaju se u kategoriju Ostalo zemljište (putevi, kamenjari, goleti, neplodno zemljište itd).
144

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Zbog formiranja akumulacija na
srednjem toku Morače, kao i 11
akumulacija na pritokama Morače,
realizacijom ovog Plana, u
konačnom, dolazi do smanjenja
površine zemljišta u ovoj kategoriji
namjene u iznosu od 1% površne
prepoznate u postojećem stanju.
Samo u dvijema predionim
cjelinama ne dolazi do smanjenja
površina, što je ilustrovano
narednom tabelom.
Tabela – Promjene površina ostalih vidova namjene korišćenja
zemljišta po predionim cjelinama nakon realizacije DPP
Prediona cjelina
Promjena Procenat
površine (ha) promjene
1
DPP (Dolinskog dijela, Kanjonskog dijela,
Međurijecja i Manastira Morače) - 439.11 - 15%
2 Gornja Morača - 125.80 - 2,6%
3 Sliv Ibrištice 0.00 0%
4 Sliv Mrtvice - 52.77 - 1%
5 Vlahovići, Gornja Rovca i Trmanje - 11.68 - 0,03%
6 Donja Morača - 690.14 - 49,8%
7 Sliv Male Rijeke - 275.40 - 4,4%
8 Sliv Kruševičke rijeke 1361.60 211,8%
- 233.31 - 1%
1.4. Korišćenje mineralnih sirovina za izgradnju
Šljunkovi i pjeskovi
Za izgradnju objekata brana višenamjenskih akumulacija, pratećih objekata i infrastrukture da sada nije
iskazana precizna potreba u šljunku i pijesku.
Isto tako, do danas nijesu definisani prostori sa rezervama i kvalitetom šljunka i pijeska u poznatim
pojavama i ležištima kao ni godišnja produkcija suspendovanog i vučnog materijala za pojedine
vodotoke i njihove djelove.
Iz ovih razloga, na nivou DPP-a daju se samo prostori u terenu Sliva Morače gdje su poznata
prostranija ležišta aluvijalnih šljunkova i pjeskova nastalih deponovanjem suspendovanog i vučnog
materijala u najmlađem vremenskom dijelu kvartara, a koji dolaze u obzir kao moguća ležišta iz kojih bi
se vršila ekspolatacija za gradnju osnovnih i pratećih objekata.
Raspoloživi osnovni i regionalni geološki podaci, podloge i dosadašnja ekspolatacija aluvijalnih
šljunkova i pjeskova ukazuju na više mogućih generalnih zaključaka, od kojih treba istaći:
- U koritu glavnih vodotoka Sliva Morače sa Skadarskim jezerom se nalaze pojave – ležišta
šljunka i pijeska
- Generalno gledano, te pojave – ležišta su najprostranije i sa najvećim rezervama u djelovima
korita vodotoka u proširenim dolinama, na ušćima većih pritoka i na potezima vodotoka koji su
manjih nagiba, npr. Morača nizvodno od Duklje, a naročito od ulaska u Zetsku ravnicu, tj.
nizvodno od Zlatice do ušća u Skadarsko jezero u profilu manastira sv. Nikole na Vranjini
- Minerološko petrografski sastav aluvijalnih šljunkova i pjeskova korita – dolina vodotoka je
raznovrstan i direktna je posledica geološke građe, litološkog i minerološko-pertografskog
sastava odnosnih slivova. Lako se uočava da u tom sastavu dominira materijal karbonatnog
porijekla (krečnjaci, dolomitični krečnjaci, krečnjački dolomiti a rjeđe i dolomiti) sa učešćrm
škriljavo pješčarskog i konglomeratičnog materijala, kao i materijala magmatkog porijekla.
Za gradnju objekata najvažnije pojave i ležišta aluvijalnog šljunka i pijeska su ona koja su
kontaktno ili u zahvatu akumulacija. To je u ovom slučaju Morača od manastira Duge nizvodno
do ušća u Skadarsko jezero.
U koritu Morače najpoznatija ležišta šljunka i pijeska su: „Duga“, ušće Male rijeke u Moraču „Bioče“,
„Zlatica“ neposredno na izlazu Morače u Zetsku ravnicu, „Rogami“ uzvodno od ušća Zete u Moraču,
„Kolovrat“ istočno od Gornje Gorice, „Botun“ nasuprot ušća Sitnice u Moraču, potez dug oko 7 km do
Ponara sa ušćem Cijevne u Moraču i prostor ušća Morače u Skadarsko jezero, zapadno od Vranjine.
Uz ovo, budućom tehničkom dokumentacijom treba definisati eksploataciju šljunkova i pjeskova iz
korita – dolina vodotoka, kojom bi se, koliko je to moguće, pospješila regulacija vodotoka na potezima
eksploatacije šljunka i pijeska.
145

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Kamenolomi
Postoji samo jedan majdan u terenima Crne Gore u kome se eksploatišu magmatske stijene kao
građevinski materijal. To ležište je u dolini rijeke Štitarice (pritoka Tare između Kolašina i Mojkovca).
Ukratko, može se konstatovati da se u Slivu Morače može otvoriti dovoljan broj kamenoloma u terenu
izgrađenom od karbonatnih stijena na dovoljnom broju lokacija, i da ti kamenolomi mogu obezbijediti
potrebne količine ovog materijala. Ovo, razumuje se, ako te količine nedostaju nakon upotrebe onih koji
će se dobiti izbijanjem zasjeka, usjeka, prosjeka i tunela za potrebe obezbjeđenja potrebnog planuma
izmješteng magistralnog i lokalnih puteva.
Pogodne mikrolokacije eksploatacija potrebnih količina tehničkog građevinskog materijala karbonatnog
i magmatskog porijekla, po traženom kvalitetu utvrdiće se kada se to precizira detaljnijom tehničkom
dokumentacijom. Tada će se u cilju zadovoljenja potrebnog kvaliteta i kvantiteta te sirovine, a u skladu
sa zahtjevima zaštite životne sredine cijeniti opravdanost otvaranja novih kamenoloma (aktiviranje
napuštenih i povećanje eksploatacije postojećih). Ovo znači da se za dodatne potrebe tehničkog
građevinskog stjenovitog materijala mimo postojećih kapaciteta postojećih kamenoloma treba uraditi
adekvatna tehnička dokumentacija u skladu sa zakonskom regulativom Crne Gore, pravilnicima i
standardima. Vrlo perspektivna lokacija prepoznata Idejnim projektima za izgradnju hidroelektrana na
Morači je zona Šujaci u Milunovićima, koja bi mogla zadovoljiti potrebe za sve četiri elektrane.
1.5. Smjernice urbanističkog i arhitektonskog oblikovanja prostora
Kod planiranja i uređenja prostora u naseljima i velikim infrastrukturnim zahvatima (akumulacije, brane,
hidroelektrane, putna i elektroprenosna infrastruktura i dr) treba nastojati da se obezbijedi primjena
najsavremenijih trendova arhitektonske prepoznatljivosti i formiranja novog vizuelnog identiteta.
Naročito pažljivo treba planirati uređenje predjela (prostora uz puteve, jezera, zelene površine,
rekreativne i sportske površine i druge otvorene površine).
U ruralnim naseljima treba nastojati da se obezbjedi arhitektonska prepoznatljivost, koja polazi od
postojećeg kvaliteta i karakteristika prostora, odnosno od graditeljskog (kulturnog) nasljeđa. U pogledu
visina, gabarite treba prilagoditi postojećim, naslijeđenim strukturama.
Očuvanje arhitekturne prepoznatljivosti izvodi se planiranim uređenjem i obnovom naselja i
infrastrukture, a realizuje se kroz čuvanje predjela.
Zaštita i unapređenje autentičnog kulturnog pejzaža i okruženja obezbjeđuje integralnu zaštitu
prostornih cjelina i posebnih kompleksa i objekata koji imaju karakteristike kulturnog nasljeđa.
Stara naselja sadrže, pored urbanih vrijednosti, brojne kategorije arhitektonskog nasljeđa, pokretni
spomenički fond, objekte i prostore sa sačuvanim prvobitnim rasporedom i namjenom. Pitanje
održavanja autentične namjene ili izbora odgovarajuće nove perspektive i kompatibilne namjene je
jedna od krucijalnih stavki u postupku zaštite i revitalizacije starih naselja. Nasuprot tome,
neodgovarajući izbor namjene u praksi kao posljedicu donosi degradaciju monumentalnih vrijednosti.
1.6. Zaštitne zone i područja, zone, lokacije i objekti od opšteg interesa
Od javnog interesa su sva područja koja su zaštićena nacionalnim, regionalnim i međunarodnim
dokumentima, kao i ona koja su to postala na osnovu donesenih zakonskih regulativa. Tako su
akumulacije, brane i prateći objekti, kao i obale rijeka, područja i zone od javnog interesa.
Ova područja i objekti definisani su na grafičkim prilozima u detaljnoj razradi za svih 10 zona u području
zahvata DPP.
146

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
2. Koncepcija infrastrukturnih sistema i način njihovog povezivanja sa
infrastrukturnim sistemima u okruženju 17
2.1. Višenamjenske akumulacije i hidroelektrane na srednjem toku Morače
Sama koncepcija korišćenja hidropotencijala opisana je u Poglavlju 4, a osnovne prostorne
karakteristike četiri višenamjenske akumulacije na srednjem toku Morače date su u odgovarajućem
poglavlju dokumenta Detaljni prostorni plan za prostor višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači
– detaljna razrada i infrastrukturnih objekata na njima koji su u funkciji proizvodnje električne energije.
2.2. Položaj drumskih saobraćajnica
U daljem tekstu daje se prikaz planiranog autoputa Bar – Boljare u okviru granica Sliva, pregled
postojećih puteva u Slivu Morače čije će izmiještanje biti neophodno, kao i novoplaniranih lokalnih
puteva koji treba da poboljšaju funkcionisanje mreže naselja i da umanje negativne uticaje zbog
formiranja akumulacija. Postojeće regionalne puteve (R 18 – Mioska – Tušina (Boan) i R 19 – Bioče –
Lijeva Rijeka – Mateševo), koji su u lošem stanju, treba rekonstruisati.
2.2.1. Auto put Bar-Boljare
Koridor autoputa Bar – Boljare, ukupne dužine oko 164 km, na dionici Smokovac – Mateševo u Slivu
Morače je dužine 29 km. Ovaj potez autoputa vezan je za petlju Smokovac i ide dalje prema Bioču,
Pelevom Brijegu i Lijevoj Rijeci do Mateševa, koji se na lokacijama u Slivu Morače: Pelev Brijeg i
Duške integriše sa saobraćajnom mrežom Sliva Morače. U reonu Bioča autoput premošćuje
akumulaciju visokim mostom dužine 950 m.
2.2.2. Magistralni put Podgorica – Kolašin
Izmiještanje puteva koje uslovljavaju projektovane akumulacije ima za cilj da supstituiše postojeću
putnu mrežu u Slivu Morače koja se potapa i da stvori osnovnu putnu razvojnu pretpostavku za
integralni razvoj ovog prostora.
Naime, postojeći, lokalni, šumski i nekategorisani putevi u Slivu Morače su ispod svih tehničkotehnoloških
kriterijuma (usponi i padovi i do 20%, serpentine, kontrapadovi, izuzetno mali radijusi
krivina. Procjenjuje se da se oni ne mogu rekonstruisati niti poslužiti tekućoj namjeni, a posebno ne za
planirani razvoj.
Svi putni pravci koji se postavljaju u ovom projektu, treba da imaju i vizuelnu estetiku. Nagibe kosina
treba projektovati principijelno u odnosu na kategoriju terena na način koji će omogućiti njihovo
ozelenjavanje gramineama ili žbunastom dendroflorom, primjerenim za konkretne mikrolokalitete.
Izgradnja višenamjenskih akumulacija doprinijeće razvoju ovog prostora: proizvodnja elektroenergije,
agroproizvodnja, proizvodnja-flaširanje vode za piće, turizam. U odnosu na ove potrebe neophodno je
pristupiti projektovanju nove lokalne putne mreže kao osnove integralnog razvoja ovog prostora. Idejne
varijante su postavljene sa tehničkim elementima (usponi i padovi, radijusi krivina, širine kolovoza) koji
će omogućiti predstojeći razvoj ovog područja. Svi putni pravci imaće karakter izrazito privrednih
komunikacija (povezivanje budućih hidroelektrana; povezivanje skoro svih ključnih-osnovnih razvojnih
punktova), pa su stoga i koncipirani sa značajno boljim elementima od minimalnih za ovu kategoriju
puteva.
17 Tematska karta: Koncepcija infrastrukturnih sistema i način njihovog povezivanja sa infrastrukturnim sistemima u okruženju
147

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
2.2.2.1. Izmještanje magistralnog puta radi realizacije akumulacije „Zlatica”
Razlozi izmještanja puta
Planirana hidrakumulacija “Zlatica” (knu 81,00 mnm) je dijelom iznad postojećeg magistralnog puta pa
je bilo nužno definisati novu trasu po kojoj će se put projektovati. Nova trasa je projektovana na potezu
nizvodno i uzvodno od brane, kao zamjena za postojeću dionicu magistralnog puta koji će se naći pod
vodom, odnosno, ispod kote normalnog uspora.
Na km 3+198.28 projektovan je priključak na magistralu jer se i u konačnoj fazi postojeća magistrala
koristi za prilaz groblju i naselju Pocić.
Opis trase
Trasa je po idejnom projektu iz 1987. godine postavljena na desnoj obali Morače, od krune brane niz
vodu (profil broj 39) i od krune brane uz vodu do priključenja u postojeći magistralni put (Bioče) iznad
kote uspora na profilu broj 188. Maksimalni uspon na trasi iznosi 3,39%.
Tuneli i vijadukti-mostovi naznačeni su u profilima kao i dionice slobodne trase na osnovu kojih će se
dati ideja cijene koštanja u vremenu izrade detaljnog prostornog plana. Širina kolovoza iznosi 7,0m.
Radijusi horizontalnih krivina propisuju se Rmin=180m. Odnos kategorija terena je: 25% III./IV i 75%
V/VI .
2.2.2.2. Izmještanje magistralnog puta radi realizacije akumulacije „Raslovići”
Razlozi izmještanja puta
Idejni projekat za izmještanje dionice magistralnog puta koji će se naći ispod kote normalnog uspora
buduće hidroakumulacije Raslovići urađen je kao izmještanje od krune brane nizvodno do uključenja u
postojeću magistralu (profil 1, kota 152.20 mnm) i od krune brane uzvodno (profil 58 kota 156,48
mnm). Na km 0+183.49 odvaja se priključak na krunu brane.
Opis trase
Dužina novoprojektovane trase iznosi km 1+000.00. Širina kolovoza je 7,0m što je nivo elemenata
postojeće magistrale. Trasa je komponovana od 4 horizontalne krivine radijusa od R=180m do
R=1100m sa odgovarajućim prelaznim krivinama dužine L=50m do L=90m. Maksimalni uspon iznosi
4,11%. Odnos kategorija terena je: 20% III/IV i 80% V/VI .
2.2.2.3. Izmještanje magistralnog puta radi realizacije akumulacije „Andrijevo”
Razlozi izmještanja puta
Hidroakumulacija Andrijevo, kao najveća čeona brana u čitavom hidroenergetskom sistemu Morače,
nameće potrebu izmještanja magistralnog puta na velikoj dužini. Izmještena magistrala će omogućiti
nesmetano odvijanje saobraćaja tokom izgradnje brane Andrijevo, kao i nakon izgradnje iste. Priključci
na izmještenu magistralu obezbijediće veze za postojeća sela na desnoj obali Morače nizvodno od
Manastira Morače (Jasenova, Ocka gora, Cerovice, Liješnje, Višnje, Velje Duboko, Mrtvo Duboko,
Vlahovići, Gornja Rovca, Trmanje…). Na ovom prostoru postavljene su idejne varijante trasa koje
supstituišu postojeće puteve koji će biti ispod kote normalnog uspora od 285m. Za naselja na lijevoj
obali Morače, od mosta Grlo pa nizvodno, i sela u slivu Sjevernice, posebno su date idejne trase koje
će zamijeniti postojeće puteve od mosta Pjenavac za Prekobrđe i dalje, tako da će njihovo ishodište za
Podgoricu biti Manastir Morača, a za Kolašin ili M.Morača ili pozicija Milića Ravan na trasi puta
148

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
M.Morača-Milića Ravan-Ravni-Crkvine-Pčinja (Jad.Magistrala). Date su idejne trase, koje će Sretešku
goru, odnosno Gornja i Donja Sela, povezati sa selom Kruševice i budućom hidroakumulacijom HE
Kruševice te dalje za petlju autoputa Bar-Boljare na poziciji Duške. Takođe su date trase koje vežu
buduće hidroakumulacije Kos i Luge sa planiranom novom putnom mrežom. U okviru detaljne razrade,
na planu 1:2500 daće se sve veze lokalnih puteva, kao i veze planiranih brana, sa trasom izmještene
magistrale.
Opis trase
Kako je postojeći put jedna od najznačajnijih veza u Crnoj Gori, gdje se odvija intenzivan saobraćaj
naročito u ljetnjim mjesecima, a početak radova na brani zavisi direktno od završetka izmještenog puta,
to je dionica izmještene trase magistralnog puta kod hiroakumulacije Andrijevo podijeljena u dvije faze:
− Prva faza: izmještanje magistralnog puta od Andrijeva do mosta na Pjenavcu, od čega bi dio
puta do Melještaka predstavljao definitivnu trasu izmještanja, a dio od Melještaka do
Pjenavca privremeni put koji bi se potapao nakon završetka hidroelektrane.
− Druga faza: izmještanje od Melještaka do Manastira Morače.
Za prvu fazu dionice trase Andrijevo-Manastir Morača urađen je glavni projekat. Ova izmještena trasa
je dužine 7942,48m do Pjenavca, dok dužina trase koja ostaje i nakon izgradnje hidroelektrane, do
Melještaka, iznosi 6765,73 m. Minimalan uzdužni nagib upotrijebljen na ovoj trasi je 0,3%, a
maksimalan je 7.0%.
Od Melještaka do Manastira Morača urađen je idejni projekat izmještanja magistrale u dužini od
8945,71 m. Prema tome, ukupna dužina novoprojektovane dionice izmještene magistrale kod
hidroakumulacije Andrijevo iznosi 15711,44m. Širina kolovoza na cijeloj dionici iznosi 7m.
Tabele sa osnovnim elementima uzdužnih profila su date u prilogu za sljedeće dionice izmještene
magistrale:
− 3a. Dionica Andrijevo-Melještak, glavni projekat (1988)
− 3b. Dionica Melještak-M.Morača, idejni projekat (1988)
Posebno je dato varijantno rješenje 3b (Brana Andrijevo-Lazine km 2+275.00) . Ovo varijantno rješenje
dato je kao alternativa projektovanom rješenju iz 1988. i čini tehničko poboljšanje u odnosu na njega.
Naime, maksimalni uspon na dionici od Lazina do brane Andrijevo po ovom rješenju je 4,4% a po
osnovnom rješenju iz 1987. je 7%.
2.2.3. Lokalni putevi
2.2.3.1. Blizna – Trmanje (km 15+509) – put br. 4
Namjena puta
Idejna trasa skoro u kontinuitetu sa nagibom od 6% veže Trmanje su ukupnoj dužini od 15+509 km. U
odnosu na plansku projekciju ove trase, po prostornom planu Podgorice, ovo je značajno tehničkotehnološko
unapređenje.
Opis trase
Trasa je uglavnom padinska komunikacija bez serpentina i Trmanje bi bilo povezano sa Bliznom,
odnosno, Podgoricom, kvalitetnom komunikacijom u svim godišnjim dobima i vremenskim uslovima. Sa
ovakvom komunikacijom u nastavku bi se lakše saobraćajno povezala Gornja Rovca, odnosno, njihovi
zaseoci. Maksimalni uspon na trasi je 6%, a kategorije terena se procjenjuju na 50% III/IV i 50% V/VI .
151

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
2.2.3.2. Mrtvo Duboko-Smolice-Dumačine (km 4+650) – put br. 5
Namjena puta
Ova trasa vezaće Mrtvo Duboko za Jadransku magistralu dobrom komunikacijom, a ujedno će i
omogućiti da se i zaseoci Smreka, Zavrh, Dumačine vežu za ovaj ovaj putni pravac, odnosno preko
njega za Jadransku magistralu.
Opis trase
Trasa Mrtvo Duboko-Smolice-Dumačine, postavljena je od škole, kroz gornji dio sela-ispod Đurevače,
iznad kote uspora buduće akumulacije Andrijevo-iznad sela Smolice; do padina Dumačine gdje se veže
za trasu iz idejnog projekta izmještanja magistralnog puta od brane Andrijevo do Manastira Morače, na
profilu broj 188. Maksimalni uspon je 5%. Minimalni radijus je R=120m za Vr=60km/h. Planirana širina
kolovoza je 5,5 m. Kategorije terena se procjenjuju na 80% III/IV i 20% V/VI.
2.2.3.3. M. Morača(Osredci)-Liješnje-Višnje-Kapetanovo jezero, (km 29+720.00) – put br. 6
Namjena puta
Ova idejna trasa postavljena je sa mikrolokacije Debeli Lug- Jad. Magistrala na, približno 2km od
Manastira Morače u pravcu Kolašina ili oko 300m od mosta Grlo u pravcu Manastira Morače. Osnovni
cilj ove trase je da stvori uslov da se skoro sva sela, Donjemoračka i Rovačka, između Mrtvice i Morače
saobraćajno vežu za ovu trasu jer se postojeće veze sa pozicije Međuriječje potapaju, odnosno biće
ispod kote normalnog uspora hidroakumulacije Andrijevo.
Opis trase
Ovaj putni pravac bi otvorio sela-zaseoke: Crnine, Rašov laz, Rupe, Zakrilje, Prisoja, Rošca, Stara
Jasenova, Jagodina Njiva, Ocka gora, Vrta, Kruševlje, Međupotočje, Jasičje, Previna, Kunak,
Zaprevorje, Centar Liješnja, Kuta, Ploča, Jasenova, Rovine, Višnje. Od pozicije Liješnje, uža lokacija
Ploča, odvojio bi se krak za Velje Duboko trasom boljih tehničkih elemenata od postojeće koja po svom
karakteru ne obezbjeđuje normalnu komunikaciju, pa zato i ne može biti razvojni doprinos (energetski,
agroproizvodni, turistički) za Velje Duboko u varijanti izgradnje hidroakumulacije Velje Duboko. Od
Višanja( izvori Mrtvice), trasa je postavljena u pravcu Trebješa i Kapetanovog jezera u koridoru: Pod-
Vršca-Veljanovice-Planinica-katun Milin do-Trebiješ (profil broj 128) gdje je petlja-raskrsnica za
Kapetanovo jezero u jednom pravcu i za Lukavicu, Luke Bojovića, Zagrad i Nikšić u drugom pravcu.
Budući put Nikšić-Zagrad-Lukavica-Trebješ (Kapetanovo jezero)-M.Morača-Đuđevine-Gornje Ravni-
Crkvine-Kolašin biće aproksimativno dužine 76 km, dok je postojeći put iz Nikšića do Kolašina, preko
Podgorice, dužine oko 131 km. Po svojoj budućoj funkciji, ovaj putni pravac otvara mogućnost za
agroturistički razvoj jednog od najperspektivnijih planinsko-turističkih područja Crne Gore (Moračke
planine). Mikrolokacije Višnje, a pogotovo Kapetanovo jezero, imaju izuzetno dobre razvojne osnove.
Donje pozicije zaseoka Cerovice i donje pozicije u slivu Ibrištice, pored moguće veze za ovaj putni
pravac, priključiće se i za izmještenu magistralu, na desnoj obali Morače, od Međuriječja do M.Morače.
Maksimalni uspon na ovoj trasi je 6%, a širina kolovoza predviđa se 6.0 m dvosmjerni saobraćaj, a
radijusi horizontalnih krivina su minimum R=100m po važećem standardu. Kategorije terena procjenjuju
se na 70% III/IV i 30% u V/VI.
2.2.3.4. Kruna brane Ibrištica – trasa puta M.Morača-Kapetanovo jezero, (km 2+800) – put br. 7
Namjena puta
Cilj trase je da saobraćajno poveže krunu brane HE Ibrištica, na 484 mnm, sa postavljenom idejnom
trasom puta M.Morača-Kapetanovo jezero, što omogućuje izgradnju buduće hidroakumulacije, njeno
tehnološko održavanje, turistički razvoj i povezivanje sela Ibrija
152

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Opis trase
Sa krune brane Ibrištica, kota 484 mnm, trasa se penje sa 6% i uključuje u postavljenu trasu puta
Manastir Morača-Kapetanovo jezero na profile broj 33, kota približno 646 mnm. Maksimalni uspon je
6%. Širina kolovoza je 6m. Radijus horizontalne krivine je 100m. Kategorija terena procjenjuje se na
60% III/IV i 40% V/VI.
2.2.3.5. Pribojevica – Ropušnica (Lomovi) (km 6+100.00) – put br. 8
Namjena puta
Idejna varijanta puta Pribojevica-Ropušnica ima za cilj da omogući turistički razvoj potencijala planine
Tali( 2063m) sa pozicije katuna Ropušnica, kao mikrolokacije za koju bi u varijanti izvođenja planiranih
hidroelektrana bilo racionalno uraditi detaljnu razradu. Naime, ovakva prostorno-planska elaboracija bi
omogućila budućim investitorima-interesentima spoznaju da se radi o visokovrijednom potencijalu
planinskog turizma Crne Gore. Od Ropušnice, sa zimsko-turističkog aspekta, lako se veže u prostor
Vojinovac-Stožac-Kapa Moračka, odnosno, u planinsko-turistički sistem Sinjajevina-Moračke planine-
Durmitor čiji su istraženi kapaciteti više od 300000 alpskih skijaša u jednoj vezanoj tehnološkoj cjelini.
Opis trase
Trasa je postavljena od Pribojevice (profil broj 75 putnog pravca Manastir Morača-Kapetanovo jezero),
pa sa ove raskrsnice padinama Lokanjeg čela i Đeviča do Vranjač krša, ispod stijene Skorin vrhna
gornjoj ivici grebena Južerica, a zatim, do samog sjeveroistočnog grebena Skorinog vrha gdje bi bio
izvanredan vidikovac na Manastir Moraču sa okolinom. Trasa zatim ide iznad Sikova do mikrolokacije
Lomovi (profil broj 25, približna kota 1350m). Maksimalni uspon na trasi je 5%, a u tunelu Vranjač krš
uspon je 3%. Radijusi horizontalnih krivina predviđeni su kao za regionalni put (minimalni radijus
R=120m), širina kolovoza se predlaže 6m (dvosmjerni saobraćaj), što bi bio osnovni tehnički zahtjev u
varijanti razrade lokacije Ropušnica kao turističke destinacije. Kategorije terena se procjenjuju na 70%
III/IV i 30% V/VI.
2.2.3.6. Liješnje- Velje Duboko, (km 7+400) – put br. 9
Namjena puta
Postojeći put Liješnje-Velje Duboko je potpuno neuslovan za normalnu komunikaciju (usponi i padovi i
do 20%, serpentine...). On će posebno biti ograničenje hidroenergetskog i turističkog razvoja koji se
planira. Zbog prednjeg je bilo racionalno postaviti novu idejnu trasu koja će omogućiti projektovanjeizgradnju
novog puta koji će racionalno povezati: selo Velje Duboko i HE Velje Duboko, odnosno, krunu
brane buduće akumulacije (na koti 849 mnm) .
Opis trase
Trasa se odvaja od idejne trase puta Manastir Morača –Kapetanovo jezero na profilu broj 99. Sa ove
pozicije u kontinuitetu trasa se spuešta u Velje Duboko do profila broj 14 sa kojeg se sa padom od
1,2% i 0,19%, obodom budućeg jezera uključuje na poziciju krune brane (desna obala Mrtvice, kota
849 mnm). Maksimalni pad na trasi je 6%. Minimalni radijus horizontalne krivine je 100m. Širina
kolovoza je 6m (dvosmjerni saobraćaj). Kategorije terena procjenjuju se na 50% III/IV i 505 IV/V.
2.2.3.7. M.Morača (Debeli lug)-Ljevišta (km 17+788.00) – put br. 10
Namjena puta
Idejna trasa ove buduće komunikacije postavljena je od Jadranske magistrale sa mikrolokacije Debeli
Lug sa osnovnim ciljem da sobraćajno poveže buduće hirdoelektrane: Ljuta, Krušev lug i Ljevišta.
153

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Pored toga, kao razvojni cilj, njena uloga treba da bude ekonomska valorizacija, prirodno veoma
izraženih agro-turističkih potencijala-sela Gornje Morače: Ljuta, Topli potok, Požnja, Krušev lug,
Zavratca, Starče, Bojići i Ljevišta. Razvojno, ovaj put bi omogućio ekonomsku valorizaciju ovog
prostora (primarna eko-agro proizvodnja, voda kao roba, ljetnji turizam, zimski turizam…). Naime, ovaj
prostor bi se našao na obalama čistih hidroakumulacija-jezera, pa bi na relativno malom prostoru
posjedovao značajan broj razvojno sve aktuelnijih resursa. U integralnom planu, sve ove pozicije se
relativno lako funkcionalno vežu za sistem Moračkih planina, a ove seoske naseobine bi bile i
smještajno-destinacione pozicije, što će biti, vjerujemo, i predmet detaljne prostorno-planske
elaboracije.
Opis trase
Preciznije, trasa je postavljena desnom obalom Morače, tako da operativno omogućuje laku vezu za
poziciju brana Ljuta i Krušev lug, kao i za poziciju planiranih hidroelektrana, odnosno mašinskih zgrada.
Od Kruševog luga, trasa ide desnim priobaljem rijeke Ratinje i zalazi skoro u centar sela Zavratca, a
zatim se skoro u kontinuitetu penje kroz sela Starče i Bojići, a iznad zaseoka Telač Do, veže se sa
kotom krune brane Ljevišta na profilu broj 54 (kota 1031m) i potom, samom branom, prelazi u selo
Ljevište, odnosno njegov dio koji će ostati iznad kote normalnog uspora buduće HE Ljevišta.
Maksimalni uspon predviđen je 5,7%, a širina kolovoza 6m, a minimalni radijus R=120m. Kategorije
terena se procjenjuju na 70% III/IV i 30% V/VI.
2.2.3.8. M.Morača (Nikonovac)-Đuđevine-Milića brijeg-Crkvine-Pčinja (Jad.Magistrala), (km 15+585) – put
br. 11
Namjena puta
Osnovni cilj ove trase je da centralno poveže sve seoske naseobine na lijevom priobalju Morače od
mosta Grlo do sliva Sjevernice, čije sadašnje veze potapa HE Andrijevo.
Opis trase
Sa krune brane (kota 367 mnm) trasa se spušta u prosjeku sa 0,45% do uključenja u trasu puta
M.Morača-Crkvine, profil broj 4. Maksimalni pad je 0,45%. Širina kolovoza je 6m. Minimalni radijus je
100m. Kategorija terena procjenjuje se na 95% III/IV i 5% V/VI.
2.2.3.9. Kruna brane Luge (367 mnm)-Đuđevine (put M.Morača-Crkvine), (km 1+110) – put br. 12
Namjena puta
Cilj trase je u osnovi da poveže krunu brane Luge (kota 367 mnm) sa postavljenom idejnom trasom
puta M.Morača- Petrova Ravan- Crkvine- Pčinja (Jad. Magistrala) i omogući izgradnju i održavanje
buduće brane-akumulacije, turistički razvoj i lokalnu komunikaciju.
Opis trase
Sa krune brane (kota 367 mnm) trasa se spušta u prosjeku sa 0,45% do uključenja u trasu puta
M.Morača-Crkvine, profil broj 4. Maksimalni pad je 0,45%. Širina kolovoza je 6m. Minimalni radijus je
100m. Kategorija terena procjenjuje se na 95% III/IV i 5% V/VI.
2.2.3.10. Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg, (km 10+850) – put br. 13
Namjena puta
Sadašnji lokalni putni pravac, od Jadranske magistrale (most pjenavac) za sela-zaseoke u slivu rijeke
Sjevernice, biće pod vodom hidroakumulacije Andrijevo kao i zaseoci: Dobri Lug, Jabuka, Drijen i
154

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Potoci. Ostale naseobine, iznad kote velike vode budućeg jezera Andrijevo, ostaće bez funkcionalne
veze sa Jadranskom magistralom, odnosno pozicijom Pjenavac. U odnosu na prednje projektovano
stanje u varijanti izvođenja, bilo je nužno postaviti idejnu trasu koja će sve seoske naseobine u slivu
Sjevernice funkcionalno vezati za Jadransku magistralu, odnosno, za Podgoricu i Kolašin, u kojim
pravcima njihove egzistencijalne i razvojne potrebe idu.
Opis trase
Idejna varijanta ovog putnog pravca postavljena je sa pozicije Sreteška gora, pravcem Zagradac-
Rijeka-Kaluđerov most-Kučino brdo-Meljaci-Svine-Vinogradine-Zasjednica-Bojin do(prevoj)-Streljanica-
Raskrsnica-Raičevine-Muline- ukrštanje sa pravcem Manastir Morača-Kolašin. Sa ovog putnog pravca
(sa pozicije Kaluđerov most, profil broj 12) odvojio bi se put za mašinsku zgradu hidroelektrane Kos a
sa pozicije Meljaci (na primjer sa profila broj 17) odvojio bi se put za poziciju brane hidroakumulacije
Kos. Selo-zaseok Ulica bi se vezalo na ovu trasu na prostoru između profila 18 i 19 (Meljaci). Širina
kolovoza se predviđa 5,5 m, sa dvosmjernim saobraćajem. Minimalni radijusi horizontalnih krivina
predviđaju se za računsku brzinu 50 km/h (minimum R=75m). Maksimalni uspon na trasi je 7%.
Kategorije terena se procjenjuju na 80% III/IV i 20% V/VI.
2.2.3.11. Kruna brane Kos-Meljaci (pr.19 puta Sret. Gora-Milića brijeg), (km 1+625.00) – put br. 14
Namjena puta
Cilj trase je da omogući: izgradnju i održavanje buduće akumuilacije Kos, turistički razvoj, povezivanje
seoskog područja, putnu komunikaciju za lokalni šumski ekosistem.
Opis trase
Trasa je postavljena od krune brane Kos ( 499 mnm) i sa padom od 1,1% uključuje se u trasu puta
Sreteška Gora- Prekobrđe- Milića Brijeg, na profil broj 19, kota približno 469, uža lokacija Meljaci.
Maksimalni pad je 1,1%. Širina kolovoza je 6m. Minimalni radijus je 100m. Kategorija terena procjenjuje
se na 90% III/Iv i 10% V/VI.
2.2.3.12. Sreteška gora-Kruševice – put br. 15
Namjena puta
Sreteška Gora, pa i Donja i Gornja Sela, kao supstitucija postojećem putu, sada ovaj prostor veže za
Jadransku magistralu, na poziciji most Pjenavac, a koji će se u izvedenom stanju naći ispod kote
normalnog uspora hidroakumulacije Andrijevo. Nova trasa povezuje ovaj prostor sa pozicijjom
Raičevine, odakle se uključuje u Jadransku magistralu ili na poziciju Manastir Morača, ili u drugom
pravcu takođe na Jadransku magistralu na prostoru Crkvina, uža lokacija Pčinja. Međutim, smatralo se
za potrebno da ova sela u lijevom priobalju Sjevernice treba povezati I sa pozicijom Kruševice i dalje
lokalnim putem do petlje autoputa Bar-Boljare (Duške).
Opis trase
a. Varijanta I – km 15+680.00:
Generalno, trasa je postavljena sa mikrolokacije Bjelaja Potok, na koti približno 350m, a na profile 8
trase puta Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg i penje se u kontinuitetu pravcem jugozapad, gdje se
na poziciji Prljavi Brijeg kružnom krivinom okreće u pravcu jugoistoka do pozicije ulaza u tunel Pečački
Vrh na koti približno 1100m. Ova dionica je isključivo postavljena padinom- osojnom stranom sa
usponom od 7%. Sam tunel je u dužini od 1675m i usponom od 3%. Ima za cilj da izbjegne prevoj koji
je na koti između 1300 i 1400m. Ova varijanta trase dalje ide sa padom od 6%, 2% i 1% do krune
155

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
brane planirane akumulacije Kruševice (kota 1039m), na profilu 25. Sa krune brane trasa se penje
usponom od 1% do pozicije na postojećem putu koji je iznad kote uspora (kota 1050).
b. Varijanta II- km 6+025.00:
Odvaja se od varijante I na profilu 21 i ide padinom jugozapadno do prevoja Štavanj (kota približno
1190), odakle se spušta sa 5% I 6% do mosta Suvodski potok a, zatim, sa padom od 2% I 5% uključuje
se u trasu i na kruni brane Kruševice (profil 7, odnosno 25). Ova varijanta je svakako jeftinija jer
izbjegava dosta dug tunel, ali I mikroklimatski nepovoljnija jer se penje na prevoj Štavanj (kota 1190).
Kategorije terena se procjenjuju na 90% III I IV, a 10% V I VI kategorije. Širina kolovoza se predviđa
5,5 m, sa dvosmjernim saobraćajem. Minimalni radijus horizontalnih krivina sugeriše se na 50m.
2.2.3.13. Jablan-Kruna brane Nožica -Brskut-Kruna brane Brskut, (km 5+325.00) – put br. 16
Namjena puta
Osnovna namjena ove trase je da tehnološki poveže: krunu brane Nožica (kota 932 mnm); Selo Brskut
i krunu brane Brskut (kota 787 mnm), odnosno, da omogući izgradnju hidroakumulacija Nožica i Brskut
i da poveže selo Brskut kao planiranu perspektivnu turističku razvojnu zonu.
Opis trase
Trasa se odvaja od regionalnog puta Bioče- Lijeva Rijeka – Mateševo na poziciji sela Jablan
(približno kota 945 mnm) i sa padom od 4% ulazi na poziciju krune brane HE Nožica, kota 932 mnm,
prelazi branom na lijevu obalu Nožice, odakle se do ulaza u tunel spušta sa padom od 0,3%.
Tunel Lazi (L= 600m, pad= 1,7%) nužno je bilo postaviti ka racionalnije rješenje, nego se penjati uz
greben Lazi, a zatim se spuštati na kotu budućeg jezera. Sa profila broj 6 (okretnica) grafički je
naglašen krak koji se veže za centar sela Brskut (postojeći most). Sa profila broj 6 (okretnica) trasa ide
sa padom od 5,4%, a zatim 2,8% do uključenja na krunu brane Brskut (kota 787 mnm). Maksimalni
pad je 5,4%. Minimalni radijus horizontalne krivine je 50m (okretnica). Širina kolovoza je 6m. Kategorija
terena procjenjuje se na 50% III/IV kategoriju i 50% V/VI kategoriju, imajući u vidu tunel.
2.2.3.14. Bioče (Anovi-Brijeg Vuksanovića-Krkor potok-Bulin most(Mala rijeka) – Regionalni put Bioče-
Lijeva Rijeka), (km 2+325.00) – put br. 17
Namjena puta
Naselja na lijevoj obali Morače i Male rijeke: Brijeg Vuksanovića, Lučice i druga, sada se vežu za
Jadransku magistralu mostom preko rijeke Morače na Bioču i mostom zvanim Bulin most na Maloj
rijeci. Kako su oba mosta ispod kote normalnog uspora buduće hidroakumulacije Zlatica, to se moralo
uraditi alernativno rješenje u obliku idejne varijante za ovaj prostor. Ovaj putni pravac će omogućiti
turistički razvoj lijeve obale-priobalja Morače, od Bulinog mosta nizvodno do grebena Rujevine,
odnosno, između kota uspora akumulacije Zlatica, približno 81m, i kota priobalja (približno 120m). Ova
trasa će biti na obali budućeg kupališta Podgorice i na samom ulazu u kanjon Male rijeke i to će,
između ostalog, biti veoma dobar katalizator budućeg razvoja ovog prostora.
Opis trase
Trasa se veže za Jadransku magistralu na Bioču- pozicija Anovi, mikrolokacija raskrsnica puta
Jadranska magistrala i put za Lijevu rijeku. Preko Morače, na postojećem putu, planira se novi most na
koti približno 90 mnm, na lijevoj obali most se uključuje u potojeći put kojim ide do profila broj 4, a
156

