01. Uvod-i-osnovni-pojmovi - Raka Web

UNIVERZITET U NIŠU
PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET
ODSEK ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU
EKOTOKSIKOLOGIJA:
uvod i osnovni pojmovi
Milica Stojković

Osnovni pojmovi
• Toksikologija-nauka koja se bavi
proučavanjem otrova, trovanjem
živih bića , kao i međudejstvima
organizama i otrova
• Ekotoksikologija (toksikologija
životne sredine)-nauka nauka koja se bavi
specifičnim odnosom, interakcijama,
transformacijama, sudbinom, i
efektima prirodnih i sintetičkih
hemikalija u biosferi uključujući žive
organizme, populacije i ekosisteme

Osnovni pojmovi
• Toksikant (otrov)- supstanca
sposobna da izazove povrede živih
organizama
• Toksin (biotoksin)- organske
supstance koje proizvode isključivo
živi organizmi (zootoksini, fitotoksini,
bakteriotoksini, mikotoksini)

Osnovni pojmovi
• Toksičnost - osobina neke supstance da
može izazvati štetne efekte u organizmu
• Štetni efekti – biohemijske i fiziološke
promene na individui, koje utiču na stopu
rasta, rađanja i mortaliteta
• Izazvani efekti nazivaju se toksični efekti
• Toksikoza (intoksikacija)- bolest izazvana
dejstvom toksikanta (otrova) na
organizam

Osnovni pojmovi
• Biodostupnost – mogućnost hemijske komponente
da bude usvojena od strane organizma
• Ksenobiotici – supstance koje dospevaju u
organizam životinja i biljaka, ne koriste se kao izvor
energije ili gradivni materijal, ali delujući pod
određenim uslovima modifikuju tok normalnih
fizioloških procesa
• Ksenobiotici su materije koje unosimo u organizam,
a prema svom sastavu ili količini su mu strane. Ako
se neka vrsta polagano izlaže sve većoj količini
nekog ksenobiotika, obično se uspešno prilagodi ili
izumre. Sve su supstance oko nas nekad bile
ksenobiotici, ali se organizam evolucijom na njih
prilagodio ili je razvio mehanizam kako da ih se reši

Osnovni pojmovi
• Letalna doza (LD) -
ona količina toksičnih
materija koja pored
teške intoksikacije
izaziva i smrt
pojedinih ili svih
individua (LDmin. min.,
LDmax. max.)
• LD 50 - količina
toksičnih materija
koja dovodi do smrti
50% testiranih
individua
• Efektivna doza (ED 50
- doza koja kod 50%
životinja uzrokuje
vidljive znakove
trovanja
50 )

Osnovni pojmovi
• Granična vrednost imisije
(GVI) – najveća doza koja
ne izaziva štetne efekte
• Naziva se maksimalnom
dozvoljenom
koncentracijom (MDK)
• NOEC (No Observed Effect
Concentration) –
maksimalna koncentracija
bez efekta
• LOEC (Lowest Observed
Effect Concentration)–
minimalna koncentracija sa
efektom

Osnovni pojmovi
• Ekotoksikokinetika je deo ekotoksikologije koja
razmatra sudbinu ksenobiotika (ekopolutanata) u
životnoj sredini: njihove izvore, raspodelu u
abiotičkim i biotičkim elementima životne
sredine, transformacije ksenobiotike u sredini u
kojoj se nalaze, eliminaciju iz životne sredine
• Ekotoksodinamika je deo ekotoksikologije koji
razmatra konkretni mehanizam razvoja i oblike
toksičnog procesa izazvanog dejstvom
ekotoksikanta na biocenoze ili pojedinačne vrste
od kojih je ona sačinjena

Osnovni pojmovi
• Životna sredina - skup prirodnih i
stvorenih vrednosti čiji kompleksni
međusobni odnosi čine okruženje,
odnosno prostor i uslove za život
• Kvalitet
životne sredine - stanje
životne sredine koje se iskazuje
fizičkim, hemijskim, biološkim,
estetskim i drugim indikatorima

Osnovni pojmovi
• Zagađivanje životne sredine -
unošenje zagađujućih
materija ili
energije u životnu sredinu, izazvano
ljudskom delatnošću ili prirodnim
procesima koje ima ili može imati
štetne posledice na kvalitet životne
sredine i zdravlje ljudi
• Ugrožena
životna sredina - određeni eni
deo prostora gde zagađenje ili rizik
od zagađenja prevazilazi kapacitet
životne sredine

Osnovni pojmovi
• Opterećenje životne sredine -
pojedinačni ni ili zbirni uticaj aktivnosti
na životnu sredinu koje se može
izraziti kao ukupno (više srodnih
komponenti), zajedničko (više
raznorodnih komponenti), dozvoqeno
(u okviru graničnih nih vrednosti) i
prekomerno (preko dozvoljenih
graničnih nih vrednosti) opterećenje

Osnovni pojmovi
• Zagađivač - pravno ili fizičko lice koje
svojom aktivnošću ili neaktivnošću
zagađuje
životnu sredinu
• Zagađujuće materije - materije čije
ispuštanje u životnu
sredinu utiče ili
može uticati na njen prirodni sastav,
osobine i integritet

Osnovni pojmovi
• Emisija
- ispuštanje zagađujućih
materija ili energije iz individualnih
i/ili difuznih izvora u životnu sredinu i
njene medijume
• Imisija
- koncentracija zagađujućih
materija i nivo energije u životnoj
sredini kojom se izražava ava kvalitet
životne sredine u određenom enom
vremenu i prostoru

Osnovni pojmovi
• Rizik
- određeni eni nivo verovatnoće e da
neka aktivnost, direktno ili
indirektno, izazove opasnost po
životnu sredinu, život
i zdravlje ljudi;
• Udes
- iznenadni i nekontrolisani
događaj aj ili niz događaja, aja, koji nastaje
nekontrolisanim oslobađanjem,
izlivanjem ili rasipanjem opasnih
materija

Osnovni pojmovi
• Vlada Republike Srbije je 2004.
godine donela Uredbu o utvrđivanju
kriterijuma za određivanje statusa
posebno ugrožene životne sredine,
statusa ugrožene životne sredine i za
utvrđivanje prioriteta za sanaciju i
remedijaciju (Službeni glasnik br.
135/04)

Osnovni pojmovi
• Utvrđivanje statusa ugroženosti životne
sredine zasniva se na podacima iz:
1) Izveštaja o stanju životne sredine
2) Integralnog katastra zagađivača
3) Monitoringa stanja životne sredine
4) Izveštaja nadležnih organa iz oblasti
zdravlja
5) Statističkih pokazatelja
6) Podataka i informacija drugih nadležnih
organa

Osnovni pojmovi
• Na osnovu navedenih podataka i
informacija vrši se klasifikovanje područja
zasnovano na bodovanju određenih
kriterijuma
• Status posebno ugrožene životne sredine
određuje se za područje za koje je na
osnovu izvrsenog bodovanja utvrđeno da
ima 80 do 100 bodova, dok se status
ugrožene životne sredine određuje za
područje koje ima 60 do 80 bodova