Coś na Progu #10

STREFA KRYMINAŁU I SENSACJI
możliwe? Okazuje się, że czasami najłatwiejsze wytłumaczenia
okazują się zarazem tymi najtrafniejszymi.
Okazja czyni złodzieja
Breitwieser nie był wcale wyszukany w swoich rabunkowych
metodach. Najczęściej zwyczajnie ściągał lub wycinał obraz z ramy,
zwijał w rulon i chował pod płaszczem, a później wychodził z muzeum
kłaniając się kustoszowi „na do widzenia”. W czasie swojej wieloletniej
działalności ulatniał się z obrazami, rzeźbami, srebrem i pucharami.
Ubrany zazwyczaj w długi płaszcz zwykł nosić ze sobą również plecak,
do którego pakował cenne arcydzieła. Miał też inne metody. Niektóre
dzieła sztuki wyrzucał przez okna na miękką trawę, jak na przykład
zabytkowy gobelin produkcji francuskiej Manufacture des Gobelins ze
szwajcarskiego muzeum Château de Gruyčres, który był zdecydowanie
zbyt duży, by schować go pod płaszcz. Ściągnął więc tkaninę ze ściany i
wyrzucił przez okno do rowu, z którego później ją zabrał. Łupy wpadały
w ręce jego wspólniczki i zarazem dziewczyny Anne-Catherine Kleinklaus.
Gdyby nie ona, dobra passa Breitweisera nie ciągnęłaby się przez 6
długich lat. Kiedy Stéphane pakował pod płaszcz kolejne warte tysiące, a
nawet miliony dzieła sztuki flamandzkiej, dziewczyna stawała na czatach,
sprawdzając czy przypadkiem nie zbliża się żaden z ochroniarzy. Innym
razem być może poślizgnęła się na dopiero co umytej posadzce i wywołała
awanturę, byleby tylko przykuć do swojej osoby uwagę pracowników
muzeum. Breitwieser zazwyczaj wchodził do wybranych muzeów rano,
jako jeden z pierwszych gości. Wtedy właśnie bez większego ryzyka
sprawdzał, co można ukraść, by nie wzbudzić żadnych podejrzeń. System
działania złodzieja był dobrze przemyślany – najbezpieczniej można
było działać w pierwszej godzinie po otwarciu muzeum i w ostatniej
przed zamknięciem. W pierwszym przypadku pracownicy często bywają
rozkojarzeni, nie potrafią się w pełni skoncentrować na pracy i zajmują
swoimi sprawami. Dodatkowo często rankiem obsługa jest niekompletna,
ktoś zasypia, a inny stoi w ulicznym korku. W konsekwencji pojedynczy
zwiedzający, który dodatkowo pogodnie wita wszystkich z uśmiechem
mówiąc „dzień dobry” nie wzbudza żadnych podejrzeń pracowników
muzeum. Dla inteligentnego złodzieja, którym Breitwieser niewątpliwie
był, to wymarzona sytuacja do dokonania skutecznej i łatwej kradzieży.
Ostatnia godzina zwiedzania z kolei to dla personelu czas wypełniony
zmęczeniem i oczekiwaniem na upragniony koniec pracy. Niektórzy
zrywają się wcześniej i z radości zacierają ręce gdy tylko postawią
nogę poza terenem muzeum. To dla Stéphana idealne okoliczności
do powiększenia jego prywatnych zbiorów. Wchodząc do upatrzonej
wcześniej placówki złodziej najpierw oceniał jak zorganizowana jest
tam praca – czy opiera się w całości na technice czy może w większości
na nadzorze ochrony i pracy pomocy muzealnych. W wielu zachodnich
muzeach zabezpieczenia oparte są na nowoczesnym nadzorze
technicznym, Breitwieser omijał je szerokim łukiem. Wolał niezbyt
popularne miejsca gdzie monitoring opierał się na systemie kilku kamer,
które często nie obejmowały sal wystawowych w całości. Monitor, na
którym pojawia się podgląd obrazów z kamery ustawiany jest najczęściej
przy muzealnej kasie, toteż kontrola tego, co dzieje się na ekspozycji
ma zwykle charakter wyrywkowy. W połączeniu z brakiem pomocy
muzealnych lub zbyt małą liczbą osób pracujących na tym stanowisku
(prawdopodobnie dla obcięcia kosztów) i słabymi zabezpieczeniami
mechanicznymi, takie miejsce staje się rajem dla kolekcjonera. Być może
to dzięki wnikliwej analizie i obserwacji Stéphane Breitwieser umykał z
miejsca kradzieży nie pozostawiając po sobie żadnych śladów i nigdy nie
został złapany na gorącym uczynku. Na jednej z konferencji Europolu
(Europejskiego Urzędu Policji) powiedziano wprost: nikt nie mógł się
80 COŚ NA PROGU
spodziewać, by jedna osoba mogła dokonać tylu przestępstw na tak
ogromną skalę. Żadne ze skradzionych dzieł nie zostało odnalezione na
rynku sztuki, co było uważane za dowód działania doskonałej organizacji
przestępczej, która potrafiła upłynnić swoje łupy w sposób praktycznie
niemożliwy do namierzenia przez organy ścigania.