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
zatim, skreće lijevom krivinom na sjeveroistok gdje u nastavku, u pravcu, prelazi Krkor potok,
neposredno ispod Sastava, potoka iz kostovskog Žlijeba, potoka iz uvale Dolovi. Put se dalje u istom
pravcu uklapa u postojeći put za željezničku stanicu Bioče, a zatim, nastavlja u pravcu Male rijeke gdje
na poziciji sadašnjeg Bulinog mosta prelazi Malu rijeku na koti približno 90m, i dalje se uključuje na put
Bioče-Veruša (mikrolokacija Potkraje). Maksimalni planirani uspon na ovoj trasi je 4% (uključenje u put
Bioče-Veruša). Širina kolovoza je 6m jer minimalno ta širina kolovoza omogućuje budući razvoj ove
lokacije. Minimalni radijus je R=120 (projektna brzina 60 km/h). Kategorije terena se procjenjuju na
90% III/IV i 10% V/VI.
2.3. Položaj željezničke pruge Bar-Beograd
U Slivu Morače nalaze se željezničke stanice: Bioče, Pelev Brijeg, Lutovo, Trebješnica i Kos.
Pristupni put za željezničku stanicu Bioče, preko tzv. Bulinog mosta na Maloj rijeci je djelimično ispod
kote uspora HE Zlatica, pa se planira izmještanje ovog dijela puta tako da će, posle izgradnje HE
zlatica, željeznička stanica Bioče biti povezana novom putnom komunikacijom.
Na samoj željezničkoj pruzi nijesu planirani radovi na izmještanju zbog izgradnje višenamjenskih
hidroelektrana.
2.4. Položaj hidrotehničkih sistema
Uz saobraćajnice sa lijeve i desne obale akumulacija i rijeke Morače rezerviše se prostor za vodovod i
kanalizaciju. Duž zahvata DPP izgrađuje se potreban broj crpnih stanica i kaptaža. Atmosferska i
otpadne vode iz urbanizovanih područja sakupljaju se i vode do centralnog prečistača gdje se tretiraju i
ispuštaju u rijeku Moraču. Detaljno rješenje sistema u oblasti višenamjenskih akumulacija na srednjem
toku Morače definisano je u Detaljnoj razradi. Za ostala područja potrebe i načine realizacije
hidrotehničkih sistema biće obrađene PUP-ovima opština Podgorica i Kolašin.
2.5. Položaj energetskih prenosnih sistema
Položaj brana i objekata hidroelektrana je opisan u „Detljnoj razradi“ u poglavlju 3.1 Dijela B. Rješenje
prenosnog sistema se sastoji od sledećih dalekovoda:
1. Dalekovod 2 x 110 kV Podgorica 1 - HE "Zlatica"
2. Dalekovod 110 kV HE "Zlatica" - HE "Milunovići"
3. Dalekovod 110 kV HE "Milunovići" - HE "Raslovići"
4. Dalekovod 110 kV HE "Raslovići" - Kolašin
5. Dalekovod 220 kV Podgorica - Pljevlja, ulaz-izlaz u HE "Andrijevo"
6. Dalekovod 110 kV Podgorica - EVP Trebješica, ulaz-izlaz u HE "Milunovići"
7. Dalekovod 110 kV Smokovac - Tuzi, priključak na HE "Zlatica"
Problematika priključivanja budućih hidroelektrana na Morači (HE Andrijevo, HE Raslovići, HE
Milunovići i HE Zlatica) obrađivana je u idejnim projektima hidroelektrana na Morači, Studijom razvoja
elektroenergetskog sistema Crne Gore (110, 220, 400 kV) do 2010. godine i Studijom razvoja mreže
110 i 35 kV elektroenergetskog sistema Crne Gore ( period 1995 – 2000. godine sa vizijom do 2020.
godine) i izvještajem Komisije stručnog savjeta od 2004. godine. Komisija je proučila svu postojeću
dokumentaciju i obišla mikrolokacije budućih elektrana i mogućih koridora dalekovoda kojima bi se
priključile HE na Morači u elektroenergetski sistem Crne Gore. Potencijalni problem je pronalaženje
dovoljnog gabaritnog prostora za proširenje rasklopnih postrojenja ovih HE, kao i koridora za potreban
broj dalekovoda. Uvažavajući zaključke Komisije stručnog savjeta a poštujući principe određivanja
trasa dalekovoda (zauzimanje prostora, vizuelni uticaji, električni efekti, uticaji građenja i održavanja)
predlažu se sledeća uvezivanja hidroelektrana na Morači u elektroenergetski sistem Crne Gore:
157

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
- HE Andrijevo se uključuje u elektroenergetski sistem Crne Gore uvođenjem DV 220 kV
Podgorica 1 – Mojkovac presjeka 360/57 AlČe po sist „ulaz – izlaz“.
- HE Raslovići se uključuju u sistem DV 110 kV presjeka HE Raslovići - HE Milunovići 240/40
AlČe i DV 110 kV HE Raslovići – Kolašin presjeka 240/40 AlČe.
- HE Milunovići se uključuju uvođenjem postojećeg DV 110 kV Podgorica 1 – Trebješica presjeka
150/ 25 AlČe, po sistemu „ulaz – izlaz“i izgradnjom DV 110 kV HE Zlatica- HE Milunovići
presjeka 240/40 AlČe kao i DV 110 kV HE Milunovići – HE Raslovići presjeka 240/40 AlČe.
- HE Zlatica se uključuje izgradnjom dvostrukog DV 110 kV TS Podgorica 1 – HE Zlatica presjeka
240/40 AlČe, izgradnjom DV 110 kV HE Zlatica – HE Milunovići presjeka 240/40 AlČe i
uvođenjem postojećeg DV 110 kV Smokovac – Tuzi presjeka 240/40 AlČe.
Predloženim načinom uključenja novih HE na Morači obezbijedio bi se siguran plasman u stanjima
njihove maksimalne proizvodnje uz uvažavanje uobičajenog kriterijuma sigurnosti ispada jedne grane
(n-1).
2.6. Položaj telekomunikacionih sistema
Uz magistralu Podgorica Koplašin rezerviše se prostor za postavljanje fiber optičkih kablova.
2.7. Položaj komunalnih servisa
Odvoz čvrstog otpada vrši se na deponiju u Podgorici.
2.8. Antierozione pregrade i biološki radovi
U odnosu na opšte prilike u gravitacionom području profila Moračkih energetskih objekata (stepen
erozije, količine i strukturu nanosa, uslova prenosa i istaložavanja istog, velike vode, kao i tip
predloženih energetskih objekata), koncept antierozione zaštite predviđa:
- Objekte u koritima tokova izraženih po količini nanosa i vučnim silama, koji treba da
konsoliduju nestabilne sektore tokova i spriječe pokretanje starih plovina bez obzira na
njihovo porijeklo.
- Objekti u koritima tokova (pregrade) za deponovanje prispjelih nanosa na posmatrani profil, a
u cilju eliminisanja što većih količina vučenog nanosa koji dospijeva u zone budućih
akumulacija.
158

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
- Lociranje objekata zaštite akumulacija u njihovoj neposrednoj blizini kako bi se uslovi retenzije
nanosa koje obezbjeđuje orografija i hidrografija Sliva što bolje iskoristili.
- Biološke radove koji svojim obimom i strukturom sprečavaju produkciju, a samim tim i
dospijevanje nanosa u recipijent (buduće akumulacije) i to na površinama koje direktno
gravitiraju jer je na njima efekat retenzije mali.
- Biološke radove na površinama zahvaćenim izraženim oblicima erozije, koje kao takve imaju
značajnu ulogu u dospijevanju nanosa u recipijent, tj. na čitav režim nanosa u slivnom
području
Konsolidaciono-deponijski objekti predviđeni su u sledećim tokovima: Rzački potok 1 kom, glavni
tok Morače 1 kom, Mrtvica 1 kom, Koštanica 2 kom, Sjevernica 1 kom. i Melještak 1 kom.
Deponijski objekti predviđeni su na sledećim okovima: Glavni tok Morače 2 kom. i Mrtvice 1 kom.
Na glavnom toku Morače, pregrada broj 1 je lučna i nalazi se nešto uzvodnije od kote uspora HE
Andrijevo.
Bujičarski objekti u Kruševačkom potoku
U Kruševačkom potoku predviđene su tri lučne pregrade, u istom sistemu, tako da zaplav predhodne
dopire do zuba naredne.
Bujičarski objekti u Maloj Rijeci
Na Maloj Rijeci predviđene su 2 pregrade konsolidaciono-deponijske tako da zaplav predhodne dopire
do zuba naredne.
Biološki radovi su projektovani na površinama koje su zahvaćene intenzivnim procesom erozije.
Izdvojene su zone za intervenciju biološkim radovima i u okviru tih zona dat obim potrebnih radova.
Tabela – Obim i vrsta bioloških radova
Oznaka
hidro.
jedinice
Oznaka
površ.
Vrsta rada (sadni materijal)
Veličine zone
za intervencije
(ha)
% od F
Obim
radova
(ha)
1 d I Pošumljavanje sa resurekcijom (bagrem,crni bor) 1025 12.67 130 1.61
2 c, e, 1 II Pošumljavanje sa resurekcijom (bagrem,crni bor) 1025 15.45 100 1.24
3 1 III Pošumljavanje sa resurekcijom (bagrem,crni bor) 775 9.58 30 0.37
4 1 IV melioracija pašnjaka 1625 20.09 10 0.12
5 1 V Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor) 800 9.89 20 0.25
6 1 VI melioracija pašnjaka 625 7.73 15 0.19
7 1 VII Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor) 950 11.74 30 0.37
8 g VIII Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor,bagrem) 875 10.82 60 0.74
9 f IX Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor,bagrem) 600 7.42 20 0.25
10 z X Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor) 400 4.94 15 0.19
11 i XI Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor,bagrem) 1050 12.98 30 0.37
12 h, 2, j XII Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor,bagrem) 875 10.82 25 0.31
13 k, 3, n, 6 XIII Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor,bagrem) 2000 24.72 300 3.71
14 1, 4, 5, 0 XIV Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor) 1950 24.1 280 3.46
15 4 XV Pošumljavanje sa resurekcijom (smrča,bukva) 675 8.35 70 0.87
16 7 XVI Pošumljavanje sa resurekcijom (smrča,bukva) 220 2.72 10 0.12
17 S XVII Pošumljavanje sa resurekcijom (crni bor) 240 2.97 30 0.3
T XVIII melioracija pašnjaka 210 2.59 30 0.37
19 11 XIX Pošumljavanje sa resurekcijom (smrča,bukva) 190 2.35 30 0.37
20 12 XX Pošumljavanje sa resurekcijom (smrča,bukva) 180 2.22 30 0.37
∑=204.14
% od F
∑=15.65
159

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Efekti predviđenih projekcija – radova
Sinergija predviđenih projekcija, u izvedenom stanju, značajno će smanjiti negativne posledice
erozionih procesa, a prostor Sliva Morače učiniće ekološko održivim, a ekonomski multifukcionalno
prosperitetnim (hidroenergija, voda kao roba-flaširanje, klasično vodosnabdijevanje, navodnjavanje,
eko-agro intenzivna poljoprivreda, zimski turizam, ljetnji turizam...).
Opšti efekti na cio sistem, odnosno, cio Sliv, mogu se definisati:
- Ublažavanje i eliminisanje izrazitih procesa erozije na mjestima njenog postanka;
- Ublažavanje i eliminisanje erozije na porvšinama koje direktno gravitiraju akumulacijama;
- Akumulisanje nanosa i stabilizacija prirodnih deponija nanosa nastalih u ranijem periodu
- Uvećanje korisnih voda u hidrografskoj mreži;
- Smanjenje produkcije nanosa i njegovih proticanja i taloženja u zoni uspora Moračkih
hidroelektrana;
- Opšte poboljšanje u Slivu Morače – ambijentalno i drugo.
Pored 4 predmetne elektrane za koje su urađeni idejni projekti, izgradnja i ostalih 11 elektrana prema
rješenjima energetske studije Elektroprivrede Crne Gore i Energoprojekta iz 1984. i 1987. (Javor,
Ljevišta, Krušev lug, Ibrija, Velje Duboko, Luge, Kos, Kruševica, Nožica i Brskut) imala bi, pored
ostalog, izraziti antierozioni karakter i uticaj na Sliv Morače. Sa aspekta antierozione zaštite,
nametnuće se nova rješenja koja će rješavati problem erozionih procesa u slivnim područjima ovih 11
akumulacija.
2.9. Uslovi, faze i dinamika realizacije infrastrukturnih mreža i objekata
Uslovi, faze i dinamika realizacije infrastrukturnih mreža i objekata se definiše na dva nivoa. Za manje
djelove te infrastrukture i objekata koji se nalaze u zahvatu DPP (hidroakumulacije, brane,
hidroelektrane, djelovi dalekovoda, djelovi magistralnog, regionalnih i lokalnih puteva) uslovi, faze i
dinamika su definisani u urbanističko tehničkim uslovima u Detaljnoj razradi.
Za infrastrukturu van zahvata DPP rade se samo opšte smjernice, a urbanističko tehnički uslovi se
rade u prostorno urbanističkim planovima opština Podgorica i Kolašin, kao i u DPP autoputa Bar –
Boljare.
160

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
3. Koncepcija izgradnje energetskih objekata
3.1. Aktuelna strategija razvoja energetike u Crnoj Gori
Referentni osnov za definisanje polaznih opredjeljenja za izradu DPP je sadržan, prije svega, u
Prostorom planu Crne Gore do 2020. godine, Strategiji razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine,
Nacionalnoj strategiji održivog razvoja (NSOR), Master planu razvoja turizma u sjevernom dijelu Crne
Gore, kao i u deklarisanoj politici razvoja na državnom nivou. Navedeno pedstavlja osnov sa kojim je
usklađen predmetni Plan.
Osnovno opredjeljenje Strategije razvoja energetike do 2025. godine, jeste “radikalno povećanje
stepena energetske efikasnosti, gradnja novih objekata i smanjenje deficita električne energije”, što će
značajno doprinijeti energetskoj nezavisnosti Crne Gore.
Crna Gora u ovom trenutku za uvoz struje troši preko 130 miliona eura godišnje, tako da se sve do
ulaska u pogon TE Pljevlja 2 i hidroelektrana na Morači, elektroenergetski sistem Crne Gore nalazi u
ozbiljnim problemima pokrivanja elektroenergetskog bilansa. Situacija se može pogoršati eventualnim
zakašnjejem stavljanja tih jedinica u pogon.
Predviđa se da će 2025. godine proizvodnja električne energije u domaćim izvorima biti jednaka
potrošnji.
Koncepcija izgradnje svih objekata za proizvodnju, prenos i distribuciju energije treba da bude u skladu
sa principima energetske efikasnosti i podsticaće učešće obnovljivih izvora energije.
3.2. Aktuelna strategija razvoja hidroenergetike u Crnoj Gori
Vodoprivredna osnova RCG (2001. godine) razmatra korišćenje hidroenergetskog potencijala u
slivovima: Tara, Lim, Morača, Ćehotina, Ibar i Komarnica. Za korišćenje hidropotencijala i izgradnju
hidroenergetskih objekata na vodotocima, koji protiću kroz više država, Crna Gora treba, na osnovu
obostranih strateških interesa i prethodno urađene tehničke dokumentacije, uvažavajući interese
nizvodnih država prema odredbama međunarodnog prava u oblasti voda, sa zainteresovanim
susjednim državama (Srbija, BiH, Hrvatska, Albanija), postići dogovor o konkretnijem korišćenju
hidropotencijala u slivovima ovih rijeka.
Preporučuje se, u postupku procedura i preduzimanja konkretnih aktivnosti, uključujući nove odluke
vezane za izgradnju hidroelektrana, koje trebaju biti praćene jedinstvenim integralnim planiranjem
korišćenja resursa, da se pažljivo pregledaju ostale postojeće energetske studije, uključujući i pregled
potrošnje energije (gubici), obnovljivi izvori energije. Takođe valja imati u vidu da mini elektrane ne
mogu obezbijediti dovoljnu količinu električne energije (ni u scenariju poboljšane energetske efikasnosti
i efikasnog korišćenja postojećih izvora).
Od svih razmatranih hidroenergetskih lokacija, imajući u vidu deklaracije UNESCO i Skupštine RCG o
zaštiti rijeke Tare, Strategijom se preporučuju, kao energetski i ekonomski najatraktivnije i najbolje
proučene, HE na Morači i HE Komarnica na Pivi.
Stoga od svih razmatranih scenarija iskorišćavanja hidropotencijala RCG, Strategija predviđa tzv.
Scenario „umjerene izgradnje“ – N-2 kao optimalan i prema kojem se, u periodu do 2025. godine daje
prioritet izgradnji većih hidroelektrana:
− HE na Morači ukupne snage 238,4 MW, proizvodnje 693,7 GWh/god,
− HE Komarnica snage 168 MW, proizvodnje 231,8 GWh/god.
Na rijeci Morači potencijal vodnih snaga rano je zapažen, pa se planovi na njoj rade već od prije prvog
svjetskog rata. Dvije koncepcije za stvararanje akumulacija potiču od 1911 godine. Brane su tada bile
161

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
zamišljene kod Donje Gorice i kod Manastira Morača. Ovaj koncept imao je kotu uspora na 320
odnosno 335 m n.m. kojim se stvara jako velik pad ali ujedno zahtjeva izmještanje zgrada manastira,
pa se u vremenu koje je slijedilo od plana odustalo.
Nakon drugog svjetskog rata ponovo se pristupilo razmatranju rješenja za korišćenje vodnih snaga na
slivu Morače. I tada od cjeline vodnih resursa uočavani su samo djelimični energetski resursi, dok su
sve ostale mogućnosti zanemarivane. U posljeratnom periodu sazrijeva ideja o korišćenju čeone
akumulacije sa godišnjim regulisanjem proticaja kojoj slijede akumulacije nižeg ali približno jednakog
pada, pa se govori kao i danas o unifikovanim postrojenjima na razlici pada od Andrijeva do Zlatice.
Takvo osnovno rješenje aktuelno je i danas, ali je na njega vezano višenamjensko korišćenje ostalih
vodnih resursa.
Geološko najpogodnije mjesto za oformljenje brane je u profilu Platije, gdje se može izgraditi betonska
lučna brana. U projektnoj dokumentaciji na nivou Idejnog projekta (Elektroprojekt/Energoprojekt 1987)
razrađen je kaskadni koncept sa čeonom akumulacijom Andrijevo sa tri nizvodne hidroelektrane u
profilima Raslovići, Milunovići i Zlatica. Kaskadne stepenice imaju nivo akumulacionog bazena u
kanjonskom dijelu i iz korita izlaze tek ispred proizvodnih postrojenja. Sve elektrane rade u taktu pa će
se nivo jezera mjenjati samo u čeonoj akumulaciji dok će u ostalima ostajati na konstantnoj visini.
Od varijante sa još dva postrojenja ispod Zlatice odustalo se. Sa dvije dodatne stepenice u dolinskom
dijelu toka Morače, i to HE Podgorica i HE Botun proizvelo bi se dodatnih 314 GWh godišnje pri
ukupnoj snazi od 55 MW.
Tehnički, a i zbog ostalih uslova to rješenje je veoma privlačno za investitore. Njegova atraktivnost je
još veća u varijanti sa prevođenjem dijela voda Tare (višak velikih voda, brana „Žuti krš“), zbog čega je
bila analizirana i varijanta sa trećim agregatom.
Prema postojećoj dokumentaciji hidroelektrana "Koštanica" poslije izvjesnog vremena trebala je da
bude preuređena i da radi kao reverzibilna. Prema datom rješenju u pitanju ne bi bilo reverzibilno
postrojenje, već klasično pumpno postrojenje, i klasična hidroelektrana. Rješenje sa gradnjom nove
brane unutar akumulacije "Andrijevo" visine oko 40 m, da bi se obezbijedio koristan akumulacioni
prostor od svega 1,5 miliona m 3 , kao i potrebna potopljenost pumpi, nije racionalno. Bilo bi
neekonomično, a voda u akumulaciji Andrijevo za vrijeme gradnje ove brane morala bi se držati znatno
ispod kote normalnog uspora.
Imajući u vidu sve probleme koji se mogu javiti kod izgradnje i eksploatacije objekata po Varijanti 1 sa
usporom na koti 285m razmatrano je alternativno rješenje, Varijanta 2, kojim ne bi bili značajno
umanjeni energetski efekti dobijeni ranijim rješenjima, a značajno bi se ublažili problemi vezani za
manastir. Rješenje po Varijanti 2 pretpostavlja izgradnju akumulacije "Andrijevo" sa kotom uspora
nižom za 20 do 30 m u poređenju sa Varijantom 1, čime bi prirodni ambijent u zoni manastira ostao
nepromjenjen i izbjegla bi se nestabilnost padina u zoni manastira. Kompenzacija manje zapremine i
smanjenog pada akumulacije "Nisko Andrijevo" vršilo bi se izgradnjom uzvodne akumulacije
"Dubravica".
Sam položaj hidroakumulacija, te objekata za proizvodnju, prenos i distribuciju električne energije
detaljno je opisan u dokumentu „Detaljna razrada“.
Pored osnovnog rješenja analizirane su i dvije varijante u Izvještaju za Tehničku i ekonomsku analizu
hidroelektrana na rijeci Morači koju je za IFC uradio Pöyry Energy Consulting.
162

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Projektne alternative 18
Potencijalno klizište
Sadašnji projekat uzima u obzir zahtjeve sistema i okvirne propise kakvi su bili na snazi oko 1985.
godine.
Međutim, komercijalno okruženje se promijenilo i to treba uzeti u obzir prilikom razrade konfiguracije
kaskadnih elektrana. Takođe treba na minimum svesti i geološki, hidrološki i tehnički rizik. Za elektranu
Andrijevo, glavna geološka briga trenutno je geološki rizik od potencijalnog klizišta u flišnoj zoni i rizik
mehaničkih karakteristika stijene konglomeratne terase Manastira Morača. Za rešenje problema
stabilnosti stijene ispod Manastira Morača, postoji tehnički projekat. Vizuelnim pregledom stijenskih
površina prema rijeci Moračiuočeno je nekoliko raznih slojeva konglomerata sa različitim parametrima
stijene i cementacijom.
Drugu veliku bojazan izaziva potencijalno klizište u flišu na lijevoj obali nizvodno od Manastira Morača
koje obuhvata otprilike 250 ha i ispitano je samo jednim geo-električkim profilom. To je dovelo do
razrade programa istražnih radova.
Moguće su dvije alternative u pogledu toga ko treba da obavi te istražne radove:
− Koncesionar
− Vlada Crne Gore
Kako bi se omogućila odgovarajuća procjena rizika i troškova, predstavljalo bi prednost ukoliko bi se ti
istražni radovi mogli izvesti i rezultati učiniti dostupnima tokom tendera za davanje koncesije. To bi
smanjilo ukupan rizik koji će ponuđači razmatrati. Kako bi se uštedilo na vremenu, tenderska procedura
bi se mogla pokrenuti, a istražni radovi bi se mogli odvijati paralelno. Rezultati bi mogli biti dostupni
neposredno prije kraja tenderskog procesa.
U skladu sa dobijenim rezultatima postoje razni scenariji za mjere zaštite kosine. Takođe postoje i
različiti scenariji za izbjegavanje problematične zone snižavanjem kote akumulacije.
Prema prethodnim nalazima, Energoprojekt je 1987. godine došao do zaključka da nije vjerovatno da
će to područje predstavljati opasnost. To je kasnije potvrđeno još jednim obilaskom terena. Morfološke
karakteristike potvrđuju takvu pretpostavku. Međutim, treba na pravi način proračunati ponašanje flišnih
masa pod uticajem natapanja vodom, a pogotovo brzim pražnjenjem akumualcije. Može se predvidjeti
da će biti dovoljne mjere tehničke stabilizaicje, kao što su učvršćivanje ili zaštitne konstrukcije. U
najgorem slučaju, međutim, alternativa bi bila smanjenje nivoa akumulacije kako je opisano u nastavku
Niži nivo akumulacije u akumulacionom bazenu HE Andrijevo
Kako bi se izbjegao prethodno opisani rizik, rješenje bi moglo biti smanjenje nivoa akumulacije za HE
Andrijevo sa 285 mnm na 250 mnm. Sa takvom alternativom projekta ne bi se dirala ni stijena
konglomerata na području Manastira niti potencijalno klizište u zoni fliša. Zapremina akumulacije bi se
smanjila na otprilike 100 hm 3 i dužina izmještenog puta na 8 km. Pošto je ova zapremina akumulacije
prilično mala u pogledu upravljanja vodom, uzvodno u slivu rijeke Morače bi bile potrebne dodatne
akumulacije. U toku izvođenja ovih analiza dostupna je bila samo usmena informacija o takvim
mogućnostima akumulacija na gornjem slivu.
Jedno rješenje predlaže upotrebu uvećanog prirodnog jezera koje se nalazi na sjeverozapadnom
području sliva Morače kao dodatne akumulacije, od kojeg bi otprilike 700m pada bilo moguće prevesti u
akumulaciju Andrijevo. Prva gruba procjena daje otprilike 40MW dodatnog kapaciteta, što u izvjesnoj
18 Izvor: Pőyry - Tehnička i ekonomska analiza hidroelektrana na Morači
163

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
mjeri kompenzira gubitak kapaciteta za proizvodnju električne energije usljed smanjenog nivoa
akumulacije.
Dodatno rješenje za različite alternative HE na Morači, uključujući izvorni projekat, bi bila konstrukcija
nekoliko manjih akumulacionih bazena na svakoj od pritoka Morače, koji bi bili povezani kanalima.
Akumulirana voda bi se koristila u elektrani na nivou akumulacije Andrijevo.
Tokom daljih aktivnosti na razradi projekta bila bi neophodna posebna studija sa više detalja. Osim
toga, treba imati na umu da se te alternative smanjenja nivoa akumualcije razmatraju samo za najgori
slučaj (pogledati prethodni tekst) i dodatne akumulacije uzvodno od Andrijeva su van trenutno
predviđenog zahvata koncesije.
Tokom prethodnih studija istražena je i alternativa za branu Andrijevo sa 265 mnm. I to se može usvojiti
kao rješenje ako se problemi sa klizištem ne mogu riješiti na drugi način.
Koncesionar treba da sprovede istraživanja, projektovanje i implementaciju.
Zaključak
− Implikacije problema mogućeg klizišta u flišnoj zoni će biti evidentne poslije izvršenih istražnih
radova. Istraživanje potencijalne zone klizišta u akumulaciji Andrijevo bi moglo biti izvršeno od
strane specijalizovane inženjerske firme 19 . Cilj za ovu firmu bi bio da da ocjenu stanja prije kraja
tenderskog procesa u cilju smanjenja nivoa neizvjesnosti u vezi sa geotehničkim uslovima
projekta i generalnog profila transakcije. Ukoliko to nije moguće, tenderska dokumentacija će
detaljno specificirati uslove pod kojima će koncensionar morati izvršiti sva dodatna istraživanja
i/ili prilagoditi svoj tehnički predlog.
− Istražni radovi, projektovanje i implementacija alternative sa nižom akumulacijom mora biti
izvršena od strane koncesionara ukoliko se to smatra potrebnim.
Alternativna projektna rješenja
Relokacija mašinske zgrade Andrijevo
S obzirom na zabrinutosti u pogledu lokacije mašinske zgrade HE Andrijevo u uskom kanjonu, moguća
alternativna lokacija bi bila podzemna. Ako se takvo rješenje usvoji, mikro-lokacija se mora detaljno
ispitati. Na osnovu prve procjene, mogu se koristiti stijensko-mehanički podaci iz istraživanja lokacije
brane zajedno sa opštim geološkim podacima i iskustvom poslednjih godina na izgradnji magistralnog
puta.
Prema skorašnjim iskustvima na sličnim projektima, podzemna mašinska zgrada je mnogo skuplje
rješenje nego mašinska zgrada na površini (razlika se može procijeniti putem troškova za iskop stijena).
Zato sam koncesionar treba da donese odluku u pogledu toga koju vrstu mašinske zgrade će koristiti
nakon procjene rizika uzimajući u obzir opasnost od odrona i problem sa pouzdanim prilazom kanjonu.
Slijedi da viši troškovi rješenja sa podzemnom mašinskom zgradom dovode do druge alternative, a to je
pumpno postrojenje, kako je opisano u nastavku.
Alternative opšte konfiguracije
Razmatrane su dvije alternative opšte kaskade HE. Sasvim je jasno da se radi samo o opštim idejama i
opštim rješenjima zbog nedostatka detaljnih informacija. One se opisuju u nastavku.
19 Postoji mogućnost da će istraživanja biti obavljena u prvom dijelu 2010. godine od strane konsultanta, angažovanog od
IFC-a, što bi bilo finansirano kroz Austrijski grant u skladu sa projektnim zadatkom dogovorenim sa Vladom Crne Gore.
164

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
S obzirom ne cjelokupnu kaskadu, postoje u osnovi dvije opšte alternative:
− Dugi dovodni tunel do Zlatice
− Podzemna mašinska zgrada i pumpno postrojenje na području Raslovići
Dugački dovodni tunel umjesto kaskadne HE
Otprilike 17 do 20 km dugačak dovod bi mogao da vodi od brane Andrijevo do lokacije Zlatica (Vidi
sliku). Može postojati rješenje bilo sa jednom mašinskom zgradom na predloženoj lokaciji HE Zlatice ili
druga varijanta sa potopnom kompenzacionom elektranom na Zlatici i HE koja koristi hidraulički pad sa
brane Andrijevo do akumulacionog bazena Zlatice. Najvjerovatnije će biti neophodno rješenje sa
kompenzacijom. To znači da će postojati elektrana čija odvodna voda će ići u akumulaciju Zlatica i HE
Zlatica radi kompenzacije protoka.
Ovo rješenje isključuje najmanje dvije elektrane (HE Raslovići i HE Milunovići).
Sa instalisanim protokom od 120 m 3 /s, može se dobiti otprilike 160 do 190 MW instalisane snage
zavisno od akumulacionog nivoa HE Andrijevo. Kompenzaciona elektrana Zlatica bi morala biti od 35
MW.
Ako se pad koristi u jednom koraku, (što je ustvari samo teorijska mogućnost) snaga bi bila od 200 do
225 MW zavisno od akumulacionog nivoa HE Andrijevo.
Ako je viši faktor elektrane profitabilniji, protok (i promjer tunela zajedno sa troškovima) ovog dugog
tunela se smanjuje i poboljšava odnos troškova i koristi.
Rješenje sa dugim tunelom izbjegava sve rizike gubljenja voda u kaskadnim elektranama i čini se da je
sigurnije rješenje u odnosu na seizmičke uticaje.
Međutim, prema postojećem stanju informacija, procjena rizika izgradnja nije moguća pošto postoji
samo opšta geologija (geološka karta).
Gruba računica pokazuje da je za protok od 120 m 3 /s neophodan promjer tunela od oko 7,2m. Ako je u
ovoj preliminarnoj fazi prosječni trošak tunela procijenjen na 10,00 mil €, onda je trošak tunela otprilike
u visini troškova za dvije HE. U slučaju problema sa izgradnjom tunela zbog teških geoloških uslova,
troškovi se mogu značajno povećati i biti previsoki u poređenju sa kaskadnim rješenjem.
U svakom slučaju, instalisani protok bi stoga bio ograničen na otprilike 120 m 3 /s koliko je mogući
protok kroz tunel. Tako bi treći agregat kao rješenje bio neizvodljiv jer je za to potrebno 180 m 3 /s.
Još jedan nedostatak rješenja sa dugim tunelom jeste neophodnost obezbjeđivanja minimalnog
biološkog protoka na brani Andrijevo. Ukupna količina bi bila 20hm 3 i zbog toga se značajno smanjuje
mogućnost vršne proizvodnje pošto će mali agregat koji se mora instalisati na brani Andrijevo samo
generisati prihode po cijeni električne energije osnovnog opterećenja.
Za svaku detaljniju razradu ove alernative potrebni su dalji istražni radovi (geološki, hidro-geološki,
hidrološko istraživanje podzemnih voda, upravljanje vodom i energijom, itd). To bi trebalo imati na umu
tokom alternativne ponude za koncesiju na rizik ponuđača.
165

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Slika – Izgled glavnog tunela varijantnog rješenja HE na Morači
(Glavni izgled rešenja sa tunelom, na slici su izdvojene pogonske stanice HE Andrijevo i HE Zlatica
pošto je sliv Zlatice ovdje upotrijebljen u kompenzacione svrhe. Ako takva kompenzacija nije potrebna,
onda bi HE Andrijevo moglo biti na mjestu Zlatice i dodatno upotrijebiti njegov hidraulički pad)
Kratki tunel sa podzemnom mašinskom zgradom HE Andrijevo i pumpnim postrojenjem
Iz razloga sigurnosti (odroni i sigurni prilaz u svakom trenutku) istraživanje neke druge alternative bi
vjerovatno bilo isplativije. U grubim smo crtama naglasili ideju kratkog tunela, podzemne mašinske
zgrade i pumpnog postrojenja.
Ukoliko se usvoji podzemno rješenje, koncesionar treba razmotriti da li elektrana Andrijevo mora biti
locirana nizvodno u kanjonu u nastavku HE Raslovići. Treba biti dovoljno blizu Raslovića tako da bi se
moglo koristiti isto razvodno postrojenje. Pumpno postrojenje bi se takođe moglo razmotriti jer bi
finansijski podržalo ovo skuplje rješenje. Lokacija gornje akumulacije bi bila brana Andrijevo, a donje
akumulacije brana Raslovići.
Pumpni režim rada bi omogućio efikasniju upotrebu ukoliko bi zapremina akumulacije na Andrijevu
morala biti smanjena, kao što je opisano u prethodnoj alternativi. Za pumpnu elektranu neophodan je
166

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
dovoljan pritisak vode na odvodu i zbog toga podzemna mašinska zgrada mora biti locirana sa otprilike
12 do 15 m kontrapritiska u odvodu. To zahtijeva lokaciju podzemne mašinske zgrade najmanje 3 do 4
km nizvodno od brane Andrijevo (Vidi sliku).
Turbine Andrijeva mogu funkcionisati u akumulacionom bazenu Raslovići. Stoga, dvije posebne
mašinske zgrade bi mogle biti locirane u jednoj zajedničkoj mašinskoj zgradi Raslovići. Ovim bi se
značajno uštedilo na pratećim instalacijama i smanjili troškovi. Ali ovo rješenje bi zahtijevalo preradu
projekta Raslovića, ukoliko bi bilo usvojeno.
Podzemna mašinska zgrada i zajedničko lociranje takođe ima nekih slabosti u smislu konstrukcije i
rada. Zbog toga se preporučuje da HE Raslovići bude opremljena istom vrstom pumpnih turbina kao i
HE Andrijevo. Predloženi obim akumulacije Raslovići će obezbjeđivati otprilike 15 sati rada pumpi, što
se čini da je razuman projektni kriterijum za takvu elektranu. Alternativa ima dodatne troškove tunela,
koji bi se mogli opravdati dodatnim kapacitetom koji se dobija pumpnim režimom rada.
Slično alternativi sa dugačkim tunelom koja je prije bila opisana, za detaljni razvoj projekta ove
alternative su neophodna dodatna istraživanja (geološka, hidro-geološka, hidrološko istraživanje
podzemnih voda, upravljanje vodom i energijom, itd). To bi trebalo imati na umu tokom alternativne
ponude za koncesiju na rizik ponuđača. Međutim, to bi moglo biti interesantno alternativno rješenje u
slučaju da se rad u pumpnom režimu pokaže profitabilnim u ovom konkretnom području u budućnosti.
Slika – Izgled kratkog tunela varijantnog rješenja HE na Morači
167

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
3.3. Opis realizacije hidroenergetskog rješenja na Morači – osnovno rješenje
U slivu rijeke Morače projektovana je kaskada od šest hidroelektrana duž osnovnog vodotoka, sa
čeonom akumulacijom HE Andrijevo. Ove hidroelektrane projektovane su kao varijantna tehnička
rješenja u korišćenju prirodnog toka. Od šest projektovanih elektrana, iz ekonomskih i tehničkih razloga
realizovaće se prve četiri uzvodne lokacije, HE Andrijevo, HE Raslovići, HE Milunovići i HE Zlatica, dok
se HE Podgorica i HE Botun, dalje ne razmatraju u ovom dokumentu.
Tabela – Tehnički i ekonomski parametri hidroelektrana na Morači
Važniji pokazatelji brana,
hidroelektrana, akumulacija i Sliva
Zlatica Milunovići Raslovići Andrijevo
Tip brane Betonska gravitaciona Betonska lučna
Mašinska zgrada
Pribransko postrojenje
Konstrukciona visina (m) 61 59 61 152
Hidraulička visina (m) 38,5 38 36 130
Neto hidraulički pad (m) 36,5 36 34 128
Dužina po kruni (m) 210 207 152 164
Kota fundiranja (mnm) 22 62 96 140
Kota krune brane (mnm.) 83 121 157 192
Kota normalnog uspora (mnm) 81 119 155 285
Instalisani protok (m 3 /sek) 2X60=120 2X60=120 2X60=120 2X60=120
Vodoprivredni minimum (m 3 /sek) 10 0 0 0
Korisna zapremina akumulacije(hm 3 ) 13 6,8 2,8 250
Površina Sliva
782 km 2 Površina sliva rijeke Morače uzvodno od brane i HE "Zlatica" se
poklapa sa analiziranom zonom uticaja u DPP
Površina akumulacija (km 2 ) 1.75 0.73 0.74 7.5
Srednji protok (m 3 /sek) 60.84 44.3 41.6 37.8
Hidroenergetsko korišćenje vodnih snaga determinisano je
kanjonom Morače. Njegovu okosnicu čini ukupno šest
elektrana od kojih su samo četiri uzvodne aktuelne za detaljni
prostorni plan. Istalisana snaga ovog sistema je oko 238 MW,
dok godišnja proizvodnja električne energije iznosi oko 700
GWh. Akumulacija hidroelektrane Andrijevo reguliše vode na
godišnjem nivou za nizvodne tri stepenice koje rade uvjek u
taktu sa čeonom hidroelektranom. Iza poslednje u nizu, HE
Zlatica, ispušta se biološki minimum ili tako zvani ekološko
prihvatljivi protok.
Tabela – Instalisana snaga i godišnja
proizvodnja električne energije
Objekat
Snaga Proizvodnja
(MW) (GWh/god)
Andrijevo 127,40 318,60
Milunovići 37,00 106,90
Raslovići 37,00 117,20
Zlatica 37,00 151,00
Ukupno 238,40 693,70
Osnovni objekat ovog lanca hidroelektrana je HE Andrijevo, s branom u profilu udaljenom oko 35 km
od Podgorice, koja potapa postojeći magistrani put u dužini od oko 13 km, kao i manji broj kuća u
okolini. Hidroelektrana Andrijevo bi trebala raditi kao vršno postrojenje prema potrebama potrošnje u
EES-u koristeći raspoloživi volumen svoje akumulacije od 249 hm 3 , što omogućuje godišnje regulisanje
protoka. HE Andrijevo je najznačajniji objekat u slivu Morače u pogledu mogućnosti akumulacije i
izravnanja protoka, tj. smanjenja poplavnih voda i povećanja malih voda na Morači, što doprinosi
racionalnoj proizvodnji svih nizvodnih hidroelektrana u lancu.
Ostale hidroelektrane u kaskadi takođe će raditi sinhronizovano sa HE Andrijevo koristeći svoje
izravnate protoke. Izgradnjom lanca hidroelektrana na Morači postigli bi se multiplikativni efekti, jer
osim što bi se omogućila značajna proizvodnja električne energije, istovremeno bi se osigurao veći broj
radnih mjesta za lokalno stanovništvo i podstakao razvoj turističke i ugostiteljske ponude vezane uz
izgrađene akumulacije. Drugi pozitivni efekti uključuju ribarstvo i navodnjavanje, snabdijevanje vodom
za piće, aktiviranje domaće industrije i poboljšanje ekološke situacije nizvodno od Podgorice u vrijeme
malih voda uslijed ispuštanja otpadnih voda.
168

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Osnovni je problem kod izgradnje ovog sistema je potapanje magistralnog puta na pojedinim
dionicama, što je moguće riješiti odgovarajućim izmještanjem njegove trase. Takav bi zahvat ujedno
bio opravdan i sa stanovišta saobraćajne problematike, jer bi bilo moguće primijeniti neka kvalitetnija
rješenja od postojećih. Kako su elektrane smještene u kanjonskom dijelu doline Morače, ne bi došlo do
poplavljivanja većih površina aktivnog zemljišta, dok bi potapanje naselja bilo ograničeno na
pojedinačne stambene objekte.
Međutim, akumulacija Andrijevo, sa kotom uspora od 285 mnm, izaziva određeno protivljenje
kulturoloških krugova, budući da se akumulacija sa tom kotom uspora nalazi samo nekoliko metara
ispod platoa manastira Morača, pa se stvara određeni psihološki efekat da će takvim rješenjem biti
ugrožen taj vrijedni kulturno-istorijski spomenik. Iako je dosadašnjim tehničkim rješenjem čak
predviđeno i da se poboljša geotehnička sigurnost terena na kome se nalazi manastir, ove
dobronamjerne ideje nijesu bile kvalitetno objašnjene javnosti, te se javio otpor takvom rješenju.
Konstrukcija HE Raslovići, Milunovići i Zlatica je identična. Razlika postoji jedino u bočnim priključnim
objektima, koji su prilagođeni terenskim prilikama na svakoj lokaciji posebno. Priključni dio sačinjava
plitko fundiran betonski zid, čija se širina uvećava od krune prema temelju. Širina krune je 4 m. Sa
nizvodne strane predviđen je nasip preko koga se dovodi prilazni put.
Centralni dio brane sačinjava kombinovana armiranobetonska konstrukcija koja povezuje u jedinstvenu
cjelinu: branu, mašinsku halu i evakuacione djelove. Koncept kombinovane brane proističe iz relativno
uskog korita Morače. U kanjonskom dijelu mjesta za prelivne objekte ima samo u čitavoj širini kanjona,
pa ih je stoga moguće locirati jedino u koritu, a mašinsku halu ispod preliva. Širina je kanjona je
dovoljna za smještanje prelivnog objekta, dok dubina odgovara hidroagregatima. Širina tog
konstukcijskog elementa iznosi 68 m i na obje strane dilatirana je do priključnih brana.
3.3.1. Način rada hidroelektrana na Morači
Hidroelektrane na Morači rade u ritmu sa čeonom akumulacijom Andrijevo. U tom akumulacionom
bazenu voda se skuplja za vrijeme najvećeg priticanja i količina se smanjuje i ispušta u periodu malog
priticanja. Zapremina akuumulacije dovoljna je za godišnje bilansiranje protoka Morače.
Sva četiri objekta počinju i prestaju sa radom odjednom, sa instaliranim protok od 120 m 3 /sek. Na takav
način proizvodi se vršna energija, koja je i najtraženija u sistemu i koja ima veću cijenu. Ocjenjuje se da
će hidroelektrane u prosjeku raditi deset sati dnevno.
Prizvodnja energije neće biti ujednačena ni tokom dana ni tokom godine. Ona će zavisiti od potrebe za
električnom energijom, pa se mogu javiti periodi kada se proizvodi minimalno ili ništa. U svakom slučaju
od posljednje hidroelektrane Zlatica pa nizvodno potrebno je osigurati vodoprivredni minimum, koji je
ocjenjen na deset sekundnih metara kubnih. Znači kada hidroelektrana nije u pogonu, rijekom otiče
vodoprivredni minimum.
Stavljanje hidroagregata u pogon i zaustavljanje znači, da će protok ispod Zlatice biti od maksimalnih
120 do minimalnih 10 m 3 /sek. Prelaz između ovih vrijednosti nije trenutan nego postepen, čime se
smanjuje opasnost od naglog dizanja nivoa rijeke i time štetno dejstvo vode na obalu.
3.3.2. Uticaj akumulacija na Morači na promjenu nivoa Skadarskog jezera
Energetsko korišćenje voda Morače ostvaruje se izgradnjom akumulacija: "Andrijevo" (korisne
zapremine 250 miliona m 3 ), "Raslovići", "Milunovići" i "Zlatica". Imajući u vidu korisne zapremine
predloženih akumulacija, određeni uticaj na Skadarsko jezero može ostvariti samo akumulacija
„Andrijevo“.
169

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
U okviru elaborata "Predprojekat zaštite od poplava i melioracije zone Skadarskog jezera" -
Agrokombinat "13 jul" - FAO, 1971. godine izvršena je analiza uticaja akumulacije "Andrijevo" na
transformaciju talasa i promjenu nivoa Skadarskog jezera. Korisna zapremina ove akumulacije sa
kojom je izvršen proračun iznosi 230 miliona m 3 . Ocijenjeno je da se dotok Morače u Skadarsko jezero
usljed izgradnje akumulacije "Andrijevo", pri pojavi talasa kao što je bio u decembru 1963. godine (za
približno stogodišnju vodu na ušću u Jezero), smanjuje sa 3600 na 3043 m 3 /s, odnosno za 557 m 3 /s.
Ovo ima za posljedicu smanjenje nivoa plavljenja jezera za 27 cm. Za druge uslove dotoka, ocijenjeno
je da se sniženje maksimalnih nivoa jezera može ostvariti u granicama od 25-33 cm, uz potpuno
poštovanje zahtjeva vodoprivrede pri pogonu HE na Morači. Međutim, iz citirane dokumentacije ne vidi
se precizno koji su to uslovi pogona HE "Andrijevo" zahtijevani da bi se ostvarili navedeni efekti. Sa
druge strane, proračuni sprovedeni u Vodoprivrednoj osnovi ukazuju da su naprijed opisani efekti
akumulacije „Andrijevo“ precijenjeni. Radi toga se u nastavku prikazuje veoma pojednostavljena
analiza uticaja akumulacija „Andrijevo“ na sniženje niovoa Skadarskog jezera.
Naime, ako bi se od ukupne zapremine akumulacije "Andrijevo" za odbranu od poplava rezervisalo
10% korisnog prostora to bi iznosilo 25 miliona m 3 . Kad bi se količina vode, zaustavljena u
rezervisanim prostorima akumulacionih bazena, zadržala do potpunog prolaska poplavnog talasa, onda
bi sniženje nivoa Skadarskog jezera iznosilo:
- Oko 7 cm pri nailasku poplavnog talasa na niske vodostaje Jezera (4,5 mnm kada je površina
Jezera oko 390 km 2 )
- Oko 5 cm pri nailasku poplavnog talasa na visoke vodostaja Jezera (9,5 mnm kada je površina
Jezera oko 530 km 2 ).
Šta više, čak i pod pretpostavkom da stogodišnji poplavni talas naiđe na akumulaciju ispunjenu svega
80% od korisne zapremine, pa se skoro čitav talas zadrži u akumulaciji, stepen sniženja vodostaja ne
bi prelazio 10-20 cm.
Kako dobijeni rezultati pretpostavljaju apsolutno maksimalne moguće uticaje, jasno je da ne bi trebalo
očekivati da akumuliranje voda u slivu Morače može značajno uticati na sniženje nivoa Skadarskog
jezera.
3.3.3. Vodoprivredni minimum
U rijekama, nizvodno od brana, moraju se obezbijediti garantovani proticaji neophodni za opstanak i
razvoj svih nizvodnih biocenoza (vodoprivredni minimum). Količine voda, koje se ispuštaju iz
akumulacija, na smiju da budu manje od količina potrebnih za nizvodne ekosisteme, za zadovoljenje
racionalnih potreba nizvodnih korisnika voda i očuvanje propisanog stanja kvaliteta vodotoka.
„Pravilnikom o načinu određivanja garantovanog minimuma proticaja nizvodno od vodozahvata“
upućuju se korisnici voda da odgovarajućom dokumentacijom utvrde garantovani minimum, koji
obezbjeđuje dobar status voda za opstanak i razvoj nizvodnih biocenoza.
Dokumentacijom obuhvaćaju se svi činioci od značaja za obezbjeđenje dobrog statusa voda: biološki
elementi, hidromorfološki elementi, hemijski i fizičko-hemijski elementi, opšti elementi i specifične
zagađujuće supstance. Pošto dokumentacija za garantovani (vodoprivredni minimum) tek treba da
bude urađena, smatra se dovoljnim da se kao prva aproksimacija uzme proticaj malih voda.
Akumulacije koje su prvenstveno namijenjene za snabdijevanje vodom, navodnjavanje zemljišta,
hidroenergetiku i druge namjene takođe preko ispuštanja garantovanih malih voda obezbjeđuju
oplemenjivanje malih voda do nivoa potrebnih za očuvanje kvaliteta voda u vodotoku pri preduzimanju
adekvatnih tehničko-tehnoloških mjera na izvorima zagađivanja. Ukoliko ovo nije dovoljno, iz ovih
akumulacija se posebno ispuštaju dodatne količine voda za očuvanje propisanog (potrebnog) kvaliteta
rječne vode na potezu do ušća Morače u Skadarsko jezero.
170

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Prije izrade tehničke dokumentacije za građenje akumulacija i drugih većih vodoprivrednih objekata
mora se uraditi vodoprivredna osnova za predmetni sliv, u kojoj će, prema propisanoj proceduri, biti
urađena analiza vodoprivrednog minimuma.
Vodoprivredni minimum i njegov proticaj može se na planskom nivou obuhvatiti veličinom malih voda i
time dobiti barem red veličine. Mjerodavna mala voda za zaštitu kvaliteta voda kod vodotoka gdje je
izmijenjen prirodni režim odredjuje se iz uslova:
- Očuvanja, zaštite i unapređenja životne sredine (uključujući i čovjeka) posredstvom voda,
- Očuvanja ili dostizanja propisanih standarda kvaliteta vode u vodotocima,
- Obezbjeđenja odgovarajućih količina vode za razna korišćenja.
Poznavanje malih voda od posebnog je značaja za zaštitu kvaliteta rječnih tokova. Stoga je neophodno
da se definišu mjerodavni minimalni protoci kako bi se sagledala mogućnost nekog vodotoka da
snabdijeva naselja, industriju i ostale korisnike, kao i da se omoguće povoljni uslovi za opstanak biljnog
i životinjskog svijeta u njima u kritičnim periodima.
Za potrebe izrade DPP-a koriščena je motoda iz Vodoprivredne osnove, u kojoj je analiza malih voda
urađena na bazi vremenskih serija različite dužine.
U odnosu na prethodno sprovedena istraživanja na bazi minimalnih dnevnih proticaja može se
konstatovati da je u obradi za Vodoprivrednu osnovu, došlo do povećanja malih voda na Morači, na
mjernoj stanici Podgorica. Male vode trebaju, tokom cijele godine biti nešto veće od 10 kubnih metara
u sekundi, pa u skladu sa tim treba računati na barem takav vodoprivredni minimum. Ovaj proticaj
sačinjavaju vode Morače i Zete. U daljem radu utvrdiće se doprinos jedne i druge tom ukupnom
proticaju. Nakon toga precizno će se definisati minimalni vodoprivredni protok Morače ispod HE Zlatica.
Male vode u vodotocima zavise od položaja rječnog toka (manje od 1% do preko 10% srednjih
proticaja), a po trajanju takođe zavise od položaja rječnog toka (manje od 3 do više od 4 mjeseca).
Zato se kao osnovni vodoprivredni minimum preporučuje gore navedena vrijednost protoka.
S obzirom, da su male mode znatno veće po proticaju od minimalnih voda, to se pretpostavlja da će se
životni uslovi u rijeci poboljšati. Na osnovu toga treba tražiti i mjesto i nivo intervencija na povećanju
mjerodavnih voda u malovođu (recimo, kroz optimizaciju zbira investicija i troškova na povećanju
mjerodavnih voda i investicija i troškova na tehničko-tehnološkim mjerama redukcije zagađenja).
Opisane vodoprivredne mjere mogu imati i havarijski karakter zaštite, posebno kad se ublažavaju efekti
zagađenja sa dugotrajnim ekološkim posljedicama. U tim slučajevima treba preći na havarijski rad
sistema. Plan havarijskog rada koji mora imati svaki element vodoprivrednog sistema. Pored brze
sanacije u takvim slučajevima jedino je na raspolaganju povećanje trenutnog protoka zavisno od
procjene efekata i stanja akumulacije, vremenske mogućnosti sanacije havarije i minimalnog daljeg
obezbjeđenja korisnika akumulacije, koje mora unaprijed biti određeno.
3.3.4. Antieroziona zaštita
Integralni pristup uređenju bujica i zaštiti od erozije podrazumijeva koordinaciju i sinhronizaciju svih
aktivnosti i mjera u ovom domenu. Pri tome se mora voditi računa o konceptu razvoja cijele teritorije. U
tom okviru, mora se predvidjeti i promjena namjene korišćenja pojedinih djelova teritorije. Sa aspekta
erozije zemljišta, od posebnog je značaja plansko pretvaranje niskoproduktivnih i degradiranih
pašnjačkih površina u šumske komplekse. Pošumljavanjem ovih površina, kao i meliorisanjem
degradiranih šumskih površina, ostvarili bi se značajni antierozioni efekti.
Koncept razvoja Crne Gore vodi računa o prioritetima pojedinih privrednih grana. U tom smislu,
predviđena je rezervacija pojedinih prostornih cjelina za njihove potrebe. To se posebno odnosi na
izgradnju većih akumulacija. Imajući u vidu dugoročni karakter bioloških radova na zaštiti od erozije,
neophodno je da se sa ovim radovima počne blagovremeno. Drugim riječima, kada se neki prostorni
171

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
kompleks, kroz planska dokumenta, rezerviše za potrebe formiranja akumulacije, potrebno je odmah
započeti sa izvođenjem tehničkih i bioloških mjera zaštite od erozije. Sinhronizovanje aktivnosti na
izgradnji vodoprivrednih objekata i antierozionom uređenju je neophodno, jer biološke mjere zaštite od
erozije (prije svega pošumljavanje) nijesu dovoljne same za sebe, a i zahtijevaju dosta vremena da bi
se manifestovao njihov efekat.
Na osnovu izučavanja postojećeg stanja erozije i bujica na teritoriji Crne Gore, kao i projekcije
vodoprivrednog razvoja ovog područja, može se izvršiti sistematizacija ove problematike na:
- Erozione i bujične procese koji direktno ugrožavaju postojeće vodoprivredne objekte;
- Erozione i bujične procese koji ugrožavaju infrastrukturne objekte;
- Erozione i bujične procese koji prouzrokuju degradaciju prirodne sredine i posebno ugrožavaju
prirodna planinska jezera i obradive površine.
Po vodoprivrednom značaju i stepenu osjetljivosti funkcije objekta na zasipanje nanosom, apsolutni
prioritet imaju akumulacije. Što se ugroženosti akumulacija od zasipanja nanosom tiče, ona zavisi, s
jedne strane od prirodnih uslova u Slivu Morače, a s druge, od vodoprivrednih karakteristika
akumulacija (namjena akumulacije, značaj u vodoprivrednom sistemu, veličina bazena, stepen
izravnanja voda i dr).
Kao jedan od parametara pri razmatranju ugroženosti akumulacija od zasipanja nanosom, može se
usvojiti specifični transport nanosa (odnosno, dospijevanje rječnog nanosa na određeni punkt, od
interesa za vodoprivredu). Drugim riječima, kategorizacija akumulacija se može izvršiti prema
vrijednostima specifičnog dospijevanja nanosa Gsp (m 3 /km 2 godišnje).
U priloženoj tabeli je dat pregled najznačajnijih postojećih i planiranih akumulacija na teritoriji Crne
Gore, sa specifičnim transportom nanosa Gsp i ukupnim godišnjim dospevanjem nanosa u akumulaciju
Gg. Stepen potencijalne ugroženosti akumulacije od nanosa zavisi od odnosa parametara F, V i Gsp.
Najugroženije su akumulacije sa velikim slivovima i visokim intenzitetom erozije i transporta nanosa, tj.
velikim vrijednostima F i Gsp, i sa relativno malim zapreminama NJak.
Navedena klasifikacija po ugroženosti je određivana za slučaj da nema uzvodne akumulacije, što znači
da ako se gradi uzvodna akumulacija ugroženost nizvodne se svodi na malu ugroženost, pa su zato u
tabeli nizvodne akumulacije označene zvjezdicom.
Tabela – Ugroženost akumulacija nanosom
Br. Akumulacija Rijeka
Prosečno godišnje
Ugroženost
dospijevanje nanosa
zasipanjem
Specifič. G sp Ukupno G g
(m 3 /km 2 god) (m 3 nanosom
/god)
1 Zlatica Morača 1152 944 449 velika*
2 Milunovići Morača 1211 628 546 srednja*
3 Raslovići Morača 1252 624 086 velika*
4 Andrijevo Morača 1469 614 380 mala
Najefikasnije i najracionalnije rješenje antierozionog uređenja jednog područja sastoji se u optimalnoj
kombinaciji bioloških, biotehničkih i tehničkih mjera i radova. Primjena pojedinih kategorija antierozionih
mjera zavisi od konkretnih uslova tretiranog lokaliteta: geomorfoloških, geoloških i pedoloških uslova
terena, stanja vegetacije, meteoroloških i hidroloških faktora i dr.
Kad je riječ o zaštiti od bujica, pristup ovoj problematici zavisi od veličine vodotoka. U slučaju većih
bujičnih tokova, zaštita od voda se postiže klasičnim mjerama uređenja vodotoka i odbrane od poplava.
Otuda su svi veći bujični vodotoci obuhvaćeni u poglavlju o odbrani od poplava. U slučaju manjih
bujičnih tokova, koji nijesu obuhvaćeni u pomenutom poglavlju, mjere uređenja ovih vodotoka se
tretiraju u sklopu kompleksnog antierozionog uređenja sliva.
172

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
U okviru antropogenih faktora fluvijalne erozije, posebno treba ukazati na problem nekontrolisane
eksploatacije materijala iz rječnog korita. Bagerovanje većeg obima na nepovoljnim lokacijama
narušava morfološku ravnotežu vodotoka i dovodi do velikih deformacija korita i obala. Ovaj problem je
izražen na Morači, gdje je eksploatacija najveća pošto ovaj sliv gravitira prema području naintenzivnijeg
razvoja zemlje. Praksu direktnog vađenja šljunka iz rijeke treba prekinuti, i materijal za građenje vaditi
iz kamenoloma.
Idejnim projektima HE na srednjem toku Morače su, pored gore pomenutih dugoročnih mjera,
predviđene izgradnje antierozionih pregrada čije lokacije i dimenzionisanje su precizno dati u poglavlju
2.8.
3.3.5. Ribolov i migracija riblje populacije
Planiranjem brana na Morači, ne samo da će se dio rijeke pretvoriti u jezero, nego će se pojaviti i
fizičke barijere za migraciju ribe uzvodno. Mjerama se može obezbjediti migracija na tri niže brane, ali
na Andrijevu to je sasvim nemoguće, pa to treba smatrati kao kranju granicu do koje će riba putovati.
Prelaz preko 3 nizvodne brane biće omogućen posebnim uređajima, ali prije svega treba utvrditi koja
riba migrira i dali za takvim uređajima postoji potreba.
Da bi se obezbijedili željeni uslovi za ribe i migraciju pri projektovanju brana i akumulacionih bazena
neophodno je ispoštovati sljedeće:
- Utvrditi režim rada hidroelektrane, imajući u vidu ograničenja za promjene nivoa u akumulaciji u
sezoni i u rječnom koritu nizvodno od brane;
- Obezbijediti oplemenjevanje malih voda;
- Urediti priobalne zone, locirati mrjestilišta, itd.
3.4. Ostale potencijalne akumulacije u gornjem toku i pritokama Morače
Kao što je već opisano Zahvatom DPP-a na srednjem toku rijeke Morače planirane su lokacije za četiri
akumulacije sa hidroenergetskim objektima. To je osnovno rješenje za iskorišćenje potencijala rijeke
Morače u hidroelektranama: Zlatica, Milunovići, Raslovići i Andrijevo. Pored toga, u Slivu su do sada
bile prepoznate i neke druge lokacije za korišćenje preostalog potencijala i to, uglavnom, za manje
objekte hidroelektrana.
Značajno je da se na jednom mjestu prikaže sveukupan hidropotencijal sliva rijeke Morače uzvodno od
Podgorice, pa se u daljem tekstu pored osnovnog rješenja daju opisi za lokacije akumulacija i
hidroelektrana u smislu njihovog evidentiranja i pripreme smjernica za dalje stručno i plansko
razmatranje. Kao što se vidi iz priložene tabele, potencijal pritoka Morače uporediv je sa osnovnim
rješenjem, pa se čak na njima dobija ukupno veća snaga. Ekonomski, ovi objekti su specifično skuplji
od osnovnog rješenja, pa će se tek vremenom pokazati opravdanost njihove realizacije.
Tabela – Prikaz osnovnih energetskih parametara hidroelektrana (u okviru zahvata DPP) na Slivu rijeke Morače
sa prikazom mogućih lokacija izvan zahvata DPP-a
Visina Kota
Godišnja
Naziv Tip
Snaga u
Nivo
Vodotok
brane normalnog
proizvodnja
objekta elektrane
MW
projekta
(m) uspora
(GWh)
HE u zahvatu DPP
1 Morača Zlatica 62,5 81 37 155,7 Idejni
2 Morača Milunovići 61,8 119 37 120,1 Idejni
Pribranska
3 Morača Raslovići 59 155 37 106,6 Idejni
4 Morača Andrijevo
150 285 127 323,7 Idejni
Svega 238 706,1
173

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Vodotok
Naziv
objekta
Tip
elektrane
Visina
brane
(m)
Kota
normalnog
uspora
Snaga u
MW
Godišnja
proizvodnja
(GWh)
Nivo
projekta
HE izvan zahvata DPP
1 Javorski Javor 72 1255 3 5 Studija
potok
2 Morača Ljevišta 116 1028 47 80 Studija
3 Morača Krušev Lug 98 590 27 47 Studija
4 Morača Ljuta 134 463 60 97 Studija
5 Ibrištica Ibrija 100 481 7 13 Studija
Akumulaciono-Derivaciona
6 Mrtvica Velje
63 846 40 66 Studija
Duboko
7 Koštanica Luge 77 365 3 6 Studija
8 Sjevernica Kos 115 495 19 32 Studija
9 Kruševački Kruševica 39 1036 19 32 Studija
potok
10 Mala
Nožica 53 948 14 24 Studija
Rijeka/Nožica
11 Mala
Rijeka/Brskut
Brskut
98 785 74 118 Studija
Svega 313 520
Javorski potok dužine 3,5 km ima veliki pad, ali se zbog malih protoka ne dobija veća energetska
vrijednost. Energetski, može se iskoristiti prije svega pad, pa je stoga intetresentno korišćenje putem
derivacionog postrojenja.
Gornja Morača, u koju spada dio rijeke iznad kote korišćenja u HE Andrijevo, ima visinsku razliku od
oko 970 m na dužini toka od 18,4 km. Na najuzvodnijem dijelu Sliva može se formirati akumulacija
Ljevište koja koristi pad derivacijom od oko 300m do kote 700. Dalji pad do akumulacije Andrijevo
koristi se u dvije akumulaciono-derivacione hidroelektrane Krušrev lug i Ljuta.
Ibrištica je desna pritoka Morače sa strmim podužnim padom i malim protocima. Cjelokupna dužina
vodotoka iznosi 7,5 km na visinskoj razlici od oko 1300 m. Iznad kote 600 vodotok je izrazito strm, dok
je energetsko korišćenje predviđeno sa kraćom derivacijom na nizvodnom dijelu.
Mrtvica se uliva u Moraču kao desna pritoka i smatra se jednom od najznačajnijih pritoka. U Moraču se
uliva poslje toka od 14,4 km od izvora na koti 1250 m do ušća na koti 180 m. Oko 2 km ispod izvora
rijeka ulazi u ledenički kanjon Velje Duboko na koti oko 800 m. Hidroenergetsko korišćenje Mrtvice
moguće je formiranjem akumulacionog bazena iznad kote 800 m i putem derivacije značajnog pada.
Koštanica je lijeva pritoka Morače u koju se uliva na koti 280 m poslje toka u dužini 6 km. Izvor
Koštanice je na koti 1100 m. Hidroenergetsko korišćenje je predviđeno oko kote 300, gdje se predviđa
pribransko postrojenje ili, alternativno, derivaciono postrojenje od kote 500 m.
Sjevernica je najjača pritoka Morače na ovom području i uliva se sa lijeve strane. Dužina vodotoka
iznosi 13,5 km. Sjevernicu je moguće koristiti sa dvije akumulacije putem derivacije. Uzvodna
akumulacija koristi i vode Trebješice koje vodi dužom derivacijom, dok nizvodna akumulacija koristi
manju derivaciju.
Kruševački potok je takođe lijeva pritoka Morače. Uliva se na koti 140 m, dok joj se izvor nalazi na koti
1100 m. Na visinama izvora nalaze se flišni materijali pogodni za formiranje akumulacionog bazena.
Relativno skromne količine vode koristile bi se na padu od oko 850 m.
Mala Rijeka je lijeva pritoka Morače. U nju se uliva kod Bioča na koti 70 m, a količina vode nije
neznačajna. Rijeka često ponire u krašku podlogu preko koje teče i posebno u donjem toku korišćenje
rijeke je problematično. Interesantnije za hidroelnergetsko korišćenje su dvije pritoke odnosno
sastavnice Nožica i Brskut. Nožica prikuplja vode na dužini od oko 7 km. Energetsko korišćenje je
predviđebno akumulacijom na početku kanjona i derivacijom do Brskuta. Brskut je nešto bogatiji vodom
od Nožice dužine oko 3,6 km. I na ovom lokalitetu predviđena je akumulacija i dalje derivacija na padu
od oko 600 m.
174

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
4. Zaštita životne sredine, prirode, kulturnih dobara i uređenje predjela
4.1. Ciljevi i mjere za zaštitu životne sredine i pejzažnih vrijednosti
Koncept životne sredine zasniva se na modelu održivog razvoja koji treba da bude specifičan za oblast
Sliva Morače i u skladu sa lokalnim uslovima i zasnovan na prostornim kapacitetima. Razvoj područja
mora da bude kompatibilan sa ekološkim vrijednostima i mora se raditi na njihovom poboljšanju i
implementaciji predviđenoj prostornim i urbanističkim planovima. U odnosu na dalje integracije u
Evropsku uniju - vodenim resursima će se upravljati na način koji je saglasan sa zakonskom
regulativom i usvojenim evropskim konvencijama i direktivama.
Pri identifikaciji novih zaštićenih područja koristiće se saznanja nastala u okviru nacionalne doktrine
zaštite prirodne baštine čime će se obezbjediti zastupljenost svih reprezentativnih ekosistema u Crnoj
Gori. Evropske tipologizacije staništa - EMERALD, Natura 2000, biće predmet daljih analiza i moguće
primjene u Crnoj Gori.
Upotreba i degradaicija zemljišta moraju da se smanje utvrđivanjem i primjenom efikasnih kontrolnih
mehanizama i procedura.
U skladu sa EU integracijama, treba donijeti odluku o uspostavljanju mreže zaštićenih područja, na
osnovu principa direktive o pticama i direktive o staništima EU.
Područja vodoizvorišta moraju se zaštititi i osigurati od rizika zagađenja (oblasti navedene na karti).
Pejzažne forme su osnova razvoja posebnih privrednih djelatnosti uz poštovanje principa održivog
razvoja. Razmatranje veze između zaštite određenih cjelina prirodnih vrijednosti i očuvanja okruženja
(npr. karakter pejzaža crnogorskih planina, jezera i djelova kanjona rijeka će se očuvati zaštitom
planinskog zaleđa sa svojim izvornim mediteranskim biodiverzitetom).
Obale rijeka, jezera, polja i livade moraju biti zaštićeni, a u izgradnji mora da se poštuje adekvantna
razdaljina, posebno u slučaju nekontrolisane gradnje.
Područja kamenjara i pašnjaka moraju da se tretiraju kao zaštićena područja sve dok se ne uradi
zakonom propisana prostorno planska dokumentacija. U Crnoj Gori kamenjari i pašnjaci pokrivaju
znatnu površinu. Često ova područja imaju nepovoljne uslove za razvoj. Ali neka područja su već
ciljana područja za razvojne aktivnosti, neka od njih bi mogla biti interesantna za budućnost kao npr. za
razvoj turizma. Bilo kakav mogući razvoj može da ugrozi dragocjena staništa. Do sada je malo ili i
nema tačnih inormacija koje su na raspolaganju o trenutnom statusu biodiverziteta. Jedino utvrđivanje
pravog temelja će omogućiti da se definiše buduća upotreba ovih područja.
Slivovi izvora i vodotoka moraju biti tretirani kao integralni projekti sa potrebnim nivoom zaštite. Detalji
o načinu korišćenja i ograničenjima treba da se definišu u relevantnim dokumentima za sektorsko
planiranje i da su zakonski punopravni.
Nakon realizacije planiranih višenamjenskih akumulacija očekuju se sledeće promjene u predionim
jedinicama:
− U dolinskom dijelu Morače od Zlatice zaključno sa Milunovićima formiraće se tri jezera
(hidroakumulacije) koja će biti smještena u postojećem kanjonskom dijelu. Najveća dubina će biti
62 m, a srednja širina će iznositi oko 100 metara. Ovo će stvoriti uslove za integralni razvoj
(proizvodnju električne energije, poljoprivrede, turizma, sporta i rekreacije).
− U kanjonskom dijelu Morače (Platije) izgradiće se velika lučna brana, koja će sama po sebi biti
velika vizuelna atrakcija i koja će formirati veliko jezero dubine od 150 m. Ovo će stvoriti uslove za
integralni razvoj (proizvodnje električne energije, turizam, sport i rekreacija).
175

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
− U Međuriječju će biti formirano veliko jezero, koje će potopiti znatne djelove površina na terasama,
a time i dio naselja, putne infrastrukture, poljoprivrednog i drugog zemljišta. Ovdje će se drastično
izmijeniti izgled predjela, formiranjem jezerskog pejzaža, novih putnih pravaca i formiranjem novih
naseljskih struktura uz izmješenu magistralu. Na ovom području glavne djelatnosti biće
poljoprivreda i turizam.
− U području Manastira Morače, doći će do formiranja jezera do nivoa srednje terase ispod
Manastira. Ovo neće izazvati potapanje naseljenih područja, a pojaviće se sporadično nova
saobraćajna infrastruktura. Ovo će značajno promjeniti izgled pejzaža i generistai integralni razvoj
(turizam, poljoprivreda, saobraćaj, proizvodnja električne energije).
− U Slivu gornje Morače, prema Studiji hidroenergetskog korišćenja gornjeg sliva rijeke Morače, kao
osnovna rješenja, planirane su hidroakumulacije sa hidroelektranama: Javor, Ljevišta, Krušev Lug i
Ljuta. To će ovaj inače bogat prostor vodotocima, pejzažno obogatiti novim sadržajem
visokoplaninskih jezera u ukupnoj površini od oko 290ha. Realizacija akumulacije će generisati
integralni razvoj u smislu proizvodnje električne energije, mogućnosti kaveznog i drugog uzgoja
ribe, potrebnog infrastrukturnog opremanja, razvoja turizma, poljoprivrede i mogućnosti
komercijalizacije vode za piće. U ovako značajno promijenjenom ambijentu stvaraju se uslovi za
zaustavljanje iseljavanja i uspostavljanje ravnomjernijeg regionalnog razvoja.
− U slivi Ibrištice, realizacijom akumulacije Andrijevo, potopiće se dio rijeke Ibrištice od izlaska iz
kanjona do ušća u Moraču jezerom koje će potopiti manje djelove površina uz korito, ali neće
potapati naselja, putnu infrastrukturu, poljoprivredno ili drugo zemljište. Od akumulaciju uzvodno se
nalazi kanjon Ibrištice, koji neće biti potapan, a kao prirodna atrakcija predstavlja potencijal za
razvoj turizma. U reonu Ibrije na ulazu u kanjon prema Studiji hidroenergetskog korišćenja gornjeg
sliva rijeke Morače, kao osnovno rješenje, planirana je hidroakumulacija površine od oko 25ha sa
hidroelektranom Ibrije sa visinom brane 100 m. Realizacija akumulacije će generisati integralni
razvoj u smislu proizvodnje električne energije, mogućnosti kaveznog i drugog uzgoja ribe,
potrebnog infrastrukturnog opremanja, razvoja turizma, poljoprivrede i mogućnosti komercijalizacije
vode za piće. U ovako značajno promijenjenom ambijentu stvaraju se uslovi za zaustavljanje
iseljavanja iz ovog kraja i uspostavljanje ravnomjernijeg regionalnog razvoja.
− U slivu Mrtvice, realizacijom akumulacije Andrijevo, potopiće se dio rijeke Mrtvice od izlaska iz
kanjona do ušća u Moraču jezerom koje će potopiti znatne djelove površina na terasama, a time i
dio naselja, putne infrastrukture, poljoprivrednog i drugog zemljišta. Ovdje će se drastično izmijeniti
izgled predjela, formiranjem jezerskog pejzaža, novih putnih pravaca i formiranjem novih naseljskih
struktura uz izmješenu magistralu. Na ovom području glavne djelatnosti biće poljoprivreda i turizam.
Od akumulaciju uzvodno se nalazi kanjon koji neće biti potapan, a kao prirodna atrakcija
predstavlja potencijal za razvoj turizma. U reonu Veljeg Dobokog na ulazu u kanjon prema Studiji
hidroenergetskog korišćenja gornjeg sliva rijeke Morače, kao osnovno rješenje, planirana je
hidroakumulacija površine od oko 69ha sa hidroelektranom Velje Duboko sa visinom brane 63 m.
Realizacija akumulacije će generisati integralni razvoj u smislu proizvodnje električne energije,
mogućnosti kaveznog i drugog uzgoja ribe, potrebnog infrastrukturnog opremanja, razvoja turizma,
poljoprivrede i mogućnosti komercijalizacije vode za piće. U ovako značajno promijenjenom
ambijentu stvaraju se uslovi za zaustavljanje iseljavanja iz ovog kraja i uspostavljanje
ravnomjernijeg regionalnog razvoja.
− U Vlahovići, Gornja Rovca i Trmanje, neće doći do značajnih izmjena u izgledu predjela. Jedina
izmjena nastaće u dijelu izgradnje novih lokalnih puteva, kao zamjena za potapanje postojeće veze
na magistralni put Podgorica Kolašin. Na ovaj način ovaj region će popraviti svoju poziciju u odnosu
na magistralni pravac i stvoriti bolju osnovu za poppravku infrastrukturnog opremanja. Veza na
magistralni pravac biće kraća za 5 km.
− U Donjoj Morači, biće primjetna promjena izgleda predjela, jer će ovaj kraj svojim jugozapadnim
dijelom izlaziti na akumulaciju Andrijevo. Ovo neće izazvati potapanje djelova naselja, kao ni
značajnih površina. Prema Studiji hidroenergetskog korišćenja gornjeg sliva rijeke Morače, kao
osnovna rješenja, planirane su hidroakumulacije sa hidroelektranama: Luge (visina brane 77 m) na
Koštanici i Kos (visina brane 115 m) na Sjevernici. To će ovaj inače bogat prostor vodotocima,
pejzažno obogatiti novim sadržajem planinskih jezera u ukupnoj površini od oko 90ha. Realizacija
akumulacija će generisati integralni razvoj u smislu proizvodnje električne energije, mogućnosti
176