Nie wchodź dwa razy,
do tej samej rzeki
Wartość dzieł sztuki skradzionych przez Breitwiesera szacowana
jest na około 1,4 miliarda dolarów, choć podczas swojego procesu,
sam złodziej twierdził, że kryterium finansowe nigdy nie było dla
niego istotne. Pierwszej kradzieży dopuścił się w 1995 roku w
malowniczym zamku Château de Gruyčres w Szwajcarii. W jednej z
sal ekspozycyjnych jego uwagę przykuł obraz niezbyt popularnego
niemieckiego malarza zatytułowany „Portret kobiety”. Jak mówił
później w swoich zeznaniach „Byłem zafascynowany pięknem
tej kobiety, jej charakterem, jej oczami, które przypominały mi
moją babcię”. Oczarowany Stéphane zdjął obraz ze ściany, zwinął
płótno i schował pod swoim płaszczem. Ta „wytrawna”, przez
nikogo niezauważona kradzież, zachęciła konesera do dalszych
poszukiwań. „Portret kobiety” został wyceniony na zaledwie 2
tysiące dolarów, był więc jednym z najtańszych skradzionych
przez Breitwiesera dzieł sztuki. „Nieważne czy to Brueghel czy
obraz nieznanego artysty, wart tysiące czy miliony, interesowało
mnie tylko piękno dzieła sztuki”- powtarzał podczas procesu.
Najcenniejszym dziełem z kolekcji złodzieja był obraz „Sybilla,
księżna Cleves” Lucasa Cranacha Starszego (niemieckiego malarza
i grafika epoki renesansu) z małego muzeum Baden-Baden,
położonego w południowych Niemczech. Jego wartość szacuje się na
około 9 milionów dolarów. Następne w kolejce za „Sybillą” są obrazy
Pietera Brueghela, François Bouchera i Antoine’a Watteau.
Stéphane Breitwieser i jego dziewczyna Anne Kleinklaus zostali
pierwszy raz złapani w 1997 roku, kiedy wyszli z prywatnej galerii
w Szwajcarii z krajobrazem autorstwa Williama van Aelsta. Żeby
dostać się do środka para musiała uzyskać wcześniej specjalną
zgodę właściciela galerii. Zachowanie zwiedzających zaniepokoiło
go na tyle, że postanowił śledzić ich aż do samochodu – wtedy też
zorientowano się, że obraz zaginął. W mgnieniu oka auto, które
należało do matki Breitwiesera zostało otoczone przez policję.
W środku znaleziono jeszcze jeden obraz, było to jednak dopiero
pierwsze wykroczenie francuza na terytorium Szwajcarii, dostał
więc wyrok w zawieszeniu i zakaz wjazdu na teren kraju aż do
2000 roku – i na tym sprawa się skończyła. Z wyrokiem na karku
czy bez, Breitwieser chciał powiększać swoją prywatną kolekcję.
Kradł dalej – nawet dwukrotnie z tego samego muzeum, czego
wcześniej starał się nie robić. Zagrabione dzieła sztuki składował w
mieszkaniu matki w Miluzie we Francji, w którym mieszkał razem
ze swoją dziewczyną. Skradzione obrazy cieszyły oczy domowników
zawieszone licznie na ścianach w salonie i sypialniach. Podczas
jednej z wypraw w listopadzie 2001 roku uzależniony od kradzieży
Stéphane wykradł z Muzeum Richarda Wagnera w Lucernie łuk
myśliwski. Choć jedną z jego zasad było – nie wchodź drugi raz
do tej samej rzeki – Breitwieser postanowił zaryzykować i po
upływie zaledwie dwóch dni ponownie zawitał w Muzeum Wagnera
w poszukiwaniu kolejnego łupu. Pech chciał, że tamtego dnia na
jego drodze pojawił się lokalny dziennikarz, który zaznajomiony
ze sprawą jego szwajcarskich kradzieży rozpoznał twarz francuza.
Szybko skojarzył fakty i zaalarmował ochronę. Na miejscu pojawiła