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
kaveznog i drugog uzgoja ribe, potrebnog infrastrukturnog opremanja, razvoja turizma,
poljoprivrede i mogućnosti komercijalizacije vode za piće. U ovako značajno promijenjenom
ambijentu stvaraju se uslovi za zaustavljanje iseljavanja i uspostavljanje ravnomjernijeg regionalnog
razvoja.
− U slivu Male Rijeke, realizacijom akumulacije Zlatica, potopiće se dio rijeke Male Rijeke od izlaska
iz kanjona do ušća u Moraču jezerom koje će potopiti znatne djelove površina na terasama, a time i
dio naselja, putne infrastrukture sa dva mosta, poljoprivrednog i drugog zemljišta. Ovdje će se
drastično izmijeniti izgled predjela, formiranjem jezerskog pejzaža, novih putnih pravaca i
formiranjem novih naseljskih struktura uz izmještene puteve. Na ovom području glavne djelatnosti
biće poljoprivreda i turizam. Od akumulacije uzvodno se nalazi kanjon koji neće biti potapan, a kao
prirodna atrakcija predstavlja potencijal za razvoj turizma. U reonu Brskuta na Brskutskoj rijeci
prema Studiji hidroenergetskog korišćenja gornjeg sliva rijeke Morače, kao osnovno rješenje,
planirana je hidroakumulacija površine od oko 19ha sa hidroelektranom Brskut sa visinom brane 98
m. U reonu sela Nožica na rijeci Nožici prema Studiji hidroenergetskog korišćenja gornjeg sliva
rijeke Morače, kao osnovno rješenje, planirana je hidroakumulacija površine od oko 109ha sa
hidroelektranom Nožica sa visinom brane 53 m. Od brane nizvodno do ušća u Malu Rijeku se
nalazi kanjon Nožica koji neće biti potapan, a kao prirodna atrakcija predstavlja potencijal za razvoj
turizma. Realizacija akumulacija će generisati integralni razvoj u smislu proizvodnje električne
energije, mogućnosti kaveznog i drugog uzgoja ribe, potrebnog infrastrukturnog opremanja, razvoja
turizma, poljoprivrede i mogućnosti komercijalizacije vode za piće. U ovako značajno
promijenjenom ambijentu stvaraju se uslovi za zaustavljanje iseljavanja iz ovog kraja i
uspostavljanje ravnomjernijeg regionalnog razvoja.
− U slivu Kruševičke Rijeke, u reonu sela Kruševica prema Studiji hidroenergetskog korišćenja
gornjeg sliva rijeke Morače, kao osnovno rješenje, planirana je hidroakumulacija površine od oko
24ha sa hidroelektranom Kruševica sa visinom brane 39 m. Realizacija akumulacije će generisati
integralni razvoj u smislu proizvodnje električne energije, mogućnosti kaveznog i drugog uzgoja
ribe, potrebnog infrastrukturnog opremanja, razvoja turizma, poljoprivrede i mogućnosti
komercijalizacije vode za piće. U ovako značajno promijenjenom ambijentu stvaraju se uslovi za
zaustavljanje iseljavanja iz ovog kraja i uspostavljanje ravnomjernijeg regionalnog razvoja.
4.2. Ciljevi i mjere za zaštitu spomenika kulture
Imajući u vidu stanje kulturne baštine, neophodno je preduzeti odgovarajuće mjere za izradu kvalitetne
dokumentacije o kulturnoj baštini na savremenoj osnovi. Takođe, neophodno je stvoriti uslove za
preduzimanje neophodnih istraživanja spomenika, a naročito arheoloških nalazišta, što bi omogućilo
potpuniju zaštitu kulturne baštine.
Pri izradi urbanističkih planova, lokalne vlasti moraju u taj posao uključiti stručne službe koje se bave
zaštitom kulturnog nasljeđa. Takođe bi trebalo odrediti granice zaštićene zone za sve registrovane i
novoimenovane spomenike, a oni čija namjena još nije određena i koji su u ruševinama moraju se
rekonstruisati i revitalizovati.
Nelegalna gradnja, kao prepoznati investicioni fenomen u Crnoj Gori, može da ugrozi kulturno nasljeđe.
Stoga se moraju donijeti odgovarajuće mjere zaštite tradicionalne arhitekture na osnovu međunarodnih
iskustava i savremenih standarda.
Uočljivost kulturnih spomenika i zaštićenih urbanih cjelina se mora osigurati i promovisati mjerama koje
predviđaju lokalni propisi o prostornom planiranju i izgradnji.
Pravilna zaštita kulturnih spomenika zahtijeva razmatranje okolnog područja. Potrebno je uraditi
detaljnu procjenu i mapiranje potrebnih područja i granica kulturnih spomenika.
Zbog kategorije koju uživa, ali i posebno osjetljive pozicije u kojoj će se naći nakon uspostavljanja
višenamjenskih akumulacija posebno se analizira Manastir Morača.
177

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Manastir Morača se nalazi na ivici padine koja se u dvije terase spušta prema Morači. Visinska razlika
između nivoa manastira i rijeke je oko 35 m. Manastir je najvećim dijelom temeljen na konglomeratnim
stjenama. Danas je manastirski kompleks izložen brojnim rizicima. Ugroženost kulturne baštine kao i
fonda zgrada je slijedeća:
- Blizina magistralnog puta po kome se odvija i saobraćaj transportnih vozila;
- Nestabilnost kosine prema rijeci, sa mogućnošću odrona stijenske mase u slučaju zemljotresa;
- Potok iznad konaka a ispod puta, iz kojeg se voda drenira u smjeru temelja manastirskih
zgrada.
Zbog loše situacije i zatečenog stanja manastirskog kompleksa, treba započeti što prije sa integralnom
sanacijom koja mora obuhvatiti sakralna dobra i šire okruženje. Izmještanje puta predviđeno je u sklopu
građenja akumulacije HE Andrijevo. Značajna promjena tiče se pejsaža, pa će se manastir u novim
prilikama nalaziti na obali jezera.
Problem stabilnosti manastirskog kompleksa rješava se geotehničkim mjerama koje bi morale u
konačnom ostati nevidljive. Sa mjerama stabilizacije kosine manastirskog kompleksa pejzažno će se
urediti čitava okolina, a u okviru tih radova predviđene su nove površine za korišćenje posjetilaca
Manastira.
Potok treba regulisati i sprijećiti isticanje vode iz korita prema objektima. Privremeno tok treba
preusmjeriti u drugom pravcu, da bi se radovi izvodili u osušenom koritu.
4.3. Smjernice za ublažavanje uticaja za Detaljni Prostorni plan HE na Morači
Konzorcijum COWI je angažovan od strane Norveške Direkcije za vodne resurse i energiju (NVE) koja
je pritom zastupala Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine Crne Gore, da uradi
Stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu (SEA) za Detaljni prostorni plan za višenamjenske
akumulacije na rijeci Morači (DPP).
Glavni cilj ovog SEA Izvještaja je da obezbjedi održivi razvoj iz DPP-a, i da pri tome očuva nivo zaštite
zdravlja ljudi i životne sredine.
SEA je pripremljena u popunosti u skladu sa novim crnogorskim Zakonom o SEA, koji je tijesno
usklađen sa EU Direktivom 2001/42/EC. Struktura SEA Izvještaja je u skladu sa zahtjevima člana 15
prethodno pomenutog zakona. U nastavku je dat izvod iz Nacrta Finalnog izvještaja (januar 2010).
Zaključci
Ukratko bi se moglo reći da će generalno gledano DPP za 4 HE na rijeci Morači obezbjediti pozitivne
efekte za cijelu Crnu Goru, kroz obezbjeđivanje hidro energije i smanjenje zavisnosti od uvoza. Postoje
mogućnosti za stimulisanje lokalne oblasti i okretanje trenda pada broja stanovništva koji je nedavno
zapažen u regionu u suprotnom smjeru. Međutim, DPP bi mogao takođe imati neke negativne efekte
uglavnom u odnosu na rijetku floru i faunu u okviru regiona, čiji opseg nije moguće u potpunosti
procjeniti, usled slabe raspoloživosti podataka, stoga je potrebno dalje istraživanje prije početka
aktivnosti na izgradnji.
DPP-om je takođe obuhvaćeno još 11 drugih akumulacija u gornjem slivu vezanih za male
hidroelektrane, ali one su na idejnom nivou i tek treba da bude donešena odluka o njihovoj izgradnji.
Pored toga, prije nego bi mogle biti dalje realizovane, ovih 11 akumulacija bi bile bi predmet značajno
većih istraživanja i druge SEA.
Trenutno postoje ograničene informacije o predloženom radu brana. Međutim, ukoliko se bude
praktikovao dnevni vršni rad veoma je važno održavati osnovni protok (minimalni protok) u rijeci Morači
koji je generalno jednak vrijednosti od 10% srednjeg protoka. Ovo bi tebalo detaljnije istražiti tokom
pripreme EIA.
178

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Pitanja vezana za životnu sredinu
Biodiverzitet
−
Dolinu rijeke Morače i njene pritoke karakteriše veliki biodiverzitet (naročito Mrtvicu i Malu
Rijeku) kao i Skadarsko jezero. Vjerovatno je da će DPP uticati na endemske vrste i usled
međunarodnog značaja Ska- darskog jezera, potrebno je u skladu sa međunarodnim
standardima i sporazumima (tj. Ramsar, Espoo konvencije) tokom pripremne faze izvršiti
konsultacije o potencijalnim opasnostima i prihvatljivim nivoima gubitka biodiverziteta kako
bi eventualne neophodne mjere ublažavanja uticaja mogle biti uključene u tender/glavni
projekat.
− Promjene u nivoima jezera bi mogle uticati na životni ciklus riba i na gniježđenje
migratornih ptica i potrebno je prije izgradnje izvršiti dalja istraživanja vezano za ovo pitanje.
− Veoma je značajno planirati postavljanje ribljih ljestvi u 3 nizvodne brane na rijeci
Morači kako bi se omogućila migracija ribe, i ukoliko je moguće za branu Andrijevo.
Trebalo bi budućom tenderskom dokumentacijom za izgranju brana predvidjeti
obezbjeđivanje takvih objekata. Za branu Andrijevo, bi se tokom cijele faze planiranja
projekta trebalo strogo pridržavati najnovijih rješenja u pogledu metoda i tehnika za
migraciju riba kroz velike brane i ukoliko je neko od njih izvodljivo, trebalo bi biti integrisano u
tehničko rješenje.
− Potrebno je utvrditi kolebanja dotoka vode u Skadarsko jezero kako bi se održala
močvarna staništa i njihova ekološka funkcija i stoga je potrebno da ova analiza bude
izvršena tokom detaljnije EIA.
Kvalitet vode
−
Nivoi hranljivih materija i stanje algi u Skadarskom jezeru su na srednjem nivou. Međutim, unos
hranl- jivih materija u jezero je visok i moglo bi doći do eutrofikacije (stagnacije) kada ne bi bilo
veliko horizon- talno kretanje vode ispod površine. Pored toga drugi faktori mogu biti značajni,
uključujući veliki unos sedimenata tokom proljeća, čime se smanjuje vidljivost i stoga i količina
svjetlosti u jezerskoj vodi, na koji način se inhibira rast algi u prvom dijelu ljeta;
− U ljetnom periodu bi moglo doći do poboljšanja kvaliteta vode rijeke Morače usled predložene
regulacije, s obzirom da će povećani protok vode razblažiti zagađujuće materije. Slično, u
Skadarskom jezeru može doći do povećanja horizontalnog kretanja vode ispod površine jezera
u kritičnoj sezoni rasta i na taj način se može smanjiti rizik od bujanja algi.
−
Drugi tipovi zagađenja u ovom slivnom području obuhvataju teške metale i toksične materije iz
industrije i ne očekuje se da će doći ni do poboljšanja ni do pogoršanja situacije usled
planiranih HE; kvalitet vode u slivu rijeke Morače u oblasti DPP-a je odličan.
Hidrologija
− Gornja Morača, gdje se planiraju hidroelektrane, učestvuje sa oko 32% ukupnog protoka u
rijeci Morači i 21% ukupnog dotoka u Skadarsko jezero.
− Ukupna zapremina sve četiri akumulacije je oko 340 miliona m3 što je manje od pola količine
vode koja prođe hidrološku stanicu na Pernici (u blizini Andrijeva).
− Biće značajno održavati minimalni protok u rijeci.
− Godišnje promjene u protocima vode u rijeci su prilično velike, sa velikim protokom u toku zime
i malim protokom u toku ljeta. Slično, nivoi vode u Skadarskom jezeru se značajno
mijenjaju, i na taj način se održava močvarna površina od oko 150 km 2 .
− Vjerovatno je da je protok u rječnim sistemima Bojane i Drima značajniji za oscilacije
nivoa vode u Skadarskom jezeru nego protok u rijeci Morači, ali protok u rijeci Morači je ipak
značajan.
− Potrebno je bolje razumijevanje hidrologije ukupnog vodnog sistema prije izgradnje brana. Svi
podaci bi bez izuzetka trebali biti stavljeni na raspolaganje od strane relevantnih organa.
Potrebno je izvršiti ovo hidrološko istraživanje kako bi se procjenio značaj različitih
sistema dotoka (pritoka, podzemnih voda, rijeke koja ističe) za nivoe vode u jezeru. Ova
informacija će zatim biti unijeta u EIA koja treba da bude urađena u vrijeme izvođačkog
projekta.
179

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
− Ukoliko Investitor/Koncesionar bude eksploatisao brane tako ima dnevnu vršnu proizvodnju
(mali protok tokom noći i veliki protok tokom dana), mora se očekivati veće opterećenje u
odnosu na biologiju rijeke. Trebalo bi još jednom, kada budu obezbjeđene i unešene u EIA
detaljnije informacije o režimima rada, procjeniti ograničenja takvih praksi.
− Smanjenje protoka tokom zime može pomoći u smanjenju najvećih velikih voda i stoga
smanjiti rizik oštećenja usled poplava.
Geološki uslovi i seizmika
−
Brane na Morači se nalaze u Seizmičkoj Zoni VIII i rizik zemljotresa većih magnituda
raste u južnom smjeru nizvodno. Važan zahtjev je puna seizmička procjena uključujući
obezbjeđivanje opreme za seizmički monitoring i to bi trebalo biti urađeno prije faze
izgradnje, tokom izgradnje i tokom faze eksploatacije.
− Zona potencijalnog klizišta u blizini Djurdjevine u zoni Andrijeva je u prošlosti bila predmet
ograničenih geotehničkih istraživanja. U toku je tenderski postupak koji sprovode ME i IFC za
geotehnička ispitivanja, s namjerom da se završe istraživanja prije završetka evaluacije ponuda
za izgradnju HE na Morači. Ukoliko ovo ne može biti postignuto, onda će istražne radove
izvršiti Investitor/Koncesionar. Trebalo bi prije dodatno ispitati vodonepropusnost u
akumulacionim bazenima u okolini 4 HE i naročito brana Zlatica i Milunovici.
Klimatske promjene
− Mada nije konačna, analiza klimatskih promjena ukazuje na to da je temperatura možda
neznatno porasla (za manje od 0,5°C) u poslednjih 10-15 godina, međutim nije moguće donijeti
zaključke vezano za promjene u padavinama (smanjenju ili povećanju). Duže prognoze
klimatskih promjena su dramatičnije, sa rastom temperature između 2 i 5°C u sledećih 100
godina.
Materijalna imovina
−
U DPP-u je dato veoma malo informacija o gubitku materijalne imovine. Ovo se naročito odnosi
na 11 brana u gornjem slivu.
− DPP ne precizira koje akumulacije će se koristiti za snabdijevanje pijaćom vodom, u
svijetlu njihove višenamjenske funkcije, niti daje detalje o broju izvora snabdijevanja vodom
koji će biti pogođeni. Dodatni detalji o ovom pitanju bi trebali biti precizirani tokom glavnog
projekta.
Kvalitet vazduha i saobraćaj
− Kvalitet vazduha u području DPP-a ostaje dobar i poboljšaće se, generalno gledano, jer
će na dolinu Morače uticati novi put Bar Boljare, i trasa ovog puta će odvući saobraćaj od
Manastira Morača. Monitor- ing kvaliteta vazduha u području u okolini predloženih brana bi
trebao početi prije izgradnje kako bi se ustanovile bazne vrijednosti za lokacije i da bi se
onda nastavilo tokom faza izgradnje i eksploatacije projekta
Kulturna baština i kulturni spomenici
− Postoje indikacije o predistorijskim lokacijama u dolini Morače koje bi trebalo ispitati prije
plavljenja; po mogućnosti tokom faze prije izgradnje kako bi eventualne mjere ublažavanja
mogle biti uključene u glavni projekat.
− Ništa nije navedeno u DPP-u o predloženom izmještanju 150 grobova koji će biti poplavljeni,
niti kako će to biti izvedeno i ko će biti odgovoran. Takve informacije bi po mogućnosti trebalo
obezbjediti u fazi izvođačkog projekta kako bi se imalo vremena za realizaciju.
− Usled plavljenja akumulacije Andrijevo će biti izgubljena dva pješačka mosta stara preko 150
godina, kao i crkva i dvije osnovne škole, ali se u DPP-u ništa ne pominje o tome kako će se
izvršiti ovi istražni radovi oko ovih lokacija .
− Freske u Manastiru Morača su u skorijoj prošlosti pretrpjele značajnu degradaciju usled
povećane vlažnosti usled nedostatka preventivnog održavanja. Neophodna je detaljnija analiza
180

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Pejzaž
−
situacije i trebalo bi, uz druge relevantne studije, tokom faze prije izgradnje i u fazi izgradnje HE
na Morači naručiti posao vezano za mikroklimu.
Akumulacije koje će biti stvorene (naročito Andrijevo i Zlatica) će imati najveći uticaj na pejzaž.
Izvršena je procjena pejzaža i vizuelnog uticaja i sa izuzetkom Andrijeva, smatra se da vizuelni
uticaj brana neće biti previše veliki i akumulacije koje budu formirane izgradnjom brana bi
mogle unaprijediti pejzaž i priv- lačnost ovog područja.
Društveno ekonomska pitanja
Naselja, stanovništvo i zdravlje
− Demografska i statistika o zdravstvenoj situaciji ukazuju na generalno gledano staro
stanovništvo čiji je broj u opadanju.
− Očekivani životni vijek u projektnoj oblasti je sličan kao u drugim djelovima Crne Gore.
− Neki ljudi će morati da se iselje iz područja koja će biti poplavljena, mnogi od njih su starije dobi
i stoga se mora razmisliti o posebnoj pažnji radi njihove mentalne dobrobiti. Potrebno je
prije faze izgradnje pripremiti plan aktivnosti.
Zaposlenost i obrazovanje
− Zaposlenost u Projeknoj oblasti DPP-a je pretežno vezana za poljoprivredu i šumarstvo.
− BDP u dolini rijeke Morače je nizak u poređenju sa drugim djelovima Crne Gore, dok stope
nezaposle- nosti ostaju relativno visoke.
− Projekat će obezbjediti značajne mogućnosti za zapošljavanje; kod izgradnje brane, i takođe i u
pogledu dodatnih mogućnosti zapošljavanja usled toga što će biti na raspolaganju više vode za
navodnjavanje i ta- kođe usled povećanih aktivnosti u sektoru turizma.
− Konstatacija navedena u DPP-u da će se otvoriti 4.000 poslova u sektoru turizma zahtjeva da
bude dodatno potkrijepljena prije početka projekta.
− Promjene nivoa vode u jezeru bi mogle uticati na izdržavanje ribara u Skadarskom jezeru i
potrebno je izvršiti dodatna istraživanja kako bi se procjenilo ovo pitanje.
Industrija (rekreacija, turizam, itd)
−
Institucionalni kapacitet postojećih organizacija zainteresovanih strana će morati biti ojačan kao
rezultat DPP-a. Potrebno je prije izgradnje izvršiti procjenu potreba za obukom i institucionalnih
kapaciteta.
− Potrebno je potkrijepiti sugestiju datu u DPP-u da se akumulacija Zlatica može koristiti za
vodosnabdi- jevanje Podgorice, i kao i za rekreaciju. Kod motornih čamaca, skutera, itd.,
postoji opasnost izlivanja nafte, što bi moglo dovesti do problema u korišćenju pijaće vode.
− Oscilacije nivoa vode u akumulaciji Andrijevo će otežati bavljenje turističkim /rekreacionim
aktivnostima.
Preporuke
Date su sledeće preporuke:
Opšti dio
− Programi ublažavanja uticaja i monitoringa bi trebali biti korišćeni kao obrazac za
detaljniju do- kumentaciju koja će biti potrebna kada budu pripremane EIA za projekte
hidroelektrana, što bi trebalo biti paralelno sa glavnim projektom za brane.
− Trebalo bi prije tendera kontaktirati nadležni organ u Albaniji kako bi se razgovaralo o
prekograničnim pitanjima vezanim za HE na Morači, i razmisliti o seminaru/konferenciji kako bi
se razgovaralo o pitanjima upravljanja vodama i regulacije u kompletnom slivu Skadarskog
jezera.
181

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Životna sredina, geološka i hidrološka pitanja
− Plavljenje značajnih površina doline Morače bi moglo podrazumjevati stalni gubitak značajne
flore i faune i potencijalnih lokacija kulturne baštine ili arheološki značajnih lokacija.
Preporučuje se da se tokom perioda izrade izvođačkog projekta izvrše naknadna detaljna
istraživanja u područjima plavljenja, kako bi eventualne mjere ublažavanja uticaja koje bi bile
predložene kao rezultat istraživanja mogle biti obrađene na efikasan način.”Potrebno je više
istraživanja radi boljeg razumijevanja dinamike promjena nivoa vode i ekologije (ptice, ribe,
makrofiti, itd.) u Skadarskom jezeru, uključujući posledice smanjenih promjena nivoa vode na
pružanje močvarnih područja;
− Potrebno je prije plavljenja uspostaviti sistem seizmičkog monitoringa kao i ugraditi u nove
objekte mrežu instrumenata za mjerenje ubrzanja za monitoring dinamičkog ponašanja brana u
−
slučaju zemljotresa.
Trebalo bi prije ili tokom izgradnje sprovesti mjere za rješavanje uticaja povećane vlažnosti na
freske ma- nastira Morača i nastaviti monitoring tokom faze eksploatacije.
− Potrebno je uraditi detaljni hidrološki model za sliv Morače na vrijeme da se on ugradi u EIA
koju bi tre- balo raditi vezano sa glavnim projektom. Ovim bi trebale biti obuhvaćene rijeke,
podzemne vode i jezero i trebalo bi obuhvatiti sve izvore podataka uključujući nedavnu
inicijative Projekta Svjetske banke (GEF).
−
Preporučeno je da se tokom faze izgradnje poboljša prekogranična raspoloživost
postojećih hidroloških podataka, npr. da se razmisli o ugradnji dinmičkog sistema online
monitoringa da bi se dobili precizniji polazni uslovi i nakon toga tokom faze eksploatacije.
− Potrebno je da hidrološke stanice za monitoring budu unaprijeđene i da se uzorci
suspendovanih sedimenata uzimaju na predloženim lokacijama dovoda i ispusta brane, prije,
tokom i nakon izgradnje brana. Neophodan je monitoring minimalnog protoka u rijeci Morači
tokom perioda izgradnje i nakon izgrad- nje/u peirodu eksploatacije HE na Morači.
−
Trebalo bi dati prioritet izgradnji više postrojenja za tretman otpadnih voda u cijelom regionu, sa
posebnim fokusom na najveće gradove; ovo bi po mogućnosti trebalo realizovati paralelno sa
izgradnjom HE na Morači.
Društveno-ekonomski segment
− Trebalo bi razmisliti o daljoj analizi uticaja na ribarstvo u Skadarskom jezeru i povezati je sa
prethodno pomenutom inicijativom WB/GEF.
− Potrebno je ojačati zdravstvenu uslugu i unaprijediti je u svijetlu povećanja broja ljudi
koji će raditi u oblasti (HE, turizam, rekreacija, itd.). Pored toga, potrebno je izvršiti takvo
unapređivanje u svijetlu rasel- javanja. Ova unapređivanja bi trebalo izvršiti tokom faze
izgradnje projekta.
− Potrebno je obezbjediti da se raseljavanje vrši na odgovoran način i u skladu sa zakonskim
propisima, pri čemu treba imenovati kontakt osobu u Vladi. Ovo bi trebalo realizovati tokom
faze prije izgradnje/faze izgradnje.
− Potrebno je u naturi obezbjediti nadoknade za gubitak kuća i zemlje. Pored toga, potrebo je
prije izgradnje projekta razmisliti o nadoknadi za gubitak prihoda od ribarstva, eksploatacije
šljunka, itd., mogućnostima prekvalifikacije i podršci vezano za alternativne izvore prihoda.
− Potrebno je prije izgradnje u institucijama zainteresovanih strana sprovesti analizu
instutucionalnog jačanja i procjenu potreba za obukom kako bi se obezbjedilo pravilno
postupanje u pitanjima raseljavanja i nadoknađivanja.
182

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
5. Osnove zaštite od prirodnih i tehničko-tehnoloških nesreća
Nacionalna strategija za vanredne situacije u uslovima realizacije nekog destruktivnog prirodnog ili
tehnološkog hazarda, predstavlja jedan od strateških dokumenata nacionalne bezbjednosti, koji ima za
cilj uspostavljanje državnog odnosa prema vanrednim situacijama i organizovanog djelovanja državnih i
drugih institucija za efikasnu akciju u vanrednim situacijama izazvanim svim oblicima velikih prirodnih
nesreća, tehničko-tehnoloških havarija i epidemija zaraznih bolesti, radi sprečavanja njihove pojave
preventivnim djelovanjem, ublažavanja njihovih posljedica.
Pod vanrednom situacijom ovdje se podrazumijeva stanje stvoreno dejstvom izvanrednih okolnosti,
iznenada prouzrokovanih prirodnim ili ljudskim faktorom, čime je stvorena neposredna opasnost po
život i zdravlje ljudi, imovinu građana, ili je značajno ugrožena životna sredina ili kultumo-istorijsko
nasljeđe na određenom području, koju pogođena društvena zajednica nije u stanju da otkloni
sopstvenim snagama i sredstvima, već je za njihovo saniranje potrebna pomoć cijele zemlje, a
ponekad i međunarodne zajednice. Masovnost nastradalog stanovništva, obim oštećenja i potreba za
pomoć, osnovne su odlike katastrofa. Katastrofe naglo i drastično remete socijalnu ili ekološku
ravnotežu na pogođenom području, uslovljavajuci značajno pogoršanje higijensko-epidemiološke
situacije na zahvaćenom terenu.
Vanredne situacije nastaju kao posljedica nekontrolisanog dejstva većeg broja prirodnih fenomena. Na
geografskim prostorima kojima pripada teritorija Crne Gore, takve pojave najčešeće su u vezi sa
razornim zemljotresima, velikim pokretima stijenskih masa (kliženje tla, odronjavanje stijena),
poplavama, dugotrajnim ekstremnim meteorološkim pojavama, sniježnim lavinama, požarima
regionalnih razmjera i drugim velikim prirodnim nesrećama. Velike tehničko-tehnološke havarije koje
mogu rezultirati katastrofom i vanrednom situacijom, vezuju se za akcidente na instalacijama za naftu i
naftne derivate, havarije u transportu i skladištenju hemijskih i toksičnih materijala, eksplozivnih i
radioaktivnih materija, velika zagađenja izvorišta pitke vode za snabdijevanje naselja, velike nesreće u
saobraćaju, nesreće rudnika, industrijske nesreće izazvane eksplozijama, radiološke, biološkoepidemiološke
i druge tehničke ili tehnološke nesreće. Vanredna situacija može nastati i kao posljedica
velikih epidemija zaraznih bolesti (epizootije i epifitotije - pojave masovnih obolijevanja ljudi, životinja i
biljaka).
Na stalnu egzistenciju značajnog nivoa hazarda od više prirodnih i tehničkih faktora u Crnoj Gori,
argumentovano ukazuju brojna, vjekovima akumulirana iskustva na tim prostorima. Tokom nekoliko
zadnjih decenija na crnogorskom tlu i neposrednom okruženju, posebno su destruktivno manifestovani
hazardi od: zemljotresa i propratnih pojava (klizišta tla i odroni stijena), zatim od velikih poplava, požara
i zagađenja prirodne okoline. Realno je očekivati da se u bliskoj budućnosti ponovo manifestuju takvi
prirodni fenomeni, ali i tehnički hazardi, nastali kao posljedica neminovnog tehnološkog i industrijskog
razvoja regiona, uključujući ne samo prostor Crne Gore, nego i susjednih uticajnih teritorija. Realni
prirodni hazardi i konsekventni zahtjevi i potrebe za efikasan odgovor društvene zajednice,
predstavljaju sastavni dio neminovnog čovjekovog suživota sa prirodom, ali se ponašanje čovjeka
prema tim hazardima može promijeniti.
Saglasno porukama sadržanim u Strategiji iz Jokahame i planu akcija za sigurniji svijet koje su
definisale članice Ujedinjenih nacija – sprečavanje katastrofa i jačanje pripremljenosti društvene
zajednice, treba da predstavljaju osnovne integralne aspekte razvojne politike i planiranja na
nacionalnom, regionalnom i internacionalnom nivou. U tom smislu, kao osnovni cilj primjene ove
Strategije treba definisati značajno smanjenje svih vrsta gubitaka, iskazanih u vidu ljudskih života,
materijalnih dobara, elemenata kulturnog nasljeđa i životne sredine - u uslovima eventualnog nastanka
velikih katastrofa i tehnoloških akcidenata u bližoj i daljoj budućnosti.
Opšte je poznata činjenica da se obim ljudskih i ekonomskih gubitaka, koji nastaju kao posljedica
prirodnih katastrofa, tokom prethodnih godina znatno uvećao. Po pravilu, najviše pogođene kategorije
društva su siromašne i socijalno hendikepirane grupe, dominantno u zemljama u razvoju, što rezultira
183

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
iz okolnosti najmanje opremljenosti tih grupa da se nose sa takvim izazovima. Ipak, dok su hazardi
neizbježni, a eliminacija svih rizika nemoguća, postoji niz tehničkih mjera, tradicionalne prakse i
iskustava, čijom primjenom može biti smanjen ekonomski i socijalni obim katastrofa. U tom smislu,
neophodno je napraviti pomak od prakse reagovanja na događaj - ka praksi prevencije. Sprečavanje
nesreća, pripremljenost zajednice i pružanje efektivne pomoći, predstavljaju osnovne elemente koji
doprinose uspješnoj primjeni razvojne politike društva. Ovi elementi su, zajedno sa očuvanjem životne
sredine i održivim razvojnim okruženjem, usko povezani.
Na Svjetskoj konferenciji o smanjenju prirodnih katastrofa, koja je od 23. do 27. maja 1994. godine
održana u Jokahami (Japan) u okviru "Međunarodne dekade smanjenja prirodnih katastrofa", Članice
Ujedinjenih nacija utvrdile su Strategiju i plan akcija za sigurniji svijet, koji je kratko nazvan Strategija iz
Jokohame, kojom su definisana načelna opredjeljenja za aktivnu borbu za smanjenje štetnih efekata
prirodnih katastrofa.
Sprečavanje nesreća preventivnim djelovanjem, ublažavanje njihovih štetnih posljedica i jačanje
pripremljenosti društvene zajednice na njihovo događanje, predstavljaju daleko humaniji i višestruko
efikasniji pristup nego sam odziv na već dogođene nesreće. Prije svega, prevencija katastrofa
predstavlja veliki moralni imperativ, a sam proces prevencije nesreća treba da obuhvati najmanje tri
komponente: kontinualno tehničko osmatranje procesa i pojava, koji mogu rezultirati nesrećom ili
katastrofom, simuliranje scenarija nesreća na osnovu realnih pokazatelja i stečenih iskustava i
definisanje potencijalnih izvora nesreća i otklanjanje uočenih slabosti sistema.
Odgovarajuće informacije, znanje i tehnologija, su neophodni preduslovi za uspješno smanjenje štetnih
efekata prirodnih i drugih katastrofa. Kao sto je proklamovano u deklaraciji Jokahama strategije, svaka
zemlja ima suverenu odgovornost da štiti svoje građane od prirodnih katastrofa, da razvija i jača
državne kapacitete i korespodentno državno zakonodavstvo za suzbijanje štetnih dejstava prirodnih i
drugih hazarda, da unapređuje i jača regionalnu i međunarodnu kooperaciju u aktivnostima za
sprečavanje, smanjenje i ublažavanje prirodnih i drugih katastrofa, sa posebnim naglaskom na ljudske i
institucionalne kapacitete, razmjeni tehnologija, prikupljanju, širenju i korišćenju informacija i
mobilizacije resursa.
U cilju argumentovanog koncipiranja optimalnih mjera i procesa zaštite od katastrofa, ublažavanje
posljedica i jačanja pripremljenosti društva na buduće katastrofe, ovom Strategijom za prostor Crne
Gore i neposredno okruženje, obuhvaćena je konzistentna strukturna analiza i kvantifikacija
najznačajnijih tipova prirodnih hazarda, kao što su: razorni zemljotresi i prateće destruktivne
manifestacije (kliženje i likvifakcija tla, odroni stijena i sl.), ekstremne meteorološke pojave, požari
regionalnih razmjera, zatim tehničko-tehnološki akcidenti, kao što su: havarije na instalacijama za naftu
i naftne derivate, u transportu i eksplozije, velike nesreće u saobraćaju, havarije na velikim
elektroenergetskim postrojenjima i hidrotehničkim objektima, hemijsko-radiološka kontaminacija, kao i
široka lepeza bioloških hazarda.
Zbirno, u cijeloj Crnoj Gori, ljudi i njihova imovina, kao i sva društvena dobra, stalno su izloženi dejstvu
manjih i srednje jakih zemljotresa, a povremeno i dejstvu razornih zemljotresa velike magnitude. Stoga,
kod definisanja očekivane povredljivosti i prihvatljivog seizmičkog rizika, nužno je analizirati uticaj
očekivanog seizmičkog hazarda na povredljivost objekata, određene urbane sadržaje i infrastrukturne
sisteme.
Generalno posmatrano, svaka akumulacija predstavlja potencijalnu opasnost za nizvodno područje.
Stepen opasnosti može se izraziti preko posljedica koje mogu nastati usled rušenja brane, ili nekog
drugog incidenta, bilo u vidu gubitaka ljudskih života, bilo u vidu direktnih ili indirektnih šteta
(materijalna dobra, infrastruktura, prirodni resursi, kulturno-istorijski spomenici, itd).
184

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Da bi se ovi rizici sveli na prihvatljivu mjeru, neophodno je da se u svim fazama: od projektovanja,
izvođenja, prvog punjenja, do redovne eksploatacije, koriste sva raspoloživa dostignuća i iskustva
vezana za bezbijednost akumulacija.
S obzirom na to da su visoke brane na Morači projektovane prije dvadesetak godina, prema
shvatanjima i saznanjima koja su važila u to vrijeme i na osnovu tada raspoloživih podloga, neophodno
je izvršiti procjenu njihove bezbijednosti. Zbog toga se za sve brane, mora sačiniti odgovarajuća
dokumentacija u kojoj bi bila analizirana pitanja monitoringa akumulacije (brane i jezera). Ovo je
neophodno zbog povećanja njene bezbijednosti (utvrđivanje mogućih rizika ugrožavanja
funkcionalnosti i bezbijednosti), kao i mjera za sprečavanje posljedica koje mogu nastati usled
prelivanja ili rušenja brana.
Imajući u vidu savremena saznanja o uzrocima nesreća ili incidenata na branama, najveću pažnju
potrebno je posvetiti ocjenama stabilnosti i vododrživosti tijela brane i stjenske mase, stabilnosti padina
u zoni akumulacije, funkcionalnosti i bezbijednosti vitalnih uređaja i postrojenja (evakuacioni organi,
drenažni sistemi, itd), dovodno-odvodnim sistemima, načinu upravljanja akumulacijom, upoređenju kriterijuma
prema kojima je brana projektovana sa savremenim projektnim kriterijumima, funkcionalnosti
sistema za obavještavanje i uzbunjivanje stanovništva na nizvodnom području, itd.
S obzirom da se teritorija Crne Gore nalazi u reonima sa visokom seizmičnošću, posebnu pažnju kod
projektovanja ovih objekata potrebno je obratiti na adekvatne mjere zaštite, na svim nivoima: od
koncipiranja pregradne konstrukcije, do adekvatnog sistema za praćenje objekta u eksploataciji.
U cilju bezbjednosti nizvodnog stanovinštva i dobara potrebno je uspostaviti odgovarajuće sisteme za
praćenje ponašanja brana u cilju predupređenja rušenja ovih objekata, kao i za obavještavanje i
uzbunjivanje stanovništva. Neophodno je za svaki objekat izvršiti analizu mogućeg uticaja
nekontrolisanog pražnjenja akumulacije pri incidentnim situacijama, što obuhvata analizu propagacije
poplavnog talasa i provjeru ugroženosti naselja, a prije svega Podgorice.
185

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
6. Ekonomsko – tržišna projekcija
6.1 Višenamjensko korišćenje resursa rijeke Morače
6.1.1. Morača kao vodoprivredni sistem
S obzirom na to da su uslovi za korišćenje voda u pogledu kvaliteta (količine) za pojedine
vodoprivredne oblasti i grane veoma različiti, uslovi za zaštitu voda i uređenja vodnog režima drugačiji,
rizici po zdravlje stanovništva nesrazmjerni, a institucionalna organizovanost i uklapanje u druge društvene
sisteme posebna, integralni vodoprivredni sistem rijeke Morače može se smatrati kompleksnim
sistemom korišćenja (visokokvalitetna voda).
Kompleksni vodoprivredni sistem obuhvata sve sisteme koji obezbjeđuju vodu kvaliteta vode za piće
(visokokvalitetna voda), obavljajući uz to i sve ono što je neophodno da bi se izvršila ta osnovna
funkcija (zaštita izvorišta, zahvatanje, prečišćavanje i transport vode do potrošača, prečišćavanje i
odvođenje upotrebljenih voda, itd).
Kompleksni sistem vodotoka obuhvata sve vodotoke sliva sa objektima u njima i u vezi sa njima, kao i
sve sisteme koji obezbjeđuju da režim voda u vodotocima (po komponentama količine i kvaliteta) bude
povoljan za ekosisteme u njima i oko njih. Pored toga, ovaj sistem obezbjeđuje da se voda iz vodotoka
može koristiti i za ostale namjene (snabdijevanje industrije, navodnjavanje zemljišta, ribarstvo,
rekreaciju, hidroenergetiku, itd.), a takođe obezbjeđuju zaštitu od štetnog dejstva voda (odbrana od
poplava, zaštita od erozije, nanosa i bujica, odvodnjavanje zemljišta i dr.).
Kompleksni sistem vodosnabdijevanja ima sljedeće zadatke:
A. Zaštita visokokvalitetnih voda;
− zaštita prostora sa koga može biti ugroženo izvorište visokokvalitetnih voda (koncentrisani,
rasuti, posredni, potencijalni i atmosferski izvori zagađivanja),
− zaštita izvorišta visokokvalitetnih voda (podzemne izdani, akumulacije),
− zaštita nizvodnog rječnog toka (vodoprivredni minimum, oplemenjivanje malih voda, zaštita
kvaliteta nizvodnih vodotoka),
− briga o disperznim izvorima zagađivanja (poljoprivreda i šumarstvo, ribarstvo, energetika,
saobraćaj, atmosferska zagađivanja, itd.),
− briga o deponijama.
B. Korišćenje visokokvalitetnih voda;
− vodosnabdijevanje stanovništva,
− ribarstvo,
− obezbjeđjenje voda za ostale korisnike,
− snabdijevanje industrije vodom,
− navodnjavanje zemljišta,
− hidroenergetika.
− sport i rekreacija na vodi,
C. Zaštita od voda;
− zaštita od poplava nizvodnih prostora i rječnih obala,
− zaštita od erozije i nanosa,
− briga o vodama nastalim odvođenjem voda sa zaštićenih prostora (deponija, rudarskih kopova,
itd.).
186

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
D. Prikupljanje, odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda iz naselja;
E. Odvođenje kišnih voda iz naselja i kontrolisano ispuštanje u vodoprijemnik.
Jadranski sliv obuhvata najveća naselja, najznačajnije industrijske kapacitete i najveći dio turističke
ponude, tako da je za ovaj dio neophodno obezbijediti oko tri četvrtine ukupnih potreba za
visokokvalitetnom vodom u Crnoj Gori. Prostorni raspored korisnika i izvorišta vode nameće
neophodnost obrazovanja regionalnih sistema vodosnabdijevanja kao racionalno i pouzdano rješenje,
pa akumulacije na Morači treba razmatrati i u kontekstu regionalnog sistema snabdjevanja vodom.
Na prostoru sliva Morače, pored tri postojeće akumulacije predviđene za energetiku, snabdijevanje
vodom industrije i druga korišćenja ("Krupac", "Slano", "Liverovići"), osnovnim rješenjem korišćenja
voda predviđena je izgradnja akumulacije "Andrijevo" i tri energetske stepenice na Morači ("Raslovići",
"Milunovići", "Zlatica").
Sistemom se obezbjeđuje voda dobrog kvaliteta za industrijska postrojenja Nikšića, Danilovgrada i
Podgorice, kao i za navodnjavanje nešto manje od 50 000ha obradivog zemljišta. Po pitanju odbrane
od poplava najugroženiji je donji tok Morače od Botuna do ušća. S obzirom na to da se čitavo plavno
područje nalazi u okviru Nacionalnog parka "Skadarsko jezero" neophodna je kompleksna analiza
kojom bi se utvrdili adekvatni regulacioni radovi za rješavanje ovog složenog problema.
6.1.1.1 Snabdjevanje vodom
Kod vodosnabdijevanja stanovništva može se očekivati povećanje specifične potrošnje i sve veće
priključivanje stanovništva na vodovodne sisteme. Pri tome se prvo iscrpljuju, do racionalnih granica,
lokalna izvorišta, a zatim se sistemi priključuju na regionalna izvorišta. Navedeni sistemi bi obuhvatili,
pored stanovništa, i sve druge korisnike koji zahvataju vodu najvišeg kvaliteta (turizam, prehrambena
industrija i sl.). U određenim slučajevima, gdje prirodne granice onemogućavaju fizičko povezivanje,
integrisanje ovih sistema odvijalo bi se na organizacionim i drugim nivoima.
Poseban problem vodosnabdijevanja stanovništva, naročito u Jadranskom slivu, su i vrlo velike
sezonske potrebe u vodi (stanovništvo, turizam) i mali kapaciteti lokalnih izvorišta, pa je zbog toga
potrebno vodu za ove korisnike dovoditi sa relativno udaljenih izvorišta. Značajni prostori u Crnoj Gori
izuzetno oskudijevaju u vodi, iako su padavine na ovim terenima velike (najveće u Evropi). Te vode
relativno brzo podzemno otiču, a i raspored padavina po prostoru i vremenu izuzetno je nepovoljan.
Zbog ublažavanja posljedica depopulacije i stvaranja uslova za kvalitetan život na ovim prostorima,
pored drugih mjera, treba obezbijediti i dovoljnu količinu vode za stanovništvo i druge potrebe seoskih
domaćinstava.
Zbog toga neophodno je da se stvore tehnički, ekonomski, organizacioni i institucioni uslovi za razvoj
ove oblasti vodoprivrede, a to je prije svega moguće ostvariti na lokaciji HE Zlatica.
Razvoj energetike ne smije prouzrokovati iseljenje stanovništva, već treba stvarati uslove za opšti
privredni razvoj u lokalnom okruženju kao i u većim regionalnim centrima i Glavnom gradu. U istom cilju
treba zaštititi i poljoprivredno zemljište, a posebno ono na kome se može proizvoditi ekološka hrana.
6.1.1.2. Navodnjavanje
Navodnjavanje u Crnoj Gori ima dugu tradiciju. I danas u veoma nepovoljnim spoljašnjim uslovima za
ovu oblast navodnjavaju se značajne površine (preko 1/5 potencijala). Većina projekcija razvoja
ukazuje na povećanje poljoprivredne proizvodnje, a time raste značaj koje ima navodnjavanje.
187

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
6.1.1.3. Odbrana od poplava
Zbog bujičnog karaktera rijeke Morače (velike varijacije protoka, nagli nadolasci velikih voda), ugroženi
su mnogi prostori i materijalna dobra od erozije zemljišta i poplava, naročito ispod Botuna pa do ušća u
Skadarsko jezero. Dosadašnja iskustva su pokazala da se dobri efekti postižu kompleksnim mjerama
zaštite. U vezi poplava, to je zadržavanje talasa velikih voda u akumulacijama i izgradnja linijskih
sistema (nasipa) sa kontrolom nanosa. Kod smanjenja erozionih pojava to su: tehničke, biotehničke i
biološke mjere, gdje prednost treba dati biološkim mjerama.
Aktivna zaštita od poplava izgradnjom akumulacija, pored ublažavanja destruktivnog dejstva voda,
obezbjediće dodatne iskoristive količine voda i ima druge pozitivne efekte na neposrednu okolinu i
nizvode djelove rijeke. U takve efekte spada i zadržavanje nanosa u akumulacijama, jer se
antierozionim radovima može samo smanjiti, ali ne i potpuno spriječiti ulaz nanosa u akumulacije.
Zasipanje akumulacija je u suštini nepovoljno zbog gubitka akumulacionog prostora. Međutim, u
odnosu na uticaj na nizvodni dio to je povoljna okolnost, jer se time ublažavaju problemi sa nanosom
na nizvodnom području.
Predloženim tehničkim rješenjem predviđeno je da se na Morači, pored niza akumulacija čije su
zapremine zanemarljive sa stanovišta odbrane od poplava, izgradi akumulacija "Andrijevo" sa
Vk=250x106 m 3 korisne zapremine. Njen uticaj je analiziran pod pretpostavkom da se ne vrši
prevođenje voda iz Tare u Moraču i sa njihovim prevođenjem.
6.1.2. Korišćenje akumulacija
Osnovne namjene akumulacija su proizvodnja električne energije, snabdijevanje vodom, rekreacija,
obrana od poplava i manjim dijelom navodnjavanje. Upravljanje režimom rada akumulacija prepušteno
je njihovim vlasnicima ili koncesionaru koji mora nastojati da nivo u akumulaciji drži na što konstantnijoj
visini, što je moguće ostvariti protočnim radom donje tri hidroelektrane u ritmu sa čeonom
akumulacijom Andrijevo.
Operativnost višenamjenskog korišćenja akumulacija mora se obezbijediti odgovarajućom podrškom:
monitoringom režima voda, uključivanjem potreba i zahtjeva korisnika, formiranjem vodoprivrednog
informacionog sistema, operacionalizaciom različitih simulacionih i optimizacionih modela, itd.
Kod akumulacija na rijeci Morači treba uzeti u obzir mjere sanitarne zaštite slivnih područja (pojasevi i
zone sanitarne zaštite), radi očuvanja kvaliteta voda u njima i smanjenja rizika po zdravnje korisnika
voda, a glavna mjera za postizanje takvog stanja je realizacija sistema za odvođenje i prečišćavanje
otpadnih voda, kao i dobra poljoprivredna praksa na čitavom slivu. Kod ovih akumulacija prioritetno se
predviđa i zaštita od nanosa na erozionoj bazi u slivu.
Pored osnovnih namjena akumulacije se koriste i za druge potrebe (ribarstvo, sport, rekreacija, turizam,
itd.). Može se očekivati da će u budućnosti akumulacije biti znatno više korišćene za uzgoj riba, sport i
rekreaciju, pa je pri koncipiranju i razvoju ovih objekata potrebno ostaviti mogućnost razvoja
naznačenih aktivnosti.
Krajnji cilj izgradnje akumulacija i uređenja režima voda je obezbjeđenje dovoljnih količina voda za
potrebe svih korisnika, zaštita životne sredine i isključenje (smanjenje) destruktivnog dejstva voda,
uređenje vodnog režima, odnosno racionalno uređenje posmatranog prostora. Jedino se
akumulacijama može ostvariti preraspodjela vode, prostorno i vremenski, nužna zbog izraženih
neravnomjernosti protoka na ovoj rijeci.
188

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Vezena za ovaj plan ističe se da uređenje zemljišta, naselja, sobraćajnih i dugih sistema nije moguće
bez adekvatnog uređenja voda, pri čemu se posebno ističe pitanje očuvanja i unapređenja kvaliteta
voda, kao elementa životne sredine koji je najviše izložen degradaciji.
Uređenje infrastrukture, zemljišta i voda na slivu Morače treba da omogući povećanje privrednih
aktivnosti, kako bi ovi prostori postali "atraktivni" za zadržavanje i čak dolazak stanovništva, posebno
mlađe populacije, zbog čega je potrebna revitalizacija prostora, posebno seoskih naselja.
U rijeci, nizvodno od brane na Zlatici, moraju se obezbijediti garantovani protoci neophodni za opstanak
i razvoj svih nizvodnih biocenoza (vodoprivredni minimum), a i količine za ostale korisnike voda.
Prije izrade tehničke dokumentacije za građenje akumulacija i drugih većih vodoprivrednih objekata
mora se uraditi vodoprivredna osnova za predmetni sliv, u kojoj će, prema propisanoj proceduri, biti
urađena analiza uticaja karakteristika sliva i aktivnosti na njemu na kvalitet voda u akumulaciji, mjere za
zaštitu akumulisanih voda, kao i uticaj akumulacije na nizvodne tokove i priobalje te na hidrološke
promjene koje utiču na prilike u Skadarskom jezeru.
6.1.3. Razvoj turizma i rekreacije
Kada se govori o korišćenju vještačkih jezera u turističke, rekreativne i sportske svrhe onda je sigurno
da najveće mogućnosti pruža jezero Zlatica i djelimično Andrijevo. Velika po površini, sa različitom
konfiguracijom obala i pristupima jezeru, raznovrsnom obraslošću obala i priobalnog područja, jezera
pružaju velike mogućnosti za razvoj turizma. U prvoj fazi treba se orjentisati na domaći turizam, za
korišćenje jezera za razne sportske i rekreativne aktivnosti.
Planskom izgradnjom vikend naselja, turističkih smještajnih kapaciteta, prateće infrastrukture u
priobalnoj zoni, jedne marine i nekoliko pristana obezbijediće se bitni uslovi za korišćenje prirodnih
pogodnosti ovih vještačkih jezera i njehove okoline. Izgradnjom objekata plovnog turizma, kao i za
iznajmljivanje plovnih objekata i druge opreme, jezero Zlatica može da preuzme ulogu centra za odmor,
rekreaciju i sportove na vodi koje koriste Podgoričani.
Neophodno je planirati atraktivne sadržaje na jezeru ili turističke destinacije do najinteresantnijih
prirodnih atraktivnosti u bližoj okolini (kanjona Male Rijeke, Mrtvice, Ibrištice, Nožice, visokih planina i
planinskih jezera itd). Pod atraktivnim sadržajima se podrazumijeva organizovanje izleta brodićima duž
jezera, sportskih takmičenja (veslačke regate, skijanje na vodi, itd.), kulturnih i zabavnih sadržaja,
umjetničkih kolonija, izviđačkih kampova itd.
Ribolov, a posebno sportski ribolov, treba da postane značajni segment turističke ponude. Neophodno
je popraviti postojeći riblji fond u smislu njegove raznovrsnosti, kvaliteta i kvantiteta. Ribe kao što su
pastrmka, mladica, lipljan, klijen su neke od onih koje su pogodne za sportski ribolov. Planirana jezera
na Morači stvaraju nove mogućnosti za razvoj niza sportskih i rekreativnih aktivnosti. Naseljena mjesta,
a posebno Podgorica, dobiće prostore za odmor, rekreaciju i sport.
6.2. Uticaj višenamjenskih akumulacija na rijeci Morači na razvoj planskog područja i
okruženja
Analiza kvaliteta i bilansi potopljenog zemljišta i objekata zbog formiranja višenamjenskih akumulacija
na srednjem toku Morače dati su u dokumentu Detaljna razrada.
6.2.1. Razvoj energetike
U ekonomsko tržišnoj projekciji korišćen je materijal iz nacrta izvještaja „Tehnička i ekonomska analiza
hidroelektrana na Morači“ koju je za IFC uradio Pőyry, u decembru 2009. godine. Pošlo se od
pretpostavke da će izgradnja četiri višenamjenske akumulacije na Morači biti realizovana kroz
189

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
koncesioni aranžman u trajanju od 30 godina. Pretpostavlja se da ovaj koncesioni period predstavlja
dodatak inicijalnom periodu gradnje od 6 godina, u skladu sa postojećim Zakonom o koncesiji.
Planirana investicija iznosi 543 miliona Eur, i približno je podijeljena na sljedeće stavke 20 :
- 248 miliona Eur za građevinske poslove,
- 142 miliona Eur za turbine i elektro-mašinsku opremu,
- 58 miliona Eur za izmještanje puteva,
- 57 miliona Eur za eksproprijaciju zemljišta,
- 13 miliona Eur za izgradnju prenosnih dalekovoda,
- 12 miliona Eur za planove upravljanja društvenim i pitanjima životne sredine,
- 10 miliona Eur za troškove vlasnika,
- 3 miliona Eur za zaštitu manastira Morača.
Detalji ove preliminarne ocjene dati su u dokumentu Detaljna razrada.
6.2.1.1. Ostale višenamjenske akumulacije u Slivu Morače
Iz dosadašnih iskustava za oakve investicije i orjentirnih parametara za osnovne 4 akumulacije
proizilazi sledeća struktura ulaganja:
− građevinski radovi i tehnološka oprema 73%
− putna infrastruktura 12%
− otkup zemljišta i objekata 2%
− prenos i dalekovodi 1%
− nepredviđeni troškovi 12%
Ovu strukturu ulaganja, uradili smo sa namjerom da je koristimo kao polazište za vrlu grubu procjenu
ekonomske projekcije razvoja na mogućih 11 višenamjenskih akumulacija u gornjem toku Morače i na
pritokama iznad kote 285 mnm.
Tabela – Ekonomski parametri za projekat realizacije 11 potencijalnih HE u gornjem toku i pritokama Morače
Investicije Prihod Dobit Zaposlenost
Snaga u Cijena po
Iznos % u odnosu Broj
Iznos u € KWh Cijena po kW u €
MW MW u €
u Eurima na prihod zaposlenih
313 2887500 903787500 520000000 0,12 62400000 70% 250
Koristiće gore opisanu strukturu troškova, planiraju se sledeća sredstva po vrsti troška:
- Građevinski radovi i tehnološka oprema 659.764.875 €
- Putna infrastruktura 108.454.500 €
- Otkup zemljišta i objekata 18.075.750 €
- Dalekovodi i prenos 9.037.875 €
- Nepredviđeni troškovi 108.454.500 €
6.2.1.2. Prikaz kompletne realizacije akumulacija u Slivu Morače
Kao rezulatat integralnog i cjelovitog korišćenja potencijala u Slivu Morače za proivodnju električne
energije proizašla je sledeća projekcija.
Tabela – Ekonomski parametri za projekat realizacije svih potencijalnih HE u Slivu Morače
Investicije Prihod Dobit Zaposlenost
Cijena
% u
Snaga u
Cijena po Iznos
Broj
po MW u Iznos u € KWh
odnosu
MW
kW u € u Eurima
zaposlenih
€
na prihod
553 2887500 1596787500 1220000000 0,12 146400000 70% 385
20 Izvor – Pőyry:„Tehnička i ekonomska analiza hidroelektrana na Morači“
190

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
6.2.2. Razvoj poljoprivrede
Buduća hidroenergetska struktura i infrastruktura koja će takvu izgradnju i pratiti (putna, energetska i
druga), stvoriće nužnu razvojnu pretpostavku za razvoj primarnog i sekundarnog eko-agroproizvoda.
Eko-agroproizvod je jedan od strateških proizvoda Crne Gore, a prostor sliva Morače u periodu u kojem
će se desiti hidroenergetska gradnja, imaće veoma realne razvojne šanse. Naime, hidroakumulacije će
stvoriti uslove za vodosnabdijevanje, navodnjavanje i turistički razvoj.
Poseban benefit eko-agroproizvoda sa prostora sliva Morače, a naročito iznad kote uspora HE
Andrijevo, biće bonificiranje takozvanom eko rentom. Ovakav proizvod, proizveden u ambijentu čistih
zemljišta,vode i vazduha, biće vrednovan na tržištu takozvanom eko rentom tj. biće vredniji nego sličan
proizvod proizveden na nekom drugom manje ekološkom prostoru od ovoga.
U usaglašenom razvoju, sa turizmom na istom prostoru, stvoriće se dodatni benefit u mogućnosti da se
značajan dio proizvoda plasira na lokaciji proizvodnje.
Kvantifikacija i, na osnovu toga, osnovni ekonomski parametri (investicije, prihod, dobit, zaposlenost,
multiplikativni efekti) daje se u nastavku kao naznaka mogućih dometa razvoja.
Broj stanovnika, a pogotovo starosna struktura na ovom prostoru, kao parametar razvoja nije
ohrabrujući. Međutim, prostorni raspored i broj domaćinstava – gazdinstava koji bi se u budućoj
razvojnoj koncepciji bavio intenzivnom eko-agro proizvodnjom ne mora poštovati trenutnu demografsku
strukturu, već bi bio posledica integralnog razvoja zašto postoje potencijali. Dakle, scenario status quo
kao ishodište ima daljnju depopulaciju ovog prostora („bijela kuga“), što svakako ne može biti državni
cilj. Najizglednije eko-agro proizvodne razvojne perspektive imaju naseobine sa najviše poljoprivrednog
prostora i sa izdašnošću voda uključujući i novoprojektovane hidroakumulacije. U strukturi proizvoda,
realna osnova postoji za:
− Intezivno vinogradarstvo na pozicijama submediteranskog klimata
− Intezivno pčelarstvo razvijeno na bazi čistog ambijenta, različitog klimata i različitog florističkog
medonosnog sastava na kratkom rastojanju
− Proizvodnja ribe, kaveznog tipa u budućim akumulacijama i klasičnih potočnih ribnjaka
− Kontinentalno voće
− Kontinentalno povrće
− Intezivnu stočarsku proizvodnju štalsko-pašnog tipa
− Ljekovito bilje i gljive
− Prerada poljoprivrednih proizvoda
U tom smislu, a u dijapazonu od Bioča do Brskuta u jednom smjeru i od Bioča do Višanja i Ljevišta u
drugom smjeru mogu se naglasiti sledeće najizglednije agroproizvonde pozicije, čiji je pregled dat u
narednoj tabeli.
Tabela – Eko-agro proizvodna struktura- investiciona procjena, prihod, dobit, zaposlenost
Naselje
Poljoprivredno
stanovništvo
Broj
gazdinstava
Investicije
(€) Prihod (€/god)
Zaposlenost
(br.radnika)
1 Bezjovo 5 2 120000 60000 4
2 Bioče 4 240000 120000 8
3 Blizna 1 60000 30000 2
4 Bolesestra 2 1 60000 30000 2
5 Brskut 1 1 60000 30000 2
6 Vijedenje 2 1 60000 30000 2
7 Vilac 1 60000 30000 2
8 Gornje Stravče 2 1 60000 30000 2
9 Grbi Do 1 60000 30000 2
10 Donje Stravče 3 1 60000 30000 2
11 Duga 1 60000 30000 2
12 Duške 7 2 120000 60000 4
13 Zagreda 0 0 0
191

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Naselje
Poljoprivredno
stanovništvo
Broj
gazdinstava
Investicije
(€) Prihod (€/god)
Zaposlenost
(br.radnika)
14 Zaugao 2 1 60000 30000 2
15 Kiselica 1 60000 30000 2
16 Klopot 0 0 0
17 Kosor 3 1 60000 30000 2
18 Kržanja 5 2 120000 60000 4
19 Lijeva Rijeka 12 2 120000 60000 4
20 Liješta 7 3 180000 90000 6
21 Lopate 1 60000 30000 2
22 Lutovo 0 0 0
23 Momče 7 2 120000 60000 4
24 Mrke 2 120000 60000 4
25 Pelev Brijeg 2 1 60000 30000 2
26 Prisoja 2 1 60000 30000 2
27 Raći 3 1 60000 30000 2
28 Rijeka Piperska 1 60000 30000 2
29 Seoštica 0 0 0
30 Slacko 14 2 120000 60000 4
31 Stupovi 11 2 120000 60000 4
32 Trmanje 3 1 60000 30000 2
33 Tuzi Ljevorečke 0 0 0
34 Ubalac 1 60000 30000 2
35 Ubli 11 5 300000 150000 10
36 Cvilin 3 1 60000 30000 2
Ukupno Podgorica 107 48 2880000 1440000 96
1 Bare 12 6 360000 180000 12
2 Bojići 46 20 1200000 600000 40
3 Velje duboko 49 8 480000 240000 16
4 Višnje 1 1 60000 30000 2
5 Vlahovići 10 9 540000 270000 18
6 Vrujica 7 4 240000 120000 8
7
Gornja Rovca
Bulatovići 10 9 540000 270000 18
8 Dragovića Polje 4 4 240000 120000 8
9 Đuđevina 4 4 240000 120000 8
10 Jasenova 2 2 120000 60000 4
11 Kos 5 2 120000 60000 4
12 Liješnje 3 2 120000 60000 4
13 Ljevište 23 8 480000 240000 16
14 Ljuta 2 120000 60000 4
15 Manastir Morača 3 180000 90000 6
16 Međuriječje 10 5 300000 150000 10
17 Mioska 2 120000 60000 4
18 Mrtvo Duboko 2 2 120000 60000 4
19 Osretci 2 3 180000 90000 6
20 Ocka Gora 2 120000 60000 4
21 Petrova Ravan 35 17 1020000 510000 34
22 Požnja 28 10 600000 300000 20
23 Ravni 17 8 480000 240000 16
24 Raičevina 25 12 720000 360000 24
25 Raško 2 3 180000 90000 6
26 Redice 18 9 540000 270000 18
27 Sela 41 12 720000 360000 24
28 Sreteška Gora 8 4 240000 120000 8
29 Starče 44 22 1320000 660000 44
30 Trnovica 8 4 240000 120000 8
31 Ulica 17 8 480000 240000 16
32 Cerovice 5 300000 150000 10
33 Crkvine 5 2 120000 60000 4
UKUPNO Kolašin 438 214 12840000 6420000 428
UKUPNO Sliv 545 262 15720000 7860000 524
192

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Dobit se projektuje na 20% ukupnog prihoda ili 1572000 Eura.
Analitika u tabeli urađena je prema proporcijama:
− Jedno tipsko gazdinstvo ima farmu od 10 muznih krava; ili 30 tovnih junadi ili 100 priplodnih
ovaca;
− Investicije za jedno tipsko gazdinstvo su 60.000 €;
− Ukupan godišnji prihod po jednom tipskom gazdinstvu jednak je 30.000€ (računa se da jedno
gazdinstvo ima 2 radnika).
6.2.3. Razvoj šumarstva
Šumski ekosistemi u slivu rijeke Morače formirani su pod uticajem klimatskih i edarskih osobenosti
ovog prostora.
Raspored dendroflore, raspoređen je u okviru klasične visinske zonalnosti – od Zlatice do vrhova
Maganika, Kape Moračke, Tali, Gradišta i Žijeva, kao najvećih orografskih izdanaka čije padine čine
veći dio sliva Morače.
Tipična mikroklimatogena zonalnost u slivu Morače formirala je osnovne dendrološke indikatore: hrast
medunac (Cuercus pubescens), malograbić (Carpinus orientalis), hrast cer (Cuercus ceris), javor-klen
(Acer campestre), hrast kitnjak (Cuercus sesilis), bukva (Fagus silvatica), jela (Abies alba), bor-munika
(Pinus heldraihi, varijetet leucodermis), bor-krivulj (Pinus montana ) i klečica (Juniperus nana).
Međutim, klasična vertikalna zonalnost modifikovana je mikroklimatskim osobenostima – uslovima i
orografskim prilikama, pa na bliskom prostoru, na istoj nadmorskoj visini, imamo čitavo šarenilo vrsta
dendroflore. Prema opštim šumsko-privrednim osnovama, za opštine Kolašin i Podgoricu- u Slivu
Morače, šume i šumska zemljišta kvantifikovana su kako slijedi.
Tabela – Kvantifikacija šuma i šumskog zemljišta u Slivu Morače za opštine Podgorica i Kolašin
Površina, drvna masa, prirast, etat
Površina ( h ) Drvna masa ( m 3 bdm ) Prirast ( m 3 bdm ) Etat ( m 3 bdm )
R/b Opština Gazd. Jed. Državne Privatne Državne Privatne Državne Privatne Državne Privatne
1 Podgorica
Trebješica-
Lijeva rijeka 430 23535 466
2 Podgorica
Bratonožići-
Mala rijeka 1575.6 47268 3151
3 Podgorica
Brotnik-
Trmanje 3225.6 136638 2158
Svega Podgorica 5231.2 7500 207441 85000 5775 2200 3895 1100
4 Kolašin
G. Moračke
šume 1417 2834 464254 193380 6586 3684
5 Kolašin
6 Kolašin
D. Moračke
šume 2793 5586 244579 558600 3040 7260
Rovačke
šume 1649 2298 252523 131920 3116 2987
7 Kolašin Maganik 3375 569064 7253 3300
Svega Kolašin 8964 10718 1530420 883900 19995 13931 3300 4179
Svega Sliv Morače 14195.2 18218 1737861 1768900 25770 16131 7195 5279
Po svojoj osnovnoj funkciji, skoro sve šume u Slivu Morače imaju zaštitni karakter. Sve glavne pritoke
Morače imaju i bujične osobenosti (sliv u obliku lepeze, izvor erozionog materijala, intenzitet
padavina,pogodne nagibe terena, obraslost terena itd).
193

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Najizrazitiji erozioni procesi su u slivovima: Javorskog potoka i dalje čitavim lijevim priobaljem Gornje
Morače (od izvora Javorskog potoka do mosta Grlo), Gornje Mrtvice – atari sela Velje Duboko i Višnje;
sliv Ibrištice, a donekle i Koštanice, Sjevernice, Nožice i Brskutske rijeke.
Postojeći šumski pokrivač ima zaštitni – konzervatorski karakter ovog prostora.
U izvedenom stanju budućih akumulacija, na glavnom toku i pritokama Morače (4+11 hidroelektrana),
zaštitni karakter postojećeg šumskog pokrivača još više će dobiti na značaju.
Međutim, predviđeni etati po važećim šumsko-privrednim osnovama neće ugroziti postojeću zaštitnu
funkciju šuma u slivu Morače.
Gazdinska jedinica Maganik (opština Kolašin), predviđeni etat može koristiti i u budućnosti sa osnovnim
uzgojnim ciljem – povećanje produkcije po hektaru, odnosno popravljanje kvalitetne strukture sastojina
koje će omogućiti krajnji uzgojni cilj, koji se sastoji u tome da bonitet staništa bude jednak bonitetu
sastojine.
Ostali etati u podgoričkom dijelu sliva Morače (gazdinska jedinica Trebješica – Lijeva Rijeka –
Bratonožići – Mala Rijeka i Brotnjik – Trmanje) u sinteznoj masi mogu koristiti proporciju etat u odnosu
na tekući godišnji prirast, sa osnovnim ciljem kao i u predhodnom slučaju kod kolašinskih šuma –
postizanje izjednačenja boniteta staništa i boniteta sastojine.
Na pozicijama hrastovih šuma i šuma bukve panjače, uzgojno i zaštitno, poželjna je npr. konverzija sa
jezgrima crnog bora, pogotovo na južnim ekspozicijama lijevog priobalja Morače (od Manastira Morače
do izvorišta Javorskog potoka).
Ukupna projekcija prihoda iskazuje se na 9979 m 3 ndm. Uz proračunsku cijenu od 40 Eura po kubiku
ndm to ukupno iznosi 399160 Eura. Zaposlenost se procjenjuje na 15 radnika i dobit na 79859 Eura.
6.2.4. Razvoj turizma
Realizacija višenamjenskih akumulacija (4+11 elektrana), putne i druge infrastrukture generisaće
veoma značajne razvojne osnove ovog, po prirodnom potencijalu, visoko vrijednog područja.
Hidroakumulacije Zlatica i Milunovići kao protočne, imaće konstantan nivo vode i s obzirom na činjenicu
da će biti na samoj periferiji glavnog grada Crna Gore, predstavljaće izuzetne motive za formiranje
novih urbanizovanih zona u funkciji turizma i stanovanja.
- Na prostoru hidroakumulacije Zlatica, pored kupališnih motiva, u skoro iskonski čistoj i toploj
vodi budućeg jezera, direktna atrakcija biće i kanjon Male rijeke do čijeg samog ishodišta će biti
vode jezera hidroakumulacije Zlatica. Puno toga će biti na sceni: pitomi vinogradi, kupanje,
jedrenje, tihi odmor i uživanje, ali i atrakcija obilaska jednog od najvećih i najatraktivnijih kanjona
Crne Gore.
- Na obalama hidroakumulacije Milunovići, takođe će se detaljnom razradom koncipirati
turistički sadržaji strukture i kapaciteta koji omogućuje sama hidroakumulacija i njeno priobalje.
- Pozicija Međuriječje, buduće ostrvo Buljska kosa, poluostrvo Ćeća, su ambijenti na kojima su u
detaljnoj razradi data rješenja turističkog aktiviranja.
- Manastir Morača će se naći na obali hidroakumulacije Andrijevo, pa je detaljnom razradom i na
ovom prostoru programiran turistički razvoj.
- Mrtvo Duboko, seoska naseobina na obali jezera Andrijevo i na samom ulazu u izazovni
Kanjon Mrtvice, imaće sasvim izgledne osnove za agroturistički razvoj.
- Ostale hidroakumulacije (Studija hidroenergetskog korišćenja gornjeg sliva Morače-
Elektroprivreda Crne Gore-Energoprojekt,1984) omogućiće integralni razvoj njihovih užih i širih
okruženja.
- Hidroakumulacija Krušev lug omogućiće seoskim naseobinama Požnja, Zavratca, Starče i
Bojići turistički razvoj. Ova sela se direktno nalaze u samom centru Moračkih planina (Tali,
Vojinovac, Stožac, Kapa Moračka), što omogućuje zimski turizam,ljetnji turizam, agroturizam, a
194

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
hidroakumulacija bi omogućila i kupališni turizam, kao i izvjesno vodosnabdijevanje, što sve sa
efektima od proizvodnje elektroenergije opravdava podizanje potrebne infrastrukture.
- Hidroakumulacija Ljevišta potopiće jedan dio sela, ali i stvoriti sasvim izgledne razvojne
agroturističke pretpostavke. Naime, sama trasa puta postavljena je od pravca Manastira
Morače, preko Starča i Bojića, do i preko brane Ljevišta, na poziciju sela koje je iznad kote
uspora ove akumulacije. Ovaj dio sela, koje će biti na obali jezera, konstantnog nivoa vode, i na
samim padinama Kolijevke i Lijevna biće u samom planinsko-turističkom razvojnom centru ovog
dijela Moračkih planina.
- Velje Duboko, u varijanti podizanja hidroakumulacije, takođe će biti razvojno-turistički
interesantna pozicija čiji mogući razvojni domet neće biti uslovljen širim zimsko-turističkim i
ljetnje-turističkim motivima, već svojim mikrolokacijskim prostornim gabaritom.
- Višnje, najvisočije rovačko selo (1200 m). Nalazi se na izvorištu Vrela Mrtvice, na rijeci Mrtvici i
na padinama Tali i Stošca, što je pozicija koja omogućuje agroproizvodnju, zimski turizam i
ljetnji turizam. Postavljena idejna trasa puta Manastir Morača-Liješnje-Višnje-Kapetanovo
jezero, u izvedenom stanju, omogućila bi agroturistički razvoj ovog područja .
- Ropušnica je katunsko naselje sela Osredci na visini između 1350m i 1450m. Sam prevoj
Prelijes direktno veže ovaj ambijent za veoma atraktivni, zimsko-turistički i ljetnje-turistički,
prostor centralnog dijela Moračkih planina (Tali, Vojinovac, Stožac, Kapetanovo jezero, Štit,
Zvornik i Kapa Moračka). Za ovo inspirativnu vioko-planinsku poziciju, postavljena je idejna
varijanta puta na relaciji Pribojevica(trasa za Kapetanovo jezero)-Ropušnica (Lomovi)
- Akumulacija Brskut za selo Brskut značiće dodatni turistički razvojni motiv. Brskut je na
samom ishodištu istraženih-idejno projektovanih planinsko-turističkih sadržaja u integralnom
sistemu: Žijevo, Bukumirsko jezero, Rikavačko jezero, Maglić, Crna planina i Veruša kapaciteta
30000 ležaja (Planinsko-turističko područje Podgorica, Idejni projekat održivog razvoja,
Podgorica 2007). Dakle, ova seoska naseobina na obali budućeg jezera, sa kanjonima Male
rijeke i Nožice u centru atraktivnog prostora Žijeva, biće ambijent za agroturistički razvoj.
Kanjoni Mrtvice, Ibrištice, Nožice i Male rijeke, pored klasičnog kanjoninga mogu biti veoma atraktivne
pozicije za splavarenje. Naime u režimu racionalnog upravljanja vodama budućih akumulacija Velje
Duboko, Ibrija, Nožica i Brskut moći će se namjenski dozirati ona količina vode, koja najviše odgovara
terminskom splavarenju, što će predstavljati poseban turistički bredn ovih prostora.
Za sve naglašene mogućnosti turističkog razvoja, odnosno ambijente, na visočijim kotama od
Manastira Morače, u varijanti opredjeljenja integralnog razvoja sliva Morače (hidroenergetskog,
agroproizvodnog i turističkog) biće potrebne detaljnije projekcije i razrade.
U normalnom optimističkom scenariju razvoja sa planerskim vidikom do 2020 godine, koja
podrazumujeva završetak izgradnje svih 15 višenamjenskih akumulacija, procjena pozicije, obima i
globalnih proporcija turističke strukture je prikazan u priloženoj tabeli.
Tabela – Ekonomski parametri turističkog razvoja u Slivu Morače
R.br. Lokacija
Broj
Površina
Kategorija
ležaja
objekata
Cijena po m 2 Iznos
1 Zlatica-Bioče-Milunovići 1000 **** 40.000 1000 40.000.000
2 Brskut 5000 **** 200.000 1150 230.000.000
3 Višnje 5000 **** 200.000 1150 230.000.000
4 Ljevišta 5000 **** 200.000 1150 230.000.000
Ukupno 16000 640.000 730.000
Za pozicije 2,3, i 4 uračunata je zimsko-turistička struktura (staze, žičare i oprema) u nivou od 15%.
Ekonomski parametri su:
− Broj ležajeva: 16.000
− Prihod: 184.000.000€
− Dobit: 55.296.000€
− Zaposlenost 4000
195

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Sezona je računata 180 dana, sa popunjenošću od 80% i dnevnoj potrošnji od 80 Eura. Zaposlenost je
računata sa 1 radnikom na 4 ležaja. Dobit je računata na 30% od planiranog prihoda.
6.2.5. Korišćenje vode kao robe
Voda za piće, sve je više tržišno aktuelna. Izvori Mrtvice, Sjevernice, Ibrištice, Ratinje, Požanjske rijeke
naprimjer su izdašni i čisti. Planirana putna infrastruktura za realizaciju višenamjenskih akumulacija,
otvaraju skoro sve pozicije izvorišta pogodnih za flaširanje.
Polazimo od procjene da će se do 2020 postići kapacitet od 20 lit/sec, što bi u klasičnom tržišnom
vrednovanju uz cijenu od 22 centa po litru i 250 radnih dana rezultiralo prihodom od 95040000 Eura.
Zaposlenost se procjenjuje na 90 radnika, a dobit po stopi od 60% na ukupan prihod, odnosno
57000000 Eura.
6.2.6. Sintezni iskaz privrednog razvoja
Normalni scenario razvoja
Tabela – Sintezni iskaz privrednog razvoja – normalni scenario razvoja
R.b. Djelatnost Investicije Prihod Dobit Zaposlenost
1 Hidroenergija 1.596.787.500 146.400.000 84.840.000 387
2 Ekopoljoprivreda 15.720.000 7.860.000 1.572.000 524
3 Šumarstvo 50.000 399.296 79.859 15
4 Turizam 730.000.000 184.000.000 55.296.000 4000
5 Voda kao roba 10.000.000 95.040.000 57.000.000 90
Ukupno 2.352.557.500 433.699.296 198.787.859 5.016
Multiplikativno svi efekti se uvećavaju 30 do 50%.
Separatni scenario razvoja
Ovakav razvoj koji ima u vidu samo 4 višenamjenske akumulacije-elektrane sa proizvodnjom od
700.000.000 KVh energije i prihodom od 84.000.000 Eura, zaposlenošću od 192 radnika, profitom od
50 do 58 miliona Eura je, mjerenom ukupnim prihodom naprimjer, samo 19% efekata u odnosu na
integralni scenario razvoja sliva kao jedinstvene razvojne cjeline. U ovakvom pristupu skoro da nema
integralnog razvoja poljoprivrede, turizma, vode kao robe i drugo.
6.3. Razvoj društvenih servisa
Kako direktno, tako i posredno uticaj izgradnje višenamjenskih akumulacija i ostale infrastrukture na
mrežu naselja, demografska kretanja i privredni razvoj, ostvariće se pozitivan uticaj i u oblasti
društvenog razvoja. Poboljšana dostupnost centara omogućiće efikasnije dijeljenje resursa u oblastima
zdravstva, obrazovanja, kulture i drugih društvenih djelatnosti. Ovim će se omogućiti da se potrebe za
servisima iz društvenih djelatnosti svakodnevno koriste bez potrebe promjene stalnog mjesta boravka, i
afirmisati ostvarivanje koncepta policentričnog razvoja mreže naselja.
6.4. Demografski procesi
Osnovni cilj demografske politike Crne Gore, koju treba definisati posebnom strategijom, je ublažavanje
negativnih demografskih kretanja u posljednjih 20 godina.
Na osnovu kretanja stanovništva po opštinama u periodu 1991 – 2003. godine, projekcija je urađena
korišćenjem metode ekstrapolacije i kombinovanog analitičkog metoda (linearni i parabolični trend),
uvažavajući prirodne komponente kretanja ukazivala je na to da će, ukoliko se ne preduzmu
odgovarajuće razvojne mjere, doći do smanjenja broja stanovnika u mnogim crnogorskim opštinama.
196

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Kako je navedena projekcija ukazala na negativno stanje, između ostalih, i u opštini Kolašin, urađena je
II (optimistička) verzija projekcije, na bazi planiranog prostornog i razvojnog modela u PPCG do 2020,
a koja ima sljedeće pretpostavke:
- Prirodna promjena stanovništva zadržaće trend prisutan u periodu 2001 – 2005. god.
- Interne migracije u periodu od 2003. do 2021. god. biće neutralisane
- Prosječna godišnja stopa imigracija je 0.02%
Ova projekcija kretanja stanovništva Crne Gore predviđa rast broja stanovnika do 687.366. Uočava se
porast stanovništva u svim regionama sa različitim stopama rasta.
Tabela – Projekcija prisutnog stanovništva po opštinama - II scenario
Prisutno
stanovništvo
2003.
STANJE
Seosko
stanovništvo
2003.
Seosko
stanovništvo
% - 2021.
Prisutno
stanovništvo
2021.
PROJEKCIJA
Seosko
stanovništvo
2021.
Seosko
stanovništvo
% - 2021.
Kolašin 9949 6960 69.96% 9978 5509 55.21%
Podgorica 169132 28870 17.07% 197073 19628 9.96%
Ukupno Crna
Gora 620145 236737 38.17% 687366 177480 25.82%
Na osnovu ovog scenarija, na teritoriji opštine Kolašin brojnost seoskog stanovništva do 2021. godine
će opasti za oko 20,85%, dok će na teritoriji Podgorice opasti za oko 32,01%. Navedena projekcija,
prenešena na naselja u slivu Morače daje podatke prikazane u tabelama.Ta pesimistička projekcija,
koja će biti i realna ukoliko ne bude investirano u sektorima energetike, poljoprivrede, turizma i
infrastrukturnog opemanja iskazana je u koloni 3. U koloni 4 iskazani su pokazatelji pozitivnog uticaja
na demografska kretanja ukoliko bude ostvaren scenarijo razvoja poljoprivrede, kao dio scenarija
integralnog razvoja. Ovdje je za cilj postavljeno da se za svakog aktivnog poljoprivredika popisnog
2003 godine investiciono obezbjede uslovi za rad još po jedno aktivnog poljoprivrednika.
Tabela – Projekcija stanovništva u Slivu Morače
Popis
Ukupno
prema
trendu i u
Naselje
scenariju
1981. 2003.
bez
investicija
2021.
Ukupno
Podgorica
Ukupno -
Kolašin
Podgorica
+ Kolašin
Procjena
2009.
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
poljoprivrednog
razvoja
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
turističkog
razvoja
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
hidroenergetskog
i voda kao roba
Ukupno
2021.
3664 1960 1824 1551 240 1000 110 2897
4894 2215 1979 1506 1070 2000 70 4648
8558 4175 3803 3057 1310 3000 180 7545
Detaljna analiza projekcije stanovništva po naseljima, pojedinačno za obije opštine, data je u prilogu
ovog dokumenta.
U pogledu projekcije starosne strukture stanovništva na nivou Crne Gore, predviđa se dalji porast
učešća starog stanovništva.
U zaključku bi se moglo konstatovati, da bi ovakav scenario privrednog razvoja i infrastrukturnog
opremanja, omogućio demografsku regeneraciju i naseljenost prostora koja je postojala u periodu
između popisa stanovništva 1981. i 1991. godine.
197

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
7. Smjernice i mjere za realizaciju Plana
Smjernice za sprovođenje Plana date su kroz opšte odredbe, definisanim etapama izgradnje
višenamjenskih akumulacija, smjernice za razvojnu – stratešku i regulacionu - projektnu komponentu
Plana. Posebno su definisane pretpostavke za praćenje i aktivnosti na, eventualnim dopunama Plana.
7.1. Opšte odredbe
Ciljevi, planske koncepcije i rješenja Prostornog plana sprovode se:
- Primjenom utvrđenih kriterijuma;
- Neposrednom primjenom pojedinačnih politika, mjera i instrumenata
- Poštovanjem utvrđenih normativa i standarda
- Ugrađivanjem i razradom Prostornim planom utvrđenih ciljeva i koncepcija kroz planove i
programe razvoja opština, užih teritorijalnih cjelina, naselja, javnih preduzeća, kao i kroz druge
programe i projekte; i
- Nastavkom istraživanja i planiranja, izradom tehničke dokumentacije, monitoringom promjena u
prostoru i operacionalizacijom osnovnih koncepcija Prostornog plana.
7.1.1. Opšti prioriteti Plana
U sprovođenju planskih ciljeva i koncepcije, kao i u primjeni definisanih kriterijuma, mjera i
instrumenata, normativa i standarda, prioritet ima:
- Obezbjeđenje neophodnih uslova i smanjenje na prihvatljivi nivo prostornih ograničenja za
izgradnju, opremanje i funkcionisanje infrastrukturnih sistema u zahvatu Plana u skladu sa
zakonskim propisima, opštim razvojnim opredjeljenjima i postavkama Prostornog plana;
- Sanacija do sada nastalih šteta od postojećih infrastrukturnih sistema i buduće rigorozno
sprečavanje svih direktnih i indirektnih negativnih uticaja;
- Socijalna, ekonomska i ekološka zaštita stanovništva u zahvatu Plana, koje je ugroženo
izgradnjom i funkcijom višenamjenskih akumulacija;
- Primjena prostorno-planskih, urbanističkih i ekoloških mjera koje su utvrđene Prostornim
planom, opštih propisa u pogledu zaštite životne sredine i neposrednih tehničko – tehnoloških
mjera zaštite;
- Stimulisanje, u prvom redu poreskim i kreditnim mjerama, onih djelatnosti i aktivnosti koje na
planskom području najbrže povećavaju zaposlenost i ostvarivanje dobiti; i
- Obezbjeđivanje institucionalnih, organizacionih i informatičkih uslova za sprovođenje
Prostornog plana, kao i uslova za nastavak započetih istraživanja, izradu odgovarajućih
programa, planova i projekata od interesa za razvoj područja.
7.1.2. Korišćenje prirodnih resursa na području Plana
Korišćenje prirodnih resursa biće zasnovano na principima racionalnosti i dugoročnim ciljevima razvoja.
U vezi s tim poštovaće se sljedeći zahtjevi:
- Korišćenje poljoprivrednog zemljišta usmjeravaće se ka što većem očuvanju postojećih površina
od prenamjene za građevinsko zemljište i kvalitativnom unapređivanju raspoloživog zemljišta, uz
obezbjeđenje spoljne podrške (specijalizovani programi, obrazovanje, kreditna i poreska politika i
sl) za aktiviranje rezervi u poljoprivrednoj proizvodnji individualnih domaćinstava, radi
racionalnijeg i efikasnijeg korišćenja proizvodnog potencijala poljoprivrede i poboljšanja
ekonomske i socijalne situacije poljoprivrednih domaćinstava;
- Obezbijediće se kontrola i nadzor nad korišćenjem zemljišta, radi sprečavanja kontaminacije,
degradacije i destrukcije poljoprivrednog zemljišta;
- Intenziviraće se pošumljavanje u skladu sa prirodnim svojstvima zemljišta (posebno degradiranih
i neobraslih površina čije korišćenje ne obezbjeđuje odgovarajuće ekonomske efekte), poboljšati
biološko stanje šumskih ekosistema i preduzeti biotehničke i druge mjere zaštite od erozije,
poplava i drugih vidova degradacije šumskog zemljišta; i
198

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
- Obavezaće se nosioci korišćenja i izgradnje višenamjenskih akumulacija i infrastrukturnih
sistema da preduzmu podizanje zaštitnih šuma, odnosno zaštitnog zelenila, a vlasnici i korisnici
drugih, specifičnih zemljišnih površina na podizanje i njegovanje zelenih površina.
7.1.3. Zaštita životne sredine
Prioritet u zaštiti životne sredine imaće:
- Zaustavljanje dalje degradacije i saniranje područja u kojima je kvalitet sredine najviše narušen
dosadašnjim djelovanjem infrastrukturnih i privrednih sistema;
- Podsticanje onih sektora i grana u kojima uslovi privređivanja omogućavaju racionalnije
korišćenje prirodnih resursa i bolju zaštitu životne sredine
- Stimulisanje primjene čistih i energetski štedljivih tehnologija za formiranje novih proizvodnih
sektora uz obavezu otklanjanja štetnih posljedica izazvanih ovim aktivnostima;
- Obezbjeđenje zadovoljavajućeg kvaliteta življenja u naseljima, poštovanjem standarda uređenja
prostora i komunalne opremljenosti naselja i individualnih posjeda;
- Kontrola sprovođenja propisa i mjera zaštite životne sredine od strane državnih i/ili nezavisnih
stručnih institucija.
7.2. Smjernice za sprovođenje Plana
7.2.1. Smjernice za minimiziranje konflikata u korišćenju prostora sa stanovištva uređivanja
predjela i zaštite životne sredine
Smjernice za minimiziranje neizbježnih konflikata kao posljedice izgradnje višenamjenskih akumulacija
i prateće infrastrukture proističu,uglavnom, iz preporuka datih Strateškom procjenom uticaja na životnu
sredinu.
7.2.2. Smjernice za razvojnu komponentu Plana
DPP će se realizovati:
- Tokom izrade i revizije postojećih prostornih planova: PPO Podgorica, PPO Kolašin i DPP
autoputa Bar – Boljare;
- Izdavanjem akta o urbanističkim uslovima u skladu sa prostornim i urbanističkim planovima za:
putni pravac autoputa Bar – Boljere, servisne saobraćajnice paralelne sa autoputem,
denivelisana ukrštanja autoputa s postojećom železničkom prugom, infrastruktura za elektro i
vodosnabdijevanje i telekomunikaciono povezivanje i drugo.
7.2.2.1. Usklađivanje drugih planova, programa i dokumentacije
Nadležna javna preduzeća i posebne organizacije u roku od najduže šest mjeseci po donošenju
Prostornog plana uskladiće sa planskim rješenjima, mjerama i smjernicama ovog Prostornog plana
svoje srednjoročne i godišnje planove i tehničku dokumentaciju, a posebno planove rekonstrukcije i
održavanja puteva, održavanja i izgradnje pruga, gasovoda, dalekovoda, optičkih kablova i dr.
Nadležna služba zaštite prirode ugradiće u roku od šest mjeseci po donošenju Prostornog plana u svoje
srednjoročne i godišnje programe rada poslove na analizi potreba i mogućnosti povezivanja
vegetacijskih koridora međusobno i sa bliskim šumskim zonama i definisanju uslova za utvrđivanje
položaja prolaza/prelaza za životinje u zoni DPP, radi očuvanja flore i faune (posebno migratornih vrsta).
Nadležne službe zaštite spomenika kulture i prirode ugradiće u roku od šest mjeseci po donošenju
Prostornog plana u svoje programe i planove rada stručne poslove na opservaciji terena, evidentiranju,
utvrđivanju i kategorizaciji nepokretnih kulturnih dobara i utvrđivanju granica zaštićene okoline
199

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
nepokretnih kulturnih dobara u zoni višenamjenskih akumulacija i koridorima postojećih i planiranih
magistralnih infrastrukturnih sistema.
Prioriteti u izvršenju poslova iz prethodna dva stava utvrdiće se saglasno dinamici razrade planskih
rješenja odgovarajućim urbanističkim planovima i aktima utvrđenim zakonom i izgradnje višenamjenskih
akumulacija, autoputa i magistralnih infrastrukturnih sistema, a nadležni državni organi i posebne
organizacije, u saradnji sa Ministarstvom za ekonomski razvoj, obezbijediće koordinaciju svih radova na
prethodnom istraživanju prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara na planskom području.
Nadležni državni organi za poljoprivredu, šumarstvo, vodoprivredu i životnu sredinu, kao i javna
preduzeća i druge organizacije koje se bave djelatnostima od opšteg interesa, ugradiće smjernice i
opredjeljenja ovog prostornog plana u planove, odnosno osnove uređenja i korišćenja zemljišta i
pokrenuti izradu kompleksnih programa uređivanja poljoprivrednog i šumskog zemljišta i korišćenja i
zaštite vodnih resursa u roku od dvanaest mjeseci po donošenju Prostornog plana.
Nadležni državni organ za turizam izvršiće kategorizaciju turističkih mjesta i ugostiteljskih objekata u
okviru pratećih sadržaja višenamjenskih akumulacija na području Prostornog plana. Gradske i opštinske
turističke organizacije izvršiće usklađivanje svojih srednjoročnih i godišnjih programa rada sa planiranim
razvojem turizma i turstičkih mjesta utvrđenim ovim Prostornim planom u roku od dvanaest mjeseci od
donošenja Prostornog plana.
7.2.2.2. Obaveze u sprovođenju Plana
Prioritetne mjere i obaveze za sprovođenje planskih rješenja i smjernica su:
1. Obezbjeđenje mjera pojačanog nadzora građevinske inspekcije radi kontrole korišćenja
rezervisanog prostora za višenamjenske akumulacije i magistralne infrastrukturne koridore, do
njegovog privođenja planiranoj namjeni;
2. Nadležni državni organi i posebne organizacije obezbijediće detaljno snimanje stanja
izgrađenosti prostora i vlasništva nepokretnosti predviđenih za uklanjanje u neposrednim
zaštitnim pojasevima višenamjenskih akumulacija i infrastrukturnih koridora (autoputa, pristupnih
puteva, gasovoda, regionalnog vodovoda, optičkog kabla i sl), a prema dinamici kompletiranja,
izgradnje i modernizacije pojedinih infrastrukturnih sistema utvrđenih ovim Prostornim planom;
3. Nadležne skupštine gradova i opština donijeće srednjoročne i godišnje programe
rekonstrukcije i uklanjanja objekata u neposrednim zaštitnim pojasima višenamjenskih
akumulacija i infrastrukturnih sistema, a na osnovu postignutog sporazuma o visini, dinamici i
uslovima obezbjeđenja finansijskih sredstava nadležnih javnih preduzeća i posebnih
organizacija;
4. Stručne službe nadležne skupštine gradova i opština informisaće, putem oglašavanja u
sredstvima javnog informisanja, lokalnu zajednicu o donijetim programima iz prethodne tačke,
davati uputstva o pravima i obavezama vlasnika i korisnika obuhvaćenih nepokretnosti i druga
potrebna obavještenja u vezi sa sprovođenjem Prostornog plana.
7.2.3. Smjernice za regulacionu komponentu Plana – Smjernice za projektovanje
U regulacionon smislu DPP se primjenjuje:
1. Direktnim izdavanjem akta o urbanističkim uslovima u skladu s Prostornim planom za
višenamjenske akumulacije i prateće sadržaje
2. Izradom generalnih projekata hidroenergetskih objekata, dionica magistralnog puta, dionica
lokalnih puteva i dr.
200

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Elementi za urbanističko – tehničke uslove su dati u dokumentu Detaljna razrada.
7.3. Način, faze i dinamika realizacije plana
Pripremni radovi, privremeni objekti i faze gradnje za pojedinačne akumulacije u srednjem toku Morače
dati su u dokumentu Detaljna razrada.
Sve lokacije koje će biti korišćene za građenje hdroelektrana po završetku će, u pravilu, biti rezervisane
za organizaciju održavanja i funkcionisanja hidroelektrana, a ostatak će se stavljati u funkciju razvoja
turizma i stanovanja.
7.4. Pretpostavke za praćenje sprovođenja i dopune Plana
Ministarstvo ekonomije, Ministrastvo pomorstva, telekomunikacija i saobraćaja, Ministrastvo
poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Agencija za zaštitu životne sredine, Glavni Grad Podgorica,
Skupština opštine Kolašin, korisnik elektroenergetskih objekata na Morači, Željeznice Crne Gore i
Telekomunikacioni operatori, izvještavaće periodično, a najmanje jednom u dvije godine Ministarstvo
uređenja prostora i zaštite životne sredine o preduzetim aktivnostima i problemima u zaštiti i korišćenju
zaštitnih pojaseva postojećeg rezervisanog prostora za planiranu zonu akumulacija, odnosno o
sprovođenju planskih rješenja, smjernica i mjera utvrđenih Prostornim planom.
Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine, na osnovu izvještaja iz prethodnog stava,
izvještavaće Vladu Crne Gore o problemima i predlagati mjere za efikasnije sprovođenje Prostornog
plana.
Dopune i, eventualne, izmjene Prostornog plana obaviće se po kompletiranju i/ili izmjeni i verifikaciji
tehničke dokumentacije za izgradnju objekata na višenamjenskim akumulacijama i ostalih
infrastrukturnih sistema na nivou generalnog projekta.
201

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Sadržaj atlasa grafičkih priloga
Postojeće stanje:
Grafički prilog 01. Izvod iz PPCG
Grafički prilog 02. Izvod iz PPO Podgorica
Grafički prilog 03. Izvod iz PPO Kolašin
Grafički prilog 04. Izvod iz DPP Autoputa Bar-Boljare
Grafički prilog 05. Pregledna karta uspostavljenog katastra nepokretnosti u Slivu Morače, sa
granicom zahvata DPP, razmjere 1:50000
Grafički prilog 06. Struktura prostornog razvoja u Slivu Morače, razmjere 1:50000
Planirano stanje:
Grafički prilog 07. Mreža naselja i tehnička infrastruktura u Slivu Morače, razmjere 1:25000
Grafički prilog 08. Struktura prostornog razvoja u Slivu Morače, razmjere 1:25000
202

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Prilog – Analitički podaci
203

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Odnosi broja stanovnika u Slivu Morače –
opština Podgorica
Br. Stanovnika
po popisu
1991. 2003.
Procenat
promjene
2003/1991
Projekcija
2009
Podgorica 146121 169132 15.75%
Bezjovo 128 118 -7.81% 110
Bioče 158 179 13.29% 167
Blizna 15 16 6.67% 15
Bolesestra 50 58 16.00% 54
Brskut 35 19 -45.71% 18
Vijedenje 28 67 139.29% 62
Vilac 37 27 -27.03% 25
Gornje Stravče 24 10 -58.33% 9
GrbiDo 33 27 -18.18% 25
Donje Stravče 29 21 -27.59% 20
Duga 31 34 9.68% 32
Duške 119 72 -39.50% 67
Zagreda 22 8 -63.64% 7
Zaugao 43 17 -60.47% 16
Kiselica 49 23 -53.06% 21
Klopot 37 16 -56.76% 15
Kosor 102 70 -31.37% 65
Kržanja 85 81 -4.71% 75
Lijeva Rijeka 78 53 -32.05% 49
Liješta 101 87 -13.86% 81
Lopate 27 30 11.11% 28
Lutovo 14 7 -50.00% 7
Momče 145 63 -56.55% 59
Mrke 170 200 17.65% 186
Pelev Brijeg 40 24 -40.00% 22
Prisoja 42 29 -30.95% 27
Raći 80 30 -62.50% 28
Rijeka Piperska 63 76 20.63% 71
Seoštica 30 6 -80.00% 6
Slacko 35 54 54.29% 50
Stupovi 72 67 -6.94% 62
Trmanje 19 9 -52.63% 8
Tuzi Ljevorečke 3 6 100.00% 6
Ubalac 31 8 -74.19% 7
Ubli 339 341 0.59% 317
Cvilin 8 7 -12.50% 7
UKUPNO
Pogorica
2322 1960 -15.59% 1824
Tabela – Odnosi broja stanovnika u Slivu Morače – opština
Kolašin
Br. Stanovnika
po popisu
1991. 2003.
Procenat
promjene
2003/1991
Projekcija
2009
Kolašin 11046 9949 -9.93%
Bare 68 63 -7.35% 56
Bojići 190 156 -17.89% 139
Velje Duboko 124 90 -27.42% 80
Višnje 30 16 -46.67% 14
Vlahovići 158 139 -12.03% 124
Vrujica 88 63 -28.41% 56
Gornja Rovca 193 147 -23.83% 131
Dragovića Polje 201 60 -70.15% 54
Đuđevina 127 59 -53.54% 53
Jasenova 52 35 -32.69% 31
Kos 49 30 -38.78% 27
Liješnje 53 28 -47.17% 25
Ljevište 104 72 -30.77% 64
Ljuta 67 33 -50.75% 29
Manastir Morača 73 49 -32.88% 44
Međuriječje 139 114 -17.99% 102
Mioska 63 45 -28.57% 40
Mrtvo Duboko 46 35 -23.91% 31
Osretci 132 75 -43.18% 67
Ocka Gora 43 29 -32.56% 26
Petrova Ravan 117 61 -47.86% 54
Požnja 89 82 -7.87% 73
Ravni 67 48 -28.36% 43
Raičevina 159 148 -6.92% 132
Raško 74 35 -52.70% 31
Redice 184 114 -38.04% 102
Sela 133 71 -46.62% 63
Sreteška Gora 40 18 -55.00% 16
Starče 235 120 -48.94% 107
Trnovica 37 21 -43.24% 19
Ulica 62 48 -22.58% 43
Cerovice 140 87 -37.86% 78
Crkvine 33 24 -27.27% 21
UKUPNO
Kolašin
3370 2215 -34.27% 1979
204

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Pregled broja stanovnika, gustine naseljenosti i zastupljenih djelatnosti u Slivu Morače – Opština Podgorica
Naselje
Br.
Stanovnika
po popisu
1991.
2003.
Procenat promjene
2003/1991
ukupno 2021
procjena 2009
Poljoprivreda, lov
i šumarstvo
Prerađivačka industrija
Proizvodnja i snabdijevanje
električnom energijom,
gasom i vodom
Trgo

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Br.
Stanovnika
po popisu
1991.
2003.
Procenat promjene
2003/1991
ukupno 2021
procjena 2009
Poljoprivreda, lov
i šumarstvo
Prerađivačka industrija
Proizvodnja i snabdijevanje
električnom energijom,
gasom i vodom
Trgo

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Naselje
Br.
Stanovnika
po popisu
1991.
2003.
Procenat promjene
2003/1991
ukupno 2021
procjena 2009
Poljoprivreda, lov i
šumarstvo
Prerađivačka industrija
Proizvodnja i
snabdijevanje električnom
energijom, gasom i vodom
Trgovina i servisi
Ugostiteljstvo
Saobraćaj, skladištenje
i veze
Državna uprava,
odbrana i socijalni rad
Obrazovanje
Zdravstvo
Ostale komunalne i
društvene djelatnosti
Ostalo
7 Jasenova 52 35 -32.69% 84 31 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
8 Bojići 190 156 -17.89% 506 139 46 3 2 1 0 2 4 2 3 0 8
9 Dragovića Polje 201 60 -70.15% 171 54 4 0 0 2 1 0 2 2 0 0 1
10 Ljevište 104 72 -30.77% 499 64 23 2 0 2 0 0 0 2 0 0 2
11 Ljuta 67 33 -50.75% 42 29 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 1
12 Mioska 63 45 -28.57% 41 40 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 1
13 Osretci 132 75 -43.18% 66 67 2 1 1 0 1 1 0 1 0 0 2
14 Požnja 89 82 -7.87% 166 73 28 2 2 1 2 0 5 0 1 2 1
15 Raško 74 35 -52.70% 39 31 2 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0
16 Redice 184 114 -38.04% 123 102 18 2 0 0 0 2 2 2 1 0 2
17 Starče 235 120 -48.94% 332 107 44 3 0 3 1 1 1 0 0 0 17
18 Trnovica 37 21 -43.24% 34 19 8 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
19 Ocka Gora 43 29 -32.56% 30 26 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 2
20 Velje Duboko 124 90 -27.42% 401 80 49 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
21 Višnje 30 16 -46.67% 356 14 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
22 Liješnje 53 28 -47.17% 29 25 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
23 Cerovice 140 87 -37.86% 84 78 0 1 0 0 0 1 1 3 0 0 1
24 Vlahovići 158 139 -12.03% 240 124 10 3 0 0 1 1 1 2 0 0 2
25
Gornja Rovca
Bulatovići 193 147 -23.83% 145 131 10 1 0 0 0 4 1 0 0 0 4
27 Bare 68 63 -7.35% 73 56 12 0 1 0 2 2 2 0 0 0 1
28 Kos 49 30 -38.78% 30 27 5 0 0 0 0 4 0 0 0 1 0
29 Petrova Ravan 117 61 -47.86% 126 54 35 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1
20 Ravni 67 48 -28.36% 73 43 17 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
31 Raičevina 159 148 -6.92% 161 132 25 3 0 3 1 2 4 0 1 0 1
32 Sela 133 71 -46.62% 108 63 41 1 0 0 0 2 0 1 0 0 0
33 Ulica 62 48 -22.58% 73 43 17 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0
34 Crkvine 33 24 -27.27% 26 21 5 0 0 0 1 0 0 1 0 0 3
UKUPNO 3370 2215 65% 4648 1975 441 27 8 16 17 28 30 28 7 6 63
207

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Djelatnosti aktivnog stanovništva opštine Podgorica u Slivu Morače
Ukupno
Poljoprivreda, lov i
šumarstvo
Prerađivačka
industrija
Proizvodnja i
snabdijevanje
električnom energijom,
gasom i vodom
Trgovina i servisi
Ugostiteljstvo
Saobraćaj,
skladištenje i veze
Državna uprava,
odbrana i socijalni
rad
Obrazovanje
Zdravstvo
Ostale komunalne i
društvene djelatnosti
Ostalo
Podgorica 52446 2404 7776 1375 8213 1792 4761 8701 3465 3225 3888 6846
Bezjovo 16 5 1 1 0 0 1 2 0 1 5 0
Bioče 40 1 10 1 5 4 3 4 1 1 4 6
Blizna 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Bolesestra 11 2 1 0 1 0 1 1 1 0 2 2
Brskut 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0
Vijedenje 12 2 1 0 1 0 2 2 0 0 1 3
Vilac 3 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0
Gornje Stravče 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Grbi Do 5 1 0 1 0 0 0 1 0 1 1 0
Donje Stravče 5 3 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1
Duga 16 0 1 0 1 1 1 1 0 0 10 1
Duške 11 7 0 0 0 0 0 0 1 0 1 2
Zagreda 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
Zaugao 4 2 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1
Kiselica 3 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0
Klopot 3 1 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0
Kosor 19 3 4 1 0 0 0 3 2 1 4 1
Kržanja 17 5 1 0 0 0 6 0 0 0 0 5
Lijeva Rijeka 19 12 0 0 1 0 1 0 4 0 0 1
Liješta 29 7 3 1 1 1 3 4 0 0 6 3
Lopate 3 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0
Lutovo 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Momče 13 7 1 1 1 0 1 0 1 0 0 1
Mrke 43 1 6 1 4 1 8 5 6 1 5 5
Pelev Brijeg 6 2 2 0 0 0 0 2 0 0 0 0
Prisoja 7 2 0 0 0 0 0 1 0 0 1 3
Raći 6 3 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1
Rijeka Piperska 14 0 0 0 0 2 0 2 1 0 3 6
Seoštica 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Slacko 20 14 2 0 0 0 3 0 0 0 1 0
Stupovi 18 11 1 0 1 0 2 0 1 0 0 2
Trmanje 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Tuzi Ljevorečke 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Ubalac 3 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1
Ubli 84 11 13 1 7 5 12 11 3 4 5 12
Cvilin 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Ukupno u Slivu
– opština
Kolašin 443 114 49 10 24 15 49 43 21 11 50 57
208

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Djelatnosti aktivnog stanovništva opštine Kolašin u Slivu Morače
Ukupno
Poljoprivreda, lov i
šumarstvo
Prerađivačka industrija
Proizvodnj i
snabdijevanje
električnom energijom,
gasom i vodom
Trgovina i servisi
Ugostiteljstvo
Saobraćaj, skladištenje
i veze
Državna uprava,
odbrana i socijalni rad
Obrazovanje
Zdravstvo
Ostale komunalne i
društvene djelatnosti
Ostalo
Kolašin 2889 760 350 58 185 246 195 426 199 95 144 231
Bare 20 12 0 1 0 2 2 2 0 0 0 1
Bojići 71 46 3 2 1 0 2 4 2 3 0 8
Velje Duboko 50 49 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
Višnje 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
Vlahovići 20 10 3 0 0 1 1 1 2 0 0 2
Vrujica 12 7 0 0 0 0 0 1 1 0 0 3
Gornja Rovca
20 10 1 0 0 0 4 1 0 0 0 4
B l t ići
Dragovića Polje 12 4 0 0 2 1 0 2 2 0 0 1
Đuđevina 9 4 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1
Jasenova 3 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Kos 10 5 0 0 0 0 4 0 0 0 1 0
Liješnje 4 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1
Ljevište 31 23 2 0 2 0 0 0 2 0 0 2
Ljuta 4 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 1
Manastir Morača 19 1 0 0 1 2 2 2 6 1 3 1
Međuriječje 24 10 3 0 1 2 2 0 4 0 0 2
Mioska 3 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 1
Mrtvo Duboko 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Osretci 9 2 1 1 0 1 1 0 1 0 0 2
Ocka Gora 4 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 2
Petrova Ravan 37 35 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1
Požnja 44 28 2 2 1 2 0 5 0 1 2 1
Ravni 18 17 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
Raičevina 40 25 3 0 3 1 2 4 0 1 0 1
Raško 4 2 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0
Redice 29 18 2 0 0 0 2 2 2 1 0 2
Sela 45 41 1 0 0 0 2 0 1 0 0 0
Sreteška Gora 11 8 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3
Starče 70 44 3 0 3 1 1 1 0 0 0 17
Trnovica 8 8 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Ulica 19 17 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0
Cerovice 7 0 1 0 0 0 1 1 3 0 0 1
Crkvine 10 5 0 0 0 1 0 0 1 0 0 3
Ukupno u Slivu –
opština Kolašin 671 441 27 8 16 17 28 30 28 7 6 63
209

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Broj i kvadratura stanova u Slivu Morače u opštini Podgorica (pregled po naseljima)
Stanovi
Ostali tipovi
Za stalno stanovanje
stanovanja
Ostale
Korišćen nastanjene
Ukupno
Privremen i u prostorije
stanovi i Nastanjeni Nenastanjeni
o korišteni poslovne
kvadratura
svrhe
Ukupno
stanovnik
a u
objektima
Podgorica
broj
jedinica 56708 47597 6068 2729 314 739 175523
m 2 3917228 3369166 380672 147488 19902 29562 -
Bezjovo
62 36 17 9 0 118
2856 1586 795 475 0 -
Bioče
92 50 11 31 0 184
5112 3037 455 1620 0 -
Blizna
25 7 2 16 0 16
1199 381 70 748 0 -
Bolesestra
44 20 4 20 1 58
2127 1004 182 941 12 -
Brskut
72 10 58 4 0 19
2912 405 2365 142 0 -
Vijedenje
54 19 6 29 0 67
3398 1423 300 1675 0 -
Vilac
12 7 0 5 1 27
638 424 0 214 20 -
Gornje
214 6 5 203 0 10
Stravče 7918 270 194 7454 0 -
Grbi Do
25 9 2 14 1 27
1443 593 80 770 12 -
Donje
41 5 35 1 0 21
Stravče 1763 212 1535 16 0 -
Duga
21 13 4 4 0 25
1408 894 270 244 0 -
Duške
80 26 51 3 0 72
4684 1383 3194 107 0 -
Zagreda
7 4 0 3 0 8
379 207 0 172 0 -
Zaugao
42 8 33 1 0 17
1751 344 1367 40 0 -
Kiselica
16 11 1 4 0 23
644 464 40 140 0 -
Klopot
23 8 0 15 0 16
1267 369 0 898 0 -
Kosor
60 23 1 36 0 70
3513 1433 60 2020 0 -
Kržanja
123 33 1 89 0 81
6432 1523 70 4839 0 -
Lijeva
38 13 23 2 5 61
Rijeka 1824 622 1112 90 342 -
Liješta
55 26 17 11 1 0 87
3213 1480 1075 578 80 0 -
Lopate
38 12 7 19 0 30
1705 509 268 928 0 -
Lutovo
11 3 0 8 1 7
480 150 0 330 50 -
Momče 71 22 8 41 0 63
210

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Stanovi
Za stalno stanovanje
Ukupno
stanovi i Nastanjeni Nenastanjeni
kvadratura
Ostali tipovi
stanovanja
Privremen
o korišteni
Korišćen
i u
poslovne
svrhe
Ostale
nastanjene
prostorije
Ukupno
stanovnik
a u
objektima
3377 982 340 2055 0 -
Mrke
94 63 8 19 4 0 200
6179 4331 570 979 299 0 -
Pelev Brijeg
17 8 0 9 0 24
925 474 0 451 0 -
Prisoja
52 12 5 35 0 29
2492 578 270 1644 0 -
Raći
21 10 2 9 0 30
1203 500 140 563 0 -
Rijeka
38 25 0 13 0 76
Piperska 2880 1836 0 1044 0 -
Seoštica
32 2 3 27 0 6
1660 100 128 1432 0 -
Slacko
58 14 6 38 0 54
2414 640 183 1591 0 -
Stupovi
68 25 35 8 2 67
2894 1012 1617 265 39 -
Trmanje
20 6 1 13 0 9
856 286 48 522 0 -
Tuzi
50 4 26 20 1 6
Ljevorečke 2317 152 1277 888 12 -
Ubalac
10 5 1 4 0 8
460 240 30 190 0 -
Ubli
158 104 22 32 0 337
8345 5459 1200 1686 0 -
Cvilin
11 4 6 1 0 7
411 131 235 45 0 -
Ukupno u
1855 653 401 796 5 12 1960
Slivu 93079 35434 19470 37796 379 487 -
Tabela – Broj i kvadratura stanova u Slivu Morače u opštini Kolašin (pregled po naseljima)
Stanovi
Za stalno stanovanje
Ostali tipovi stanovanja
Kolašin
Bare
Bojići
Veljeduboko
Višnje
Ukupno
stanovi i
kvadratura
Nastanjeni
Nenastanjeni
Privremeno
korišteni
Korišćeni
u
poslovne
svrhe
Ostale
nastanjene
prostorije
Ukupno
stanovnika
u
objektima
broj
jedinica 4619 2990 552 1070 7 85 9979
m 2 245856 168233 27620 49724 279 2625 -
41 19 14 8 0 63
2030 1010 632 388 0 -
46 39 3 4 1 156
2217 1958 108 151 15 -
52 36 16 0 0 95
2557 1713 844 0 0 -
12 7 5 0 0 16
593 373 220 0 0 -
211

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Vlahovići
Vrujica
Ukupno
stanovi i
kvadratura
Stanovi
Za stalno stanovanje
Nastanjeni
Nenastanjeni
Ostali tipovi stanovanja
Korišćeni
Privremeno u
korišteni poslovne
svrhe
Ostale
nastanjene
prostorije
Ukupno
stanovnika
u
objektima
58 40 6 12 0 139
2445 1747 247 451 0 -
36 22 14 0 2 63
1906 1001 905 0 72 -
87 49 0 38 0 147
Gornja
Rovca
Bulatovići 4116 2257 0 1859 0 -
Dragovića
35 25 4 6 0 60
Polje 1176 751 240 185 0 -
Đuđevina
48 24 8 16 0 59
2714 1460 438 816 0 -
Jasenova
40 18 16 6 0 37
1590 798 606 186 0 -
Kos
31 11 5 15 0 30
1134 429 153 552 0 -
Liješnje
44 17 24 3 0 28
2143 911 1076 156 0 -
Ljevište
26 20 5 1 0 72
1335 965 310 60 0 -
Ljuta
28 15 4 9 0 33
1025 661 113 251 0 -
Manastir
25 20 4 1 0 41
Morača 1113 918 135 60 0 -
Međuriječje
63 39 24 0 0 114
3476 1869 1607 0 0 -
Mioska
41 21 4 15 1 0 47
1687 1015 116 537 19 0 -
Mrtvo
28 13 13 2 2 35
Duboko 946 394 452 100 54 -
Osretci
61 37 3 21 1 75
3537 2138 142 1257 14 -
Ocka Gora
15 6 4 5 0 29
711 325 190 196 0 -
Petrova
67 32 16 19 0 61
Ravan 2847 1186 569 1092 0 -
Požnja
46 26 11 9 0 82
2043 1221 507 315 0 -
Ravni
29 22 0 7 0 48
1235 901 0 334 0 -
Raičevina
99 53 8 37 1 0 147
4887 2691 492 1654 50 0 -
Raško
34 15 3 16 0 35
1315 580 95 640 0 -
Redice
44 35 8 1 0 114
2478 1963 415 100 0 -
Sela
63 36 10 17 1 71
2703 1622 372 709 63 -
Sreteška
Gora
32
1329
8
313
24
1016
0
0
0
0
18
-
212

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Ukupno
stanovi i
kvadratura
Stanovi
Za stalno stanovanje
Nastanjeni
Nenastanjeni
Ostali tipovi stanovanja
Korišćeni
Privremeno u
korišteni poslovne
svrhe
Ostale
nastanjene
prostorije
Ukupno
stanovnika
u
objektima
Starče
84 33 6 45 1 120
3476 1523 270 1683 19 -
Trnovica
12 9 3 0 0 21
584 436 148 0 0 -
Ulica
59 18 7 34 4 48
2208 754 227 1227 120 -
Cerovice
63 38 25 0 0 87
2889 1904 985 0 0 -
Crkvine
50 8 2 40 1 24
1962 490 138 1334 24 -
Ukupno u
6118 3801 851 1457 9 98 12194
Slivu 314263 206510 41388 66017 348 3006 -
Tabela – Pregled promjene broja stanova po popisima u slivu Morače 1948 – 2003 – opština Podgorica
Stanovi
Procenat promjene
1971 1981 1991 2003 1981/71 1991/81 2003/91 2003/71
Podgorica 21778 30304 40376 56708 39.15% 33.24% 40.45% 160.39%
Bezjovo 56 53 45 62 -5.36% -15.09% 37.78% 10.71%
Bioče 51 56 46 92 9.80% -17.86% 100.00% 80.39%
Blizna 13 14 7 25 7.69% -50.00% 257.14% 92.31%
Bolesestra 42 36 19 44 -14.29% -47.22% 131.58% 4.76%
Brskut 39 36 49 72 -7.69% 36.11% 46.94% 84.62%
Vijedenje 23 11 14 54 -52.17% 27.27% 285.71% 134.78%
Vilac 16 18 11 12 12.50% -38.89% 9.09% -25.00%
Gornje Stravče 15 16 6 214 6.67% -62.50% 3466.67% 1326.67%
GrbiDo 21 9 26 25 -57.14% 188.89% -3.85% 19.05%
Donje Stravče 23 13 11 41 -43.48% -15.38% 272.73% 78.26%
Duga 34 19 13 21 -44.12% -31.58% 61.54% -38.24%
Duške 47 42 37 80 -10.64% -11.90% 116.22% 70.21%
Zagreda 6 10 7 7 66.67% -30.00% 0.00% 16.67%
Zaugao 32 23 31 42 -28.13% 34.78% 35.48% 31.25%
Kiselica 19 16 13 16 -15.79% -18.75% 23.08% -15.79%
Klopot 20 15 13 23 -25.00% -13.33% 76.92% 15.00%
Kosor 53 51 46 60 -3.77% -9.80% 30.43% 13.21%
Kržanja 57 48 52 123 -15.79% 8.33% 136.54% 115.79%
Lijeva Rijeka 39 29 24 38 -25.64% -17.24% 58.33% -2.56%
Liješta 33 36 36 55 9.09% 0.00% 52.78% 66.67%
Lopate 25 16 13 38 -36.00% -18.75% 192.31% 52.00%
Lutovo 18 28 9 11 55.56% -67.86% 22.22% -38.89%
Momče 54 58 29 71 7.41% -50.00% 144.83% 31.48%
213

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Stanovi
Procenat promjene
1971 1981 1991 2003 1981/71 1991/81 2003/91 2003/71
Mrke 70 62 52 94 -11.43% -16.13% 80.77% 34.29%
Pelev Brijeg 25 20 16 17 -20.00% -20.00% 6.25% -32.00%
Prisoja 32 21 19 52 -34.38% -9.52% 173.68% 62.50%
Raći 22 20 18 21 -9.09% -10.00% 16.67% -4.55%
Rijeka Piperska 33 29 16 38 -12.12% -44.83% 137.50% 15.15%
Seoštica 26 27 11 32 3.85% -59.26% 190.91% 23.08%
Slacko 29 19 10 58 -34.48% -47.37% 480.00% 100.00%
Stupovi 44 29 44 68 -34.09% 51.72% 54.55% 54.55%
Trmanje 16 14 14 20 -12.50% 0.00% 42.86% 25.00%
Tuzi Ljevorečke 32 12 2 50 -62.50% -83.33% 2400.00% 56.25%
Ubalac 8 10 4 10 25.00% -60.00% 150.00% 25.00%
Ubli 122 115 99 158 -5.74% -13.91% 59.60% 29.51%
Cvilin 13 4 3 11 -69.23% -25.00% 266.67% -15.38%
UKUPNO U
SLIVU MORAČE 1208 1035 865 1855 -14.32% -16.43% 114.45% 53.56%
Tabela – Pregled promjene broja stanova po popisima u slivu Morače 1948 – 2003 – opština Kolašin
Stanovi
Procenat promjene
1971 1981 1991 2003 1981/71 1991/81 2003/91 2003/71
Kolašin 3148 3268 3606 4619 3.81% 10.34% 28.09% 46.73%
Bare 27 24 33 41 -11.11% 37.50% 24.24% 51.85%
Bojići 36 43 45 46 19.44% 4.65% 2.22% 27.78%
Veljeduboko 68 66 46 52 -2.94% -30.30% 13.04% -23.53%
Višnje 16 15 10 12 -6.25% -33.33% 20.00% -25.00%
Vlahovići 65 77 70 58 18.46% -9.09% -17.14% -10.77%
Vrujica 44 41 54 36 -6.82% 31.71% -33.33% -18.18%
Gornja Rovca Bulatovići 68 58 52 87 -14.71% -10.34% 67.31% 27.94%
Dragovića Polje 49 48 39 35 -2.04% -18.75% -10.26% -28.57%
Đuđevina 55 57 77 48 3.64% 35.09% -37.66% -12.73%
Jasenova 37 28 33 40 -24.32% 17.86% 21.21% 8.11%
Kos 54 34 17 31 -37.04% -50.00% 82.35% -42.59%
Liješnje 36 33 29 44 -8.33% -12.12% 51.72% 22.22%
Ljevište 46 38 22 26 -17.39% -42.11% 18.18% -43.48%
Ljuta 31 40 25 28 29.03% -37.50% 12.00% -9.68%
Manastir Morača 23 17 20 25 -26.09% 17.65% 25.00% 8.70%
Međuriječje 50 50 51 63 0.00% 2.00% 23.53% 26.00%
Mioska 33 30 55 41 -9.09% 83.33% -25.45% 24.24%
Mrtvo Duboko 22 19 17 28 -13.64% -10.53% 64.71% 27.27%
Osretci 72 64 38 61 -11.11% -40.63% 60.53% -15.28%
Ocka Gora 14 10 12 15 -28.57% 20.00% 25.00% 7.14%
Petrova Ravan 58 45 43 67 -22.41% -4.44% 55.81% 15.52%
214

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Stanovi
Procenat promjene
1971 1981 1991 2003 1981/71 1991/81 2003/91 2003/71
Požnja 36 31 32 46 -13.89% 3.23% 43.75% 27.78%
Ravni 42 32 29 29 -23.81% -9.38% 0.00% -30.95%
Raičevina 64 58 78 99 -9.38% 34.48% 26.92% 54.69%
Raško 41 33 43 34 -19.51% 30.30% -20.93% -17.07%
Redice 43 41 41 44 -4.65% 0.00% 7.32% 2.33%
Sela 59 57 47 63 -3.39% -17.54% 34.04% 6.78%
Sreteška Gora 29 23 14 32 -20.69% -39.13% 128.57% 10.34%
Starče 83 75 93 84 -9.64% 24.00% -9.68% 1.20%
Trnovica 24 19 11 12 -20.83% -42.11% 9.09% -50.00%
Ulica 55 52 27 59 -5.45% -48.08% 118.52% 7.27%
Cerovice 78 50 42 63 -35.90% -16.00% 50.00% -19.23%
Crkvine 11 12 23 50 9.09% 91.67% 117.39% 354.55%
UKUPNO U SLIVU
MORAČE 1469 1320 1268 1499 -10.14% -3.94% 18.22% 2.04%
Tabela – Pregled domaćinstava po broju članova u Slivu – opština Podgorica
Podgorica
Bezjovo
Bioče
Blizna
Bolesestra
Brskut
Vijedenje
Vilac
Gornje
Stravče
GrbiDo
Ukupno
Sa 1
članom
2 3 4 5 6 7 8 9
10 i
više
Prosj.
broj
članova
Ukupno 48416 6846 8361 8623 12177 7315 3137 1181 415 170 191 3.49
sa
gazdinstvom 8259 727 1468 1289 1748 1434 875 432 153 66 67 3.94
bez
gazdinstva 40157 6119 6893 7334 10429 5881 2262 749 262 104 124 3.39
40 13 8 4 7 3 3 1 1 2.95
17 5 2 2 3 3 1 1 3.59
23 8 6 2 4 3 2.48
49 11 10 4 6 5 6 5 2 3.65
10 3 1 2 3 1 5
39 11 7 3 6 5 4 2 1 3.31
7 2 3 1 1 2.29
1 1 2
6 2 2 1 1 2.33
21 7 7 3 2 1 1 2.76
9 2 4 1 1 1 3.22
12 5 3 2 2
10 4 3 3 1.9
5 3 2 2.4
5 4 1 1.4
19 3 4 4 4 2 1 1 3.53
5 1 1 2 1 4.4
14 3 3 3 2 2 1 3.21
8 3 1 1 1 1 1 3.38
1 1 2
7 3 1 1 1 1
6 4 2 1.67
1 1 3
5 4 1 1.4
10 2 4 2 1 1 2.7
7 1 2 2 1 1 3.14
3 1 2 1.67
215

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Donje
Stravče
Duga
Duške
Zagreda
Zaugao
Kiselica
Klopot
Kosor
Kržanja
Lijeva
Rijeka
Liješta
Lopate
Lutovo
Momče
Mrke
Pelev
Brijeg
Prisoja
Ukupno
Prosj.
Sa 1
10 i
2 3 4 5 6 7 8 9
broj
članom
više
članova
5 2 1 1 1 4.2
4 2 1 1 4
1 1 5
13 8 2 1 1 1 1.92
8 5 1 1 1 2.13
5 3 1 1 1.6
26 7 11 3 2 1 1 1 2.77
23 6 9 3 2 1 1 1 2.91
3 1 2 1.67
4 2 1 1 2
3 1 1 1 2.33
1 1 1
8 3 4 1 2.13
4 1 2 1 2.75
4 2 2 1.5
11 5 2 2 2 2.09
4 2 1 1 2.25
7 3 2 1 1 2
8 4 3 1 2
5 2 2 1 2.4
3 2 1 1.33
23 4 9 2 2 4 1 1 3.04
11 1 2 1 2 3 1 1 4.09
12 3 7 1 1 2.08
33 11 12 1 3 5 1 2.45
7 1 3 1 2 3
26 10 9 1 2 3 1 2.31
16 3 2 3 3 5 3.31
10 2 3 3 2 3.5
6 3 3 3
26 4 9 1 4 4 2 2 3.35
18 1 7 1 3 3 2 1 3.56
8 3 2 1 1 1 2.88
12 2 7 1 2 2.5
10 1 6 1 2 2.7
2 1 1 1.5
4 1 3 1.75
2 2 2
2 1 1 1.5
23 5 10 4 1 2 1 2.74
10 2 2 3 2 1 3.7
13 3 8 1 1 2
63 11 19 8 12 7 5 1 3.16
24 2 9 4 5 3 1 3.08
39 9 10 4 7 4 4 1 3.21
9 3 3 2 1 2.67
1 1 1
8 2 3 2 1 2.88
12 3 3 4 2 2.42
10 1 3 4 2 2.7
2 2 1
10 2 4 1 1 1 1 3
Raći
10 2 4 1 1 1 1 3
Rijeka
25 5 8 3 3 3 2 1 3.04
Piperska 10 3 2 1 1 1 1 1 3.2
216

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Seoštica
Slacko
Stupovi
Trmanje
Tuzi
Ljevorečke
Ubalac
Ubli
Cvilin
Ukupno u
Slivu
Ukupno
Sa 1
članom
2 3 4 5 6 7 8 9
10 i
više
Prosj.
broj
članova
15 2 6 2 2 2 1 2.93
2 2 3
1 1 3
1 1 3
14 1 3 4 2 1 2 1 3.86
8 1 2 2 1 1 1 4.5
6 1 2 2 1 3
27 9 6 8 1 3 2.48
14 3 3 6 1 1 2.64
13 6 3 2 2 2.31
7 6 1 1.29
6 5 1 1.33
1 1 1
5 4 1 1.2
2 1 1 1.5
3 3 1
5 4 1 1.6
5 4 1 1.6
107 28 19 17 19 15 2 2 3 2 3.19
32 4 10 6 4 2 1 2 2 1 3.66
75 24 9 11 15 13 1 1 1 2.99
4 2 1 1 1.75
2 1 1 2.5
2 2 1
672 186 184 89 80 61 32 21 12 4 3 2.90
285 51 88 45 37 22 18 12 7 3 2 3.21
387 135 96 44 43 39 14 9 5 1 1 2.67
Tabela – Pregled domaćinstava po broju članova u Slivu – opština Kolašin
Kolašin
Bare
Bojići
Velje Duboko
Višnje
Vlahovići
Ukupno
Sa 1
članom
2 3 4 5 6 7 8 9
10 i
više
članova
Prosječan
broj
članova
Ukupno 3168 717 677 460 600 399 197 74 21 14 9 3.14
sa gazdinstvom 1132 230 299 159 167 115 93 41 14 7 7 3.22
bez gazdinstva 2036 487 378 301 433 284 104 33 7 7 2 3.09
19 3 6 2 3 2 1 2 3.32
18 2 6 2 3 2 1 2 3.44
1 1 1
45 6 11 9 4 6 8 1 3.47
42 5 9 9 4 6 8 1 3.6
3 1 2 1.67
35 11 12 5 2 1 2 1 1 2.57
30 9 9 5 2 1 2 1 1 2.73
5 2 3 1.6
7 2 2 2 1 2.29
4 1 1 1 1 2.5
3 1 1 1 2
40 4 12 7 7 3 3 3 1 3.48
14 1 5 1 3 1 2 1 3.57
26 3 7 6 4 2 1 2 1 3.42
217

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Vrujica
Gornja Rovca
Bulatovići
Dragovića Polje
Đuđevina
Jasenova
Kos
Liješnje
Ljevište
Ljuta
Manastir Morača
Međuriječje
Mioska
Mrtvo Duboko
Osretci
Ocka Gora
Petrova Ravan
Požnja
Ravni
Ukupno
10 i Prosječan
Sa 1
2 3 4 5 6 7 8 9 više broj
članom
članova članova
24 7 8 2 3 2 2 2.63
17 5 5 1 2 2 2 2.82
7 2 3 1 1 2.14
49 14 11 5 9 4 3 2 1 3
40 9 9 4 8 4 3 2 1 3.28
9 5 2 1 1 1.78
25 9 10 3 2 1 2.4
20 7 7 3 2 1 2.6
5 2 3 1.6
24 8 9 3 1 1 1 1 2.46
22 8 8 3 1 1 1 2.36
2 1 1 3.5
17 8 4 3 2 2.06
8 3 2 1 2 2.5
9 5 2 2 1.67
11 2 3 4 1 1 2.73
6 1 1 3 1 2.67
5 1 2 1 1 2.8
17 7 9 1 1.65
9 1 7 1 2
8 6 2 1.25
20 6 3 1 2 3 2 2 1 3.6
18 4 3 1 2 3 2 2 1 3.89
2 2 1
15 4 9 1 1 2.2
7 1 5 1 2
8 3 4 1 2.38
20 8 7 3 1 1 2.05
4 2 1 1 2.5
16 6 6 3 1 1.94
41 8 15 5 5 7 1 2.78
9 2 1 1 3 2 3.22
32 6 14 4 2 5 1 2.66
20 8 6 3 2 1 2.25
15 5 5 2 2 1 2.47
5 3 1 1 1.6
16 7 7 1 1 2.19
6 1 4 1 2.83
10 6 3 1 1.8
38 17 11 7 2 1 1.97
29 10 11 6 1 1 2.1
9 7 1 1 1.56
6 1 1 1 1 1 1 4.83
5 1 1 1 1 1 5.4
1 1 2
32 16 11 2 1 2 1.91
18 7 7 2 1 1 2.11
14 9 4 1 1.64
28 7 7 5 4 1 3 1 2.93
9 2 1 2 2 1 1 3.44
19 5 6 3 2 1 2 2.68
23 12 6 3 1 1 2.09
19 8 6 3 1 1 2.32
4 4 1
218

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Raičevina
Raško
Redice
Sela
Sreteška Gora
Starče
Trnovica
Ulica
Cerovice
Crkvine
Ukupno u Slivu
Ukupno
10 i Prosječan
Sa 1
2 3 4 5 6 7 8 9 više broj
članom
članova članova
53 17 15 4 5 7 2 2 1 2.79
43 10 12 4 5 7 2 2 1 3.14
10 7 3 1.3
15 5 4 3 2 1 2.33
14 5 4 2 2 1 2.29
1 1 3
35 5 8 8 9 4 1 3.26
31 3 7 8 9 3 1 3.35
4 2 1 1 2.5
37 15 14 5 2 1 1.92
31 10 13 5 2 1 2.06
6 5 1 1.17
10 6 1 2 1 1.8
10 6 1 2 1 1.8
36 13 7 1 3 6 2 1 1 2 3.33
12 1 2 4 2 1 2 5.5
24 12 5 1 3 2 1 2.25
9 4 3 1 1 2.33
9 4 3 1 1 2.33
22 7 10 3 1 1 2.18
17 3 9 3 1 1 2.47
5 4 1 1.2
38 18 11 2 2 2 1 1 1 2.29
6 1 3 2 2.17
32 17 8 2 2 1 1 1 2.31
9 2 3 1 2 1 2.67
6 1 2 2 1 3
3 1 1 1 2
836 267 256 100 79 57 41 19 10 4 3 2.64
538 133 168 71 61 44 32 16 7 3 3 2.91
298 134 88 29 18 13 9 3 3 1 0 2.15
219

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Pregled promjene broja domaćinstava po popisima u slivu Morače 1948 – 2003 – opština Podgorica
Broj domaćinstava po popisima
Procenat promjene
1948 1953 1961 1971 1981 1991 2003 1953/48 1961/53 1971/61 1981/71 1991/81 2003/91 2003/48
Podgorica 11074 12618 17287 24077 32581 39653 48416 13.94% 37.00% 39.28% 35.32% 21.71% 22.10% 337.20%
Bezjovo 62 59 57 56 53 40 40 -4.84% -3.39% -1.75% -5.36% -24.53% 0.00% -35.48%
Bioče 53 52 48 63 57 48 49 -1.89% -7.69% 31.25% -9.52% -15.79% 2.08% -7.55%
Blizna 26 26 28 13 14 8 7 0.00% 7.69% -53.57% 7.69% -42.86% -12.50% -73.08%
Bolesestra 34 50 52 44 37 20 21 47.06% 4.00% -15.38% -15.91% -45.95% 5.00% -38.24%
Brskut 67 67 60 39 36 17 10 0.00% -10.45% -35.00% -7.69% -52.78% -41.18% -85.07%
Vijedenje 22 23 39 23 11 14 19 4.55% 69.57% -41.03% -52.17% 27.27% 35.71% -13.64%
Vilac 22 21 16 16 14 11 8 -4.55% -23.81% 0.00% -12.50% -21.43% -27.27% -63.64%
Gornje Stravče 17 22 20 15 9 6 6 29.41% -9.09% -25.00% -40.00% -33.33% 0.00% -64.71%
GrbiDo 21 22 34 21 10 13 10 4.76% 54.55% -38.24% -52.38% 30.00% -23.08% -52.38%
Donje Stravče 45 41 33 25 12 10 5 -8.89% -19.51% -24.24% -52.00% -16.67% -50.00% -88.89%
Duga 32 32 30 39 19 14 13 0.00% -6.25% 30.00% -51.28% -26.32% -7.14% -59.38%
Duške 64 72 73 47 42 35 26 12.50% 1.39% -35.62% -10.64% -16.67% -25.71% -59.38%
Zagreda 9 9 13 6 6 7 4 0.00% 44.44% -53.85% 0.00% 16.67% -42.86% -55.56%
Zaugao 56 65 37 32 22 14 8 16.07% -43.08% -13.51% -31.25% -36.36% -42.86% -85.71%
Kiselica 34 21 19 19 15 13 11 -38.24% -9.52% 0.00% -21.05% -13.33% -15.38% -67.65%
Klopot 25 28 26 25 16 13 8 12.00% -7.14% -3.85% -36.00% -18.75% -38.46% -68.00%
Kosor 70 65 69 56 51 36 23 -7.14% 6.15% -18.84% -8.93% -29.41% -36.11% -67.14%
Kržanja 76 69 70 57 38 31 33 -9.21% 1.45% -18.57% -33.33% -18.42% 6.45% -56.58%
Lijeva Rijeka 49 62 60 39 23 24 16 26.53% -3.23% -35.00% -41.03% 4.35% -33.33% -67.35%
Liješta 38 35 36 35 35 29 26 -7.89% 2.86% -2.78% 0.00% -17.14% -10.34% -31.58%
Lopate 34 35 42 25 16 9 12 2.94% 20.00% -40.48% -36.00% -43.75% 33.33% -64.71%
Lutovo 32 30 25 18 15 9 4 -6.25% -16.67% -28.00% -16.67% -40.00% -55.56% -87.50%
Momče 73 72 60 56 40 29 23 -1.37% -16.67% -6.67% -28.57% -27.50% -20.69% -68.49%
Mrke 63 63 61 71 58 50 63 0.00% -3.17% 16.39% -18.31% -13.79% 26.00% 0.00%
Pelev Brijeg 35 37 28 25 23 16 9 5.71% -24.32% -10.71% -8.00% -30.43% -43.75% -74.29%
Prisoja 54 55 54 32 22 15 12 1.85% -1.82% -40.74% -31.25% -31.82% -20.00% -77.78%
Raći 29 24 20 22 20 17 10 -17.24% -16.67% 10.00% -9.09% -15.00% -41.18% -65.52%
Rijeka Piperska 37 42 40 33 26 16 25 13.51% -4.76% -17.50% -21.21% -38.46% 56.25% -32.43%
Seoštica 28 29 30 26 16 11 2 3.57% 3.45% -13.33% -38.46% -31.25% -81.82% -92.86%
Slacko 37 47 40 29 17 10 14 27.03% -14.89% -27.50% -41.38% -41.18% 40.00% -62.16%
Stupovi 57 55 55 47 29 21 27 -3.51% 0.00% -14.55% -38.30% -27.59% 28.57% -52.63%
Trmanje 29 26 20 16 14 12 7 -10.34% -23.08% -20.00% -12.50% -14.29% -41.67% -75.86%
Tuzi Ljevorečke 42 38 34 32 3 2 5 -9.52% -10.53% -5.88% -90.63% -33.33% 150.00% -88.10%
Ubalac 12 11 10 8 6 5 5 -8.33% -9.09% -20.00% -25.00% -16.67% 0.00% -58.33%
Ubli 136 138 120 122 110 99 107 1.47% -13.04% 1.67% -9.84% -10.00% 8.08% -21.32%
Cvilin 14 13 12 13 4 3 4 -7.14% -7.69% 8.33% -69.23% -25.00% 33.33% -71.43%
UKUPNO U
SLIVU MORAČE
1534 1556 1471 1245 939 727 672 1.43% -5.46% -15.36% -24.58% -22.58% -7.57% -56.19%
220

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Pregled promjene broja domaćinstava po popisima u slivu Morače 1948 – 2003 – opština Kolašin
Domaćinstva
Procenat promjene
1948 1953 1961 1971 1981 1991 2003 1953/48 1961/53 1971/61 1981/71 1991/81 2003/91 2003/48
Kolašin 3379 3516 3841 3565 3313 3283 3168 4.05% 9.24% -7.19% -7.07% -0.91% -3.50% -6.24%
Bare 27 27 24 26 22 22 19 0.00% -11.11% 8.33% -15.38% 0.00% -13.64% -29.63%
Bojići 43 41 43 49 53 45 45 -4.65% 4.88% 13.95% 8.16% -15.09% 0.00% 4.65%
Veljeduboko 60 69 64 75 53 45 35 15.00% -7.25% 17.19% -29.33% -15.09% -22.22% -41.67%
Višnje 19 22 19 17 12 10 7 15.79% -13.64% -10.53% -29.41% -16.67% -30.00% -63.16%
Vlahovići 46 69 92 65 69 45 40 50.00% 33.33% -29.35% 6.15% -34.78% -11.11% -13.04%
Vrujica 33 29 47 44 35 31 24 -12.12% 62.07% -6.38% -20.45% -11.43% -22.58% -27.27%
Gornja Rovca Bulatovići 80 75 82 75 57 50 49 -6.25% 9.33% -8.54% -24.00% -12.28% -2.00% -38.75%
Dragovića Polje 41 53 55 50 46 44 25 29.27% 3.77% -9.09% -8.00% -4.35% -43.18% -39.02%
Đuđevina 78 80 65 58 56 58 24 2.56% -18.75% -10.77% -3.45% 3.57% -58.62% -69.23%
Jasenova 21 29 75 32 21 21 17 38.10% 158.62% -57.33% -34.38% 0.00% -19.05% -19.05%
Kos 42 38 38 69 28 17 11 -9.52% 0.00% 81.58% -59.42% -39.29% -35.29% -73.81%
Liješnje 54 54 63 41 32 28 17 0.00% 16.67% -34.92% -21.95% -12.50% -39.29% -68.52%
Ljevište 54 54 58 61 43 22 20 0.00% 7.41% 5.17% -29.51% -48.84% -9.09% -62.96%
Ljuta 28 25 37 32 27 21 15 -10.71% 48.00% -13.51% -15.63% -22.22% -28.57% -46.43%
Manastir Morača 25 33 88 38 25 24 20 32.00% 166.67% -56.82% -34.21% -4.00% -16.67% -20.00%
Međuriječje 62 57 75 50 49 39 41 -8.06% 31.58% -33.33% -2.00% -20.41% 5.13% -33.87%
Mioska 33 34 108 33 27 27 20 3.03% 217.65% -69.44% -18.18% 0.00% -25.93% -39.39%
MrtvoDuboko 26 25 27 25 19 16 16 -3.85% 8.00% -7.41% -24.00% -15.79% 0.00% -38.46%
Osretci 96 102 86 75 65 51 38 6.25% -15.69% -12.79% -13.33% -21.54% -25.49% -60.42%
OckaGora 8 10 26 11 8 7 6 25.00% 160.00% -57.69% -27.27% -12.50% -14.29% -25.00%
Petrova Ravan 65 60 61 61 45 39 32 -7.69% 1.67% 0.00% -26.23% -13.33% -17.95% -50.77%
Požnja 44 47 55 39 35 28 28 6.82% 17.02% -29.09% -10.26% -20.00% 0.00% -36.36%
Ravni 54 43 48 45 31 25 23 -20.37% 11.63% -6.25% -31.11% -19.35% -8.00% -57.41%
Raičevina 74 74 67 74 60 62 53 0.00% -9.46% 10.45% -18.92% 3.33% -14.52% -28.38%
Raško 24 39 48 41 28 26 15 62.50% 23.08% -14.58% -31.71% -7.14% -42.31% -37.50%
Redice 45 37 49 50 39 35 35 -17.78% 32.43% 2.04% -22.00% -10.26% 0.00% -22.22%
Sela 72 74 76 61 53 45 37 2.78% 2.70% -19.74% -13.11% -15.09% -17.78% -48.61%
Sreteška Gora 29 30 30 29 20 14 10 3.45% 0.00% -3.33% -31.03% -30.00% -28.57% -65.52%
Starče 117 108 129 93 77 67 36 -7.69% 19.44% -27.91% -17.20% -12.99% -46.27% -69.23%
Trnovica 27 25 22 24 19 11 9 -7.41% -12.00% 9.09% -20.83% -42.11% -18.18% -66.67%
Ulica 73 73 71 63 37 27 22 0.00% -2.74% -11.27% -41.27% -27.03% -18.52% -69.86%
Cerovice 61 67 72 78 52 42 38 9.84% 7.46% 8.33% -33.33% -19.23% -9.52% -37.70%
Crkvine 17 15 16 11 11 9 9 -11.76% 6.67% -31.25% 0.00% -18.18% 0.00% -47.06%
UKUPNO U SLIVU
MORAČE
1578 1618 1916 1595 1254 1053 836 2.53% 18.42% -16.75% -21.38% -16.03% -20.61% -47.02%
221

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Projekcija stanovništva po naseljima u Slivu - opština Podgorica
Naselje
Popis
1981. 2003.
Procjena
2009.
Ukupno
prema
trendu i u
scenariju
bez
investicija
2021.
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
poljoprivrednog
razvoja
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
turističkog
razvoja
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
hidroenergetskog
i voda kao roba
Ukupno
2021.
Bezjovo 205 118 110 93 10 103
Bioče 255 179 167 142 20 200 40 402
Blizna 72 16 15 13 5 18
Bolesestra 124 58 54 46 5 51
Brskut 104 19 18 15 5 410 20 450
Vijedenje 41 67 62 53 5 58
Vilac 51 27 25 21 5 26
Gornje Stravče 37 10 9 8 5 13
Grbi Do 40 27 25 21 5 26
Donje Stravče 36 21 20 17 5 22
Duga 80 34 32 27 5 32
Duške 195 72 67 57 10 67
Zagreda 9 8 7 6 6
Zaugao 63 17 16 13 5 18
Kiselica 86 23 21 18 5 23
Klopot 61 16 15 13 13
Kosor 170 70 65 55 5 60
Kržanja 103 81 75 64 10 74
Lijeva Rijeka 85 53 49 42 10 200 10 262
Liješta 133 87 81 69 15 84
Lopate 56 30 28 24 5 29
Lutovo 39 7 7 6 6
Momče 222 63 59 50 5 55
Mrke 230 200 186 158 10 168
Pelev Brijeg 64 24 22 19 5 24
Prisoja 70 29 27 23 5 28
Raći 71 30 28 24 5 29
Rijeka Piperska 114 76 71 60 5 50 40 155
Seoštica 41 6 6 5 5
Slacko 78 54 50 43 10 60 113
Stupovi 151 67 62 53 10 80 143
Trmanje 50 9 8 7 5 12
Tuzi Ljevorečke 5 6 6 5 5
Ubalac 21 8 7 6 5 11
Ubli 493 341 317 270 25 295
Cvilin 9 7 7 6 5 11
Ukupno
Podgorica
3664 1960 1824 1551 240 1000 110 2897
Tabela – Projekcija stanovništva po naseljima u Slivu – opština Kolašin
Naselje
Popis
1981. 2003.
Procjena
2009.
Ukupno
prema
trendu i u
scenariju
bez
investicija
2021.
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
poljoprivrednog
razvoja
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
turističkog
razvoja
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
hidroenergetskog
i voda kao roba
Ukupno
2021.
Bare 91 63 56 43 30 73
Bojići 206 156 139 106 100 300 506
Velje duboko 179 90 80 61 40 300 401
Višnje 34 16 14 11 5 340 356
Vlahovići 264 139 124 95 45 100 240
Vrujica 91 63 56 43 20 63
Gornja Rovca 251 147 131 100 45 145
222

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Naselje
Bulatovići
Popis
1981. 2003.
Procjena
2009.
Ukupno
prema
trendu i u
scenariju
bez
investicija
2021.
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
poljoprivrednog
razvoja
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
turističkog
razvoja
Povćanje br.
stanovnika
ostvarivanjem
scenarija
hidroenergetskog
i voda kao roba
Ukupno
2021.
Dragovića Polje 164 60 54 41 20 100 10 171
Đuđevina 175 59 53 40 20 60
Jasenova 47 35 31 24 10 40 10 84
Kos 94 30 27 20 10 30
Liješnje 106 28 25 19 10 29
Ljevište 181 72 64 49 40 400 10 499
Ljuta 162 33 29 22 10 10 42
Manastir Morača 65 49 44 33 15 100 10 158
Međuriječje 208 114 102 78 25 103
Mioska 94 45 40 31 10 41
Mrtvo Duboko 60 35 31 24 10 100 10 144
Osretci 265 75 67 51 15 66
Ocka Gora 39 29 26 20 10 30
Petrova Ravan 182 61 54 41 85 126
Požnja 122 82 73 56 50 60 166
Ravni 100 48 43 33 40 73
Raičevina 214 148 132 101 60 161
Raško 125 35 31 24 15 39
Redice 225 114 102 78 45 123
Sela 246 71 63 48 60 108
Sreteška Gora 81 18 16 12 20 20 10 62
Starče 350 120 107 82 110 140 332
Trnovica 92 21 19 14 20 34
Ulica 113 48 43 33 40 73
Cerovice 228 87 78 59 25 84
Crkvine 40 24 21 16 10 26
Ukupno -
Kolašin
4894 2215 1979 1506 1070 2000 70 4648
Tabela – Izmještanje magistralnog puta radi realizacije akumulacije „Zlatica”
Broj profila Pozicija Stacionaža
1 2 3
1 Početak izmještanja 0+000.00
21 Veza izmještene i postojeće magistrale 0+357.71
39 Odvajanje ka kruni brane Zlatica 0+701.34
44' Početak tunelske cijevi 0+805.00
45' Početak tunela L=63.00m 0+816.00
47 Kraj tunela 0+879.00
48' Kraj tunelske cijevi 0+887.00
66' Početak tunela L=83.00m 1+150.00
72' Kraj tunela 1+233.00
73' Kraj tunelske cijevi 1+241.00
84' Početak tunela L=34.00m 1+340.00
89' Kraj tunela 1+374.00
124 Početak tunela L=191.94m 2+153.06
134 Kraj tunela 2+345.00
135 Kraj tunelske cijevi 2+348.23
146' Početak vijadukta L=12.00m 2+452.00
223

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj profila Pozicija Stacionaža
1 2 3
148' Kraj vijadukta 2+464.00
168' Početak tunela L=223.00m 2+925.00
178' Kraj tunela 3+148.00
181 Priključak postojeće magistrale 3+198.28
188 Kraj izmještanja, uklapanje u magistralu 3+454.50
Tabela – Izmještanje magistralnog puta radi realizacije akumulacije „Raslovići”
Broj profila Pozicija Stacionaža
1 2 3
1 Početak izmještanja 0+000.00
8' Odvajanje ka kruni brane Raslovići 0+183.49
58 Kraj izmještanja 1+000.00
Izmještanje magistralnog puta radi realizacije akumulacije „Andrijevo”
Tabela – Andrijevo-Melještak, glavni projekat (1988)
Broj profila Pozicija Stacionaža
1 2 7
1 Početak odvajanja od magistrale 0+000.00
35 Početak tunela L=41.87m 0+482.00
41 Kraj tunela 0+523.87
68 Početak tunela L=67.00m 0+756.48
75 Kraj tunela-početak vijadukta L=13.00m 0+823.48
79 Kraj vijadukta 0+836.48
86 Početak tunela L=115.30m 0+872.39
98 Kraj tunela-početak vijadukta L=41.16m 0+987.69
107 Kraj vijadukta 1+028.85
110 Početak tunela L=245.05m 1+045.35
135 Kraj tunela 1+290.40
144 Početak tunela L=504.76m 1+357.67
181 Kraj tunela-odvajanje ka kruni brane Andrijevo 1+862.43
190 Početak tunela L=270.47m 1+912.43
211 Kraj tunela 2+182.90
232 Početak tunela L=181.16m 2+364.55
245 Kraj tunela 2+545.71
250 Početak tunela L=479.65m 2+568.21
285 Kraj tunela 3+047.86
288 Početak vijadukta L=46.27m 3+061.36
301 Kraj vijadukta 3+107.63
317 Početak tunela L=322.04m 3+263.27
346 Kraj tunela 3+585.31
396 Početak tunela L=42.65m 4+129.64
401 Kraj tunela 4+172.29
409 Početak tunela L=60.84m 4+221.43
416 Kraj tunela 4+282.27
224

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj profila Pozicija Stacionaža
1 2 7
443 Početak tunela L=97.48m 4+617.42
452 Kraj tunela 4+714.90
474 Početak tunela L=48.25m 4+949.52
482 Kraj tunela 4+997.77
527 Priključak puta za Trmanje 5+522.08
541 Početak tunela L=69.92m 5+657.20
550 Kraj tunela 5+727.12
563 Početak vijadukta L=48.54m 5+888.09
569 Kraj vijadukta 5+936.63
590 Početak vijadukta L=50.30m 6+183.75
600 Kraj vijadukta 6+234.05
642 Početak tunela L=71.46m 6+694.27
647
Kraj tunela-kraj I faze,
privremeni priključak za Pjenavac
6+765.73
Tabela – Melještak-M.Morača, idejni projekat (1988.)
Broj
profila Pozicija Stacionaža
1 2 3
1 Početak odvajanja od magistrale 0+000.00
6' Početak tunela L=61.99m 0+081.25
11 Kraj tunela 0+143.24
17' Početak tunela L=101.00 m 0+231.00
22' Kraj tunela 0+332.00
90' Početak tunela L=50.00m 1+288.00
93' Kraj tunela 1+338.00
144' Početak mosta L=76.00m 1+472.20
111'' Kraj mosta 1+548.20
142 Početak mosta L=71.16m 1+931.84
152 Kraj mosta 2+003.00
167 Početak tunela L=165.54m 2+187.27
183 Kraj tunela 2+352.81
188
Odvajanje planiranog lokalnog
puta za Mrtvo Duboko 2+396.31
190' Početak arm. bet. mosta L=312.86m 2+423.00
197 Kraj mosta 2+735.86
220 Početak vijadukta L=9.00m 2+950.09
222 Kraj vijadukta 2+959.09
230 Početak tunela L=105.66m 3+050.00
242 Kraj tunela 3+155.66
246 Početak tunela L=28.84m 3+187.16
248' Kraj tunela 3+216.00
293' Početak mosta L=112.5m 3+840.00
298' Kraj mosta 3+952.50
299' Početak tunela L=539.00m 3+969.00
308' Kraj tunela 4+508.00
225

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj
profila Pozicija Stacionaža
1 2 3
321' Početak mosta L=85.00m 4+252.50
326' Kraj mosta 4+337.50
338' Početak tunela L=171.00m 4+547.00
346 Kraj tunela 4+718.00
371 Početak arm. bet. mosta L=37.14m 5+144.14
374' Kraj arm. bet. mosta 5+181.28
376' Početak arm. bet. Mosta L=87.00m 5+216.34
383 Kraj arm. bet. mosta 5+303.34
397' Početak tunela L=50.00m 5+578.00
402' Kraj tunela 5+628.00
410 Početak tunela L=62.07m 5+727.93
413' Kraj tunela 5+790.00
422 Početak tunela L=36.50m 5+954.39
424 Kraj tunela 5+990.89
425' Početak tunela L=106.11m 6+022.00
431 Kraj tunela 6+128.11
432' Početak mosta L=200.50m 6+154.50
437' Kraj mosta 6+355.00
438' Početak tunela L=285.62m 6+372.00
453 Kraj tunela 6+657.62
455 Početak tunela L=35.38m 6+692.62
458' Kraj tunela 6+728.00
470' Početak tunela L=62.00m 6+898.00
473' Kraj tunela 6+960.00
484' Početak tunela L=288.32m 7+240.00
502 Kraj tunela 7+528.32
522 Početak tunela L=193.55m 7+914.45
532' Kraj tunela 8+108.00
557' Početak tunela L=80.00m 8+502.00
562' Kraj tunela 8+582.00
566 Početak arm. bet. Mosta L=105.69m 8+669.30
573 Kraj arm. bet. mosta 8+774.99
573' Početak tunela L=25.40m 8+788.60
577' Kraj tunela 8+814.00
583 Kraj izmještanja 8+945.71
Tabela – Brana Andrijevo- Lazine, idejno rješenje 2009.
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H m i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
0 Kruna brane Andrijevo +5m 300 0
1 Ulaz u most 272.5 625 27.5 -4.4 0+625
2
Kraj mosta-vijadukta,
ulaz u tunel 265.9 M 150 6.6 -4.4 0+775
3
Kraj tunela Žlijeb,
ulaz u most 259.3 T 150 6.6 -4.4 0+925
226

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H m i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
4 Kraj mosta Žlijeb 251.6 M 175 7.7 -4.4 1+100
5 Ulaz u most Lazine 218.6 750 33 -4.4 1+850
6 Kraj mosta Lazine 214.2 M 100 4.4 -4.4 1+950
Uključenje u magistalni put
7
nizvodno od brane 199.9 325 14.3 -4.4 2+275
Tabela – Blizna-Trmanje (km 15+509) – put br. 4
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Trmanje (d. Polje, bistijerna) 980 0 2% 0
2 Mukinja( Rupe) ulaz u tunel 987.7 384.84 8 0% 384.84
3 Brezove rupe (kraj tunela) 987.7 453.55 0 4% 838.39
4 Katun, Razdolje (ulaz u tunel) 1042.7 1376.22 55 3% 2214.61
5 Jasen(rupe) kraj tunela 1058.1 512.49 15 -6% 2727.1
6 Prljavica 1014.2 731.69 -44 -6% 3458.79
7 Razvršje (dolina) 985.3 482.51 -29 -6% 3941.3
8 Razvršje( brijeg) 961.6 393.84 -24 -6% 4335.14
9 Platije piperske (Lutov do) 884 1294.66 -78 -6% 5629.8
10 Riječki brotnjik (proplanak) 811.4 1208.88 -73 -6% 6838.68
Smokovnik (ulaz u most)
11
(Pšeničke prodoli) 681.9 2158.13 -129 -6% 8996.81
12 Smokovnik (kraj mosta) 672.6 156.29 -9 -6% 9153.1
Pšeničke prodoli
13
(prevoj i ulaz u tunel) 647.7 414.15 -25 -6% 9567.25
14 Lunjevik ( Crmnica) vidikovac 603.3 740.2 -44 -6% 10307.45
15 Brajanov potok (ulaz u most) 557.5 763.95 -46 -6% 11071.4
16 Brajanov potok (kraj mosta) 550.3 119.79 -7 -6% 11191.19
17 Koricki brijeg 515.5 579.8 -35 -6% 11770.99
18 Obručine 453.4 1033.98 -62 -6% 12804.97
19 Krstati potok(ulaz u most) 432.9 341.68 -21 -6% 13146.65
20 Krstati potok(kraj mosta) 423.9 150.89 -9 -6% 13297.54
21 Grabovica (ulaz u most) 409.8 234.2 -14 -6% 13531.74
22 Grabovica (kraj mosta) 398.9 181.55 -11 -6% 13713.29
23 Krstati potok (ulaz u most) 369 498.48 -30 -6% 14211.77
24 Krstati potok (kraj mosta) 360.8 137.3 -8 -4% 14349.07
25 Blizna( Dubravica) post. put 320 1160.13 41 -3% 15509.2
227

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Mrtvo Duboko-Smolice - Dumačine (km 4+650) – put br. 5
Br.
profila
Pozicija
Kote
mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Škola 430 - - - 0+000
3.7
2 Ulaz u most 426.25 75 5 5 0+075
3 Kraj mosta 423.75 M 50 2.5 5 0+125
4 Ulaz u most 418.75 100 5 5 0+225
5 Kraj mosta 416.25 M 50 2 5 0+275
6 Ulaz u most (Dubočinjak) 396.25 400 20 5 0+675
7 Kraj mosta (Dubočinjak) 393.75 M 50 2.5 5 0+725
3.7
8 Ulaz u most 386.4 75 5 5 0+800
9 Kraj mosta 383.9 M 50 2.5 5 0+850
10 Ispod Đurevače 343.9 800 40 5 1+650
11
Ispod Đurevače
(ulaz ispod stijene) 318.9 625 25 4 2+275
12 Smolice (izlaz iz stijene) 309.9 450 9 2 2+725
13 Smolice ulaz u most 304.4 275 5.5 2 3+000
14 Kraj mosta 301.9 M 125 2.5 2 3+125
15 Ulaz u most 300 200 2 1 3+325
16 Kraj mosta 300 M 125 0 0 3+450
17 Zeleni vir 300 550 0 0 4+000
18 Ulaz u most 300 350 0 0 4+350
19 Kraj mosta 300 M 50 0 0 4+400
20
Put Andrijevo (brana)-
Manastir Morača 300 250 0 0 4+650
Tabela – M.Morača (Osredci)-Liješnje-Višnje-Kapetanovo jezero, (km 29+720.00) – put br. 6
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1
Manastir Morača,
Debeli lug, Jad. mag. 370 0 0+000
2 Ulaz u most 375 100 5 5 0+100
3 Kraj mosta 380 M 100 5 5 0+200
4 Ulaz u most 393 225 13.5 6 0+425
5 Kraj mosta 399.5 M 100 6 6 4+525
6 Ulaz u most 417.5 300 18 6 0+825
7 Kraj mosta (Crnine) 420.5 M 50 3 6 0+875
8 Greben 440 325 19.5 6 1+200
9 Ulaz u most 470 500 30 6 1+700
10 Kraj mosta 476 M 100 6 6 1+800
11 Ulaz u most (Rupe 1) 486.5 175 10.5 6 1+975
12 Kraj mosta (Rupe 1) 491 M 75 4.5 6 2+050
13 Ulaz u most( Rupe 2 ) 498 100 6 6 2+150
14 Kraj mosta (Rupe 2) 501 M 50 3 6 2+200
15 Ulaz u most( Rupe 3 ) 504 50 3 6 2+250
16 Kraj mosta (Rupe 3) 507 M 50 3 6 2+300
17 Ulaz u most (Rupe 4) 511.5 75 4.5 6 2+375
18 Kraj mosta (Rupe 4) 514.5 M 50 3 6 2+425
228

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
19 Rasuta ploča (Ulaz u most) 529.5 250 15 6 2+675
20 Kraj mosta,Ulaz u tunel 534 M 75 4.5 6 2+750
21 Kraj tunela, ulaz u most 544.5 T 175 10.5 6 2+925
22 Kraj mosta Rasuta ploča 552 M 125 7.5 6 3+050
23 Ulaz u most 558 100 6 6 3+150
24 Kraj mosta 562.5 M 75 4.5 6 3+225
25 Ulaz u most 567 75 4.5 6 3+300
26
Kraj mosta,
ulaz u tunel "Prisoja" 577.5 M 175 10.5 6 3+475
27 Kraj tunela "Prisoja" 578 T 175 10.5 6 3+650
28 Ulaz u most 609 350 21 6 4+000
29 Kraj mosta 616.5 M 125 7.5 6 4+125
30 Ulaz u most 624 125 7.5 6 4+250
31 Kraj mosta 627 M 50 3 6 4+300
32 Ulaz u most 643.5 275 16..5 6 4+575
33 Kraj mosta 646.5 M 50 3 6 4+625
34 Ulaz u most 658.5 200 12 6 4+825
35 Kraj mosta 616.5 M 50 3 6 4+875
36 Ulaz u most, "Klačnica" 688.5 450 27 6 5+325
37 Kraj mosta, "Klačnica" 699 T 175 10.5 6 5+500
38 Jagodina njiva 725 500 30 6 6+000
39 Ulaz u most 751.5 375 22.5 6 6+375
40 Kraj mosta 754.5 M 50 3 6 6+425
41 Ulaz u tunel "Velja gora" 763.5 150 9 6 6+575
42 Kraj tunela "Velja gora" 772.5 T 150 9 6 6+725
43 Ulaz u most "Padeški potok" 1 787.5 250 15 6 6+975
44 Kraj mosta "Padeški potok" 1 790.5 M 50 3 6 7+025
45 Ulaz u most "Padeški potok" 2 805.5 250 15 6 7+275
46 Kraj mosta "Padeški potok" 2 808.5 M 50 3 6 7+325
47 Greben 829.5 350 21 6 7+675
48 Ulaz u most 867 625 37.5 6 8+300
49 Kraj mosta 870 M 50 3 6 8+350
50 Ulaz u most 874.5 75 4.5 6 8+425
51 Kraj mosta, ulaz u tunel 877.5 M 50 3 6 8+475
52 Kraj tunela, ulaz u most 891 T 225 13.5 6 8+700
53 Kraj mosta 894 M 50 3 6 8+750
54 Ulaz u most 924 500 30 6 9+250
55 Kraj mosta 927 M 50 3 6 9+300
56 Greben (Vranjač krš) 946.5 325 19.5 6 9+625
57 Ulaz u most 975 475 28.5 6 10+100
58 Kraj mosta 971 M 150 6 4 10+250
59 Ulaz u tunel - "Jelovica" 978 175 7 4 10+425
60
Kraj tunela-"Jelovica",
ulaz u most 991.75 T 125 3.75 3 10+550
61 Kraj mosta 993.25 M 50 1.5 3 10+600
62 Ulaz u most 1003.25 250 10 4 10+850
63 Kraj mosta 1005.25 M 50 2 4 10+900
64 Ulaz u most 1009.25 100 4 4 11+000
65 Kraj mosta 1013.25 100 4 4 11+100
66 Ulaz u most (Međupotočje) 1017.25 100 4 4 11+200
67 Kraj mosta (Međupotočje) 1019.25 M 50 2 4 11+250
68 Ulaz u tunel "Rađenoga" 1025.25 150 6 4 11+400
69 Kraj tunela "Rađenoga" 1029.25 T 100 4 4 11+500
229

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
70 Ulaz u most 1033.25 100 4 4 11+600
71 Kraj mosta 1035.25 50 2 4 11+650
72 Ulaz u most 1038.25 75 3 4 11+725
73 Kraj mosta 1040.25 50 2 4 11+775
74
Pribojevica
(ukrštanje za Ropušnicu) 1050.25 250 10 4 12+025
75 Ulaz u most 1054.25 100 4 4 12+125
76 Kraj mosta 1058.25 M 100 4 4 12+225
77 Ulaz u most 1067.25 225 9 4 12+455
78 Kraj mosta 1069.05 M 45 1.8 4 12+495
79 Ulaz u most 1075.25 150 6 4 12+645
80 Kraj mosta 1077.25 M 50 2 4 12+695
81 Ulaz u most( Previne) 1081.25 100 4 4 12+795
82 Kraj mosta (Previne) 1083.25 M 50 2 4 12+845
83 Ulaz u most 1087.25 100 4 4 12+945
84 Kraj mosta 1089.25 M 50 2 4 12+995
85 Donja Previna 1099.25 250 10 4 13+245
86 Ulaz u most 1108.25 300 9 3 13+545
87 Kraj mosta 1111.25 M 100 3 3 13+645
88 Ulaz u most Ploča 1117.25 200 6 3 13+845
89 Kraj mosta Ploča 1118.75 50 1.5 3 13+895
90 Kunak(kota 1124) 1124 175 5.25 3 14+070
91 Ulaz u most Priklop potok 1124.02 175 4.02 2.3 14+245
92 Kraj mosta Priklop potok 1130.32 M 100 2.3 2.3 14+345
93 Liješnje (kota 1143) 1143 550 12.68 2.3 14+895
94 Ulaz u most 1156.8 1150 13.8 1.2 16+045
95 Kraj mosta 1157.4 M 50 0.6 1.2 16+095
96 Ulaz u most Brankovac 1160.4 250 3 1.2 16+345
97 Kraj mosta Brankovac 1161.6 100 1.2 1.2 16+445
98 Ulaz u most 1162.8 100 1.2 1.2 16+545
99 Kraj mosta 1163.4 M 50 0.6 1.2 16+595
100 Ulaz u most Garski potok 1176 1050 12.6 1.2 17+645
101 Kraj mosta Garski potok 117.2 M 100 1.2 1.2 17+745
102 Jasenova (kota 1188) 1185.6 700 8.4 1.2 18+445
103 Ulaz u mosta Rovine 1193.1 625 7.5 1.2 18+070
104 Kraj mosta Rovine 1193.7 M 50 0.6 1.2 19+120
105 Ulaz u most Lubanja glava 1197.3 300 3.6 1.2 19+420
106 Kraj mosta Lubanja glava 1197.9 M 50 0.6 1.2 19+470
107 Ulazu most Siljevica 1 1202.4 375 4.5 1.2 19+845
108 Kraj mosta Siljevica 1 1203 M 50 0.6 1.2 19+895
109 Ulaz u most Siljevica 2 (Višnje) 1207.8 400 4.8 1.2 20+295
110 Kraj mosta Siljevica 2 (Višnje) 1208.4 M 50 0.6 1.2 20+345
111
Ulaz u most Vrela Mrtvice
(Višnje) 1211.4 125 3.75 3 20+470
112
Kraj mosta Vrela Mrtvice
(Višnje) 1212.9 50 1.5 3 20+520
113 Dubrava (Višnje) 1250.4 625 37.5 6 21+145
114 Pod (Višnje) 1290.9 675 40.5 6 21+820
115 Vršca (Grebed-Brijeg) 1338.9 800 48 6 22+620
116 Veljanovice 1373.4 575 34.5 6 23+195
117 Ulaz u most Slatinski potok 1397.4 400 24 6 23+595
118
Kraj mosta Slatinski potoktunel
Bodiguz 1400.4 M 50 3 6 23+645
230

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
119
Kraj tunela Bodiguz,
ulaz u most 1412.4 T 200 12 6 23+845
120 Kraj mosta Maniti potok 1424.4 M 200 12 6 24+045
121 Ulaz u tunel Planinica 1440.9 275 16.5 6 24+320
122 Kraj tunela Planinica 1451.4 T 175 10.5 6 24+495
123 Milin do (Katun) 1493.4 700 42 6 25+195
124 Milin do (Gornji) 1529.4 600 36 6 25+795
125
Ulaz u most
(Otoka Kapetanovog jezera) 1566.9 625 37.5 6 26+420
126
Kraj mosta
(Otoka Kapetanovog jezera) 1572.9 100 6 6 26+520
127 Trebiješ (kota 1614) 1613.4 675 40.5 6 27+195
128
Trebiješ(raskrs.):
Nikšić-Kapetanovo jez. 1629 875 15.6 1.78 28+070
129 Kapetanovo jezero 1690 1650 61 3.69 29+720
Tabela – Kruna brane Ibrištica – trasa puta M.Morača-Kapetanovo jezero, (km 2+800) – put br. 7
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Kruna brane 484 - - - -
2 Gornji Zagradac 556 1200 72 6 1+200
3 Stara Jasenova 631 1250 75 6 2+450
4
Prof. 33 puta M.Morača
-Kapet.jezero 646.5 350 15.5 4.3 2+800
Tabela – Pribojevica-Ropušnica (Lomovi) (km 6+100.00) – put br. 8
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Pribojevice (ukrštanje K.jez.-M.Morača) 1050 - - - 0+000
2 Ulaz u most 1065 300 15 5 0+300
3 Kraj mosta 1071.25 M 125 6.25 5 0+425
4 Ulaz u most 1077.5 125 6.25 5 0+550
5 Kraj mosta 1083.75 M 125 6.25 5 0+675
6 Ulaz u most 1096.25 250 12.5 5 0+925
7 Kraj mosta 1101.25 M 100 5 5 1+025
8 Ulaz u most( Tustički p.) 1113.75 250 12.5 5 1+275
9 Kraj mosta( Tustički potok) 1118.75 M 100 5 5 1+375
10 Ulaz u most 1122.5 75 3.75 5 1+450
11 Kraj mosta 1126.25 M 75 3.75 5 1+525
12 Ulaz u most 1133.75 150 7.5 5 1+675
13 Kraj mosta 1138.75 M 100 5 5 1+775
14 Ulaz u most 1145 125 6.25 5 1+900
15 Kraj mosta 1150 M 100 5 5 2+000
16 Ulaz u most 1180 600 30 5 2+600
17 Kraj mosta 1183.75 M 75 3.75 5 2+675
18 Ulaz u tunel Vranjač krš 1191.25 150 7.5 5 2+825
231

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
19 Kraj tunela Vranjač krš 1198.75 T 250 7.5 3 3+075
20 Ulaz u most Skorin vrh 1215 325 16.25 5 3+400
21 Kraj mosta Skorin vrh 1220 M 100 5 5 3+500
22 Vidikovac 1 Skorin vrh 1238.75 375 18.75 5 3+875
23 Vidikovac 2 Skorin vrh 1266.25 550 27.5 5 4+425
24 Sikovi 1306.25 800 40 5 5+225
25 Lomovi( Ropušnica) 1350 875 43.75 5 6+100
Tabela – Liješnje-Velje Duboko, (km 7+400) – put br. 9
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
Liješnje (profili 99,
1
M.Morača-Kapet.jez. ) 1163.4 - - - -
2 Ploče (iznad stijena) 1088.4 1250 75 6 1+250
3 Sumrak potok ulaz u most 1064.4 400 24 6 1+650
4 Sumrak potok kraj mosta 1057 150 7.4 5 1+800
5 Ulaz u most Mrtvica 964 1550 93 6 3+350
6 Kraj mosta Mrtvica 956.5 150 7.5 5 3+500
7 Ulaz u most 941.5 250 15 6 3+750
8 Kraj mosta 937 75 4.5 6 3+825
9 Ulaz u most 932.5 75 4.5 6 3+900
10 Kraj mosta 928 75 4.5 6 3+975
11 Ulaz u most 892 600 36 6 4+575
12 Kraj mosta 884.5 125 7.5 6 4+700
13 Ulaz u most Krotaja potok 868 275 16.5 6 4+975
14 Kraj mosta Krotaja potok 860.5 125 7.5 6 5+000
15 Ulaz u most Rečica 852 700 8.5 1.2 5+800
16 Kraj mosta Rečica 851.81 100 0.19 0.19 5+900
17 Kruna brane Mrtvica 847 1500 2.81 0.19 7+400
Tabela – M.Morača (Debeli lug)-Ljevišta (km 17+788.00) – put br. 10
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Osredci (Ravno, Jad.magistrala) 370 0+000
2 Osredci- ulaz u tunel 374.71 125 4.71 3.77 0+175
3 Osredci-kraj tunela 381.3 T 175 6.59 3.77 0+300
4 Ravno, ulaz u most 403.92 600 22.62 3.77 0+900
5 Ravno, kraj mosta, ulaz u tunel 408.63 M 125 4.71 3.77 1+025
6 Kraj tunela "Jelenje" 417.11 T 225 8.48 3.77 1+250
7 Ulaz u most, "Ostružje" 443.5 700 26.39 3.77 1+950
8 Kraj mosta, "Ostružje", ulaz u tunel 447.27 M 100 3.77 3.77 2+050
9 Kraj tunela "Ostružje", ulaz u most 453.86 T 175 6.59 3.77 2+225
10 Kraj vijadukta -most 456.69 M 75 2.83 3.77 2+300
11 Ulaz u most 465.17 225 8.48 3.77 2+525
232

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
12 Kraj mosta /brana Ljuta/ 470 M 130 4.83 3.77 2+655
13 Ulaz u most 472.8 125 2.8 2.24 2+780
14 Kraj mosta 475.04 M 100 2.24 2.24 2+880
15 Ulaz u most 480.08 225 5.04 2.24 3+105
16 Kraj mosta 482.32 M 100 2.24 2.24 3+205
17 Ulaz u tunel "Konjevi" 486.8 200 4.48 2.24 3+404
18 Kraj tunela "Konjevi", ulaz u most 492.96 T 275 6.16 2.24 3+679
19 Kraj mosta 496.32 M 150 3.36 2.24 3.829
20 Ulaz u most "Čelina" 498.56 100 2.24 2.24 3+929
21 Kraj mosta "Čelina" 503.6 M 225 5.04 2.24 4+154
22 Ulaz u most 511.44 350 7.84 2.24 4+504
23 Kraj mosta, ulaz u tunel 513.12 M 75 1.68 2.24 4+579
24 Kraj tunela 517.04 T 175 3.92 2.24 4+754
25 Ulaz u most "Vrela" 524.88 350 7.84 2.24 5+104
26 Kraj mosta "Vrela"(D. Ljuta) 530.48 M 250 5.6 2.24 5+354
27 Ulaz u most 533.84 150 3.36 2.24 5+504
28 Kraj mosta "Škola" 537.2 M 150 3.36 2.24 5+654
29 Ulaz u most "Studenački potok" 550.08 575 12.88 2.24 6+229
30
Kraj mosta "Studenački potok",
ulaz u tunel 551.76 M 75 1.68 2.24 6+304
31 Kraj tunela (K=678) 557.36 T 250 5.6 2.24 6+554
32 Ulaz u most "Topli potok" 560.16 125 2.8 2.24 6+679
33 Kraj mosta "Topli potok" 563.52 M 150 3.36 2.24 6+829
34 Ulaz u most 575.28 525 11.76 2.24 7+354
35 Kraj mosta 579.2 M 175 3.92 2.24 7+529
36 Ulaz u "Požanska rijeka" 587.6 375 8.4 2.24 7+904
37 Kraj mosta "Požanska rijeka" 592.64 M 225 5.04 2.24 8+129
38 Krušev lug /Brana Pujevo brdo/ 616.16 1050 23.52 2.24 9+179
39 Šoljevi (Brijeg više škole) 657.62 775 41.46 5.35 9+954
40 Ulaz u most "Ratinja" 717.8 1125 60.18 5.35 11+079
41 Kraj mosta "Ratinja(Zavraća) 725.3 M 250 7.5 3 11+329
42 Ulaz u most "Kotinski potok" 729.05 125 3.75 3 11+454
43 Kraj mosta "Kotinski potok" 731.3 M 75 2.25 3 11+529
44 Starče (K-819) 758.93 825 27.63 5.35 12+354
45 Ulaz u most 807.38 850 48.45 5.7 13+204
46 Kraj mosta 813.08 M 100 5.7 5.7 13+304
47 Ulaz u most 847.28 600 34.2 5.7 13+004
48 Kraj mosta 852.28 M 100 5 5.7 14+004
49 Prevoj (K-901) Starče-Bojići 888.61 625 36.33 5.7 14+629
50 Ulaz u most 914.26 450 25.65 5.7 15+079
51 Kraj mosta 921.39 125 7.13 5.7 15+204
52 Bojići (K-1081) Brijeg 981.24 1050 59.85 5.7 16+254
53 Ulaz u most, Telač Do 1028.46 950 47.22 4.97 17+204
Kraj mosta,
54 ulaz na krunu brane "Ljevišta 1031 M 125 2.54 2 17+329
233

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj
profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
Kraj brane "Ljevišta"
55
(selo Ljevišta) 1031 459 0 0 17+788
Tabela – M.Morača (Nikonovac)-Đuđevine-Milića brijeg-Crkvine-Pčinja (Jad.Magistrala),
(km15+585) – put br. 11
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1
Manastir Morača
(Nikonovac- Jadr. Magistrala 330
2 Ulaz u most M.Morača 330 250 0 0 0+250
3 Kraj mosta M.Morača 340 M 200 10 5 0+450
4 Ulaz u most Varin potok 362 425 22 5.2 0+875
5 Kraj mosta Varin potok 370 M 150 8 5.3 1+025
6 Ulaz u most Ćirovića potok "1" 375 475 5 5.3 1+500
7 Kraj mosta Ćirovića potok "1" 403 M 150 28 5.3 1+650
8 Ulaz u most Ćirovića potok "2" 411 150 8 5.3 1+800
9 Kraj mosta Ćirovića potok "2" 416 M 100 5 5 1+900
10 Ulaz u most Solički potok "1" 444 525 28 5.3 2+425
11 Kraj mosta Solički potok "1" 452 M 150 8 5.3 2+575
12 Ulaz u most Solički potok "2" 457 100 5 5 2+675
13 Kraj mosta Solički potok "2" 463 M 120 6 5 2+795
14 Ulaz u most Solički potok "3" 479 300 16 5.3 3+095
15 Kraj mosta Solički potok "3" 483 M 75 4 5.3 3+170
16 Milića brijeg (okretnica) 512 550 29 5.3 3+720
17 Ulaz u most Solički potok "4" 563 1000 51 5.1 4+720
18 Kraj mosta Solički potok "4" 567 M 80 4 5 4+800
19 Ulaz u most Solički potok "5" 588 400 21 5.2 5+200
20 Mala, kraj mosta Solički potok "5" 592 M 75 4 5.3 5+275
21 Mala, ulaz u most Solički potok "6" 604 230 12 5.2 5+505
22 Kraj mosta Solički potok "6" 609 M 100 5 5 5+605
23 Ulaz u most Ćirovića potok "3" 626 325 17 5.2 5+930
24 Kraj mosta Ćirovića potok "3" 630 M 75 4 5.3 6+005
25 Ulaz u most Ćirovića potok "4" 634 75 4 5.3 6+080
26 Kraj mosta Ćirovića potok "4" 638 M 75 4 5.3 6+155
27 Ulaz u most Dabarski potok 685 880 47 5.3 7+035
28 Kraj tunela Dabarski potok 697 230 12 5.2 7+265
29 Donji Stožac 738 775 41 5.3 8+040
30 Ulaz u most Stožački potok 808 1325 70 5.3 9+365
31
Kraj mosta Stožački potok,
u tunel Donji ravni 812 M 75 4 5.3 9+440
32 Kraj tunela Donji ravni 825 T 425 13 3 9+865
33 Ulaz u most Vučkov potok "1" 871 875 46 5.3 10+740
34 Kraj mosta Vučkov potok "1" 875 M 75 4 5.3 10+815
35 Ulaz u most Vučkov potok "2" 883 150 8 5.3 10+965
36 Kraj mosta Vučkov potok "2" 888 M 100 5 5 11+065
37
Ranjevo brdo,
ulaz u most-vijadukt 922 650 34 5.2 11+715
38 Kraj mosta Ranjevo brdo 926 M 75 4 5.3 11+790
39 Ulaz u most Ržički potok 931 100 5 5 11+890
40 Kraj mosta Ržički potok 937 M 120 6 5 12+010
41 Ulaz u tunel Klekovača 949 225 12 5.3 12+235
234

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
42 Kraj tunela Klekovača 959 T 350 10 2.8 12+585
43
Proplanak Klekovača,
ulaz u tunel 981 425 22 5.2 13+010
44
Kraj tunela Klekovača,
ulaz u most 988 T 250 7 2.8 13+260
45 Kraj mosta Koštanica "1" 990 M 75 2 2.6 13+335
46 Ulaz u most Koštanica "2" 994 125 4 3.2 13+460
47 Kraj mosta Koštanica "2" 1001 M 250 7 2.8 13+710
48 Ulaz u most Pčinja "3" 1005 250 4 1.6 13+960
49 Kraj mosta Pčinja "3" 1007 M 100 2 2 14+060
50 Ulaz u tunel "Crkvine" 1016 700 9 1.3 14+760
51 Kraj tunela "Crkvine" 1010 T 475 -6 1.2 15+235
52 Ukaz u tunel Bistrica 1006 150 -4 -2.6 15+385
53 Kraj tunela Bistrica 1005 M 50 -1 -2 15+435
54
Jadranska magistrala
Žirački potok 1000 150 -5 -3.3 15+585
Tabela – Kruna brane Luge (367 mnm)-Đuđevine (put M.Morača-Crkvine), (km 1+110) – put br. 12
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Kruna brane Luge 367.00 - - - -
2 Ulaz u most 360.30 155 0.70 0.45 0+155
3 Kraj mosta 365.85 100 0.45 0.45 0+255
4
Đuđevine, profil 4 puta
M.Morača-Kapet. Jez 362.00 855 3.85 0.45 1+110
Tabela – Sreteška gora-Prekobrđe-Milića brijeg, (km 10+850) – put br. 13
Broj
profila
Pozicija
Kote
mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Sreteška gora( Peroševina, Livada) 350 - - 0 0+000
2 Ulaz u most 350 500 - 0 0+500
3 Kraj mosta 350 M 100 - 0 0+600
4 Ulaz u most 350 100 - 0 0+700
5 Kraj mosta,ulaz u most 350 M 75 - 0 0+775
6 Kraj mosta 350 M 75 - 0 0+850
7 Zagradac 350 100 - 0 0+950
8 Ulaz u most Bjelaja potok 350 1300 - 0 2+250
9 Kraj mosta Bjelaja potok 350 M 150 - 0 2+400
10 Ulaz u most Javorov potok 350 525 - 0 2+925
11
Kraj mosta Javorov p
(petlja za HE Kos) 350 M 50 - 0 2+975
12
Kaluđerski most
( ulaz u most Sjevernica) 354 200 4 2 3+175
13 Kraj mosta Sjevernica 360 M 200 6 3 3+375
14 Ulaz u most 367.5 125 7.5 6 3+500
15 Kraj mosta 373.5 M 100 7 7 3+600
16 Kućino brdo 399.75 375 26.25 7 4+975
17 Ulaz u most(Meljaci) 445.25 650 45.5 7 4+625
18 Kraj mosta Meljaci 1 450.5 M 75 5.25 7 4+700
235

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Broj
profila
Pozicija
Kote
mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
19 Ulaz u most Meljaci 2 469.75 275 19.25 7 4+975
20 Kraj mosta Meljaci 2 473.25 50 3.5 7 5+025
21 Ulaz u most Vinogradine 478.5 75 5.25 7 5+100
22 Kraj mosta Vinogradine 482 M 50 3.5 7 5+150
23 Vinogradine, lijeva obala Paštaka 520.5 550 38.5 7 5+700
24 Ulaz u most Paštak( okretnica) 534.5 200 14 7 5+900
25 Kraj mosta Paštak(okretnica) 539.75 M 75 5.25 5 5+975
26 Petrova ravan (ulaz u most) 562.5 325 22.75 7 6+300
27 Kraj mosta 567.75 M 75 5.25 7 6+375
28 Petrova ravan( ulaz u most) 580 175 12.25 7 6+550
29 Kraj mosta 585.25 M 75 5.25 7 6+625
30 Ulaz u most 592.25 100 7 7 6+725
31 Kraj mosta 597.5 M 75 5.25 7 6+800
32 Vidikovac 606.25 125 8.75 7 6+925
33 Prevoj Bojin Do 634.25 400 28 7 7+325
34 Bojin do( Strana) 640 150 5.75 3.83 7+475
35 Bojin do( Krš) 640 150 - 0 7+625
36 Streljanice (selo) 640 375 - 0 8+000
37 Paklješica( šumovita uvala) 640 600 - 0 8+600
38 Raskrsnica( prevoj) 640 400 - 0 9+000
39 Ulaz u most( Mrkonjin potok) 614 500 -26 5.2 9+500
40 Kraj mosta (Mrkonjin potok) 611.4 M 50 2.6 0 9+550
41 Ulaz u most 601 200 10.4 0 9+750
42 Kraj mosta 597.1 M 75 3.9 0 9+825
43 Ulaz u most 589.3 150 7.8 0 9+975
44 Kraj mosta 585.4 M 75 3.9 0 10+050
45 Raičevina( Donje livade) 569.8 300 15.6 0 10+350
46
Muline- Banje b.
( Petlja: M.Morača→Crkvine) 554.2 300 15.6 0 10+650
47
Milića brijeg
(trasa M.Morača→Crkvine) 543.8 200 10.4 5.2 10+850
Tabela – Kruna brane Kos-Meljaci (pr.19 puta Sret. Gora-Milića brijeg), (km 1+625.00) – put br. 14
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Kruna brane Kos 499.00 - - - -
2 Ulaz u most 492.90 550 6.10 1.10 0+550
3 Kraj mosta 492.10 75 0.80 1.10 0+625
4 Ulaz u most 491.30 75 0.80 1.10 0+700
5 Kraj mosta 490.20 100 1.1 1.10 0+800
6 Ulaz u most 483.00 650 7.20 1.10 1+450
7 Kraj mosta 481.90 100 1.10 1.10 1+550
8 Graben, Kučino brdo 469.75 1075 12.15 1.13 1+625
236

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Sreteška gora-Kruševice – put br. 15
Broj
profila
Pozicija
I varijanta
Kote
mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Ulaz u most Bjelaja potok 350.00 0 0 0
2 Početak mosta 429.00 1125 79.00 7.0 1125
3 Kraj mosta 437.00 125 8.00 6.0 1250
4 Ulaz u most 465.00 400 28.00 7.0 1650
5 Kraj mosta 473.00 125 8.00 6.0 1775
6 Čelina stijena 529.00 800 56.00 7.0 2575
7 Ulaz u most Zasjenski potok 576.20 675 47.20 7.0 3250
8 Kraj mosta Zasjenski potok 584.20 125 8.00 6.0 3375
9
Prljavi brijegpočetak
kruž. kriv. 645.45 875 61.25 7.0 4250
10
Prljavi brijegkraj
kružne krivine 649.95 150 4.50 3.0 4400
11 Ulaz u Zasjenski potok 714.70 925 64.75 7.0 5325
12 Kraj mosta Zasjenski potok 722.50 130 7.80 6.0 5455
13 Ulaz u Zasjenski potok 740.00 250 17.50 7.0 5705
14 Kraj mosta Zasjenski potok 748.00 125 8.00 6.0 5830
15 Čelina (Meteriz) 791.75 625 43.75 7.0 6455
16 Meterizi 809.25 250 17.50 7.0 6705
17 Ulaz u most Bjelaja potok (1) 882.75 1050 73.50 7.0 7755
18 Kraj mosta Bjelaja potok (1) 888.00 75 5.25 7.0 7830
19 Ulaz u mosta Bjelaja potok (2) 893.25 75 5.25 7.0 7905
20 Kraj mosta Bjelaja potok (2) 898.50 75 5.25 7.0 7980
Pečački vrh
21
(sjeverne padine- livada) 1047.25 2125 148.75 7.0 10105
22 Ulaz u tunel Pečački vrh 1103.25 800 56.00 7.0 10905
23
Kraj tunela Pječački vrh
(Tupaj potok) 1153.77 1675 50.52 3.0 12580
24
Stupaja
(obala jezera Kruševica) 1050.00 1650 103.77 6.0 14230
25 Kruna brane Kruševica 1039.00 550 11.00 2.0 14780
26
Postojeći put
( iznad kote uspora j. Kruševica) 1050.00 900 11.00 1.0 15680
II varijanta
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Pečački vrh 1047.25 0 0
2 Krši (ispod kote 1201) 1116.05 1376.00 68.80 5.0 1376.00
3 Prevoj Štavanj (kota 1190) 1190.00 1449 73.95 5.0 2825.00
4 Suvodo (most- Suvodski potok) 1120.00 1075.075 70.00 6.0 3900.08
5
Jasika,
kraj mosta Suvodski potok 1120.00 250 0.00 0.0 4150.08
6 Stupovi (livada- ravnica) 1110.00 500 10.00 2.0 4650.08
7 Kruna brane HE Kruševice 1039.00 1375 71.00 5.0 6025.08
237

Detaljni prostorni plan za višenamjenske akumulacije na rijeci Morači – Osnovni planski dokument
Tabela – Jablan-Kruna brane Nožica -Brskut-Kruna brane Brskut, (km 5+325.00) – put br. 16
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Jablan ( reg. put 45 mnm) 945.00 - - - -
2 Početak brane Nožica 932.00 3.25 13 4.00 0+325
3 Kraj brane Nožica 932.00 100 0.6 0.00 0+425
4 Mirin do (ulaz u tunel) 930.00 750 2 0.30 1+175
5 Lazi kraj tunela 920.00 600 10 -1.7 1+775
6 Brskut- okretnica 850.00 1300 70 -5.40 3+075
7 Kruna brane Brskut 787 2250.00 63 -2.80 5+325
Tabela – Bioče (Anovi)-Brijeg Vuksanovića-Krkor potok-Bulin most(Mala rijeka)-Regionalni put (Bioče-
Lijeva Rijeka), (km 2+325.00) – put br. 17
Broj profila Pozicija Kote mnm Rastojanja ∆H i% Stacionaža
1 2 3 4 5 6 7
1 Jad.Magistrala- Bioče 95 - - - 0+000
2 Ulaz u most “Morača” 90 175 5 2.8 0+175
3 Kraj mosta “Morača” 90 M 125 0 0.0 0+300
4 Skretanje sa post. puta 98 550 8 1.4 0+850
5 Ulaz u most “Krkor p.” 92 250 6 2.4 1+100
6 Kraj mosta “Krkor potok” 91 M 50 1 2.0 1+150
7 Trasa puta za ž.st. Bioče 90 400 1 0.0 1+550
8 Ulaz u “Bulin most “ 90 350 0 0.25 1+900
9 Kraj “Bulinog mosta” 93 M 125 3 2.4 2+025
10 Put Bioče-L.Rijeka 105 300 25 4.0 2+325
238